TODO: परिष्कार्यम्

वैखानसश्रौतसूत्रम् ॥ VAIKHANASA-SRAUTASŪTRAM THE DESCRIPTION OF VEDIC RITES ACCORDING TO THE VAIKHÄNASA SCHOOL BELONGING TO THE BLACK YAJURVEDA FOR THE FIRST TIME CRITICALLY EDITED BY DR. W. CALAND Emeritus Professor of Sanskrit in the University of Utrecht タワー PRINTED AT THE BAPTIST MISSION PRESS PUBLISHED BY THE ROYAL ASIATIC SOCIETY OF BENGAL CALCUTTA 1941 0/25:4x61 N41 મ LIBRARY 7380 TIRUPATI. NOTE. The late Dr. Willem Caland, Emeritus Professor of Sanskrit in the University of Utrecht, Holland, who had previously published several works in our Bibliotheca Indica Series sub- mitted materials for this present edition of the ‘Vaikhānasa- Śrauta-Sutram’ in the latter part of 1930. The work was accepted at the end of 1930 and the manuscript was sent to the press early in 1931. The progress of the work was very steady in the beginning and only 158 pages were left to be seen through the press and the index prepared, but unfortunately the sudden death of Dr. Caland in March 1932 at the age of 73 put a stop to the further progress of the work. Dr. J. Gonda of V. Beverninghlaan, Gauda, Holland, who was assisting Dr. Caland was entrusted with this task of complet- ing the work by Madame Caland. Dr. Gonda was good enough to complete the text portion of this work when suddenly all touch with him was lost and the Index remained unfinished. In 1934 arrangements were made with Dr. Raghu Vira of the International Academy of Indian Culture, Lahore, to prepare it. But unfortunately all further progress in this work like many others remained at a stand still till 1939. The Special Enquiry Committee took up the question of completing all work that were lying in the press and made definite arrangements with Dr. Raghu Vira to prepare the index on usual remuneration. Of the other works published in our Bibliotheca Indica Series by Dr. W. Caland, the following may be mentioned:- (1) Baudhayana-Śrauta-Sūtra (text) in 3 vols., published between 1904-1923. (2) Vaikhanasa-Smärta-Sutra (text) in 1 vol., published in 1927. (3) Vaikhānasa-Smārta-Sūtra, Eng. trans., published in 1929. vi NOTE. (4) Pañcavimsa Brahmaņa (text), 1 volume, published in 1931. The Council of the Society wishes to record its great indebtedness to Dr. W. Caland for his great work in our Bibliotheca Indica works and to Madame Caland and Dr. Gonda for their labours. 1, PARK STREET, December 22, 1941. B. S. GUHA, General Secretary, Royal Asiatic Society of Bengal, ! PREFACE. CONTENTS. A. Manuscripts of the Sutra Page ix B. Manuscripts of the Commentary xii C. The text as handed down in the Mss. and the value of the Vyakhyā xii Remarks on the Śrautasutra in general E. Grammatical, stylistic and general peculiarities of the Srautasūtra F. Interrelation of the Smarta- and the Śrautasūtra G. The position of the Vaikhanasasūtra amongst the texts of the Black Yajurveda .. H. The relation of the Vaikhanasasrautasūtra to the (other) Taittiriyasutras xiv xvii xxii XIV xxvii I. On the Vaikhānasas and their sacred books in general xxviii K. Tabular Concordance of the Vaikhanasasrauta- sutra with the corresponding Chapters of Apastamba and Baudhiyana L. Acknowledgments.. The Vaikhinasasrautasutra. Agnyādheya, Praśna I. 1–18. Punaradheya, Praśna I. 19-20. xxxii xxxvi Agnihotra, Praśna II. 1-9. Agnibhyah pravasaḥ, Praśna II. 10, 11. Darsapurnamasau, Praśnas III-VII. Agrayana, Praśna VIII. 1-2. Caturmäsyas, Prašna VIII. 3-IX. 12. Nirudhapasubandha, Praśna X. Sautrāmaņi, Praśna XI. 1-6. Paribhāṣā (yajñāyudhani) XI. 7–11. Agnistoma with Pravargya, Praśnas XII-XVI. Ukthya, Sodasin, Sandhya, etc., Praśna XVII. 1-6. Vajapeya, Praśna XVII. 7-18. Agnicayana, Praśnas XVIII, XIX. Prayascitta at istis XX; at sacrifices of Soma, XXI.PREFACE. A. Manuscripts of the Sutra.

1. M (Madras), copy of a Ms. belonging to the Government Library of Madras: No. 1605 of “a triennial catalogue of Mss. 1913-14 and 1915-16 collected for the Government Or. Mss. Library”, Vol. II, Part I, Sanskrit C, page 2262. In Telugu script. This Ms. contains not only the Śrautasutra but also the Grhya-dharma- and pravara-chapters. The text is designated throughout as grhyasütra", and the prasnas (the grhya: 7 prasnas; the dharma: 3 prasnas; the pravara: one praśna; the srauta: 21 praśnas) are numbered continuously, so that the first prasna of the Śrautasutra here figures as the 12th, and the last as the 32nd praśna. **
2. L (Lahore), modern copy on paper made in the year 1926, in Devanagari, of the Srautasutra only, belonging to the Daya- nand Anglo-Vedic College at Lahore. The prasnas are number- ed: 1, etc. up to 21; last words: iti śrīvaikhānasasrautasütre somaprāyaścittividhir nāmaikavimśaḥ prašnaḥ | sampūrṇam idam vaikhānasasrautasūtram
3. A (Ākulamannäḍu), palm-leaf Ms. in Telugu script, complete, containing 146 leaves, long 44 c.m., high 3 c.m., eight lines on a page. The praśnas are numbered from 1 to 21.
4. B, a Ms. belonging to the Adyar Library at Madras, registered x. 8.17; modern copy in Grantha (made in the year 1917), complete on 783 pages; high 21 c.m., broad 17 c.m.; 15 lines on a page. The prasnas are numbered 1-21.
5. T (Telugu), paper Ms. from Ãkulamannäḍu, belonging (as does No. 3) to Pandit Parthasarathi Iyangar, bound in book-form (octavo); complete: 470 pages, 17 lines a page. Numbered in continuation of the Grhya-dharma-pravarasutra - So the colophon of the first praśna in the Śrautasūtra runs : iti śrīvaikhānasagṛhyasütre dvādaśaprašnaḥ and so mutatis mutandis up to ekavimsaprasnaḥ. The colophon of the 23rd praśna is: iti srimad aukheyasäkhāyām vikhanasa prokte X PREFACE. śrivaikhānasasütre mulagṛhye trayovimsat praknak. In the second half of this Ms. the upadhmaniya is used before voiceless guttural and labial. The Ms. is neatly written by two different hands; after praśna 15, four pages are left blank, but in the text nothing is missing.
6. V, complete Ms. in Telugu script, 186 palm-leaves, 39 cm. long, 3 c.m. broad, 6 à 7 lines on a page. Neatly written by one and the same hand with the exception of a few pages. The type of Telugu here used is rather difficult to read, it has a peculiar form of some aksaras. The prasnas are reckoned as 1-21. This Ms. is peculiar by its verses outside the text proper, which contain some data of importance to ascertain the contents of the sutra, the age of the Ms. and the locality where it has been written. The Ms. seems not to be very old. It belongs (as do the Nos. 3 and 5) to Pandit Pärthasarathi Iyangar and bears on the cover the number 84.–The Ms. begins: srilakṣmivallabhadyantām vikhanāmunimadhyamām | asmaḍācāryaparyantäm vande guruparamparām || After the first praśna follows: iti śrīvaikhanase vikhanasa rsinā prokte mülagrhye branta- sūtre ekavimśatipraśnātmake ädhānādisomaprāyaścittänte pratha- mah vimsati khanḍātmakah. Thereupon follow the verses: srimangalasailanāthakṛpayā śrīkṛṣṇamäryädhrari śrīvaikhānasasūtram abhyudaharaj jīrņam trayīvittamaḥ tatsūtrādhikṛtaprayogagamanim klptim karoty ujjvalïm { dṛṣṭvā tām sudhiyo ‘bhinanandatatamām traividyarṛddhaš ciram || namucer ugrarüpaya bhaktabhiṣṭapradaya ca mangalādrinivāsāya srinṛsimhāya te namaḥ || yo ‘rdham gudodakam pîtvā bhaktāyārdham prayacchati mangalädrau sthito nityam śrīnṛsimhāya te namaḥ The colophon after the end of the 7th prasna runs: iti śrīmadaukheyaviracitakalpasütre darsapürṇamāsa prayoga- vidhiḥ, and of the last praśna : PREFACE. xi iti śrīmadaukheyaśākhāyām vikhanasā ṛṣiņā prokte mülagṛhye ekavimsatiprasnatmake ekavimsanmahāyajñaprabodhakalpasütre ekonaṣastyadhikatrisatakhandatmake pañcasadadhikapañca- satottaracatussahasragranthātmake prāyaścittavidhiniyoga ekavim- satiprasnaḥ || The closing verses contain some indication of the time when, and the locality where this Ms. was copied : samvatsare citrabhānau jyesthe mäsi site subhe | punarvasv induvāre ca saharajapure subhe || munmunyayyadhvarindrasya vedavedärthavedinah | sannidhau garuḍāryasya dṛṣṭvā pustakam äśritam | aukheya rṣinā proktam śrautasūtram vilikhyate || 1
7. H (Haug), the devanagari Ms. of Munich, a copy made for M. Haug, see Catal. cod. Mss. bibl. regiae monacensis, No. 119, page 56. From a note of Bühler in Sacred Books of the East, Vol. XXV, page XXIX, we gather that this Ms. is a copy from an original at Baroda, cp. also the Madras Triennial Catalogue 1913-16, Vol. II, part 1, page XVIII. From the clerical errors it is apparent that the original must have been a grantha Ms. At the end a part is missing and here and there parts are left out. The prasna-numbers are 1, etc.
8. R, a rotographic reproduction of 172 palm-leaves, belong. ing to the University Library of Lahore; 6 lines a page, old and damaged; grantha characters. The last two prasnas are missing. The reproduction is rather bad, many pages are wholly illisible.
9. G, grantha manuscript, belonging to Pandit Parthasarathi Iyangar, on 34 palm-leaves, long 45 c.m., broad 4 c.m., 7 à 8 lines on a page. It is old and much damaged and broken off, especially the first leaf. This Ms., which is bound up together with A, contains only a big fragment, from the begin- ning up to the middle of VI. 11. 1 At my request Mr. S. C. Nandimath, a scnolar of Telugu origin, now in London. tried to ascertain the date and place of this Ms. His conclu- sion is that the most probable identification of the date is: 19th May, 1702 A.D. As to the place where the Ms. was written, probably the name Süharija points to Sahāji III, ruler of Tanjore 1671-1711; a town or village Säharajapurn seems to be unknown. xii PREFACE. B. Manuscripts of the Commentary.
10. A copy of the Vyakhya by Srinivasadiksita, belonging to the Madras Gov. Library, registered as No. 1606 in a Trien- nial Catal. of Mss. (1913-14, 1915-16) for the Government Or. Mss. Library, Madras, Vol. II, Part I, Sanskrit C. pago 2263. It treats of praśna I up to X.
11. A copy of the same work, in the possession of Pandit Parthasarathi Iyangar at Akulamannādu, containing the Vyakhya of praśnas I-XIV and four khandas of prašna XV.
12. A copy of the Vyakhya made for me by the alrea ly men- tioned Pandit, from praśna XV. 4 (middle) unto the end of praśna XVI. In this copy the praśnas are numbered undepend- ently from the smartasūtra, as I-XII, but after these the con- tinuous numbering is taken up, so that the next prasna is designated as XXIV. A further peculiarity is that in this Ms. the chapters are not called khanda but sakala. The Vyakhya (or Vyakhyāna as it is called also) opens with some verses, of which I cite only the following one : yena vedärtham1 vijñāya 1 lokānugrahakāmyayā | pranītam sütram aukheyam | tasmai vikhanase namaḥ || The date of at least the copy of Akulamannäḍu is con- tained in the following verse (at the end of the Vyakhya on the first prasna): samvatsare citrabhānau sucau māse caturduse | mantriharasya säyähne nämnä tirumalāyeti || There is an indication of the region, where this Vyakhya was composed, in the example given for the passage (śrs. XII. 11): vicakṣaṇāntam rājanyasya, which example runs: ho rajendra colavicaksana. This points to Coromandel. C. The text as handed down in the Mss. and the value of the Vyakhyā. The nine manuscripts on which our text of the Vaikhinasa śrautasūtra is based, can be divided in a rough manner into two 1 vedārthavijñāya, veḍārthavijñeya, veḍārthuvijñeyo the Mss. PREFACE. xiii groups: AHRBG on the one side and MLTV on the other side; in some cases M agrees with the other group. We note that some omissions have been made, which are common to each group or at least to the plurality of Mss. which constitute such a group. See for instance II. 6, where four words have been overlooked by LTV; in XVIII. 16 more than one sentence is omitted in MAB. In each of these two groups many passages can be noted which disagree more or less, whilst these disagreements cannot be said to rest on faulty tradition or corruptedness of the manuscripts. Sometimes one group has a word which is missing in the other one: prayasyan (XII. 14) only in MLTV; uttanam (XII. 9) only in BAH. Striking differences are the following: MLTV (IV. 10). daksinam AHRGB yathoktam pradakṣinam yathayogam 多多 (IV. 9). abhimantrayate anumantrayate 75 (V. 1). prayājāt anüyüjüt 55 (V. 4). vihavyena vihavyaih 22 (V. 9). the sequence in ABH differs from

(VII. 11). nirdisyādi +1 vyādīśati きき (VII. 2). paścimato

praticyām 39 (VIII. 7). pingākṣim pingalākṣīm ** (XII. 18). sampraklisya HBR tatpari AHRB tān pari upare upari (XV. 14). sampraksudya MLTAV (XIII. 3). MLTV (XIV. 14). The reading in V. 6 and IX. 2 of MLTV differs widely from that of ABH(R). Two very striking examples of disagreement are: angulyā- nvavadīšati AB: angulyā nirdiŝati MLTV (VII. 6), pascādupa- cāro vāgniḥ AHB: paścad vopacāro ‘gniḥ (XVIII. 17). These two discrepancies are so striking because in these two cases the group AB(H) is in accord with Hiranyakeśin, the group MLTV with Apastamba. Now, as the Ms. A shows many traces which point to a Grantha-original, we may perhaps surmise, that of old there existed two recensions: a Grantha-recension (represented by ABRHG) and a Telugu-recension (represented by MLTV), which were slightly different. xiv PREFACE. About the single Mss. may be remarked that G is rather independent, as it contains readings which are found only here, e.g., udicīnapravanām and sītāmātrām both in V. 1; it is the only Ms. that preserves the correct reading ata ürdhvam in IV. 8. Although the Ms. H (a copy of the Baroda Ms.) is very corrupt, it contains valuable readings. Probably the Ms. R is a copy of the same Baroda Ms., as it agrees nearly with H. On the base of these Mss. and with the help of the Vyakhyä the text of the Śrautasutra can be fairly well established, although the tradition in the Mss. is in many passages very corrupt. But here the comparison with the sutras of Baudha- yana, Apastamba and Hiranyakesin is of great help. Never- theless, there remains many a passage where the editor had to emend the reading of the Mss. or to leave it ununderstood; in this latter case a sign of interrogation is added before the variants. As has already been mentioned, the Vyakhya of Śrīnivāsadikṣita was also of help, but as this Vyakhya is properly a prayogavrtti and thus gives rather a periphrase of the text than an explanation of the words, leaving out many passages, which do not bear directly on the rites, the help to be got from the Vyakhya is not so great as we might have hoped. Espe- cially difficult are of the first prasna the last half of the first and the first half of the second khanda, and of the XIth prašna the description of the sacrificial utensils, of which the Vyakhya does not treat. D. Remarks on the Śrautasutra in general. Some years ago (in 1920) I made in my paper “Brāhmaṇa- en Sutra-aanwinsten" (Versl. en Meded. der K.A.v.W. te Amsterdam, 5e Reeks, dl. IV, page 472) the following remark. “Whether besides the Śrautasutra a similar Mantrasamhita has existed (as the Mantrasamhita for grhya-rites), is uncer- tain; to me it seems very probable, as here (in the Śrauta- sutra) also many a mantra is indicated by its beginning words. which does not occur in any Samhita, Brähmaṇa or Sutra.” By a mere fortune we are now enabled to answer the question PREFACE. XV put in 1920: the guess made by me has now come true: there exists a separate Mantra samhita also for the Śrautasutra! In the middle of the bulky Ms., described under A. 3 and 9, lent to me so kindly by the Telugu pandit, I found 39 palm-leaves in Telugu script, which begin as fol- lows: darbhesv asino darbhān dharayamāṇaḥ patnya saha prāṇān ayamya agnin ädhäsye sarvakratvartham yair asmy adhikṛto yāms ca sakṣyāmi prayoktum | adhvaryum tvā vṛṇīmahe | bhavi- ṣyāmi | vaiśvānarasya rūpam sampad astv (ity) antam | tat savitur varenyam | bhargo devasya dhimahi | dhiyo yo nah pracoday it | bhūḥ | suvaḥ | vidur (r. vedir) asi bhuvah janaḥ | mahaḥ | iṣe tvorje tvā | etc., etc. Here, then, we have found a great part of the text whose existence was presupposed: the Mantrasamhita for śrauta pur- pose; here we find together all the mantras to be used accord- ing to the prescripts of our Śrautasutra in the order in which they are mentioned in this sūtra. But the Samhitā gives more than these mantras: it contains also those which implicitly are to be understood, as for example the samkalpa (the first mantra together with its accompanying act). Often the Sam- hitā works out what is only indicated in the sutra, giving all the mantras. Now, we remark, that this Samhita presupposes the Grhyamantrasamhita, it gives only the pratikas of those mantras which had already been given in full in the other Samhita. One of the proofs is the mantra which begins : vaiśvānarasya rupam and which ends: sampad astu. This is the vaisvānara-sukta mentioned in śrs. I. 1 ; in note 15 on the translation of Smärtasutra 1. 21, I cited only the beginning words, the closing words are: sarvam asmākam sampad astu. A similar abbreviation is found elsewhere in the Śrauta- mantrasamhita: prajā sthālīm abhimantrayāmi | prajānann ity antam, cp. note 13 on the translation of Smartasutra III. 5. This fragment of the Śrautamantrasamhita (in the Ms. there is no indication of its name or title) contains the first four prasnas; the first prasna consists of 13 anuvākas, the second of 12, the third of 21, the fourth of 15. It contains xvi PREFACE. the mantras mentioned in prašna I-VI (incl.) of the Srauta- sutra. This point being settled satisfactorily, another difficulty. a new uncertainty arises. If the Vaikhanasas possessed a separate Samhita, which contained all the mantras for sacrifi - cial practice, had they, as, e.g., the Vājasaneyins have, a separate book containing the brahmanas? It is a fact that portions of the brahmana as they are now found in the Taittiriya-samhita, brahmana, and aranyaka, were known to them; very often in the Śrautasutra a passage found in those texts is cited ending on ity uktam or ili vijñāyate, once ili śrutiḥ, and oftentimes on iti brāhmaṇoktam or brāhmaṇoktāni. Nearly all these passages can be traced in the brähmaṇa-parts of the books of the Taittiriyas, but there are a few that only partly agree with them and others that have not at all been traced in them, see II. 6, VIII. 1 (beg.), IX. 12, XVIII. 1 (heg.), XX. 3, XX. 15. This question, whether the Vaikhanasas possess also a separate brāhmaṇa-book can, for the moment, not be answered definitely. Perhaps, though, it might be answered affirmatively, on the ground of a passage in the Anandasambitä (I. 78): vaikhānasam taittiriyam tathā vājasaneyakam | :: yajurvedas tridhā proktaḥ śuddham vaikhīnasam smrtam | aśuddham taittiriyam ca suddham vājasaneyukam || Here suddha must mean kept clear" separated", so that the yajus-portions and the brahmanas are kept asunder. Just as the Śrautamantrasamhita after all has been proved to exist perhaps further research will throw light also on this uncertain- ty. Still the following remarks must be made. It seems that the contents of the Vaikhanasa-yajurveda are the same as of that of the Taittiriyas. In the Anandasamhita (II. 55 sqq.) we read: tām tu vaikhānasīm śākhām yajurvedataror viduḥ || asyās tu mūlašākhāyāḥ kāṇḍānukramanam tv idam | athadhvaryavatadyāgayājamänägnihotrikāḥ || hautram vidhāyakaś caiṣām pitṛmedhas ca tadvidhiḥ | prajapatyakhyakanḍe tu yajñakāndān iman viduḥ || PREFACE. somo grahî dakṣinās ca sukriyā vājapeyakäḥ | savaś ca vidhayas caiṣām somakände vidur budhãḥ || agnyādhānam cagnihotram tadvidhiḥ somahomakāḥ puronuvākyāyājye ca aśvācchidreṣṭimedhakāḥ || sautrāmaṇīs ca sattrāni sasattrāyaṇatadvidhi | vaiśvadevākhyakände ‘sminn usanti munisattamāḥ || āmnāyasya vidhir brāhmam pañcakhanḍātmikam tu să | xvii As long as we do not know this passage better (for it must be incomplete and contains some errors), we cannot say with certainty which parts constituted these five kändas. The passage may be compared with the description of Baudhayana (see my paper, “Ueber des rituelle sutra des Baudhayana “, page 32) and with the kandanukramana of the Atreyas (Ind. Studien, Vol. II). In the same book, sloka 7, we read the following state- ment: vaikhānasam yajurvedam pañcakāṇḍam udähṛtam | saptakandam yajurvedas tat kṛṣṇnam taittiriyakam || This statement, however, that the Vaikhanasa-sakha con- sisted of five kändas as against seven of the Taittiriyas, differs from another one, mentioned in note 6 on the Translation of Smartasūtra II. 10.-This is all confused and uncertain, but I thought it worth while to lay these facts before the reader. E. Grammatical, stylistic, and general peculiarities of the Śrautasutra. Before treating of the interrelation of the Smärta- and the Śrautasūtra it will be useful to collect some grammatical and stylistic features of the Srautasūtra.

1. Sandhi. Besides strnams triḥ (IX. 5), hosyams tena (VI. 2), pracchādayams triḥ (IV. 7) we find sṛjan tasmin (IV. 6), abhicchädayan trih (V. 6); besides itarāms trîn (III. 4) we find tasmin tvästram (XX. 39).-Pragṛhya is neglected: dogdhre ‘pah for dogdhre apaḥ (XIII. 5).
2. Irregular and faulty gender and number of nouns.-prṣadājya, masc. (XX. 36); mrd, plural (XIII. xviii PREFACE. 1, 3); etam ṛgdvayam, mase, (XXI. 2); chadiḥ is used correctly as a neuter, but nevertheless the Sutrakära says: madhyamam chadiḥ prâñcam udañcam vā nidhāya (XIV. 6); rukma as a neuter (XI. 3, XVIII. 11, cp. Hir. VIII. 25); câturmãsya as a masc. (and cp. note 28 on the Translation of Smartasūtra I. 1), in praśna VIII it is used as a neuter; asthîn (XXI. 9), but somewhat furtheron asthini. Often we find the mase. to which must be understood mantra (e.g., trin, dvau III. 2, V. 4). This never occurs in the older Sutras.
3. Verb. Just as in the Smärtasūtra (see Translation, page 236) adadyat (XIII. 4, end) and ādadāti (XI. 10) are used instead of the regular adadīta and adatte; sisyet instead of sisyeta occurs XXI. 4.
4. Adverbs. caturdisam is used (X. 4) quasi adverbially a. in the Smartasūtra (see note 8 on the Translation of I. 9). For ekaikam in ekaikam dhavitrāny ädatte (XIII. 9) we would expect ekaikasah.
5. Compounds. Besides the older vaisyarājanyau of XV. 31, which is taken from Hir., we find rajanyavaisyau (XI. 5, end; XIII. 12) and kṣatriyavaiśyau (XII. 10, as Ap.). A very strange compound is purodaye (XVIII. 12), if it is not a fault for purodayāt. Striking is the compound sapāņi in the expres- sion sapanya rasanaya X. 9, which must mean; “with the rasana in his hand”. Instead of a compound prädesamatra we find simply prädeśa in XVIII. 18.
6. Use of cases. On the whole, the Sūtrakära avoids using the dative-genitive on ai (from stems on a- and -), see for instance agnihotryah (II. 7), dvāryāyāḥ (XIII. 8), where Ap. (XV. 6. 4) has dväryāyai. Only twice we meet with the form on -ai, and here the influence of Ap. is apparent: dakṣiņāyai śroneḥ (XVIII. 16), dakṣinata uttaravedyai (X. 5). Noteworthy are the genitives in the following passage: mahartvigbhyo dakṣinā manovakprāṇacakṣuṣām anudisati and further on: śrotrātmāngalomṇām (XVI. 7). By comparing Ap. XII. 6. 4-6 and Hir. X. 15 we may guess that a dative as niṣkrāyāya must be supplied, but the syntactical use of the genitive remains unexplained. The genitive asya pradasyanPREFACE. xix (XVIII. 9) is used as against the older dative (as Baudh. uses it here).-Cases dependent on verbs; krudhyati with accusative occurs XII. 11; śrīnāti with acc. and loc.: kvalasaktün äsvine śrīņāti (XI. 4); yajate with acc. instead of instr.: tāni (so. cāturmāsyāni) yakṣyamāṇaḥ vasante vaiśvadevena yajate (VIII. 3); upavisati with acc.: cașălam upavišet (XX. 36) as against Baudh.: casala upa°.
7. Syntax of sentence. Asyndetic construction, which seems to occur only in later Sanskrit (Speyer, Sanskrit Syntax $487) occurs often: somena yakṣyamāņa ādadhīta nartum..sūrkṣet (I. 1): “should he establish his fires with the intention to perform a sacrifice of soma, he should not mind the season similarly XII. 11; XV. 15 (rathantarasāmā syat), XX. 14, XX. 21, 23, 24, 25, 34; XXI. 15. 57
8. The particles ca and vă are very often inserted in the wrong place: pārjanyam carum ca (VIII. 3); pāśukīm uttara- vedim ca (VIII. 9); yajamānaḥ patnyañjalau ca patnî duhituḥ… añjalau samasyati (IX. 11), correct would be: patni ca instead of ca patni; vāruṇam dasakapālam ca (XI. 4); dvitiyam kharam ca (XI. 2); suklām úrṇāstukām ca (XII. 19); pascād dhavirbhyas ca (XX. 30).-anyaya vaisnavyā vā (XIV. 7); ghṛte carum vă (XII. 5); prathamān mahartvijo caturo vā (XII. 1); vṛṣno asvasya vā (XVIII. 1); sadbhir harati va (XIX. 6); ajasya pade vã (I. 13); uttaram samasyed vā (I. 16); svenāngena 1% (L. 19, beg.); angậm ahtya vã (ILL. 9); prog udayad và (II. 1); purastāt svistakṛto vā (VIII. 2); caitryām paurṇamāsyām vā (VIII. 3); punye nakṣatre va (X. 1; XVIII. 1); punye ‘hani va (XIII. 1). ས་
9. Place of other enclitics. In the correct language of the older Sütras the enclitics follow immediately after the first (accented) word of the sentence. This rule is in our text very often violated. (a) Enclitic pronouns at the beginning of the sentence: enam in: enam yajamānaḥ praty apornute (XII. 19); enam carmani nidadhāti (XV. 18); enam..bahirañjanam sādayati (XIII. 13); enam..purayati (XIII. 16); eṣām in: eṣām duivatāny abhighārayati (XV. 25); asya in: yady aparudhyetäsyä- esam XX PREFACE. gnir anugacchet (I. 18); asmai in: asmai dandam dadyät (X. 11, beg.); asmai vratam pradāsyan (XVIII. 9, beg.), as against Baudh. athasmai, etc. (b) Enclitic pronouns not in their right place: yadi pürro bhrātṛvyo mātikrantaḥ (XVIII. 17), cp. Ap. XVI. 23. 7: yuli manyeta yajamānaḥ pūrvo mātikrāntó bhrātṛvya iti; yam vā prasyandinyām bhūmyām asya rāṣṭram jānukam syād iti (XVIII. 7). By inserting bhữmyäm, which does not belong to the original quotation (see Ap. XVI. 9. 8), the Sūtrakāra violates the law of the enclitics; dasarātram ajasrā asyāgnayaḥ (I. 16); tad etad antarāle ‘syägnihotram bhavati (II. 9); trimŝanmänam hiranyam asya dakṣiṇā (1. 16); pūrvasamjātam aparādham asya tad ahar nivedayeyuḥ (II. 10); dikṣitavimitād anyatrainam süryo ‘bhimrocet (XII. 11); prstham anyo ‘syabhyanakti (XII. 7), cp. Baudh. VI. 2: 158. 2: anyo ‘sya prstham abhyanakti: indrāya sutrāmne tveti (XI. 4) as against Hir.: indrāya tvä sutrāmņa iti; yajamāna ṛtvijas cainam abhivyäharanti (XII. 3)-Further, enam is used faulty instead of etam : enam mahā- viram (XIII. 9), enam agnim (XIX. 6).
10. Pleonasm occurs in avasisṭam..anyatarat (X. 14); yāvān puruṣa ūrdhvabāhus tāvatā veṇunā puruṣamātreṇāgnim vimimite (XVIII. 14, cp. Ap. XVI. 17. 8).
11. Omission of a word must be accepted in avasathe parisado hiranyam nidhaya (I. 14, end), where apparently madhye must be supplied; apām in apām adhitisthati (XXI. 24) we must take as dependant on an omitted antam. A verb seems to be missing in X. 6: ahavaniyam..anvādhāyedhmäbarhişi, probably understand aharati.
12. Irregular constructions are not rare: the nomi- natives ardhapātram prokṣanīkumbha ikṣusalākā.,prayunakti (IX. 3); the nominative viśülaikasülā stands (X. 7) in the midst of accusatives. In IV. 1 we have: samyām colukhalam ca musalam ca drṣaccopalām ceti, here the brāhmaṇa (TS. I. 6. 8. 3) gives the explanation of the irregular nominative drsad. The singular of the verb in yadi rathapurusadayo ’ntarāgni viyāt (XX. 19) is simply due to a thoughtless taking over from Ap. (IX. 10. 15), where only rathaḥ is given as subject. Illogical PREFACE. xxi are: aindragnena..nirudhapasubandhena (X. 1) for nirudha- pasunā and yājñikair vṛkṣaiḥ (III. 5), which means yājñikāṇām vṛkṣāṇām idhmaiḥ.
13. Traces of an older stratum of language are not rare, but we can be sure that these all rest on simply taking over. Thus vai (X. 18, XXI. 1) and u vai (XX. 10 med.) are met with, but all these passages are taken from a brāh- maņa. Only once a case of tmesis is found: ubhayam samasyet pra ca kramed upatistheta (XVIII. 9), but it is probable that the Sūtrakāra did not comprehend even his source, otherwise he would not have omitted the second ca; the source is the Maitr. samhita (ep. Ap. XVI. 11. 9: pra ca krāmed upa ca tistheta).
14. General remarks. That the Vaikhanasas are devout worshippers of Viṣņu Nārāyaṇa comes to light very often in their sutra. The performer should fix during certain acts his thoughts on Nārāyaṇa (nārāyaṇam dhyāyan I. 4, I. 14, III. 1); being absorbed in Nārāyaṇa (nārāyaṇaparāyaṇaḥ) he should sit silently (XII. 10); see also XVIII. 20, XX. 1, XXI. 18. During the churning of the fire he should think himself as the mantha, and the fire as Visnu (I. 10). Whilst stepping on the cart he should think himself to be Visnu (IV. 4), see also II. 5. In the intervals of the sacrifice he should, in order to cover them up, fix his thoughts on Visnu as the Lord of the sacrifice (XVII. 6). In connection with this, attention may be drawn to the pundra or (sectarian) mark which is mentioned in our text (II. 6, and op. note 15 on the translation of Smartasūtra I. 3): “Brilliantly shaped the Atman is standing, flaming upward, in the heart, in the middle (as) a crest of fire; in the middle of this crest is the Atman, according to sacred lore. Therefore, at the end of a sacrifice, the performer (the Yaja- mäna) should, after having sprinkled himself wholly (with water) and after having taken ashes from the garhapatya-fire, make on his forehead, on his heart, on his belly, on his arms and on his neck a quadrangular mark in the shape of that flame, as a lamp, upwards pointed. Thereby he gets happiness (during his earthly existence) and finally reaches the unity with the xxii PREFACE. Atman.” We may remark that this sectarian remark is post- Vedic our text seems to be one of the oldest where it is a fervent Vaikh nasa mentioned. That the Sutrakāra was appears from the fact that certain bricks are designated (XIX. 3, end), by him only, as vaikhanasiḥ. This is not found in any other source.
15. List of unknown and rare words in the Śrautasutra. adhomekhalā 1. 2. anatinica IV. 10. anirupta X. 8. anucca IV. 10. abhibhūya XII. 20. avakāvila XII. 6. ökhumūṣā IX. 10. achidraka XVII. 2. upasamkucya (gerund) VI. 2. ürdhvamekħală I. 2. kuḍuva (“pa ?) I. 7. kulyä XI. 7. kusatikena XI. 7. ghana XI. 7, 8. devatatrayavat XI. 3. devārha III. 5. dvipuța XI. 7. nāyaka (?) XVIII. 1. näha XI. 7, 8; XI. 11; XIL 8: musțināhu z aunäha XIV, 10; yukta (yukti) näha I. 1; XI. V. naispurisya XIL 12. padamḍinām (/) XIII, 7. pratīsāmidheni VI. I. praticya XII. 12. prastarikṛtya IX. 5. bahupakṣyanavāsa 1. 1. mekhalā (vedi of Sm. 6.) L 2, 3. yathārtha (adj.) XIII. 3. yāvaltālam XI. 9. vidārya XII. 5. svetamṛitika XII. 4. sunirdisati XVIII 1. sestyādhāna I. 16. sṛtvari (adj. fern.) XI. 3. F. Interrelation of the Smärta- and the Śrautasutra. Now that the Śrautasūtra lays before us, we are better qualified to reconsider the question of priority: whether the Smärtasūtra or the Śrautasutra comes first in the sacred hooks of the Vaikhanasas, cp. §3 in the Introduction to the Translation of the Smartasūtra and the remarks of Prof. B. Keith, who does not agree with my view, in Bulletin of the School of Oriental Studies, Vol. V, pages 923 ff.
16. Arguments in favour of the priority of the Smārtasūtra : (a) The words of the Smartasutra (III. 6): udakyāśucyādi- samsarge ca vidhānam yajñaprāyaścitte vaksyāmaḥ refer to Srautasūtra XX. 4. PREFACE. xxiii (b) The pindapitṛyajña is described in full in the Smarta- sūtra (IV. 5-6) and only mentioned in the Śrs. (III. 6). (c) The Śrautasūtra presupposes the existence of the Smärta, as in XX. 22 it is said: api vākṛtidahanam kuryus, tad vyakhyātam. The cremation of the effigy is described in Smartasūtra V. 12.
17. Arguments which to the letter of the text seem to plead in favour of the priority of the Śrautasūtra : (a) The Smartasūtra says (I. 8): pātrasruvādayo yajñ, proktaḥ, which refers to Srautasutra IX. 7-11. Here the Bhasya quotes Pāņini (III. 3. 132): āśamsāyām bhūtavac ca | iti nisthaprayogah, which seems to indicate that according to the Bhāṣyakāra the participle on -ta refers to the future. (b) In the Dharmasutra II. 3 (=Smärta IX. 3): yathoktam ugnikunḍāni kuryat, which according to the Bhasya refers to Śrautasūtra I. 2 ff. The Bhasya explains: vakṣyamäṇaśrautokta - prakāreṇāgniṣālām tatrāgnikunḍāni gärhapatyādīni kuryāt. The arguments in favour of the priority of the Smartasūtra strongly prevail, so the two arguments which seem to plead against it, must not be taken too literally. The author of the Smärtasūtra probably had, when he mentioned the passages quoted under No. 2, in his mind the passages of the Śrauta- sutra, although they were contained in a later part of the work, just as in the description of the avabhṛtha at the end of the Varuṇapraghāsa (VIII. 14) the author of the Śrautasutra refers to the avabhṛtha of the later described sacrifice of soma ; likewise in the same sacrifice he refers (VIII. 8, beg.) to the description of the animal sacrifice, which follows later, in praśna X. These internal arguments in favour of the priority of the Smärtasūtra, now, are corroborated by some other facts. In the first place there is the tradition of the Mss. In the Mss. MT the numbers of the prasnas of the Śrautasūtra are, not 1-21, but 12-32, considering thus the Smarta (together with the pravaraprasna) and the Śrauta as one continuous text. Moreover, the Mss. T and V design the text as mūlagṛhya, which can only mean: “based on, or following after the xxiv PREFACE. Grhyasutra”. Now, with this fact agrees the tradition of the Vaikhānasas themselves. In their Anandasamhitä (XVII. 38) we read (cp. my paper “On the sacred books of the Vaikhäna. sas”, page 4): vaikhānasena muninā dvātrimsatprašnusamkhya- yā | niṣekādiśmaśānāntam mānuṣam karma sücitam. So the rites which relate to man from his birth to his death (including the śrauta-rites!) are contained in 32 prasnas, and that in these praśnas the Smärtasūtra precedes, is distinctly stated by another text (the commentary on Sūtratatparyacintamani, page 20): vaikhānasasya vikhanasā praṇītasya sütrasya dvātrim- satpraśnātmakasya kṛtsnasya sütraratnasya tac ca sūtram smärta- bahudhā pratipadya visaya- dharmasrautaṣulbädināmabhir bhedena vibhaktam sad vyavahriyate. One more argument may be adduced to confirm my thesis about the sequence. It has been remarked (above, page xv) that the Mantrasamhita which belongs to the Śrautasūtra, presupposes the Mantrasamhita which belongs to the Smarta- sutra. So this lastly mentioned Samhita was composed earlier than that which belongs to the Śrautasutra, just as the Smartasūtra preceded the Śrautasūtra. we,

Now comes the question whether the two Sutras were composed by one and the same author. The term vaksyämaḥ in Smärtasūtra III. 6 is no definite proof, because we” might equally well mean: Vaikhānasas so that for instance a pupil of the author of the Smärtasūtra could be meant. It is a fact that the two Sutras are in harmony with each other as to the disposition of the material: the Śrautasutra follows in its arrangement the sequence laid down in the Smärtasūtra I. 1, only the agnicayana and the yajñaprayaścittas are added, the cayana being not a separate samsthā but combinable with any sacrifice of soma. The style of the Śrautasutra is very simple and its contents are for the greatest part directly taken from Baudhayana, Apastamba, or Hiranyakeśin. Nevertheless, as may be seen from the grammatical and stylistic features of the Śrautasutra, the knowledge of his Sanskrit is not that of a good old Sutrakara; in this respect the Śrautasūtra often stands on one line with the Smartasutra, note the placing of PREFACE. XXV the enclitics, the use of the genitive on -āyāḥ and -yāḥ (not °āyai and oyai) of the nouns on - and -7, the forms ädadāti and adadyat as compared with the Smartasutra, see the Translation of the Smartasūtra pages 236, 237. So we may conclude with some degree of certainty that the two sutras were composed by one and the same author. 1 We may also state that the work is complete 1, although, to make it a true Śrautasutra, much is missing. It is true that once in the Śrauta the aśvamedha is referred to: yāśva- medhe prāyaścittis tām kṛtvā (XX. 35), but it is rather probable that the Sutrakara has thoughtlessly taken this passage un- altered from Baudhayana (śrs. XXVIII, 6: 354. 11; note also the word prayascitti whilst everywhere else the Vaikh. śrs, uses prāyascitta )2. The whole Sutra should, according to the colophon of Ms. V, contain 359 khandas; but I number 378: this difference of 19 I cannot explain. G. The position of the Vaikhanasasūtra amongst the texts of the Black Yajurveda. Although in the Introduction to the Translation of the Smärtasūtra some remarks have been made on this material, it may be useful to reconsider it now. For the sake of complete- ness some statements that formerly have been made, will be repeated here. One of the introductory verses of the Vyakhyā on the Śrautasutra runs : yena vedärtham vijñāya3 lokānugrahakāmyayā | pranītam sūtram aukheyam tasmai vikhanase namaḥ || 1 It is a curious difference between the Smarta- and the Srautasūtra that the last word of each prasna in the Śrs, is put double to indicate the end of the praśna, whilst this is not found in the Smärtasūtra. 2 In the commentary on Hir. árs. Part V (1927), page 241 a quotation, apparently from an asvamedhaprašna is given, ending iti vaikhānasaḥ. This is suspect. s This is the better reading, presented by the Akulamannāḍu copy of the Vyakhyā. xxvi PREFACE. Here, then, the Śrautasūtra is designated as “aukheyasûtra” Now, there is a sloka (13) in the VIIIth chapter of the Ananda samhita: aukheyānām garbhacakram nyāsacakram vanaukasām | vaikhānasān vinānyeṣām taptacakram prakīrtitam || and ib. (śl. 28): aukheyanam garbhacakradikṣa proktā mahātmanām || The commentary on the first passage declares the Aukheyas, to be identical with the Vaikhānasas, and this must be right, as precisely for the Vaikhanasas this ceremony of garbha- cakra, and not the imprinting of the disc on the two arms by means of a heated metal (the taptacakra), is required.–To these passages where the Aukheyas are mentioned come the colophons of the two Mss. T and V: iti śrīmadaukheyaśākhāyām vikhanasä prokte śrīvaikḥānasasütre (such and such) prašnaḥ, and; śrīmad- aukheyaśākhāyām vikhanasā ṛṣiņā prokte, etc. The colophon of a Ms. described in the Triennial Catalogue of Madras, vol. IV, No. 3469 presents the variant: śrimadaukheyarṣiprokte, etc., with which cp. the colophon at the end of the 7th prašna in the MS. V srimadaukheyaviracitakalpasütre, etc. According to these colophons the Śrautasutra is either directly composed by Aukheya, or it belongs to the Aukheyaśākhā and is proclaimed by Vikhanas. Now, when we look through the Caraṇavyuha in its various recensions, through Ramakṛṣṇa’s Samskāragaṇa- pati and the Puranas (see R. Simon, Beiträge Zur Kenntnis der Vedischen Schulen), the fact strikes us, that nowhere any mention is made of the Vaikhanasas. On the other hand, the Aukheyas are mentioned in these texts. The Caraṇavyuha (ed. of Benares, Samvat 1959, page 28) has: + tatra taittiriyakā nāma dvibheda bhavanty: aukheyāḥ khāndikeyās ceti; tatra khānḍikeyā nāma pañca bhedĩ bhavanti : kāletā sātyāyanî hairanyakesi bhāradvājy āpastambīti. If this first splitting up of the Taittiriyakas into Aukheyas and Khaṇḍikeyas were right, we might infer that the Aukheyas or Vaikhānasas were not a caraṇa, but a sākhä, possessing a Samhita, Brāhmaṇa, and Sutras of their own. This would fit in well with the remark made above. But it is known that PREFACE. xxvii the text of the Caraṇavyuha is unreliable: it presents too many variants, see Simon in his treatise on the Vedic Schools, pages 18 and 19. There is another tradition according to which the Aukheyas (variants Audheyas, Augheyas) are reckoned as the last of the Khaṇḍikeyas, coming after Hiranyakesin. This agrees more with the tradition as handed down in the Vaija- yanti, the Bhasya of Hiranyakeśiśrautasutra. It is to be hoped that future research will throw light on this important question. As matters stand now, it is impossible to decide. We do not even know whether the name aukheya was intended for the whole ritualistic Sutra of the Vaikhanasas (Smarta- and Śrauta- sutra) or for the Śrautasutra alone. In this context attention may be drawn to the fact, that, whilst in the Smartasutra the sage Vikhanas is mentioned a few times, this is not the case with the Śrautasutra, for the only passage where he is mentioned (at the end of the whole Sutra) is clearly a later addition: it follows after the repetition of the two words which obviously mark the end of the prasna. H. The relation of the Vaikhānasaśrautasūtra to the (other) Taittiriyasutras. The Śrautasutra of the Vaikhanasas has relatively little original matter: the author draws largely on the work of his predecessors: Baudhayana, Apastamba, Hiranyakesin. The sequence of the material is somewhat different, as he maintains anxiously the order as given in the first prasna of the Smartasutra. In two respects he is individual: in insert- ing in its due place each act of the " Sacrificer” (to which Baudhayana, Apastamba and Hiranyakeśin devote a separate chapter: the yājamāna), and in inserting the pravargya into the agnistoma, whereas the other Sutras reserve this matter for a separate chapter. Original work of the author himself is the detailed description of the fire-drill in I. 1, although he here made use of a Kathaka-text; the precise description of the places (the kundas) for the sacrificial fires in I. 1-2; the des- cription of the sacrificial utensils in XI. 7-10. Nearly all the rest has been taken from older sources, though many details are new. xxviii PREFACE. In order to thoroughly comprehend our text, strictly speaking the knowledge of the Mantrasambitā is a desideratum. However, But only a small part of it is, as yet, known to us. the diligent leader will soon perceive that nearly all the mantras, which are not found in the books of the Taittiriyas, can be traced in Apastamba or Hiranyakesin. So the lack of the Mantrasamhita is not so very great. Although, then, after all, the Vaikhānasasrautasūtra does not leave us much that was, up to now, unknown to us, it need not be said that the publication of this late vedic text is superfluous. Of the Veda so much has gone lost, that we must be thankful for every contribution to the knowledge of it. And, apart from the question how much we learn from the text itself, its publication has a special interest, as it enables us to fix some doubtful points, although, it is true, it gives us new riddles to solve.

1. On the Vaikhānasas and their sacred books in general. What, up to the present time, is known to Western Scholars about the Vaikhānasas, rests on very scanty information. As far as I know, all our knowledge about this Vaisnava sect is based on H. H. Wilson’s paper: “Religious sects of the Hindus” from the year 1832, reprinted in: “Essays on the Religion of the Hindus,” Vol. I, page 16: “The Vaikhanasas appear to have been but little different from the Vaisnavas especially so called; at least Anandagiri has not particularised the difference; they worshipped Nārāyaṇa as supreme God and wore his marks”. It is therefore with pleasure that I here sent to may publish “a short note on the Vaikhanasasütra me by one of their prominent leaders Pandit Parthasarathi Iyangar of Akulamannäḍu, a note which contains useful information about this sect, which in Europe is nearly unknown. The “note” of the Pandit runs as follows: 23 “This Vaikhanasasutram is one of the many kalpasutrams and treats of smarta-, dharma- and śrautakarmas and does not require to be amplified from any other sutram for any informa- tion. It is especially important and noteworthy in that itPRETACE. xxix treats of no other deity except Sri Vishnu, while all other sutras treat of many deities. The book known as grhyaparisishta is in appendix to this text and this is a supplement and must be read along with the text to get the full amount of information on the above subject1. The ascetics of the Visishta dvaita 2 philosophy are en- joined by their sutram to wear the tridandam, tuft of hair, and yajñopavītam, which is not laid down in any other sutram. Further their sutram ordains that the God should be worshipped in temples in his form of Vigraha *. The four- This sutram is the oldest of all the sutrams. faced Brahma, desirous of learning the visishtadvaita, came down to this world in the form of a man named Vaikhanasa, and performed penance in the Naimisaranya. Śrī Vishnu was much pleased with him and made him understand the Vaishnavasutram”. The dharmasastras written by Manu and other sages are done after this sutram and have their origin in this sutram. The sutram treats of the duties and obliga- tions of the ascetics: the Vanaprasthas, and it is on this account that the third stage of man’s life, known as Vana- prasthasramam came to be named Vaikhanasasramam. Vikhanas, the founder of this sutram, is only an incarna- tion of Brahma, as stated above. Besides this he has com- posed a book known as devikasutram, which treats of the method of worship of the God in temples, the performance of puja and also the rules governing the construction, up-keep and maintenance of temples. This book was so voluminous and big, that four of his trusted disciples, as Bhrgu, Marichi, Atri and Kasyapa summarized the same. But even these so 1 This parisista has, as yet, not turned up. The Pandit endeavours to find a Ms. of it. It might be very interesting.

• As the Pandit does not indicate long vowels, this may mean visiṣṭā- dvaita.
• This must refer to the Vaikhānasas. 4 This is not clear. 5 I doubt whether the Pandit is right here! 6 Cp. my paper: On the sacred books of the Vaikhānasas, page 6 ff. XXX PREFACE. called summaries amount to over four lakshas of granthams, known as Bhagavacchastram as exposed by Vikhanas. All the mantras required for the karmas have been separately compiled into a separate book known as the Vaikhanasamantra- praśnam, in the order as in the sutrams themselves. This collection should be read along with the sutram to understand the karma and its corresponding mantra. All who follow the sutram in their daily life are followers and worshippers of Sri Vishnu alone at all times and in all places, and no other deity, either publicly or privately. As directed in their sutram these Vaikhanasas officiate in temples as archakas. None of the demerits attached to people of other sutrams and who officiate in temples as archakas, are attached to these Vaikhanasas. These Vaikhanasas officiate in famous temples in Tirupati, one of the most prominent of the well- known places of pilgrimage in India. This sutram accepts the principle of Tattvatraya, i.e., the principle of the jiva, Isvara and prakṛti, and lays down the principle of archanam of Sri Mahavishnu Divyamangalavigraha coupled with Bhakti throughout life. Lakshmivisishṭādvaitabhashyam of Śrinivasamakhivedanta- desika, author of Śrivaikhanasasutratatparyachintamani and other similar works. This is clear from Unlike the followers of other sutrams, the Vaikhanasas do not accept the principle of interdining, etc., but unlike these sutrajnas these Vaikhanasas teach each other alike whatever their customs and habits be, which are peculiar to different places. These Vaikhanasas have not taptachakrankanam1 unlike the other Vaishnavas who consider this as the essential mark, requisite for one to be called a Vaishnava. Further, these Vaikhanasas do not worship in their houses the Alwars and Acharyas of the other Śrī Vaishnavites, nor do they recite their prabandhams at home and do not worship in 1 See above, page xxvi PREFACE. xxxi Mathadhipatis as acharyas. They do not worship the Matha- dhipatis of either the Advaita or Dvaita schools of philosophy likewise. Thus they form a separate independant minority within the Vaishnava community, as the followers of their Acharya and Bhashyakara Srinivasa Dikshita. The existence of Vaikhanasas, their mode of life and form of worship is spoken of at odd places in the Śrutis and old scripture as Mahabharatam and later dated kavyas as Kalidasa’s Šakuntala, etc. These Vaikhanasas are in large numbers in the Andhra districts of Kistna, Guntur and Godavari, but in Ganjam, Vizagapatam, Vellore, Cuduppah, Cochin, Bellary, Ananta- puram and Kurnool districts they are few in number. In the Tamil districts of Tanjore, Trichinopoly, Chingleput and Chittoor districts they are fairly large in number, but small in the districts of Tinnevelly, Ramnad, Salem, Coimbatore, North Arcot and South Arcot. They are sparingly found on the west coast in Cochin, Coorg and Malabar and also in Mysore. In the Nizam’s dominions, in places close to Andhra- desa are found many Vaikhanasas. In Karuppur village in the Tanjore district there is a fairly large number of these Vaikhanasas. There are practically no Vaikhanasas in Northern India as far as is known. There is evidence both oral and documentary of these people having officiated and officiating in big temples under the management of well-known persons and well-to-do people. But at present they mostly follow this profession alone. The reason for this is not quite clear. Perhaps it will be owing to their not being able to find time for their business, having once undertaken this profession, or they have thought them- selves destined for this job alone. Yet most of the Vaikha- nasas at present are only archakas.” So far the Pandit, who finally draws my attention on the Mythic Journal of Bangalore, 1919, where an article is pub- lished by T. V. Seshagiri Aiyer of Madras: “a little-known Vaishnava sect”. I regret, not to have been able to consult this Journal. xxxü PREFACE. Of the sacred books belonging to the school of the Vaikha. nasas now lay before us:

1. The Smartasutra with English translation and the Mantrasamhita belonging to the same.
2. The Srautasutra (its Mantrasamhita, unpublished, is only partly known). These are the rites for man. On the books (ägamas), describing the rites of the God, which are said to be composed by Marici, Bhrgu, Atri and Kasyapa, see my paper “On the sacred books of the Vaikhanasas, page 4. Of these are now published.
3. The Anandasamhitä by Mariei, in four parts (1924-25) edited in the collection Vaikhinasagranthamil of Akula- mannādu.
4. The Vimänärchanakalpa attributed to the same Sage, published in one Volume in the same series (1927).
5. The Prakirṇadhikara, one of the agamas attributed to Bhrgu, edited by M. Rimakṛṣṇa Kavi at Madras (1929).
6. The Yajñādhikära, attributed to Bhrgu, edited by Ranga - charya as vol. 21 of the Vaikhanasagranthamälä (1931). Of the Arcanikäṇḍa ascribed to Kasyapa (I myself possess the text with commentary, a copy made at Madras) an edition is forthcoming, as I am informed by the often men- tioned Pandit. Meanwhile a commentary on this text, the Arcananavanīta has been printed in the series Vaikhanasa - granthamala (1929). Of the other agamas many seem to be lost, but complete Mss. of some of these exist. It is to be hoped that once also these may be made accessible. K. Tabular Concordance of the Vaikhanasukrautasütra with the corresponding Chapters of Apastamba and Baudhāyana. In order not only to comprehend the text of the Vaikhanasa- śrautasutra, but also to test its originality, it may be useful to place at the side of each chapter of the Vaikhanasa-text the corresponding one of Apastamba (Hiranyakesin being for the greater part identical with Apastamba) or Baudhayana. The comparison of the scattered parts of the yājamāna has been neglected, because this would bring in too many details. A PREFACE. xxxiii V. I. 1 V. Ä (V. 3). VI. 1, 2 II. 12. I. 2, 3 (V. 4). VI. 3 II. 13. I. 4 (V. 4), V. 1. VI. 4-6 II. 14-17a. I. 5 V. 4, 5. VI. 7, 8 II. 176-19. I. 6 V. 5-8. VI. 9 II. 19, 20α. I. 7 V. 1-3;

VI. 10 II. 206, 21. I. 8 V. 8, 9. VI. 11, 12 III. 1, 2. I. 9 V. 9, 10. VII. 1 III. 196, 20α. I. 10 V. 10. VII. 2, 3 III. 3, 4. I. 11 V. 11. VII. 4, 5 III. 5, 6a. I. 12, 13 V. 12-16. VII. 6 III. 66-7a. I. 14, 15 V. 17-20. I. 16 V. 25, 21. VII. 7 VII. 8, 9 III. 76. III, 8-10a. I. 17 V. 22-24. VII. 10, 11 III. 106-13a, I. 18 V, 25. VII. 12 III. 136-14. I. 19 V. 26, 27. VIII. 1, 2 VI. 29-30.

