५

०१

विश्वास-प्रस्तुतिः

अ᳘थादेशा᳘ ऽउपनिष᳘दाम्॥
(म्पा) व्वायु᳘रग्निरि᳘ति ह शाकायनि᳘न ऽउ᳘पासत ऽआदि᳘त्यो ऽग्निरि᳘त्यु है᳘क ऽआहुर᳘थ ह स्माह श्रौ᳘मत्यो वा हा᳘लिङ्गवो वा व्वायु᳘रे᳘वाग्निस्त᳘स्माद्य᳘दै᳘वाध्वर्य्युरुत्तमं[[!!]] क᳘र्म करोत्य᳘थैत᳘मेवा᳘प्येती᳘ति॥

मूलम् - श्रीधरादि

अ᳘थादेशा᳘ ऽउपनिष᳘दाम्॥
(म्पा) व्वायु᳘रग्निरि᳘ति ह शाकायनि᳘न ऽउ᳘पासत ऽआदि᳘त्यो ऽग्निरि᳘त्यु है᳘क ऽआहुर᳘थ ह स्माह श्रौ᳘मत्यो वा हा᳘लिङ्गवो वा व्वायु᳘रे᳘वाग्निस्त᳘स्माद्य᳘दै᳘वाध्वर्य्युरुत्तमं[[!!]] क᳘र्म करोत्य᳘थैत᳘मेवा᳘प्येती᳘ति॥

मूलम् - Weber

अ᳘थादेशा᳘ उपनिष᳘दाम्॥
वायु᳘रग्निरि᳘ति ह शाकायनि᳘न उ᳘पासत आदिॗत्योऽग्निरि᳘त्यु है᳘क आहुर᳘थ ह स्माह श्रौ᳘मत्यो वा हा᳘लिङ्गवो वा वायु᳘रेॗवाग्निस्त᳘स्माद्यॗदैॗवाध्वर्यु᳘रुत्तमं क᳘र्म करोत्य᳘थैत᳘मेवा᳘प्येती᳘ति॥

मूलम् - विस्वरम्
सायणः

…

Eggeling
  1. Now the doctrines of mystic imports 1. The Śākāyanins hold that ‘Agni is Vāyu (the wind);’ but some say that ‘Agni is Āditya (the sun).’ And either Śraumatya, or Hāliṅgava, said, ‘Agni is no other than Vāyu: wherefore the Adhvaryu, when he performs the last work 2, passes into that (wind).’

०२

विश्वास-प्रस्तुतिः

शा᳘ट्यायनिरु ह स्माह॥
संव्वत्सर᳘ ऽए᳘वाग्निस्त᳘स्य व्वसन्तः शि᳘रो ग्रीष्मो द᳘क्षिणः पक्षो᳘ व्वर्षा ऽउ᳘त्तरः शर᳘दृतुर्म᳘ध्यमात्मा᳘ हेमन्तशिशिरा᳘वृतू पु᳘च्छं प्रतिष्ठा व्वा᳘गग्निः᳘ प्राणो᳘ व्वायुश्च᳘क्षुरादित्यो म᳘नश्चन्द्र᳘माः श्रो᳘त्रं दि᳘श ऽआ᳘पो मिथुनं त᳘पः प्रतिष्ठा मा᳘साः प᳘र्व्वाण्यर्धमासा᳘ ना᳘ड्यो ऽहोरात्रा᳘णि रजतसुवर्णा᳘नि प᳘त्राणि स᳘ ऽएवं᳘ देवान᳘प्येती᳘ति संव्वत्स᳘रो ऽग्निरि᳘त्यु हैव᳘ व्विद्यादेतन्म᳘यो भवती᳘ति᳘ त्वेव᳘ व्विद्यात्॥

मूलम् - श्रीधरादि

शा᳘ट्यायनिरु ह स्माह॥
संव्वत्सर᳘ ऽए᳘वाग्निस्त᳘स्य व्वसन्तः शि᳘रो ग्रीष्मो द᳘क्षिणः पक्षो᳘ व्वर्षा ऽउ᳘त्तरः शर᳘दृतुर्म᳘ध्यमात्मा᳘ हेमन्तशिशिरा᳘वृतू पु᳘च्छं प्रतिष्ठा व्वा᳘गग्निः᳘ प्राणो᳘ व्वायुश्च᳘क्षुरादित्यो म᳘नश्चन्द्र᳘माः श्रो᳘त्रं दि᳘श ऽआ᳘पो मिथुनं त᳘पः प्रतिष्ठा मा᳘साः प᳘र्व्वाण्यर्धमासा᳘ ना᳘ड्यो ऽहोरात्रा᳘णि रजतसुवर्णा᳘नि प᳘त्राणि स᳘ ऽएवं᳘ देवान᳘प्येती᳘ति संव्वत्स᳘रो ऽग्निरि᳘त्यु हैव᳘ व्विद्यादेतन्म᳘यो भवती᳘ति᳘ त्वेव᳘ व्विद्यात्॥

