११

एतद्वै᳘ परमन्त᳘पः॥
(पो) य᳘द्व्याहित᳘स्तप्य᳘ते परम᳘ᳫँ᳘ हैव᳘ लोक᳘ञ्जयति य᳘ ऽएवम्वे᳘दैतद्वै᳘ परमन्त᳘पो य᳘म्प्रेतम᳘रण्यᳫँ᳭ ह᳘रन्ति परम᳘ᳫँ᳭ हैव᳘ लोक᳘ञ्जयति य᳘ ऽएवम्वे᳘दैतद्वै᳘ परमन्त᳘पो य᳘म्प्रेत᳘मग्ना᳘वभ्याद᳘धति परम᳘ᳫँ᳘ हैव᳘ लोक᳘ञ्जयति य᳘ ऽएवम्वे᳘द॥

एतद्वै᳘ परमन्त᳘पः॥
(पो) य᳘द्व्याहित᳘स्तप्य᳘ते परम᳘ᳫँ᳘ हैव᳘ लोक᳘ञ्जयति य᳘ ऽएवम्वे᳘दैतद्वै᳘ परमन्त᳘पो य᳘म्प्रेतम᳘रण्यᳫँ᳭ ह᳘रन्ति परम᳘ᳫँ᳭ हैव᳘ लोक᳘ञ्जयति य᳘ ऽएवम्वे᳘दैतद्वै᳘ परमन्त᳘पो य᳘म्प्रेत᳘मग्ना᳘वभ्याद᳘धति परम᳘ᳫँ᳘ हैव᳘ लोक᳘ञ्जयति य᳘ ऽएवम्वे᳘द॥

एतद्वै᳘ परमं त᳘पो॥
य᳘द्व्याहित᳘स्तप्य᳘ते परम᳘ᳫं᳘ हैव᳘ लोकं᳘ जयति य᳘ एवं वे᳘दैतद्वै᳘ परमं त᳘पो य᳘म् प्रेतम᳘रण्यᳫं ह᳘रन्ति परम᳘ᳫं᳘ हैव᳘ लोकं᳘ जयति य᳘ एवं वे᳘दैतद्वै᳘ परमं त᳘पो य᳘म् प्रेत᳘मग्ना᳘वभ्याद᳘धति ¹ परम᳘ᳫं᳘ हैव᳘ लोकं᳘ जयति य᳘ एवं वे᳘द॥

ज्वरादिव्याध्यादेस्तपस्त्वोपासनाब्राह्मणम् ।

एतद्वै परमं तपः । यद्व्याहितस्तप्यते । परमं हैव लोकं जयति । य एवं वेद । एतद्वै परमं तपः । यं प्रेतमरण्यं हरन्ति । परमं हैव लोकं जयति । य एवं वेद । एतद्वै परमं तपः । यं प्रेतमग्नावभ्यादधति । परमं हैव लोकं जयति । य एवं वेद ॥ १ ॥

एवं ब्रह्मोपासनानि कानिचित्सफलान्युक्तानि । इदानीमब्रह्मोपासनानि कानिचित् फलवन्ति दर्शयति- एतद्वै परमं तपो यद्व्याहितस्तप्यत इति । ‘व्याहितः’ व्याधि-युक्तो ज्वरादि-परिगृहीतः सन् ‘यत्तप्यते’ ‘तदेतत्’ ‘वै’ निश्चितं ‘परमं तपः’ दुःख-सामान्यात् । व्याधिना अभिभूयमानः तमनिन्दन् अविषीदंश्च सन् तपस्तप्यते मयेति बुद्धिं कुर्यादित्य् अर्थः । एवं चिन्तयतः किं फलं भवतीत्य् अपेक्षायामाह- परमं हैव लोकं जयति य एवं वेदेति । ‘य एवं’ ज्वरादि-पीडनं तप इति ‘वेद’ सः ‘परमं’ तपसो ऽनुकूलं ‘लोकं जयति’ प्राप्नोतीत्य् अर्थः । तथोपासनान्तरमाह- एतद्वै परमं तपो यं प्रेतमरण्यं हरन्तीति । ‘यं प्रेतं’ मां ऋत्विजो ज्ञातयो वा ‘अरण्यं’ प्रति अभि ‘हरन्ति’ । ‘एतद्वै परमं तपः’ इति मुमूर्षावस्थायां चिन्तयेत् । वानप्रस्थवत् ग्रामादरण्य-गमन-सामान्यात् । स तपो ऽनुरूपं लोकं जयतीत्य् अर्थः । तथा पुनरुपासनान्तरमाह- एतद्वै परमं तपो यं प्रेतमग्नावभ्यादधतीति । ‘यं प्रेतं’ मां ज्ञातयो ऽग्नावभ्यादधति प्रक्षिपन्ति । ‘एतद्वै परमं तपः’ इति मरणात्प्रागेव चिन्तयेत् । अग्नि-प्रवेश-सामान्यात् । सः अग्नि-प्रवेशानुरूपं लोकं जयतीत्य् अर्थः । अत्र परम-लोक-शब्देन तत्तदुपासन-योग्य-फल-भेदस्य विवक्षितत्वात् नोपासनैक्य-शङ्केति भावः ॥ १ ॥

इति श्री-हृषीकेश-ब्रह्म-भगवत्-पूज्य-पाद-शिष्यस्य श्री-पाठक-अनिरुद्ध-पुत्रस्य परमहंस-परिव्राजकाचार्यस्य श्री-वासुदेव-ब्रह्म-भगवतः कृतौ माध्यन्दिनीय-शतपथ-ब्राह्मणान्तर्गत-माध्यन्दिन-शाखोपनिषद्-बृहदारण्यक-व्याख्यायां वासुदेव-प्रकाशिकायां तृतीये खिलकाण्डे पञ्चमे ऽध्याये एकादशं ज्वरादि-व्याध्यादेस्तपो-रूपोपासना-ब्राह्मणं परिसमाप्तम् ॥ १४ (८) ५ । ११ ॥