+०१ वाक्य-बोधः

परिचयः

• पदार्थांशा वाक्यार्थांशाश् चात्र दृश्यन्ताम्।

अङ्गानि

• वाक्यदोषनिवारणम् (अध्याहारः, अनुषङ्गः, विपरिणामः … )
• पदच्छेदः
  • यथा - रामः पद्भ्यां ग्रामं गच्छति। पद-पदांशाः - रामः, पादौ + तृतीया, ग्रामः + द्वितीया, गम् + ति।
• पदार्थोक्तिः।
• पदानाम् अर्थक्रमस्य प्राप्तिः।
• अन्वयः
• आक्षेपः
• समाधानम्
• उद्देश-विधेय-निश्चयः

पदार्थबोधः

• पदवृत्तयो ऽन्यत्रोक्ताः।

आख्यातः / तिङ्-प्रत्ययः

• तिङि धर्मद्वयम् -

• सामान्यधर्मः - आख्यातत्वम्

• विशेषधर्मः - लकारः, पुरुषः, वचनम्।

• “रामो ग्रामं गच्छति” इत्यस्मिन् तिप् एतान् अर्थान् सूचयति -

  • शक्यार्थाः - वर्तमानत्वम् (लकारात्), एकत्वम्।
    • आर्थीभावना/ कृतिः/ प्रयत्नः - आख्यातत्वात्।
  • लक्ष्यार्थः - कर्ता।

• “राम, गच्छ” इत्यस्मिन् सिप् एतान् अर्थान् सूचयति -

  • शक्यार्थाः - एकत्वम्।
    • आर्थीभावना/ कृतिः/ प्रयत्नः।
    • शाब्दीभावना/ विधिः - लोट्त्वात्।
  • लक्ष्यार्थः - कर्ता।

सर्वनाम-शब्द-व्याख्यानम्।

• पूर्वस्थपरामर्शिनः - “रामो बली। स धीरः।"।
• बुद्धिस्थपरामर्शिनः - धूमपानस्थाने - “तदस्ति वा?"।

पदक्रमः

• पाठक्रमः इति भिन्नः, अर्थक्रम इति भिन्नः कदाचित्। विशिष्य षष्ठीविभक्तौ, उद्देश्य-विधेय-भावे च क्रमो ऽवधेयः।

न्यायभाषया

शब्दबोधो नाम प्रस्तुतार्थस्य प्रकृति-प्रत्यय-विवेकेन निरूपणम् (= proof) इवास्ति।

• “रामः वनं गतवान् अस्ति।” = “रामकर्तृक-वनकर्मक-भूतकालविशिष्ट-गमनव्यापारानन्तरवर्ति-भवनानुकूलव्यापारः।”
• “गन्धवती पृथिवी।”
  • गन्धवती = गन्धः अस्याम् अस्ति। यथा ऽत्र “पृथिव्याम् गन्धो ऽस्ति” इतीष्टस्यार्थस्य निरूपणं विग्रहवाक्यसहित-प्रकृति-प्रत्ययादिविवेकेन दर्शितः। तदभिव्यक्तिः वचोभिः - “पृथिवी-निष्ठा-ऽधिकरणता-निरूपित+आधेयता-ऽऽश्रयो गन्धः।”

• तले पुस्तकम्।
  • तलनिष्ठाधिकरणतानिरूपकाधेयताश्रयः पुस्तकम्।
  • तलस्याधिकरणतानिष्ठत्वम् तल-ङि-प्रत्यययोर् अनन्तरत्वात् ज्ञेयम्।
  • पुस्तक-ङि-प्रत्यययोस् सामीप्यात् पुस्तकस्याधेयता ज्ञेया।