६

आ᳘प ऽए᳘वेदम᳘ग्ग्र ऽआसुः॥
(स्ता) ता ऽआ᳘पः सत्य᳘मसृजन्त सत्यं ब्ब्र᳘ह्म ब्ब्र᳘ह्म प्प्रजा᳘पतिम्प्रजा᳘पतिर्द्देवान्[[!!]]॥

आ᳘प ऽए᳘वेदम᳘ग्ग्र ऽआसुः॥
(स्ता) ता ऽआ᳘पः सत्य᳘मसृजन्त सत्यं ब्ब्र᳘ह्म ब्ब्र᳘ह्म प्प्रजा᳘पतिम्प्रजा᳘पतिर्द्देवान्[[!!]]॥

आ᳘प एॗवेदम᳘ग्र आसुः॥
ता आ᳘पः सत्य᳘मसृजन्त सत्यम् ब्र᳘ह्म प्रजा᳘पतिम् प्रजा᳘पतिर्देवा᳘न्॥

सत्यस्य ब्रह्मणः स्तुतिब्राह्मणम् ।

आप एवेदमग्र आसुः । ता आपः सत्यमसृजन्त । सत्यं ब्रह्म ब्रह्म प्रजापतिम् । प्रजापतिर्देवान् ॥ १ ॥

इदानीं सत्यस्य ब्रह्मणः स्तुत्य् अर्थं तस्य प्रथमजत्वं साधयति- आप एवेदमग्र आसुरिति । अग्निहोत्रादि-कर्म्मसु हूयमाना आहुतयः पयःसोमादिकाः अत्राप्-शब्देनोच्यन्ते । तथा च यथोक्ताः ‘आपः’ जगतो बीज-भूता अव्याकृतात्मना अवस्थिताः ‘एव’ ‘इदं’ सर्वं नाम-रूपात्मकं विकार-जातं जगत् ‘अग्रे’ सृष्टेः पूर्वं ‘आसुः’ । नान्यत् किञ्चित् विकारजातमासीदिति वाक्यार्थः । इदानीमप्शब्दोपलक्षितात् मूल-कारणात् सूत्रोत्पत्तिमाह- ता आपः सत्यमसृजन्तेति । उक्तलक्षणाः पुनरापो भूतान्तर-सहिताः ‘सत्यं’ सूत्रात्मकं हिरण्यगर्भमसृजन्त सृष्टवत्यः । एतेन सत्यस्य ब्रह्मणः प्रथमजत्वं सिद्धमित्य् अर्थः । एतस्य पूर्वोपक्रान्तात् हृदय-सत्य-ब्रह्मणः सकाशात् भिन्नत्व-शङ्कां वारयति- सत्यं ब्रह्मेति । एवं सत्यस्य ब्रह्मणः प्रथमजत्वं निरूप्य तस्यैव महत्त्वं साधयति- ब्रह्म प्रजापतिमिति । तत्सत्यं ‘ब्रह्म’ हिरण्यगर्भाख्यं कर्तृ ‘प्रजापतिं’ प्रजानां पतिं विराजमसृजतेत्यनुषङ्गः । तथा च सर्व-जगदात्मक-विराडात्म-स्रष्टृत्वात् सूत्रात्मकं सत्यं ब्रह्म महदित्य् अर्थः । इदानीं तस्य यक्षत्वं निरूपयितुं उत्पन्नाद्विराडात्मनः सकाशादिन्द्रादि-देवता-सृष्टिमाह- प्रजापतिर्देवानिति । असृजतेत्यत्राप्य्-अनुषङ्गः । देवता-सृष्टिश्रुतिरपि महत्त्व-साधनायेति वा व्याख्या बोध्या ॥ १ ॥

(वाँस्ते᳘) ते᳘ देवाः᳘ सत्यमित्यु᳘पासते॥
त᳘देत᳘त्त्र्यक्षरᳫँ᳭[[!!]] सत्यमि᳘ति स ऽइत्ये᳘कमक्ष᳘रन्तीत्ये᳘कमक्ष᳘रममित्ये᳘कमक्ष᳘रम्प्रथमोत्तमे᳘ ऽअक्ष᳘रे सत्य᳘म्मध्यतो᳘ ऽनृतन्त᳘देतद᳘नृतᳫँ᳭ सत्ये᳘न प᳘रिगृहीतᳫँ᳭ सत्य᳘भूयमेव᳘ भवति᳘ नैवम्विद्वा᳘ᳫँ᳘सम᳘नृतᳫँ᳭ हिनस्ति॥