मूलम् - Weber

शा᳘ट्यायनिरु ह स्माह॥
संवत्सर᳘ एॗवाग्निस्त᳘स्य वसन्तः शि᳘रो ग्रीष्मो द᳘क्षिणः पक्षो᳘ वर्षा उ᳘त्तरः शर᳘दृतुर्म᳘ध्यमात्मा᳘ हेमन्तशिशिरा᳘वृतू पु᳘छम् प्रतिष्ठा वा᳘गग्निः᳘ प्राणो᳘ वायुश्च᳘क्षुरादित्यो म᳘नश्चन्द्र᳘माः श्रो᳘त्रं दि᳘श आ᳘पो मिथुनं त᳘पः प्रतिष्ठा मा᳘साः प᳘र्वाण्यर्धमासा᳘ नाॗड्योऽहोरात्रा᳘णि रजतसुवर्णा᳘नि प᳘त्राणि स᳘ एवं᳘ देवान᳘प्येती᳘ति संवत्सॗरोऽग्निरि᳘त्यु हैव᳘ विद्यादेतन्म᳘यो भवती᳘तिॗ त्वेव᳘ विद्यात्॥

मूलम् - विस्वरम्
सायणः

…

Eggeling
  1. And Śāṭyāyani said, ‘Agni is no other than the Year; his head is the spring, his right wing the summer, his left wing the rainy season, his middle body (trunk) the autumn season, and his tail and feet the winter and dewy seasons–Agni is speech, Vāyu breath, the sun the eye, the moon the mind, the quarters the ear, the generative power water 3, the feet (and tail) fervour, the joints the months, the veins the half-moons, the silver and gold feathers

the days and nights: thus he passes over to the gods.’ Let him know, then, that Agni is the Year; and let him know that it is thereof 4 he consists.

०३

विश्वास-प्रस्तुतिः

(च्चे᳘) चे᳘लक ऽउ ह स्माह शाण्डिल्यायनः᳘॥
(ऽ) इम᳘ ऽएव᳘ लोका᳘स्तिस्रः᳘ स्वयमातृण्णा᳘वत्यश्चि᳘तयो य᳘जमानश्चतुर्थी स᳘र्व्वे का᳘माः पञ्च᳘मीमां᳘श्चलोका᳘न्त्सᳫँ᳭स्कुर्व्व᳘ ऽआत्मा᳘नं च स᳘र्व्वांश्च का᳘मानि᳘त्येव᳘ व्विद्यादि᳘ति॥

मूलम् - श्रीधरादि

(च्चे᳘) चे᳘लक ऽउ ह स्माह शाण्डिल्यायनः᳘॥
(ऽ) इम᳘ ऽएव᳘ लोका᳘स्तिस्रः᳘ स्वयमातृण्णा᳘वत्यश्चि᳘तयो य᳘जमानश्चतुर्थी स᳘र्व्वे का᳘माः पञ्च᳘मीमां᳘श्चलोका᳘न्त्सᳫँ᳭स्कुर्व्व᳘ ऽआत्मा᳘नं च स᳘र्व्वांश्च का᳘मानि᳘त्येव᳘ व्विद्यादि᳘ति॥

मूलम् - Weber

चे᳘लक उ ह स्माह शाण्डिल्यायनः᳟॥
इम᳘ एव᳘ लोका᳘स्तिस्रः᳘ स्वयमातृण᳘वत्यश्चि᳘तयो य᳘जमानश्चतुर्थी स᳘र्वे का᳘माः पञ्चॗमीमां᳘श्च लोका᳘न्त्संस्कुर्व᳘ आत्मा᳘नं च स᳘र्वांश्च का᳘मानि᳘त्येव᳘ विद्यादि᳘ति॥

मूलम् - विस्वरम्
सायणः

…

Eggeling
  1. And Celaka Śāṇḍilyāyana said, ‘Let him know that the three layers containing the naturally-perforated (bricks) 5 are these worlds, that the fourth (layer) is the Sacrificer, and the fifth all objects of desire; and that it is these worlds, and his own self and all his objects of desire he compasses.’

  1. 363:2 Athānantaram upanishadāṁ rahasyārthānām ādeśā upadeśā vakshyante. Sāy.–Prof. Oldenberg (Zeitsch. of G. Or. S., 50, p. 457 seq.) takes ‘upanishad’ in the sense of ‘worship.’ ↩︎

  2. 363:3 That is, the concluding rites of the sacrifice,–tasmād adhvaryuḥ yadā uttamaṁ yajñasamāptilakshaṇam karma karoti, tadaitam eva vāyum apyeti, tathā hi, samishṭayajurhome devā gātuvido gātuṁ vittvā gātum ita manasaspata iti mantrevāci, svāhā vāte dhāḥ svāhā, iti vāyau dhāraṇam uktam. Sāy. See IV, 4, 4, 53, where the sacrifice (though not the Adhvaryu priest) is consigned to the wind by means of the Samishṭayajus formulas. ↩︎

  3. 363:4 Note the change in the relative position of subject and predicate from here. ↩︎

  4. 364:1 That is, of the objects enumerated before. ↩︎

  5. 364:2 That is, the first, third, and fifth layers. By the fourth and fifth layers mentioned immediately after, we have not of course to understand the real fourth and fifth layers, but the two making up the five layers (viz. the second and fourth). ↩︎