१०

अय᳘मग्ग्नि᳘र्व्वैश्वा᳘नरः᳘॥
(रो᳘) यो ऽय᳘मन्तः पु᳘रुषे ये᳘नेदम᳘न्नम्पच्य᳘ते य᳘दिद᳘मद्य᳘ते त᳘स्यैष घो᳘षो भवति य᳘मेतत्क᳘र्ण्णावपिधा᳘य शृणो᳘ति स᳘ य᳘दोत्क्रमिष्यन्भ᳘वति᳘ नैतङ्घो᳘षᳫँ᳭ शृणोति॥

अय᳘मग्ग्नि᳘र्व्वैश्वा᳘नरः᳘॥
(रो᳘) यो ऽय᳘मन्तः पु᳘रुषे ये᳘नेदम᳘न्नम्पच्य᳘ते य᳘दिद᳘मद्य᳘ते त᳘स्यैष घो᳘षो भवति य᳘मेतत्क᳘र्ण्णावपिधा᳘य शृणो᳘ति स᳘ य᳘दोत्क्रमिष्यन्भ᳘वति᳘ नैतङ्घो᳘षᳫँ᳭ शृणोति॥

अय᳘मग्नि᳘र्वैश्वा᳘नरो᳟᳟॥
योऽय᳘मन्तः पु᳘रुषे ये᳘नेदम᳘न्नम् पच्य᳘ते य᳘दिद᳘मद्य᳘ते ¹ त᳘स्यैष घो᳘षो भवति य᳘मेतत्क᳘र्णावपिधा᳘य शृणो᳘ति स᳘ यॗदोत्क्रमिष्यन्भ᳘वतिॗ नैतं घो᳘षं शृणोति॥

जठरस्थवैश्वानरोपासनाब्राह्मणम् ।

अयमग्निर्वैश्वानरः । यो ऽयमन्तः पुरुषे । येनेदमन्नं पच्यते । यदिदमद्यते । तस्यैष घोषो भवति । यमेतत्कर्णावपिधाय शृणोति । स यदोत्क्रमिष्यन् भवति । नैतं घोषं शृणोति ॥ १ ॥

प्रकृतस्यैव ब्रह्मणः कौक्षेयाग्नित्वमापन्नस्यापरो ऽक्षत्वं दर्शयितुं पुनरुपासनान्तरमाह- अयमग्निर्वैश्वानर इति । को ऽसावग्निरित्य् अत आह- यो ऽयमन्तः पुरुषे येनेदमन्नं पच्यते यदिदमद्यत इति । ‘यत्’ यस्मात् ‘येनेदमद्यते ऽन्नं’ तद्येन ‘पच्यते’ स विराडात्मा प्रजापतिर्जाठरो ऽग्निरित्य् अर्थः । तत्सद्भावे किं मानमित्य् अपेक्षायामाह- तस्यैष घोषो भवतीति । तस्याग्नेरन्नं पचमानस्यैषः ‘घोषः’ शब्दो भवतीत्य् अर्थः । को ऽसौ घोष इत्य् अपेक्षायां प्रत्यक्ष एवेत्य् आह- यमेतत्कर्णावपिधाय शृणोतीति । एतदिति क्रिया-विशेषणम् । अङ्गुलिभ्यां ‘कर्णावपिधाय’ अपिधानं कृत्वा यं घोषं एतच्छ्रवणं यथा स्यात् तथा ‘शृणोति’ । स घोषो यथोक्त-वैश्वानर-सद्भावे प्रमाणमित्य् अर्थः । एवं वैश्वानरमग्निं प्रजापति-रूपमुपासितुः फलं तु तद्भावापत्तिरेवेति द्रष्टव्यम् । प्रासङ्गिकमरिष्ट-दर्शनमाह- स यदोत्क्रमिष्यन् भवति नैतं घोषं शृणोतीति । सो ऽत्र शरीरे भोक्ता ‘यदोत्क्रमिष्यन्’ इत्यादि स्पष्टार्थम् ॥ १ ॥

इति श्री-हृषीकेश-ब्रह्म-भगवत्-पूज्य-पाद-शिष्यस्य श्री-पाठक-अनिरुद्ध-पुत्रस्य परमहंस-परिव्राजकाचार्यस्य श्री-वासुदेव-ब्रह्म-भगवतः कृतौ माध्यन्दिनीय-शतपथ-ब्राह्मणान्तर्गत-माध्यन्दिन-शाखोपनिषद्-बृहदारण्यक-व्याख्यायां वासुदेव-प्रकाशिकायां तृतीये खिलकाण्डे पञ्चमे ऽध्याये दशमं वैश्वानरोपासना-ब्राह्मणं परिसमाप्तम् ॥ १४ । (८) ५ । १० ॥