संस्कृते विश्वासटिप्पन्यः

आप्

{विसमाप्}
आप् (आप्लृ व्याप्तौ)।
‘ननु चोक्तं निर्ज्ञातस्यार्थस्य समाप्तिर्वा भवति विसमाप्तिर्वा’ (५।३।६७ सूत्रे भाष्ये)। अत्र नञर्थो विशब्द इति कैयटः।

कट्

{विसंकट्}
कट् (कटे वर्षावरणयोः)।
‘विसंकटपुरद्वारकूटकुट्टिम-मण्डिते’ (शि० भा० ९।५०)। विसंकटं विशालम्। सोऽयमुपसर्गकृतोऽर्थबाधः।

चर्

{विसंचर्}
चर् (चर गतिभक्षणयोः)।
‘विसंचारि निरालम्बं पञ्चद्वारं चलाचलम्’ (मनः) (भा० शां० १९५।९)। विसंचारि विशेषेण संचरणशीलम्।

ज्ञा

{विसंज्ञा}
ज्ञा (ज्ञा अवबोधने)।
‘आख्यातु नो भवाञ्शीघ्रं विसंज्ञाः स्मेह सर्वशः’ (भा० वन० १४२।५३)। विसंज्ञा भ्रान्ताः।

धा

{विसंधा}
धा (डुधाञ् धारणपोषणयोः)।
‘विसहितजानुः।’ कण्डितसन्धिर्जानुरित्यर्थः। विर्विरोधे।

युज्

{विसंयुज्}
युज् (युजिर् योगे)।
‘एतयर्चा विसंयुक्तः काले च क्रियया स्वया’ (मनु० २।८०)। विसंयुक्तो विप्रयुक्तः।
‘लज्जानता विसंयोगदुःखस्मरणविह्वला’ (भट्टि० २०।२०)। विसंयोगो वियोगो विप्रयोगः।

वद्

{विसंवद्}
वद् (वद व्यक्तायां वाचि)।
‘विसंवदेन्नरो लोभात्’ (मनु० ८।२१९)। विरुद्धं ब्रूयादित्यर्थः। कृतं समयं लङ्घयेदित्यार्थिकोऽर्थः।
‘शकटदासस्तु मित्रमिति विसंवदन्त्यक्षराणि’ (मुद्रा० ५)। संवादीनि न भवन्ति, विसदृशानि सन्तीत्याह।
‘कमलानां मनोहराणामपि रूपाद्विसंवदति शीलम्’ (मुद्रा० १।१९)। विसंवदति भिद्यते।
‘सिद्धानां न विसंवदन्ति वाचः’ (राम० १४।१००)। श्रुतं दृष्टं वार्थं न विरुन्धन्ति न ते मिथ्या वदन्तीत्यर्थः।
‘मनोरथस्य पुष्पं दर्शयित्वा न फले विसंवदति’ (माल०)। विसंवदति विप्रलभते।
‘न भवति भवति च नचिरं चिरं चेत्फले विसंवदति। कोपः सत्पुरुषाणाम्…’ (रविगुप्तवचनम्)॥ फले विसंवदति फलाद् वञ्चयत आत्मानम्। फलवान्न भवतीत्यर्थः।
‘सा (परिषद्) यं धर्मं निश्चिनुयात्तं धर्मत्वेन स्वीकुर्यान्न विसंवदेत्’ (मनु० १२।११० इत्यत्र कुल्लूकः)। न विरुन्ध्यादित्यर्थः।
‘रमणीयः खल्ववधिर्विधिना विसंवादितः’ (शा०)। मिथ्या कारित इत्यर्थः।
‘इह विसंवादयत्यात्मानमन्त्यजोहमिति’ (अवि० १)। विसंवादयति विप्रतिषेधति।
‘न चेद्विसंवादमुपैति दैवम्’ (अवि० २।८)। विसंवादं विरोधम्।
‘विद्याविसंवादकृताः कलहाः प्रादुरभवन्’ (हर्ष० १)। विसंवादो वैषम्यं भेदः। प्रलम्भनं विसंवादनं मिथ्याफलाख्यानम् इति संमाननशालीनीकरणयोश्च (पा० १।३।३६) सूत्रे वृत्तिः।
‘प्रतिज्ञाविसंवादनमनुचितत्वान्न व्यवस्यति ते मतिः’ (अवदा० सुत० जा०)। प्रतिश्रवमिथ्याकरणमित्याह।
‘अविसंवादनं दानं समयस्याव्यतिक्रमः’ (भा० उ० ३८।३६)। अविसंवादनम् अविद्यमानविप्रलम्भम्।
‘अविसंवादिता शौर्यं भक्तिज्ञत्वं कृतज्ञता’ (का० नी० सा० ८।९)। शब्दच्छलादतिसन्धानं विसंवाद इति टीका।
‘अविश्वास्यो हि विसंवादकः स्वेषां परेषां च भवति’ (कौ० अ० १३।५।६)। विसंवादको मृषावादी मिथ्याफलाख्यायी।
‘उपजापं वा विसंवादयन्ति’ (कौ० अ० ७।५।१५)।
‘बलवतश्चानभिजातस्योपजापं विसंवादयन्ति’ (कौ० अ० ८।२।२४)। विसंवादयन्ति विफलयन्ति।
‘सत्यवागविसंवादकः’ (कौ० अ० १।१८।६)। यः प्रतिज्ञातं न मिथ्या करोति सोऽविसंवादकः।

स्था

{विसंस्था}
स्था (ष्ठा गतिनिवृत्तौ)।
‘विसंस्थिते’ (यज्ञे) (बौ० ध० १।७।१५।१८)। असमाप्ते इत्यर्थः। विर्विरोधे। संस्थितः समाप्तो भवति।
‘नेष्टारं विसंस्थितसंचरेणानुप्रपद्य’ (आश्व० श्रौ० ५।१९।८)।