(वाँस्ते᳘) ते᳘ देवाः᳘ सत्यमित्यु᳘पासते॥
त᳘देत᳘त्त्र्यक्षरᳫँ᳭[[!!]] सत्यमि᳘ति स ऽइत्ये᳘कमक्ष᳘रन्तीत्ये᳘कमक्ष᳘रममित्ये᳘कमक्ष᳘रम्प्रथमोत्तमे᳘ ऽअक्ष᳘रे ¹ सत्य᳘म्मध्यतो᳘ ऽनृतन्त᳘देतद᳘नृतᳫँ᳭ सत्ये᳘न प᳘रिगृहीतᳫँ᳭ सत्य᳘भूयमेव᳘ भवति᳘ नैवम्विद्वा᳘ᳫँ᳘सम᳘नृतᳫँ᳭ हिनस्ति॥

ते देवाः᳘ सत्यमित्यु᳘पासते॥
त᳘देतत्त्र्य᳘क्षरᳫं ² सत्यमि᳘ति स इत्ये᳘कमक्ष᳘रं तीत्ये᳘कमक्ष᳘रममित्ये᳘कमक्ष᳘रम् प्रथमोत्तमे᳘ अक्ष᳘रे सत्य᳘म् मध्यतो᳘ऽनृतं त᳘देतद᳘नृतᳫं सत्ये᳘न प᳘रिगृहीतᳫं सत्य᳘भूयमेव᳘ भवतिॗ नैवंविद्वा᳘ᳫं᳘सम᳘नृतᳫं हिनस्ति॥

ते देवाः सत्यमित्य् उपासते । तदेतत् त्र्यक्षरं सत्यमिति । स इत्य् एकमक्षरम् । तीत्य् एकमक्षरम् । अमित्य् एकमक्षरम् । प्रथमोत्तमे अक्षरे सत्यम् । मध्यतो ऽनृतम् । तदेतदनृतं सत्येन परिगृहीतं सत्य-भूयमेव भवति । नैवं विद्वांसमनृतं हिनस्ति ॥ २ ॥

अथ यक्षत्वमाह- ते देवाः सत्यमित्य् उपासत इति । यस्मादेवं सृष्टास्ते ‘देवाः’ पितरमपि विराजमतीत्य ‘सत्यं’ सत्यं ब्रह्मोपासते । इत्यतो यक्षं तदित्य् अर्थः । तथा चैवं सिद्धं प्रथमजं महद्यक्षं सत्यं ब्रह्म सर्वात्मनोपास्यमिति भावः । हृदय-ब्रह्मवदस्यापि सत्यस्य ब्रह्मणः स्तुत्यर्थं वर्णत्रयात्मकतामाह- तदेतत्त्र्यक्षरं सत्यमितीति । तदेतत्सत्यमिति नाम त्र्यक्षरमित्य् अर्थः । कानि तान्यक्षराणीत्यपेक्षायामाह- स इत्य् एकमक्षरं तीत्य् एकमक्षरममित्येकमक्षरमिति । भवत्वेवमक्षर-त्रयम् । ततः किमित्य् अपेक्षायामक्षर-स्वरूप-दर्शनानु-रूपं फलं कथयितुं तेषां स्वरूपं तावदाह- प्रथमोत्तमे अक्षरे सत्यं मध्यतो ऽनृतं तदेतदनृतं सत्येन परिगृहीतं सत्य-भूयमेव भवतीति । तत्र तेषां ‘प्रथमोत्तमे अक्षरे’ सकाराङ्कारौ सत्यममृतं मृत्युरूपाभावात् । ‘मध्यतः’ मध्ये वर्तमानं तीत्य् अक्षरमनृतं मृत्यु-रूपं मृत्य्वनृतयोः तकार-सामान्यात् । तदेतदनृतं तीकाराख्यं मृत्यु-रूपं ‘सत्येन’ सकाराङ्कार-लक्षणेन ‘परिगृहीतं’ व्याप्तं अन्तर्भावितम् । अतस्तस्याकिञ्चित्करत्वात् ‘सत्य-भूयमेव’ भवतीत्य् अर्थः । एवं सत्य-बाहुल्यं अनृतस्य मृत्योरकिञ्चित्करत्वं च विजानतः फलमाह- नैवं विद्वांसमनृतं हिनस्तीति । एवमित्थं सत्य-बाहुल्यं सर्वस्य मृत्योरनृतस्याकिञ्चित्करत्वं च ‘विद्वांसं’ जानन्तं ‘अनृतं’ कदाचित् प्रमादोक्तं ‘न हिनस्ति’ फल-दानेन न व्याप्नोति । बुद्धि-पूर्वकस्यानृतस्य विदुषो ऽपि बाधकत्वादित्य् अर्थः ॥ २ ॥