1. 20 V. 28, 29. VIII. 3 II. I VI. 1, 2. VIII. 4-6 II. 2 VI. 3-5. VIII, 7 VIII. 1. VIII. 2; VII. 12-13. VIII. 3. II. 3 VI. 5, 8, 15. VIII. 8 VIII. 4. II. 4 VI. 8, 10. VIII. 9-11 VIII. 5, 6a. II. 5 VI. 10, 11. VIII. 12, 13 VIII 66. 7a. II. 6 VI. 12, 13. VIII. 14 VIII, 78. 9. II. 7, II. 9 8 VI. 16-19. IX. 1, 2 VIII. 10, 11a. VI. 15. IX. 3 VIII, 116, 12. II. 10 VI. 24-26. IX, 4, 5 VIII. 13, 14a. II. 11 VI. 28. IX. 6, 7 VIII. 146, 15a III. 1, III. 3, III. 5 2 IV. 1; I. 1. IX. 8, 9 VIII. 156. I. 1-5. IX. 100. VIII. 16. I. 6. IX. 106, 11 VIII. 17, 18. III. 6-9
2. 11-14. IX. 12 VIII. 19, 20. IV. 1 I. 15. X. 1 VII. 1, 2a. IV. 2 III. 18; I. 16a. X. 2, 3 VII. 26-4. IV. 3 I. 166. X. 4–6 VII. 5–7. IV. 4-6 I. 17-19. X. 7, 8 VII. 8-10a. IV. 7 I. 20. X. 9, 10 VII. 106-14a. IV. 8-10 I. 21-25. X. 11-13 VII. 146-17a. IV. 11, 12 II. 1, 2a. X. 14 VII. 176-18. V. 1-3 II. 26, 3. X. 15 VII. 19-21a. V. 4 II. 7. X. 16-18 VII. 216-240. V. 5 II. 8. X. 19 VII. 246, 25. V. 6-8 II. 9-11a. X. 20 VII. 25, 26. V. 9 II. 118. X. 21 VII. 27a. xxxiv V. PREFACE. A. X.22 VIL. 87, 28, XL L XIX. 4, 1. W XIV. 10, 11 XL. 14. 18. XI. 3 XIX. 2. 3. XIV. 14 XI. 16. XL 4, 5 XIX. 3. XIV. JA XL. 17. XI. 8 XIX. 4. XIV.
3. 176, 18a. XI. 7-11 XIV. P ** XI. 18-29**. XII. 1, 2 X. 1. XIV. IS XI. W. XIL 3 X. 2, 38. XIV. 19, 20 XL 2L XII, 4 X. 38, 30. XV. 1. XIL 1, : XII, 5, 6 X. 4 Jk. XV. XIL. 28, 3. XII. 7 X. 06-80. XV. 4 # XII 4, M. XIL 8, 9 X. 8-10. XV. 7 XIL. Bb. Br. XII. 10-12 X. 116-17. XV. 8 X11. 8b, 7a. XII, 13 X. 17. XV.#11 XIL &-IM. XIL 14 X. 18. XV. 12 XII. 10-11. XIL IS X.205. XV. 13 XIL 128. XII. 18 X. 21, 22. XV. 14 XII. 126, 13. XIL 17 X. 23, 24. XV. 18, 18 XII. 14. 13. XII. 18, 19 X. 24-28. XV. 18, 19 XII. 10, 176. XII. 20, 21 X. 200. XII. 176-206. XII. 22, 23 XV. 24, 25 XII. 200, 20r. XII. 24 XI. 20. XV. 20-27 XIII. I XV. I 62 NG AX XII. 20, 21. XIL 2, XIII. 2-4 XV. 2.3. XV.30 XII. 236, 240. XIII. 5 XV, 36, 4a. XV. 31, 32 XII. 246, 20MA. XIII. O XV. 40. XV.33 XII. 206, 264. XIII. 7 XV. 5. 6. XV.X XII. 20h, 270, XIII. 8, 9 XV. 7. XV 35, 36. XIL 276, 280. XIII. 10 XV. 8. XV. 37, 38 XIL. 28a-20. XIII. 11 XV. D. XVI. 1, 2 XIII. 1, 2. XIII. 12 XV. 10. XVL 3 XII13. XIII. 13 XV. 11a. XVI. 4, 6 XUL 4. XIII. 14 XV. 116, 12a, XVI. 6-8 XIII. 3-84. XIII. 15 XV. 126, 13. XVI. 9, 10 XIII. 85, 9. XIII. 16 XV. 14. XVL 11 XHIL. 96. XIII. 17 XV. 15, 160. XVI. 12, 13 XIIL 10-122. XIII. 18 XV. 166. XVI. 14, 10 XIII. 126, 13a. XIV. 1-3 XI. 26-44. XVI. 16, 17 XIII. 136, 14. XIV. 4 XI. 5a. XVI. 18, 19 XIII. 15. XIV. 5 XI. 6, 7a. XVI, 20 XIIL 16, 176. XIV. 6 XI. 76-9a. XVI. 21 XIII, 176. XIV. 7, 8 XI. 11-13. XVI. 22 XIII 18. XIV. 9 XI. 13. XVI. 23 XIII. 10. PREFACE. XXXV 1. A V. Ä. XVI. 24-27 XIII. 20-24a. XX. 9 IX. 4, 5. XVI. 28 XIII. 246, 25. XX. 10 IX. 5. XVII. 1, 2 XIV. 1, 2. XX. 11 IX. 6. XVII. 3, XIV. 3. XX. 12 IX. 6, 7a. XVII. 5 XIV. 4. XX. 13 IX. 76, 8a. XVII. 6 XIV. 8. XX. 14 IX. 86. XVII. 7, 8 XVIII. 1. XX. 15 IX. 8c. XVII. 9, 10 XVIII. 2. XX. 16 IX. 9, 10a. XVII 11 XVIII. 3. XX. 17-19 IX. 106. XVII. 12, 13 XVIII. 4. XX. 20-22 IX. 10c, 11. XVII. 14-16 XVIII. 5, 6. XX. 23 Hir. pi. su. XVII. 17, 18 XVIII. 7. XX. 24 IX. 12. XVIII. 1 XVI, 1-5a. XX. 25, 26 IX. 15, 12, 13. XVIII. 2, 3 XVI. 6b, 7a. XX. 27 IX. 13. XVIII. 4 XVI. 6b, 7a. XX. 28 XIV. 32, IX. 13. XVIII. 5 XVI. 76. XX. 29 IX. 4, Baudh. XVIII. 6 XVI. 8. XXVII. 3. XVIII. 7 XVI. 9, 10a. XX. 30 B. XVII. 6. XVIII. 8 XVI. 106. XX. 31 B. XVII. 7. XVIII. 9–11 XVI. 11-13a. XX. 32 IX. 14, 15. XVIII. 12 XVIII. 13 XVIII. 14, 15 XVI. 136-15a. XX. 33-35 IX. 17. 18; B. XVI. 156. XXVIII. 1. XVI. 16–18α. XXVI. 7, 6. XVIII. 16 XVI. 186-21. XX. 36 IX. 18, 17. XVIII. 17 XVI. 22-25a. XX. 37, 38 IX. 18, 19. XVIII. 18 XVI. 256, 26a. XXI. 1. XIV. 29; X. 5; B XVIII. 19 XVI. 266-28a. XXVIII. 9. XVIII. 20 XVI, 286-32a. XXI. 2 X. 13, 14. XVIII. 21 XVI, 326–34. XXI. 3 B. XXIX. 3, 4. XIX. 1 XVI, 35. XXI. 4 B. XXIX. 4; Ã. XIX. 2 XVII. 1a. XIV. 18. XIX. 3 XVII. 16, 2a. XXI. 5, 6a. XIV. 19. XIX. 4 XVII. 2a-4a. XXI. 66-9 XIV. 20. XIX. 5 XVII. 46-8. XXI. 10, 11 XIV. 23-25. XIX. 6 XVII. 9, 22. XXI. 12 XIV. 24; B. XXIX. 1, 2. XIX. 7 XVII. 23. XXI. 13 XIV. 26. XIX. 8 XVII. 24. XXI. 14 XIV. 27. XX. 1. (IX. 1). XXI. 15 XIV. 28. XX. 2 IX. la. XXI. 16 XIV. 29, 30. XX. 3, 4 IX. 18, 2a. XXI. 17 XIV. 30, 34, 33; B. XX. 5, 6 IX. 26, 3a. XX. 7 IX. 36. XXI. 18 XX. 8 IX. 3c. XXIX. 6. XIV. 33; B. XXIX. 6. xxxvi PREFACE. L. Acknowledgment of thanks. At the end of this Preface I have to acknowledge my heartiest thanks, for putting manuscript material at my disposition, to the Anglo-dayanand College at Lahore, to the Librarian of the University of Lahore, to the Director of the Adyar Library at Madras, but above all to Pandit Parthasarathi Iyangar of Akulamannadu, who most kindly and disinterestedly allowed me the use of his valuable manuscripts. W. CALAND. वैखानसश्रौतसूत्रम् । { श्रथाग्न्याधेयं व्याख्यास्यामो ‘ब्राह्मणो वसन्ते राजन्यो यौने वैश्यः शरदि रथकारो वर्षासु सर्वे शिशिर इत्येके रोहिणी- कृत्तिकाम्मृगशिरःपुनर्वसूत्तरानूराधाश्रवणहस्तविशाखास्खेकस्मि नत्रे ऽमावास्यायां पौर्णमास्यां वादधीत कृत्तिकास्वग्नि- ५. मादधौतेति ब्राह्मणोकानि काम्यानि नक्षत्राणि यथा- कामं । यचैतानि त्रीणि संभवन्तुर्नचचं पर्व तद्भद्रं विप्रति- षेधे तु नक्षत्रमृतुश्च बलौय: नर्तु न नक्षत्रं सूर्चेद्यथोपपादं सोमेन यच्यमाण श्रदधीत शमोगर्भमश्वत्थं ’ यद्यशमी- गर्म शुकाङ्कुरमशनिवाय्वनुपहतमग्न्यदग्धं बहुपक्ष्यनावासमशुष्क- १. मशौर्णमन्त्यजात्यनुपहतं गत्वा वैश्वानरसून प्रदक्षिणं कृत्वा प्रणमेत्’ तेनैव प्राचौमुदीचौं वा शाखां प्रागादि प्रदक्षिणं छेदयित्वा प्रागग्रमुदगग्रं वा निपातयेत् ! पतितोत्तरमधरं १ ० विशाखेष्वे HR. ? See TBr. I. 1. 2. ३ त् AMLIV and Vyākhyā (one copy), खर्चेर GB and Vvākhya (another copy).

8 Thus AMLTV. बहुक्ष्यनाचास H G. incompl; to the accusative za is to be supplied. ५. Vaikh Samhita II. I0. see note Iü on the English trans- lation of the Smartasttra I. 21. * This means : repeating the same sūkta.” २ वैखानससूत्रे १२, १ ( ० श्रौतसूत्रे १, १ ) च गायत्र्या मूलमग्रं च यथा ज्ञेयं तथाङ्कयित्वा शाखापत्राणि प्रहापयति’ तां द्विधा च्छेदयित्वाधोभागेनाधरामरणिं त्वक्पार्श्वोर्ध्वभागां विगतत्वचं विशोषितां चतुर्विंशत्यङ्गुलायतामष्टाङ्गुलि विस्तारां चतुरङ्गुलोन्नतां तथोत्तरभागेनोत्तरामर सिं‍ करोति । तत्र प्रथमानि यानि चत्वार्यङ्गुलानि शिरश्चक्षुः श्रोत्रमास्यं च द्वितीयानि यानि ग्रीवा वचो हृदय स्तनस्त॑तौयान्युदरप्रभृतौनि ’ चतुर्थानि श्रोणी ’ पञ्चमान्यूरू षष्ठानि जङ्घ । पादावित्येक ’ एवमरणौ सर्वैरङ्गैः संपूर्ण भवतो यच्छौर्णि मन्थति शौर्षक्तिमान्यजमानो भवति 1 1 } 1 यगौवायां वेपनो ऽयं निर्मन्थेद्येदुदरे ऽनारो ऽस्य यज्ञो १० भवत्यूरू रक्षसां योनिर्जने पादौ पिशाचानां श्रोणी देवानां योनि॑स्त॒स्माच्छ्रोण्यामेव प्रथमं मन्थेन्र्मूलादष्टाङ्गुलं परित्यज्याग्राञ्च १ भेदयित्वा instead of चेद• AHLGB. धरणों AHG. Read verfa.? thus LB. ३ चरणों again AHG. With the foll. passage cp. the Kathaka Agnyadheya- brāhmaṇa published in Versl. en Meded. der Kon. Akad. v. Wetensch. te Amsterdam, Afd. Lett. 5e Reeks, 4e deel, 482. This brāhmana must be the source of our passage. ५. Om. in Land added by second hand in B. ६ बोहृदयस्तनं LIV; ० स्तनास् GRB. page ७ एवमरणौ …. संपूर्णे भवतो AHRB ; G चरणौ …. संपूर्ण, the rest is broken off; with this reading agrees the quotation from our text in the Comm. on Hir. śrs, page 286; एवमरथि..संपूर्ण भवति TV . – एवमरणिः संपूर्णा भवति ML and the Kath brāhmana cited above. = Thus AHR and the citation in the Vaijayanti: नारभो T’ : नारंबोधः स यज्ञो M; नारंभी यज्ञो L; G omits the two words यदुदने.वैखानसम्रात्रे १२, १-२ ( ० श्रौतसूत्रे १, १-२ ) द्वादशाङ्गुलं पार्श्वतस्त्रौणि’ चौण्यङ्गुलानि प्रथममन्थन ‍ एवं प्रजननं कुर्वीतेत्तिरारणेरष्टाङ्गुलयुक्ति नाहं यथायोगपरिणाहं प्रमन्थं छित्त्वा मन्यमूले संधत्ते । तेन सहितः षड्विंशत्य- ङ्गुलायतो मन्यो भवति तथा छिद्रमित्यत्ताना’ प्राक्शिरा ५ श्ररणिस्तथा वेदिः ॥ १ ॥ गृहे सौम्ये पश्चिमपूर्वायतां तथानुवंशां पूर्वदक्षिणयोर्द्वार- युतामग्निशालां कल्पयत्यस्थिरोमकेशाङ्गारतुषकाष्ठाश्मलोष्ट- पिपौलिकादीन्वर्जयित्वा मृदा शुद्धया } पश्चिमे भूरिति गार्हपत्यायतनं रज्ज्चाष्टादशाङ्गुल्या वृत्तं भ्रामयित्वाष्टाङ्गु- १० लोन्नतं स्थण्डिलं कृत्वा परितश्चतुरङ्गुलिविस्तारं हित्वा मध्ये षडङ्गुलं निम्नं खनति शिष्टं तदूर्ध्वमेखलाई स्यात्तत्परिगतां चतुरङ्गुलि विस्तारोन्नता मधोमेखलां करोति तस्मात्प्राच्यामष्ट- 1

• MV om. if. २ प्रथमे मन्यने H: प्रथमं मन्यनं AV, इस्तं युक्तानाएं यथायोग परिवारं प्रथमं मन्यं भित्त्वा M; ङ्गुलं युक्तानाहं प्रथमं किल्ला ALL: युनक्ति यथायोग परियाचं प्रमंथ भित्वा H कुलपरिणाचं प्रमन्यं चौर्धा cit in the Vaijayanti: ङ्गखं युक्तानादं प्रथमं भेदयित्वा T : ङ्गुलं युक्तानां प्रथमं मिला V: तं युक्तिमाभं यथायोगपरिणाहं प्रथम मंथञ्चित्वा B. The reconstruction of the original reading is highly difficult! ४ ● मित्युभाना MTLAG : मित्युक्ताना HB 0 मित्युक्तं cit in the Vaij. ५ तथानुवंशां पूर्व AG: तथानुर्मणां TV ; तथानुवंशं B; तथाभुवं प्राचीन- वयं प्रकल्प H: तथानुमतविशालां ML. € arcani citation in the Vaij.; we mai citation in Vaij.; शालां H. ● कम्पयति AMBLG: कल्पयित्वा VT and citation in Vaij.; प्रक Hanrd Vyakhya. = Thus LAG: भित्वा HB: वर्णयित्वा M; कृत्वा V. मेखला MLBV : वामेखला GAT. वैखानससूत्रे १२, २-३ ( ० श्रौतसूत्रे १, २-३ ) पदप्रक्रमे’ ब्राह्मणस्यैकादशप्रक्रमे चत्रियस्य द्वादशप्रक्रमे वैश्य- स्यापि सुवरित्या हवनौयाग्न्यायतनं चतुरश्रं चतुर्दिक्षु द्वात्रिंश- दङ्गुल्यायतमष्टाङ्गुलोन्नतं स्थण्डिलं प्रकल्प्य पूर्ववत्परितो हिला मेखलामूर्ध्वा मध्ये निम्नमधोमेखलां करोति’ दयोर्मध्ये वेदिरसौत्युक्वा गार्हपत्याहवनीयसंबन्धां दक्षिणोत्तरयोश्चतु- ५ रङ्गुलिविस्तारोन्नतां तदन्तरे षोडशाङ्गु-लिविस्तारां वेदिं कुरुते ॥ २ ॥ } वेद्यां” दक्षिणस्यां पश्चिमे भागे भुव इत्यन्वाहार्यपचनं पञ्चविंशत्यङ्गुल्या वृत्तं भ्रामयित्वा दक्षिणार्धे ऽर्धचन्द्राकारं स्थण्डिलं पूर्ववत्तस्योन्नतं मध्यनिम्नमूर्ध्वाधरा मेखलाई च वेद्युत्तरं त्रिधा कृत्वा पूर्वभागोत्तरे प्रक्रमे” वेद्युन्नतमुत्करं कुर्या - दाहवनीयात्प्राच्यां जन इति सभ्याग्न्यायतनं द्वादशाङ्गुलोन्नत- माहवनौयवच्चतुरश्रं स्यण्डिलं परितस्तथैव हित्वा द्वादशाङ्गुलं मध्यनिम्नं चतुरङ्गुलिविस्तारोन्नतास्तिस्त्रो” मेखलाः पञ्चाङ्गुलि- १० १ तत्पाच्याम् instead of तस्मात्पा० (see below) LIV; अष्टपदप्रक्रमे all exc. H which has the usual प्रक्रमे, २ मध्ये निम्न० GH ; मध्यनि• ARTBLV. ६ विस्तारोन्नतां MB only. ४ वेद्या दक्षिणस्याः G; वेद्या दक्षिणस्यां AV.
• Understand : रज्ज्वा. ६ मेखले G; मेखला पूर्वा च RH. 3 Thus all the Mss.; वेदांतरं the Vyākhyā. ८ ०त्तरे प्रक्रमे HAGRB ; • तरं प्रक्रमे T; ० पूर्वभागान्तरे प्रक्रमे a citation in the Vaijayanti. ९ दशाङ्गुलं AHRGT; द्वादशाङ्गुलं MLBV and the Vyākhyā. १० चतुरङ्गुल• H only. वैखानससूत्रे १२, ३-४ ( ० श्रौतसूत्रे २, ३-४ ) 1 धू विस्तारा मध्यमा’ मेखला ’ तत्प्राच्यां मह इत्यावसथ्या- ग्न्यायतनं त्रिकोण पश्चिम दक्षिणोत्तरेषु पञ्चचत्वारिंशदङ्गुलायतं स्थण्डिलं तस्योन्नतं मध्यनिम्नं दे मेखले चर पूर्ववदावसथ्यं चतु- Ì रश्रमित्येके सर्वेषां याज्ञिकानां यजमानस्याध्वयोर्वा दक्षिण- ५. हस्तस्य मध्यमाङ्गुलेर्मध्यमपर्वणा मानमाचरति ॥ ३ ॥ 1 युक्तः श्रद्धान्वितो विप्रैरनुज्ञातः केशान् रोमनखानि च वापयित्वा विधिना वात" दूषे त्वोर्जे त्वेत्यादि स्वाध्याय- मधौयौत शतं प्राणायामांश्च कृत्वा ध्यायन्नारायणमुपोष्य सपत्नौको घृतमिश्रं हविष्यं चौरेण प्राश्नात्युक्तव्रतमाचरन्याव- नार्थममात्यहोमान् कूश्माण्ड होमांश्च’ जुहुयाद हन्युपवसथे सर्व- कामार्थमग्नौनाधास्य इत्युक्का यजमानः केशश्मश्ररोमाणि वपते नवपत के ततो ऽभ्युदयश्राद्धं कुर्वीत | दैविकवत्सर्वं द्वौ विश्वेदेवौ चतुरः पितृन् वृणीते | नान्दीमुखाः पितरः सानुगाः प्रियन्तामित्याराध्यायै ददाति दूर्वाक्षतयुक्तमुदकुम्भं १५. निधाय पूर्ववदेविकं पैतृकं च त्वा तदानीमुदकुम्भाद्भिर्या १ मध्यमा मेखला AHRB ; मध्यमे० GMLTV, Vyākhyā. २ व om. G only. व BG ins. यजमानो. Į ४ खात्वा TML; खात AHGRB and a citation in the Vaijayanti (page 285 ). ५. व्यामं च AGHRB. द कुर्यात् AHGRB. ७ कूश्मांड च AHGRB. = Thus GB; वपते नपचपत H; वापयेत् न वापयत M ; वापयते न वापयत LIV; वापते न बापयति इ० A ; न वपत R. चनोदकुम्भं TMLV; ० चतयुक्तोदकुम्भं AHBGR; the Vyākhyā as given in the text. वैखानससूत्रे १२, ४-५ ( ० श्रौतसूत्रे १, ४-५ ) गन्धा रसा उति यजमानो ऽभिषिच्य पुण्याहं वाचयति स्वस्ति नो मिमौतां कृणुष्व पाजः स्वस्तिदा विशस्पतिरिति प्रतिसरं बद्ध्वा तस्मिन्दिने’ ब्राह्मणानुक्तलक्षणानृत्विजो वृत्वा संपूज्य मधुपर्क ददाति । यजमानः पत्नी च नवैर्वस्त्रोत्तरीय- पुष्पाद्यैरलंकृतौ भवतो ऽध्वर्युर्यो अश्वत्थः शमोगर्भ इत्यरणौ५५ उद्धृत्याश्वत्थाद्धव्यवाहादिति संभरत्यायुर्मयि धत्तामिति संभृते अभिमन्त्रयते । ऽधिवृक्षवर्य औपासनाद्दीप्ताच्छकलान्यजमान आयुषे वो गृह्णामति पञ्चभिः शरावे गृहात्यायुर्मामाविशत्विति गृहीत्वा तान्युपतिष्ठति ॥ ४ ॥ I अपरेण गार्हपत्यं पालाश्या शाम्या वा शाखयापेत १० वौतेति त्रिवौधौख्यपक्रममुदगन्तं मार्जयित्वोद्धन्यमानमित्यु- द्धत्य" शं नो देवीरित्यवोच्य तमग्निं ब्राह्मौदनिकमादधाति 1 } १ For the mantra see note 26 on the translation of Vaikh. smārtasūtra I. 3. 2 For the mantras see note 21 on the translation of Vaikh. smārtas. IT. 2. ३ Thus AHRG and Vyākhyā ; प्रतिसरां TVML. Thus MLTV : तदिने HGB : तदस्मिन्दिने A. ५. Thus BG ; व्त्यरणों उ० A, • त्यरणौभु० THMLV, cp. Hir. śrs. III. 2. Thus TLAV, cp again Hir.; संस्टतोभिमन्त्र ० M ; संभृतामभि० HB ; संभृतावभि० GR. • Thus the Vyakhyā; ef¬gà MLAGTRBV. Thus AG and Vyakhyā; r the other Mss. c. Cp. the Smärtasūtra V. 2 : 71. 9 and for वौषौ note 15 on the translation; the Mss. exc. LR read fast; G broken off; · विरक्रममु० B; स्वापक्रम ० VML. ● To १० Thus A and Vyākhyā; उद्धृत्य the other Mss. ८) वैखानससूत्रे १२, ५-६ ( ० श्रौतसूत्रे १, ५-६ ) निर्मन्थ्यमम्बरीषमुत्तपनीयं वेत्येके । यद्योपासनं न शिव्यते सायमत्र जुहुयान्निशायामपरेण ब्राह्मौदनिकं लोहितमानडुहं चर्म प्राचीनग्रौवमुत्तरलोमोपस्तौर्य तस्मिंश्चतुः शरावं ब्रह्मौदनं निर्वपत्याकृत्यै त्वा कामाय त्वेति निरूतानभिमृश्याद्भिः प्रोच्य ५ चर्मण्युलूखलं निधाय निरुप्तानोप्यावहन्ति शूर्पण तुषान्विविच्य प्रजा स्थालीमिति स्थालौं संशोध्य तस्यां ब्रह्मणे जुष्टं निर्वपामौति चतुःशरावैश्चतुर्धा तण्डुलानावपति’ न निर्णेनेक्ति नान्ववस्रावयति’ पयसि श्रपयति चतुर्षु वा पात्रेषु श्रपयित्वा - भिघार्योदगुद्दास्य दर्व्या ब्रह्मौदनादुद्धृत्य प्रभूतेन सर्पिषोपसिच्य १० प्र वेधसे कवये मेध्यायेति जुहोत्युपतिष्ठते वा ॥ ५ ॥ 1 तं चतुर्धा व्युद्धृत्य प्रभूतेन सर्पिषोपसिच्य ऋत्विग्भ्यो ददाति ते प्राश्याचम्य रास्ते ब्रह्मौदन इति प्रशंसन्ति तेम्यो वत्सतरं ददाति स्थाल्यामाज्यशेषमानयति तस्मिन्नार्द्राः सपलाशा: प्रादेशमाचौर्लक्षण्याश्वत्थस्य तिस्रः समिधो ऽभ्यज्य १५ चिचियादश्वत्थादित्यभिमन्त्र्य समिधाग्निं दुवस्यतोप लाग्ने वितस्तं त्वा समिद्भिरङ्गिर इति तिसृभिर्गायत्रीभिर्ब्राह्मणस्य ब्राह्मौदनिके surवादधाति समिध्यमानः प्रथमो नु धर्म दूति त्रिष्टुम्भौ राजन्यस्य त्वाम समिधानं यविष्ठेति जगतौभि- १ Only Hom. न, but ep. Ap. V. 7. 8. २ See note 13 on the translation of Vaikh smartasūtra III. 5. a Thus (and ep. Hir. III. 3 ) RG and the Vyākhyā; •भ्युद्धृत्य M; श्रुं उद्धृत्य H ; • प्युद्धृत्य LIV; दुद्धृत्य A. ४ वाचम्य om. GTB. वैखानससूत्रे १२, ६-७ ( ० श्रौतसूत्रे १, ६-७ ) 1 वैश्यस्यांच मिथुनावसिक्तरेतसौ गावौ ददात्यैतमग्निमितो धारयन्ये काहं हं व्यहं चतुरहं द्वादशाहमृतं संवत्सरं वानुगत एतस्मिन्ननौ प्रयाणे यजमानस्य च पुनरेवं विहितं ब्रह्मौदनं ब्राह्मौदनिको’ यजमानो व्रतं चरति न स्त्रियमुपैति न मांसमश्नाति नास्य गृहादग्निं हरन्ति नान्यतश्चाहरन्ति यदि संवत्सरे नाधातुं शक्नुयात्पुनरेवं ब्रह्मौदनं विहितं श्राधास्यमानश्च ब्रह्मौदनं पचत्यध्वर्युश्चैतां रात्रिमेतद्व्रतं चरति प्रजा ने संवासयेत्युत्तरेण गार्हपत्यायतनं कल्माषमजं संयच्छे- च्छल्कैरग्निमिन्धान दूति शल्कैस्तां रात्रिं विनिद्रो यजमानो ऽग्निमिन्द्धे ॥ ६ ॥ वेद्यां संभृतान्मंभारान् संग्टहाति । वैश्वानरस्य रूपमिति सिकता यदिदं दिवो यदद इत्यूषान् ऊतौः कुर्वाण इत्या- रहद्भुतम् ऊर्ज पृथिव्या इति वल्मीकवपां प्रजापतिसृष्टाना- मिति स्रुदं यस्य रूपमिति वराहोद्धत याभिरदृहदिति शर्कराश्च सप्तैतान्पार्थिवाञ्छुद्धान्प्रत्येकं कुडुवं शरावे पृथगेव १५ tara रूपं कृत्वेत्याश्वत्थं प्रादेशमात्रं सपचाग्रमूर्जः पृथिव्या अभ्युत्थितो ऽसीत्योदुम्बरं गायच्चा हियमाणस्य देवानां ब्रह्म- १ Thus GAB ; ०निका TVML; •निके H, २ रंति AHGVBT ; चरति ML. ३ Thus all exc. M, which has • मानस्य ; cp. āp. V. 7. 15.
• Emended ; • निमिषेत् AEGTRV; ०ग्निमन्येत् ML; ०मिन्वे B. ५ . Thus AGLV ; ०द्धृतम् BMT ; H corrupt. • हृतं again BMT. ७ ? कुडपं LVTM and Vyākhyā (one copy); कुंडवं H; कुडुबं AG and Vyākhyā ( another copy ) ; B worthless: वैखानससूत्रे १२, ७-८ ( ० श्रौतसूत्रे १, ७-८ ) वादमिति द्वाभ्यां पालाशं यथा ते सृष्टस्याग्नेरिति शर्मों यत्ते सृष्टस्येति वैकतं यत्ते तान्तस्येत्यशनिहतं यत्पर्यपश्य दिति पुष्करपण या ते अग्ने श्रजखिनौ तनूरिति मुञ्जकुलाय- मित्यष्टौ ’ वानस्पत्यान्पूर्वमसंशुष्कान् क्रिमिलेपवर्जानेकैकं पञ्च - * दश ग्टहीतान्सर्वान्यथालाभं वाग्ने रेतश्चन्द्रमिति‍ रजतं हिर- येन सह संग्टह्णाति । यो अश्वत्थः शमोगर्भ इत्यचैके ऽरणी’ च संभरन्ति यं त्वा समभरं जातवेद इति यजमानः सर्वा- न्संभारान्युनः संग्टह्णात्यु॑पव्युषं सर्वाधानिनो ब्राह्मौदनिके ऽग्नौ प्रातरौपासनहोम इत्येके जातवेदो भुवनस्य रेतो ऽयं ते १० योनिर्ऋत्विय इति द्वाभ्यामस्मिन्ननावरणौ निष्टतति ॥ ७ ॥ मयि गृहामि यो नो श्रग्निरिति द्वाभ्यामात्मन्यग्निं गृहीत्वा दोह्या चत इत्यरणौ यजमानाय प्रयच्छति । महौ विपत्नी- त्यरणौ प्रदौयमाने यजमानः प्रतीक्षत श्ररोहतं दशतमिति प्रतिग्टह्य ऋत्वियवतौ स्थो अग्निरेतसावित्यभिमन्त्य मयि १५ गृहामि यो नो अग्निरिति दाभ्यामात्मन्यग्निं गृह्णातौ दमह- मनृतात्सत्यमुपैमौति वाचं यच्छत्येनौ रक्षाँसि मेघतीत्यध्वर्यु - १ अष्टौ om. ATVL. २ पूर्वमंशमष्कान् BM; पूर्वचमसंशुष्कान् H; पूर्वमसंशुष्कान् LGTV ; पूर्वसमंशकान् A. e ar ins. HB. & Thus GB; इति चैके परयौ H: इत्येके । चरणिं ML: इत्येके चरणों AV. ( Vyakhyā : के यो अश्वत्थ इत्यरणिं च संभरति ). All the Mss. exc. A संभरति. ५ Thus LTV ; सर्वाधायिनिनो M; सर्वाधानौ H; सर्वधारनमो / सर्वा- वायिनो GB. ६ विश्पत्तौ इ० MLTV; विश्पत्नोरि० HAG. SKRIT TO A; 7380 १० वार । वैखानससूत्रे १२, ८-९ ( ० श्रौतसूत्रे १, ८-९ ) } ब्रह्मौदनिकमभिमन्त्य तमनुगमयति यजमानः पञ्चधानी- न्व्यक्रामदिति पञ्चधाग्नौन् संकल्पयेदिदं विष्णुरिति त्रिधा गार्हपत्यान्वाहार्य पचनाहवनीयसभ्यावसथ्यानामायत- नानि शुन्धध्वमिति गोमयेनोपलिप्यापेत वीतेति पूर्ववत्संसृज्य रक्षोहणमेतो विद्रमित्यवोचति । शं नो देवीरित्येके । मयि ५ देवा इत्यादिभिश्चतुर्दिशं दर्भान्संन्यस्योद्धन्यमानमिति सौवर्णेन राजतेन’ वा नवधा खनेत् । ब्रह्म जज्ञानं पूतं ह्यतन इति दाभ्यां प्रादेशसंमिताः प्रागन्तास्तिस्रस्तथोत्तरान्ताच लेखा उल्लिख्य सावित्र्यावोय शं नो देवौरिति संभारान्प्रोच्याय- तनेषु हिरण्यं निधायोदयं तमस उदुत्यं चित्रमिति पृथक्पृथक् १० स्थण्डिले जुहोति ॥ ८ सिकता द्विधा कृत्वार्ध गार्हपत्यायतने निवपत्यर्ध दक्षि- मेरितरार्ध विधा कृत्वा पूर्वैव्वायतनेषु सभ्यावसथ्ययोरना- रम्भे सर्वमाहवनीय एवं कृत्वेतरान्पार्थिवान्निवपत्यं नर्भस्मासीति 1 १ Thus HLATBV and the Vyākhyā; विकल्प • M; कलपये ० G. २ त्रिविधा वा M ; विधाया H ; विधा वा GTBVL; त्रिधा A. f the Vyakhya, cp. the Calc. ed. of Vaikh. smärta- sūtra note 1 on page 10. ( रचोहण्यतो L ).
• Thus GMATB ; रज• H and Vyākhyā; राजि० L. ५ Thus AMVTBLG; पूतं चेतन इति H; पूत ातनेन इति the Vyakhyā; cp. Smārtasūtra, I. 9:10. 4, and note on the Transla- tion. ६ प्रागन्तास् TGV and the Vyākhyā (both copies); प्रागतास B; प्रागग्रास् the other Mss. ७ लेखा उल्लिख्ख H and Vyākhyā; लेखाः षड्विलिख्य GTVML; रेखा: विलिख्य A; लेखाः षडल्लि B. ง = Thus all the Mss. ( understand: खायतने ), Monly दक्षिणानावि०. सिकता: वैखानससूत्रे १२, ८-१० ( ० श्रौतसूत्रे १, ९-१० ) ११ संज्ञानमसौत्यूषान्निवपन्यददश्चन्द्रमसि । कृष्णं तदि- हास्त्विति मनसा ध्यायत्युदेवन इत्यद्भूतं यत्पृथिव्या दूति गार्हपत्यायतने वल्मीकवपां निदधाति यदन्तरिक्षस्येति दक्षि- गाग्र्यदिवो नास्मृतमित्याहवनीयस्य तृष्णौमितरयोरुत्ममुद्रा- ५ निति हृदर्भियत्यग्र श्रासौरिति वराहोद्भूतमंदो देवौरिति शर्करा निवपन्यं द्वेष्टि तस्य वधं मनसा ध्यायति । लोहान्यौदुम्बराणि वा पार्थिवानां स्थाने विकल्पार्थानि भवन्तं स्तृणामोत्याय- तनेषु संभारान्स्तृणाति ’ सं या व द्रत्यूषान्सिकताश्च संसृजति सं वः सृजामति वानस्पत्यान्संसृज्येतः प्रथमं जज्ञे अग्निरिति १. सकृदेवैकैकस्मिन्निवपति’ तत्तत्संभारसंग्रहणमन्त्रेरित्येके ॥९॥ यस्ते शिवास्तव इति गार्हपत्ये सौवर्ण रुक्मशकलमुत्तरतः संभारेषुपास्य चन्द्रमग्निमित्युपास्तमभिमन्त्र्य देव्याय राजतं रुकामतिप्रयच्छति यदि द्वेष्यं न विन्देत्तां दिशं प्रति निरस्येन्न तत्पुनराददीतेवं सर्वस्वायतनेषूपास्य निरस्येदिवस्ला बौर्येण १५ कल्पेतां द्यावापृथिवी इति द्वाभ्यां सर्वान् न्युप्तान्संभारान्कल्प- यति संमृता यो मा कञ्चनान्तरेण संचारिष्टेति गोप्तार- मादिश्य प्रभाते ब्राह्मौदनिकस्य भस्मापोदूह्य तत्र मुञ्जकुलाय- मास्तीर्य प्रतीचौनप्रजननामधरारणिं निधाय चित्तिः स्रुगिति दशहोत्रोत्तरारणिं प्रजनने निधायाधरामरणौ मन्थमात्मानं 1 १ Thus AHTV: निवपतियद • ML; निवपत्यद० G.B. २ AHGins ‘चन्द्रमसि कृष्णं । a Thus emended; कामितिप्रo the Mss. ४ ० रामरणौं BGR: गिं H, यों the other Mss. ५. ० सरामरणों BOT. ( Thus MLGTBV : ० वरारणिमर्धमा० H; धरामरणी मंथमा० AR. १२ वैखानससूत्रे १२, १०-११ ( ० श्रौतसूत्रे १,१०-११ ) विष्णुं जन्यमग्निं च ध्यायन्सहाने ऽग्निनेति मन्यत्युपतिष्ठत्यश्वे मथ्यमाने चतुर्होतॄन्यजमानं’ वाचयत्यु॑पावरोहेति जायमान- मग्निमभिमन्त्रयते यजमानो वाचं विसृजते र 1 जाते वरं ददाति प्रजापतेस्त्वा प्राणेनाभिप्राणिमि प्राणे त्वामृत- मादधामति द्वाभ्यां जातमग्निमभिजिघ्रत्यहं त्वदस्मीत्यभि- मन्त्रयते ॥ १० ॥ अध्वर्युरजन्नग्निरिति तमग्निमभिमन्व्याजीजनन्नमृतं मर्त्यास इत्यञ्जलिना परिग्टहाति शरावे करौषादिषु जातमग्निं निधाय सम्राsसि विराडसौति शल्कैः समिन्द्वे । यजमानः पत्नी च चौमे परिधायापवृत्ते ऽग्न्याधेये ऽध्वर्यवे दद्यातां रथन्तरे गौयमाने ऽग्निं प्राञ्चमुद्धृत्यासौनः प्रागुदयाङ्गार्हपत्य- मादधाति प्रथमाभ्यां व्याहृतीभ्यां भृगूणां त्वा देवानामिति भार्गवस्याङ्गिरसां त्वा देवानामित्याङ्गिरसस्यादित्यानां त्वेत्य- न्येषां ब्राह्मणानां वरुणस्य त्वेति राज्ञ इन्द्रस्य वेति राजन्यस्य मनोस्त्वेति वैश्यस्य ऋभ्रूणां त्वेति रथकारस्य भूमिभूम्नेति प्रथ- १५. माभ्यां सर्पराज्ञीभ्यां धर्मः शिरस्तदयमिति प्रथमेन च धर्म- शिरसा यास्ते शिवाः प्राणं त्वामृते दिवस्त्वा वीर्येणाने गृह- पते ऽहे बुध्य परिषद्येति चतसृभिर्गार्हपत्यायतने संभारेष्वग्निं ज्वलन्तमभ्यादधात्येन श्रायाहि सम्राडसि विराडसौति शल्कैः १ चतुर्होतारं B. २ विसृजति MLTV.. a Thus all the Mss. exc. H, which omits नम्. ४ प्राणे RB and the Mantrasamhita ; प्राणं (or प्राणस् ) the other Mss. and the Vyakhya. ५ चतसृभिः om. HR ; त्रिभि: G.蠶 वैखानसचे १२, ११-१२ ( ० श्रौतसूत्रे १, ११-१२ ) १३ समिन्द्वे यजमानः सुगार्हपत्य इत्याहितं गार्हपत्यमुपतिष्ठते तत्तदा॒धानमन्त्रैश्वा॑ध्व॒र्युर्ग्राम्यारण्यौषधि बोजानि’ यथालाभमाज्ये वधाय या ते अ पशुषु पवमाना प्रिया तनूरिति शमन- होमैराहितमग्निं शमयेत् ॥ ११ ॥ अन्वग्निरुसामिति गार्हपत्ये ऽग्निप्रणयनीयानिमानादौप्याश्चं पुरस्तात्स्थापयत्योजसे बलाय त्वोद्यच्छे यस्त श्रात्मा दिवः पृथिव्या उदुत्वा विश्वे देवा दूति चतसृभिर्गार्हपत्यादाहवनीयं शराव उद्धृत्य तं सिकतापूरितेन पात्रेणोपयम्य जानुदन* उद्यच्छति तस्मिन्धार्यमाणे तस्मिन्धार्यमाणे वामदेव्ये गौयमाने लौकिकं १० मथितं वाग्निमाहृत्य दक्षिणया द्वारोर्ध्वजानुरुप विश्याग्ग्रौधो द्वितीयया व्याहृत्या यथर्थ्याधानेनायं गौः पृश्निरक्रमौलि - शामेति द्वितीयढतीयाभ्यां सर्पराज्ञीभ्यां वातः प्राण दूति द्वितीयेन च घर्मशिरसा यास्ते शिवास्तनुवो व्यानं त्वाम्टते दिवस्त्वा वीर्येण aur मयोभुवेति संभारेष्वन्वाहार्यपन- १५ मादधाति गाईपत्यादग्निमाहृत्येत्येके व्याख्यातो बौजहोमो यजमानस्य चोपस्थानं ’ या वाजिनोरित्यग्नितनूरश्वस्य दक्षिणे कर्णे यजमानं वाचयति । विक्रमस्व महा ँ असि प्राचीमनु १ ० षधबौ० I and Vyākhyā (one copy) : ० षधिबी० the other Mss. and the Vyakhyā (another copy). २ श्राश्रितमाहित० G. ३ स्थापयन्ति HRB. 8 तं om. HRB. ५. Thus emended ; जानुदन्नौ (नौ) द्यच्छ० MB ; दघ्नान्नोद्यवति the other Mss.; जानुदने धारयति the Vyākhyā. द्वितीयाभ्यां GRHB. ७० भुव इति RHG and Vyākhyā; भूरिति BM भुवेति ALTV. १४ वैखानससूत्रे १२, १२-१३ ( ० श्रौतसूत्रे १, १२-१३ ) प्रदिशं क्रमध्वमग्निनेति तिसृभिरश्वमुखाः प्राच गच्छन्ती यत्यग्रे ऽग्निं हरत्यथ मध्यतो नाभिदघ्ने ढतीयमास्यदन्ने’ ’ नाग्निमादि- त्यं च व्यवतीमा उ मामित्यर्धाध्वे हियमाणं यजमान उपस्थाय वरं दद्यास्मिन्नध्वर्युर्नाको ऽसीति हिरण्यं निधायातिक्रामति बृहस्पते परिदौयेति दक्षिणतो ब्रह्मा रथं रथचक्रं वा गार्हपत्या- ५ दाहवनीयात्संततं त्रिः परिवर्तयति । यावत्त्रिः परिवर्तयति‍ तावदभ्यस्थादिति प्राञ्चं पूर्ववाहमश्रं दक्षिणेन पादेनोत्तरपार्श्वतः संभारानाक्रमयति ॥ १२॥ यथाहितस्याग्नेरङ्गाराः अभ्यववर्तेरं स्तं प्रदक्षिणं परितो नौवा यदक्रन्द इति पुनरेव तथाक्रमयति । पुरस्तात्प्रत्यङ्मुखमवं १० स्थापयत्र्त्यश्वाभावे ऽनडुहोऽजस्य पदे वादधीत कमण्डलुपद श्रादधीतेत्येके । यदिदं दिव इत्यग्रिमभिमन्व्य पुरस्तात्प्रत्य- मुखस्तिष्ठन्सर्वाभिर्व्याहृतौभिर्यथर्थ्याधानेन भूमिर्भूम्नास्य प्राणा- दिति प्रथमोत्तमाभ्यां सर्पराज्ञीभ्यामर्कश्चचुरित्युत्तमेन च धर्म- शिरसा यास्ते शिवा अपानं त्वामृते दिवस्त्वा वीर्येणाने १५ सम्रादित्याहवनीयं ज्वलन्तमग्निमूर्ध्वजुरेव संभारेष्वश्वस्य पद १ ०दनेथास्यदने टतीयं GB. 1 २ Thus B; • वर्तयतौति । वर्त्तिः परिवर्तयति HR ; परिवर्तयति । तावदभ्यः LIV; परिवर्तयति यावति परिवर्त्यता ० A. ३ Thus GRHB ; दक्षिणपादेन VMLT ; दक्षिणपादानुत्तर• A. ४ आक्रमयंति H ; च्याक्रामयति AMLBG ; आक्रमयति TV, Vyakhya. ५. This sentence belongs to the preceding khanda, cp. Ap. V.

६ च्चाहवनीयं om. HGRB ; perhaps it is to be considered as superfluous. ७• मूर्ध्वञ्जरेव G; ० ग्निमूर्ध्वरेव B; • ग्निमूर्ध्वरेतसं M ; all the other Mss. om. ऊर्ध्वज्ञर्, only H has a trace of it. वैखानससूत्रे १२, १३-१४ ( ० श्रौतसूत्रे १, १३-१४ ) १५ श्रादधाति यज्ञायज्ञीये बृहति श्यैते च गौयमान ! श्रहिते वारवन्तीयं गायति’ प्रतिषिद्धान्यग्न्याधेये सामानि व्याहृतौभि- रेवोद्गीथं भवतीत्येके लौकिकं मथितं वाग्निमात्याहव- नौयादा पञ्चम्या व्याहृत्या चतुर्थ्या च यथयधानेन सभ्या- * वसथ्यौ संभारेव्वादधाति । व्याख्यातो बौजहोमो यजमानस्य चोपस्थानमा॑न॒शे व्यानशे सर्वमायुर्व्यानशे ऽहं त्वदस्मि ये ते श्रग्ने शिवे तनुवाविति चैतैराहवनीयमुपतिष्ठते ॥ १३ ॥ अम आयूष्यग्ने पवस्वाये पावकेति तिम्टभिराश्वत्थौस्तिस्रः समिध एकैकस्मिन्नाधानवदादधात्याहवनीये गार्हपत्ये दक्षि- .. णाग्नौ सभ्यावसथ्ययोरिति वारे सर्वकर्मस्वेषामेवानुपूर्व्यं } समुद्रादूर्मिर्वयं नाम चलारि श्टङ्गतिर तिसृभिस्तिस्रः शमी- मयौर्धृताक्ताः प्रेद्धो अग्ने दौदिहोत्यौदुम्बरों विधेम त इति dea ता सवितुर्वरेण्यस्येति शमौमयों । ततस्तूष्ण प्रात- रग्निहोत्रं जुहोत्य॑थवाज्यं संस्कृत्य चतुर्गृहीतेनाष्टग्टहौतेन वा १५ स्रुचं पूरयित्वा ध्यायन्नारायणं जुहोति साग्निहोत्रस्य स्थाने भवति । यजमानो ऽपरेण सर्वानग्नस्तिष्ठन्ये ते अग्ने शिवे तनुवाविति शिवाभिस्तनूभिरुपतिष्ठते यास्ते घोरास्तनुव- स्ताभिः पाभानं गच्छेति यजुषोपस्थाय यास्ते १० तं ML only; ep. Ap. V. 16. 8. २ एतैर् om. HG. ar om. B. ४ एषामेवं वानुपूर्व्यं ( पूर्व ) AVTM. घोरास्तनुवः ५ Thus GB, agreeing with the Mantrasamhitā; श्टङ्गादिति the other Mss. ६ अपि वा instead of अथ वा B. १६ वैखानससूत्रे १२, १४-१५ ( ० श्रौतसूत्रे १, १४-१५) चुच्च तृष्णा चेति घोराभिश्वा॑चामुमिति देव्यस्य नाम ग्टहात्येप I उपस्पृशति जुहं स्रुवं च संम्सृज्य पूर्ववत्त्रचं पूरयित्वा पूर्णाहुती’ जुहोति यजमानो वरं दत्त्वा पुनर्घोराभिरुपस्थाय शिवाभि- रुपतिष्ठते । नर्य प्रजां मे गोपायाथर्व पितुं मे गोपाय शस्य पशून्मे गोपाय सप्रथ सभां मे गोपायाड़े बुध्य मन्त्रं मे ५ गोपायेति पञ्चभिर्विराङ्कुमैः२ पञ्चाग्नौनुपतिष्ठते पञ्चधाग्नौनिति सर्वान॑थाग्नेयमष्टाकपालं निर्वपेदुपसने परिदत्ते हविव्यप्रोक्षिते सभामध्ये ऽधिदेवनमुद्धत्यावोक्ष्याचानोप्य’ तेषु हिरण्यं निधाय निषसाद धृतव्रत दूति राजन्यस्य जुहोति । प्र नूनमित्यावसथे परिषदो’ हिरण्यं निधाय तस्मिन् जुहोति ॥ १४ ॥ } उत नो ऽहिर्बुध्य दूत्यावसथ्यमभिमन्त्र्य यजमानाय शत- मानध्वर्युर्ददाति तेषु पणमानो यजमानः कृतं विजित्य 1 १० तदन्नं श्रपयित्वा सभासद्भ्यो ब्राह्मणेभ्यः प्रददाति त श्राव- सथे भुञ्जते । कल्पेतां द्यावापृथिवो ये श्रग्नय दूत्येताभ्यां यथर्तुनाम्ना यजमानो ऽनुपतिष्ठते । प्रोक्षणप्रभृतौनि प्रति- १५ O Thus L only, in accordance with the Vyakhyā; «sfa, •ञ्जतिं or • तौर् the other Mss. ; op. Smartasūtra I. 19; 18. 11 and note on the translation. MTV ins. a, L ins. aaf. ३ Uncertain ; उपसने परिदंते (so BG ; परिषत्ते MLATV ) missing in H. Read perhaps परिदने. ४ • चान् न्युप्य ( perhaps preferable ) GB. ५ Thus LAGTV; परिषथो H; परिषदेषा MB; परिषदो मध्ये the Vyākhya ; ब्यावसथे मध्ये परिषदः Hir. III. 12, Ap. V. 19. 3. ६ Thus AG; ददाति श्रावसथे HLTV : ददाति तमवस • B; तस्मि नव M. वैखानससूत्रे १२, १५-१६ ( ० श्रौतसूत्रे २,१५-१६) १७ पद्यते ’ वार्त्रघ्नावाज्यभागाव॑निर्मूर्धा भुव इति हविषो याज्या- नुवाक्ये श्रन्वाहार्यमासाद्याग्न्याधेयस्या द्वादशेभ्यो दक्षिणा’ ददाति । काममूर्ध्व देयमनौधा उपबर्हणं सार्वसूत्रमजं पूर्णपात्रं च ब्रह्मणे ऽचं होत्रे धेनुमध्वर्यवे ऽनाहं । मिथुनौ गावौ वासो ५. रथश्च साधारणानि ! यद्यनाढ्यो गामेकां दद्यात्सा सर्वप्रत्या- नायो भवति । शेषो व्याख्यातः ॥ १५ ॥ अथाहिताग्नेर्द्वादशरात्रव्रतानि न मांसमश्नाति न स्त्रिय- मुपैति नानृतं वदत्यम्मृन्मयपायौ स्वयं पादशोध्यचारलवणाश्य – शमीधान्यं भुञ्जानो ऽन्यत्र तिलेभ्यः " स्वयमिहारो ऽग्न्यागारे १० संविशति i द्वादशरात्रमजस्रा अस्याग्नयो नास्य ब्राह्मणो नाश्वान् ग्टहे वसेदतीतासु द्वादशरात्रिषु पवमान हवय्यनु- निर्वपेत्संवत्सर ऋतौ मासे ऽर्धमासे चतुरहे हे हे वो भूते सद्यो वग्ग्रये पवमानाय पुरोडाशमष्टाकपालं निर्वपेदग्नये पावकायाद्मये शुचय इति । त्रीणि हवींषि साकं समस्येत्पूर्व १५ निरुपयोत्तरे समस्येदग्नियेनाष्टाकपालेन साकमेतानि हवींषि समस्येदित्येके ऽग्नेः पवमानस्यान श्रय्यने पवस्वेति याज्यानु- वाक्ये { त्रिंशन्मानं हिरण्यमस्य दक्षिणाग्निः पावकस्याग्ने पावक • Thus TV; zfaui the other Mss. २ Thus GR ; देयमानौत्रमुप H; ० मग्रौउप० ML; ग्रौघ्र उ ATV. = Thus G; लवणाज्यश्मी • M; • लवणान्त्यमी - B: लवणाश्मौ० HR; लवणशमौ० LATV. 8 तिलेन HR only. Thus ATVB ; हरो MLR. ग्न्यागारे RTVHML; ग्न्यगारे GA. ७ द्वादशसु रा० G only. ८ Thus ALGTV ; पूर्वस्मिन् नि० MB ; पूर्ववत् नि० H. B; १८ वैखानससूत्रे १२, १६-१० ( ० श्रौतसूत्रे १, १६ - १७) स नः पावकेत्यः शुचेरग्निः शुचिव्रततम उदग्ने शुचयस्तवेति त्रिंशन्मानं हिरण्यं मध्यमस्य चत्वारिंशन्मानं हिरण्यमुत्तम- स्यैन्द्राग्नमेकादशकपालमनुनिर्वपत्यदित्यै घृते चरुं सप्तदशा- दित्यस्य सामिधेन्यो ऽग्निना रयिं गयस्फान इति पुष्टिमन्ता- वाज्यभागाविन्द्राग्नी श्रागतं गौर्भिर्विप्र इत्येन्द्राग्नस्थीत त्वामदिते ५ महौमू षु मातरमित्यादित्यस्य प्रेद्धो न दूमो अग्न इति संयाज्ये ’ संतिष्ठते सेश्याधानम् ॥ १६ ॥ होष्यन्प्रथममग्निहोत्रं दशहोतारं मनसानुद्रुत्य सग्रहमाह- वनौये हुत्वाथ सायमग्निहोत्रं जुहोति । व्याहृतौभिः प्रथम- मग्निहोत्रमुपसादयति संवत्सरे च द्वादशरात्रमाधानादजखे - १० स्वाज्येनाहतवासाः स्वयमप्रवसन्यजमानो ऽग्निहोत्रं जुहोति यां प्रथमामग्निहोत्राय दुहन्ति साग्निहोत्रस्य दक्षिणा प्रथमौ दर्शपूर्णमासौ यच्यमाणश्चतुर्होतारं मनसानुद्रुत्या हवनौये सग्रहं हत्वा पूर्ण पश्चाद्यते देवा श्रधुरिति सारस्वतौ होम डा पूर्वस्मिन्पर्वणि पौर्णमास्यामन्वारम्भणौयामिष्टिं निर्वपत्याग्ना - १५ वैष्णवमेकादशकपालं सरस्वत्यै चरुं सरस्वते द्वादशकपालमग्नये भगिने ऽष्टाकपालम॑ग्नाविष्णू सजोषसानाविष्णू महि धामे- त्यानावैष्णवस्य प्र णो देव्या नो दिव दूति सरस्वत्या: १ चादित्यस्य om. LATV. 2 Thus GTV and the Vyākhyā; न्येद्याधानं ML; सेा• A; स्पेटया • B ; ग्न्याधानं H. ३ अथ in LATV; not in GB ; the other Mss. are incomplete here. 8 Emended ; वाससा or वासा the Mss. ५ साग्निहोतुर्द• VTA.