तद्यत्त᳘त्सत्य᳘म्॥
(म) असौ स᳘ ऽआदित्यो य᳘ ऽएष᳘ ऽएत᳘स्मिन्म᳘ण्डले पु᳘रुषो य᳘श्चाय᳘न्दक्षि᳘णे ऽक्षन्पु᳘रुषस्ता᳘वेता᳘व᳘न्यो ऽन्य᳘स्मिन्प्र᳘तिष्ठितौ रश्मि᳘भिर्व्वा᳘ ऽए᳘षो ऽस्मिन्प्र᳘तिष्ठितः प्प्राणै᳘रय᳘ममु᳘ष्मिन्त्स᳘ य᳘दोत्क्रमिष्यन्भ᳘वति शु᳘द्धमे᳘वैतन्म᳘ण्डलम्प᳘श्यति᳘ नैनमेते᳘ रश्म᳘यः प्प्रत्या᳘यन्ति॥

तद्यत्त᳘त्सत्य᳘म्॥
(म) असौ स᳘ ऽआदित्यो य᳘ ऽएष᳘ ऽएत᳘स्मिन्म᳘ण्डले पु᳘रुषो य᳘श्चाय᳘न्दक्षि᳘णे ऽक्षन्पु᳘रुषस्ता᳘वेता᳘व᳘न्यो ऽन्य᳘स्मिन्प्र᳘तिष्ठितौ रश्मि᳘भिर्व्वा᳘ ऽए᳘षो ऽस्मिन्प्र᳘तिष्ठितः प्प्राणै᳘रय᳘ममु᳘ष्मिन्त्स᳘ य᳘दोत्क्रमिष्यन्भ᳘वति शु᳘द्धमे᳘वैतन्म᳘ण्डलम्प᳘श्यति᳘ नैनमेते᳘ रश्म᳘यः प्प्रत्या᳘यन्ति॥

तद्यत्त᳘त्सत्य᳘म्॥
असौ स᳘ आदित्यो य᳘ एष᳘ एत᳘स्मिन्म᳘ण्डले पु᳘रुषो य᳘श्चायं᳘ दक्षिॗणेऽक्षन्पु᳘रुषस्ता᳘वेता᳘वॗन्योऽन्य᳘स्मिन्प्र᳘तिष्ठितौ रश्मि᳘भिर्वा᳘ एॗषोऽस्मिन्प्र᳘तिष्ठितः प्राणै᳘रय᳘ममु᳘ष्मिन्स᳘ यॗदोत्क्रमिष्यन्भ᳘वति शु᳘द्धमेॗवैतन्म᳘ण्डलम् प᳘श्यतिॗ नैनमेते᳘ रश्म᳘यः प्रत्या᳘यन्ति॥

तद्यत् तत्सत्यम् । असौ स आदित्यः । य एष एतस्मिन्मण्डले पुरुषः । यश्चायं दक्षिणे ऽक्षन्पुरुषः । तावेतावन्यो ऽन्यस्मिन्प्रतिष्ठितौ । रश्मिभिर्वा एषो ऽस्मिन्प्रतिष्ठितः । प्राणैरयममुष्मिन् । स यदोत्क्रमिष्यन् भवति । शुद्धमेवैतन्मण्डलं पश्यति । नैनमेते रश्मयः प्रत्यायन्ति ॥ ३ ॥

एवं विशिष्टसत्योपासितमुक्त्वा इदानीं तस्यैवाध्यामिकाधिदैविक-संस्थान-भेद-वैशिष्ट्यं कल्पयित्वा तदुपास्त्यर्थमाह- तद्यत्तत्सत्यमसौ स आदित्य इति । यत्सत्यं ब्रह्म पूर्वोक्तं ‘तत्’ ‘असौ सः’ प्रसिद्धः । को ऽसौ? ‘आदित्यः’ । कः पुनरादित्यः? ‘य एषः’ ‘एतस्मिन्’ प्रसिद्धे ‘मण्डले’ ‘पुरुषः’ मण्डलाभिमानी । ‘यश्च दक्षिणे ऽक्षन्’ दक्षिणे अक्षणि ‘पुरुषः’ सः असौ सत्यं ब्रह्मेत्य् अर्थः । ननु- प्रदेश-भेद-वर्तिनोः स्थान-भेदेन भेदात् उपासना-भेदः स्यात् इत्य् आशङ्कायामाह- ताव् एतावन्यो ऽन्यस्मिन् प्रतिष्ठिताविति । ताव् एतावादित्याक्षिस्थौ पुरुषौ एकस्यैव सत्य-ब्रह्मणः स्थान-विशेषौ यस्मात् तस्मादन्यो ऽन्यस्मिन् आदित्यश्चक्षुषि चाक्षुषश्चादित्ये ‘प्रतिष्ठितौ’ । अतस्तयोर्भिन्नत्वेनेव प्रतिभासमानत्वे ऽपि वस्तुतो भेदाभावान्नोपासना-भेद इत्य् अर्थः । कथं तावन्यो ऽन्यस्मिन् प्रतिष्ठितावित्यपेक्षायां परस्परोपकार्योपकारक-भावेनेत्य् आह- रश्मिभिर्वा एषो ऽस्मिन्प्रतिष्ठितः प्राणैरयममुष्मिन्निति । आदित्यो ऽस्मिंश्चक्षुषि अध्यात्मैः ‘रश्मिभिः’ प्रकाशेनोपकुर्वन् ‘प्रतिष्ठितः’ ‘अयं’ च चाक्षुषः प्राणैश्चक्षुरादिभिरिन्द्रियैर्मण्डलं प्रकाशयन् अमुष्मिन्नादित्ये अधिदैवते प्रतिष्ठितः । अनयोरुपकार्योपकारक-भावस्य प्रसिद्धत्वादित्य् अर्थः । इदानीं ज्ञातारिष्टः पुमान् कथं नाम हितमाचरेदित्यभिप्रायवती श्रुतिश्चक्षुरादित्य-पुरुष-प्रसङ्गागतमरिष्ट-दर्शनमाह- स यदोत्क्रमिष्यन् भवति शुद्धमेवैतन्मण्डलं पश्यतीति । सो ऽस्मिन् शरीरे भोक्ता विज्ञानमयः ‘यदा’ यस्मिन् काले ‘उत्क्रमिष्यन्’ प्राणांस्त्यक्ष्यन् ‘भवति’ तदा स विज्ञानमयश्चाक्षुष एतद्रवि-मण्डलं ‘शुद्धमेव’ विरश्मि एव केवलं चन्द्र-मण्डलमिव पश्यति । उत्क्रमण-काले चाक्षुषादित्ययोरदृष्ट-निबन्धनोपकार्योपकारक-भाव-निवृत्तेः, औदासीन्येनावतिष्ठमानत्वादित्य् अर्थः । संसारिणः परलोक-हिताय यत्न-कर्तव्यत्वे सावधानार्थं प्रासङ्गिकमरिष्ट-दर्शनं प्रदर्शयं, इदानीं प्रकृतयोः परस्परोपकार्योपकारकत्व-मुक्तं निगमयति- नैनमेते रश्मयः प्रत्यायन्तीति । ‘एते रश्मयः’ ‘एनं’ चाक्षुषं पुरुषं ‘न प्रत्यायन्ति’ स्वामि-कर्म्मानुरोधेन पूर्वमागच्छन्तो ऽपि तत्-कर्म्म-क्षये पुनः नावर्तन्त इत्य् अर्थः ॥ ३ ॥

य᳘ ऽएष᳘ ऽएत᳘स्मिन्म᳘ण्डले पु᳘रुषः॥
(स्त᳘) त᳘स्य भूरि᳘ति शि᳘र ऽए᳘कᳫँ᳭ शि᳘र ऽए᳘कमेत᳘दक्ष᳘रम्भु᳘व ऽइ᳘ति बाहू द्वौ᳘ बाहू द्वे᳘ ऽएते᳘ ऽअक्ष᳘रे᳘ स्वरि᳘ति[[!!]] प्रतिष्ठा द्वे᳘ प्रतिष्ठे द्वे᳘ ऽएते᳘ ऽअक्षरे[[!!]] त᳘स्योपनिषद᳘हरि᳘ति ह᳘न्ति पाप्मा᳘नञ्जहा᳘ति च य᳘ ऽएवम्वे᳘द॥