• होमी om. HGB. बैखानससूत्रे १२, ११-१९ ( ० श्रौतसूत्रे २, १७-१८) १६ पौपिवास सरखतो ये ते सरख ऊर्मय इति सरस्वत श्रा सव सवितुर्यथा स नो राधास्याभरेति भगिन: ’ पुरस्ता - स्विकृतो जयानुपजुहोति मिथुनौ गावौ दक्षिणमावा- स्वायां भविष्यन्त्यामादधानस्य’ नान्वारम्भणयनियमेवाष्टाकपालं ५ निर्वपेत् ॥ १७ ॥ दर्शपूर्णमासौ चातुर्मास्यान्वारभमाणो व्याहृतोभिर्हवींष्या- मादयति संवत्सरे पर्यागते रे चहिताग्रेतानि I सूर्योढो ऽतिथिर्वसत्ये नापरुध्यो । यद्यपरुध्येतास्याग्निरनुगच्छेन्न बस- पक्कस्यानौयात्’ ’ क्लिन्नमेधो नाग्नावादभ्यान्नाव्यन्तरमपो नानी- १० यात्स्वकृत दूरिणे प्रदरे वा नावस्येन्न यजेत हिंकृत्य वाग्यतः ५ स्त्रियं संभवेद॑हुते ऽग्निहोत्रे नाश्रयान्न नक्कमन्यत्रान्नाद्दद्या- त्यशुनानिया संवत्सरे न मांसमश्नीयादादिष्टस्तु मनसानिभ्यः प्रहिणोमौति भक्षयति ॥ १८ ॥ I पुनरग्न्याधेयस्याधानेन कल्पो व्याख्यातो ऽग्निष्वाहितेषु १५ यो ऽस्मिन्संवत्सरे बन्धुज्यानिं पुत्रज्यानिं वाभ्येति न वर्धते स्वेना- ङ्गेन’ वा व्यृध्यते स उदास्य पुनरादधीत’ दर्शन पूर्णमासेन & Thus LOTV : भविष्यत्यामाधानस्य M: भवन्यामाधानस्य ARH. २ चातुर्मास्थान (masc.) ATVG ; • मास्यान्यार• the other Mss. ३ संवत्सरे संवत्सरे चा० GBH. & Thus BAGV; यद्यपराध्येनास्यानि H: the other Mss. are more or less corrupt.

9. Om. LATV. संवत्सर AG; the word is missing in TMLV. Thus V; स्वेनांगेन वाप्यध्यते LG ; खेनांगेन वा दृध्यते T : खेन वांगेनायुज्य B; न स्वत्तनेन व्युध्यते HR; न्येनांगवाप्युध्यते M. Om H: दर्शपूर्णमासेन LATRV. वैखानससूत्रे १२, १८ ( ० श्रौतसूत्रे १,१८ ) वेष्वाग्नेयमष्टाकपालं वैश्वानरं द्वादशकपालमग्निमुद्दासयिष्यन्निर्व- पेद॑ग्नर्मूर्धा भुव इत्याग्नेयस्य वैश्वानरो अजीजनत्पृष्टो दिवौति 1 वैश्वानरस्य ’ या ते अग्ने उत्सौदतः पवमाना या ते अने पावका या ते अग्ने सूर्ये शुचिर्यास्ते ने कामदुघा विभक्तौर्यास्त संभृतौर्ये ते अग्ने वानस्पत्या अन्ननिरिति सप्ताजतौः पुरस्ता- } I 1 I त्विष्टकृत उपजुहोति सिद्धेष्टिः संतिष्ठते । ज्वलतो ऽग्नौ - त्सृजति यावद्दर्शपूर्णमासौ संवत्सरं द्वादशाहं वा विसृष्टाग्नि- र्भवति । तदानीमेवाद्भिरग्नौन्समभ्युच्य ब्रह्मौदनं श्रपयित्वोप- वसति । रोहिणी पुनर्वसू अनूराधा पुनराधाननक्षत्राणि प्रावृट्करदादृतू न संभृत्याः संभाराः संभृत्या वा संभार - १० मन्त्रा भवन्तौत्येके । यजूंषि न भवन्तीत्येके । ’ ऽग्न्यायतनेषु संवत्सरप्रवातान्दर्भान्संस्तीर्य भूमिर्भूम्नेति सर्पराज्ञौभिर्गार्हपत्य- मादधाति मध्यंदिन इतरान्सर्वान्वा मध्यंदिने ! पुराणैर्देर्भेराह- वनौयं शराव उद्धृत्य यत्त्वा क्रुद्धः परोवपेत्यन्वाहार्यपचनमा दधाति यत्ते मन्युपरोतस्येत्याहवनीयं मनो ज्योतिर्जुषता- मित्याहितमुपतिष्ठते पुनस्त्वादित्या रुद्रा इति द्वाभ्यामुप- समिन्द्वे ’ मनो ज्योतिर्जुषतामित्याहुति जुहोति । सप्त ते अग्ने समिधः सप्त जिहा इत्यग्निहोत्रं जुहोति सा पूर्णाहुति - भवति ॥ १८ ॥ } १ इत्येके om. MLATV ( the last three Mss. : संभृत्या वा भवंति यजूंषि न भवतीत्येके). २ This sentence not in GHB ( and cp. the Vaijayanti on Hir., page 333); for ATV cp. note 1. ३ Thus TVMBL; इत्याङतोर्जु• AG; इति मिंदा तर्जु• H. ४ पूर्वाड • A only. वैखानससूत्रे १२, २० ( ० श्रौतसूत्रे १, २० ) नेयमष्टाकपालं पञ्चकपालं वा निर्वपति 1 { I २१ 1 प्रागुत्तमा- दनूयाजादुपांशु क्रियते ऽ ऽग्निमग्निनाग्निरिति चतुर्षु प्रयाजेषु चतस्त्रो विभक्तौर्दधाति । समिधाग्निं दुवस्यतेति बुधन्वत्याग्य- स्याज्यभागस्ये षु ब्रवाणित इतौन्दुमतो सौम्यस्यग्ने तमद्याधा ५ ह्यग्न इति पत्यौ याज्यानुवाक्ये भवतो’ धाग्न अभिष्टे द्य गौर्भिरिति वार पुनरूज सह रय्येत्यभितः पुरोडाश- माहुतौ जुहोत्यग्निं प्रति स्विष्टकृतं निराहाभिष्टे’ अद्यभिर्नो अर्कैरिति त्रिष्टुभौ संयाज्ये पुनर्निष्कृतो रथो दक्षिणा पुनरुत्स्यूतं वासः पुनरुत्सृष्टो ऽनाग्रग्नाविति द्वयोरन्याजयो ९. विभक्तौ दधात्युचैरुत्तममनूयाजं संप्रेष्यत्यग्निन्यता: पत्नीसं- याजानाम्मृचः स्युराग्निवारुणमेकादशकपालमनुं निर्वपेत्त्वं नो अग्ने म त्वं नो अग्न इति याज्यानुवाको संतिष्ठते पुनरग्न्याधानं यस्तृतौयमादधाति लेकः सलेकः सुलेक इति स एतान्होमान् जुहुयादर्थायार्थायाहवनीयं गार्हपत्यात्प्रणयेन्नित्यो धार्यो गत- १५ श्रिय श्रायुष्कामस्य वापहृताग्नेर्नष्टारणोकस्य च ब्रह्मौदनेनैव प्रतिपद्यते प्रतिपद्यते ॥ २० ॥ । इति श्रौत प्रथमः प्रश्नः ॥ १ पंक्तयो याज्यानुवाक्या भवंत्य = BV : M as given in the text but at the end likewise भवत्य - : ep. āp. V. 28.15. २ वा om ML. = зat LAB; ofà TV; wat MHG. ४ निराह as against उपांश; op. Baudh III. 2 : 70. 13. २२ वैखानससूत्रे १३, १-२ ( ० श्रौतसूत्रे २, १-२ ) श्रथाग्निहोत्रमग्निहोत्रं सायंप्रातगृहाणां निष्कृतिमपश्यन्निति विज्ञायते’ | ऽग्निहोत्रस्य यज्ञक्रतोरेक ऋत्विगध्वर्यु: सायमधि - * ४ } सूर्ये ऽस्तमितसूर्ये वा ज्वलन्तं गार्हपत्यादाहवनौयमुद्धरति प्रातरुषसि प्रागुदयादापि वा नकमाहवनौयं धारयेत् सुगार्हपत्य उद्दुध्यस्वेति द्वाभ्यां गार्हपत्यमुपस्थायोद्धरेति यज- मानः संप्रेष्यति ’ धृष्टिरसि ब्रह्म यच्छेत्यध्वर्युरुपवेषमादाय वाचा त्वा होत्रेति तेन गार्हपत्यादाहवनीयमुद्धरति दूहामे हामिति ‍ यथायोन्यन्वाहार्यं निदधाति भूर्भुवः स्वरित्युद्भूतं यजमानो ऽभिमन्त्रयते ऽहा यदेन दूति सायं रात्र्या यदेन इति प्रातर॑मृताहुतिमित्यायतने प्रतिष्ठापयत्यग्निमग्नौ स्वाहेति सायं १० प्रत्यङ्मुखः सूर्यमग्नौ स्वाहेति प्रातः प्राङ्मुखो | विश्वदानी- माभरन्त इति स्वयमि हस्तो यजमानो विहारमभ्येति यदग्ने यानि कानि चेति पञ्चभिः प्रतिमन्त्रमग्निविद्मानादधात्येने गृहपते शुन्धस्वेत्येतैः पञ्चभिः पर्युक्षणपरिसमूहनोपरिपुष्पकरणे – रग्नौनलंकरोति पुरस्तादुपरिष्टाच्च दर्भेः प्रागुत्तरायमग्नौ - १५ परिस्तृणाति ॥ १ ॥ उत्तरेण गार्हपत्यमग्निहोत्रस्थालौं स्रुवमग्निहोत्रहवल च ? See Taitt. br. II. 1. 5. 3. २ धारयति ML only. ३ मेामिति AMGB; इामेवहा मोति the Vyākhyā (one copy) ; महामति R; इहाहोमामिति H ; दूहमेदमिति VTL and the Vyakhyā ( another copy ) . The mantra ( is it a mantra ? ) is unknown and not mentioned in the Mantrasamhita. ४ अनुम HR. ५ पर्युच्य instead of पर्युक्षण MLTV ; - परिसमूहन परिपुष्प० G only (in agreement with a citation in the Vaijayanti, page 341 ) .वैखानससूत्रे १३, २ (० श्रौतसूत्रे २. २ ) I २३ } प्रक्षाल्य कूर्चे प्रयुनक्ति पालाश समिधं चेंडासि व्रतभृदिति दक्षिणेन विहारमवस्थितां गामग्निहोत्रीं यजमानो ऽनुमन्त्र्येय- मसौति वेदिमभिमृशत्य॑ध्वर्युः पूषासौति वत्सं दक्षिणत उप- सृज्य प्राचौमुदीचौं वावृत्यान्यः शूद्रादस्तमित उदिते चाग्नि- ५ ‘होत्रस्थाल्या’ दोग्धि दोहनेन च १ दुग्ध्वा स्याल्यामानयति न संमृशति । पूर्वी दह्याज्ज्येष्ठस्य ज्यैष्ठिनेयस्येत्युक्तं र यज- मानो विद्युदसौत्यप उपस्पृश्यापरेणाहवनीयमतिक्रम्य दक्षिणत उपविशति पत्नी च स्वलोके । सायं प्रातः संध्ययोर्होतव्यं" नक्षत्रं दृष्ट्वा प्रदोषे निशायामुपोषसि पुरोदयं समयाविषित १० उदिते वा प्रदोषान्तो होमकालः सायं संगवान्तः प्रातस्ते- मतिनीयः दोषा वस्तोर्नमः स्वाहेति सायं चतुर्गृहीतं जुड़या- त्प्रातर्वस्तोर्नमः स्वाहेति प्रातरुभयत्र व्याहृतौर्जपित्वा वरं दत्त्वा जुहुयादी प्रातराजतिकालात्मायमाहुतिकाल श्रा साय- माहुतिकालात्प्रातराजतिकाल इत्यापत्कल्प ऋतं त्वा सत्येन १५ परिषिञ्चामीति हस्तेन सायं परिषिञ्चति सत्यं वर्तेनेति प्रात- यज्ञस्य संततिरसौति गार्हपत्यात्संततामपां धारां स्रावयत्याह- वनौयाद्गार्हपत्यश्रोणिमासाद्य घृष्टिरसौति घृष्टिमादाय भूतकृतः १ • म्याया LIV (ep. āp. VI. 3. 15 ) : स्थाल्यां the other Mss.; स्याल्यां दोग्धि दोहने वा ARB: the same without वा H. २ These two words, given by RHG, not by MLATVB. They belong to the text, as appears from the Vyakhyā. See Taitt. br. II. 1. 8. 1. ४ संध्योही TV and the Vvākhyā. ५. Thus emended : प्रातस्तमतिनौयं G: प्रातस्तमतिनियचरं ( Or चरन् ) ATVB : प्रातरस्तमिते च ML; प्रातः स्तमतिचनीयं H. The Vyākhyā : तं कालमतिक्रम्य. २४ वैखानससूत्रे १३, २-४ ( ० श्रौतसूत्रे २२-४ ) स्थेत्युदौचो ऽङ्गारान्निरूह्य व्यन्तान् कृत्वा सगराः स्येत्यभि- मन्त्या श्रदित्यं गृहाम्य रात्रिमिति सायं होम्यमादा- aster : पदमित्यङ्गारेय्वधिश्रयति ॥ २ ॥ 1 आदित्यायानिं गृह्णामि राव्या अहरिति प्रातर्होम्यर्मग्निस्ते॒ तेजो मा धाक्षौदिति दर्भैरभिद्योत्यामृतमसौति स्रुवेण दोहन- ५ संचालनं निनौय पुनरेव पूर्ववदभिद्योत्यान्तरित रक्ष इति त्रिः पर्यग्निकरोति । घर्मो ऽसि रायस्पोषवनिरिति वर्त्म कुर्वन्नुद- गुद्वासयतौ’ह प्रजां पशून्दुश्चेति वेद्यां प्रतिष्ठाप्य प्रजां मे यच्छे- त्यन्तिके कृत्वा प्रत्यूढं जन्यं भयमिति गार्हपत्ये ऽङ्गारान्वृष्ट्या प्रत्यूहति’ देवस्य त्वेति स्रुवमग्निहोत्रहवणौं चादाय प्रत्युष्टमिति निष्टय सुपर्णा त्वेत्यग्निहोत्रहवण संमारिष्टो यजमानः पत्नी चेत्युभयं संम्टज्योमुन्नेष्यामीति सायं यजमानमामन्त्रयत श्रोमु - नयामीति प्रातर्यजमानो हविर्देवानामित्युपांशूक्तोमुन्नयेत्युचैः प्रत्यानयनप्रभृत्या होमान चङ्क्रम्यते’ वाचं यच्छत्य॑ग्नये च त्वा पृथिव्यै चोन्नयामीति चतुर्भिः स्थाल्याश्चतुरः २ सुवा- १५ न्यूर्णानग्निहोत्रहवण्यामुन्नयत्युत्तमेन दि: पञ्चावत्तिन उन्नीतं दशहोत्राभिमृशति सजूर्देवैः सायंयावभिरित्युन्नीतं स्थालों च सायं संमृशति सजूर्देवैः प्रातर्यावभिरिति प्रातः ॥ ३ ॥ तां समिधमादायोपरिष्टात्स्रुग्दण्ड १ उपसंग्टह्य पशून्मे यच्छेत्यपरेण गार्हपत्यं कूर्चे निदधाति यजमानो नम ईशा - २० नाय प्रजा इति जपत्यध्वर्युरुर्वन्तरिक्षं वौहौति समया गाई- १ चंक्रमते M. २ Thus BHGTV : वाल्यां MA ; स्वाल्या L. ३ Thus AGTV ; सुग्दण्डमुपसंग्टह्य MLH. वैखानससूत्रे १३, ४-५ ( ० श्रौतसूत्रे २, ४-५ ) ३५ पत्यार्चिर्हरति प्राङ् हरन्दशहोतारं व्याख्यायाग्नये त्वा वैश्वा- नरायेति मध्यदेशे निग्टह्य वाताय त्वेत्युद्यम्यायुर्मे यच्छे- त्यपरेणाहवनीयं कूर्च उपसादयत्येषा ते अग्ने समिदिति पालाश’ समिधमादधाति । विद्युदसौत्यप उपस्पृश्यादौप्तायां ५. समिधि प्राणायामं कृत्वा पयसा घृतेन दघ्न्ना तण्डुलैर्यवाग्वौदनेन १ सोमेन वाग्निज्योंतिज्र्ज्योतिरग्निः स्वाहेति सायं कनीयसौं पूर्वा- माहुति जुहुयात्सुर्यो ज्योतिर्ज्योतिः सूर्यः स्वाहेति प्रातरग्नि- ज्योंतिज्योंतिः सूर्यः स्वाहेति सायं सूर्यो ज्योतिज्र्ज्योतिरग्निः स्वाहेति प्रातरित्येवं संसृष्टहोममेके समामनन्ति ॥ ४ ॥ है वर्षो मे यच्छति पुनरेव कूर्च उपसादयति लेपमादा- योत्तरतः कूर्च श्रोषधीभ्यस्त्वौषधीर्जिन्वेति लेपं निम्सृज्याने ग्टहपत इति गार्हपत्यं दक्षिणावृत्प्रतीक्षते ऽतिहाय पूर्वामाजति भूर्भुवः सुवरित्युत्तरां भूयस जुहुयात्तूष्णीं वा भक्षाय भूयः कुर्याद्भुत्वा भूमानं विष्णुं ध्यायेत्’ स्रुचमुगृह्य रुद्र मृडेति स्रुचोदोचौं २५ ज्वालां त्रिरतिवल्लायतौ’षे त्वेति सायं लेपमभ्यवमा ‘जे त्वेत्यूर्ध्व प्रातरुमार्ष्टि कूर्चे खुचं निधाय पितृभ्यस्त्वा पितृञ्जिन्वेति दक्षिणतः स्थण्डिले नौचा पाणिना लेपं निम्सृज्य वृष्टिरसौप उपस्पृश्य पूषासौति द्विरनामिकाङ्गुल्याशिञ्जन्नतिहाय दतः प्राश्याचम्य पुनः प्राश्नात्यग्नेियं हविः प्रजननमिति प्राचौनदण्डया २० स्रुचा भक्षयति सौर्य हविः प्रजननमिति प्रातर्द्धिश्च निर्लेढि ’ दर्भैः स्रुचं शोधयित्याद्भिः पूरयित्वोच्छिष्टभाजो जिन्वेत्युत्तरेणा- हवनीयमपो विसृजेत् ॥ ५ ॥ 1 १ पालाशस्तु मि० M.; पालाशंसमि TV. 1 २ खोदनेन BH. : २६ वैखानससूत्रे १३, ६-७ ( ० श्रौतसूत्रे २.६-७ ) सप्त १ नामग्निहोत्रहवण निष्टप्य पुनस्तोयैः संशोध्य पुनरद्भिः पूरयित्वा सर्पेभ्यस्त्वा सर्पाञ्जिन्वेति पूर्वस्यां संस्राव्याक्षितमसौति वेदिमध्ये गृहेभ्यस्त्वा गृहाञ्जिन्वेति पत्न्यञ्चलौ च ऋषौन्प्रौणौहौत्युत्तरेण गार्हपत्यमपां शेषं विसृजेत्त॑वेणाग्नये गृहपतये स्वाहेति गार्हपत्ये ऽग्नये ऽदान्याय स्वाहेत्यन्वाहार्यपचने ५ ये भूर्भुवः सुवः स्वाहेति सभ्येऽग्नये ऽपतये स्वाहेत्यावसथ्ये हुत्वा सर्वेषु विष्णवे स्वाहेति द्वितीयां जुहोति पुनः पूर्ववत्परि- षिञ्चति’ स्रुवादौन्प्रक्षाल्योत्तरेणापो विसृज्य बेद्यां निक्षिप- तेजोमूर्तिरात्मा हृदयेऽन्तरूर्ध्वं ज्वलन्नग्निशिखामध्ये स्थितस्तस्याः शिखाया मध्ये परमात्मेति श्रुतिस्ततो होमान्ते सर्वत्रात्मानं १० प्रोच्य गार्हपत्याङ्गस्मादाय ललाटे हृदये कुक्षौ बाहोः कण्ठे च तज्ज्चालारूपं चतुरङ्गुलं दौपवदूर्ध्वाग्रं पुण्डं कुर्याद्यजमानस्तेन शुभं° लब्ध्वात्मयोगमन्ते” प्राप्नोति ॥ ६ ॥ उत्तरामाहुतिमनु यजमान श्रायतनादुत्थाय कवातिर्यङ्किः- Marate पप्रयन्तो अध्वरमित्यनुवाकेन सायमुपतिष्ठते तत्रा - १५ शौषोमाविम सुम इति पञ्चम्याग्नीषोमीयया पूर्वपक्ष उभा १ सप्तर्षीन LGB. २ पुनः not in H. ३ ज्वलननिशि० AMBTRVLG; ज्वलंतशिखा शिखामध्ये H.

• The words स्थित… मध्ये are omitted in TVL. (overlooking ! ) This śruti is, at least partly, Taitt. Är. X. 11 (page 828 of the Calcutta edition). ६ गार्हपत्यादु om. HGR. ७ सुखं ML; शुभं TVGH ; शुभां A ; शुभिर्लन्ग्ध्वा B. ८त्मनो योग० H only. ९० तिष्ठते तत्रा० MBLT; • तिठेतत्रा० HV; ●तिष्ठेत तत्रा० AG. वैखानससूत्रे १३, ७-८ ( ० श्रौतसूत्रे २,७-८ ) वामिन्द्राग्नी इत्येन्द्राग्या तस्याने ऽपरपक्षे षड्तिरुत्तराभिरुपतिष्ठते ऽग्न आयूष्य 1 २७ ऽद्म आयूषौति पवखेत्याग्निपाव- मानौभ्यां संवत्सरे संवत्सरे’ गार्हपत्यमुपतिष्ठते पवमानहविर्भिर्वा यजेयुर्दा ऽस्यायुर्मे देहोत्याहवनीयं चित्रावसो स्वस्ति ५ ते पारमशौयेति रात्रिमुपतिष्ठत इन्धानास्त्वा शत हि मा इत्युपसमिन्द्धे सं त्वमग्न इत्यनुवाकशेषेणाहवनीयमुपतिष्ठते संपश्यामि प्रजा श्रहमिति ग्टहान्पशूंम्भः स्याम्भो व इति गोष्ठं रेवतौ रमध्वमित्यन्तरानौ तिष्ठञ्जपति संहितासीत्यग्निहोत्र्या वामभिमृशत्यग्निहोत्र वाप त्वाने दिवे दिव दूति तिसृभि- १० गयित्रीभिरग्ने त्वं न इति द्विपदाभिर्गार्हपत्यमुपतिष्ठते ॥ ७ ॥ ऊर्जा वः पश्यामीति ग्टहान्यशृंश्च तत्सवितुर्वरेण्यमिति सावित्र्याहवनीयं सोमानः स्वरणमिति च १५. I 1 कदा चन स्तरो- रसौति रात्रिं परि त्वाने पुरं वयमिति गार्हपत्यमग्रे ग्टहपत इति च तामाशिषमाशासे" तन्तवे ज्योतिमतौमित्यजातपुत्रो मुभै ज्योतिमतौमिति जातपुत्रो ऽमुना श्रमुना दूति यावन्तो ऽस्य पुत्रा जाता भवन्ति ज्योतिष्मतीमित्यन्ततो वदति भुवन- ममि सहस्रपोषपुषौति पुनरेव वत्समालभते ऽग्रिहोत्र वा महि त्रीणामवो ऽस्त्विति माहित्रेण तचेनाहवनीयमुपतिष्ठते दूरं प्रवसतः स्वस्तिकामस्तमेतेन तचेन पश्येत्स्वस्ति पुनरागच्छे- च्छुद्धिकामश्चैनं जपेदन्यचापि यज्ञादपि वा भूर्भुवः सुवः सुप्रजाः १ संवत्सरे once in HA. २ पवमानहवींषि यजेत H only. a Thus ALMTV: HGR: दिवेदिव इति त्रिपदद्विपदाभिर्गार्हपत्यमुप० : B the same, but इति पदाभिगः । & Thus ACB : आशास्ते MHTV : आशासौ L. २० वैखानसमुत्रे १३, ८-१० ( ० श्रौतसूत्रे २, १० )

  प्रजया भूयासमिति सायमुपतिष्ठेतापि वा दिवस्परौति वात्सप्रेण सायं प्रातरुपतिष्ठेत ॥ ८॥
  पयसा मुमुक्षोः श्रौकामस्य वा जुहुयादाज्येन तेजस्कामस्य दनेन्द्रियकामस्य यवाग्वा ग्रामकामस्योदनेनान्नाद्यकामस्य तण्डुलैरोजस्कामस्य पाभानं हन्तुकामस्य वा पिष्टेन विद्या - ५ कामस्य सोमेन ब्रह्मवर्चसकामस्य दघ्नस्तण्डुलानां सोमस्य नाधि- श्रयणप्रतिषेचने । प्रतिषेककाल श्राज्यस्य दर्भतरुणौ प्रत्यस्येत्पर्व - ष्ट्येव राजन्यस्याग्निहोचं भवत्य॑हरहर्नित्यं ब्राह्मणेभ्यो ऽन्नं दीयते तदेतदन्तराले’ ऽस्याग्निहोत्रं भवति नित्यमग्निरुपम्येयो यः सोमयाजौ तस्य सदाग्निहोत्रं जुहुयाद हर हर्यजमानः र स्वयमग्नि- १० होत्रं जुहुयाच्छिव्यो वा दौदिहि दौद्यासं दौदिता मे ऽसि स्वाहेत्यनौनुपसमिन्द्धे ऽपिप्रेरने स्वां तन्वमया द्यावापृथिवी ऊर्जमस्मासु धेहौत्यग्निहोत्रस्थाल्यां बर्हिरताहवनौये ऽनुप्रहरति सा ह्यग्निहोत्रस्य संस्थिति॑र्न बर्हिरनुप्रहरेदसंस्थितो वा एष यज्ञो यदग्निहोत्रमिति विज्ञायते ॥ ८ ॥
  यजमानो ऽग्निभ्यः प्रवत्स्यन्नगौन्समाधेहीति संप्रेष्यति शुचिः स्वायतने तिष्ठन्मम नाम प्रथमं जातवेद इति ज्वलन्तमाहव- नौयमुपस्थाय तत्सकाशे वाचंयमः प्रवसेट्सकाशे विसृजेतोध-
  १५
  १ BHG: भवति यद्वाह्मणेभ्यो नं (r न्नं) दौयते तदेतदन्तराले स्यानिहोचं भवति; TML om. एतद् ; A: भवति अहरहर्यद्वाह्मणेभ्यो नं दीयते तन्निदतेदंतराले स्थानि भवति हरहर्यद्वाह्मणेभ्यो नं दौयते तदंतराले स्थानि० TV.
  २ यजमानो वा GHB ; यजमाने A.
  ३ तनवम् HG.
  ४ After उपस्थाय M. ins. वसन् वा तामेव विहाराभिमुखो जपेत् । प्रेष्य समिधी धारव्य; B: वसदेतामेव विहारमभिमुखो जपेत् प्रेष्य समिधो धारयन् । These words occur further on!
  वैखानससूत्रे १३, १० ( ० श्रौतसूत्रे २, १०
  २६
  श्शय्यस्त्युपायौ’ ’ न दशमोमतिप्रवसति ’ न’ पर्वणि ’ व्रतकाले व्रतं चरति । विहारमभिमुखो ऽग्नौनुपतिष्ठत इहैव सन्तत्र सतो वो अनय इति च यद्यनुपस्थाय प्रवसेदेतामेव विहारमभिमुखो जपेत्प्रोव्यरै समिधो धारयञ्छदिर्दर्श कंचिदप्यनादृत्याग्नौन्यृतीया - विश्वदानीमाभरन्त इति विहारमभ्येत्यागौनामसकाशे वाचं
  I
  1
  1
  यच्छति सकाशे विस्सृजते ऽनौन्समाधेहौति संप्रेष्यति मम नाम तव च जातवेद इत्याहवनीयमुपतिष्ठते । नमो ऽनये ऽप्रतिविद्धायेति गार्हपत्यं त्वत्पितार इत्यन्वाहार्यपचनमयमग्निः श्रेष्ठतम इति पुनराहवनीयं च व्रतभेषे मनो ज्योतिर्जुषता- १. मित्याहुति जुयात्वस्यन्य॒व्यागतञ्च विराङ्कुमैरेवोपतिष्ठत इत्येके प्रवत्स्यतो ऽध्वर्युरनौन्न समिन्द्र इत्याङः कः श्रेयांसं विषुतं बोधयिष्यतीत्य समिन्धानो ऽभ्यंकराभयं मे कुरु स्वस्ति मेऽस्तु प्रवत्स्यामीति प्रवत्स्यन्नुपतिष्ठते भयंकराभयं मे ऽकार्षीः स्वस्ति मे ऽस्तु प्रावात्ममिति प्रोय्यागतस्तूष्णीमेवाग्नीन्प्रणम्य
  १ विसृजते BMLG; विसृजेथः श० H ; वाचंयमः प्रवसेदसकाशे विस्टजते- घ. ATV.
  २ स M.
  ३ प्रेष्य MHB प्रोध्य L..
  ४ कंचिदप्यनात्या • MVIL; ० दर्शकञ्चि( द ) प्यनाहत्या • GB ; दिशोन्नकंचि- दप्यनत्यों H ; अनादृत्य A and the Vyākhyā.
  ५०भ्येत्यनौ• RHBA (read perhaps स्यैत्यांनी ०.

• Thus G; प्रवत्स्यन्प्रोष्यमागतच H प्रवत्स्यन्त्रोष्यन्नामतच AB. प्रवत्स्यन्नागतश्च MLV : प्रवत्स्य प्रवासोपस्थानं नागतच T and second hand of V. • Thus AHGB and the Vyākhyā; त्स्यते MLTV. ८० मिंधानोवाभयं • AHGB. Q ✅ Thus L; garaifèfa H ; gaægrafa L ; M is incomplete here ; प्रवत्समिति the Vyākhyā (one copy); प्रावास्यमिति another copy. प्रवासमिति AB. प्रवात्सीमिति G. प्रावास्यमिति TV ३० वैखानससूत्रे १२, १०-११ ( ० श्रौतसूत्रे २,१०-११ ) प्रवसेदित्येके । गृहा मा बिभौतेति पञ्चभिगृहानभ्येति पूर्वसंजातमपराधमस्य तदहर्निवेदयेयुः १ स चैतान्नापवदेत 1 गृहानहमिति deeraefafa संविशति विश्वा उत त्वया वयमिति पन 1 समीक्षते ॥ १ • 11 अथ गृहः प्रवत्स्यन्यत्र पञ्च नव दश रात्री: संहिता ५ वसति यत्र वा नवराचं वास्तु कुतश्चित्कारणात्पुनरभ्येत्येका- मुषित्वा ̈ प्रवत्स्यन्वास्तोष्पतौयं जुहुयाद्येद्यनोवाह्यं भाण्डं स्यात्सर्वमनस्यादधाति यद्दोढुमशक्यं स्यात्तदहुत एवोपोद्धरन्त्यग्नि- स्य दक्षिणो युक्तो भवति सव्यो ऽयुक्तो ऽथ वास्तोष्पत इत्यनु- द्रुत्योत्तरया गार्हपत्ये जुहोति’ न हुते ऽभ्यादधाति न होन - १० मन्वाहरन्ति नावज्ञाणान्यसंप्राप्य प्रयान्त्येयं ते योनि- ऋत्विय इति पृथगरणीष्वग्नीन्समारोपयते ऽपि वा या ते अ यज्ञिया तनूरित्यात्मनि हस्तं प्रताप्य वा मुखाया - १ तदहनंनिवे० GBVT. २ चैतiतापव० H, चैतान्नापचदेत G, चैतान्नावपदेत T, चैतान्नापवदेत BV. Thus G; cifaft: the other Mss. ४ वसति: ML and the Vyakhya, ep. Hir. III. 20. ५. पुनरभ्यवेत्ये• GH ; पुनरभ्येति L; पुनरभ्यवैति A ; पुनरभ्येत्ये ० VT ; पुन- रभ्यवत्यैकामुषि० B. Q इष्यतिं MLATV, • पतिर्ज • B. ७ जुहोति AHGB, जुड़यादु MLTV and the Vyākhyā. ८ Original reading uncertain ; नापक्षाणान्यनौशनुप्रचाप्य ML; नापक्षा- णान्यनावनुप्राप्य TV: नावक्षाणान्यनौ संप्राप्य A; नावक्षाणानन्यसंप्राप्य G; नावक्षाणानन्यस्य प्राप्य B; नावक्षाणानलेग्री संत्राप्य Hop Hir. III. 20, Ap. VI. 28. 8. रवा ins. ML वैखानससूत्रे १३, ११ ( ० श्रौतसूत्रे २,११ ) ३१ हरत’ उपावरोह जातवेद इत्यात्मन्यारूढमरण्योरुपावरोह्य प्रागस्तमयान्मन्थेदपि वा लौकिके ऽग्नावुपावरोहेत्युपावरोहयत र इदं श्रेय इत्यवसिते जुहोति जुहोति ॥ ११ ॥ इति श्रौत द्वितीयः प्रश्नः ॥ हरति M, हरत १ प्रताप्यावाङ्मुखा०. Hi, प्रताप्य वा सुखा • MLATB.- LHAGTBY; read perhaps चवदरत instead of चाहरत | २० GMLTV; रोष HAB.

३ रोहयति। ML रोहयतौदं IV ( B useless). ३२ वैखानससूत्रे १४, ९ ( ० श्रौतसूत्रे ३, १ ) I सर्वेभ्यः कामेभ्यो दर्शपूर्णमासौ । तान्युगपत्कामयेपि वा पृथक्कामः पृथगाहरेद्देर्शपूर्णमासाभ्यां यावज्जीवं यजेत’ चिंशतं वा वर्षाणि जीर्णो वा विरमेदित्येके ताभ्यां परमामेव काष्ठां गच्छतीति विज्ञायते । तौ समानोपदेशौ । वचनायवतिष्ठे यजमानस्यैव समस्ते क्रतौ श्रूयमाणी कामानां कामनं ब्रह्मचर्य द्रव्योपस्थापनं‍ दक्षिणादानमकर्मकरण मन्त्राः प्रत्यगाशिषश्चन्द्र- मसमूनं पूर्ण वा विज्ञाय पूर्वस्मिन्पर्वणि पौर्णमासेन यच्य इत्युक्त्वा केशश्मश्रूणि वापयित्वोपवसति वापयित्वोपवसति चन्द्रमसं दृष्टमदृष्टं वा विज्ञाय चैव७ दर्भेन यक्ष्य इत्युक्त्वोपवसत्यध्वर्युः प्रातरग्निहोत्रं हुत्वानुगमयित्वापोद्धृत्य वोदित श्रादित्ये ध्यायन्नारायणं विष्णोर्नु १० कमिति जपित्वा गार्हपत्यादाहवनीयमुद्धृत्या हवनौयायतनेऽि प्रतिष्ठाप्य देवा गातुविद इति जपित्वा ममाने वर्च इति समिधमन्वादधाति ॥ १ ॥ । १ Thus GB ; यजते MHLATRV. } २ Thus A ; श्रूयमाणोषि M: श्रूयमाणः H; श्रूयमाणाः का० RB; श्रूय- माणासि L; व्माणानि TV ; श्रूयमाणाः कामा: ब्रह्मचर्यं G.; cp. Hir. VI. 1 ( page 494). Thus AG and the Vyākhyā, one copy; (and cp. Hir. l.e. sarvaल्पनं ), द्रव्योपस्थानं the other Mss and the Vyākhyā, another copy. ४ Thus AGRT; चंद्रसूनं पूर्ण वा BML; चन्द्रमस समानं पूर्ण वा H. ५ पौर्णमास्यां पूर्णमासेन MLTV; पूर्णमासेन A (without the preceding पौ० ) ; पौर्णमास्येन G; पौर्णमास्या H; पौर्णमासेन the Vyakhyā. हम्म रोमाणि M only. ७० वं LGMTV. ८ The words यादवनौयायतनेऽग्निं प्रतिष्ठाप्य are given by BHG after गातुविद इति जपित्वा ; they are not found in LATV. e Thus AMLBVG ; श्रादधाति H; अन्वाद्ध्यात् T.वैखानसमूचे १४, २ (० श्रौतसूत्रे ३, २ ) ३३ यजमानो ऽग्निं गृह्णामि सुरथं वसूबुद्रानिमामूर्जमिति ataractये ऽन्वाधीयमाने जयति पौर्णमासं हविरिति पौ मास्यामामावास्यं हविरित्यमावास्यायामन्तराग्नौ पशव इत्यन्त- रानौ तिष्ठत्य॑ध्व॒र्युर्मम देवा इति गार्हपत्यमन्वादधाती ह ५ प्रजा इह पशव इति द्वौ यजमानो जपत्यध्वर्युर्मयि देवा इत्यन्वाहार्यपचनमन्वादधात्येयं पितॄणामिति यजमानो जपति व्याहृतौभिरन्वादधातीत्येके ऽजस्रं त्वा सभापाला इत्यध्वर्युः सभ्यमन्वादधाति । तमेव यजमानो जपत्यन्नमावसथीयमित्य- ध्वर्युरावसथ्यमन्वादधाति । तमेव यजमानो जपत्यध्वर्युणान्वा- १. हितेविदमहमग्निज्येष्ठेभ्य इत्युत्तरत उपविश्य जपति’ पयस्वती- रोषधय इति प्राग्बर्हिषः पौर्णमास्यां दम्पती माषमांसवर्ज सर्पिषा दध्ना पयसा वा मिश्रमश्रीतः प्राग्वत्सेभ्यो ऽमावास्यायां कामं सहितौ स्यातां । विद्युदसौत्यप उपस्पृश्यापरेणाहवनीयं दक्षिणातिक्रम्य पयस्वतीरोषधय इत्यप श्राचामति देवा देवेषु १५ पराक्रमध्वमिति देवता उपतिष्ठते । व्रतपत इति पञ्चभि- राहवनौये समिधो ऽभ्यादधाति समुद्रं मनसा ध्यायन्न व्रतपते व्रतं चरिष्यामीति पञ्चभिर्यथालिङ्गं देवता उपतिष्ठमानो व्रत- मुपैति सम्राडसौत्यादित्यमुपतिष्ठते । यद्यस्तमिते व्रतमुपेया- दाहवनौयमेवैतेनोपतिष्ठते । पर्वणि यजमानः स्वयमग्निहोत्रं २० जुहोति यवाग्वामावास्यायां संनयन्नग्निहोत्रोच्छेषणमातञ्चनाय निदधाति । सत्यवाद्यस्त्युपायौ सायमाशे ग्राम्यानुपवसत्या- रण्यस्यानात्यपो वानाति न वा किंचन’ येन प्रातर्यच्यमाण: 1 { स्यात्तन्नाश्नीयात् ॥ २ ॥ 1 ३४ } वैखानससूत्रे १४, ३-४ ( ० श्रौतसूत्र ३, ३-४ ) 1 उपेतव्रतस्य संनयतो ऽध्वर्युः मंगव दूषे त्वेति बहुप बहुशाखामशुष्कायां प्राचौमुदीचीं वा पलाशशाखां शमौशाखां वाच्छिनत्त्यूर्जे वेत्यनुमार्ष्टि संगमयति वैमां प्राचीमित्याहरति वायवः स्येति तया व्यवरान्वत्सानपाकरोति सदर्भया तयेत्येके दर्वा देवो व इति व्यवरा वत्समार्गोचरमभि’ प्रेरयति शुद्धा श्रप इति प्रेरिता अनुमन्त्रयते ध्रुवा श्रस्मिन्निति यजमानमोचते ऽग्रेणाहवनीयं प्रदक्षिणं शाखामाहत्यापरेण गार्हपत्यं यजमानस्य पशून्या होत्यग्निष्ठे ऽनसि मेखलायां वा निदधाति देवस्य त्वेत्यश्वपर्शमसिदं वादाय यज्ञस्य घोषदसौ- { त्यभिमन्त्रयते गार्हपत्यं वोपतिष्ठते । प्रत्युष्टमिति तस्मिनिष्ट - १० प्रेयमगादित्युर्वन्तरिचं होति चाहवनीयमभि- पति प्रेति ॥ ३ ॥ दूह बर्हिरासद इति वेदि प्रत्यवेक्षते यत्र बर्हिर्दास्य- न्भवति तां दिशमेत्य विष्णोः स्तूपो ऽसौत्येकं स्तम्बमुत्सृज्य देवानां परिषतमसौत्यन्यं परिषौति । पशूनां त्वा भागमुत्सृजा - १५ मौति परिषूतस्यैकां दर्भनाडीमुत्सृज्येदं देवानामिति परिषूत- मभिमृश्येदं पशूनामित्युत्सृष्टमभिमृश्य देवस्य त्वेति परिषूत- मभिग्टह्य देवेभ्यस्त्वेत्यूर्ध्वमुन्मृज्य देवबर्हिरित्यसिदं निधाय या १ ० वरान्वत्सान्मातुर्गो० M ; ० वरान्वत्समाटगे • H and R ( but with -गो०); ॰वरावसमात्यर्गो च० L; वरान् वत्समाटगो० A ; वरान् समाटग्दो० (2) G; वरा वत्समात्रागगिच० TV. २ प्रेोति च MLVGT; प्रेदौति HRB. ३० मेत्य THABG; •मवेत्य MLY. ४ सम्ब• GHABR ; स्तम्भ- MLTV. वैखानससूने १४, 8 ( ० श्रौतसूत्रे ३, ४ ) ३५ जाता इत्यभिमन्याच्छेत्ता त इत्याच्छिन्दन्संनखं मुष्टिं दाति’ स प्रस्तर एतयैवावृता परिषवणोत्सर्जनवर्जमितरांस्त्रीन्पञ्च सप्त वा मुष्टौन्निधनानि वा दाति यावदाप्तं भवति । देवबर्हिरित्या- व्रश्चनान्यभिमृशति सहस्रवल्शा इत्यात्मानं प्रत्यभिमृश्यादित्यै ५ रास्नासौति प्रदक्षिणं शुल्बमावेश्यायुपिता योनिरिति चिधातु पञ्चधातु वा प्रतिदधाति धातौ धातौ मन्त्रमावर्तयति पृथिव्या: संपृचः पाहौति शुल्बं प्रागग्रमुदगग्रं वास्तीर्यापरि- मितानामित्यभिमन्त्र्य सुसंभृता त्वेति यथालूनं शुल्बे मुष्टी- निधनानि वा संभरत्र्त्यलुभिता योनिरित्युत्तमे प्रस्तरर्मपां मेध्यं यज्ञियमिति पितृभ्यः समूलमुप मूललूनं वा सकदाच्छिन्नं बर्हिराच्छिद्य तृष्ण संभरति परिभोजनीयाँ चैन्द्राण्यै संनहन- मिति सर्वान्संना पूषा त दूति प्रदक्षिणं ग्रथ्नाति स ते मास्था- दिति पश्चात्प्राञ्चं ग्रन्थिमुपगूहत्यापस्त्वामश्विनाविति स्पृशतौ न्द्रस्य त्वेत्युद्यम्य बृहस्पतेरिति शौष्र्ण हरत्यु॑र्वन्तरिक्षमन्विहोति प्रत्ये- १५ त्यादित्याः सद् इत्यपरेणाहवनीयमनधः सादयति । देवंगम- 你 १ Thus TV ; ददाति AMLBHG. २ मुटोन् निधनानि वा ददाति यावदाकू (क) तं भवति MB; मुटौनिदधाति वा त्वासदेहरणम् हरणं बहिराहरणं वात यावदासंभवति H; ALG as M, but यावदाप्तं भवति; वा दाति यावदतं भवति TV. ३ Thus ALGTV and a citation in the Vaijayanti ; यथाभागं M; यथालभवनं H. ४ मुष्टिं निध● MHLG; VIB मुष्टिनिध० A. ५. Thus AG; •पमूललूनं H; समूललूनं MLBTV. f Thus & only (and cp. V. 9); परिभोजनौ ATVH and the Vyākhyā; परिभोजनं MLB (Baudh uses परिभोजनीयानि). The Vyākhyā explains परिभोज निग्रहणं परिस्तरणानामुल पराज्यस्य प्रदर्शनं । ३६ वैखानससूत्रे १४, ४-५ ( ० श्रौतसूत्रे ३, ४-५ ) मसौत्यभिमन्त्यादित्यास्वा पृष्ठे सादयामीति गार्हपत्य देश उपरीव’ निदधाति ॥ ४ ॥ तृष्ण त्रिधातु शुल्वं कृत्वा यकृष्णो रूपमिति पालाशेन खादिरेण याज्ञिकैर्वा वृक्षैरेकविंशतिदारुमि संभृत्य कृष्णो ऽस्याखरेस्य दूति संनह्य पूषा त दूति प्रदक्षिणं ग्रन्थिं कृत्वा बर्हिः कल्पेन र बर्हिषा सह निदधाति वेदो ऽसीति वत्सर विच्छिरसं दार्भ वेदं कृत्वायात्प्रादेशे परिवासयति परि- वासितानि वेदाग्राणौभ्मप्रवचनैः सह निदधात्यत्रामावास्यायां वेदिं कृत्वेनाबर्हिराहरेदित्ये ऽन्तर्वेदि शाखायाः पर्णानि प्रच्छिद्य मूलतः शाखां परिवास्योपवेषो ऽसि यज्ञायेत्यपरेण १० गार्हपत्यं मूलमुपवेषाय निदधाति ढतीयस्यै दिव इति परिवासनशकलमादाय सुरक्षितं निधाय वसूनां पवित्रमसि शतधारमिति शाखायां चिद्दर्भमयं पवित्रं कृत्वा त्रिवृत्पलाशे दर्भ इति शाखायां शिथिलं मूले मूलान्यग्रे ऽग्राण्यवसजति न ग्रन्थं करोत्य॑ग्यगारे ऽग्न्यायतनानामुपलेपनादि देवाहयलं– १५ करणानि दम्पती चालंकुर्वते ॥ ५ ॥ 1 १. Thus AGBH; उपरिव TV and Vyākhyā (one copy) ; उपरि ML and Vyākhyā ( another copy). 2 Thus GTV and Vyākhyā; शकलेन AMBH. ० ३ Thus B; वत्सज्ञं LTV; वसजं A ; वत्सं MGH.. 8 ar ins. A only (rightly ?). ५. वेदं GA only. इत्येके om. AGHB. ७ शाखया G only. ८० दौनि LMTV ; Vyakhya points to व्नादि . Thus BAGLV; • देवार्हण्य० T; देवाकण्य● M; देवकान्य • H; देवाहैरलंकारैः the Vyākhya. वैखानससूत्रे १४, ६-१ ( ० श्रौतसूत्रे ३, ६-७ ) ३७ state Serवास्यायामपराते ऽधिवृक्षसूर्ये वा पिण्ड- पितृयज्ञेन यजते हुते सायमग्निहोत्रे वैकङ्कतमग्निहोत्रहवण कुम्भीमुपवेषं शाखापवित्रमभिधानौं निदाने दोहनं दारुपात्र- मयस्याचं वैतानि सांनाय्यपाचाणि प्रक्षाल्योत्तरेण गार्हपत्यं ५ दर्भेरन्तर्धायावाचीनानि प्रयुनक्ति । समावग्रवन्तौ दर्भी प्रदेश- मात्रौ पवित्रे कृत्वा पवित्रे स्य इति विनन्ति न नखेनैमौ प्राणापानावित्यभिमन्त्र्य विष्णोर्मनसा पूते स्य इत्यद्भिरनुमृज्य गां दोहपवित्रे इति संप्रेष्यत्यग्निहोत्रहवण्यां पवित्रान्तर्हितायामप आनीय देवो व इति पच्छो गायत्र्योदगग्राभ्यां पवित्राभ्यां त्रिरुत्पूयापो देवौरित्यभिमन्त्रयत उत्तानोत्य पात्राणि शुन्यध्वमिति प्रोक्षति सुरक्षिते पवित्रे निधायैता आचरन्तीति गा आयतोः प्रतीच्य निष्टप्तमिति सांनाय्यपात्राणि प्रतितप्य ष्टष्टिरसौत्युपवेषमादाय भूतकृतः स्थेति गार्हपत्यादुदीचो ऽङ्गारान्व्यस्य मातरिश्वन इति तेषु कुम्भौमधिश्रित्य भृगूणा- १५ मङ्गिरसामिति प्रदक्षिणमङ्गारैः पर्यूहति ॥ ६ ॥ ८ वसूनां पवित्रमसि शतधारमिति कुम्भ्यां शाखापविचं १ Thus supplied and emended; निदाने दोचनमयस्पाचं वै० GA ; निदाने दोहने दोहन मयस्पानं वै० MLIV AH and B are incomplete. It is impossible that two dohanapatras are meant, whilst the word at seems to prove that a word has fallen out. Cp. Ap. I. 11. 5 and below, III. 8: 39. 5. २ GBH • मन्त्रयते शुल्ब उत्ता० Incomprehensible. Thus MAGB; कृत्वा H ; उत्तानानिकृत्य LIV. ४ त्रिः ins. G only. ५. गार्हपत्ये ins. G only; cp. āp. I. 12. 1. As the Vyākhyā mentions the word, it may belong to the text. ३८ वैखानससूत्रे १४, ७-८ ( ० श्रौतसूत्रे ३, ७-८ ) 1 प्रागयं सायमधिनिदधाति वसूनां पवित्रमसि सहस्रधारमित्यु- दौचौनायं प्रातः । कुम्भौमत्वारभ्य वाचंयमः पवित्रं धारय- नास्त उपसृष्टां मे प्रब्रूतादिति संप्रेव्यत्युं पस्सृजामीत्यामन्व्या- दित्यै राखासीत्यभिधानीमादत्ते’ पूषासौति वत्समुपस्सृजति विहारं गां चोपसृष्टामन्तरेण मा संचारिष्टेति संप्रेष्यति यद्यन्तरेणा संचरेत्सांनाय्यं मा विलोपौति जपेदय॒मा वः प्रजया संसृजामौत्यभिमन्त्रयत! ऊर्ज पय इति दोग्धोप- सौदति । द्यौश्चममिति दुह्यमानामनुमन्त्रयत उत्मं दुहन्ति कलशमिति धाराघोषं हतः स्तोको हुतो द्रम इति विपुषः स्वाहा द्यावापृथिवौभ्यामिति स्कन्नान् कामधुक्ष इति पयः १ प्रत्याहरन्तं दोग्धारं पृच्छत्य॑मं यस्यामिति दोग्धा प्रत्याह विश्वायुरिति गामध्वर्युरुपस्तौति । देवस्त्वा सवितेति पयः कुम्भ्यामानयति । कामधुक्ष इत्याह तृतीयस्या इत्युक्तं सा विश्वव्यचा इति द्वितौयां सा विश्वकर्मेति तृतीयामुपस्तौत्यैवं तिस्रो दोहयित्वा बहु दुग्धौन्द्राय देवेभ्य इति त्रिः संप्रेष्यतीन्द्र- १५ याजिन इन्द्रमुपलक्षयेन्महेन्द्रयाजिनो महेन्द्रं विसृष्टवागनन्वा- रभ्य तृष्णमुत्तरा दोहयति ॥ ७ ॥ } । सा सर्वासु दुग्धासु दोहने ऽप श्रानीय द्यौश्वेमं यज्ञमिति संक्षाल्य संपृच्यध्वमिति कुम्भ्यामानीय श्रपयित्वा ढष्णीकेन घृते- नाभिघार्य दृह गा इति कर्षन्निवोदगुदासयति शीतकृत्य २० १ पविचं वा AMLT; पवित्रमपान्धारय. G. Cp. Ap. I. 12. 6. २ स यद्यन्तरेण G only. ३ शौनौकृत्या ML/TV : शौतौद्यत्वातनक्ति A, and equally G with इति after it; धौतिकृत्याचनथमौति H points to the same. वैखानससूत्रे १४, ८-८ ( ० श्रौतसूत्रे ३, ८-९ ) ३६ यत्पूर्वेद्युर्दुग्धं दध्येकस्या इयोस्तिसृणां वा गवां हे व्यहे वा संततमभिदुग्धमौपवसथाद्भविरातञ्चनमुपलृप्तः तेन दना सोमेन { यज्ञस्य संततिर सौत्यग्निहोत्रोच्छेषण- मन्वातच्यायं पय दूति पर्णवत्कमन्वातनकि तण्डुलैः पूतिकै - ५ रोषधीभिः कलैर्बदरेवीयो हविष्वित्ययस्पात्रे दारुपाने वाप श्रानीयादस्तमसि विष्णवे त्वेत्यपिदधाति यदि मृन्मयं तृणं काष्ठं वानुप्रविध्यैदिमौ पर्ण च दर्भ चेति विमुच्य शाखापवित्रं सुरक्षितं निधाय विष्णो हव्य रक्षस्वेति सांनाय्यं गार्हपत्यदेश उपरोव गुप्तं निदधाति ॥ ८ ॥ १० पूर्वया शाखयान्यामाहृत्य वा प्रातर्दोहाय वत्सानपाकरो- त्युपधाय कपालानि प्रातर्दोग्धि यथा सायं । नातनक्ति नासोमयाजौर संनयेद सोमयाज्यपौत्येक । ऐन्द्रं सांनाय्यं सोमेनेवा महेन्द्रं यजेतापि वा संवत्सरमेवेन्द्र मिष्टाशयेर व्रतपतये ऽष्टाकपालं निरुप्य कामं महेन्द्रं यजेतौर्वी भारद्वाजो गौतमः १५ शुश्रुवान् ग्रामणी राजन्य इति सर्वत्र कामं महेन्द्रं यजेरन्येरि- स्तृणीतेति दर्भैरग्नौन्परिस्तृणत्या॑र॒ण्यान शिला’ यजमान उभावनौ इति परिस्तौर्यमाणेषु जपत्या॑हवनौयागारे गार्हपत्यागारे are: retain वास्यां रात्रिं जागर्त्यपि वा यथाशक्ति जागरणं चोषव. * } I q all the Mss., as Hir., whilst Ap. I. 13. 12 has ● Thus H; एवं सोमयाजी MLAGTV. ३ संवत्सर दो वेन्द्रमिष्टा G; संवत्सरचि वेन्द्रमिला B. 2 Original reading uncertain : चारण्यानशित्वा ABTVH; चारण्येनशित्वा ML; अरण्यानश्रौतापो वाश्नाति बा G. 4 cararai G, as Ap; the other Mss. agree with Hir. ६० वैखानससूत्रे १४, ८ ( ० श्रौतसूत्रे ३, ८) तारौ त्वेव स्याने विहारादपपर्यावर्ततै तत्सर्वममावास्यायां १ पौर्णमास्यां तु पूर्वेद्युरग्यन्वाधानमिना बर्हिर्वेदं च करोतीत्यग्नि- परिस्तरणं च सद्यो वा सर्व भवति भवति ॥ ६ ॥ 1 } इति श्रौत तृतीयः प्रश्नः ॥ १ Emended ( cp. Ap. XXIV. 2. 11, 12 ) ; अभिपर्याववेत AGBLIV; अपिपर्या: M; अतिपर्या० H. P Thus AGHLTV ; वेदि MB. 12): वैखानससूत्रे १५, १ ( श्रौतसूत्रे ४ १ ) ४५ } वो भूते प्रातरग्निहोत्रं त्वोदित श्रादित्ये पौर्णमास्या - स्तन्त्रमारभते प्रागुदयादमावास्याया दर्शपूर्णमासयोर्यज्ञक्रत्वो- वार ऋत्विजो ब्रह्मा होताध्वर्युरग्नोदिति । कर्मणे वामिति पाणिं प्रक्षाल्य यज्ञस्य संततिरसीति गार्हपत्यात्संततमाहव- ५ नौयादुलपराजिं स्तृणाति तृष्ण दक्षिणामुत्तरां च दक्षिणे- नाहवनीयं ब्रह्मयजमानयोरासने करोति पूर्व ब्रह्मणेऽपरं यजमानयेोत्तरेण गार्हपत्यं दर्भान्संस्तीर्य यज्ञायुधानि द्वन्दं न्यचि सादयतिर स्यं च कपालानि चाग्निहोत्रहवण च शूर्प च कृष्णाजिनं च शम्यां चोलूखलं च मुसलं च दृषचोपलां" चेति १० पञ्च इन्दानि खादिरं स्रुवं पालाश जुहमाश्वत्थमुपम्टतं वैकङ्कत ध्रुवां वेदं पात्र मेक्षणं प्राशित्रहरणमिडापात्रं प्रणीताप्रणयनमिति पञ्च दन्दान्याज्यस्थाली मन्वाहार्यस्थाली- मनानं सांनाय्यपात्राणि संनयतः कुम्भ शाखापवित्रमुपवेष- मभिधान निदाने दोहनं च पूर्वेद्युः कृते पवित्रे चाष्टौ दारु- १५ पात्राणि यान्यहोमार्थानि तानि वारणानि येन चार्थोऽत्र यज- मानो भूपते भुवनपत दूति ब्रह्मिष्ठं ब्रह्माणं वृत्वापरेणाहवनीयं 1 दक्षिणातिक्रम्य दक्षिणत उदङ्मुख उपविशति ॥ १ ॥ १ ० गौत्र इति GL. २ Thus LTV and Vyākhyā; दक्षिणां तूष्णीमुत्तरां AGBH, and M, but the last तरां च . ३ संसादयति AB. ४ To this (ungrammatical) reading (cp. TS. I. 6. 8. 3) point AGB: दृषच्चोपलाश्चेति दृषश्चोपलाचेति TV; दृषथोपलचेति LM.. ५ After चाज्यस्थालीम् G ins. निर्वापणस्थालीम् . ६ दोहन मयस्पानं च HG, similarly B. ७ दारुमयानि ins. ANGTBV. ४२ वैखानससूत्रे १५, २-३ ( ० श्रौतसूत्रे २-३ ) वृतो ब्रह्मा सुप्रक्षालितपाणिपाद श्रचान्तो ऽपरेणाहवनीयं दक्षिणातिक्रम्य दक्षिणतस्तिष्ठन्नमो ब्रह्मण इति ब्रह्मसदनमुप- स्थायाहे देधिषयेति सदनातृणं निरस्योन्निवत उदुतच गेषमित्युपविश्य पातं मा द्यावापृथिवी इति द्यावापृथिवी समोच्य भूर्भुवः सुवः क इदं ब्रह्मेत्यहं भूपतिरित्येतौ जपित्वा संस्थानादास्ते मन्त्रवत्सु कर्मसु वाचं यच्छति यदि व्याहरेदेष्णवोम्मृचं व्याहृतौश्च जपित्वा वाचं यच्छत्यध्वर्युरत्रा- संनयतः पविचे कृत्वा दक्षाय त्वेति प्रणीताप्रणयनं चमसमादाय वानस्पत्यो saौत्यद्भिस्त्रिः प्रचालयति गोदोहनेन पशुकामस्य प्रणयेन्मृन्मयेनान्त्राद्यकामस्य कंसेन कंसेन र ब्रह्मवर्चसकामस्य परेण १० गार्हपत्यं पविचान्तर्हिते चमसे को वो गृह्णाति स वो surface श्रनयत्यनया वो ग्रहीष्यामीति पृथिवों ध्यायन्नद्भिः पूरयित्वा देवो व इति पूर्ववदुत्पूयाभि- मन्त्रयते ॥ २ ॥ ब्रह्मपः प्रणेष्यामि यजमान वाचं यच्छति संप्रेष्यति । १५ प्रणय यज्ञमिति ब्रह्मणा प्रसूतः प्रणयन्वाचं यच्छत्या हविष्कृतो यजमानश्च को वः प्रणयति स वः प्रणयविति स्पोनोपयम्य १ Thus GB ; जवा सं० H ; जपल्या संस्था AMLTV. २ Thus G; सौतितिस्टभिः B; सौतितिख: H; सौतिसृभिः M; ० सौतित्रिः प्रचालयति A ; ०सौति प्र० T; सौति प्रक्षाल्य TV. ३ कांस्येन MLTB. ४ Thus GH ; पो MBLATV ; cp., however, the Grhyasūtra I. 11: 12. 12. ५. Thus, in accordance with the Mantrasamhita, MLT; टहामीति AHGBV. € at a: quafafa all the Mss., but see the Mantrasamhita and the Vyākhyā : को वः प्रणयति X न्यञ्चतौरिति ।वैखानससूत्रे १५, ३-४ ( ० श्रौतसूत्रे ४, ३-४ ) ४३ 9 1 प्राणैः समं धारयमाणो ऽविषिञ्चन्प्रणयति याः पुरस्ताद्भूश्च कश्चेति द्वाभ्यां यजमानः प्रणीयमाना अनुमन्त्रयते ब्रह्मपूता स्थेत चानेना॑ध्व॒र्युरुत्तरेणाहवनीयं दर्भेषु सादयित्वा दर्भेरपि - दधाति ताः प्रणीता नेङ्गयन्त्या संस्थानात्प॑वित्रे आदाय ५ संविशन्तामिति सपवित्रेण पाणिना पाचाणि संमृशति दक्षाय त्वा वानस्पत्यो ऽसत्यग्निहोत्रहवणौमादाय वेषाय त्वेति सव्येन शूर्प च प्रत्युष्टमिति गार्हपत्ये निष्टप्य यजमान हवि - निर्वभ्यामीति यजमानमामन्त्रयत श्रीं निर्वपेति यजमानेन हविर्निर्वक्ष्यामीत्युक्तोर्वन्तरिक्षमम्विहौति प्रसूतः प्रवसत्यमे १. गच्छति ॥ ३ ॥ अपरे गार्हपत्यं प्रागोषमुदगीषं वाग्निष्टं शकटमवस्थितं व्रौहिमत्परौण्टसहितं भवति यवमदा धूरसौति तस्य दक्षिणां धुरमभिमृश्य सव्यां च त्वं देवानामिति शकटमभि- मन्त्र्य विष्णुस्वारस्तेति विष्णुमात्मानं ध्यायन्सव्ये चक्रे दक्षिणं १५ पादमादधाति विष्णोः क्रमो ऽसीति वहुतमित्यारोहति मित्रस्य त्वेति परीणाहादिकं प्रेयोस् वातायेति तस्य द्वार - मपच्छिद्य" मित्रस्य त्वेति पुरोडाश्यांश्च प्रेच्योर्ज धत्त्वेत्यभि- मृभ्यापहतः रच दूति तृणं किंशारु वा निरस्याप उपस्पृश्य TV. } १ परिणत्सतिं ; परौणवत्संहितं AMHB; परौणवत् L; परिणवद्भवति २ विष्णुमात्मानं GAML/TB. विष्णुं मनसा H. ३ परिणाहं BHG: परिणादादिकं MVLT (the last with -रौ०); परिणाहकं A ( शकटादिकं the Vyakhyā). 8 अपवित्र GHMLAVTB : read षपच्छाद्य . ५. Thus GAH; पुरोडाशौयांच MLTBV, and the Vvākhyā. 00 ક वैखानससूत्रे १५, ४-५ ( ० श्रौतसूत्रे ४, ४ -५ ) } हविर्निर्वश्यन्दशहोतारं व्याचतौत पवित्रान्तर्हिते शूर्पे हवन निधाय यच्छन्तामिति मुष्टिं पूरयित्वा हवन्यामोप्य देवस्य त्वेति पवित्रान्तर्हिते शूर्पे यथादेवतं चतुरो मुष्टीनिर्वपति चिर्मन्त्रेण तृष्ण चतुर्थ | निरुष्यान्वावपत्यैवमुत्तरं पुरोडाशं निर्वपत्यग्नि होतारमिह तर जव इति यजमानो हविर्निरूप्यमाणमभि- ५ मन्त्रयते निरुतं वा 1 सर्वमनुवीक्षते ॥ ४ ॥ कवा युनक्ति स त्वा युनक्विति यदि शकटं न स्थादपरेण गार्हपत्यं स्यं निधाय तस्मि न्याच तस्यां पुरोडाश्यानोप्य तस्याः पूर्वार्ध धूरसोत्यभिदृश्य सर्वाञ्कट मन्त्रानुदं देवानामिति निरुप्तानभिमृशतौ दमु नः १० सहेत्यपादानस्थानम् स्फात्यै वेति निरुप्तानेवेदमहं निर्वरु- स्य पाशादिति पुरोडाश्यानादाय निर्गच्छति सुवरभि विख्येषमिति सर्व यज्ञमनुवोचत । श्रग्नयो इष्टाकपाल उपांशुयाजञ्चाज्यं हविः प्राजापत्यो वैष्णवो ऽशोषोमीयो वाग्नीषोमीयश्चैकादशकपालः पौर्णमास्यां प्रधानानि ’ नासोम - १५ याजिनो ब्राह्मणस्याग्नीषोमीयः पुरोडाशो विद्यत इत्येक आग्नेयो ऽष्टाकपाल ऐन्द्रं सांनाय्यममावास्यायां संनयतो Seaयत योऽष्टाकपाल ऐन्द्राग्न एकादशकपालो द्वादश- कपालो वा तदङ्गमितरे होमा: पौर्णमास्यामिन्द्राय वैम्टधाय १ यथादेवनं all the Mss. २. ० डाशीया • AMLTV ; •डाश्या• GH. ३० स्थानं G and Vyākhyā, स्थान् AMLHTBV. ४. ० डाशौया • MLTV; •डाश्या० AGH. वैखानससूत्रे १५, ५-६ ( ० श्रौतसूत्रे ४, ५-६ ) 1 84 पुरोडाशमेकादशकपालमनुनिर्वपेद्यदि समानतन्त्रो वैम्मृधो ऽग्नीषोमाभ्यां निरूप्येन्द्राय वैम्मृधाय निर्वपति संस्थितायां पौर्णमास्यां वैधमनुनिर्वपतीत्येके ॥ ५ ॥ वैश्वानरं ज्योतिरित्याहवनीयं प्रतीक्षते । दृहन्तां दुर्या ५ इति प्रत्यवरोहति स्वाहा द्यावापृथिवीभ्यामिति स्कन्नानभि- मन्त्र्योर्वन्तरिक्षमन्विहौति हत्वादित्यास्त्वोपस्थे सादयामी- त्यपरेण गार्हपत्यं यथा देवतमुपसादयत्युत्तरेण वाग्ने हव्य‍ रक्षस्वेति गार्हपत्यं वोपतिष्ठते सशुकायां तिरः पवित्रं हवन्यां प्रोक्षणी: संस्कृत्य ब्रह्मन्योतिष्यामीत्यामन्त्र्य प्रोक्ष यज्ञमिति १० तेन प्रस्तुतो देवस्य त्वेति यथा देवतं चिः प्रोक्षेन्नाग्नि- मभिप्रोचेत्पू॑र्ववत्पात्राणि प्रोक्षति | वातस्य नाजिरसोति 笑器 कृष्णाजिनमादायावधूतः रक्ष इत्यूर्ध्वग्रौवं बहिर्विशसनमुत्करे त्रिरवधूनोत्य॑दित्यास्त्व॒गसौति पुरस्तात्प्रतीचीनग्रौवमुत्तरलोमोप- स्तृ॒णाय॑धिषवणमसौत्यनुत्सृजन् तस्मिन्नुलूखलमधिवर्तयत्ये- स्तनूरमोत्यनुत्सृजन्नुलूखले हविरावपति चिर्मन्त्रेण तूष्ण चतुर्थमंदिरसौति मुसलमादायाव रक्षो दिवः सपत्नं बध्यास- १ Thus MLOTV : निर्वपेत् समान A; ० निर्वपति समान २ Thus AMLAVT; तन्त्रौ BH. = Thus BTV : वैम्मृषाशोषी० the other Mss. H. s Thus MLATY and the Vyākhyā; अनुमन्त्रयते BHG. ५. देवतं the Mss. f Thus A only; प्रोक्षणीं BMHG; प्रोक्षणी LTV. ७ (ins दविस् . = Thus ; प्रोच्यन्नाग्रिमभि० A; प्रोक्ष्यनानिमभि० MLTHV; प्रोच्यान- मग्रिमभि० B. Thus ATV; ñaà ML; Яayfa GBH. १. Thus (without ) the Mss. सु ४६ वैखानससूत्रे १५, ६-७ ( ० श्रौतसूत्रे ४, ६-७ ) मिति चिरवहन्ति । हविष्कृदेहीति त्रिर्हविष्कृतमाज्ञयति ब्राह्मणस्य हविष्कृदागहौति राजन्यस्य हविष्कृदाद्रवेति वैश्यस्य हविष्कृदाधावेति रथकारस्य हविष्कृता वाचं विसृन्य कस्त्वा युनक्ति म त्वा युनक्विति यजमानो यज्ञयोगेन यज्ञं युनक्ति ॥ ६ ॥ प्रादुर्भूतेषु तण्डुलेषूच्चैः समाहन्तवा इति संप्रेष्यत्यंद्रिरसि श्लोकक्कदित्यागौश्रो ऽश्मानमादायेषमावदोर्जमावदेति वृषारवेण दृषदुपले समाहन्ति शम्यया वा द्विर्दृषदि सकृदुपलायां । त्रिः संचारयन्नव कृ॒त्वः संपादयत्यु॑त्त॒षान्कृत्वा वर्षवृद्धमसौति पुरस्तादुत्तरतो वा शूर्पमुपयच्छति । वर्षवृद्धाः स्थेति पुरोडाश्या - १० नभिम्टग्य प्रति त्वा वर्षवृद्धं वेत्वित्युद्दपति परापूतः रक्ष 1 १ इत्युत्करे निष्पुनाति । प्रविद्भू रक्षः पराद्माता श्रमित्रा इति शूर्पात्तुषान्कपाले ध्वंसयति रक्षसां भागो ऽसीति तेन तुषापूरितेनोत्तरमपरमवान्तर देशमधस्तात्कृष्णाजिनस्य र सव्येन पाणिना तुषानुपवपति नान्वीक्षते ऽवबाढ रक्ष दूत्यव- १५ बाधते । रौद्रराक्षसनैर्ऋतपैट कछेदनभेदन खनन निरसनावघ्राणा- त्माभिमर्शनानि च कृत्वा सर्वत्राप उपस्पृशेदभ्युच्य कपालं निदधाति वायुर्व इति विविनक्ति देवो व दूति पात्र्यां तण्डुलान्य॒स्कन्दयत्य॑दधेन वञ्चक्षुषावपश्यामीत्यवेक्ष्य विवितानव- 1 १ Thus GA ; व्यत्यतुषान् the other Mss. and the Vyākhyā. २ तषापूरिते AH; तुषपूरिते the other Mss. – ०त्तरापरमवान्तर MLGTBV. ६ • बबाध AGHTV and the Vyākhyā (one copy) ; ०बबाढते ML and the Vyākhyā (another copy ). ४ च om. G only. B वैखानससूत्रे १५, ७-८ ( ० श्रौतसूत्रे ४, ७-८ ) ४७ हन्त्रे प्रयच्छंस्त्रिष्फलीकर्तवा’ इति संप्रय्यति देवेभ्यः शुन्यध्वं देवेभ्यः शुम्भध्वं देवेभ्यः शुध्यध्वमिति त्रिभिस्त्रिष्फली- करोति ॥ ७ ॥ सुफलीकृतान्प्रक्षाल्य चिष्फलौक्रियमाणानामित्यन्तर्वेद चि ५. प्रक्षालनं निनयति कृष्णाजिनकल्पो व्याख्यातो दिवः स्कम्भनिरसौति कृष्णाजिन उदौचौनकुम्बां शम्यां निधाय धिषणासि पर्वत्येति तस्यां प्राचौं दृषदं पश्चार्धेनाधिवर्तयति धिषणासि पार्वत्यौति दृषद्युपलां पूर्ववदनुत्सृजन्नशवः स्य मधुमन्त दूति तण्डुलानवेच्य देवस्य त्वेति दृषदि यथादेवत‍ तण्डुलानविपति त्रिर्भन्त्रेण तूष्णों चतुर्थ प्राणाय वेति प्राचौं प्रोहत्यपानाय वेति प्रतौचौं व्यानाय वेति मध्यदेशे दीर्घामन्विति प्राचमन्ततो उत ऊर्ध्वं यथासुखं पिनष्टि देवो व इति कृष्णाजिने पिष्टानि प्रस्कन्दयेददधेन त्वा चक्षुषा- वेक्ष इत्यवेच्यासंवपन्तौ विषाणूनि कुरुतादिति हविःपेर्षौ १५ संप्रेष्यति । सा पिनश्च मदन्तौरधिश्रयति । गार्हपत्ये हवींषि श्रपयति दृष्टिर सित्युपवेषमादायापहत ५ रच दूत्यभिमन्व्य तेनापरेणाग्नेः प्रत्यञ्चावङ्गारौ व्यस्थापाने ऽग्निमिति दक्षिण- मङ्गारं निरस्थाप उपस्पृश्या देवयजं वहेत्यवशिष्टमवस्थाप्य ध्रुव- मसौति तस्मिन् कपालमुपधाति ॥ ८ ॥ । 1 १ ० यच्छंस्त्रिः GMBVI; ० यच्छंत्रिः L; ० यच्छम सचि: A. २ प्रक्षाल्य ML. ३ दैवतं the Mss. ४ Thus ; प्राचौनमन्तत ऊर्ध्वं the other Mss. ५ अभिहत instead of अपहृत H ; but Vyākhyā and Mantra- samhitā have equally अप . द व्युदस्या • H. ४८ वैखानसचे १५, ८ ( ० श्रौतसूत्रे ४, ८ ) ४ निर्दग्धमिति तस्मिन्नङ्गारमधिवर्तयति’ धर्चमसौति तस्मा- त्पू॒र्वं धरुणमसौति॒ि तस्मात्पूर्वम॑ष्टाकपाल॒स्य दे मध्यमाद्दक्षिणे त्रौष्युत्तराणि दक्षिणयोर्धर्मासौतिर पूर्व मरुताः शर्ध इत्य- परं यन्त्रमसौत्युत्तरेषामपरं विश्वाभ्य इति पूर्वं चिदसौति मध्यमं तत उत्तर" एकादशकपालस्याष्टाकपालवत् ५ चौपदधाति चिदसौति तत्पूर्वं चतुर्थं यथोक्तमवान्तर देशेषु चितः स्वेत्यवशिष्टानि भृगूणामङ्गिरसामिति वेदेन कपाले- व्वङ्गारानध्यूहति यानि धर्म इत्यनुद्रुत्येन्द्रवायू युक्तामिति कपालानि युनक्ति पात्र्यां निष्टष्योपवातायां पविचान्त- हितायां देवस्य वेति कृष्णाजिनात्पिष्टानि यथादेवतं संवपति १० चिर्मन्त्रेण तृष्ण चतुर्थं । संवपन्वाचं यच्छत्यभिवासयन्विसृजते देवो व इति प्रोक्षणौवत्पिष्टान्युत्पूय स्रुवेण प्रणीताभ्यं आदाय वेदेनोपयम्य समाप दूति पिष्टेषु निनयति यदि प्रणौता न विद्येरन्या: काश्चापो मन्त्रेणोत्पूय ताभिः संनयेदित्याप- त्कल्पो १० यः परि प्रजाताः स्थेति मदन्तीर्निनयति । समद्भिः १५ प्रच्यध्वमिति प्रदक्षिणं परिज्ञावयति ॥ ८ ॥ } १ ० विवर्त० GHATBV; • निवर्त • ML. २ तस्मात्पूर्वमष्टा • GH ; तस्मादया MLATBV. ३ दक्षिणयोर्ध • GHAB; दक्षिणोत्तरयोर्ध • MLTV. 8 तत उत्तर MLTV ; उत्तर HAGB. 1 ५. यथोक्तम BHAG ; यथायोगम● MLTV. Which is right ? ( Thus AG ; • त्यनुदृत्यैन्द्र० VLT; • मुष्टत्यैन्द्र० M ; त्युदगुदुह्येन्द्र० HB. ७ पाचौं H (as Hir.) ; पाच्चां (as Āp.) VGMLT; पाचं A ; पाचां B. यथादैवतं the Mss. & Thus conjecturally न विन्देरन H; न विन्द्यात् MLATV; न वद्याप्याः काचा० G. १० ताभिः संनये ० GHB ; ताभिर्निनये • MLTV : ताभिः संघवे. A. + वैखानससुत्रे १५, १० ( ० श्रौतसूत्रे ४, १० ) ४६ जनयत्यै त्वा संयौमौति संयुत्य मखस्य शिरो ऽसीति पिण्डं कृत्वा यथाभागं व्यावर्तेथामिति विभजति । समौ पिण्डौ कृत्वेदमग्नय’ इत्याग्नेयमभिमृशतौदममुना इति यथादेवत- मिदमहर सेनाया इति वेदेन दक्षिणकपालयोगादङ्गारा- ५ नपोहत्युत्तरस्माच्च मखस्य शिरो ऽसति दक्षिणं पिण्डमादाय घर्मो ऽसि विश्वायुरिति दक्षिणस्मिन्नधिश्रययैवमुत्तरमेनुञ्च- मनतिनौचं‍ कूर्मस्येव प्रतिकृतिं करोत्यरु प्रथस्वेति यावत्कपालं . 1 प्रथयति पात्यामप श्रानीय त्वचं ग्टहौव्वेति प्रदक्षिणं सलेपाद्भिः श्लक्ष्णौकुर्वन्ननतिचारयन्ननुपरिमार्ष्टि दध्युपनिधायान्तरित‍ १० रत इत्युल्मुकेन त्रिः सर्वाणि हवींषि पर्यनिकरोति । देवस्वा सविता यत्विति दक्षिण पुरोडाशं दमैरभिज्वलयच्छ्रपय- यह रक्षस्वेति गार्हपत्याग्निमभिमन्त्रयते सं ब्रह्मणा पृच्यस्वेति वेदेन पुरोडाशे साङ्गारं भस्माभिवासयत्य विदहन्तः श्रपयतेति वाचं विसृजते ऽङ्गुलिप्रचालनं पाचनिर्णेजनं’ चोल्नु- १५ केनाभितप्य हृत्वान्तर्वेदि स्फोनोदौ चौस्तिस्रो लेखाः कृत्वैकताय स्वाहेति त्रिभिः पश्चात्तिसृषु लेखास्वसंसृष्टं निनयति ॥ १० ॥ १ Conjecturally; कत्वाग्रय इत्यानेयमभि० GBMA ; हत्या अभिo L; कृत्वाभि• TV ; कृत्वानमेषाराग्रेयमित्यभि० H. २ ० दैवतं MLHATVB; •दे• G. ३ Thus TBV; •मानूच्यम० H, ० मनुच्छम० MLA; सरस्मिन्नत्युच्च - मनति० G. ४ श्रणं कु VMLT; अक्ष्णौकु • AHGB and the Vyākhyā. ५ Thus BHGA ; प्रदक्षिणं VMLT. Thus AG and Vyākhyā; ज्वलयं च HB; ० ज्वलयंत्र VMLT. ७ पाचौ GHA, पात्र MLTBV; and the Vyākhyā. ta हृत्वा (GHAB, त्वा VMLT, Vyākhya see Baudh. 4 वैखानससूत्रे १५, ११ ( ० ४ ११ ) 1 अपरेणाहवनीयं यजमानायतामपरिमितां वा वेदि करोति यावदर्थविस्तारां यजमान इदं तस्मै हर्म्य करोमीति वेदिदेशमभिम्टशत्यध्वर्युरयं वेद इति वेदमादाय वेदेन वेदिं विविदुरिति वेदिं पुरस्तात्त्रिः संमार्ष्टि यजमानः संसृज्यमानामनुमन्त्रयते ऽध्वर्युः चतुः शिखण्डेति पूर्वार्धद्वेदे र्वि- 1 टतौयदेशात्स्तम्बयजुर्हरति । देवस्य त्वेति स्फयमादायेन्द्रस्य बाजरसोत्यभिमन्त्र्य वायुरसौति तस्य’ दर्भेणाग्रं तौणीकृत्य’ पृथिव्यै वर्मासौति प्रागग्रमुदयं वा दर्भ निधाय पृथिवि देवयजनौति तस्मिन्स्फयेन प्रहृत्यापहतो ऽररुरिति स्फोन सदर्भमूलान्पां नपादाय व्रजं गच्छेति हरति यो मा हृदेति १० यजमानो ह्रियमाणमभिमन्त्रयते । वर्षतु ते द्यौरित्यध्वर्यु- वैदिमवेचते वर्षतु ते पर्जन्य इति यजमानं च नमो दिव त्यानी उत्तरतः प्रक्रमे ऽपरिमिते वोत्तानो हस्तौ कृत्वोप- विशति तस्याञ्जलावध्वर्युर्बधान देव सक्तिरिति सदर्भ- मूलान्पांसून्निवपत्य॑पहृतो ऽररुः पृथिव्या इत्याग्नौधो न्यु४ १५ स्थण्डिले’ निक्षिप्याभिग्टहाति स उत्रो भवत्येवं द्वितीय- मिदमाप: शिवा इति द्वितीयं प्रहृत्यापहतो ऽररुः पृथिव्यै देवयजन्या इत्यादायापहता यातुधाना इत्याभिग्टहाति द्वितीयम् ॥ ११ ॥ १ तस्य om. MLTV: • २ तीक्ष्णौत्य GMBTVA ; • कृत्या L; कृत्वा Vyākhyā; तौक्ष्णं कृत्य H. ३ तस्मिन् given by AHBGTV, om. ML. ४ न्युप्तस्थण्डिले H only. { ५ Between श्रादाय and अपहृता VMLT ins. ब्रजं गच्छेत्याद्यभिग्रहणे.

• ग्टहात्येवं द्विती• HBG; गृह्णाति द्वि० MLTV; गृह्णात्येवं टतीयम् A. वैखानससूत्रे १५, १२ (० श्रौतसूत्रे ४, १२) ५.१ द्रास्ते दिवं मा स्कानिति वतौयं प्रहृत्यापहतो ऽररुः 1 १ पृथिव्या श्रदेवयजन इत्यादायापहतो ऽघशस दूत्यभि- गृह्णाति टतौयं । तृष्ण चतुर्थ सर्व टणं हरत्यररुस्ते दिवं मा स्कानिति चतुर्थमभिग्टहाति वेदेः पूर्व परिग्राहं परि- ५ गृह्णाति वसवस्त्वेति स्फोन दक्षिणतः प्राच लेखां लिखति । यज्ञस्य त्वेति परिग्टह्यमाणां यजमानो ऽनुमन्त्रयते । स्ट्रा- स्त्वेत्यध्वर्युः पश्चादुदोचौं लेखां लिखत्यादित्यास्त्वेत्युत्तरतः प्राच । ते ऽग्निना प्राञ्चो ऽजयन्नित्युक्तः प्राञ्चौ वेद्यंसा- नयत्यभित श्राहवनीयं प्रतीचौ श्रोणी अभितो गार्हपत्यं १० मध्ये संनता वेदिर्वेदिः ॥ १२ ॥ 1 1 ॥ इति श्रौतसूत्रे चतुर्थः प्रश्नः ॥ १ After श्रादद्य MLT ins. as formerly. २ टतौयं om. HAGB. ३ See T. Br. III. 2. 9.7. ५२ वैखानससूत्रे १६, १-२ ( ० श्रौतसूत्रे ५ १-२ ) I 1 इमां नराः कृणुतेति संप्रेष्य देवस्य सवितुः सव इति वेदे : स्पोनोत्तमां त्वचमुद्धन्ति यदुनन्त इति यजमान उद्धन्य- मानामनुमन्त्रयते’ ’ ह्यङ्गुलां चतुरङ्गुलां रथवर्त्ममात्र प्रादेश- मात्र वैता यतोर्नातिखनेत्पिटदेवत्या तिखातेत्युक्तं दक्षिणतो वर्षीय पुरोषवर्ती प्राचीनप्रवणामुदीचीनप्रवण प्रागुद- क्प्रवणां वा बेदिं करोति यन्मूलमतिरिक्तं स्फयेन तच्छिनत्ति न नखेन यत्पुरौषमतिरिक्तमुत्करं तद्गमयत्या॑हार्यपुरौषां पशुकामस्य वेदिं करोति यत्प्राक् खननात्तत्कृत्वा यदाहरे- तन्मन्त्रेण खनेद्भूमिर्भूत्वेति यजमानः कृतां वेदिमनुमन्त्रयते ’ Sध्वर्युर्ब्रह्मनुत्तरं परिग्राहं परिग्रहीष्यामीत्यामन्त्र्य बृहस्पते १० परिग्टहाण वेदिमिति तेन प्रसूत ऋतमसौति चिभिः पूर्ववद्वेदि परिगृह्णाति ॥ १ ॥ विपरीतौ परिग्राहावेके 1 1 धा सौति वेदिं स्फोन Q १ अभिमन्त्रयते HAGRB ; अनु. the other Mss. and the Vyakhya. २ Thus in accordance with the Vyākhyā; प्रादेशमाचौं सौता- मात्र [वा ] बैता दूयतौर्नातिखनेत् G; प्रादेशमात्र वा एतौ इतिर्नाति TV; प्रादेशमात्र वैतामियतिं नातिख० R and nearly the same H; प्रादेशमात्र वैतामितौज्ञात: ख A; प्रादेशमात्र वापतो इतौतिख० M; मात्र वापतो इति- नतिख० L; रथमाचीं वैता यति नातिख० B. - Although भौतामात्र is mentioned only by G, it might belong to the text; op. Ap. and Hir.—For इत्युक्तम् see Taitt. Br. III. 2. 9. 10. ३ Thus G, in acc. with the Vyākhyā; all the other Mss. omit उदीचीनप्रवणां

४ करे MLTV. ५ All the Mss. exc. G, omit तेन, but cp. for example V. 4.

• Thus ABTV ; ० वेका ML; वेतौ G; देते H ; understand : समामनन्ति ७ वेदिं om. GAHBR.वैखानससूत्रे १६, २ ( ० श्रौतसूत्रे ५, २ ) 1 ५३ प्रतौचौं’ योयुष्येत’ पुरा क्रूरस्येत्यभिमन्त्र्य पश्चार्धे वेदेः पूर्वेण विटतौयदेशे स्पां तिर्यञ्चं स्तब्ध्वा प्रोक्षणीरासादयेत्यानौ संप्रेष्य॒त्या॑ ह॒व॒न्या॑ तिरः पवित्रमप श्रानीयोदञ्चं स्फ्यमप- कृष्यान्तर्वेदि? हवन धारयन्स्यस्य वर्त्मन्युपनिनौयर्तसधः * स्थेति स्क्यपदे सादयति यं दिष्यात्तं ध्यायेच्छतदृष्टिरसौत्युत्करे स्यमुदम्यति यं दिव्यात्तं ध्यायेदौडेन्यक्रतुरिति यजमानः प्रोक्षणौरासाद्यमाना अनुमन्त्रयत। श्राग्नीधी हस्ताववनेनेति नानवनिज्य पात्राणि संसृशति न च वेदिमा स्तरणात् स्यं प्रक्षालयति नाग्रं परिमृण॒त्या॑हवनौयमुत्तरेण’ प्रणीता दूमा- १० बर्हिरु पसादयति प्रागयं दक्षिणमिममुत्तरं बर्हिर्वेदायैः स्रुवं स्रुचश्च सह संमा निशिताः ५ स्य सपत्नक्षयणौरित्यभिमन्व्य घृताचौरेतेति दक्षिणेन पाणिना स्रुवं जुहपभृतौ सव्येन ध्रुवां प्राशिचहरणं वेदाग्राणि चादाय प्रत्युष्टमिति गार्हपत्ये निष्टप्य गोष्ठं मा निर्मृक्षमिति स्रुवमयैरन्तरतो ऽभ्याकारं सर्वतो १५ बिलमभि समाहारं निर्लेपं चिरभितः संमार्ष्टि बाह्यतो मूलैर्दण्डं । वाचं प्राणमिति जुहं चक्षुः श्रोत्रमित्युपभृतं प्रजां योनिमिति ध्रुवां तूष्ण प्राशित्रहरणं पूर्ववत्स्रुचः प्राशि- हरणं च निष्टप्योत्तरतो वेदिश्रोण्यां निदधाति ॥ २ ॥ ५ प्राचों G only. ’ २ feat‍ AG; विटतौयदेशे MLIV; विटतौयं देशं H ; the word पूर्वेण is the difficulty. ३ अपकृष्य AHGTV : उप ML; अनु० B. & Thus ML : प्रमृशत्य- the other Mss. ५. Thus HGB; संसृश्य instead of संमार्ष्टि the other Mss. = GHBA om. च. वैखानससूत्रे १६, ३ ( ० श्रौतसूत्रे ५, ३ ) दिवः शिल्पमिति प्रोक्षितानि स्रुक्संमार्जनान्यनौ प्रहरत्र्त्य- परेण गार्हपत्यं दक्षिणतः पत्नीमुदङ्मुखमुपवेश्याशासाना सौमनसमिति मौञ्जेन योक्त्रेणान्यतरतःपाशेनोर्ध्वजुमासौनां प्राङ्मुख तिष्ठन्त वा संनह्येत्ये॒षा ते ग्रन्थिं ययात्वित्युत्तरतो नाभेर्निष्टक ग्रन्थिं कृत्वा दक्षिणतो नाभेः परिकर्षति पत्न्याचम्याने ग्टहपत इति तिङन्तौ गार्हपत्यमुपस्थाय देवानां पत्नौरिति देवपत्नौश्चेन्द्राणौवेत्युदङ्मुख्यन्वास्ते 1 सुप्रजसस्वा वयमिति जपति मम पुत्रा इति च पूषा ते बिलं विष्यत्वित्या- गौत्रः सर्पिर्धानस्य बिलमपावृत्येदं विष्णुर्विचक्रम इत्यन्वाहार्य - पचने ऽधिश्रित्यादितिरस्यच्छिद्रपचेत्याज्यस्था लौमादाय महौनां १० पय इति तस्यां पवित्रवत्यां प्रभूतमाज्यं निर्वपती षे त्वेति दक्षिणार्धे गार्हपत्यस्याधिश्रित्योर्जे त्वेत्यपादाय वेदेनोपयम्य महीनां पयो ऽसौति पत्नौं प्रदर्शयति । तत्सा निमौल्य वौक्ष्यानुच्छ्रसन्त्यबेक्षते ’ तेजो सौत्युत्तरार्धे ऽधिश्रित्य तेजसे त्वेत्यपादाय तेजो ऽनुप्रेहौत्याहवनीयमभ्युहुत्याग्निस्ते’ तेजो १५ मा विनेदित्याहवनीये ऽधिश्रित्यार्जिज्ञासोत्युत्तरेण प्रोक्षणी: स्फयस्य वर्त्मन्सादयतौ डेन्यक्रतुरिति यजमान श्रासाद्यमाना अनुमन्त्रयते ॥ ३॥ १ Emended; त्वेत्युप्रादय H, त्वेत्यादाय the other Mss. and the Vyakhya. २ दर्शयति H only. ३ Thus TV (the Vyākhyā, with अपादत्ते, points to the same reading); त्वेत्यादाय the other Mss. ४ चभ्युडुत्या • MLG; ष्वभिद्रुत्या • HA; अभ्युष्टत्य Y. ५. Thus HR ; ० मानामनुम० MLTV ; • मानानु० A ; मानमनु० G. वैखानससूत्रे १६, ४ ( ० श्रौतसूत्रे ५, 8 ) } ४ I यदि सांनाय्यस्याज्यस्य वान्यत्र बर्हिषः पुरोत्तमात्प्रयाजा- त्स्कन्देत्सं त्वा सिञ्चामौति तस्य स्वयं संस्मृत्य भूपतये स्वाहेति त्रिभिः स्कन्नमनुमन्त्रयते ’ ऽध्वर्युयजमानावाज्यमसौतिर निमौल्य वौच्यानुच्छ्रसन्तावाज्यमवेचेते शुक्रमसौति त्रिभिरुदगग्राभ्यां पवित्राभ्यामध्वर्युः पुनराहारमाज्यं त्रिरुत्पुनाति देवो व इति त्रिः प्रोक्षणौरद्भिराज्यमिति यजमान श्राज्यमपश्चोत्पूयमाना अनुमन्त्रयते ऽध्वर्युरन्तर्वेदि समं बिलं जुहं धारयमाण श्राज्य- स्थाच्या वेदेनोपयम्य स्रुवेण शुक्रं त्वा शक्रायामिति चतुः पञ्चकृत्वो वा जहां प्रभुतमाज्यं गृहाति पञ्चानां त्वा वाताना- १० मिति चतुः पञ्चकृत्वो वा यजमानो जपत्य॑ ध्वर्युर्ज्योतिस्त्वा ज्योतिषि धाम्ने धान इति मध्यदेशे धारयमाण उपभृत्यष्टौ दशकृत्वो वाल्पिष्टं ग्टहाति पञ्चानां त्वर्तॄणामिति चौन्यज- मानो जपति पञ्चानां त्वा सलिलानां पञ्चानां त्वा पृष्ठाना- मिति च दौ५ चरोस्त्वा पञ्चबिलस्येति पञ्चध्वर्युरर्चस्वार्चि- १४ षौति चतुः पञ्चकृत्वो वा भूमौ प्रतिष्ठितायां ध्रुवायां भूयिष्ठं ग्टञ्जाति ’ सुप्रजास्त्वाय त्वा गृहामीति चतुः पञ्च वा यजमानो जपति ॥ ४ ॥ 2 १ Thus AHBER and Vyakhyã; पूर्वोतमादन्याजा. MLTv. २ Thus Hi; ध्वर्युर्यजमानश्चाज्य० TMLV : ध्वर्युर्यजमानो वाज्य A.B. ३ Thus MLH; सम्राज्यमवेक्षेत AB ; च्छूसन्ताज्यमवेक्षेन G; वेतते V. ४ ज्योतिषि त्राने धान इति मध्यं० HA; धान्नेरिति B; the other Mss. omit धाने धान | { ५ इति द्वौ HA ( omitting च ). पञ्चकृत्वो G only. वैखानससूत्रे १६, ५-६ ( ० श्रौतसूत्रे ५, ५-६ ) बहिर्वेद्यन्यत्रोत्करादाज्यानि सादयत्याज्यस्थलों च प्रति- चौनं हरति तथा प्रोक्षणौरभिमन्त्र्य ब्रह्माणमामन्त्र्य तेन प्रसूतो मुक्तग्रन्थौनिभान् कृष्णो ऽसीति त्रिः प्रोक्षति तथा वेदिरसौति वेदिं बर्हिरसौति बर्हिरन्तर्वेदि पुरोग्रन्थि तदासा- 1 दयति सुमनसो यजमानाय सन्त्विति यजमानो बर्हिरभि- मन्त्रयते ऽध्वर्युर्दिवे त्वेति बर्हिरगं प्रोचत्यन्तरिक्षाय त्वेति मध्यं पृथिव्यै त्वेति मूलं यजमानो ऽशिश्रम बर्हिरिति प्रोच्यमाणं बर्हिरभिमन्त्रयते ’ ऽध्वर्युर्बर्हिरग्राणि हवन्यां प्रसिच्य मूलानि प्रसेचयति । पोषाय त्वेति सह हवन्या पुरस्तात्प्रत्यचं ग्रन्थिं 1 प्रत्युक्षति स्वधा पितृभ्य इति वेदेर्दचिणायाः श्रोणे: संततमो - १० I त्तरस्या अपां शेषं निनयति पूषा ते ग्रन्थिं विष्यत्विति बर्हिषो ग्रन्थिं विष्यति । विष्णोः स्तूपो ऽसौति कर्षन्निवाहवनीयं प्रति प्रस्तरमादत्ते यजमाने प्राणापानौ दधामौति प्रस्तरे 1 पवित्रे पिसृज्य प्राणापानाभ्यां त्वा सतनुं करोमीति ब्रह्मणे प्रयच्छति ॥ ५ ॥ ब्रह्मा यजमानाय | aणैरन्तर्धायाक्ष्णया शुल्बं च निधा- योर्णाम्रदसं त्वा स्तृणामौति बहुलमनतिदृनं प्रागपवर्ग प्रत्यगपवर्ग १५ ’ सादयन्त्य० AGHB. २ च om. H; the Vyākhyā : वो ऽवधारणे । चान्यस्थाली मेवेत्यर्थः । ३ हरन्ति Mss. exc. ML. ४ तथासादयति L only. ५. पोषाय व इति G only.
• Thus HTV and Vyakhya ; • मानो AB ; मान: ML; यजमा G. प्रस्तरे om. ML. वैखानससूत्रे १६, ६-७ ( ० श्रौतसूत्रे ५, ६-७ ) 1 ५७ वा बर्हिषा वेदिं स्तृणात्यू र्णामृदु प्रथमानं चतुः शिखण्डे ति द्वाभ्यां स्तौर्यमाणां यजमानो ऽनुमन्त्रयते । ऽध्वर्युरग्रेर्मूलान्यभि- च्छादयन् त्रिधातु पाञ्चधातु वा कृत्वा धातौ धातौ मन्त्र- भावर्तयति शिवा च म इति स्तौण बेदिं यजमानो ५ ऽनुमन्त्रयते ऽध्वर्युरनूयाजार्थे प्राञ्चावङ्गारौ निरूह्याहवनीयं कल्पयित्वा प्रस्तरं धारयन् गन्धर्वो ऽसौत्युदगग्रं मध्यमं परिधिं परिदधात्यस्मिन्यज्ञ उप भूय इति ब्रुवो ऽसि ध्रुवो ऽहमिति द्वाभ्यां यजमानो मध्यमं परिधिमनुमन्त्रयते । ऽध्वर्युरिन्द्रस्य बारसौति मित्रावरुणौ वेति दक्षिणोत्तरौ प्रागग्रौ संस्पृष्टौ मध्यमेन दक्षिणमाहवनीयमभ्यग्रमुत्तरमवाग्रमस्मिन्यज्ञ उग्रो ऽस्यस्मिन्यज्ञे ऽभिभूरसौति यजमानो ऽनुमन्त्रयते १ १ यथा मध्यमम॑ध्व॒र्युः सूर्यस्त्वा पुरस्तात्पात्विति सूर्येण पुरस्तात्परि- दधाति युनज्मि त्वा यन्मे अग्न इति द्वाभ्यां यजमानो ऽग्निं युनक्ति ॥ ६ ॥ G 1 वौतिहोत्रमिति दक्षिणामूर्ध्वामाधारसमिधमादधाति समि- {äfe om. H. Thus AG; शिखखा इति MLHTRV; हो इति B. ३ व्यस्त - only. 〃 & Thus AGHR : शिवा च मे शग्मा वैधोषमूर्जं म इति द्वाभ्यां ML/TV. ५. वैदि om. MLTV. ई उपक्ष्य A • aai om. AGHRB. = <f not in AG. e Thus G : the other Mss. are more or less corrupt : TRVas G, only श्राहवनीयाभ्यश्र०. १० अग्रो स्यभिभूरिति AGB. 14 Thus MH; श्रभिमन्त्रयते the other Mss. वैखानसमुत्रे १६, ७-८ ( ० श्रौतसूत्रे ५, ७-८ ) दस्यायुषे त्वेत्युत्तरां तृष्ण वा तेजिष्ठा त इति परिहित- मग्निं यजमानो ऽनुमन्त्रयते । ऽध्वर्युर्विशो यन्त्रे स्य इति समा- वनन्तर्गर्भों दर्भों विष्टतौ उदग्रे निदधाति विच्छिननि १ I विशो यन्त्रे नुदमाने इति द्वाभ्यां यजमानो ऽभिमन्त्रयते वस्तूना৺ रुद्राणामित्यध्वर्युस्तयोः प्रस्तरं सादयत्ययं प्रस्तर द्वति ५ साद्यमानं यजमानो जुहर सौत्यध्वर्युः प्रस्तरे जुहं सादयत्यारोह 1 पथो जुहरसि घृताचौ गायत्रियानीति द्वाभ्यां साद्यमानां जुहं यजमान उपभृदसि घृताचीत्यध्वर्युरुपभ्टतमधस्ताद्विष्टत्योः प्रतिकृष्टतरामिव सादयत्युपरिष्टात्प्रस्तर इत्येके । वाहं बाधे सुहृदस्युपभृदिति द्वाभ्यां साद्यमानां यजमानो ध्रुवासि १० घृताचीत्यध्वर्युर्भुवां सादयति यो मा वाचा मनसा ध्रुवासि धरणौ धनस्येति द्वाभ्यां साद्यमानां यजमान 1 शाक्कर इत्यध्वर्युः स्रुवं सादयति ॥ ७ ॥ 1 ऋषभो ऽसि 1 । १५. स्योनो मे मौदायँ स्रुव इति द्वाभ्यां स्रुवं यजमान इय स्थालोत्यध्वर्युराज्यस्थालौं सादयति । तयैव तां यजमान एता असदन्नित्यध्वर्युः सन्नाः स्रुचो ऽभिमन्त्रयते विष्णूनि स्थेत्याज्यानि चथि र सखुवामाज्यस्थालौमादाय सव्येन वेद- मपरेण गार्हपत्यमुपविश्य कपालवद्वेदेन दक्षिणस्मात्पुरोडाशा- दङ्गारानपोह्योत्तरस्मादपोहति सूर्य ज्योतिरिति पुरोडाश- मभिमन्व्याप्यायतां घृतयोनिरित्याग्नेयं पुरोडाशमभिघारयति २० १ दर्भों missing in HAB. २ तथैव AGHB. Q ३ Thus AGBTV ; ० ज्यानिवावस्सुवामाज्य • M; ० ज्यानि कावसन्हवामाज्य० L; ० ज्यानि चवमाज्य० H. वैखानससूत्रे १६, ८-८ ( ० श्रौतसूत्रे ५, ८-८ ) 1 चूह तृष्णमुत्तरं यस्त श्रात्मेति श्टतं स्योनं ते सदनं करोमीति पात्यामुपस्तीर्यार्द्रः प्रथस्नुरिति पुरोडाशमभिन्दन्नपर्यावर्तय- नुदासयति वेदेन भस्म प्रमृज्य तस्मिन्सीदेति पाव्यामुप- स्तौ पुरोडाशं निदधाति तृष्ण यवमयं पुरोडाशमिरा ५ भूतिः पृथिव्यै रसो मोत्क्रमौदिति कपालान्येकैकशो ऽभिघायैकं १ द्वे चौपौत्यादिभिः संख्यायोद्वासयति श्टतं च दधिच’ देवत्वा सविता मध्वानक्विति स्रुवेण पुरोडाशं सर्वतो ऽनि स्स्रुवेणा हस्त श्राज्यमवदाय पुरोडाशमधस्तादभ्यज्यालंकरो- त्याज्येन श्टतं च दधि च ॥८॥ १ ८० 1 श्राज्येन स्रुवं पूरयित्वान्तरेण पुरोडाशावासाद्य सर्वाणि हवींषि पात्यां संग्टह्य भूर्भुवः सुवरिति व्याहृतौभिर्हवय्यपरेण स्रुचो ऽन्तर्वेद्यासादयेत्प्रथमतस्तथा" संवत्सर * इतर कालेषु चतुर्होत्रा पौर्णमास्यां पञ्चहोत्रामावास्यायां प्रियेण नाम्ना प्रिय‍ सद श्रसदेत्येतेभ्यो ऽन्यद्ध्रुव परेण स्रुचः पुरोडाशौ दक्षिणस्यां १ The passage एक दे दधि च is only found in GHBV and ep. the Vyakhya on Hir. srs. page 175. The words are not commented upon in the Vaikh. Vyäkhyā. २ Thus : खवासस्तेनाज्यमादाय VMLT; सुवेपदस्तादाज्यं वादाय H; सर्व हस्तादाज्यं वादाय AB. ३ Thus GB; भ्यज्य पुनराज्येनांकरोति श्टतं च दधि च MLIV; ०श्रस्तादाज्यालंकरोत्याज्येन स्रुचं दधि च H : व्यस्तादभ्यज्यास्थालौं करोत्याज्येन श्रितं च दधिच 4. 8 प्रथमतस्तथा AMLVTB : प्रथमस्तु तथा H ; प्रथमन्तस्तथा C. ५ संवत्सरे इतर MLHATV: सवत्सरन्तर ० G; संवत्सरेतर B. The meaning is not clear. ६ देत्येतेभ्यो AMGTBV : • देत्येनेन्यभ्यो L.; देत्येभ्यो H. द्र हैं वैखानससूत्रे १६, ९ ( ० श्रौतसूत्रे ५, ८ ) श्रोष्यां’ श्टतमुत्तरस्यां दध्य॑यं वेद इत्यग्रेण ध्रुवां वेदं निधाय वेद्यन्तान्यरिस्तौर्य परिभोजनीयान् दर्भानादाय होतृषदनं । कल्पयति यज्ञो ऽसौत्याग्नेयमासनं यजमानो ऽभिमृशति प्रजापतिरसौत्यग्नीषोमौयमिदमिन्द्रियममृतमिति प्रातर्दोहं यत्- पृथिवीमचरदिति दधि यो नः कनौय दूत्यैन्द्राग्नमयं यज्ञ इति सर्वाणि ममाग्न इति विहव्येन च पौर्णमास्या - मभिमृशति चतुर्होत्रा पञ्चहोत्रामावास्यायां होतरेद्दौत्य- ध्वर्युर्होतारमामन्त्र्याग्नये समिध्यमानायानुब्रूहौति संप्रेष्यति संप्रेष्यति ॥ ८ ॥ I ॥ इति श्री पञ्चमः प्रश्नः ॥ १ श्रयां HAGB; श्रोण्यामन्तर्वेद्यां MLTV. Thus AGRB; fayda H; faxàu TMLV. ३ पौर्णमास्यां चतुर्हेचा चाभिमृशति पञ्चहोचामावास्यायां MLTV ; पौर्ण- मास्यामभिमृशति चतुहेचा पञ्चहोचामा० H.; BRGA agree with H, only चतर्हेचा च । वैखानसस्रत्रे १७, १-३ ( ० श्रौतसूत्रे ६, १-३ ) ६१. अथासौनो ऽध्वर्युरिमादेकैकां समिधमादाय प्रणवे प्रणवे प्रतिसामिधेन्यादधाति यावत्पञ्चदशा॑नूयाजेभ्य एकां समिध- मवशिनष्टि । पुरस्तादुपरिष्टादा सामिधेनीनां यजमानो दश- होतारं व्याचक्षौङ्गिरसो मास्य यज्ञस्येति मध्य उच्छुनो अग्न ५ इति समिध्यमानमग्निमनुमन्त्रयते र समिद्धो श्रग्निराजत दूति समिद्धर्माजुहोतेत्युच्यमाने ऽध्वर्युरिशेषं प्रक्षिप्य वेदेनाहवनीयं त्रिरुपवाज्यानूक्तासु सामिधेनीषु स्रुवेण ध्रुवाया श्राज्यमादाय वेदेनोपयम्योत्तरं परिधिसन्धिं स्पृष्ट्वा प्रजापतये स्वाहेति मनसा संततम् ज्योतिषि प्राजापत्यमाघार माघारयति ॥ १ ॥ १० मनो ऽसि प्राजापत्यमिति सुवाघारं यजमानो ऽनुमन्त्रयत श्राप्यायतां ध्रुवा घृतेनेत्यध्वर्युः स्रुवेणाज्यस्थाल्या श्राज्यमादाय ध्रुवामाप्याययति सर्वत्रैवमग्नीन्परिधश्चाग्निच त्रिस्त्रिः संमृड्डौति संप्रेष्यतौ प्रसंनहनानि स्फय उपसंग्टह्याग्नौघ्रः प्रदक्षिणमनुपरिक्रामन्यरिधौन्संमार्ष्टि मध्यममुदञ्चं प्राञ्चावितरा- १५ व वाजजिदित्यग्निं त्रिः संमार्ष्टि सर्वेषु होमेषूपता जुहमुपयच्छत्यसंशब्दयन् मुखतो ऽभिनिनौयोपभृति जुहमव- धाय । होष्यंस्तेनैव प्रतिनिनौय नाभिं प्रति स्रुचौ धारयते समं प्राणैरित्येके । 1 ॥ २ ॥ } स्स्रुवांघारमाघारयिष्यन् भुवनमसौति जुहपम्टतावग्रेण देवेभ्यः

• Thus TVML : प्रणगावे सामिधेन्य याद H : प्रणवे प्रणवे सामिधेन्या याद ARB: प्रणवेत् प्रणवति सामिषेन्यादधाति G. २ अनुम० TMLGV and the Vyākhyā; अभिम: HAR.B. a The words इमशेषं प्रक्षिप्य are not given by HAGB.