य᳘ ऽएष᳘ ऽएत᳘स्मिन्म᳘ण्डले पु᳘रुषः॥
(स्त᳘) त᳘स्य भूरि᳘ति शि᳘र ऽए᳘कᳫँ᳭ शि᳘र ऽए᳘कमेत᳘दक्ष᳘रम्भु᳘व ऽइ᳘ति बाहू द्वौ᳘ बाहू द्वे᳘ ऽएते᳘ ऽअक्ष᳘रे᳘ स्वरि᳘ति[[!!]] प्रतिष्ठा द्वे᳘ प्रतिष्ठे द्वे᳘ ऽएते᳘ ऽअक्षरे[[!!]] त᳘स्योपनिषद᳘हरि᳘ति ह᳘न्ति पाप्मा᳘नञ्जहा᳘ति च य᳘ ऽएवम्वे᳘द॥

य᳘ एष᳘ एत᳘स्मिन्म᳘ण्डले पु᳘रुषः॥
त᳘स्य भूरि᳘ति शि᳘र ए᳘कं शि᳘र ए᳘कमेत᳘दक्ष᳘रम् भु᳘व इ᳘ति बाहू द्वौ᳘ बाहू द्वे᳘ एते᳘ अक्ष᳘रे स्व᳘रि᳘ति ³ प्रतिष्ठा द्वे᳘ प्रतिष्ठे द्वे᳘ एते᳘ अक्ष᳘रे त᳘स्योपनिषद᳘हरि᳘ति ह᳘न्ति पाप्मा᳘नं जहा᳘ति च य᳘ एवं वे᳘द॥

य एष एतस्मिन्मण्डले पुरुषः । तस्य भूरिति शिरः । एकं शिरः । एकमेतदक्षरम् । भुव इति बाहू । द्वौ बाहू । द्वे एते अक्षरे । स्वरिति प्रतिष्ठा । द्वे प्रतिष्ठे । द्वे एते अक्षरे । तस्योपनिषत् अहरिति । हन्ति पाप्मानं जहाति च । य एवं वेद ॥ ४ ॥

एवं स्थान-द्वय-सम्बन्धि सत्य-ब्रह्मणो ध्यानमुक्त्वा तस्यैव व्याहृत्यवयवत्वेन ध्यानमाह- कण्डिकाद्वयेन- य एष एतस्मिन्मण्डले पुरुषस्तस्य भूरिति शिर इत्यादिना । ‘य एषः’ ‘एतस्मिन् मण्डले पुरुषः’ सत्य-नामा ‘तस्य’ ‘भूरिति’ प्रथमा व्याहृतिः ‘शिरः’ । उभयोः प्राथम्य-साम्यादित्य् अर्थः । एवं प्रथम-व्याहृतौ शिरोदृष्ट्यध्वारोपे सामान्यान्तरमाह- एकं शिर एकमेतदक्षरमिति । यथा ‘शिर एकं’ तथा भूरित्य् अक्षरमपि ‘एकम्’ ततो युक्तं तत्र तदध्यारोपणमित्य् अर्थः । द्वितीय-व्याहृतौ आदित्य-पुरुष-बाहु-दृष्टिमाह- भुव इति बाहू इति । तत्र द्वित्व-सामान्य-नियामकमाह- द्वौ बाहू द्वे एते अक्षरे इति । तृतीयायां व्याहृतौ पाद-दृष्टिमाह- स्वरिति प्रतिष्ठेति । प्रतितिष्ठति अनयेति- ‘प्रतिष्ठा’ पादौ । तत्र सामान्यमाह- द्वे प्रतिष्ठे द्वे एते अक्षरे इति । सुवरिति वर्ण-विश्लेषेण एते अक्षरे द्वे इत्य् अर्थः । एवमुपास्य-ब्रह्मणः अभिमुखीकरणार्थं रहस्यं नामाह- तस्योपनिषदहरितीति । ‘तस्य’ व्याहृत्यवयवस्य सत्य-ब्रह्मणः ‘अहः’ ‘इत्य् उपनिषत्’ रहस्यं नाम । येनाभिधानेनाभिधीयमानं ब्रह्म लोकवदभिमुखीभवति । तदिदं नामेत्य् अर्थः । उपास्ति-फलमाह- हन्ति पाप्मानं जहाति च य एवं वेदेति । आङ्-पूर्वस्य हन्तेर्जहातेर्वा अस्प्रत्यये कृते ह्रस्वत्वे च उपसर्गस्य टिलोपे च सति सिद्धमहरित्येतद्रूपं हन्तेर्जहातेश्चेति ‘यो वेद’ । सः ‘पाप्मानं हन्ति जहाति च’ त्यजति चेत्य् अर्थः ॥ ४ ॥

(दा᳘) अ᳘थ᳘ यो ऽय᳘न्दक्षि᳘णे ऽक्षन्पु᳘रुषः॥
(स्त᳘) त᳘स्य भूरि᳘ति शि᳘र ऽए᳘कᳫँ᳭ शि᳘र ऽए᳘कमेत᳘दक्ष᳘रम्भु᳘व ऽइ᳘ति बाहू द्वौ᳘ बाहू द्वे᳘ ऽएते᳘ ऽअक्ष᳘रे स्वरि᳘ति[[!!]] प्प्रतिष्ठा द्वे᳘ प्प्रतिष्ठे द्वे᳘ ऽएते᳘ ऽअक्ष᳘रे त᳘स्योपनिषद᳘हमि᳘ति ह᳘न्ति पाप्मा᳘नञ्जहा᳘ति च य᳘ ऽएवम्वे᳘द॥

(दा᳘) अ᳘थ᳘ यो ऽय᳘न्दक्षि᳘णे ऽक्षन्पु᳘रुषः॥
(स्त᳘) त᳘स्य भूरि᳘ति शि᳘र ऽए᳘कᳫँ᳭ शि᳘र ऽए᳘कमेत᳘दक्ष᳘रम्भु᳘व ऽइ᳘ति बाहू द्वौ᳘ बाहू द्वे᳘ ऽएते᳘ ऽअक्ष᳘रे स्वरि᳘ति[[!!]] प्प्रतिष्ठा द्वे᳘ प्प्रतिष्ठे द्वे᳘ ऽएते᳘ ऽअक्ष᳘रे त᳘स्योपनिषद᳘हमि᳘ति ह᳘न्ति पाप्मा᳘नञ्जहा᳘ति च य᳘ ऽएवम्वे᳘द॥

अ᳘थॗ योऽयं᳘ दक्षिॗणेऽक्षन्पु᳘रुषः॥
त᳘स्य भूरि᳘ति शि᳘र एकं शि᳘र ए᳘कमेत᳘दक्ष᳘रम् भु᳘व इ᳘ति बाहू द्वौ᳘ बाहू द्वे᳘ एते᳘ अक्ष᳘रे स्व᳘रि᳘ति ⁴ प्रतिष्ठा द्वे᳘ प्रतिष्ठे द्वे᳘ एते᳘ अक्ष᳘रे त᳘स्योपनिषद᳘हमि᳘ति ह᳘न्ति पाप्मा᳘नं जहा᳘ति च य᳘ एवं वे᳘द॥

अथ यो ऽयं दक्षिणे ऽक्षन्पुरुषः । तस्य भूतिरिति शिरः । एकं शिरः । एकमेतदक्षरम् । भुव इति बाहू । द्वौ बाहू । द्वे एते अक्षरे । स्वरिति प्रतिष्ठा । द्वे प्रतिष्ठे । द्वे एते अक्षरे । तस्योपनिषत् अहमिति । हन्ति पाप्मानं जहाति च । य एवं वेद ॥ ५ ॥

एवमधिदैविकं व्याहृत्यवयवं ब्रह्मोक्त्वा आध्यात्मिकमाह- अथ यो ऽयं दक्षिणे ऽक्षन् पुरुष इत्यादि पूर्ववत् । अत्रापि रहस्यं नामाह- अहमितीति । पूर्वोक्त-प्रक्रिययैवास्य प्रत्यगात्म-भूतत्वात् हन्तेर्जहातेश्चैतद्रूपमिति यो वेद- **स हन्ति पाप्मानमित्य् एतत्सर्वं पूर्ववत् ॥ ५ ॥

इति श्री-हृषीकेश-ब्रह्म-भगवत्-पूज्य-पाद-शिष्यस्य श्री-पाठक-अनिरुद्ध-पुत्रस्य परमहंस-परिव्राजकाचार्यस्य श्री-वासुदेव-ब्रह्म-भगवतः कृतौ माध्यन्दिन-शाखोपनिषद्-बृहदारण्यक-व्याख्यायां वासुदेव-प्रकाशिकायां तृतीये खिलकाण्डे पञ्चमे ऽध्याये षष्ठं सत्यस्य ब्रह्मणः स्तुति-ब्राह्मणं परिसमाप्तम् ॥ १४ (८) ५-६ ॥