• Thus AHGB; vida(or fa)aq MLTV. ■ GARB ins. rûty before gufa but op. VII. 3. ६२ वैखानससूत्रे १७, ३-४ ( ० श्रौतसूत्रे ६, ३-४ ) प्राचीनमञ्जलिं करोति स्वधा पितृभ्य इति पितृभ्यो दक्षिण- मपरेणाहवनौयं’ दक्षिणेन पदा दक्षिणातिक्रामति सव्ये- नोदङ्’ जुहेहौति जुहमादत्त उपदेहोत्युपभृतं । सुयमे मे श्रद्येत्युपम्भृति जुहमवधायानाविष्णू इत्यनवक्रामन्प्रस्तरं दक्षि णातिक्रम्य विष्णोः स्थानमसीत्यवस्थायान्तर्वेदि दक्षिणं पादं तत्स्पृष्टप्रपदं सव्यं कृत्वोर्ध्वस्तिष्ठन्नन्वारब्धे यजमाने दक्षिण परिधिसंधिं‍ स्पृष्ट्द्देशानान्तं समारभ्योर्ध्व इति पूर्ववदैन्द्रमाघा- रयति जत्वाभिप्राणिति बृहद्भा दूति स्रुचमुद्गृह्णाति वागस्यैन्द्रौति यजमानो ऽनुमन्त्रयते ऽध्वर्युः स्रुचावसंस्पर्शय- न्याहि माग्न इत्युदङ्मुखः प्रत्याक्रामत्येते । एवाक्रमण्प्रत्या - २० क्रमणे" मन्त्रवतौ मखस्य शिरो ऽसौति जुहा ध्रुवां त्रिः समनति ॥ ३ ॥ { सुषेण ध्रुवाय उन्नत राय दूत्याज्यमादाय सुवौराय स्वाहेति जुहं प्रत्यभिघारयति यज्ञेन यज्ञः संतत इति जुहा द्विस्त्रिर्वा ध्रुवां’ यथास्थानं स्रुचौ मादयति । स्फ्योपसंनद्धानो - १५ संनहनानि वेदेश्च तृणमव्यन्तमादायोत्तरतो ऽध्वर्युः प्रवरायाव - स्थाय क इदमध्वर्युर्भविष्यतौति जपति । तान्यन्वारभ्याध्वर्योः १ Thus HABG; दक्षिणापरे • ML; दक्षिणा अपरे• TV. २ ० नवक्रामन् M; ० नम्रोमं L; • नवतन H; नवक्रामं AT ; व्नवक्तिनन् GB (op. Hir.!). ३ परिधिं ML. ८ To ४ Thus the Mss. exc. B. which has स्पशा ० ; cp. XV. 14. ५ जत्वाग्निमभिप्रा० ML. ६ उदङ्मुखः प्रत्याक्रा • MLHATBV.; उदङ् चत्याक्रा० G and so also the Vyakhya. Perhaps this last reading is preferable. • Thus MLTV: स्वातिक्रमण; HAGB.वैखानससूत्रे १७, ४-५ ( ० श्रौतसूत्रे ६, ४-५ ) ६३ पश्चादवस्थायाग्नौघ्रः क दृदमग्नौदित्यध्वर्युर्ब्रह्मन् ’ प्रवरायाश्रावयि- य्यामीत्यामन्त्र्य वाचस्पते वाचमाश्रावयेति तेन प्रसूत श्राश्रावयो- श्रावय श्रावयेति’ वाश्रावयत्यस्तु श्रौषडित्यनौदुत्करे दक्षिण- मुखस्तिष्ठन् स्यं धारयन्प्रत्याश्रावयति सर्वचैवमाश्रुतप्रत्याश्रुते * भवत ऊर्ध्वजुमासौनं होतारमध्वर्युरग्निर्देवो होतेति वृणीते मुवदमुवदिति यथा यजमानस्यार्षेयं सह प्रवरेण चौननन्तरा- नित’ ऊर्ध्वान्मन्त्रकृतो ऽध्वर्युर्वृणीते ऽनुतो ऽर्वाचो होतेति विज्ञायते । ऽपि वैकं द्वौ चौन्पञ्च ’ न चतुरो वृणीते न पञ्चातिप्रवृणीते 11 8 11 पुरोहितस्य प्रवरेण प्रवृणीते 1 नाज्ञातबन्धोराचार्य- प्रवरेणापि वा मनुवदिति प्रवृणीते द्विगोत्रस्य स्त्रीने- कैकस्माद्गोचादुपलक्षयेत् ब्रह्मवदा च वचदिति प्रवरशेषो ऽसाविति होतुरुपांशु नाम गृह्णाति मानुष इत्युच्चैरस्ति होता । वेद्यां तृणमपिम्सृजति देवा: पितर इति होचध्वर्यु- १५ प्रवरयोर्यजमानो जपति मां देवेय्वाश्रावयायुषे वर्चस दूति १ G ins. जपति after अनौदिति . २ Thus AGRB श्राश्रावयोश्रावयेति वोश्रावयत्यन्तु ML वाश्रावयोश्राव- येति श्रावयत्यत H: बाश्रावयोश्रावयश्रावयोमा श्रावयेति वोश्रावयति वस्तु TV. ३ Thus all the Mss.; Hir.: सच परेण. ४ Thus AGHRTV; चौननन्तरागोतीत M; चौननन्तराणीतिनित B ; atrina L.. ५. न पचाटते H: न पंचाणि TV. पुरोहितस्य प्रवरो राजा पौतो G only; the word राजा seems to belong to the text. ७० पिवा सर्वे HARB: ०पिवा सर्वेषां मनुवदिति प्रवृणीते G; TMLV om. सर्वेषां - प्रष्ट० AGTV, हो MLH. 5 ← These two words only in HAGRB. ६४ वैखानससूत्रे १७, ५-७ ( ० श्रौतसूत्रे ६, ५-७ ) चाध्वर्युप्रवर श्राज्यभागप्रधान स्विष्टकृत्पत्नीसंयाजेषु याज्या पुरो- ऽनुवाक्ये याज्यैव प्रयाजानूयाजेषु सर्वेष्वेतेष्वाश्रुतप्रत्याश्रुते याज्या- संप्रेषञ्च १ | ये प्रस्तुतास्ते र स्वकर्मणो ऽन्यत्र तदनपव्याहरन्तः ‍ प्रचरेयुः ॥ ५ ॥ श्रवद्यन्नवन्ते ऽवदास्यन्वोत्तरतो ऽमुमा अनुब्रूहौति यथा- देवतं पुरोऽनुवाक्यां संप्रेष्यत्यक्रम्य दक्षिणत श्राश्राव्य प्रत्या- श्राविते ऽमुं यजेति यथादेवतं याज्यां संप्रेष्यति वषङ्कृते वष- पञ्चावत्तं नियमाणे वा जुहोति चतुरवत्तं पञ्चावत्तं वा जमदग्नौनां चतुरवत्तमितरेषाम॑ङ्गुष्ठपर्वमात्राणि दैवतान्यव- दानानि तेभ्यः स्यवौयांसि सौविष्टकृतानि तथैवैडानि तथा १० चातुर्धाकरणिकानि । घृतवतीमध्वर्यो स्रुचमिति यत्र होतुरभि- जानाति जुहूपभृतावादाय सकृद्दचिणातिक्रान्तः पञ्च प्रयाजा- न्याच: प्रतिदिशं वा यजति ॥ ६ ॥ I श्राश्राव्य प्रत्याश्राविते समिधो यजेति प्रथमं प्रयाजं संप्रेष्यति यज यजेत्युत्तरान् यजमानश्चतुर्होतारं व्याख्याय १५ वसन्तमृणां प्रौणामत्येतैः प्रयाजानां हुतं जतमनुमन्त्रयते ऽध्वर्युः समिधः पुरस्ताज्जुहुयात्तनूनपातं दक्षिणत डः पश्चा- १ ० संप्रेषच AGBTV ; • संप्रेषैश्च HMLR ; cp. Hir. II. 4. a } २ ये प्रस्तुतास्ते MLTV ; प्रात HB ; ये प्राप्ता A, ये प्राप्त G; read ये प्रस्तुतास्ते ? ३ स्वकर्मोदनपव्याहरन्तः H; स्वकर्मणोन्यत्र तद० MA; स्वकर्मण्योन्यचन- द्यव्याहरन्तः L; खकर्मणोच तदन्यदनपव्याचरन्तः G.; स्वकर्मणाप्यन्यवनपद्याहरतः T; स्वकर्मणोचतदनप० B; स्वकर्मणोन्यजनपद्याहतः V. ४ यथादे • the Mss. එ ५. चतुर्धा • MLBHG, चातु- ATV, and the Vyākhyā. वैखानससूत्रे १७, ७-८ ( ० श्रौतसूत्रे ६, ७-८ ) } / दर्धमौपभृताज्यं जुहामानीय बर्हिरुत्तरतो मध्ये स्वाहाकार- मुदङ्कत्याक्रम्य प्रयाजशेषेण हवय्यभिघारयति यदनुपूर्वाणि प्रदौयन्ते । ध्रुवामभिघार्याग्नेयमभिघारयत्युषम्भृतमन्तत श्राज्य - भागावाज्यहविष्कौर प्रबाहुग्ज्योतिष्युत्तरार्धे ऽनये दक्षिणार्धे ५ सोमाय ’ तावन्तरेणेतरा तौर्जुहोति ॥ ७ ॥ I ऽध्वर्युः प्रत्या- अग्नीषोमयोरिति यजमानस्तावनुमन्त्रयते क्रम्य जुहामुपस्तौर्य मा भेर्मा संविक्या दूत्यवदास्यन्पुरो- डाशमभिमृशति पञ्चहोतारं यज॑मानो व्याचक्षौता॑ध्व॒र्युर्मांस- संहिताभ्यां दक्षिणानामिकामध्यमाभ्यामङ्गुष्ठेन चाङ्गुष्ठपर्वमात्रं मध्यात्पुरोडाशस्य तिरश्चीनमवद्यति पूर्वार्धाद्वितीयं चतुर- वत्तिनो ऽनूचौनं । तद्वत्पश्चार्धात्पञ्चावत्तिनस्तृतीयम॑वदाना- न्यभिघार्य ध्रुवामाप्याय्य यदवदानानीति हविः प्रत्यभि- घार्याग्नये ऽनुब्रूहौति दक्षिणातिक्रम्य वषट्कार आज्यं हवा स्रुवेण प्रस्तरबर्हिः समज्यापिदधदिवाप्रक्षिणन्पुरोडाशावदानं १५ जुहोत्यज्येनान्ततो ऽन्ववस्रावयति मुखेन पुरोडाशादितरा श्रहुतौः स्त्रावयति पूर्वा पूर्वी संहितामाजति जुहोति 1 १० नाचं ‘PMLRHG ; न्तादाज्यं ABV : cp. VII. 4. २ Thus AHRGB and Vyākhyā; हविषौ MLTV. ३ नम० AH, अभिम० MLTBV. ४ ध्वर्युरत्याक्रम्य MGT. This passage is given as handed down by AMTV; the words सर्वेण प्रस्तर बर्हिः समय occur only in A ( and also in R.HBG ) ; the other Mss, differ materially. RHB : बवदाय पूर्वार्धे खुची निधाय प्रथमं पश्चात्रे अघन्यमाज्यनाभिघार्य यदवदानानीति etc. as the text accepted by me. G is shorter, but probably not complete : तद्वत्पश्चार्धातृतौयं पञ्चावत्तिनमाज्येनाभिघार्य यदवदानानौति हविः प्रत्यभिधार्याज्यं छत्वा सुवेण प्रस्तर- बर्द्धिषौ समज्या० etc. € arafa or art the Mss., which partly are incomplete here. ६६ वैखानससूत्रे १७, ८-१० ( ० श्रौतसूत्रे ६, ८-१० ) स्रुच्यमाघारमभिजुहोत्यग्नेरहमिति’ हुतमाझेयं यजमानो ऽनु- मन्त्रयते ॥ ८ ॥ श्राज्यहविष्केणोपांशुयाजेन यजते । तस्योच्चैराश्रुतप्रत्याश्रुते याज्यापुरोऽनुवाक्या संप्रेषौ प्रणव श्रगूर्वषङ्कारश्चातो ऽन्य- दुपा॑श्वा॑ज्यमा॑नाय्ययोः स्रुवेष्णवद्यति मेहणेन चरूणां दखि- ५ रसौत्युपांशुयाजस्य हुतं यजमानो’ यथा देवतमुत्तरेण पुरो- डाशेनाध्वर्युः प्रचरत्य॑ग्नीषोमयोरहं देवयज्यया वृत्रहा भूयास - मित्यग्नीषोमीयस्य तं यजमान इन्द्राग्न्योरहं देवयज्ययेन्द्रिया- व्यन्नादो भृयासमित्यैन्द्राग्नस्य हुतमनुमन्त्रयते ऽध्वर्युः समवदाय सांनाय्याभ्यां प्रचरति द्विः श्टतस्यावद्यति निस्त्रिस्त्रिः पञ्चा - १० वत्तिन इन्द्रस्याहमित्यैन्द्रस्य सांनाय्यस्य हुतं यजमानो ऽनुमन्त्रयते महेन्द्रस्याहमिति माहेन्द्रस्येन्द्रस्य‍ वैम्मृधस्येति वैधस्य हु॒तम॑ध्व॒र्युष॒भं वाजिनं वयममावास्या सुभगेति यथालिङ्गं विभज्य स्रुवेण पार्वणौ होम जुहोति ॥ ८ ॥ 1 1 दश ते तनुवो यज्ञेति षङ्गिः प्रतिमन्त्रं नारिष्ठ होमाञ्जुहोति १५ पुरस्तात्मसमिष्टयजुष इत्येके जुहामुपस्तौर्य सर्वेभ्यो हविर्ध्य उत्तरार्धात्मकृत्मकृत्विष्टकृते ऽवद्यति द्विः पञ्चावत्तिनो यदनु- पूर्वाणि प्रदीयन्ते द्विरभिघारयति हविःशेषान्नं प्रत्यभिघारयत्य- संसृष्टामितराभिराहुतिभिरुत्तरार्धपूर्वार्धे ज्योतिषि जुहोत्यग्नेः स्विष्टकृतो ऽहमिति यजमानः स्विष्टकृतो जतमनुमन्त्रयते निर्मा २० दुरिष्टात्पात्विति चध्वर्युरुदङ्कत्याक्रम्य जुहामप आनौय वैश्वानरे १ स्रुचं बाघार० G; स्रुच्यमाधार० BATVH; सुच्चाधार• ML. 2 Thus all the Mss. ; संप्रैषः Hir. ३ महेन्द्र० the Mss. वैखानससूत्रे १७, १०-११ ( ० श्रौतसूत्रे ६, १०-११ ) ६७ हविरिदं जुहोमौति मध्यमं परिधिं प्रदक्षिणमनुपरिषिञ्चत्यन्तः- परिधि निनयतौत्येके । स्रुचौ निधाय सुषेण तिर्यञ्चं प्राञ्चं वाग्नेयं विरुज्याङ्गुष्ठेनानामिकया च व्यूह्य मध्यात्पिप्पलमात्रं यवमात्रं वाज्यायो यवमात्रादिति प्राशित्रं प्राशित्रहरणे ऽवद्य - ५. त्यैवम विरुज्योत्तरस्मात्पुरोडाशादवदायाभिघारयत्या॑ग्ने॒यादेवा- वद्यतौत्येके । मित्रस्य त्वेति ब्रह्मावदीयमानं प्रेक्षते ॥ १० ॥ १० तदपरेण प्रणीता निधायेडापात्र उपस्तौर्य’ मनुना दृष्टा- मिति चतुरवत्तां पञ्चावत्तां वा सर्वेम्यो हविर्भ्यः स्विष्टकृदत्प्रभूता- मिडां समवद्यतिर दक्षिणार्धात्पुरोडाशस्य पूर्वमवदाय संभेदा- द्वितीयं पूर्वार्धाद्यजमानभागमणुमिव दौर्घमज्देन तमभ्यज्य वाया अग्रेण निधायाभिघारयति’ ’ पश्चार्धात्तृतीयः पञ्चा- वत्तिन एवं सर्वस्य हविषो यो मे ऽन्ति दूर दूति यज- मानभागे ऽवदयमाने यजमानो जपतौडां सकृदभिघार्य हो i ऽध्वर्युराहरति । सुरूपवर्षवर्ष एहौति यजमान इडामाहिय- १५ माणां प्रतीक्षते ऽध्वर्युर्दचिणेन होतारमतिक्रामत्यनुत्सृजन् होताध्वर्युमिडया परिगृह्णाति ’ पश्चात्प्राङासीनः स्रुवेण होतुर्द्विः प्रदेशिन्यङ्गुलावनक्ति पर्वणोः स तदवत्रायाप उपस्पृशति ं ॥ ११ ॥ १ ० पात्र उप० GHABTY and to this reading points the Vyā- khyā; • पात्रमुप - ML and a citation in the Vaijayanti (page 207 ). २ समवद्यति ABG: अवद्यति MLTV: H incomplete. ३ श्राज्येनाभ्यज्य MLTV; चाज्येन तमभ्य० H चाज्येन ध्रुवाया A आज्येन समभ्यञ्च (G. ४ Thus HG; निधानि VMLT ; निधायात्तृतीयं वाटक्तिनम एवं A. ५. पश्चात HO: दक्षिणार्धादेव टतौयं MLTV. ६८ 18 वैखानससूत्रे १७, १२ ( ० श्रौतसूत्रे ६, १२ ) } यथेतं प्रत्येत्य प्रत्यगग्रेणासीनो’ दक्षिणे होतुः पाणणविडाया श्रवान्तरेडामवद्यतौ ‘डालेपादुपस्तौर्य’ प्रथममध्वर्युरवद्यत्यङ्गुष्ठ- प्रसृताङ्गुलौरन्तरेण स्वयं होता द्वितीयं गृह्णाति लेपेन चाध्वर्युरभिघारयति । द्विः पञ्चावत्तिनो ऽङ्गुष्ठेनोपसंकुच्या- मुष्टिं कृत्वा मुखसंमित मिडापात्रं धारयमाणमिडोपहताः सह दिवेतौडामुपयमानं होतारमध्वर्युरनौद्यजमानश्चान्वारभन्त ड एदित एहीत्युपांशुपहवे यजमानः सप्त देवगवौर्जपति चिदसि मनासीत्युच्चैरुपहवे सप्त मनुष्यगवौ विश्वा त्वं भूत्वे- तौडामुपयमानामनुमन्त्रयते वायविडा ते मातेति होतारमोक्षमाणो वायुं मनसा ध्यायेत् । देव्या श्रध्वर्यव उपहतो १० ऽयं यजमान इत्युच्यमाने ऽध्वर्युयजमानावुपहतः पशमानसानौति क्रमेण जपतः सा मे सत्याशीरित्याशिःषु यजमान दूडाया श्रहं देवयज्ययेत्युपहतामिडां भचायाहियमाणामभिमन्त्रयत उपहतायामिडायामग्रेणाहवनीयमध्वर्युर्ब्रह्मणे प्राशित्रं परि- हरति परिहरति ॥ १२ ॥ I इति श्रौतसूत्रे षष्ठः प्रश्नः ॥ १ प्रत्यङग्रेणा • AGR. २ With •बद्यतौडालेपादु the Ms. Gends. १५. २. उत्कृष्टं प्रहृताङ्गलोरन्तरेण H ; अङ्गुष्ठप्रस्टताङ्गुलिरन्त० MLIV ; अनुसं प्रसृताङ्गुली अन्त० A ; cp. āśv. I. 7. 4. ४ उपसंकृच्च चमुष्टिं L; उपसंकुच्छ मुष्टिं MARBH; उपसंकुच्च चमुष्टिं TV; cp. Aśv. I. 7. 6. ५ धारयमाणमिडो० MLATVRB ; धारयमाणेमिडो० H. ६ उपयमानं MLTRVBA ; उपहयमानां H and the Vyākhyā. The only possible reading would be : उपक्रयमानम् . ७ भूत्येतौ● MLHATBV and the Vyākhyā ; भूवेली • R. वैखानससूत्रे १८, १-२ ( ० श्रौतसूत्रे ७, १-२ ) छह" I ऋतम्य पथा पर्येहीति ब्रह्मा परिहियमाणमभिमन्त्र्य सूर्यस्य त्वा चक्षुषेत्याद्रियमाणं प्रतीच्य देवस्य त्वेति प्रतिग्टह्य पृथिव्यास्त्वा नाभाविति पृथिव्यामासाद्य सुपर्णस्य त्वा गरुत्मन इत्यवेच्याङ्गुष्ठेनानामिकया चोपसंग्टह्या तिहाय दतो स्वास्येन ५. प्राश्रामौति जिहाग्रे निधायापश्च ब्राह्मणस्योदरेण बृहस्पते- ब्रह्मन्द्रस्य त्वा जठरे सादयामीति सहाद्भिरसंचेत्याभिगिरति या अन्तर्देवता इत्यपः प्राश्याचम्य घसौना १ मे मेति नाभि- मभिमृश्य वाङ्म श्रासन्निति यथालिङ्गमिन्द्रियाणि संमृश्यारिष्टा विश्वानीति सर्वाण्यङ्गानि मयि प्राणापानाविति वा प्राशित्र- १० हरणं प्रक्षाल्य पूरयित्वा दिशो जिन्वेति पराञ्चं निनयति पुनरद्भिः पूरयित्वा मां जिन्वेत्यभ्यात्मं निनयति तस्मिन्प्राशिते वाचस्पतये त्वा तं प्राश्नामि सदसस्पतये त्वा जतं प्रानामौति होतावान्तरेडां प्राश्नाति जुष्टिरसौति प्राश्यमानां यजमानो ऽनुमन्त्रयते ॥ १ ॥ { I १५. टूडे भागमिति यजमानपञ्चमा वाग्यता दूडां भक्षयन्त्या मार्जनान्मनो ज्योतिरित्यन्तर्वेदि पवित्रवति देशे मार्जयन्त श्राग्रेयं चतुर्धा कृत्वा बर्हिषदं करोति ब्रध्न पिन्वस्वेति बर्हिषदं यजमानो ऽनुमन्त्र्य दिशां कॢप्तिरसौति प्रतिदिशं चतुर्धा कृता- न्यूयेदं ब्रह्मण इदं होतुरिदमध्वर्योरिदमनौध इति क्रमेण २० व्यादिशतीदं यजमानस्येत्यध्वर्युर्यजमानभागं निर्दिश्य व्यादिष्ट- १ Thus H and the Mantrasamhita; खसौता the Vyākhyā; खसिना the other Mss. ३ Thus AB ; मानं the other Mss. ७० वैखानससूत्रे १८, २-३ ( ० श्रौतसूत्रे ७, २-३ ) स्यैकं’ स्थविष्ठमग्नौधे षडवत्तं करोति । सकृदुपस्तौर्य सकृदवद्यति पुनरुपस्तौर्य सकृदवदाय तयोर्द्विरभिघारयति । दिवो भागो सत्य: प्राश्नात्युपहतो द्यौः पितेति द्वाभ्यामानौ प्रभागं यजमानो ऽनुमन्त्रयते ’ ब्रह्मयजमानभागावध्वर्युः पृथग्दारु- पात्राभ्यामादाय वेदेन परिहरत्यन्येन दारुपात्रेण होचे ॥ २ ॥ श्रयेाध्वर्यवे पृथिव्यै भागो ऽसौति होताभ्यवहरत्यन्तरिक्षस्य भागो ऽसत्यध्वर्युर्दिवो भागो ऽसति ब्रह्मा संस्थिते ऽभ्यव- हरति । दक्षिणानौ पक्कं महान्तमपरिमितमन्वाहार्यमोदनमभि- घार्योदगुदास्यान्तर्वेद्यासादयति ’ ब्रह्मन्ब्रह्मासीत्यासन्नं ब्रह्माभि- मृशति ब्रन पिन्वस्वेत्यान्तादनुवाकस्येय र स्थालीति च यज- १० मानोर | दनिणमय उपहतवा दूत्यध्वर्युः संप्रेष्यति दक्षिणत एतेति यजमानो ब्राह्मणा श्रयं व ओदन दूति दक्षिणतस्तेभ्यो ऽन्वाहार्य चतुर्धा विभज्य दक्षिणां ददाति । प्रतिग्टहीताया- मध्वर्युरुत्तरतः परौतेति संप्रेष्यति’ हविःशेषानुद्वास्यानूयाजार्था- वङ्गारौ प्रत्यूह्म ब्रह्मन्पुस्यास्यामः समिधमाधायाग्नौत्परिधौं- १५ वाग्निं च सकृत्सकृत्संम्टड्रौति संप्रेष्यति । देव सवितरेतत्त इति ब्रह्मणा प्रस्तूत एषा ते श्रग्न दूत्यन्याजसमिधमझौत्र श्रादधा- त्याधीयमानामेतेनैव यजमानो ऽनुमन्त्रयते यं ते अम श्रयामीति तिसृभिः समिद्धमग्निम् ॥ ३ ॥ १ Thus VMLT; निर्दिश्यादि० HAB. २ Thus TV : •स्येत्यन्ता • ML; HA are deficient up to the end of next khanda. ३ यजमान ML. ४ यस्ते ML. वैखानससूत्रे १८, ४-५ ( ० श्रौतसूत्रे ७, ४-५ ) ७१ स्फ्यादुन्मुच्येमसंनहनेरनुपरिक्रामन्नाग्नौघ्रः १ पूर्ववत्परिधौ- नग्निं च सकृत्सकृत्संमाने वाजजिद्वाजं त्वा सम्मृवा समिति मन्त्रं संनमती संनहनान्यद्भिः संस्पृश्य यो भूतानामधिपति- रित्यौ प्रहरति वेदिर्बर्हिः श्टतं हविरिति यजमानो जपति ५ सप्तहोतारं पुरस्तादनूयाजेभ्यो व्याचक्षीतौ पटदाज्यशेषमध्वर्यु- जुहामानौयापरेणाहवनीयं सहदेव दक्षिणातिक्रम्य चीननू- याजान्यजत्याश्रुतप्रत्याश्रुते देवान्यजेति प्रथममनूयाजं संप्रेष्यति यज यजेत्युत्तरौर | समिधि पूर्वार्धे प्रथमं जुहोति मध्ये द्वितौयं प्राञ्चमुत्तमं । तेनेतरौ" पूर्वावनूयाजौ " भिनत्ति १० बर्हिषो ऽहमित्येतैः प्रतिमन्त्रं यजमानो ऽनूयाजानां हुतं हुत- मनुमन्त्रयते ॥ ४ ॥ ४ उदङ्कत्याक्रम्याध्वर्युर्यथायतनं सुचौ सादयिला वाजस्य मा प्रसवेनेत्यनुष्टुम्भ्यां वाजवतौभ्यां व्यूहति वाजस्य मा प्रसवेनेति दक्षिणेनोत्तानेन पाणिना सप्रस्तरां जुहमुगृहात्यया १५ सपत्ना इन्द्रो म इति नोचा सव्येनोपभृतं निग्टहात्युद्दाभं चेति जुहमुगृह्य निग्राभं चेत्युपसृतं निगृह्णाति ब्रह्म देवा श्रवधन्निति प्राच जुहमहत्यथा सपना इन्द्राग्नौ म इति प्रतौचौमुपभृतमूहत्येताभ्यामेव यजमानः स्रुचावनुमन्त्रयते VI. 2. १ ० क्रामन्नाग्रौघ्रः HAB: काममग्रौघ्रः ML; काममाग्रत्रः TV, cp. २ मन्त्रं संनमति om. AHRB. ३त्यत्तरौ MHARB: • तौतरी LTV. ४ तेनेतरपूर्वा० HARB. 2 ५०ग्भ्यां LT; ०शुब्भ्यां M; शुभ्यां H ०ग्रुपभ्यां ARB: सृक्भ्यां V. ७२ वैखानससूत्रे १८, ५-६ ( ० श्रौतसूत्रे ७, ५-६ ) 1 1 ऽध्वर्युरुपभ्भृतं प्रोक्ष्याहृत्य वसुभ्यस्त्वेति चिभिः प्रतिमन्त्रं जुहा परिधौन्यथाधानमनकि वस्तुन्देवान्यज्ञेनापिप्रेमिति त्रिभिः प्रतिमन्त्रमेतानभ्यज्यमानान्यजमानो ऽन्यच प्रस्तरादध्वर्युर्जहं सादयित्वा संजानाथामिति विष्टताभ्यां प्रस्तरमादाय? बर्हिषि विष्टतौ निधाय स्रुतु प्रस्तरमनक्त्येक रिहाणा इति जुहा- ५ मग्राणि वियन्तु वय इत्युपभृति मध्यानि प्रजां योनि मा निर्मृक्षमिति ध्रुवायां मूलान्येवं पुनरनक्ति । तृतौये ध्रुवाया- मादितो मूलानि मध्यान्युपभृति जुहामन्ततो ऽग्राणि ॥ ५ ॥ 1 समङ्कामित्यज्यमानं* यजमानो ऽनुमन्त्रयते ऽध्वर्यु- रक्तस्य तृणमपादाय सुरक्षितं निदधात्यपिप्रेरिति तद्यजमानो १० ऽनुमन्त्रयते दक्षिणोत्तराभ्यां पाणिभ्यामध्वर्युः प्रस्तरं ग्टहीत्वा जुहां प्रतिष्ठाप्यासीन श्राश्राव्य प्रत्याश्रावित दूषिता देव्या होतार इति संप्रेष्यतीदं द्यावापृथिवी भद्रमिति होचा सूक्तवाके ऽनूच्यमान श्राप्यायन्तामाप इति सह शाखया प्रस्तरमा हवनौये प्रहरति । नात्यग्रं प्रहरेन्न पुरस्तात्प्रत्यस्येदूर्ध्वमुद्यौति कर्षन्निव १५ न्यञ्चमन्ततः पर्यावर्तयन्ननौद्गमयेति संप्रेष्यत्य॑ञ्जलिनानौत्प्रस्तरं त्रिरूर्ध्वमुद्यौति स्रुक्तवाके होता यां यां देवतामनुब्रूते- १ Thus ATBV ; : H ; in ML this passage is omitted ; faefu: the Vyakhyä. Thus MLAHB; «fawi TV. ३ मपादाय the Vyakhyā. 8 VMLT ins. a; so also the Vyakhyā. ५. समङ्ता० H; समन्ता० ML; समंता - TV ; समक्ता AB. ६ पिप्रेरिति H; अतिप्रेरन इति MLV; अभिप्रेति A : अपितेरग्र इति T: पिप्रेमिति B.वैखानसमूचे १८ ६-७ ( ० श्रौतसूत्रे ७, ६-७ ) १ O i रहमुज्जिति मनूज्जेषमित्येतैस्तां देवतां यजमानो ऽनुमन्त्रयते यर्हि होता यजमानस्य नाम गृहीयात्तमा अग्मन्नाशिषो दोहकामा इति ब्रूयादनुप्रहरेत्यध्वर्युः संप्रेष्यति स्वगा तनुभ्यर इति प्रस्तरस्य तृणमग्नौदनुप्रहरत्येतदेतदिति‍ चिरङ्गुल्या दिवः खौलो ऽवतत इत्यनुप्रहृतं यजमानो ५. निर्दिशति ऽनुमन्त्रयते ॥ ६ ॥ आयुष्पा श्रोऽसीत्यध्वर्युर्यथारूपं प्राणायतनानि संमृश्य ध्रुवासौति वेदिमभिमृश्याग्नौदित्याग्नीभ्रमौक्षतेः । संत्या- ऽग ३ न्न॒ग्नौदित्य॒ध्व॒र्युराहा॑ग॒न्नत्याग्नभ्रो चौत्रो ’ १० परिधिमन्वारभ्य श्रावयेत्यध्वर्यः १.५ 1

1 मध्यमं स्वगा दैव्याहोत्भ्यः स्वस्तिर्मानुषेभ्यः शम्योर्ब्रहौति संप्रेष्यति तच्छम्यो- रिति शम्युवाके होत्रोच्यमाने यं परिधिमिति मध्यमं विभु- च्यानौ’ प्रहरति वि ते मुञ्चामीति यजमानो विमुञ्चति यज्ञस्य पाथ उपसमितमिति दक्षिणोत्तरौ परिधी युगपत्पाणि- भ्यामध्वर्युः प्रहरनुत्तरस्याग्रं मध्यमस्याधो ऽङ्गारेषूपोहति We expect ai ai, but ep. VII. 8, beg. २ तनुभ्य VHATB; ननुभ्य ML. Thus B; तृणमग्निदनुः AHTV: णमनावनु ML. छ B या निर्दिशति MLTY (as Ap.) : ङ्गुल्यान्ववदिशति AB (as Hir.) ; गुल्यादनिर्दिः H. فورم + 4. Thus MLTV» ; offer instead of a BA and probably R; His incomplete. The sign of pluti added by me. • Thus MLATV; fagar H; विमुच्यतेनौ B. R and the Vyakhyā; fageant ८ मध्यमस्यात्री RH ( मध्यमस्यायो A, मध्यमस्या हो B ) and a citation in the Vaijavanti (page 219 ) : मध्यमस्याग्रम् ML; मध्यमस्यांगार• TV. 08 वैखानससुत्रे १८, ७-८ ( ० श्रौतसूत्रे ७, ७-८ ) 1 दक्षिणस्याग्रमुपरि विष्णोः शम्योरहं देवयज्ययेति शम्युवाके यजमानो ऽभिमन्त्रयते १ यजमानं प्रथतेत्यध्वर्युः प्रहृता – परिधानभिमन्यु जुहा बिल उपभृतो ऽग्रमवधाय सःस्त्राव - भागाः स्थेति स्रुचोराज्यशेषमग्नौ संस्रावयति यज्ञ शं च मे यज्ञ नमस्ते यज्ञेष्टो यज्ञो भृगुभिरिति च यजमानः संस्राव - ५. भागांन्देवाननुमन्त्रयते । यत् कामयते तदभिवदति । हविः = शेषान्प्राश्नाति ॥ ७ ॥ वेदो ऽसि वित्तिरसीति वेदमन्तर्वेद्यासनं यजमानो ऽभि- मृशति विदेयेत्येतस्य पुरस्ताद्यद्यङ्गाटव्यस्याभिध्यायेत्तस्य नाम गृहीयात्तदेवास्य सर्वं वृङ्क्ते’ सस्रुवामाज्यस्थालीमानीत्र आदत्ते " वेदं होता जुहपभृतावध्वर्युः । पत्नी: संयाजयिष्यन्तः प्रत्यञ्चो यन्ति पूर्वेण गार्हपत्यमध्यर्युर्दक्षिणातिक्रम्याग्नेर्वामपन्नग्टहस्येति युगधुरि स्रुतौ विमुञ्चति । यदि पात्या निर्वपत्येतेनैव स्ये विमुच्या॑प॒रेण गार्हपत्यमुपविश्योपांशुच्चैर्वा सुग्म्यां पत्नीः संयाज- यति वेदं वोपभृत्य" पत्न्यामन्वारब्धायां दक्षिणो ऽध्वर्युरुत्तर १५ श्रग्नौ मध्ये होता॑ज्यस्थायाः स्रुवेण जुहां चतुर्गृहीतं गृहीत्वा सोमायानुब्रूहीति संप्रेष्याश्राव्य प्रत्याश्राविते सोमं यजेति संप्रेष्य वत उत्तरार्धे सोमं यजति ॥ ८ ॥ १ नुमन्त्रयति ML. २ यज्ञेष्टो ML; यज्ञेष्टो भृगुभि० TV : यज्ञेतीष्टो H; यज्ञेनौटो यज्ञी भृगु० A; यज्ञोतिष्टो यज्ञो ट० B. = Thus the Mss. हविःशेषान्टत्विजः प्राश्नन्ति the Vyākhya. & Thus H and cp. Hir. ; वेदं वोषयम्य the other Mss. and the Vyakhya. ५. Thus MLATV and the Vyākhyā (one copy) ; दक्षिणे HB and the Vyākhyā (another copy). वैखानससूत्रे १८, ८-१० ( ० श्रौतसूत्रे ७, ८-१० ) एतयैवावृता दक्षिणार्धे त्वष्टारं तावन्तरेण देवपत्नीर्यजति 1 परिश्रिते परिश्रिते वा चतुर्गृहीतेनाज्येन राकां पुत्रकामो यजेत सिनौवालों पशुकामः कुहं पुष्टिकामो देवानां पत्नीभ्यो ऽनुब्रूहीति संप्रेष्यत्याश्राव्य प्रत्याश्राविते देवपत्नी- ५. रिवामं गृहपतिं यजति सं पत्नी पत्येति सवेण गाई- पत्ये संपत्नीयं जुहोति तयान्वारब्धेन स्रुवेण वा’ सोमस्याहं देवयज्ययेति यजमानः प्रतिमन्त्रं पत्नीसंयाजानां जतं हुतमनु- मन्त्रयते ऽध्वर्युः पूर्ववद्धोतुरङ्गुलिपर्वणी अनक्ति तदवत्राय होताप उपस्पृशति दक्षिणे होतुः पाणावध्वर्युश्चतुर श्राज्य - १० बिन्दूनिडामवद्यति षडशौध दूडामुपयमानंर होतारमध्वर्यु- रानौत्रः पत्नी चान्वारभन्त उपहतेयं यजमानेत्युच्यमान उपहता पशुमत्यसानौति पत्नी जपति ॥ ९॥ उपहतो द्यौः पितेत्युपहतामाज्येडामाग्नौघ्रः प्राश्नातौडा- स्माननुवस्तामिति यजमान श्राज्येडामुपह्यमानामनुमन्त्रयत १५ उपहतामृत्विजः प्राश्याचम्य तृष्णौममिर्जयन्त ’ डान्त- माहवनौये शम्युवन्तं गार्हपत्ये विपरीतं वा यदि शम्युवन्तं " पाश्चात्ये वेदात्तृणमपादाय तस्यायं जुहामञ्ज्यात्स्रुवे मध्यमाज्य- स्याल्यां मूलं ’ तत्प्रस्तरेण व्याख्यातमन्वाहार्यपचन दू प्रवश्च - १ तयान्वारब्धे सुवेण वा H. २ उपक्रयमानां VMLT; उपक्रयते होता तम० ( changed into होतारम ० ) AB; H (partly incomplete ) : च्वाज्यबिन्दुनिडामुपयते होनारमध्वर्युराग्ग्रौघ्रः etc. Do the words इडामुपकयते होता belong to the text? The Vyakhyā agrees with the text as given above. ३ उपहताम्र BMLTV : उपहतायामृ० HA. ४ यदि शभ्यवन्तं TMLAV : शम्युवन्तौ HB without यदि . ५ तत्पस्तरे में; तत्पुस्तरवदु MLTV : तत्तत्पस्तरवद् A ; तत्तत्पस्तरे व्या० B. ७६ वैखानससूत्रे १८,१०-११ ( ० श्रौतसूत्रे ७, १०-११ ) नान्याधाय चतुर्गृहीत श्राज्ये जुहां फलौकरणानोप्याने दवायो इति जुहोत्यपरं चतुर्गृहीतं गृहौवा पिटलेपानो- प्योलूखले मुसल दूति पिष्टपं जुहोति । विपरीतमेके सरस्वती विशोभगौना तस्यै ते स्वाहा या सरस्वती वेशभगौना तस्यै ते स्वाहेति’ तयोर्यजमानो मुखं विसृष्टे ॥ १० ॥ या वेदो ऽसि वित्तिरसौति वेदं होता पत्यै प्रदाय वाचये- दिमं विष्यामीति योक्पाशं विव्यते १ तस्याः सयोक्त्रे ऽञ्जलौर पूर्णपात्रमानयति समायुषेत्यानीयमाने सा जपति तन्नि- नौय* मुखं विसृज्योत्थाय पुष्टिमतौ पशुमतीति यथार्थ गच्छति घृतवन्तं कुलायिनमिति वेदं गार्हपत्यात्संततं होता - १० हवनीयात्स्तृणन्नेति वेदो ऽसि वेदो म श्राहरेति वया वेदिमिति च वेदं स्तीर्यमाणं यजमानो ऽनुमन्त्रयते यथे- तमध्वर्युराहवनीयं गत्वा जुहा स्रुवेण वा ब्रह्म प्रतिष्ठेत्येषो ऽनु- वाको यदकर्म यत्प्रमत्ता अन्तरगाम र मनो ज्योतिरयाश्चाग्ने यदस्मिन्यज्ञे स्वस्ति न इन्द्रो यत इन्द्रः स्वस्तिदा भूर्भुवः सुव- १५ ! The second mantra not in ML; it belongs to the text. २ विमुञ्चते H only. Thus MLTV; aur geût eat HAB. ४ मा given by AHB, not by MLTV. ५ तन्निनौय BHA; निनौय MLTV. विसृज्योत्याय H: विन्ट भ्योत्याय AB विस्सृज्योत्तिष्ठति MLTV. ७ बहरेति AHB; याभरेति MUTV and Vyākhyā; आभर the Mantrasamhitā. ८ वेदं स्वीर्यमाणं VLT; वेदं विस्तीर्यमाणं M.; वेदिं सौर्यमाणां HB ; वेदेस्तौर्यनाणां A. प्रमत्तान्त• HB : प्रमत्तोन्तः ML : प्रमत्तोंतर TV: प्रमत्तान्तरगाम्मनी० A. The Mantra acc. to the Mantrasamhitā runs : यत्प्रमत्ता अन्तरगाम किञ्चिदस्मिन् मन्त्रतो कर्मती वा । अनयाडत्या etc., as Ap. III. 11. 2 end. ७७ वैखानससूत्रे १८, ११-१३ ( ० श्रौतसूत्रे ७, ११.१३ ) रित्येतैः सर्वप्रायश्चित्ताडतौला पूर्ववद्दुवामाप्याय्यान्तवेद्यूर्ध्व- स्तिष्ठन्वयाहवनीये देवा गातुविद दूति चौणि समिष्टयजूंषि संततं जुहोत्येकं द्वे वा मध्यमे स्वाहाकारे बर्हिः प्रहरति प्रहृत्य वाभिजुहुयात् ॥ ११॥ 1 ५ प्रवसति यजमाने सह समिष्टयजुषा यजमानभागं जुहुयादे ऽदब्धायो इति यजमानो हयमानं दिवः खौलो ऽवतत इति बर्हिः प्रहियमाणमनुमन्त्रयते सं यज्ञपति- राशिषेति यजमानभागं प्राप्रातीद हविः प्रजननं मे अस्खिति 1 1 श्टतस्य दधिक्राव्णो अकारिषमिति दघ्नो न वैश्यराजन्यौ १० सांनाय्यं प्राश्रौतो ऽग्रेणाहवनीयं प्रणीताः पर्याहृत्य को वो ऽयोक्षौदित्यध्वर्युरन्तर्वेदि विमुञ्चति । तासु संततामुदकधारा- मानयति १ सदसि सन्मे भूया दूत्यानीयमानायां धारायां यजमानो जपति प्राच्यां दिशि देवा इत्येतैर्यथालिङ्ग परि- षिच्य समुद्रं वः प्रहिणोमोत्यन्तर्वेदि निनौय यदप्सु ते सरस्वतीति १५ द्वाभ्यां मुखं विमृष्टे यं देवा मनुष्येष्वित्युपवेषमादायाध्वर्यु- र्योपवेषे शमित्युत्करे निरस्येत् ॥ १२ ॥ 1 निरमुं नुदेत्येताभिर्वा यानि धर्मे कपालानीत्यध्वर्यु- यजमानौ विमोचनं जपतो यजमान उपोत्थाय दक्षिणेन पदा विष्णोः क्रमो ऽस्यभिमातिहेति त्रिभिस्त्रीन्विष्णुक्रमान्प्राचः २० क्रामति टतौये पदे तिष्ठन्नाहवनीयं नात्येति । विष्णोः क्रमो ऽसि शत्रूयत इति चतुर्थ जपत्यगन्म सुवरित्याहवनीयमुप- तिष्ठ उद्यन्नद्य मित्रमह इति षङ्गिरादित्यमेन्द्रोमावृतमन्वावर्त १ उदधारा० HABTY; उदकधारा० ML and Vyākhyā. २ क्रामति VLT: क्रामयति M: क्रमते HAB. वैखानससूत्रे १८, १३-१४ ( ० श्रौतसूत्रे ७, १३-१४ ) ‘इति’ प्रदक्षिणमावर्तते । समहं प्रजयेत्याहवनौयं पुनरुपावर्तते समिद्धो अग्न इत्युपसमिन्द्धे वसुमान्यज्ञ इत्युपतिष्ठते ऽ वह दूत्यन्वाहार्यपचनमन श्रय पवस्वेति द्वाभ्यां गार्हपत्यमग्ने गृहपत दूति च तामाशिषमाशा से तन्तवे ज्योतिमतौमिति ब्रूयाद्यस्य पुत्रो जातः स्यात्तामाशिषमाशासे ५ मुझे ज्योतिमतमिति जातपुत्रो बहुपुत्रः सर्वेषां पुत्राणां नामान्यनूच्य ज्योतिशतौमित्यन्ततो वदति ॥ १३ ॥ 1 1 1 वेदवणान्युपस्थे निधाय ये देवा यज्ञहन इत्यतिमोक्षा- न्तर्वेद्यासीनो जपति कस्त्वा युनक्ति स त्वा विमुञ्चत्विति यज्ञं विमुञ्चति सर्वमनुवीक्षते सर्वमनुवते यथेतमेत्य यजमानायतन १० उपविश्य पयस्वतौरोषधय इत्यप श्राचम्याने व्रतपते व्रतमचारिष- मिति पञ्चभिराहवनीये समिधो ऽभ्याधाय तैरेव व्रतं विसृज्य यज्ञो बभूव स बभूवेति यज्ञस्य पुनरालम्भं जपति गोमा अन इति प्रादुत्क्रम्य जपति ब्राह्मणास्तर्पयितवा इति संप्रेष्ट दश वा ब्राह्मणान्भोजयेच्छतं पशौ सहस्रं सोमे । दृष्टिरसौत्यप उपस्पृशति प्रवसंश्चाहवनीयाभिमुखः सर्व याज- मानं जपति ब्रह्मभागं प्राश्यायाडग्निरिति ब्रह्मा समिध- माधाय जत्वोपस्थाय वा यथेतमुदङ्कतिक्रामति संतिष्ठेते दर्श- पूर्णमासौ दर्शपूर्णमासौ ॥ १४ ॥ 1 1 इति श्रौतसूत्रे सप्तमः प्रश्नः ॥ १ Thus MLTV ; पञ्चभिरा० HAB, cp. Ap. IV. 15. 1. 2 Thus ABHTV; पवख ML. ३ जात: without avagraha the Mss. ४ वदति THABV ; जपति ML. भू Thus MLB ; संप्रेष्य दूष्टौ TV ; संप्रेष्यत्यष्टौ AH. १५. वैखानससूत्रे १६, १·२ ( ० श्रौतसूत्रे ८, १-२ ) श्रथाग्रयणेष्टिस्तेयानिष्ट्वा नवानं नाश्नाति । यावतर्वै प्रजा श्रोषधीनामहुतानामानन्ताः पराभवन्नाग्रयणं भवति हुताद्याय यजमानस्यापराभावायेति विज्ञायत 1 श्रोषधीनामग्रपाकेन यजते । शरदि ब्रौहिभिर्यजेत । पूर्व पुराणैर्द्रौहिभिराग्नेय- ५. मष्टाकपालं निर्वपेन्नवैरितराणि हवय्यैन्द्रानं द्वादशकपालं वैश्व- देवं पयसि चरुं द्यावापृथिव्थमेककपालं । तस्य वैश्वदेविकेक- कपालवत्कल्पो ’ ऽपि वाज्येन द्यावापृथिव्यमुपांशुयाजवत्कुर्यात्सौम्यं श्यामाकं चरुमिंद्राग्नी रोचना दिवः श्रथदृचमित्यैन्द्राग्नस्य याज्यानुवाक्ये विश्वे देवा ऋतावृधो विश्वे देवाः श्टणुतेति १० वैश्वदेवस्य द्यावा नः पृथिवी प्र पूर्वजे इति द्यावापृथिव्यस्थ प्रथमजो वत्सो दक्षिणा ॥ १ ॥ 1 Į नाग्नेय- वसन्ते यवैर्यजेत तेषां ब्रह्माग्नयणवत्कल्पो श्यामाकौ भवतो । व्रौहिभिरिष्ट्वा ब्रौहिभिरेव यजेत दर्श- } 1 पूर्णमासावा" यवेभ्यो । यवैरिवा यवैरेव यजेता व्रीहिभ्यो १५ वर्षासु श्यामाकं चरुं निर्वपतिः । तस्य सप्तदश सामिधेन्यस्त्व- मने सप्रथा असि सोम यास्ते मयोभुव इति मदन्तावाज्य- भागावाप्यायस्व संत इति हविषः प्रेो न दूमो श्रम इति संयाज्ये ’ यथर्तु वेणुप्रियङ्गुनौवारैः श्यामाकवद्यजेत° यत्प्राक् १ सवानं MLABTV and the Vyakhya (cp. Ait. br. VII. 9. 1) ; नवानां H. I am unable to point out this śruti in a Brāhmaṇa. a Thus the Mss. ; यजेत the Vyākhyā. & Thus BAHRTV: मासौवा MT.. 1 Thus 4: यजेत the other Mss. निर्वपति LR; निर्वपतौति M: निर्वपत्येतस्य TV: निर्वपतीत्येके HAB. ; ; ७ श्यामाकवद्यजेत A ; श्यामाकवद्वायजेत BMLTV ; •वद्यायजेत RH. वैखानससूत्रे १८, २-३ ( ० श्रौतसूत्रे २-३ ) प्रोक्षणात्तत्कृत्वा शतायुधायेति पञ्चाज्यानर्जुहोति पुरस्ता- fraredi वानि: प्रथमः प्राश्नात्विति श्यामाकस्य यजमानभागं प्राश्नाति भद्रान्नः श्रेय इति व्रीहौणामेतमु त्यं मधुनेति यवानामपि वा पौर्णमास्याममावास्यायां वाग्रयणेष्टिमन्वायात- येदपि वा नवैरेव पौर्णमास्याममावास्यायां वा यजेत नवे - ५ र्वाग्निहोचँ जुहुयात्स॑र्वासामोषधीनां ग्राम्याणामारण्यानां व- पासने गार्हपत्ये वा स्थालीपाकं श्रपयित्वाग्रयणदेवताभ्यः विष्ट - चतुर्थोभ्यो’ जुहुयाच्चतुरो वा ब्राह्मणान्भोजयेदनिष्ठे ऽप्या- ग्रयणे ब्रह्मणि तं भवति ॥ २ ॥ { अथ चातुर्मास्यान्याय्यं ह वै सुकृतं चातुर्मास्यैर्भवति तानि यक्ष्यमाणे वसन्ते प्राचौनप्रवणे वैश्वदेवेन यजते फाल्गुन्यां चैत्र्यां पौर्णमास्यां बोदगयन श्रपूर्यमाणपक्षस्य पुण्याहे वा प्रयुञ्जीत तस्य पूर्वेद्युरग्निर्होतेति मनसानुद्रुतेनानुवाके- नाहवनौये हुत्वारम्भणीयामिष्टिं कुर्याद्वैश्वानरं द्वादशकपालं पार्जन्यं चरुं च ’ वैश्वानरो न ऊत्या पृष्टो दिवौति वैश्वानरस्य १५ याज्यानुवाकये पर्जन्याय प्रगायताच्छा वद तवसं गौर्भिरिति पार्जन्यस्य । वैश्वानरे हिरण्यं दक्षिणा धेनुः पार्जन्ये ऽतो १ शतायुधायेति ALRBV : शतायुधामिति M; शतायुधीमिति H; शतायुधामेति T. २ Thus ML; पौर्णमासीममावास्यां वा AHRB ; पौर्णमासीममावास्यायां ar TV. भ० B. Thus ALBVT; faðaf M; gầaf HR. ४ Thus B; •तुर्थिभ्यो TMLV; • तुर्थाभ्यो HA and Vyākhyā. ५ Thus ARV; चातुर्मास्यो भ० H ; चातुर्मास्ये भ० MLT ; चातुर्मास्यै Thus ATVB; yur ML; g@sefa HR. वैखानससूत्रे १८, ३-४ ( ० श्रौतसूत्रे ८, ३-४ ) 1 ८१ ऽन्यत्मिद्धेष्टिश्चातुर्मास्यानां’ यज्ञक्रतोः पञ्चर्त्विजोऽधिकः प्रति- प्रस्थाता’ ययास्यैतदहरुदवसायानुदवसाय वा वैश्वदेवहविर्भि- यक्ष्यमाणो ऽत्र पशुबन्धवद्गार्हपत्यादग्निं प्रणीय तददग्न्यायतने ऽग्निं प्रतिष्ठापयतीत्येके १ ऽग्नीनन्वाधायामिक्षायै वैश्वदेव्यै ५ वत्सानपाकरोति सप्तदश सामिधेन्यस्त्रेधा प्रमयं बर्हिः संनद्धं तदेकधा पुनः संनह्यत्येवमामुभयत्र पुनः संनहने मन्त्रः । सायं हुते ऽग्निहोत्रे सांनाय्यं दोहयति ’ दध्नातनक्ति ’ ॥ ३ ॥ 1 1 प्रातर्द्धतेऽग्निहोत्रे पाणिप्रक्षालनादि कर्म प्रतिपद्यते पात्रसंसादनकाले द्वे उपभृतौ पृषदाज्यधानी द्वितौया दे १० श्रज्यस्याल्यौ दधिधानी दितीया" पालाशं वाजिनपाचं चमसं ! निर्वपनकाल श्राग्नेयमष्टाकपालं निर्वपति सौम्यं चरुं सावित्रं द्वादशकपालं सारस्वतं चरुं पौष्णं चरुमित्येतानि पञ्च संचराणि । मारुतं सप्तकपालं वैश्वदेवौमा मित्रां द्यावापृथिव्यमेककपालं चिष्फलीकृतेषु यथाभागमन्त्रेण सौम्यं चरुं सारस्वतं चरुं विभज्य १५ पिष्टेषु संयुतेषु तथा पौष्णं च विभज्य कपालान्युपधाय च चाधिश्रित्य प्रातर्दोह वद्दुग्ध्वा तप्ते पयसि सायंदुग्धमानयति ̈ } १ Thus emended ; पार्जन्य इत्यन्यत्सिद्देष्टिया • MB ; पर्जन्यत्मिदेष्टिश्वा० VT ; पार्जन्यन्यत्मि० etc., L; पार्जन्येऽत्यन्यत्मिदेषिदेतिचा. H. ; पार्जन्येत्यन्य- सिटि A ; पार्जन्यन्यत्सिद्धेष्टि • R.. २ Thus (difficult to understand !) the Mss. exc. A which has : थास्यै • instead of यथास्ये..

• Thus AMLBTV ; तदग्न्यायतने R; दक्षिणायतनेनिं प्र० H. ४ द्वितीया च H only. ५ तथा MLAVT ; यथा HRB. ६ चरुं not in MLATBV. ७ सायं दुग्धमानयति H: सायं दुग्धं दध्यानयति BMLTV : सायं दुग्धं दनानयति A. C २ वैखानससूत्रे १८, ४-५ (० श्रौतसूत्रे ८,४-५ ) 1 या संहता सामिचा यद्द्रवति तदाजिनमन्यस्मिन्यात्रे निषिच्य निदधाति ॥ ४ ॥ 1 कृत्वोत्तरं परिग्राहमाज्येन दध्ना चोदेहीति प्रेषं संनम- त्याज्यं निरुप्य पृषदाज्याय दधि निर्वपति तस्याज्यधर्म: २ स्यान्नाधिश्रयत्याज्यग्रहणे जुहपटतोश्चतुर्गृहीते गृहोला नि - ५ रुप्ताज्यस्य तृतीयं निरुते दध्यानीयर महीनां पयो ऽसौति द्वितौयोपभृति पञ्चग्टहीतं पृषदाज्यं गृह्णाति हविरुद्वासनेषु द्वयोः पात्रयोरामिक्षामुद्धृत्य वाजिनैकदेशेनोपसिञ्चत्यैककपालं पात्रे ऽन्यस्मिन्नुद्वास्य तदाज्येनाभिपूरयित्वाविःपृष्ठ कुर्यादित्येके प्रथमं चातुर्मास्यान्यन्वारभमाणस्य व्याहृतौभिर्हवय्यासादयति १० तथा संवत्सर । उत्करे वाजिनमासादयत्यग्निहतेति पञ्च- होचा यजमानो हवय्यासन्नान्यभिमृशति वाजिनं च निर्मन्थ्यं करिष्यन्नग्नेर्जनित्रमसौति शकलमादाय बर्हिव्यपरेणा- eartयं निधाय वृषणौ स्य इति प्राचीने बर्हिषी शकले निधायोर्वश्यसीत्यधरारणिमादाय पुरूरवा इत्युत्तरारणिं च १५ १ या संहता the Vyakhya ; यत्संहता ML; संहता H; संचिता BB ; यत्संहिता ATV. २ तस्यान्यधर्म स्यात् Vyākhyā; तथाज्यधर्म स्वान्ना० M ; तदाज्यधर्मस्यान्ना० LHATB ; तदाज्यधर्मरस्यान्ना० V. ३ दानीय LAMTV ; दनानीय H; दध्यानीय B; दधन्यानीय the Vyākhyā. 8 Thus AHR and the Vyakhya ; • चांव्युद्धृत्य ( ० दत्य) MLTV. ५० पूरयत्यावि: BR ६ ० साद्यामि H.R. O • होना AMLIV : यहोत्रा H; पहोचा RB. = Emended ; ( दर्भों The Vyākhyā ;) बर्हिषि or बर्हि the Mss. धरारणिम० MLV; धरामरणोम० H; धरामरपिं B; ०धरा- रणीम० A.वैखानससूत्रे १८, ५-६ ( ० श्रौतसूत्रे ८, ५-६ ) घृतेनाक्ते इत्याज्यस्याच्या बिले वायुरसीति समवदधात्य॑ग्नये’ मध्यमानायानुब्रूहौति संप्रेष्यामि त्वा देव सवितरिति होत्रा त्रिरनूक्तायां गायत्रं इन्दो ऽनु प्रजायस्वेति प्रजातिभिस्त्रिभिस्त्रिः‍ प्रदक्षिणं मन्थमावर्त्य यथाकामं मन्यति ’ जातायानुब्रूहौति ५ जाते संप्रेष्यति ॥ ५ ॥ 1 प्रहियमाणायानुब्रूहीति प्रहियमाणे भवतं नः समनसा- वित्युत्तरपरिधिसन्धिना निर्मन्थ्यमाहवनीये? प्रहरत्येनावग्नि- रिति प्रहृत्याभिजुहोत्यग्नये समिध्यमानायानुब्रूहीति संप्रेष्यति यथाप्रकृति चतुरो दुर उषासानक्ता देव्या होतारा तिस्रो देवौरिति चतुरः प्रकृतिवदुत्तम इति नव प्रयाजा दूज्यन्ते चतुर्थे ऽर्ध समानीयाष्टमे सर्व समानयते । तेष्वादितश्चतुर्भि- रनुमन्त्रणैश्चतुरो यजमानो ऽनुमन्त्रयते दुरःप्रभृतश्चतुरश्चतुर्थ- स्यानुमन्त्रणेन पञ्चमे नवमं सावित्रैककपालयोर्देवतामुपांश्व- ध्वर्युजत्य॑खण्डमेककपालमवदायर्जु" प्रतिष्ठितमपर्यावर्तयज्ञ्जुहोति १५ यथायं न दिक्षु पद्येत यदि पद्येत वरं दत्त्वा स्रुगग्रेण प्रतिष्ठापयेत्प्रत्यादाय वा पुनः स्थापयेन पाणिनेत्येके मधुश्च माधवश्चेति चतुर्भिर्मासनामभिरेककपालमभिजुहोति प्रथमजो वत्सो दक्षिणा मिथुनौ वा गावौ । पृषदाज्यं यदुपभृति तज्जुहा - मानौय तामेवोपम्भृत्यैतेन नवानूयाजा दूज्यन्ते ॥ ६ ॥ Į 1 1 1 १ समदधाति ML; समवदधाति ATV ; समवयान्यनं • B; in H this whole passage is missing. २ Thus TV and cp. Baudh. Iv. 5 : 115. 10; प्रजावत् त्रिभित्रि- fufe: A; fafufa. MLB and the Vyakhyā. = Thus H and the Vyakhya : निर्मथ्यम० HB ; निर्मथितम. MLTV. * R. probably aar cuix. instead of jaarquia… ८४ वैखानससूत्रे १८, ७-८ (०८७८) पशुवदष्टावाद्यान्यजमानो 1 ऽनुमन्त्रयत उत्तमेनेोत्तमं 1 संवत्सरीणा स्वस्तिमाशास्ते दिव्यं धामाशास्त दूति होता सूक्तवाकस्याशिःष्वनुवर्तयति प्रहृत्य परिधीन्संखावेणा भिजत्य वाजिनपात्र उपस्तौर्य बर्हिषि विषिञ्चन्वाजिनेन तत्पाचं पूरयति’ नाभिघारयति’ वाजिभ्यो ऽनुब्रूहीति संप्रेष्यत्याश्राव्य प्रत्याश्राविते वाजिनो यजेति संप्रेष्यत्येनवानं होता याज्या- मन्वाह वषट्कृते ऽध्वर्युः स्रुचा स्त्रावयञ्जुहोति’ वाजिनस्याने ! वौहौति होतानुयजति वाजिनोद्रेकेण प्रतिदिशं यजति दिश: स्वाहेति प्राच्यां प्रदिशः स्वाहेति दक्षिणत आदिशः स्वाहेति पश्चिमतो विदिशः स्वाहेत्युत्तरत उद्दिश: स्वाहेति मध्ये १० स्वाहा दिग्भ्य इति प्रदक्षिणमनुपरिषिञ्चति नमो दिग्म्य इति वोपतिष्ठते ऽन्तर्वेदि शेषं समुपक्ष्य परस्परमसावुपय- स्वेत्यामन्त्रणे कृत उपहत दूति प्रतिवचने च वाजिनां भक्षो श्रवत्विति सर्वे वाजिनं भक्षयन्ति तत्र प्रथमो होता यजमान- श्वरमः ॥ ७ ॥ पशुवत्समिष्टयजूंय॑तो ऽन्यत्सिद्धेष्टिः १ संतिष्ठते श्वः पौर्ण- मास्येष्ट्वा यजमानः स्वायतन उपविश्याप उन्दन्त्वित्यद्भिः शिरो ऽभ्युद्य या शलल्येतु शलाकया वा केशान्विभज्यतमेव पर- मेष्ठौति प्रतिदिशं केशान्निर्वतयति । श्मश्रूण्यग्रे वापयते सर्व १५ १ Thus ABHR ; खुचाखावं ज० M खुचा वा स्वावयन् जु० TV ; खुच्चा- मात्रावयन् जु० To It. २ Thus ABHR: प्रतौच्यां MLTV. ३ Cp. VIII. 3 ; VIII. 13 end ; IX. 12. ४ पौर्णमास्ये इट्टा ML; पौर्णमास्येनेष्ट्रा H. ५ येण्या AV.. वैखानससूत्रे १८, ८-८ ( ० श्रौतसूत्रे ८८ ) } वा वापयते तदृतमिति यजमानो जपति ब्राह्मण एकहोतेति चानुवाकर्मेतेषु पर्वसु मध्ये मांसानशनादिवतानि । चतुर्षु चतुर्षु मासेषु यो यजते स चातुर्मास्ययाजी वसन्ते वैश्व- देवेन वर्षासु वरुणप्रघासैः शरदि साकमेधैर्यो यजते स ५ ऋतुयाजी ॥ ८ ॥ श्राषाढ्यां श्रावण्यां वा वरुणप्रधासैर्यजते । वैश्वदेववत्तन्त्र- तेषां वेदौ कृत्वाग्रेण गार्हपत्यं समे द्वे प्राच्यौ वेदी प्रतिप्रस्थाता दार्शिक दक्षिणणं वेदिं करोति पाशकौमध्वर्युरुत्तरां तत्र पाशुकौमुत्तरवेदिं च I पृथमात्रेण चतुरङ्गुलेन वा श्रोष्यंसेव- १० संभिन्ने वेदौ ’ अध्वर्युप्रतिप्रस्थातारौ ब्रह्माणं संप्रेष्यतो दौ | ब्रह्मा प्रसौति । प्रतिप्रस्थातान्तरा वेदौ संचरत्यपरेणोत्तरां वेदिं स्तम्वयजुर्द्धरन्नाध्वर्युमभिपरिहरत्यंत्तर मिने वोत्करे निवपति यदेवाध्वर्युः करोति प्रतिप्रस्थाता तत्करोत्यु॑त्तरात्परिग्राहाकृत्वा दक्षिणवेदेरुत्तरश्रोणेः प्रक्रम्योत्तरस्या वेदेर्दक्षिणणदंसात्स्फोनेक- पशुबन्धवदुभावाहवनीयौ प्रणयोभय- १५ स्यामनुसंभिनत्ति 1 ४ त्रोत्तरवेदिसंभारेष्वग्नौ प्रतिष्ठापयतो ऽग्नीनन्वाधाय मारुत्या वारुण्याश्चोभयोरामिक्षयोर्वत्सानपाकुरुतः सायंदोहौ पृथग्दधिनी कुरुतः ॥ ८ ॥ १ तहतमिति MLAV ; निं दूतमिति HB ; तहतमिति T. २ Thus HMAR ; मांसाशनादि० LTV. ३ प्रथमात्रेण MLTV and the Vyākhyā; प्रथमात्रेण A; प्रादेशमात्रेण HR : प्रथममात्रेण B. ४ Thus AR (only ध्वर्युरभि० ) ; व्यजुईरांतंनाध्वर्युमभि० H ; व्यजुर्हर- त्रध्वर्युरपि परि० MB ; व्यजुर्हरमध्वर्युर्नाभिपरि• LIV. Thus MLTV : उत्तरे परिग्रहे HAB. Thus A; fg THV: •f MLB. ० वैखानससूत्रे १८, १०-११ ( ० श्रौतसूत्रे ८,१०-११) 1 सद्यस्काला वरुणप्रघासा इत्येके । प्रातर्द्धते ऽग्निहोत्रे पाणि- प्रचालनादि प्रतिपद्य पृथक् पात्राणि प्रयुङ्क्तः १ स्रुचः शमोमय्यो हिरण्मय्यो वध्वर्युः पञ्च संचराण्यैन्द्राग्रमेकादशंकपालं च निर्वपति प्रतिप्रस्थाता मारुतीमामिक्षां प्रति मारुत्यै मेव्यै यवान्निर्वपत्यध्वर्युर्वारुणौमामिचां प्रति वारुणाय मेषाय यवा - निरुप्य कायमेककपालं निर्वपति पुंव्यञ्जनो मेषः स्त्रौव्यञ्जनी मेषौ ’ प्रोक्षणौशेषेण यवान्संयुत्या वहन्यैन्द्राग्नपर्यन्तानां कपाले- षूपहितेषु मनागुपतप्तानामवाञ्जनपिष्टानां यवानां प्रतिपुरुषं करम्भपात्राण्येकातिरिक्तानि तेषामेवाध्वर्युर्वारुणं मेषं प्रति- प्रस्थाता मारुतौं मेषौमेकादशसु द्वादशसु वा कपालेष्वधि- १० श्रयत्याप्येभ्यो निनौयाग्नौ प्रणयत इत्येकेऽद्मिवत्युत्तरं परिग्राहं परिग्टह्य स्रुवं स्रुचश्च संम्टड्डि पत्नी संनह्याज्येन दध्ना चोदेहीति संप्रैषं संनमति १ ० ॥ वैश्वदेववत्पृषदाज्यं ग्टहोतो’ हविषामुदासने ऽनेकी- freegarat रोमशौ कुरुतो ! यदि ता न विन्देतां कुशायै- १५ श्च॑मसे वाजिनोपस्तौर्यामिक्षामुद्धृत्य तस्यां मेषमवदधाति तथा वारुण्यां मेषौं ’ तयोः शमौपर्णकरौरसक्तूनुपवपतस्तानि करम्भ- पात्रेषु चोष्योत्तरस्यां वेद्यामाग्गेयादौन्यन्यानि हवींष्यध्वर्युः साद- यति दक्षिणायां मारुत प्रतिप्रस्थाता करम्भपात्राणि च । मेषौ व्यत्यस्यतो मारुत्यां मेषौं वारुण्यां मेषमुत्करे ऽध्वर्युरेव वाजिने २० १ Thus emended with the Vyākhyā; प्रयुनक्ति the Mss.; cp. also Hir. २ A and the Vyākhyā स्रुवौः ; read स्रुवं च ? cp. IX. 1, XIV. 1. . Thus LIV; वाजिन था० M; वाजिनमा० AHB. The dual is right, as appears from the Vyakhyā. वैखानससूत्रे १८, ११-१३ (० श्रौतसूत्रे ८, ११-१३ ) I श्रसादयति’ निर्मन्थ्येन चरित्वा वेदं निधायानये समिध्य- मानायेति संप्रेष्यति । सामिधेनीय्वनुकासु वेदाभ्यामाहवनीयौ त्रिरूपवाजयत | उत्तरे मृष्टेऽसृष्टे दक्षिणे प्रधास्थान्हवामह इति प्रतिप्रस्थाता पत्नीं वाचयित्वोदानयति ॥ ११ ॥ 1 } } J पत्नि कति ते जारा इति तां पृच्छति सा यान्प्रब्रूया - त्तान्वरुणणे ग्टत्वात्विति निर्दिशति । यज्जारं सन्तं न प्रब्रूयात्प्रियं ज्ञातिं रुन्ध्यादसौ मे जार दूति निर्दिशेद्विपरीतौ वान- यनप्रश्नावै षौके शूर्प श्रप्य करम्भपाचाणि पत्नौ शौर्षन्नधि निधायान्तरा वेदौ गत्वाग्रेण दक्षिणमग्निं‍ प्रत्यङ्मुख्यवतिष्ठते प्रत्यङ्मुखश्च यजमानस्तानि पत्नी यजमानाय प्रयच्छति । स शीर्षन्नधि निधाय मो षु ण इति पुरोऽनुवाक्यामन्वाह यग्राम इति पत्नौ यजमानश्च याज्यामनुत्रतो जुहुतश्च शूर्प चानुप्रहर- त्यध्वर्युः प्रतिप्रस्थाता वा जुहोत्यन्वारभेते इतरार्वक्रन्कर्म कर्मकृत इति विपरायन्तौ जपतो ऽध्वर्युर्वा ॥ १२ ॥ १५. प्रतिप्रस्थाता दक्षिणमग्निं संमर्थेन्द्रानपर्यन्तः प्रचरिते मारुत्या श्रमिक्षायाः प्रथमेनावदानेन सह प्रतिप्रस्थाता सर्वा I १ Thus LTV ; वाजिन आ० M ; वाजिनमा० AHB. The dual is right, as appears from the Vyakhya. ‍ २ विपरीतावानयनप्रश्ना- ML/TV; विपरीतौ उभावपि दानप्रश्ना० H; • परितौ वा वदन (प्र) नाव० A ; विपरीतौ वोतानयनप्रश्ना० B. (better ? ) ● Thus AMLIV; अग्रेणान्वाहार्यपचनं HB. • Thus AHRB ; यजमानस्मा तानि MLTV. ५. पत्नीयजमानो R; पत्नीयजमाना H (preferable reading ?). = Thus ABRTV; • न्वारभेयातामितरां H; • न्वारभे त्वितरा० M ; ०म्वार- भेति इतरा० L. • Thus ARB and the Vyākhyā; प्रचरित H; प्रचरति MLTV. वैखानससूत्रे १८, १३-१४ ( ० श्रौतसूत्रे ८, १३-१४ ) I

---

मेषौमवद्यति ’ द्वितौयेनावदानेन शमौपर्णकरौरसक्तूनवद्यन्मरु योऽनुब्रूहीति संप्रेष्यति वारुण्या श्रमिक्षायाः प्रथमेनावदनेन महाध्वर्युः सर्वं मेषमवद्यति ’ द्वितीयेन शमौपर्णकरौरसक्तूनवद्य- वरुणायानुब्रूहौति संप्रेघ्य वषट्कृते ऽध्वर्युर्डत्वैककपालमवदाय कायानुब्रूहीति संप्रेष्य पूर्ववद्धुला नभश्च नभस्यश्चेति चतुर्भिर्मास- ५ नामभिरेककपालमभिजुहोति सप्तभ्यो वारुण्यन्तेभ्य’ दूडां समवदाय प्रतिप्रस्थाचे प्रयच्छति तस्मिन्प्रतिप्रस्थाता मास्त्या श्रवदायादधात्युपहतां यजमानषष्ठा: प्राश्नन्ति धेनुर्दक्षिणा ’ परिवत्सरीणां स्वस्तिमाशास्त दूत्याशिःषुर होता पूर्ववदनुवर्तयति प्रहृत्य परिधीनुभौ वाजिभ्यो ऽनुब्रूहीति पूर्ववञ्चरत श्रा मा १० विशन्त्विन्दव दूति सर्वे वाजिनं भक्षयन्ति । पूर्णपात्र वर्जमतो " ऽन्यत्सिद्धेष्टिः ॥ १३ ॥ वारुण्या पूर्णपात्रस्थाने ऽवभृथश्चतुर्गृहीतान्याज्यानि निष्कासं तुषांश्चादाय चात्वालोत्करावन्तरेणोदङ्कतिक्रम्य यत्रा- पस्तत्र सौमिकावभृथमभ्यवयन्ति । नायुर्दादि न साम गौयत ’ ऋजीषस्थाने तुषा भवन्ति ’ वारुण्वन्निष्कासमप्सु॒ जुहोत्य॑व॒म्भृथा- दुदेत्य यजमानः पत्नौ च मनोज्ञाय वाससी दत्तो नैव वावभृथस्तूष्णीं तुषनिष्कासमप्सूपवपेदित्येक । इमं विव्यमौति | १५ १ Thus BAH ; वारुण्यां तेभ्य MLTV. २ Thus E; इतोडां the other Mss. ३ आशिषु A ; आदिषु MB ; आभिष्टु LIV; आशिषी H. & Thus MLBTV ; वर्णामितो B; वर्णामौतितो A ; वर्जमिततो H. ; ५ Emended ; चतुर्गृहीत्वाज्यानि MLTV ; चतुर्गृहीत्वा HAB ; ep. āp. VIII. 7. 13. वैखानससूत्रे १९, १४ (० श्रौतसूत्रे ८, १४ ) योक्त्रपाशं विष्यते देवौराप इति सौमिकवत्समारोप्याग्नौ- नुदवसाय निर्मथ्य‍ श्वोभूते पौर्णमास्येष्ट्वा निवर्तनं वापनं च व्याख्यातमंत्रः यद्दर्म इति निवर्तनमन्त्रो मन्त्रः 1 ॥ १४ ॥ इति श्रष्टमः प्रश्नः ॥ १ Thus ABTV: विष्यति MLR ; विमुञ्चति H. २ इति BHAR ; इत्यादि MLTV. ३ निर्मथ्य MLTBV : निर्मन्ध्येन H ; निर्मध्यते A. ४ पौर्णमास्येष्टाति L, पूर्णमास्येवाति M, पौर्णमासेनेष्ट्रा H. ५ व्याख्यातमंत्र HR ; व्याख्यानं MLTV ; व्याख्यानमंत्रा AB. TAM वैखानससूत्रे २०, १-२ ( ० श्रौतसूत्रे ८, १-२ ) 1 पूर्ववच्चतुर्षु मासेषु कार्तिक्यां मार्गशीष्या वा पूर्वस्मिन्पर्व- aौपवसथ्ये ऽहनि ग्रहं साकमेधहविर्भिर्यजते ऽग्नये ऽनौकवते पुरोडाशमष्टाकपालं निर्वपति साकं सूर्येणोद्यतेति यथा समानता अनवान्त्सांतपनो गृहमेधीय इति तिख दृष्टयो यदनौकवतो बर्हिस्तत्मांतपनस्य तद्गृहमेधीयस्य ’ तत्स्तीर्ण बर्हि - ५ र्नान्यदिमा बर्हिर्न प्रयाजानूयाजास्तु ष्णौं ग्टहमेधीयस्य वत्सा- नपाकरोत्यपि वा सायंदोहवदुग्धे चरुर्भवति सायं हु हो नन्वाधाय वेदं कृत्वां परिस्तरणादि प्रतिपद्य पाच- संसादनकाले" कुम्भौं ति पात्रः संसादयति । निर्वपण – तिस्रश्च काले मरुद्भ्यो गृहमेधिभ्यश्चतुरो मुष्टौन्निरुप्य यावद्यजुरुत्पूता - १० भिमन्त्रितदुग्धं प्रभूतान्द्रौहौनन्वावपति ’ कपालस्थाने ध्रुवो ऽसौति मन्त्रं संनम्य चरुमुपदधाति । पिष्टोत्पवनस्थाने तण्डुलानु- पुनाति प्रोक्षणौरासादय स्रुवं च सुचश्च संमृद्धि पत्नी संनह्याज्येनोदेहौति संप्रेष्यति ॥ १ ॥ ज्य वायामेव ग्टहौला ब्रह्माणमामन्त्र्य वेदिं प्रोच्य १५ तच्छेषं निनौयापिसृज्य र पविचे अन्तर्वेदि विधृतौ निधाय प्रस्तरमासाद्य ध्रुवां स्रुवं च सादयत्येषासददित्यभिमन्त्रणं संन- मति विष्णवसौत्याज्याभिमन्त्रणं हविरुद्वासने श्टताद्धविषः 1 ? Perhaps originally the word gaa belonged to the preced- ing khanda. २ नप्रयाजन्याजतू. H ; नप्रयाजाः BMLTV ; संप्रयाजानूयाजाम् A ३ परिस्तरणादि only in HARB. ४ संसादनकाले AMLTV; संसादने HRB. ५. निनौयं विसृज्य MLBTV. वैखानससूत्रे २०, २-३ ( ० श्रौतसूत्रे ६, २-३ ) ह१ शरमादाय’ सुरक्षितं निधाय निर्णिज्य पात्रीषूपस्तीर्य तासु प्रतिपुरुषमोदनानुद्धरति ’ चौनित्येके निष्कासितां कुम्भ निधाय॑निर्मृष्टं दर्व्युदायुवनमवधायोदनानुद्धृतानभिघारिता- नुत्पू॒तानलंकृतानन्तर्वैद्यासादयत्य॑न्वाहार्यपचने। पत्यैर स्त्रीकुमा- ५ रेभ्यश्च प्रतिवेशमोदनं पचति तयोः पात्रयोरुत्योद्धृतयो- रोदनयोर्बिले कृत्वा तयोः प्रभूतमाज्यमासिच्चान्तर्वेद्यासादयति होतृषदनकल्पनान्ते’ ऽग्निमुपवाज्याज्यभागाभ्यां प्रचर्य स्रुच्युपस्तौर्यं सर्वेभ्य श्रदनेभ्यो द्विर्द्धिः समवदायाभिघार्य प्रत्यज्य मरुयो गृहमेधिभ्यो ऽनुब्रूहीति संप्रेष्य दक्षिणातिक्रम्याश्राव्य प्रत्याश्राविते १० मरुतो ग्टहमेधिनो यजेति संप्रेष्यति वषते त्वोदङ्कत्याक्रम्य सर्वेषामुत्तरार्धेभ्यः सकृत्सकृत्समवदायाग्निं स्विष्टकृतं यजती डान्तो गृहमेधयः संतिष्ठते ॥ २ ॥ 1 हविर्भोजनेभ्य श्रोदनानुपहरति प्रतिवेशपक्कान्पत्नी स्त्री- कुमाराः प्राश्नन्ति यः स्यात्यामोदनस्तमन्ये ब्राह्मणाः सर्व 1 1 १५. श्रशिता श्रञ्जतेऽभ्यञ्जतेऽनु वत्सान्वासयन्ति सुहिता १ Thus ATV : शरावमादाय MLHB. २ ० षायोदनानु० MH ० षायौदनानु० LATV. ● पत्न्यै A ; पत्नी MLTBV (H. dep. ). ४ ? मादयति दोषदनं (or न ) कल्पनान्तेऽग्निमुप० VMLT ; ० सादयत्याच्य- भृतासु देवतास्वग्निमुप० H, ० मादयत्यवस्टतासु देवताखनिमुप० AB, op Hir.. page 481. The other reading is probably (op. XIV. 2 ) ऊढासु देवताखग्निमुपवाज्या० । ५. द्विर्द्विः समव० AHB ; द्विर्द्धिरव MLTV. ६ सकृत्समवदाय BHA: सकृत्सकृदवदाय MLTV. ७ विभ्यजनेभ्य MLTV; हविर्दो तेभ्य इवोद• H ; विभजेभ्य चोद AB. ८ श्रशिताः H, आशीता TLABV; शौन M. Thus AB; vgà MLHTV. ६२ वैखानस २०, ३ ( ० श्रौतसूत्रे ८, ३) I एतां रात्रिं वसन्ति । पूर्णदव्यय शर निष्कासं दर्बुदायुवनं च परिशिनपररात्रे ऽध्वर्युरभिवान्यवत्साया अग्निहोत्र्याश्च वत्सौ संयम्य पुरा प्रातरग्निहोत्राद्दर्व्यामुपस्तौर्य तस्यां सर्वश एव निष्कासं शरं चानिष्टं दर्बुदायुवनमवधाय द्विराज्येनाभिघारय- त्यृषभे नर्दति पूर्ण दर्वौत्यनुद्रुत्य देहि म इति गार्हपत्ये ५ जुहोति यद्दृषभो न नर्देद्ब्रह्मा हिंकुर्याद्यो नर्दति स दक्षिणा पयसा प्रातर्द्धते ऽग्निहोत्रे मरुद्धः क्रीडिभ्यः पुरोडाशं सप्तकपालं निर्वपति साकं सूर्येणोद्यता मरुद्भ्यः स्वतवद्भा इत्येकेऽथ पञ्च संचराण्यैन्द्राग्नमेकादशकपालमैन्द्रं चरुं वैश्व- कर्मणमेककपालमित्यपराष्यष्टौ महान्ति हवींषि वरुणप्रघा - १० सोत्तरविहारवत्प्रयुनक्ष॑संसृष्टमैन्द्राग्रमवहत्य सुरक्षितं पृथक्नुषा - न्निदधात्य॑ग्ने बेर्होचं बेर्दूत्यमिति स्रुच्यमाघारमाघारयति वागस्यानेयोति यजमानो ऽनुमन्त्रयते सहश्च सहस्यश्चेति चतुर्भिरेककपालमभिजुहोति ’ धेनुर्दक्षिणैदावत्सरीणाः स्वस्ति- इत्याशिःषु होतानुवर्तयत्यै न्द्राग्नतुषैरवभृथमभ्य- १५ माशास्त वयन्ति ॥ ३ ॥ ३॥ १ शरनिष्कासं HATBV : सनिष्कासं ML.

. २ ? शांनिसृष्ट ; शरीरं वा निसृष्ट ML; शरं च निस्सृष्टं A; शरं वा निर्मृष्ट TV: शरन्वनिसृ० B. ३ ० युवनमवधाय AHB; व्युवनेवधाय MLTV; read perhaps अवदाय see Āp. and Hir. む ४ अनुद्रुत्य ML; अनूच्य HB ; अनूदृत्य A ; अनुदृत्य TV. ५ Thus ATV ; • कुर्यात्सो नर्दति H ; • कुर्याद्योन्मर्दनि ML. ई Read सां ? • Thus ATBV; चरानि ( not संचराणि) MLH. ८ वाशिष्ट LTV ; आशिषं MB ; आशिष H ; आशिषु A.वैखानससूत्रे २०, ४-५ ( ० श्रौतसूत्रे ६, ४-५ ) ३ अथ महापिटयज्ञो भवति वेदं कृत्वान्वाहार्यपचनस्य दक्षिणापूर्वस्यां दिशि दिक्षुतिमतौं चतुररत्नों यजमानमात्रौं वा समचतुरश्रां वेदिमुद्धत्य न खनेत् देवप्रवादे’ मन्त्रे सर्वत्रोपरि देवशब्दस्य पितृशब्दं संनमति यथा देवेभ्यः पितृभ्यो ५ जुष्टं देवानां पितृणां परिषतमसि देवपित्टबर्हिरिति सर्वतः परिश्रित्योदीच्यां स्रक्तौ द्वारं करोत्यपरिग्टहीत उत्तरस्मि- न्परिग्राहे ऽन्वाहार्यपचनादङ्गारानुद्धृत्य वेदमध्ये निद॒धाय॑य- मत्राहवनीय | एतमाहवनीयं गार्हपत्यमन्वाहार्यपचनं चान्वा- धाय पिण्ड पिटयज्ञवद्दर्हिराहरति वर्षीयानिम माद्भवति १० मध्यमोत्तरौ द्वौ परिधी त्रयो वा पात्र संसादने ऽर्धपात्रं प्रोक्षणीकुम्भ द्रक्षुशलाका वारणं पात्रं शरावं वा येन चार्थ- स्तान्येकैकशः प्रयुनक्ति’ निर्वापणकाले सोमाय पितृमते पुरो- डाश षटुपालं निर्वपतीति यथा समाम्नातानि चौणि हवींषि ’ दक्षिणतः प्राचौनावोतौ यवान्निर्वपत्युत्तरत एवोप- १५ वय निर्वपेदिति विज्ञायते " प्रोक्षणीभिर्यवान्संयुत्यावहत्य त्रिष्फलौकृत्य यथाभागमन्त्रेण षट्पालं विभज्य पिनष्टि ॥ ४ ॥ i 1 दक्षिणतः षङ्कपालान्युपधाय ध्रुवमसौति प्रथमेन मन्त्रेणा- न्वाहार्यपचने धानाभ्यः कपालमुपदधाति मखस्य शिरोऽसौति षट्कपालमधिश्रित्य तेनैव मन्त्रेण धर्माः स्य विश्वायुव दूति १ पूर्वस्यां instead of दक्षिणापू० AMLTV, but ep. Hir; दक्षिणतः पुरस्ताद्दक्षिणाः. २ Thus MLTV : खनेर्देवप्रबादे A ; • त्यसरं निर्वेदप्रवादे H; B useless. ३ पावसादने the Mss. & See TBr. I. 6. 8. 2. ५ तेन BLTHAV ; तेनेव M. €8 वैखानससूत्रे २०, ५-६ ( ० श्रौतसूत्रे ६, ५-६ ) संनम्य वा धाना श्रवपति ताश्च विदह्यमानाः शेरते विदह्य- 1 1 माना बहुरूपा भवन्तिर परिग्टहौत उत्तरस्मिन्परिग्राहे पत्नी संनहनादन्यत्सं प्रेव्यति न पत्यन्वास्ते न संयाजयन्तौति विज्ञायते । चतुर्गृहीतान्युत्तरेण " गार्हपत्यमाज्यानि गृह्णाति द्विर्वोपभ्टतिर । वेदिस्तरणे प्राचीनावीत्यग्रेषु बर्हिरभिग्टह्य वेदि ५ स्तृणंस्त्रिः प्रसव्यं धून्वन्पर्येति शिष्टानभिग्टहोतान्दर्भान्प्रस्तरौ- कृत्योपवीय त्रिरधून्वन्नस्तृणन्प्रदक्षिणं पर्येति । द्वौ चौन्वा परिधौन्परिदधाति यदि चौनावाहने परिधौरपोर्खित्युच्च- माने वा दक्षिण मध्यमे परिधावुपसमस्यति ॥ ५ ॥ विहाय विटतो तृष्ण प्रस्तरं न्यस्यति । हविषामुद्रासने १० यथाभागमन्त्रेण धाना विभज्य पिट्वार्धान्सतून्कृत्वार्थे वारण- पात्रे ऽभिवान्यवत्साया दुग्धमानौय तस्मिन्मक्तूनोप्येक्षुशलाका- मन्थेन दक्षिणेनाहवनीयं त्रिः प्रसव्यं दक्षिणामुखो ऽनारभ्योप- मन्थत्येन्वाहार्यपचनादे कोल्मुकमादायापरेण गार्हपत्यं हत्वा- १ संनम्य वा MLTV संनम्या A; संनम्ययामि अवपति H; सन्नाम्ययश्च चव० B. २ बजरूपा भवन्ति MLIV; बडरूपा बहुरूपा विभजति H; बहुरूपा भर्ज- यति A ; रूपा चार्जति B. See TBr. I. 9. 9. 10. 8 Before चतुर्गृही ० Bins. समन्वासीनाज्यमवेचते ; A : न समन्वासीनाज्य- मवेक्षते and H : समन्वासौताज्यमवेक्षते. The words, as given by B, may belong to the text, cp. Hir : नान्वास्ते ग्टहेष्वासौनाज्यमवेक्षते. ५. Thus conjecturally, op Hir; दव्योपभ्टति BH; द्विर्द्विरुपभ्टति MLTV and the Vyakhyā; faufequefa A. Thus the Vyākhyā; प्रस्तरीकृत्वो० the Mss. Thus A; fugrufu. H; fart. B; funt. MLTV. ८ Thus ABHTV; दक्षिणाभिमुखो ML. & Thus ATV ; तारभ्यो • B ; न्वारभ्यो० MLH. वैखानससूत्रे २०,६-७ ( ० श्रौतसूत्रे ८, ६-७) પૂ. ब्रह्मा च ग्रेणाहवनीयं पर्याहृत्यान्तर्वेदि दक्षिणेनाहवनीयं निदधाति हवलंकृत्याज्यानि पुरोडाशं धानाः करम्भमिति हवय्ये - कैकमनूचीनान्युदाहरन्ति दक्षिणतः पुरोडाशं मध्यतो धाना उत्तरतः करम्भं । दक्षिणेन परिश्रयणमाञ्जनमभ्यञ्जनं कशि- ५ पूपबर्हणं दशा’ स्यमुदकुम्भं चैकैकं स्थापयति Į यजमानश्च दक्षिणतो होताध्वर्युरानीप्रश्चोत्तरतो निधायाग्नये देवेभ्यः पितृभ्यः समिध्यमानायानुब्रूहीति संप्रेष्य- त्युशन्तस्त्वा हवामह इत्येकां सामिधेन होता विरन्वाहै- ममध्वर्युस्त्रैधं विभज्यानूयाजसमिधमवशिष्य प्रणवे प्रणवे’ चैध- १० मादधाति ॥ ६ ॥ 1 ऽध्वर्युर्वेदं संमृष्टे नौ नार्षेयं वृणीते न होतारमीश्राव्य प्रत्याश्राविते सौद होतरित्येतावन्तं प्रवरं ब्रूयादपबर्हिषः प्रयाजा औपमृत- स्वार्धं जुहामानीया’ नो ऽग्ने सुकेतुना व सोम महे भग- मिति जीववन्तावाज्यभागौ सर्वे प्राचीनावीतिनो विपरि- १५ क्रामन्त्याज्यानि हवींषि च विपरिहरन्त्युत्तरेणाहवनीयं ब्रह्म- यजमानौ दक्षिणेनेतरे | दक्षिणेन जहमुपसृतं सादयति तां दक्षिणेन ध्रुवां दक्षिणेन पुरोडाशं धानाः सादयति ता दक्षिणेन षडवत्तः पञ्चावत्तिनां पञ्चावत्तश्चतुरवत्तिनामुपांशु मन्यं । १ दशा (i2, दशा: ) ; दशां MLATRBV. २ प्रणवे once HRB. ३ Thus HR ; प्रथाजानी • AMLTVB. ४ • भ्टतस्यार्धं AMLTV : ०टतस्याजस्य HB ; भृतस्य ज० R. ५. Thus A ; जुकामानयमानोने MLBHTV ; cp. Ap. VIII. 14. 24. ( Thus AB and Vyākhyā; जुहूपभृतं MLHTV. ७ तां LHATB ; ता V. वैखानससूत्रे २०, ७-८ ( ० श्रौतसूत्रे ६, ७-८ ) पितृयज्ञेन चरन्ति । त्रिभ्यो हविर्भ्यः समवदायैकैकां देवतां यजति । तत्तद्देवतायै तत्तद्भविषः प्रथममवद्येद्दि: पञ्चावत्तिनः सकञ्चतुरवत्तिनो जुहामुपस्तीर्य पुरोडाशादवदाय धानाभ्यश्च मन्याच्च’ सकृत्सकृदवदाय सकृदभिघारयति चतुरवत्तिनः सोमाय पितृमते ऽनु स्वधेति संप्रेष्यति a सोम प्रचिकितो ५ मनीषा त्वया हि नः पितरः सोमेति होता हे पुरोऽनुवाक्ये सप्रणवे अन्वाहा॑थाध्वर्युर्दक्षिणतो. हविरादायोदङ्कतिक्रम्या" स्वधा स्वधेति वाश्रावयत्र्त्यस्तु स्वधा स्वधेति वा प्रत्या- श्रावयति ॥ ७ ॥ 1 सोमं पितमन्तः स्वधेतिर स्वधा कुर्विति वा संप्रेष्यति ये स्वधामह इत्यागर्भवति त्व सोम पिटभि: संविदान दूर्ति होता यजति 1 स्वधा नम इति वषट्ङ्करोत्येतयैवाह- 1 I तोत्तराभ्यां यथादेवतं य॒जय॑प्याश्रुतप्रत्याश्रुतान्येव न स्वधाशब्द इत्येके । धानाभ्यः पुरोडाशान्मन्याच्चावदाय पितृभ्यो बर्हिषयो ऽनु स्वधेति संप्रेष्यति बर्हिषदः पितरो ऽहं पितॄनिति दे १५. उदङ्कतिक्रम्याश्राव्य प्रत्याश्राविते पितृन्बर्हिषदः स्वधा स्वधा कुर्विति वा संप्रेष्यति ये स्वधामह दूत्यागूरू पहताः पितर इति यजति ! स्वधा नम इति वषट्ङ्करोत्यु॑दङतिक्रम्य मन्यात्पूरो- १ Thus ATV ; मध्याच MLHB. २ संप्रेष्य AMLBTV ; H reads : स्वधेति स्वधीकुर्वन्ति वा संप्रेष्यति. ३ म्वावायाध्वर्यु॰ BHA ; न्वापार्याध्वर्यु • MT ; न्वा चाध्वर्यु० LV. ४० योदङ्ङति AH and the Vyākhyā; व्योदगति. MLTBV. Read अवदाथ instead of श्रादाय. It is striking that fa is given only this first time, not further on. वैखानससूत्रे २०, ८ ( ० श्रौतसूत्रे, C-C) 1 f } डाशाद्धानाभ्यश्चावदाय पितृभ्यो ऽभिष्वात्तेभ्यो ऽनु स्वधेति संप्रेष्य- त्यग्निष्वात्ताः पितरो ये अग्निष्वात्ता ये ऽनग्निष्वात्ता इति पुरो- नुवाक्ये पिहृनग्निष्वात्तान्स्वधा स्वधा कुर्विति वा संप्रेष्यति ये स्वधामह इत्यागूर्भवति वान्यायै’ दुग्ध इति यजति ५ स्वधा नम इति वषङ्करोति जुहामुपस्तीर्य त्रयाणां हविषां दक्षिणार्धेभ्यः समवदाय विरभिघार्याग्नये कव्यवाहनाय स्विष्टकृते ऽनु स्वधेति संप्रेष्यति । यदद्मे कव्यवाहन त्वमग्न ईडित इति द्वे श्रग्निं कव्यवाहनः स्विष्टकृतः स्वधा स्वधा कुर्विति वा संप्रेष्यति ॥ ८ ॥ 1 १० ये स्वधामह दूत्यागर्भवति । मातली कव्यैरिति यजति स्वधा नम इति वषट्ङ्करोति । दक्षिणपूर्वार्ध इतराभिरसंसक्तां जुहोति । मेचणमिचुशलाकां? चानुप्रहरति । यज्ञोपवीतिनः सर्वे विपरिक्रामन्त्याज्यानि हवींषि च विपरिहरन्ति दक्षिणे- नाहवनीयं ब्रह्मयजमानावुत्तरेणेतरे जुहमुत्तरेणोपटतं ध्रुवां १५ च पुरोडाशमुत्तरेण धानामन्थौ । न प्राशिचावदानं मन्या- देवेडामवद्यत्युपहतायामिडायां ततः किंचिदवत्राय बर्हिषि लेपं संन्यस्यति प्राचीनावीतिनो " 1 1 हविःशेषान्याल्यां संप्रयुत्य चौन्पिण्डान्कृत्वेतत्ते ततासौ ये च त्वामन्विति प्रतिमन्त्रं तिसृषु १ Thus TV ; र्भवति । वास्यायें L ; ०र्भवत्यभिवात्यायै HRB ; र्भवति । eafvar aur M. २ ० शलाकामयं R and nearly the same H, cp. IX. 6 : 94. 12. ३ ततः om. H. A only; if the plural is correct, the word may be taken as an abbreviated sentence. Vyakhyā: va vratarâtfaa: स्युः । ५ Emended ; संप्रयुज्य the Mss, but the Vyākhyā थालीय. वैखानससूत्रे २०, ८-१० ( ० श्रौतसूत्रे ६, ८ - १० ) स्त्रक्तिषु पूर्वदक्षिणापरासु पिण्डान्प्रदाय परान्पिढपितामहप्र- पितामहानन्वाचष्टे षष्ठं प्रथमे पिण्डे पञ्चमं द्वितीये चतुर्थ तृतीय उत्तरस्यां स्वक्त्यां लेपं निमार्थच पितरो यथाभागं मन्दध्व- मित्युदञ्चो निष्क्रामन्ति ’ सुसंदृशं त्वा वयमित्यैन्यच प्रणवा - न्तersaatयमा तमितोरुपतिष्ठन्ते ऽक्षन्नमीमदन्तेति गार्हपत्य- ५ मंचपितर दूति परिश्रितं प्रविशन्ति ॥ ८ ॥ I उदकुम्भमादाय यजमानः शुन्धन्तां पितर दूति त्रिः प्रसव्यं वेदिमपः परिषिञ्चन्पर्येति निधाय कुम्भमया विष्ठा जनय- न्निति चिरपरिषिञ्चन्प॒तिपर्येत्यञ्जनाभ्यञ्जनादि पिण्डपितृयज्ञ- वा परिश्रितं विसृज्य परिधौन्यथापूर्वं निधाय यज्ञोप- १० वौतिनो ब्रह्मन्पस्थास्याम इत्यपवर्हिर्भ्यामनुयाजाभ्यां संप्रेष्यति देवौ यजेति प्रथममनूयाजं यजेत्युत्तरं स्रुचौ सादयित्वा वाजवतोभ्यां व्यूहति होता ‘सूक्तवाकं प्रतिपद्यते न पत्नीः संयाजयन्ति न समिष्टयजुः । पाचाणि द्वन्दमुदाहरन्ति सर्व- मन्यत्सिद्धं प्रतिपूरुषं चैयम्बकावौद्रानेककपालान्निर्वपत्येकमति - १५ रिक्तं यावन्तो यजमानस्यामात्याः सस्त्रीकास्तेषां यावन्तो टयाः स्म इति निरुष्यमाणेषु ब्रीहिषु यजमानो जपत्येयजुष्काः २ पुरोडाशा भवन्ति गार्हपत्यादुदौचो ऽङ्गारान्निरूह्य तेष्वधि- श्रित्य नाभिघारयति । सते व दास्यान्तर्वेद्यासाद्य पशूना शर्मासोति मूते महत्योयैक एव रुद्र इत्यन्वाहार्यपचना - २० 1 १ निवीतौ ins. A (the Vyākhyā has this word also). २ Thus ARB ; व्यजुष्काम H; यजुषाः LTV ; अशुष्काः M. ३ सते महत्युद्दा० ABR; सतेत्युद्वा० H. To this reading the Vyakhyā points. ४ Thus AR ; मूले MLBTV ; मूके H. वैखानससूत्रे २०, १०-११ ( ० श्रौतसूत्रे ८, १०-११ ) देकोल्मुकमादायापरेण गार्हपत्यं गत्वोत्तरपूर्व चतुष्पथं यन्त्या - खुस्ते रुद्र पशरित्याखुमूषायामेकं पुरोडाशमुपवपति ॥ १० ॥ असौ ते रुद्र पशुरिति वा निर्दिशेद्य दिव्याच्चतुष्पथे स्थण्डिलमुल्लिख्यैकोल्मुकं निधायोपसमिध्य परिस्तीर्य मध्यमेन पलाशपन सर्वेभ्यः पुरोडाशानामुत्तरार्धेभ्यः सकृत्सकृदवदायैष ते रुद्र भाग इति तस्मिन्ननौ जुहोत्येतत्पर्ण यं द्विष्यात्तस्य संचरे पशूनां न्यस्येद्वेषजं गव इति द्वाभ्यामग्निमुपतिष्ठन्ते वाम्ब रुद्रमदिमहोति यजमानो जपति यजमानस्यामात्याः सर्व एकमेकं पुरोडाशमादाय व्यम्बकं यजामह इत्येतमग्निं प्रदक्षिणं १० दक्षिणानूरूनाघ्नानाः परियन्ति तान्युरोडाशानूर्ध्वमुदस्य प्रति- लभ्योत्तरतस्तिष्ठतो यजमानस्याञ्जलौ समोप्य भगः स्थ भगस्य वो लौयेत्युपाददत एवं द्वितीयं तृतीयं च । तृतीये पर्याये नोपाददते भगेन त्वा संसृजामि मासरेण सुरामिवेति यजमानः पत्न्यञ्जलौ च पत्नी दुहितुः पतिकामाया अलौ १५. समावपति’ तान्पुरोडाशान्भूते कृत्वा नीललोहिताभ्यां सूत्राभ्यां Į 1 १ Thus all the Mss. exc. H which has • मुषायमेकं. The Vyākhyā periphrases ज्याखुकरीषे. not in MLTV; in R the word is given, but above each akṣara a dot is placed. ३ निर्दिशेद्यं HAB; निर्दिश्य यं MLTV. ofaga ML; faga HATRBV. ५ पर्यन्ति all the Mss. ६ लभौं० MLTV ; लिभौ• HB. 3 Thus ATBV; पर्यायनोपाददतो L; पर्यायेणोपाददते M; पर्यायरुपा- ददते H १०० वैखानससूत्रे २०, ११-१२ ( ० श्रौतसूत्रे ८, ११-१२ ) 1 संसजन्ति तमादाय वृक्षे बध्नात्येष ते रुद्र भाग दूति प्रण- वान्तेना तमितोरुपतिष्ठन्ते ऽपः परिषिच्याप्रतौचमायन्ति हस्तपादान्प्रक्षाल्य यथेतमेत्य गोष्ठे मार्जयन्ते ! ॥ ११ ॥ I rai safaषौमहत्याहवनीये समिधो ऽभ्याधायापो ऽन्व- चारिषमिपत्युतिष्ठन्ते तथा पत्नी गार्हपत्य । श्रादित्यं घृते ५ चरुमनुनिर्वपति विष्णवे चरुं निर्वपति । यज्ञो वै विष्णुर्यज्ञ एवान्ततः प्रतितिष्ठतीति विज्ञायते १ श्वेतो ऽश्वो दक्षिणा गौर्वा ! प्रभाते पौर्णमास्येष्ट्रोन्दनप्रभृति व्याख्यातं ’ यो अस्याः पृथिव्या दूत्यत्र निवर्तनर्मितो ऽन्यत्सिद्धं संतिष्ठते । संतिष्ठन्ते साकमेधहवींष्यथ चतुरहे त्र्यहे हे चतुर्षु मासेषु वा वैश्व- १० देववच्छुनासौरौयहविर्भिर्यजते । पञ्च संचराण्यैन्द्रानं द्वादश- कपालं वैश्वदेवं चरुमिन्द्राय शनासौराय पुरोडाशं द्वादश- कपालं वायव्यं पयः सौर्यमेककपालं । द्वादशगवं सौरं दक्षिणा’ यद्युत्तरवेदिर्भवति यथा वारुणप्रघासिकोत्तर विहारवर्त्म ँ सर्पो १ बनत्येष some of the Mss. But the Vyākhyā : यजमानो मूतमादाय वृक्षे बनाति . ? famâ eð fæðuf AH and the Vyakhyā; fama ◄ MLTV. Partly T.Br. I. 2. 5. 1. ; A reads afafagafa. ४ • मासेमेट्रो • H; ० मास्येट्रो० MATBV ; ० मास्ये इष्ट्वो० L. ५ After निवर्तनम् BH ins. इदावत्सरोपां स्वस्तिमाशास्त इति होस् ।– दूतोऽन्यत्सिद्धं संतिठते VMLT; उती न्यत्सिद्धं BH; निवर्तनमिति उतोन्यमिदं efagā gfagā e A. The other parallel passages point to at ऽन्यत्सिद्धम् . ६ मासेषु HB ; मासेषु वा MLATV and the Vyākhyā (one copy). ७ वारुणप्र० VMLT; वरुणप्र० HAB——०त्तरतिविहारहवींषि HB ; त्तर- विहारवत् MLTv. वैखानस २०, १२ ( ० श्रौतसूत्रे ८, १२) (० १०१ ऽस्यहस्पत्याय त्वेत्युत्तमेन मासनाम्नैककपालम भिजुहोत्यनुव- त्सरीणा स्वस्तिमाशास्ते वत्सरीणामिति वापरपक्षे पर्वण्येतानि समस्यन्पौर्णमास्या स्वकालयेष्ट्वा ’ व्याख्यातमुन्दनप्रभृत्येकं मास- मुदसृजदिति निवर्तनमन्त्रः संतिष्ठन्ते चातुर्मास्यानि चातु- ५ र्मास्यानि ’ ॥ १२ ॥ ॥ इति श्रौतसूत्रे नवमः प्रश्नः ॥ १०२ वैखानससूत्रे २१, १ ( ० श्रौतसूत्रे १०१ ) ऐन्द्राग्नेन सौर्येण प्राजापत्येन वा निरूढपशुबन्धेन प्रति- संवत्सरं प्रत्ययनं प्रतिषाण्मासं वा यक्ष्यमाण: पौर्णमास्या - ममावास्यायामापूर्यमाणपचे पुण्ये नक्षत्रे वा यजेत मृत्यो- रात्मानं निष्क्रीणाति सर्वान्कामानवाप्नोति’ पशुबन्धस्य यज्ञ- क्रतोः षडृत्विज‍ श्राग्नीनो ब्रह्मा च ब्रह्माण होता मैत्रावरुणश्च ५ होतारावध्वर्युः प्रतिप्रस्थाता चाध्वर्यू ’ सूर्यत इति मनसानु- द्रुतेनानुवाकेन लाग्नावैष्णवमेकादशकपालमन्वारम्भणौयां निर्वपत्यपि वामावैष्णव्यर्चाहवनीये चतुर्गृहीतं जुहोति शेषं कृत्वावस्याप्याहवनीयमुरु विष्णो विक्रमस्वेत्याहवनीये स्रुवेणाहुतिं जुहोति जतशेषं स्रुवं चादाय तो शस्त्रं प्रदाय गच्छन्ति पलाशो* बिल्वो रोहितक: । खदिरश्च यूपवृक्षाः पालाशो निरूढपशुबन्धस्यातो ऽन्ये सौम्याध्वरस्य तांस्त्यवरार्धानतौत्य यः समे भूम्यै स्वाद्योने रूढ ऋजुरूर्ध्वशाखो बहुपर्णो बहुशाखो ऽप्रतिकायो ऽव्रणः प्रत्यङ्कुपनतस्तमत्यन्यानगामित्युपस्थाय तं त्वा जुष इति स्पृष्ट्वा देवस्वा सविता मध्वानक्विति स्रुवेण गुल्फ- १५ 1. { 1 This word not in HR; in view of the following word it seems pleonastic. २ प्रतिषण्मासं AHRB ; प्रतिषाएमासं MLTV; प्रतिषाएमासे (न) the Vyākhyā. ३ षडृत्विज आनो ब्रह्मा व ब्रह्माणो MLTV ; षड़त्विजो ब्रह्मा तृतीय चाग्रीत्र- ब्राह्मणौ HAB. ४ स्रुवेण यूपाछत्तिं A. ५ पालाशो the Mss. ← Thus BV; after«: MLT; adfta: H; Ada: A and the Vyakhyā (one copy) ; रोहितक: another copy. 3 Thus AMLTBV : प्रत्यङवनत० H.१०३ वैखानस सूत्रे २१, १-३ ( ० श्रौतसूत्रे १०, १-३) मात्रे पर्यज्यौषधे त्रायस्वैनमित्यूर्ध्वाग्रं बर्हिरन्तर्धाय स्वधिने मैनँ हिमौरिति प्रदक्षिणमनक्षसङ्गं वृश्चेत् ॥ १ ॥ 1 1. यः प्रथमः शकलः परापतेत्तमप्याहरे दिवमग्रेणेति प्रागय- मुदगग्रं वा निपातयेईनस्पते शतवल्भो विरोहेत्यावश्च हिरण्यं ५ निधाय परिस्तौर्याभिजुहोति सहस्रवल्शा दूत्यात्मानं प्रत्यभिमृशति । यं त्वायमिति मूलादग्रान्तं शाखा: १ प्रहा- पयत्यच्छिन्नो रायः सुवीर इति पञ्चरत्नावग्रं परिवृश्चति चतुररत्नौर रत्नौर वा महोपरेण यूपं संचचौतष्टा श्रम- स्थूलमन गोपुच्छवदानुपूर्व्येणाग्रतो ऽणीयांसं विशिष्टानिष्ठा- १० श्रिमतष्टद्विप्रादेशोपरं यूपं तचयत्येषामेवावतक्षणानां स्वरु करोत्य धिमन्यनशकलं च ’ यूपस्यैवाग्रत श्रादायाष्टाश्रि पृथमाचं मध्ये संनतं चषालं करोति यङ्गुलं यङ्गुलं वो चषालाद्यूपस्या- तिरेचयत्यतिरिक्ते चषालं संधायातिरिक्तं प्रकाशयति ॥ २ ॥ वेदं कृत्वाग्रेणाहवनीयं निरूढपशुबन्धस्य षङ्गिररनिभिः प्राच १५ चतुर्भिः पश्चात्तिरच त्रिभिः पुरस्तातिरच दर्शपूर्णमास- १ Thus emended; मूलादग्रान्तशाखा: L; मूलादाग्रांतशाखा: TV ; मूला- ग्रान्तशाखा: BM; मूलाग्रान्ता शाखा: HA.

• Thus AMLTV ; पञ्चारनामयं H ; पश्चारत्नायं B. ३ Thus ATV ; चतुरन्यौ व्यरत्नौ वा H; चतुररना (न्या) व्यरत्ना ( नया ) वा M ; चतुररत्नास्त्यरत्न वा L.
• यपं BHA, not in MLTV. ॐ ५. Thus A ; · स्थूलमरणं M; ० स्थूलमरणिं L; स्थूलमनं HB ; ० स्थूलमरणुं TV. ६ नुपूर्वेणा • LHTV; चानुपूर्येणा • MAB. Emended; fafuerfgefianefemèm¶ċ qy a. MLTV (the last three Mss. om. यूपं ) ; विष्ठाग्रीष्टामिनाष्टद्विपदेशेन पसे यूपं त० H ; विशिष्टामनुताष्टद्विप्रदेशोपरं A; विष्टानिष्टान्निष्ठांनाष्टविप्रदोशोपरं यूपं B. ८ प्रकाशयति BMLA; प्राशयति HR; प्रवेशयति Tv. १०४ वैखानससूत्रे २१, ३-४ ( ० श्रौतसूत्रे १०, ३-४ ) वदसंनतां वेदिं करोत्यपरिग्टहीत उत्तरस्मिन्परिग्राहे वेद्यये यूपावटाय’ देशं शिवोत्तरवेदिं शम्यया परिमिमीते । प्रति- दिशमुदीचीनाग्रां वारे शम्यां निधाय वित्तायनो मे ऽसौति चतुर्भिः प्रतिमन्त्रमुदीच्यौ प्राच्यौ च स्फोन? लेखा अभ्यन्तरं परिलिखत्य॑त्तरवेद्यंसमुत्तरेण प्रक्रमे इयोस्त्रिषु वोत्तरवेदि - ५ वत्तूष्ण चात्वालं परिलिखति देवस्य त्वेत्यभ्रिमादाय परि- लिखितमिति चिः प्रदक्षिणं परिलिख्य विदेरग्निर्नभो नामेति त्रिवितस्तं खनति ॥ ३ ॥ । अग्ने अङ्गिर इत्यभ्रिं निधाय यो ऽस्यां पृथिव्यामसौति पांसूनादायायुषा नाम्नेहति हत्वा यत्ते ऽनाष्टष्टं नाम १० यज्ञियमित्युत्तरवेद्यां निवपति विदेरग्निरिति द्वितीयं खात्वा श्रङ्गिरइत्यभ्रिं निधाय यो द्वितीयस्यामिति द्वितीय- मादाय पूर्ववन्निवपति तथा तृतीयं । तृतीयस्यामिति विशेष- स्वष्ण चतुर्थं । सिहोरसि महिषीरसौत्युत्तरवेदिं कृत्वोरु प्रथखेति प्रथयति ध्रुवासोति स्फयेन शम्यया वा संहन्ति देवेभ्यः शुन्धस्खेत्यद्भिरवोच्य देवेभ्यः शुम्भस्खेति सिकताभि- १५. १ Thus emended with some doubt ; यूपं निधाय H; यूपमानाय TVML; यूपनिमानाय A; यूपनिर्माय B. २ वा ins. all the Mss.; read perhaps उदोचोनाग्रां प्राचीनाग्रां व एम्यां निधाय. = Thus MLTV ; चरति त्रिवैस्फोन लेखाभ्यंतरं परि० A; चरतीति तिलोखोभ्यांतरं परि० H; चरितेलेला खाभ्यन्तरं परि० B. 8 Thus emended in accordance with the Vyākhyā; उत्तरेष वेद्यंसं MLTV ; उदोचौनवेदयंसमुत्तरेण ABH. ५. Thus ATV : डबा MLHB. ६ विदेरग्निर्नमो नामेति AB. वैखानससूत्रे २१, ४-५ (० श्रौतसूत्र १०, ४-५ ) १०५ रनुप्रकौर्य यत्ते क्रूरं यदास्थितमित्युत्तरेणोत्तरवेदिं प्रोक्षणी- र्निनयति पुनरेव ताभिरवोचेदित्येक आपो रिप्रं निर्वहते- त्युत्तरतो दक्षिणतो वा स्येनैकस्यामुल्लिख्यापो रिप्रं निर्वहते- त्युत्तरवेद्यां प्रोक्षणौशेषं निनयेद्विभ्राड् बृहत्वित्युत्तरवेद्याः ५ पर्यन्तानाकल्प्य चतुः शिखण्डे युवती कनौने इत्युत्तरवेदिं वेदिं च युगपत्संम्टशत्युंत्तरवेदिमध्ये चतुर्दिशं प्रादेशमात्र मध्यमा- ङ्गुलोच्छ्रितामुत्तरनाभि कल्पयेत् ॥ ४ ॥ 1 इन्द्रघोषस्त्वा वसुभिः पुरस्तात्पात्वित्येतैर्यथारूपं प्रदक्षिणं परियन्प्रतिदिशमुत्तरवेदिं‍ प्रोत्युपरिष्टाच्च । प्रोक्षण्युच्छेशं पूर्व- १० वदक्षिणत उत्तरवेद्ये निनयेद्यदि यह: पशरौदुम्बरोभिः शाखाभिश्छन्नामुत्तरवेदिं कल्पयेर्दाहवनीये ऽग्निप्रणयनीया- निद्मानादौप्याग्नये प्रणौयमानायानुब्रूहीति संप्रेष्य दीप्तानिमां- छराव* उद्धृत्य सिकतापूरितेन पात्रेणोपयम्येवं चोद्यम्य जानुदघ्ने ऽग्नौ धार्यमाणे यत्ते पावकेति शिष्टे ऽग्नावुद्यतोमं १५ जुहोति प्रथमायां चिरनूकायां हत्वोत्तरवेदिं प्राप्य जुहां पञ्चग्टहीतं गृहीला हिरण्यं निधायोत्तरवेदिं पञ्चग्टहौतेन व्याघारयति सिहौरसि सपत्नसाही स्वाहेति दक्षिों से सिँहौरसि सुप्रजावनिः स्वाहेत्युत्तरस्यां श्रोष्यां सिहौरसि १ Thus A ; प्रोक्षणों निo the other Mss. २ Thus the Vyākhyā; मध्याङ्ग the Mss. Q ३ पर्यन् (not परियन् ) MLTV ; परिधिन् A ; प्रदक्षिणमयन् H. ४ Thus AB ; पशदौदुंब० TV ; पचौदुम्ब० H ; पशुमौदुंब० ML. ५ Thus the Vyākhyā; संप्रेष्य दीप्तांशराय H ; संप्रेष्योद्दीप्तानिमांच्छराव MLTV ; संप्रेष्योदीतांबराव AB. ६ इमं च om. MLTV. or instead of yar MLHB. १०६ वैखानससूत्रे २१, ५-७ ( ० श्रौतसूत्रे १०, ५-७ ) रायस्पोषवनिः स्वाहेति दक्षिणस्यां श्रोष्यां सिहौरस्यादित्यवनिः स्वाहेत्युत्तरें ऽसे सिहौरस्यावह देवान्देवयते यजमानाय स्वाहेति मध्ये ’ भूतेभ्यस्त्वेति स्रुचमुद्गृहाति हिरण्यं च ’ पौद्रवा - न्परिधौनादाय विश्वायुरसौति त्रिभिर्मन्त्रैः पूर्ववदुत्तरवेदिं परिदधाति ॥ ५ ॥ गुग्गुलसुगन्धितेजिने’ शुक्लोर्णास्तुका पेल्वस्यान्तरा श्टङ्ग यद्रोमैतान्संभारानग्नेर्भस्मासौतिर सहदेवोत्तरनाभौ न्युयोर्णा - वन्तमित्युच्यमाने ऽग्ने बाधस्व यज्ञ प्रतितिष्ठेति द्वाभ्यां संभारेषु ज्वलन्तमग्निमभ्यादधात्ये॒ग्नेः कुलायमसौति दक्षिणत उपयमनीः सिकता निवपति मनुष्वत्त्वा निधौमहौत्युपसमिध्याग्निर्यज्ञं १० नयतु प्रजानन्निति चतस्रो ऽतिमुक्रौर्डत्वा सप्त त इति पूर्णा - हुतिं जुहोत्ययमत्राहवनौयो यस्मादेष प्रणीयते स गार्हपत्य ’ श्राहवनीयं गार्हपत्यमन्वाहार्यपचनं चान्वाधायेमा बर्हिषी" 1 1 । प्रदेश सामिधेन्य श्रववाल: प्रस्तर ऐवी विष्टती कार्य- मयाः परिधयो ! नौन्परिस्तौर्य पात्रसादने वैश्वदेववत्पाचा - १५ यासादयति ॥ ६ ॥ स्रुवस्वधित वेदसमवत्तधानो द्विगुणां दिव्यायामां त्रिगुणां चिव्यायामां च रशने दे दिलैकशुला च द्वे कार्भयमय्यौ १ गुलगु• ABVHR ; गुग्गु० the Vyākhyā. 2 Thus MLATV; रोम इतान्सं० H; रोमयितत्सं B. ३ Thus ABMLTV ; संभारेष्वाज्व० HR. 4 The verb (apparently चाहरति ) is missing. ५ स्रुवस्वधिति all, but op. X 11; one copy of the Vyākhyā •तो. soधानि all. 3 Thus (nominative !) all. वैखानससूत्रे २१, ७-८ ( ० श्रौतसूत्रे १०, ७-८ ) १०७ aurat कुम्भ हृदयशूलं लक्षशाखां स्वरुमौदुम्बरं मैत्रावरुण- दण्डमास्यान्तं चुबुकान्तं वा प्रथमपरापातितं शकलमरणी सुवर्ण- शकलानि येन चार्थः पवित्रे कृत्वा यजमान वाचं यच्छेति संप्रेष्य वाग्यतः पाचाणि संमृश्य प्रोचितेषु वाचं विसृजते ५. परिग्टहौत उत्तरस्मिन्परिग्राह श्रज्येन दध्ना चोदेहीति संनम्य संप्रेष्यति’ पाचसंमार्जनकाले सुवानन्तरं स्रुववत्स्वधितिं संमार्ष्टि वैश्वदेववदाज्यसादनान्तं कृत्वा देवस्य त्वेत्यभ्रिमादायार्धमन्तर्वेद्यर्ध बहिर्वेदि सर्वतः प्रादेशसंमितं यूपावटं त्रिः प्रदक्षिणं परि- लिखितमिति परिलिखत्यग्ग्रौद्यूपावटं खनोपरसंमितं ह्यङ्गुलेन १. त्र्यङ्गुलेन चतुरङ्गुलेन वोपरमतिखनतादिति संप्रेष्यति । यथोपरं नाविर्भवति तथा खनत्याग्नीघ्रः ॥ ७ ॥ अध्वर्युरग्रेणावटं यूपं प्रागग्रं स्थापयित्वा यत्ते शिक्कः १ परा- वधोदिति यूपं प्रक्षालयति । यवमतौः प्रोक्षणौराहृत्य यूपाये चषालं संधाय पृथिव्यै त्वेति त्रिभिर्मन्त्रैर्यूपस्य मूलमध्याग्राणि १५ प्रोति शुन्धतां लोकः पितृषदन इति यूपावटे प्रोक्षणोर्निनीय यवो ऽसति यवं प्रहृत्य पिटणार मदनमसौत्यवटे प्रागग्रं बर्द्दिरवस्तृणाति । स्वावेशो ऽसीति प्रथमपरापातितं शकल - मधस्त्वक्कमवधाय घृतेन द्यावापृथिवी श्रपृणेथाँ स्वाहेति हिरण्यं निधाय स्रुवेणाभिजुहोति देवत्वा सविता मध्वान - ९० क्वित्यग्रेणाहवनीयमनिरुप्तेनाज्येन यजमानः प्राच्यां प्रत्यङ्मुख- १ शिल्प: H only. २ Thus AB ; ० मध्यमाग्राणि MLTV. ३ Thus MLTV ; बचिरस्तु • A; बर्हिरु सृ० HR ; ब०ि B. 8 Thus MLABTV; ० नौयं निरुतेन R; नौयं निर्वृत्या • H. The Vyākhyā : लौकिकेन, Ap. असंस्कृतेन. १०८ ८-६ वैखानससूत्रे २१, ८-८ (० श्रौतसूत्रे १० ८ ) स्तिष्ठन्यूपशकलेमानक्ति । चषालमुन्मुच्य तेनैव मन्त्रेण यूपाग्र- मनत्यैन्द्रमसौति चषालमभ्यज्य सुपिप्पलाभ्य इति तं प्रतिमुच्य यूपायाज्यमानायानुब्रूहीति संप्रेष्य देवस्त्वा सविता मध्वानक्तिति स्रुवेणाद्मिष्ठामत्रिं संततमभिघारयति यावदुपरं । नोपरमन - नक्कीत्येके ! रशनादेशे यूपं सर्वतस्त्रिः परिम्टशत्यञ्जनप्रभृति ५ यजमानो यूपं नोत्सृजति यावत्परिव्ययति’ ॥ ८॥ } उद्दिवः स्तभानेति यूपमुच्छ्रयन्यूपायोच्छ्रयमाणायानुब्रूहौति संप्रेष्यति ते ते धामानौति यूपमवटे ऽवदधाति विष्णोः कर्माणौति द्वाभ्यामग्निष्ठामश्रिमाहवनीयाग्निना सदिशं कल्प- यति ’ ब्रह्मवनिं त्वेति प्रदक्षिणं पुरीषेणानाविरुपरं पर्युह्य ब्रह्म १० दृश्हेति मैत्रावरुणदण्डेन परितो दृहत्युन्नम्भय पृथिवीमित्यपः परिषिञ्चति देवस्य त्वेति त्रिगुणां रशनामादायेदं विष्णुर्विच- 1 1 क्रम इति सपाण्या रशनया यूपं चिरुन्मार्ष्टि । तद्विष्णोः परमं पदमिति यूपायं पश्येद्रशनामद्भिः संमृश्य चिः संभुज्य मध्यमेन गुणेन मध्ये नाभिदघ्ने वा यूपं परिव्ययन्यूपाय परिवौयमाणा - १५ यानुब्रूहौति संप्रेष्य परिवारसोति त्रिः प्रदक्षिणं परिवौय स्थविमदीयसि प्रवयति दिवः सूनुरसौति स्वरुशकलमादा- यान्तरिक्षस्य त्वेत्युत्तमे गुणेऽनिष्ठामुत्तरेणावगूहति मध्यमे १ परिवौयति M. only. २ Thus RB; यूपायच्छ्रिय• AMLTV and Vyākhyā; ० योच्छ्रय • H. ३] Emended; सदृशं MLVAT; संमृषा HR ; समृणं B; see Hir. IV. 7. ४ संसृशति चिः संमृज्य ML; संसृज्य संभुज्य H; संमृज्य त्रिः संभुज्य ARB ; संमृत्य त्रिः संभुष्य T.V. ५ Read परिव्ययति with the Vyākhya. वैखानस २१, ८-१० ( ० श्रौतसूत्रे १०, ६-१० ) १०६ द्वयोर्वा कूटकर्णकाणखण्डखञ्जघृष्टवण्डश्लोएसप्तशफवर्ज पनदन्तं यूथ्यं मातृपितृभ्रात्सखिमन्तं ’ सुपल्यूलितं पट्टानीतं चात्वालो- त्करावन्तरेण नौत्वा यूपमग्रेण पुरस्तात्प्रत्यङ्मुखमवस्थाप्येषे त्वेति बर्हिषौ श्रादायोपवौरसौति शतशाखामुपो १ देवानिति ५ यजुषा प्रजापतेर्जायमाना इमं पशुमित्युग्भ्यां च ताभ्यां तया च पशुमुपस्पृशन्निन्द्राग्निभ्यां त्वा जुष्टमुपाकरोमीति यथादेवत- मुपाकरोति ॥ ८ ॥ १० दित्ये सुरक्षिते बर्हिषौ निधाय लक्षशाखां च प्रजानन्तः प्रति- गृहन्तीत्युपाकृत्य पञ्च जुहोत्यग्निं मन्यति । मथित्वोपाकुर्या- ऽग्रेर्जनित्रमसौत्यवशिष्टं शकलमादायापरेणाहवनीय बर्हिषि निधाय तस्मिन्वैश्वदेववद्दर्भों निदधाति तथारणी चादायाज्यस्थाल्या बिले ऽभ्यज्य घृतेनाक्ते इत्यभिमन्व्यायुरसौति प्रजनने प्रमन्थं संधायाग्नये मथ्यमानायानुब्रूहौति संप्रेष्यति १ सखिवंत MLTV. २ पट्टानितं ML; पट्टालितं T; missing in the other Mss. It is uncertain whether this word belongs to the original text. The Vyakhyā makes no mention of it. The redaction of the close of the khanda is different in H : with MLTV the Vvākhyā agrees. A runs : लक्षशाखाम् (उंची देवानिति प्रजापतेर्जायमाना इमं पशुम् ) इन्द्राग्रिभ्यां त्वा जुष्टमुपाकरोमीति यथादैवत्यं च चतुर्भिस्ताभ्यां तया च पशुमुपाकरोति, likewise (without the marginal addition) BH, only यथादेवं चतुर्भि० ४ प्रजानन्तं प्रतिग्टहालि VMLT; प्रजननं प्रतिग्टहोत्वि H; प्रजानन्तः प्रतिग्टहीथौत्यु० A ; प्रजानन्तः प्रतिगृह्णन्विति B. 6 ५ कलमादाय MLATV ; शकलमवदाय HB. ददर्भे नि. ABHRV ; दर्भान्नि● MLT. ७ तथारणौ THRAV; तदरणों or of MLB. ८ नाते इत्य० AMLTV ; नाक्तावित्य० HB. ११० वैखानससूत्रे २१, १०-११ ( ० श्रौतसूत्रे १०, १०-११ ) चिरनूतायां वैश्वदेववदग्निप्रहरणान्तं करोति । यदि मथ्यमानो न जायेत तत्स्थाने’ हिरण्यं व्याहृतौभिर्जुहुयाद॑ग्नावग्निरिति‍ प्रहृत्याभित्य देवस्य त्वेति द्विगुणां रशनामादाय तदग्रेण पशोर्दक्षिणं बाजमुन्मृज्य ऋतस्य त्वा देवहविः पाशेनारभ इति दक्षिण पूर्वपादे ऽर्धशिरसि च प्रतिमुच्य धर्षा मानुषानिति ५ पुरस्तात्प्रत्यङ्मुखमुदङ्मुखं वा यूपे पशुं नियुनक्र्त्यस्त्विौषधीभ्यः प्रोचामीति प्रोक्षत्यपां पेरुरसौत्यपः पाययित्वा स्वान्तं चिदि- त्यधस्तादुपोक्षति सर्वत एवैनं मेध्यं करोतीति विज्ञायते " वेदनिधानादि । स्रुच्यमाघार्योदङ्कतिक्रम्य सं ते प्राण इति पशोर्दक्षिणे ऽर्धशिरसि जुहा समज्य सं यजत्रैरङ्गानौति ककुदि १० सं यज्ञपतिराभिषेति भसदि मखस्य शिरो ऽसति प्रतिपद्य होतारं वृत्वाश्राव्य प्रत्याश्राविते मित्रावरुणौ प्रशास्तारौ प्रशास्त्रादिति मैत्रावरुणं वृणीते ॥ १० ॥ La 1 असौ मानुष इत्यस्य नाम गृहात्य॑स्मै दण्डं दद्यादेवको ऽविधुरो भूयासमिति गृह्णाति जौवति पशावेकादश १५ प्रयाजान्यजत्या॑ श्राव्यं प्रत्याश्राविते ऽध्वर्युः समिद्भ्यः प्रेष्येति मैत्रावरुणं प्रति प्रथमं प्रयाजं संप्रेष्यति प्रेष्येत्युत्तरान्होता यज्ञदित्यसौ होतारं चोदयति । चतुर्थे प्रयाजे प्राप्ते समा- १ तत्स्थाने HA; ततस्तत्स्थाने MLTBV. २ व्याहृतौ (or ति ) भिर्जु • ABMLTV ; व्याहृतोर्ज • H. ३ च om. AMBH.
• See Ts. VI, 3. 6. 4. ५. अवको विधुरो ( विदुरो ) MLT ; अविक्षुरो विडरो H; अविष्ठो विधुरो A; अचिक्षुषोपविदुरो B. probably V). ६ not in HB (डं A ). The last word. should be ऽविथुरो (as वैखानससूत्रे २१, ११-१३ ( ० श्रौतसूत्रे १०, ११-१३) १११ नौयाष्टमे सर्व समानयत दूष्टे दशम एकादशायाज्यमव- शिनष्टि । तान्यजमान श्राद्यैरनुमन्त्रनैश्चतुरो ऽनुमन्त्र्य चतुर्थ- स्यानुमन्त्रणेन दुरः प्रभृतौंस्त्रीनुत्तमेनेतरानुदङ्कतिक्रम्याध्वर्यु- घृतेनाक्ताविति जुहा स्वरुस्वधिती अनक्ति त्रिः १ स्वयंं सक्त- ५ त्स्वधितेरेकामचिं घृतेनाकौ पशुं चायेथामिति स्वरुस्वधितिभ्यां पशुं समनक्ति ॥ ११ ॥

---

शमितरेषा ते ऽश्रिः प्रज्ञातावित्यादिश्य शमिचे स्वधितिं प्रयच्छति । यथापूर्व स्वरुमवगुह्य पर्यये क्रियमाणायानु- ब्रूहौति संप्र्थ्यत्याग्नौघ्र आहवनीयादुल्मुकमादाय परि वाज- १० पतिरिति त्रिः प्रदक्षिणं षट् पर्येति पशं शामित्रदेशं चात्वालं यूपमा हवनौयमाज्यानि च ये बध्यमानमनु बध्यमाना इति त्रिभिरपायैः प्रतिपर्यायं जुहोत्यपिसृज्याहवनीय उल्मुकं त्रिः पुनर्यथेतं प्रतिपर्येति प्रमुच्य पशुमाश्राव्य प्रत्याश्रावित उपप्रेष्य होतव्या देवेभ्य इति संप्रेय्वत्येनिगुं होतानुवक्ति १५. रेवतीर्यज्ञपतिमित्यध्वर्युयजमानौ वपापणीभ्यां बर्हियित- शाखया च पशुमन्वारभेते ’ ॥ १२ ॥ 1 नाना प्राण इति यजमानमभिमन्त्रयते प्रास्मा अग्निं भरतेत्युच्यमाने तदुल्मुकं पुनरादायानौत्रः प्रथमो ऽन्तरेण चात्वालोत्करावुदङ्कतिक्रामत्युरो अन्तरिक्षेत्यन्तरेण चावालो- Before VAT and the Vyakhya have f:, this belongs to the text; B. f: (as Hir.). २ • गूह्य MALTV and the Vyākhyā (one copy ). ६ Thus ABRH ; अनुमन्त्र • MLTV. ५ Thus R; उच्यमाने त्यतलमुकं H; उच्यमाने उल्मुकं MLTV ; उच्चमानं तदुकमादाय. A; ० मानेल्मुकं B. ११२ वैखानससूत्रे २१, १३-१४ ( ० श्रौतसूत्रे १०, १३-१४ ) 1 त्करावुदङ्मुखं पशुं नयन्ति’ ’ प्राजहितादुल्मुकमादायाग्नौश्रो निष्क्रामतीत्येक उत्तरेण चात्वालं शामित्रायतनं । तस्मि- बुल्मुकमाधय` शामित्रमुत्तरेणातिक्रामत्युदीचौना‍ श्रस्य पदो निधत्तादित्युच्यमाने समस्य तनुवा’ भवेत्युपाकरणबर्हिषोरन्य- तरद्दक्षिणेन शामित्रं प्रागग्रमुदगग्रं वा न्यस्यत्यूवध्यगोहं पार्थिवं ५ खनतादित्युच्यमान ऊवध्यगोहं खनति तस्मिन्बर्हिषि पशुं प्रत्यक्शिरसंमुदौचौनपादं" संज्ञपयन्त्य॑मायु॑ कृण्वन्तं संज्ञपयतेति संप्रेष्य यथेतं पराञ्च श्रावर्तन्त दूह प्रजा विश्वरूपा रमन्ता- मिति पृषदाज्यमवेक्षमाणाः पराञ्च श्रसत’ इन्द्रस्य भागः सुविते दधातनेत्यध्वर्युर्यदि रौति पशुस्तमभिमन्त्रयते । खर्विदसौति १० चतुरो मन्त्रान्संज्ञप्यमाने यजमानो जपति नाना प्राण इत्य- ध्वर्युर्यत्पर्मायुमकृतेति संज्ञप्ते संज्ञप्तहोमं जुहोति ॥ १३ ॥ शमितार उपेतनेति पशुमभ्युपयन्नदितिः पशुं प्रमुमोक्तिति संज्ञप्तात्पाशं प्रमुञ्चति तमेकशूलयादायारातीयन्तमधरं 1 1 1 aumaौतीमां दिशं निरस्यति नमस्त श्रतानेति पत्न्यादित्य- १५ मुपतिष्ठते ऽनर्वा प्रेहीति प्रतिप्रस्थाता पूर्णपात्रेण सह १ नयन्ति MLTV; नयति RBH; this passage is missing in A. २ ज्यादाय BMLHR and Vyākhyā; आश्राय ATV. ३ ०तिक्रामन् उदोचौ० ML; •तिक्रामन्नुदीची० TV ; • विक्रात्युदीची ० HB तिक्रामत्यु, A. ४ तनुवा BMLIV; तन्वा RH : तनवा A. ५. प्रत्यक किर० VMLAT ; प्रत्यक शिर० HB.

• प्रेष्य the Mss. ; संप्रेष्य the Vyākhya. ७ पशुस्तमभि० LATV ; पशुमभि• MHB. ८ स्वर्वि • AHB and Vyākhyā; सुवर्षि. MLTV. e The Vyākhyā points to सभ्युपयन्ति ; •भ्युपयंतदि० A.वैखानससूत्रे २१, १४-१५ ( ० श्रौतसूत्रे १०, १४-१५) I ११३ पत्नमुदानयत्य॑न्तरेण चात्वालोत्करावुदङ् पत्न निष्क्रामयत्यापो देवौरिति निष्क्रान्तामध्वर्युरो ऽवमर्शयति । वाक् त श्राप्या- यतामित्येतैर्यथालिङ्गमनुपूर्व पत्नी पशोः प्राणानाप्याययत्य- ध्वर्युर्वाभिषिञ्चति’ या ते प्राणनिति हृदयमभिमृशति ५ तानेव प्राणान्पुनः संम्टशतीत्येके | नाभिस्त श्राप्यायतामिति नाभिं मेद्र त श्राप्यायतामिति मेद्र पायुस्त श्राप्यायतामिति पायुं शुद्धाश्चरित्रा इति संप्रग्टह्य चतुरः पादान्प्रक्षालयति शमहोभ्यामित्यनुष्पृष्ठं शेषं निनयति दक्षिणतो वेत्तानं पशु- मावर्त्य र दक्षिणेन नाभिं ह्यङ्गुले त्र्यङ्गुले वा विवर्ते ऽवशिष्ट - १. मुपाकरणबर्हिषोरन्यतरदोषधे त्रायस्वैनमिति प्रागयं निदधाति स्वधिते मैन हिसौरिति स्वधितिना तिर्यगाच्छिनत्येय- मादाय सुरक्षितं निदधाति मूलं लोहितेनात्वा रचसां भागो sataौमां दिशं निरस्येदिदमह रक्षो ऽधमं तमो नयामीति तत्सव्येन पदातिष्ठेत् ॥ १४ ॥ 1 १५. तौ पाणिपादौ प्रचाल्याप उपस्पृश्येषे त्वेति वपामुत्खिद्य घृतेन द्यावापृथिवी प्रोर्खाथामिति वपया द्विशूलां वपाश्रपण १ ० ध्वर्युर्वाभिषि - MLTV ; ध्वर्युरभिषि० HAB. २ Thus ABMLTV ; प्रग्टह्य H. ३० नृत्य the Mss.; • वर्त्य the Vyākhyā. ४ विवर्ते LIV; निवर्ते M ; पिवत H; ङ्गुलेवावर्तमन्ववशि० A; विचत्तमव० B. The Vyākhyā : वावर्ते. Cp Baudh : विद्यन्त. ५ Thus MLHTBY ; तिर्यगाद्यत्यन्निस्याग्रमादाय A. ६ Thus A; लोहितेका MLIV; लहिवा BH; रुधिरेणाक्ता the Vyākhya. 3 Thus all the Mss. and the Vyākhyā (one copy) ; ततः another copy. ११४ वैखानस २१, १५-१६ ( ० श्रौतसूत्रे १०, १५-१६ ) प्रोर्णोत्य’ त्वेत्येकशूलथोपटणन्ति वपा ! यथा विस्तीर्णा भवति देवेभ्यः शुन्धस्वेति तां प्रोच्य देवेभ्यः शुम्भस्वेति स्वधितिना वपामुन्मृज्य देवेभ्यः कल्पस्वेत्यभिमन्त्र्याच्छिन्नो रायः सुवौर इति तामधस्तादुन्तति शमिता वपोद्धरणं मुष्टि- नापिदधाति यावद्वपां जुहोति वपामद्भिरभ्युच्य प्रत्युष्टमिति ५ शामिचे प्रतितप्य नमः सूर्यस्य संदृश इत्यादित्यमुपस्थाय शामि- चादेको कमादायानोभः पूर्वं गच्छत्यन्वगध्वर्युर्वपाश्रपणीभ्यां वषां धारयन्नुर्वन्तरिक्षमिति गच्छति । यजमानो वपापणी पुनरन्वारभेते त्वाग्ने दिवे दिव इति तिसृभिराग्नीश्रो ऽध्वर्युर्यजमानञ्चाहवनीयमुपयन्ति तत उल्मुकमपिसृज्याहव - १० नौयस्यान्तमे ऽङ्गारे वपां निगृह्य वायो वौहि स्तोकानामिति सुरक्षितं छिन्नाग्रमधस्तादपाया अन्तमे ऽङ्गारे प्रास्यत्यन्तरा यूपमाहवनीयं च प्रतिप्रस्थाता वपामाहृत्य दक्षिणत उदङ्मुखो वां श्रपयति त्वामुते दधिरे हव्यवाहमिति वपां स्रुवेणाभि- जुहोति प्रादुर्भूतेषु स्तोकेषु स्तोकेभ्यो ऽनुन हौति संप्रेष्यति जुषस्व सप्रथस्तममिति स्तोकीया होता प्रतिपद्यते ॥ १५ ॥ श्येन सुटतां वां कृत्वा सुपिप्पला श्रोषधीः कृधौ- 1 } १५.. १ प्रोर्णेत्यूर्जे AMTV ; प्रोपोलोर्जे HB ; प्रोणेोय्योर्जे L; this, and प्रच्छाद्य of the Vyākhyā, points to gerund. 2 Thus MLATV; यथावस्ती • H; यथाभस्तौ ० B. ३ Thus A ; इति गच्छन्ति BHR; इत्यनुगच्छन्ति M. (LIV omit this passage). Thus A ; •रभेत उप BM : ०रभत उप HR. ५ Thus BAHR ; निगूह्य MLV; निरुह्य T. Thus AHRE ; श्येतां ML; श्वेतां TV. वैखानससूत्रे २१, १६-१७ ( ० श्रौतसूत्रे १०, १६-१७) ११५ त्युत्तरवेदिश्रोण्यां दक्षिणस्यां बर्हिषि लक्षशाखायां निधाय प्रयुता द्वेषासौति वपाश्रपयौ प्रहति । घृतवतीमध्वर्यो सुचमित्युच्यमाने जुहूपभृतावादायात्याक्रम्याश्राव्य प्रत्याश्राविते स्वाहाकृतिभ्यः प्रेष्येति संप्रेष्यति वषट्कृते डत्वा प्रत्याक्रम्य ५ प्रयाजशेषेण ध्रुवां पृषदाज्यं च सकृत्सकृदभिघार्य वपामभि- घारयतिर नोपभृतं पशावाज्यभागौ कृत्वा जुहामुपस्तीर्य हिरण्यशकलं निधाय कृत्स्नां वपामवद्यत्य॑परिष्टाद्धिरण्यमव- धायाभिघार्येन्द्राग्निभ्यां९ छागस्य वपाया मेदसो ऽनुब्रूहीति संप्रेष्यत्याश्राव्य प्रत्याश्रावित इन्द्राग्निभ्यां कागस्य वपां मेदः १० प्रस्थितं प्रेष्येति संप्रेष्यति मैत्रावरुणो होतारं चोदयति ४ प्राग्वपाहोमात्खाहा देवेभ्य इति पूर्वं परिवप्यं वा वषट्कते जातवेदो वपया गच्छ देवानिति वपां हत्वा देवेभ्यः स्वाहेत्युत्तरं परिवप्यं हत्वा प्रत्याक्रम्य वपोद्धरणमभिघारयति स्वाहोर्ध्व- नभसमित्या हवनौये विषूच्यौ वपापण्यौ प्रहरति । संस्रावे- १५ णाभिजत्वा स्रुचावन्यत्र सादयत्यंत्र वरं ददाति यजमानस्तिस्रो वा दक्षिणः ॥ १६ ॥ आपो हि ष्ठा मयोभुव इति तिसृभिरिदमापः प्रवहत निर्मा मुञ्चामीति द्वाभ्यां च सर्वे पत्नी च चात्वाले ऽद्भि- मर्जयन्ते ऽथाध्वर्युरग्ग्रौत्पशुपुरोडाशं निर्वप प्रतिप्रस्थातः पशुं १ Thus TBV : प्रवहति A ; प्रति L; प्रति M; प्रहरति HR. 2 Thus MLTV; वर्षा द्विरभि० AHRB ; द्विः not in the Vyakhya. ३ Thus TV ; ० वदाय MLAB (H incomplete here). & Thus L and the Vyākhyā; वर्षा मेदसः M; वपा भेद: VAT ; बसाया मेदसः HBR and the Vyākhyā ( another copy). ११६ वैखानससूत्रे २१,१७-१८ ( ० श्रौतसूत्र १०, १७-१८) विशाधीति संप्रेष्यति समानदेवतं’ पशुनैकादशकपालं I 1 ब्रौहिमयं पुरोडाशमाग्नौश्रो निर्वपति प्रतिप्रस्थाता पशुं विशास्ति | हृदयजिह्वावचांसि तनिम’ मत सव्यं दोरुभे पार्श्वे दक्षिणा श्रोणिर्गुदटतौयमित्येकादश देवतानि ’ दक्षिण दोः सव्या श्रोणिर्गुदत्तोयमिति सौविष्टकृतानि क्लोमानं ५ शौहानं पुरौततं वनिष्ठुमध्युद्धिं मेदो जाघनौमित्युद्धरति ‘गुदं मा निर्देषीर्वनिष्ठुर मा निर्दोषौरिति संप्रेष्यति । यद्यच्च मेध्यं मन्यते ’ कुम्भ्यां पशुं समवधाय शामित्रे श्रपयति शुले हृदयमुपद्य प्रतपत्यूवध्यगोहे शकृत्संप्रविध्यति लोहितं च निरस्यति ’ श्टते पशौ पुरोडाशेन प्रचरेज्जुहूपभृतोरुपस्तौर्या- वदायाभिघार्यैन्द्राग्निभ्यां पुरोडाशस्यानुब्रूहौति संप्रेष्यत्याश्राव्य प्रत्याश्रावित इन्द्राग्निभ्यां पुरोडाशस्य प्रेष्येति संप्रेष्यति मैत्रावरुणो होतारं प्रेष्यत्यौपम्टतं जुहां निधायाग्नये ऽनुब्रूहौति स्विष्टकृते संप्रेष्यत्याश्राव्य प्रत्याश्राविते ऽनये प्रेष्येति संप्रेष्यति५ ! मैत्रावरुणो होतारं प्रेष्यति ॥ १७ ॥ वषट्ङ्कृते हुत्वा विरुज्य प्राशित्रमवद्यतौडां च न यजमान- भागमिंडान्तः पशुपुरोडाश / उपहतामिडां मैचावरुणषष्ठा: १ Thus MLHER ; दैवतं ATBV. १० १५. २ Thus TV ; • वचांसितपम ML; ० वचांसितनिमदु RH • वक्षांसि- तमनिमद्दितस्ते B ; वक्षांस निम्नत A Cp. X. 19. Thus the Vyakhya only; fag fo. V; fast and fat. T; निम्लेषौ ० R ; निर्वेषौ ० the other Mss. 0 ४ तत्कुम्भ्यां VMLT ; कुम्भ्यां AHRB. Separation of sentences uncertain. ५ RHB om. संप्रेष्यति. ११७ वैखानससूत्रे २१, १८ ( ० श्रौतसूत्रे १०, १८ ) प्राश्नन्ति ’ प्रस्तरे मार्जयन्ते ’ कृत्स्नसंस्थेत्येके ’ जुहां पञ्चग्टहोतं गृहौला’ पृषदाज्यं ग्टहोला’ स्रुवं पृषदाज्यं चादाय श्टत‍ हविः २ शमितरित्यभ्यागम्याभ्यागम्य त्रिः पृच्छति श्टतमिति शमिता त्रिः प्रत्याहोत्तरतः परिक्रम्य शूलाद्धृदयं प्रवृ ५ कुम्भ्यामवधाय सं ते मनसा मन इति पृषदाज्येन हृदयमभि- घारयत्यूमाणमुद्गतं स्वाहोनणणे ऽव्यथिव्या इत्यनुमन्त्र्य यस् श्रात्मा पशुव्वित्याज्येन पशुमभिघार्य दृह गा इति कुम्भौ- मुद्दास्य यूपाहवनीययोरन्तरेण दक्षिणातिहृत्य वपावत्पञ्चहोत्रा पशुमासादयति षड्ढोत्रा वा हृदयशूलं सुरक्षितं निदधाति १. जुहामुपभृति वसाहवन्यां समवत्तधान्यां च चतसृय्वाज्येनोप- स्तुति जुहां हिरण्यशकलं निदधात्युपभृति च शत- शाखायां स्वधितेरश्याक्या हविषो ऽवदानान्यवद्यन्मनोताये हविषो ऽवदीयमानस्यानुब्रूहीति संप्रेष्यति हृदयस्याग्रे ऽवद्यत्यथ जिह्वाया अथ वक्षस एतद्वै पशोर्यथापूर्व यथाकाम- १५ मुत्तरेषामवद्यति यथोद्धृतमवद्यतीत्येके मध्यतो गुदस्या- वद्यति द्विर्दिरदाय दैवतानि जुहां सौविष्टकृतानि सकृत्स- हृदवदायोपभृति निधाय शेषाणि समवत्तधान्यां निदधाति गुदं द्विधा विभज्य स्थवीय उपयड्भ्यो निदधाति ॥ १८ ॥ 1 } 1 1 १ पञ्चग्टहोतं पृषदाज्यं ग्टहीला VLT; पशुं च ग्टहीतं गृहीत्वा पृषदाज्यं गृहीत्वा M; पञ्चग्टहीतं ग्टहौला HB ; पञ्चग्टहीतात्पृषदाज्यं ग्टहीत्वा A. The Vyakhyā agrees with text as constituted above. AHB ins. after fa: (perhaps pointing to pluti ?). ८ ३ भ्यागम्याभ्यागम्य AR; ०भ्याक्रम्याक्रम्य H ; ०भ्यागम्य MLTV : ०भ्यागत्य B. 8 From उद्वास्य unto न्तरेण missing in A; HB are the corrupt. ५०० ATVH : 0 त्रिया • MLB. वै € Cited from TS. VI. 3. 10. 4 (☎ !). ११८ वैखानससूत्रे २१, १८ (० श्रौतसूत्रे १०, १८ ) यस्तैधं विभज्य मध्यमं द्विधा कृत्वा जुहां निधा- यावशिष्टयोरन्यतरत्स्थत्रीय उपभृतौतरत्समवत्तधान्यां निदधाति । त्रैधं मेदो विभज्य यूष्ण्यवधाय तृतीयेन जुहं प्रोर्णोति तृतीयेनोपभृतं चेोपस्तृतसमवत्तधान्यां हृदयजिहावक्षांसि तनिम मतस्तू गुदमेदसोस्तृतौयौ भागौ षड्वनिष्टुं सप्तमं कृत्वा - नस्थिभिरिडां वर्धयति क्लोमानं झौहानं पुरौततमित्यवधाय यूष्णोपसिञ्चति शौर्षासाणूकापरसक्योन्यनवदानीयानि श्टतैः संनिधायैन्द्रः प्राण इति संस्मृशत्येषां त्वौषधौनामिति वसाहवन्या- मुपस्तीर्य वसां गृह्णाति श्रीरसौति स्रवन्तौ धारां स्वधितिना मच्छिनत्ति दिः पञ्चावत्तिन श्रापः समरिणन्निति पार्श्वेन १० वसाहोममपिदधाति ’ दैवतेषु सौविष्टकृतेय्ववत्तेषु यूष्णोपसिक्तं हिरण्यशकलमवधायाभिघार्थेन्द्राग्निभ्यां द्वागस्य हविषो ऽनु- ब्रूहीति संप्रेष्यत्याश्राव्य प्रत्याश्रावित इन्द्राग्निभ्यां द्वागस्य हविषः प्रेष्येति संप्रेष्यति’ ! मैत्रावरुणो होतारं प्रेष्यति याज्याया अर्धचन्ते प्रतिप्रस्थातोत्तरतस्तिष्ठन् घृतं घृतपावान इति वसा - १५ होमं जुहोति’ वसा होमोच्छेषेण वाजिनवद्दिशः प्रति यजत्यत्रैव तिष्ठन् जुहामुपस्तौर्य पृषदाज्यात्मकृत्स्रुवेणादाय° जुहामवदाय १ त्रेधा MLH; बैधं HTBV. 1 २ यूष्ण्यवधाय BHTV ; • वधायावदाय A ; यूष्यवदाय L; in M this passage has been omitted. ३ ? चोपस्तुतसमव० LATV; चोपस्तौर्य समव० HB. ४ यच ins, AHB. ५ H. om. संप्रेष्यति. ६० होमोच्छेषेण AHTBV; • होमशेषेण ML; होमोच्छेषणं R. 3 Thus AHR ; ०ज्यात् किंचित्सकृत् MLTVB. = Thus the Mss.; read अवधाय instead of अवदाय ? वैखानससूत्रे २१, १८-२१ ( ० श्रौतसूत्रे १०, १६ - २१ ) ११८ द्विरभिघारयति । वनस्पतये ऽनुब्रूहीति संप्रेष्यत्याश्राव्य प्रत्या- श्राविते वनस्पतये प्रेयेति ॥ १८ ॥ मैत्रावरुणो होतारं प्रेव्यति वषट्कृत उत्तरार्धपूर्वार्ध इतिहाय पूर्वा श्रातर्जुहोत्योपभृतानि जुहां विपर्यस्यानये ५ स्विष्टकृते ऽनुब्रूहीति संप्रेव्यत्याश्राव्य प्रत्याश्राविते ऽनये स्विष्टकृते प्रेष्येति संप्रेष्यतिर मैत्रावरुणो होतारं प्रेष्यति 1 वषते वनस्पतिवद्धुत्वा प्रत्याक्रम्य यथायतनं सुचौ सादयति मेदखिनौमवान्तरेडामवद्यति मेदसोपस्तौर्य होतुर्हस्ते प्रकृति- वदिडामवदाय मेदसाभिघारयति । होत्रे ऽभ्युद्धिं हरत्यनौत्रे १० मेदखिनं वनिष्टुं ब्रह्मणे वक्षो ’ वयं सोम व्रते तवेति ब्रह्मा तत्प्राश्नाति प्राश्याचम्यान्तर्वेदि मार्जयन्ते ऽग्नौदौपयजानङ्गा- रानाहरोपयष्टरूपसौद ब्रह्मन्स्थास्यामः समिधमाधायानी- त्परिधश्चाग्निं च सकृत्सकृत्संटौति संप्रेष्यति शामिचादानी- श्रीयाद्वानो ऽङ्गारानाहृत्योत्तरस्यां वेदिश्रोण्यां होत्रौये वा बर्हिर्व्यूह्य न्युप्योपसमाधाय निहितं स्थवीयो गुदकाण्डमेका- दशधा तिर्यगसं छिन्दन्यच्छिद्यान्याजानां हुतं हुतमपर्यावर्तय- प्रतिप्रस्थाता समुद्रं गच्छ स्वाहेत्येतैः प्रतिमन्त्रं वसाहवन्या हस्तेन वोपयजति ॥ २० ॥ १५ } यदुपभृति पृषदाज्यं तज्जुहामानीय तामेवोपभृत्य सह- २॰ दक्षिणातिक्रान्तः पृषदाज्येनैकादशानूयाजान्यजत्याश्राव्य प्रत्या- १ प्रेष्येति ALTVH: प्रेष्यति MB. Vyākhyā वनस्पतये प्रेष्येति संप्रेष्यति. Read probably with the २ Only in MLTV ; H and AR, are incomplete ; R omits the word. १२० वैखानससूत्रे २१, २१ ( ० श्रौतसूत्रे २०, २१ ) श्राविते देवेभ्यः प्रेष्येति प्रथममनूयाजं संप्रेष्यति प्रेष्य प्रेष्येत्युत्तरान् यजमानश्चतुर श्राद्याननूयाजान्प्रथमेनानुमन्त्रयते दशमं चानूयाजं पञ्चमप्रभृतश्चतुरो द्वितीयेनोत्तमेन नवमैका - दशौ । पञ्चमप्रभ्टतिष्वध्वर्युमैत्रावरुणौ ’ यजेति होतारं प्रेष्यतो दशमवर्जमु॑पयष्टा सर्वाणि त्वायस्वौषधौभ्य इत्युत्तरतो लेपं ५ निम्सृज्य मनो मे हार्दि यच्छति हृदयमभिमृशति तनूं त्वचमिति’ धूमं प्रेक्षते । ऽध्वर्युः २ प्रत्याक्रम्य जुहा चिः स्वरु- मक्काहवनौये पुरस्तात्प्रत्यङ्मुखस्तिष्ठन् द्यां ते धूमो गच्छ- त्वित्यनूयाजान्ते जुहा स्वरूं जुहोति श्टङ्गाणौवेच्कृङ्गिणा- मिति यजमानो हुतं स्वरुमुपतिष्ठते । ऽध्वर्युः स्रुग्व्यूहनादि प्रतिपद्याश्राव्य प्रत्याश्राविते सुता प्रेष्येति सूक्तवाके संप्रेष्यत्यग्नि- मद्येति स होतारं प्रेष्यति । जुहा बिले जुहूपम्टतामग्राण्यवधाय सँस्रावभागाः स्थेति तान्परिधौन्प्रहृतानभिप्रस्त्रावयति । प्रत्यञ्चः परेत्य पत्नीः संयाजयन्ति दक्षिणेन विहारं जाघनौमाहृत्य तया पनीरनिं गृहपतिं च यजति पूर्वस्योत्तानाया जाघन्या १५ श्रवद्यत्युत्तरस्य नौच्यास्तथोत्तानभागयोर्होत्र इडायामग्नीधे षडवतं च क्रमेण भवतः । प्राशितायां जाघन्यां शेषं पत्ये प्रयच्छति । साध्वर्यवे । बाडं शमित्रे यदि ब्राह्मणः ॥ २१ ॥ 1 1 १ Doubtful: पञ्जम• MLATV ; चतुर्थ • HB (as Hir . ) . २ तनूं गां चमत्वच • ML; तनूं पंचमत्वच• TV : तनूचत्वमि ० B. ३ •ध्वर्यु: BHVTR ; •ध्वर्यु A; • ML. ४ द्यावं MLTV ; यावं A ; देवं H ; दिवं B and the Vyākhyā. ५. Thus all the Mss and the Vyākhyā; ep. VII. 7. ६ अभिप्रावयति HAB; अभिप्रतापयति ML; ० प्रदापयति TV. १० ७ ? ०थोत्तरभागयोदेत्रि MLTV; ०थोत्तानन्यभावो हीच A; ० थोत्तरानन्य- द्भावी होट HB. वैखानससूत्रे २१, २२ ( ० श्रौतसूत्रे ९०, २२ ) १२१ ध्रुवामाप्याय्य यज्ञ यज्ञं गच्छेति चौणि समिष्टयजूंषि जुहोति हृदयशूलेन चरत्यसंस्पृशन्हृदयशूलमन्तरेण चालालो- त्करावुदङ् गत्वा’ शुगसि तमभिशोचेति द्वेष्यं मनसा ध्यायन् शुष्कस्य चार्द्रस्य च सन्धावुदासयत्य॑प उपस्पृश्य धाम्नो धाम्न ५ इत्युपस्थाय सुमित्रा न इत्यनिर्मार्जयन्ते ऽप्रतीक्षमागत्यैधो ऽस्येधिषौमहौत्याहवनीये समिध श्रधायापो अवचारिष- I मित्युपतिष्ठन्ते तथा गार्हपत्ये पत्नी च सर्वेषां पशुबन्धाना- मेष कल्पो नमः सखिभ्यः १ सन्नान्मावगाताशासानः सुवौर्य- मिति यजमानः संस्थिते यूपमुपतिष्ठत उपतिष्ठते ॥ २२ ॥ इति श्रौतसूत्रे दशमः प्रश्नः ॥ १ उदं गत्वा MB ; उदग्गत्वा ALHTV. २ सरुभ्यः A स्वरुभ्यः the Vyakhya ; सखिभ्यः MLBTV ; सक्तिभ्य: H; Dep. Ap. VII. 28. 2, but Hir. VI. 25 सखिभ्य. १२२ वैखानससूत्रे २२, १-२ ( ० श्रौतसूत्रे ११, १-२ ) अथ सौत्रामणी ! तया ब्राह्मणो राजन्यो वैश्यो वा भूति- कामो यजेत सोमातिपवितः सोमवामी राजा ‘चापरुद्धो ’ ऽभिचरन्नभिचर्यमाणो ऽभिषेकेषु च सर्वत्र ! सौत्रामण्या यय- माणस्य पुरस्तात् त्रिराचे सौसेन क्लौबाच्छष्पाणि ब्रह्मादीन क्रौणाति । तानि क्षौमे न्युप्योपनयत्य॑ग्न्यन्वाधानादि परि- स्तरणान्तं कृत्वा पाणिप्रक्षालनादि प्रतिपद्य कपालानां स्थाने स्थालेँ प्रयुनक्त्य॑श्विभ्यां सरखत्या इन्द्राय सुत्राम्ले प्रभूता- न्त्रीहौन्निर्वपति तेम्वर्धानवहत्य चरुकल्येन श्रपयत्यर्धान् गार्हपत्ये लाजान् भर्जयत्यग्रेण गार्हपत्यमवटं खात्वा तस्मिंश्च 1 सुरायाः कल्पेन सुरां संदधाति यथा परिद्भवति स्वाद १० त्वेति परिस्रुता शष्पाणि संसृजति ॥ १ ॥ 1 1 सोमो ऽस्यश्विभ्यामिति संसृष्टानभिमृशति । तिसृषु रात्रिषु व्युष्टासु पशुवन्धस्तायते सौत्रामणि: ५ । तस्या निरूढपशुबन्धवत् कल्पः ’ सौमिकवेदिटतौये’ यजत इति विज्ञायते । पूर्वेद्यु- रेकमेव यूपं छिनत्ति ’ चौनित्येके । प्राक्तनेन वेदेन कार्य १५ १ राजाचापरुदो TBHV; राजावापरू० MLR; राजापरु० A ; राजा- चापरध्य the Vyakhya. २ Thus B; हर्जत्यग्रेण A ; दर्जयत्य - H; भर्जयत्य • VMLT and the. Vyākhya. ३ परिवत् भ० H ; परिग्टड्स० VLT; परिस्रुग्भ० A ; परिस्टग्भ० M ; परि– स्रुक् भ० B. ४ संसृष्टान० all the Mss and the Vyākhyā; read संस्टष्टाम० ?- ( viz. सुराम् ). ५ ? सौचामण A; सौवामणिः VLT; मणी M; BH corrupt. ६ तस्था ABMLTV; तस्य H only. ७ सौमिक० AMLTV ; सौम्य • HB ; op. Āp. XIX. 1. 14.वैखानसमूचे २२, २-३ (० श्रौतसूत्रे ११, २-३ ) १२३ करोत्युत्तरवेदेर्दक्षिणतो विमिता’ परिस्तृता भवति यदि यहः कालो यस्मिन्काले ऽध्वर्युरुत्तरवेदिं करोति तदा प्रतिप्रस्थाता चात्वालात्पुरौषमाहृत्योत्तरवेदिं दक्षिणेन खरं चतुरश्रं यङ्गुलोन्नतं करोत्यग्रेणान्वाहार्यपचनं द्वितीयं खरं च यदाध्वर्युरनिं प्रणयति तदान्वाहार्यपचनादङ्गारानाहृत्य प्रति- प्रस्थाता पूर्वस्मिन्खरे प्रतिष्ठापयत्यंत्र पाणी न प्रक्षालयते ऽश्विभ्यां सरस्वत्या इन्द्राय सुत्राम् त्रीणि वैकङ्कतान्यूर्ध्व- पात्राण्यपरस्मिन्खरे प्रयुनक्ति सतं शतातषां स्थालौं रुक्मं वालस्रावं श्येनपत्त्रं श्रयणानि पशुपाकरणकाले सुरामुद्भिद्य १० सते निःषिच्य पुनातु ते परिस्रुतमित्यादिना सदशेन वालमयेन पवित्रेण सुरां पुनाति ॥ २ ॥ I I वायुः पूतः पविचेणेति सोमवामिनः सोमातिपवितस्य च प्राङ् सोम इति सोमवामिनः प्रत्यङ् सोम इति सोमाति- पवितस्य पूतां सुरां ब्राह्मणस्य मूर्ध्नि खरे वासाद्य पशूनुपा- १५ करोति समानो यूपः स्वरुश्च श्विनं धूम्रमजमालभते सारस्वतं मेषमैन्द्रमृषभं मेषं वा । बार्हस्पत्यं पशुं चतुर्थमतिपवितस्यालभते १ ? उत्तरवेदिं दक्षोविंमिता ML; उत्तरवेदेर्विमिता A; उत्तरवेदिविमिता H; eacâfęfåfaat TBV. HA. २ चात्वालात्पुरौष ० LIV; चावालान्मृदं पुरोष - MB ; चावालान्मृदपुरौष छ. ३ व पाणौ न प्र० MAB ( cp. Hir. XIII. 24) ; अत्र पाणी प्र० L; चत्र पात्राणि पाणिना प्र० H; अत्र पाणौ म प्र० TV. ४ प्राक् before पशु० ins. AHB. ५. ० खिद्य A; द्विद्य VMLTB and the Vyākhyā; •द्य HR. = Thus ATV ; सदेशेन L; सदेसेन M; देशन HRB. ৩ मूर्ध्नि MB and the Vyakhya ; मूर्धनि H; मूर्धन VAT ; मूर्ख L… ! १२४ वैखानससूत्रे २२, ३-४ ( ० श्रौतसूत्रे ११,३ - ४ ) सोमवामिनश्च । पाशुकानि पात्राणि संमृज्य जुहवदूर्ध्वपाचाणि संमार्ष्टि वपासु जतासु रुाम्टषभः स्मृत्वरौ वडबारे च दक्षिणा चात्वाले मार्जयित्वोर्ध्वपात्रैः कुविदङ्गेति पुरोरुच- 1 मनूच्यापरस्मिन् खरे सुराग्रहान्गृह्णाति । सर्वेषां ग्रहाणामेका पुरोरुग्युवः सुराममश्विना पुत्रमिव पितराविति देवतात्रयवत्यौ ५ याज्यानुवाकये भवत । उपयामग्टहोतो ऽस्यच्छिद्रां त्वाच्छिद्रे- णाश्विभ्यां जुष्टं ग्टह्णामौत्याश्विनं ग्रहमध्वर्युर्गृह्णात्यु॑पयामग्टहोतो ऽस्यच्छिद्रां वाच्छिद्रेण सरस्वत्यै जुष्टं गृहामौति प्रतिप्रस्थाता सारस्वतमुपयामग्टहीतो ऽस्यच्छिद्रां त्वाच्छिद्रेणेन्द्राय सुत्राम्ले जुष्टं गृह्णामौति यजमानो ब्रह्मा वैन्द्रम् ’ ॥ ३ ॥ क्वलसक्तून्सिंहलोमानि चाश्विने श्रीणातिर बदरसक्तूंछार्दूल- लोमानि च सारस्वते कर्कन्धुसकून्वृकलोमानि चैन्द्रे | ऽपि वा सिंहावध्वर्युर्मनसा ध्यायेच्छार्दूलौ प्रतिप्रस्थाता वृकौ यजमानः श्येनपत्त्रेण ग्रहान् परिम्सृज्येष ते योनिरश्विभ्यां त्वेत्यध्वर्युर्यथा- यतनं सादयत्येष ते योनिः सरस्वत्यै त्वेति प्रतिप्रस्थातैष ते १५ योनिरिन्द्राय सुत्रामणे त्वेति यजमानो ऽपि वा पयो- 1 1 ग्रहान्ग्टत्वाति न सुराग्रहा नित्येकेषां । पुरोडाशान्निरूप्येन्द्र- १० वामिनस LV; • वाजिनच AB ; व्याजिनच MH; . बाविन० T. २ स्सृत्वरौ वडपा च M ; त्वरि च बंधसबाच A; स्टत्वरिर्वडवा H; मात् वडवा च L; सार्लिरि TV ; त्वरौ B also. The Vyākhyā : सार्लरीति वडवविशेषणं । नटप्रत्यागता सात्वरि ( thus ! ) । । -मनपुंसकेनेति नपुंसकमेकशेषत्वात् । स्कास्य नपुंसकत्वात् । नपुंसक- ३ Thus TV ; श्रिणाति L; श्टणाति H ; गुणाति A ; गृह्णाति MB. ४ Thus H and the Vyākhyā; संसृज्य the other Mss. ५ गृह्णाति MLHTV; गृहंति AB. ६ • हानित्येतेषां । पुरः पुरोडा० ML; • हानिति एतेषां पुरोडा TBV; ०वानिति । तेषां पुरोडा० A ; ० हानित्येषां पुरोडा० H. वैखानससूत्रे २२, ४-५ (० श्रौतसूत्रे ११, ४-५ ) १२५ मेकादशकपालं सावित्रं द्वादशकपालं वारुणं दशकपालं च निर्वपति तानासाद्य तत्तग्रहैस्ते प्रचरन्त्य॑श्विभ्या ँ स॒रव॒त्या इन्द्राय सुत्राम्ले सोमानाँ सुराणामनुब्रूहीत्यध्वर्युः संप्रेष्य- त्याश्राव्य प्रत्याश्राविते ऽश्विभ्या सरस्वत्या इन्द्राय सुत्राम्ले ५ सोमान्सुराम्ण: प्रस्थितान्प्रेष्येति संप्रेष्यति’ मैत्रावरुणो होतारं प्रेम्यति वषते जुहति’ सोमस्याग्ने व्रीहौत्यनुयजत्य॑हाव्यग्ने हविरास्ये ते यस्मिन्नवास इति द्वाभ्यां यजमानो हुतमनु- मन्त्रयते ॥ ४ ॥ ब्राह्मणस्य यजमानस्य ब्राह्मणं परिक्रीणीयादुच्छेषणस्य १० पातारं । यदि ब्राह्मणं न विन्देइल्मौकवपायामवनयेदिति ब्राह्मणं नाना हि वां देवहितं सदो मितं यदत्र शिष्ट रसिन इति द्वाभ्यामुच्छेषणं पिबेद्वे स्रुतौ श्वं पितॄणामिति वा सर्वत र जुहुयाद्दचिणे ऽग्नौ शिक्येन धृतायां स्थाल्यां शतारणायां पवित्रमुदीचीनदशं वितत्य यन्मे मनः परागतमिति १५ रुक्मं कुण्डलं निष्कत्रयं दयं वा शतमानमनूनं धारयन्सोम- प्रतौकाः पितरस्तृपणुतेति मुरोच्छेशं समवनयति । त्वः सोम प्रचिकित इत्येताभिः पिटमतौभिः सौमौभिस्तिम्टभिर्याज्यानु- वाक्याभिः स्रवन्तौं पुरस्तादध्वर्युरुपतिष्ठत उत्तराभिस्तिसृभि- १ संप्रेष्यति om. HRB. ? See TB r. I. 8. 6. 2. ३ सर्वतं वा AHR B and the Vyākhyā. ४ दक्षिणेौ AHBV; दक्षिणागौ ML. ५. कसं कुण्डलं निष्कत्रयं दयं वा शत० MB रक्तं कुण्डलं निष्कत्रयं वा शतः H; कां शत. LA.; TV om. these four words. ई . Thus AHMLTV ; मनूनान्वा B. ७ सौमौभिः given by AHTBV, not by MLs १२६ वैखानससूत्रे २२, ५-७ ( ० श्रौतसूत्रे ११, ५-७ ) । दक्षिणतो ब्रह्मोत्तराभिस्तिभिः पश्चाद्धोता यदने कव्यवाहनेति काव्यवाहनौभिराग्नौघ्रः शतातषां दक्षिणे ऽग्नौ निदधाति ! राजन्यवेश्यौ’ तु सुरोच्छेषं स्वयमेव पिवेताम् ॥ ५ ॥ पुरोडाशैः प्रचर्य पशुभिः प्रचरत्येन्द्र सावित्रवारुणैः पुरोडाशैः प्रचरति । पशूनां पुरोडाशानां च समानं स्विष्टकदिडं संस्थाप्य ५ हृदयशूलैर्मासरेण पात्रैश्चावभृथं यन्ति । मासरम्मृजौषकल्पेन प्रतिपादयतिर यस्ते देव वरुण गायत्रछन्दा इत्याश्विनं पाच- मवभृथे संप्रविध्यति यस्ते वरुण त्रिष्टुप्कन्दा इति सारखतं पात्रं यस्ते देव वरुण जगतौच्छन्दा इत्यैन्द्रं पात्रं यस्ते देव वरुणानुष्टुप्- छन्दा दूति शतासां स्थालौं यस्ते देव वरुण पङ्क्तिच्छन्दा दूति १० हृदयशूलं तृष्णौ प्रत्यायन्ति ’ संतिष्ठते सौचामणी ’ ॥ ६ ॥ जुहादीनां सुचां चतसृणामायामं चतुर्विंशत्यङ्गुलं बाहु- मात्रं वा मूलेन मूलमग्रेणाग्रं त्वक्पार्श्वोर्ध्वेबिल" च कर्तव्यं दण्डस्यायामं द्वादशाङ्गुलं मूलेनाहमष्टाङ्गुलमग्रनाहं षडङ्गुलं तदूर्ध्वे द्वादशाङ्गुलं तस्मिंस्त्यङ्गुलं घनं षडङ्गुलिविस्तारमयं १५ गजस्योष्ठवदा बिलं निम्नमग्रान्तं घृतधारापातनार्थ’ कुल्यांच १ Thus the Vyākhyā; वैश्ये the Mss. २ यन्ति AH. ३ ०णामायामं HT ; ०णामायमनं ML; व्यामायामनं A; •णामायाञ्च B. Read probably ०णामायामश्. • ? • पार्श्वीर्श्वबिलं VMTB ; • पार्श्वद्वेबिलं L; ० पार्शोर्ध्वबलं A ; पार्श्वे - देवलंवं H. ५० मं VLTB• ; म AHR ; मे.ML.. ( Thus ATRB ; मूलनाभ H; मूलनालं ML. - ०मग्रनादं VLTBA ; ● मग्रनालं M ; missing in H.. • Thus B; • पतनार्थ MLT; • पातानां AHR. ८ ? कुल्यां MLVT : कूल्यां B; अंगुलं HR and first hand of A. १२७ वैखानससूत्रे २२, ७-८ ( ० श्रौतसूत्रे ११, ७-८ ) कारयेद्दे॒वाया दण्डस्योर्ध्वे चतुरङ्गुलं घनं मध्ये ह्यङ्गुलनिम्नं ’ चेति विशेषो जुहवदायामौ दर्शपूर्णमासाग्निहोचार्थी स्रुवौ द्वयोश्च दण्डायतमेकविंशत्यङ्गुलं तन्मूलमग्रं च पूर्ववद्दण्डो त्र्यङ्गुल समवृत्तं ह्यङ्गुलं घनं नासिकवद्विपुटर बिलं तत्पुटयो- ५ विस्तारघननिम्नं चैकाङ्गुलमेतेषां बाहुमात्रायामे ऽप्यविशेष ऊर्ध्वे सायं बिलमेकमेवेति विज्ञायते ! शिष्टं दण्डायामं कुर्वीत | स्क्यस्यायामो द्विप्रादेशस्तस्य विस्तारघनं च यङ्गुलं हंसस्य मुखवन्मूलं खननार्थमग्र कुशतीक्ष्णं च ॥७॥ शम्या जुहवदायामा तथैव दण्डस्य मूलमग्रं च दण्डं विंशत्यङ्गुलमूर्ध्वे ऽग्रे चतुरङ्गुलं पद्मस्य मुकुलोपमं कुम्बमेतस्य बाहुप्रमाणे चैवं कुम्बशेषं” दण्डायतं कुर्यादेष्टाङ्गुलिविस्तारायता प्रणीता चतुरङ्गुलोन्नता मध्ये षडङ्गुलिविस्तारायता त्र्यङ्गुलिनिम्ना चतुरश्रा प्रस्थार्धोदकपूर्णा वृत्ता वा तथा करोति दोहनी च प्रस्यपयःपूर्णा मेक्षणं स्फ्यायामविस्तारं घनमेकाङ्गुलं ह्यङ्गुलं चतुरङ्गुलिविस्तारायतमयं प्राशित्रपाचं द्वादशाङ्गुला- यामं तस्य मूलं त्र्यङ्गुलमुन्नतं चतुरङ्गुलं तदूर्ध्वे नवाङ्गुला- यतं षडङ्गुलिविस्तारं च मध्ये द्वादशाङ्गुलायतं चतुरङ्गुल- १५ वा } १०ङ्गलं निम्नं AHTB ; • ङ्गलनिम्नं LM. २ Thus B ; द्विपुढं AT (first hand) • ; वद्विपुलं MLT (sec. hand) ; द्विपुर H. ३ ०घनं निम्नं AH; ० घननिम्नं MLTBV. a fre MLVHT; fe ARB. ५ च BMLR ; न H ; TA om. Thus BT; खनोर्थ A ; घनार्थं ML; घनोर्थ HR. ; ७ कुंब० AMTR ; कुंभ० HB ; कुंच。L. द कुंब० AHTY : कुंभ० MLB. -. १२० वैखानससूत्रे २२, ८-८ ( ० श्रौतसूत्रे ११, ८-९ ) र विस्तारं ’ त्र्यङ्गुलनिम्नं तत्प्रमाणाकरौ गोकर्णवदा भवेतामंडपाचं चतुर्विंशत्यलायतं तदूर्ध्वविस्तारमुन्नतं च प्रादेशमूल विस्तृतं ‍ प्रादेशार्ध’ भित्तिः परितश्चैकाङ्गला मध्यतः शेषविस्तारायतं दशाङ्गुलं निम्नं चमसं प्रस्थपूर्ण सुवृत्तं चतुरश्रं वा भवेदुलूखलं हस्तोन्नतं तस्य नाहं द्विगुणं परितोभित्तिङ्गुलायतमष्टक- शेषविस्तारायतं’ बिलं तस्य निम्नं षोडशाङ्गुलम् ॥ ८ ॥ 1 1 मुसलं चतुर्हस्तं यजमानायतं वा युक्तनाहं मूले ऽयमा निबद्धमेतौ यावता हविर्द्रव्यस्यावघातयोग्यौ तावत्प्रमाणौ वा वेणुवेचकरौषकेष्वेकेनारत्निमात्रायतं वृत्तमूलं विंशत्यङ्गुलि- विस्तारमष्टादशाङ्गुलिविस्तारं वा क्रमान् न्यूनं यङ्गुलायं शूर्प १० याज्ञिकं यत्किञ्चित्काष्ठं द्वितालदीर्घं ष्टष्टिरधरा" दृषदूर्ध्वोपला च द्वे पेषat संपेषणशक्ते १० तथा ग्रावाणौ दौ यथोक्तयोग्यौ 1 1 १ चतुरङ्गुलविस्तारं AH; चतुरङ्गुलिविस्तारस् B; चतुरङ्गुलमूल MLT; the same, but मूलं V. २ ० लनिम्नं MLT; लं नि० AHRB. ३ ? प्रादेशमूल० AHB ; प्रादेशं मूल • MLTV.
• प्रादेशार्थं VMLTB ; • शार्धमं AHR. ५ दशांगुलं VMLTB ; दशांगुलां or लान् AH. नाहं ALVETB ; नाभि M. ७ ? व्यतमष्टकशेष० A; व्यतंमष्टके थे. MLTV; HR corrupt; व्यत- शेष० B. ८ युक्त नाहं LIV; युनक्ति ते नाहं MAHB ; ep. I. 2. ० ९? ० वेत्रकरीषकेष्वे० M and L (but L करिषि० and T ०करोषि० ) ; • देवकरीवेषिकेष्व० A; वेचकारिवेषिचेव० H; ० वेचकरौवैषीकेनवे ० B. १० ?? दृष्टिरधराषमामूद्वापवाचिद्विपेषख्यवेषणशक्ते M ; दृष्टिरहषमहोपाचिद्वि० ( etc., as M) L; दृष्टिमध राहणदूर्ध्वीपला च द्वेषवर्षण्यौ संप्रेषणशक्ते A ; दृष्टिमाद- दात्यver वपा च द्वेषपेषांषडा संपेषणशक्यौ H; ष्टष्टिरवराहषयापलाच दे पेषण्य संपेषणशक्ते T’ ; ष्टष्टिमाददात्यधरादृष्टमूर्ध्वपत्राच द्वेषे पषण्य संपेषणौ शक्यो B. वैखानससूत्रे २२, ८-१० ( ० श्रौतसूत्रे ११, ८-१० ) १२६ मृन्मयौ प्रस्थपूर्णाज्यस्थाली । कांस्यादिलोहमयौत्येके विंश- त्यङ्गुलिविस्तारायता पिष्टसंयवनी पाचौ सुवृत्ता चतुःप्रस्थो- दकपूर्णा मदन्तिपयोदोहस्तावत्पयः पूर्णा’ सांनाय्यदधिकुम्भ्यौ? च संयुक्तेषु पुरोडाशनिधानाय यावत्तालं तदुक्तसंख्या- ५ प्रमाणानि कपालानि यङ्गुलायतविस्ताराणि वा सर्वेषां मानमर्धाङ्गुलं । प्रस्यतण्डुलपाका चरुस्थाली हविःशेषदानोते द्विप्रस्थतण्डुलपाका वा“ प्रस्थार्धतण्डुलपाका प्रस्थचतुर्भागतण्डुल- पाका वा संस्रावस्रोतोयुक्तौ । वृत्तोर्ध्वकपालाग्निहोत्रस्थाली’ द्रोणार्धतण्डुलपाकान्वाचार्यस्यालो ११ प्रस्थपूर्णस्तदर्धपूर्णो वा 1 I 1 १० शरावः स्यात् ॥ ९ ॥ / ६ 1 कर्मण्यधिके च तथैवाधिकानि पात्राणि प्रक्षेपणीयानि लौकिकानि भाण्डानि१२ तत्तत्कर्मार्हाणि स्युर्द्विप्रादेशैः कुशैर्युग्मैः प्रादेशविस्तृतं द्विकानुबद्धमग्रे ग्रथितं चोपाहरणीयं 2 Thus MLHRA and T (the last at the end पूर्ण:, not पूर्णा ) ; मदन्तीं पयोदोहनस्तावत्पयः पूर्णा B. LT om. efor ० ३ च not in MH; चयः A ; च given by T; कुंभय B. ४ यावतालं MHLB; यावत्कालं TA (sec. m.). Thus H: ०तसंख्यांशप्रमाणानि VIA; संख्यां च प्रमा० ML; • क्तिसंख्यां सप्रमा० B. ६ मान० M ; घन० VTB ; सस० L; ‘घ्न A ; सन० H. ७ नोक्ते AB ; नोक्ते: H ; • नोक्तेर् ML; ० शेषधानोक्तेर् T. ८ वा MLHT; मा. AR; Bom. ९०युक्तौ दृ० MA; युक्ताe the other Mss. १० वृत्तोर्ध्वक० AHB ; वृत्तार्थक • MLIV ( cp. Kāty. IV. 14. 1). ११ ० न्वाचार्यस्वाली MLT; ० न्वाहार्यपचनस्थाली AHBR. १२ After भाण्डानि A ins. शस्त्र, BHR शस्त्र च. 9 १३० वैखानससूत्रे २२, १०-११ ( ० श्रौतसूत्रे ११, १०-११ ) कूर्च तथैवोपसादनीयं चमसमाददाति । प्रादेशो वितस्ति- स्तालमिति द्वादशाङ्गुलस्य हस्तो ऽरनिरिति चतुर्विंशत्यङ्गुलस्य संज्ञा भवेत्सिकतासुतासु शुकाः सिकता ग्राह्यास्तास्वार्द्रनृणम् उत्काष्ठाश्मलोष्टलोमादौन्विसृजेत्प॑रिस्तरणकूर्चपवित्रादीनां बर्हि- रुतौ र कुशान्काशानश्ववालान्वा । तदलाभे सुगन्धितेजनमुञ्जो - ५ लपश्यामाकनौवारसस्यदूर्वा ढणान्यन्यानि पलाला नि‍ वा गृह्णाति । शुण्ठशरशूकविशौर्णटणनडदभूतवबल्बजानि वर्जये - त्यरिधौभोक्तौ पलाशखंदिर बिल्वाश्वत्थशमीनां शाखाः समिधः परिधयश्च मुख्या विकङ्गतोदुम्बरन्यग्रोधप्लक्षकार्यपौतुद्रव- 1 रोहीतकादीनां यज्ञोकवृक्षाणां मध्यमास्त॑दन्यवनस्पतीनां १० गौणाः स्वयंशुष्का न ग्राह्याः ॥ १ · त्रिपर्णाः सर्वे पलाशोपमाः सर्वत्र विहितद्रव्यालाभे प्रतिनिधिं गृहीयादनामिकाङ्गुलिनाहा मुख्याः कनिष्ठाङ्गुलि- नाहा मध्यमा न्यूननाहा गौणाः इत्येके 1 शम्योदुम्बराः परिधय मूलाग्रे विज्ञाय प्रागग्रा: समिधो होतव्या १५ निम्बश्लेश्मा तकनौप तिल्वराजवृक्षविभीतकशल्मलिको विदारकरञ्ज- १ ० नौयं चमसमाददाति MLTV ; ० नौयं कूर्चं च समाददाति AB ; ० नौयं कूर्चसामाददाति HR. २ प्रायास्तास्वाईटण • MLT; ग्राह्यास्तस्या वार्दास्तृण A; नाखार्द्रास्तृण० HRB. ३ Or बर्द्धिरुक्ता ? (तौ TVBM). • 6 ४ ? ० नौवारसस्य HT; ० नौवाररस्य • MLA; नौवारस्य टप्पान्य० B. ५ पलालानि AHTR ; पलाशानि MLB. ई शुष्ठ. HR ; शुष्क • MLATB.- ०नकर (द) मूत० VLT; नळमृत • MB. ७ तदन्यवन • MLT; तदन्यद्दन• AHB. ८ लाभे MLTV; भावे AHB. • नळदमूतव० A • नळमृतव० HR ; वैखानससूत्रे २२, ११ ( ० श्रौतसूत्रे ११, ११ ) १३१ बाधक निर्गुण्डिपलाण्डुजपानां समिधः परिधश्च वर्जयेविरुक्तौ यवनौवारवेणुश्यामाकत्रौहिजातिप्रियङ्गवो’ धान्यानि हवि- व्याणां । तेषामलाभे मूलकन्दफलानि वा ग्राह्याणि सर्वेषु धान्येषु वरककोदारकोद्रवाणि वर्जनीयान्याज्योक्तौर गव्यं घृतं ५ श्रेष्ठं तदभावे घृतमाजं माहिषं वा तदभावे पयस्तैलं सार्षपं प्रतिनिधिः कुसुम्भातसौनारिकेलवृक्षाणां स्नेहमन्यच्च यद्रवद्भोज्यं तदापि पिष्टमिश्रोदकं च होम्यं भवत्यभोज्यं* गन्धरसदुष्टं च वर्जनौयं ’ सर्वेषां पूर्व पूर्व श्रेष्ठतमं । पूर्वेषामलाभे ऽपरं ग्टत्वात्यपरं ग्टह्णाति ॥ ११ ॥ इति श्रत एकादशः प्रश्नः ॥ १० वेणुश्यामाक AHRB ; श्यामाकवे० MLT. ८ ८ २ याज्योक्तौ LT; आज्योक्ते HR; वाज्योक्तेन A ; श्राज्योक्तासन्न M.; बाज्यो- तेनं B. ३० नारिकेल० ML: ० नाळिकेर० AHTBV. ४ यद्रवद्भाज्यं A ; यद्रसवच भो० M.; यदान्यच्च भो० L; • वसोज्यं TRB. ५ होम्यं भक्ष्यभोज्यं MLTBR ; होम्यं भवत्यभोज्यं AH. Lends: परं गृहाति without repetition परं ग्टहाति परं ग्टहानि V; T: परंपरगृहाति; परं ग्टहात्यपरं गृह्णातीत्याह विखनाः BAR; परं zerature fear: M. Originally the Praśna must have ended with repetition of the closing words ; see the reading of BAR. So it seems certain that are fauer: is a later addition. १.३२ वैखानससूत्रे २३, १ ( ० श्रौतसूत्रे १२, १ ) १ अथाष्टमं व्याख्यास्यामो यच्यमाणः श्रद्धावान्प्रज्ञावान् शुचिर्विध्युपार्जितोपकरणो‍ यथोत्तरोपयोगं बुद्धा संभारा- न्यत्नेन संभरति ब्राह्मणानार्थयान निवृत्तविद्याननशड्यु- पेतान् लक्षणसंपन्नानृत्विजः षोडश ब्रह्मप्रथमान्होटप्रथमानध्वर्यु- प्रथमानुगात्प्रथमान्वा वृणीते प्रथमान्महर्त्विजश्चतुरो वा तानन्यः कर्मज्ञो यजमानानुज्ञातो ऽभिवदत्यमुष्य सोमो भविष्य- तौति क ऋत्विजः के याजयन्ति कचिन्नाहन: कचिन न्यस्तमार्त्विज्यं कञ्चित्कल्याण्यो दक्षिणा दूति विज्ञायत एवं तम्टत्विजः पृच्छन्त्यथैत ऋत्विज एते याजयन्ति नाहीनो ऽग्नि- ष्टोमो न न्यस्तमार्त्विज्यं कल्याण्यो दक्षिणा दूति स तान्प्रत्याह भूर्भुवः सुवरायुर्मे प्रावोच इति याजयिष्यन् जपत्याजयिष्वन्नमः सोमाय राज्ञ इति सोमं राजानमुपस्थाय प्रत्याचक्षौत देवो देवमेत्वित्यभिप्रव्रजति पदा नामासीति पन्थानमास्थाय पितरो भूरिति त्रिः पितृनभिमन्त्रयते ब्राह्मणाच्छंसी" पोता चावशिष्टौ ब्रह्माणाच्छावाको ग्रावस्तुच होतारौ । नेष्टो नेता १५ I १० 1 १ ० स्यामो यक्ष्य - BMALTV, ० स्यामः सोमेन यक्ष्य ० HR. २ प्रज्ञावान् BATV: प्रजावान् ML.. ३ तोपकरणो AB ; ०तोपाकरणो TV ; • तोपकरो L तोपरयौ M. ४ Thus MLTBV; यथोक्तरो० A. ५ Thus MLTBV; यत्नः A. Thus MLTVB; «fæew• A. ६ ७ चतुरो H ; चत्वारो MLATBV. ८ भक्तौति MLATVB ; भविष्यतौति H. ९ विज्ञायते seems to be superfluous. • १. Thus B; ब्रावणाच्छंसी पोता चावशिष्टो ब्राह्मणाव० ( ब्रह्मणाव० ) HR ; ब्राह्मणाकं पोता चावशिष्टो ब्रह्माणायच्छ वा० A ; ब्राह्मणाच्छंसि[नेष्टा]] पोताराववशिष्टो ब्राह्मणाव● MLTV,१३३ 1 वैखानससूत्रे २३, १-३ ( ० श्रौतसूत्रे १२, १-३ ) चाध्वर्यू ’ उद्गाता प्रस्तोता प्रतिहर्ता सुब्रह्मण्यश्चोद्गातारो ऽभिगरो ध्रुवगोपः संस्राव ? सदस्य इति सदस्याश्चत्वारश्चेत्येके वासिष्ठभार्गवाङ्गिरसायास्या महर्त्विजः क्रमशो भवन्ति शेषा: काश्यपा भारद्वाजा भार्गवा अङ्गिरसो वा ! वैश्वामित्रो ५. होतेत्येके ’ ऽपि वा सर्वेषां योनिर्वृत्तं विद्या च प्रमाणं ’ दशैकादश वा चमसाध्वर्यवस्तानेकैकशो वृणीते ॥ १ ॥ चन्द्रमा देवो देव्यो ब्रह्मेत्येतैर्यथालिङ्गमृत्विज उपांशु देवा- न्वृत्वासौ मानुष इत्युचैर्मानुषानापो देवौदैव्या होत्राशसिन्य इति मैत्रावरुणं ब्राह्मणाच्छंसिनं होतारं नेष्टारमच्छावाक- १० माग्नौ मित्येतान्होत्रकान् रश्मयो देवा देव्या दूति चमसाध्वर्यूश्च तान्यथोपपादमलंकृत्य मधुपर्क दत्त्वामावास्यायां पौर्णमास्यां वा दोचते संवत्सरादर्वागपरिमिता दोचाकल्पा भवन्ति दर्शपूर्ण- मासाभ्यामिवाग्निष्टोममाहरेदेष प्रथमः सोमानामतिराच इत्येके सर्वेभ्यः कामेभ्यो ऽग्निष्टोमस्त॑न्युगपत्कामयेता॑पि वा पृथक्कामः १५ पृथगाहरेत् ॥ २ ॥ । 1 वसन्ते वसन्ते सोमेन यजेत तदा तिस्रो दक्षिणा दूति विज्ञायते रथन्तरसामा सोमो बृहत्सामा वा प्रथमं रथ- न्तरसामानमाहरेत्पश्चाद्यथाकामं पौर्णमास्याममावास्यायां वा सुत्यमहर्भवति दौचते" वैका दौक्षा तिस्रो वा’ तदा पञ्चर्मो २० सप्तम वा प्रसुतो देव वरुणेति राजानं देवयजनं याचेत्स चेन्न } १ संस्राव: BML and the Vyākhyā; संश्रावः AHR ; संस्राव्य : TV. २ देवान् BMLVTRH ; देवान A. ३ देव्यो BMLTRV; दैव्यो AH. ४ दौचते MLA; दौचिते HTRBV. Incomprehensible! Read perhaps भवति दौचत’ एका, etc. : १३४ वैखानससूत्रे २३, ३-४ ( ० श्रौतसूत्रे १२,३ - ४ ) दद्यादन्यं’ राजानं याचेद्यदि दद्याद्देवयजनवान्भूया इत्येनमभि- नन्देत् यदि न दद्याद्यदहं देवयजनं वेद तस्मिंस्त्वा देवयजन श्रनिद्मौत्येतैर्यथालिङ्ग यजमान ऋत्विजश्चैनमभिव्याहरन्ति यदि राजा यजमानो ऽग्निर्होता स मे होतेत्येतैर्यथा लिङ्गमृत्विजो देवयजनं याचेदपि वा सर्वे न याचयेयुः सचेदं पश्येति देवता ५ एवोपतिष्ठत ॥ ३ ॥ शुद्धमुच्चतममच्छिद्रमवल्मीकमनिरिणम- पाषाण समं प्रतिष्ठितं प्राक्प्रवणमुदप्रवणं वा शुद्धौषधि शुद्धद्रव्यं प्रदक्षिणोदकं श्वेतम्टत्तिकं पीतम्टत्तिकं वा देव- ब्राह्मणजुष्टमनासुरं सुनिमित्रोपलक्षितं । पुरस्ताद्देवयजनाद्देव– १ यजनमात्रा न शिष्टा देवयजनमित्याचचते कल्याण्यो वा दक्षिणा देवयजने प्रमाणमेदमगन्म देवयजनं पृथिव्या इति यक्ष्यमाणो देवयजनमध्यवस्यति पुरोहविषि देवयजने याजये- दिति ब्राह्मणानि काम्यानि देवयजनानि यथाकाममंत्र १ स चेन दद्यादन्यं MLIV; सचेन्नं ददात्यन्यं AB; स चेतन ददात्यन्यं H ; सत्यन्नं ददात्यन्यं R.. २ राजानं याचेद्यदि MLT; राजनं स यदि AHRB. ३ व्यजन निद्मि इति MLT and the Vyakhya ; · यजन चाहिन- इत्यै ● H; • यजनमन्निदत्यै • A; B useless. 8 याचेयुः the Vyākhyā only. . ५ Thus A ; शब्द्धं मुश्चंतदंभरि ० H; शदमुच्छन्तदद्दि - MT; शुदमुच्छन्नत- द्र (म) कि० L; शुद्धमुसंगतम. B; • मुच्छंददकि० V. ६ ? शुद्धव्यं ML; • मद्रव्यं AHTBV. ७ वेतसृभिकं AH; शेतमृदं MLTV ; श्वेतमृतम् B. ८ १ ० मात्रानशिएं HR useless. C Cp. Ts. VI. 2. 6. मात्रावशिष्टादु A; ० मात्रावशिष्टं VMLT; B बैखानससूत्रे २३, ४-५ ( ० श्रौतसूत्रे १२, ४-५ ) १३५ सर्वतः परिश्रितां पुरस्तादुन्नतां प्रतिदिग्दारां प्राचीनवंशां शालां कुर्वन्त्युत्तरतःपुरस्तात्पञ्चमं द्वारम॑वान्तरदिक्षु स्रुक्तयः स्वतिष्वारोकाः पश्चात्पत्नीशाला प्राग्द्वारोथ प्राग्दीचणी- 1 याया’ अग्निर्यजुर्भिरिति संभारयजूंव्याहवनीये जला वाग्घो- ५ तेति मनसानुत्यानुवाकेन जुहोति दौचितान्नं न भुञ्जते प्रागग्नीषोमौयाद्विभक्ते यज्ञार्थे शेषाद्भुञ्जरन् क्रौते वा } राजनि सोमाय राज्ञे शालायां पायसमन्नं लाजांश्चा 1 क्रयादुपाहरन्ति ॥ ४ ॥ } अपराह्ने दोचते यजमानः पूर्वा वथाध्वर्युर्दीचणीया- १० मिष्टिं निर्वपत्याग्नावैष्णवमेकादशकपालं घृते चरुं वा ’ सप्तदश सामिधेन्यो । न यजमानभागं करोति । न बर्हिषदं पुरोडाशं करोति न दक्षिणा पत्नीसंयाजान्तैषज्येडां भक्षयित्वा विरमन्ति ध्रुवायाः शेषं करोत्या॑हवनौयं चावस्थापयत्येच प्राचीनवंशां शालामेके समामनन्ति । यत्प्रागग्नीषोमीयान्त- १५ दुपांशु | मन्द्रेण दौक्षणीयायां वागन्तेनेत्येके । ततो नीचैस्तरां नौचैस्तरां ’ मन्द्रतरेण मन्द्रतरेणेत्येक ’ उपांशुपसत्तूंच्चैरग्नी- | षोमीये ऽथ निर्गत्य पूर्वेण द्वारेणोत्तरेण शालां परिश्रिते यजमानस्य के श्मश्रु वपत श्राप उन्दन्तु जीवस इति दचिणं १ प्राग्द्वारा प्राग्दी० HTV; प्राग्दाराथप्रांदौ ० A; प्राग्द्वारात् चप्राग्दौ ० ML; प्राग्द्वाराथीप्रादक्षि० B. २ Thus MLAT and the Vyākhyā : ० नौयमवस्था • HR ; ० नौय मुपस्था० B. ३ नदु given by AB, om. by MLHTR. The first मन्द्रतरेण only given by A; om. by MLBH TV have ततो नौसेस्तरां नीचैस्तमामंतरेणेत्येके. : १३६ वैखानससूत्रे २३, १-६ ( ० श्रौतसूत्रे १२, ५-६ ) गोदानं विदार्योत्येोषधे’ त्रायस्वैनमिति प्रागग्रं दर्भमन्तर्धाय स्वधिते मैन‍ हिमौरिति चुरं तिर्यञ्चं निदधाति ॥ ५ ॥ देवश्रूरेतानि प्रवप इति प्रोप्य केशान्मानडुहशकृद्युदपाचे प्रतिपत्येवमुत्तरं गोदानमुल्ला यजमान श्रोषधे चायस्वैनमिति‍ दर्भे ऽन्तर्धीयमाने जपति स्वधिते मा मा हिमौरिति चुरे ५ निधौयमाने स्वस्त्युत्तराण्यशौयेति केशेषूप्यमानेषु । नापिताय चुरं प्रयच्छति श्मश्रूष्यग्रे वपते ऽथोपपत्रावथ केशानभ्यन्तरं नखानि निकृन्तते प्रथमं दक्षिणहस्तस्याङ्गुष्ठप्रभृति तथा सव्यस्य तथा पद्यानी दमहमामुष्यायणस्येति सकेशमुदपाचमुदुम्बरमूले गूहयेद्दर्भमूले® वा॑न्नाद्याय व्यूहध्वमित्यौदुम्बरेण काष्ठेन दतो १० धावते तौर्थे लोमशे ऽवकाविले ऽ स्थावरास हिरण्यमव- धाय स्नाति । यदि दूरे तौर्थमुदपाचे हिरण्यं निधाय स्नाति ’ महाव्याहृत्या जलमभिमन्त्र्येदमापः शिवा इति विगाहते हिरण्यवर्णाः शुचयः पावका इति चतस्र श्रापो अस्मान्मातरः 1 १ विदार्य all the Mss, must be faulty for वितार्य, ep. Sat. br. III. 1. 2. 5. 6 २ सानडा शकृद्युद० A; सानवरशलदुद० L; अनङ्कदशकद्युत • M; खान- सुद्युपदाचे H; न शकयुदपाचे T; सानस्वाद शद्युदपात्रे B; सानङ्कह- एकाद• V. ३ We expect त्रायस्व मा instead of त्रायखेनम्. ४ गुहेत् instead of गूहयेत् TV and the Vyākhya. ५. वकाविले A ; वकाविते LTV ; वकापिले HB ; वंकाविल M. Bharad- vāja has अवकावल, the Vyākhyā अवकाबडले. ६०गाहति H only. Thus MLATV; qadì ed feadh quara: etc. HB, cp. Hir. X. 3 (page 1023 of the edition). As long as we do not possess the Mantrasamhita it will be impossible to reconstruct this part with certainty. वैखानससुत्रे २३, ६-७ ( ० श्रौतसूत्रे १२, ६-७ ) १३७ शुन्धन्विति च जपित्वा स्नात्युदाभ्यः शुचिरा पूत एमौत्युत्तौर्य’ पयस्वतरोषधय इत्यपो ऽश्नाति । सोमस्य तनूरसौति चौम- क्षौम- महतं वासः प्रदक्षिणं परिधाय सूर्यस्य वासो ऽसीति नौवी - } मनुकल्पयते’ ’ ॥ ६ ॥ ऊर्जे त्वेति मनसः प्रतिप्रियमन्नमश्नाति सर्पिर्मिश्रं दध्युप- सेकमत ऊर्ध्वं कनीयः कनौयो व्रतयत्याशितस्य केशान्वपतीत्येके I गव्यं नवनीतमुदपाचे सदर्भे निदधात्ययेननमहोनां? पयो ऽसीति पाणिभ्यां प्रम्नाय वर्चोधा असि वर्चो मयि धेहौति मुख- मारभ्यानुलोममा पादाभ्यां त्रिः पराचौनमङ्गानि सर्वाण्य- १० भ्यङ्क्ते पृष्ठमन्यो ऽस्याभ्यनक्ति वृत्रस्य कनीनिकासौति चैककुदेनाञ्जनपिष्टेनान्येन वाञ्जीत सतूलया शरेषौकया दर्भ- पुञ्जीलेन वानिधावमानस्त्रिः पूर्व दक्षिणमक्षि द्विः सव्यमपि वादे पञ्चकृत्वो बहि: शालाया उत्तरेण प्राग्वंशभेकविंशति- दर्भकूर्चेस्त्रिधा विभक्तैश्चित्पतिस्त्वा पुनावित्येतैः प्रतिमन्त्रं 1 १ एमौत्युत्तीर्य LIV ; एमौत्युक्त्तार्य M.; एमौत्युदेति H ; •त्युनौति B; एमी- त्युदेति यापः A changed into तौर्य. • कल्पयते HR ; कल्पते AMLTBV. ३ यथैतं महौ० H; M; अथैनम् महौ० V. C अथैतन्महौ० AR ; । अथैनं महो० LT; अथैनान्मन्दी० ४ पदाभ्यां AHB ; पादाभ्यां MLTV. ५. Thus A ; पृष्ठमन्योन्यस्याभ्य • MLTV ; पृष्ठमन्योदस्याभ्य० HR.B. Thus R ; निधावमानं वि: MLTV ; निधायमानं त्रिः A ; निधायमान- स्विस्ति: H; निधायमानं त्रि: B. • Uncertain : द्वे पञ्चकृत्वो निधावनं (or निधनं ) बहि: MB ; द्वे पञ्च- aat बहि: L; कपि वा पञ्चकृत्वा एनं बहि: H ; द्वे यं च एवं बहि: A ; द्वे पञ्चकृत्वो या निधावनं बचि: TV. ८ विवा VMLAT and the Vyākhyā ; बेधा HB. १३८ वैखानससूत्रे २३, ७-८ ( ० श्रौतसूत्रे १२, ७-८ ) द्विरुपरिणाभ्युन्मृज्य प्रदक्षिणं सहदवाङ् माच्छिद्रेण पविचे- ऐति सर्वत्रानुषजति राजसूय एकशतेन कूचैश्चित्पतिर्मा पुनातु पवमानः सुवर्जन इत्येतमनुवाकमुन्मृज्यमानो यजमानो? जपति यद्देवा देवहेडनमिति तस्य ते पवित्रपते पवित्रेणेति चथितानि कर्माणि प्रतिप्रस्थातापरस्मिन्परिश्रिते तृष्ण पत्न्याः ९ ५ करोत्ये॒न्दनादिवपनान्तं न करोतीत्येक‍ आ वो देवास ईमह इति यजमानः पूर्वेण द्वारेण शालां प्रविश्य विद्युदसौत्यप उपस्पृश्येन्द्राग्नी द्यावापृथिवी द्यावापृथिवौ इत्यपरेणाहवनीयमतिक्रम्य दक्षिणतस्तिष्ठस्त्वं’ दौक्षाणामधिपतिरसौत्याहवनीयमुपतिष्ठते तस्यैष संचरो यावत्सुत्यम् ॥ ७ ॥ श्राकूत्यै प्रयुजेऽग्नये स्वाहेत्येतैरध्वर्युर्भुवशेषादौग्रहणानि पञ्च जुहोत्याद्यानि चत्वारि सुवेण सुचा पञ्चमीमैता दीचाजतयो वाचा मे वाग्दचता स्वाहेत्येतैरेतासु हयमानासु यजमानो ऽध्वर्युमन्वारभ्य जपत्य॑ध्व॒र्युर्द्वादशग्टहोतेन स्रुचं पूरयित्वा विश्वे देवस्य नेतुरिति पूर्णाहुतिं षष्ठों जुहोति वातं प्राणमिति १५ यजमानस्तामनुमन्त्रयते ऽथ कृष्णाजिनेन दोचते । दक्षिण पूर्वपादं बहिर्लोममन्तमसं स्यूतं करोतीन्द्र शाक्कर गायत्री- मिति दक्षिणेनाहवनौयं तत्प्राचीनग्रौवमुत्तरलोमास्तृणा त्यक्सा- १ यजमानो given by A only. २ पत्न्याः AHV ( sec hand) and the Vyākhyā; पत्न्यां MLB ; पत T. ३ Thus A ; कुरुत इत्येके MH; न कुरुत इत्येके TBV ; सकृत इत्येके L… * T only ins. the s. ५ दौचितां MLAHTV and B first hand. ६ जुहोत्य • MLATV ; जपत्य • HB ( and the Vyākhyā). ७ दोचिते MLAHTV, दक्षिणे B ( ! ). वैखानससूत्रे २३, ८-८ ( ० श्रौतसूत्रे १२, ८-८ ) १३६ मयोः शिल्पे स्थ इति शुक्लकृष्णे सन्धी सम्मृशते शुक्लमङ्गुष्ठेन कृष्णामङ्गुल्यैमां धियमिति दक्षिण जान्वाच्य भसन्त श्ररोहतीमा १ सु नावमारुहमित्याहं दौक्षामिति चारुह्य जपत्यथ मेखलया दीक्षते । सा शरमुञ्जमिश्रा रे वेणौ ५ चिदेकतःपाशा तयोर्गस्याङ्गिरसीति यजमानमन्तरा वाससः 1 प्रदक्षिणं परिव्ययति पूषा ते ग्रन्थिं ग्रथ्नात्वित्युत्तरेण नाभिं निष्टक ग्रन्थिं ग्रध्नाति । स ते मास्यादिति नाभेर्दक्षिणतः पर्यूह्य स्थापयति ॥ ८ ॥ पत्नीँ योक्त्रेण दोचयति तां प्रतिप्रस्थाता सं त्वा नच्ह्यामीति १० पूर्ववत्संनह्यति ततो ऽस्याः शिरसि जालं प्रतिमुञ्चति विष्णोः शर्मासोति यजमानो ऽहतेन वाससा सदक्षिणांसं शिरः प्रोत इन्द्रस्य योनिरसौति त्रिवलिं पञ्चवलिं वा शाख्या मौञ्ज्या वा रज्ज्वा परिणां कृष्णविषाणां यजमानस्य वासोदशायां बध्नाति कृष्ये त्वा सुसस्याया इति वेद्या लोष्टमुद्धन्ति १५ सुपिप्पलाभ्यस्त्वौषधौभ्य इति कण्डूत्यां शिरः कण्डूयते विषाणे विव्यैतमित्यन्येष्वङ्गेषु ’ पत्न्याश्च प्रतिप्रस्थाता षडङ्गुलमाचं पृथ्वयं कण्डूयमानं शङ्कं बध्नाति स बैल्वो पालाशो वा यो वान्यस्य } 1 १ जान्वाच्च भवति चारो० L; जान्वाच्च भसक्तमारो० H: जान्वाच्च भस्तत मा० VT; जान्वाच्य वभक्तमारो० A जान्वा चाद्भिस्त्वमारी M. ( कटप्रदेशात् Vyākhyā. ) २ दोचते L ; दौचिते MLATBV. ३ Thus MLT and the Vyākhyā; शारणमुञ्ज • AB ; शणमुञ्ज० H; शरमंज. V. ४ अन्तरावाससः MLTV; अन्तरायाससः A ; अन्तरावाससाः (सा) HB. ५. BA ins. after • विषाणाम् ; उत्तानाम् ; H: उक्तानाम् ; VMLT om. this word. : १४० वैखानससूत्रे २३, ८-१० ( ० श्रौतसूत्रे १२, ८-१० ) यज्ञियवृक्षस्य मुखसंमितमौदुम्बरं दौचितदण्डं मुष्टिनाह- मूर्ध्वसदसौत्यूर्ध्वाग्रं यजमानाय प्रयच्छति 1 सुपस्था देवो वनस्पतिरिति प्रतिग्टह्य तं दक्षिणत उपधत्ते ॥ ८ ॥ यजमानः स्वाहा यज्ञं मनसेति प्रथमेन यज्ञान्वारभेण " द्वे कनिष्ठिके श्रङ्गुली न्यञ्चति स्वाहा द्यावापृथिवीभ्यामिति ५ द्वितीयेनानामि स्वाहोरोरन्तरिक्षादिति तृतीयेन मध्यमे स्वाहा यज्ञं वातादारभ दूति चतुर्थेन मुष्टौ करोति संभारयजूंषि चैनमध्वर्युर्वा चयत्य’ यजमानो वाचं यच्छति नारायणपरायणस्तूष्णौमास्ते प्रागुदयान्नक्षत्राणां । यदि प्रमत्तो वाचं विजेणवव्याहृतौश्वानूच्य पुनर्वाचं यच्छेद्यदि मुष्टौ १० विस्टजेत्त्वमग्ने व्रतपा असौति ब्रूयाददौचिष्टायं ब्राह्मणो ऽसाव- मुख्य पुत्रो ऽमुख्य पौचो ऽमुष्य नप्तामुष्याः पुत्रो ऽमुष्याः पौत्रो ऽमुष्या नप्तेति तं गोत्रपूर्व त्रिरुपांशु देवेभ्य श्रावेदयति विरु- र्मनष्येभ्यः । क्षत्रियवैश्यावप्यदौचिष्टायं ब्राह्मण इत्येव यथावर्ण वथास्यैतानि व्रतानि भवन्ति न स्त्रियमुपेयान्नानृतं वदेन १५ 1 १ यो वान्यस्य यज्ञियवृत० H ; यो वान्यस्य यज्ञौवृक्ष • AB ; योन्यस्य यज्ञष्टक्ष० MLV; यो वान्यस्य यज्ञ. T. २ दौचितदण्डं AH; दण्डं MLTV. ३ नं ins. AR only ; V ग्टह्यं दंड० shows a rest of तं. 4 Thus all the Mss. ; न्वारम्भेण the Vyākhyā ( perhaps rightly). ५. Thus all the Mss. and the Vyakhya (not न्यचति ). This is the reading as given by MLTV, only they insert तर्जन्यौ after चतुर्थेन ; B agrees with these four but omits तर्जन्यौ; A differs from B only so far that it inserts after fi and मध्यमे the word द्वे H and probably R replace अनामिके and मध्यमे by द्वे. Homits तर्जन्यौ. अध्वर्युर् om. ERB. O वैखानससूत्रे २३, १०-१२ (० श्रौतसूत्रे १२, १०-१२) १४१ । मांसमश्नाति न दतो धावते ’ न दर्शयति न स्मयतेऽपि - ग्टह्य वा स्मयते’ न निष्ठीवति नोपर्यास्ते न शयीत ॥ १० ॥ यदि यौताधः प्राग्दक्षिणतोऽग्निमुत्तानो ऽभिमुखो वा शयता॑न्यं न क्रुध्येद्दौ चितवाद’ वदति लौकिक वाचं चन- ५ fिeran विचक्षणवतौं च ’ चनसितान्तं ब्राह्मणमाह विचक्षणान्तं राजन्यवैश्यौ । यद्यन्यथा वदति त्वमग्ने व्रतपा सौति जपति स्वस्यन्नाहवनीयमनेनाभिमन्त्रयते सुवा प्रबुध्य त्वमग्ने व्रतपा सौति प्रतिपद्य विश्वे देवा अभि मामाववृचन्नित्यन्तं जपत्येने त्वँ सु जागृहौति वा स्वस्यनु॑न्दतौर्बलं धत्तेत्यभिवृव्यमाणो १० बद्धं मन इत्यमेध्यं दृष्ट्वा रात्रावग्निज्योतिषा श्रेष्ठ इति Q 1 मन्त्रं संनमति दौचितविमितादन्यचैनं सूर्यो ऽभिनिम्रो- चेदभ्युदियादा यद्यभिनिमुक्तो वारुण जपति यदि वाभ्युदितः सौरौं । कृष्णाजिनं दण्डं च निधाय निशायां मूत्रपुरिषे कुर्याद्दिवा छायायां मेच्यवेदिमध्यात्कृष्णविषाणयेयं ते 1 १५ यज्ञिया तनूरिति लोष्टं तृणमन्यदा किञ्चिदपादायापो मुच्चा- मौति मेहति ततो ऽप श्राचामति पृथिव्या संभवेत्यपात्तं प्रतिनिदधाति ॥ ११ ॥ ब्राह्मणचचियवैश्या एवं तु प्रपद्येरन् तैरेव संभाषेत यद्येनं शूद्रेण सह संवाद उपपद्येतैतेषामन्यतममित्थमाचच्छे- १ ० न्यं MLABV; ०नं H ; ० न्यः न कृध्येद् T. २ अपति ATV and the Vyākhyā; जुहोति MLHB. ३ • त्यवेन BMLTV ; त्यंवे H ; त्येनं A ; त्यन्तं the Vyākhyā. ४ एवं तु MLRHTRV; येवतु A; एव only the Vyākhyā; B useless. ५ प्रतिपद्येरन BMLATV ; प्रपद्ये • HR. } १४२ वैखानससूत्रे २३, १२ (० श्रौतसूत्रे १२, १२ ) त्याह? न स्त्रिया संभाषेत कृष्णाजिनान्न व्यवच्छिद्येत ‍ 1 aareerata दण्डाsन्यत्र कृष्णाजिनान्नासीत शयीत वा देवाज्ञ्जनमगन्यज्ञ दूत्येनदभिमन्त्रयते" न पुरा सोमस्य क्रयादपोखत ’ दीक्षितागारे विहरति । येन केनचित्सहास्ते 1 थो वा न कंचनाभिवादयते प्रत्युत्तिष्ठति वा सर्व एनमभि- ५ वादयन्ति न जुहोत्यन्यत्र सोमाङ्गेभ्यो न ददाति न पचति 1 1 । कर्शयत्यात्मानं यदास्य कृष्णणं चक्षुषोर्नश्यत्यन्तश्च नैष्पुरौष्यं यदङ्गमस्य मौयते तज्जुहोतीत्याहुर्यं दि परावर्तते विश्वे देवा श्रभि मामाववृत्रन्नित्यभ्यावर्तते } न प्रतीच्येन द्वारेण निर्गच्छति । नैनं स्पृशति ! नास्य नाम गृह्णाति ’ नास्य पापं कर्तयत्यथैतानि पत्न्याश्च मन्त्रवर्ज । सा स्वायतने संविशत्येय नित्यवृत्तावधिवृक्षसूर्ये" पुरा ११ वा नक्षत्राणा- १ उपपद्येत A only; all the other Mss. उत्प० – • तममिथ्यमा० H; • तममिममर्थमा • MLATBV. The Vyākhyā : दूजं ( read इत्यं ) ब्रूहौति ब्रूयात्. २ सह ins. MLTV ; om. AHRB. ३० नान्न व्यवच्छिद्यते A ; नान्नैवविच्छि० M ; ० नान्नेववि० V; ० नान्नेववच्छि L; नान्नैचवदि० H ; नैवच्छि० B ; नान्येवविच्छि. T; ० नैवाच्छि० R. The Vyakhya विच्छिद्येत. ४ इत्येनदभिम० A ; इत्येनाभिम H ; इत्येवेनाभिम० MLTV ; • नमभिम० RB. ५ थो not in A.
• HR ins. तं नाभिवादयति. 3 Thus A ; नैष्करौष्यं H; नैष्टुरिष्यं MLATV ; नैरिष्यं B. ८ Thus all the Mss. R. ई नैनं MLAHTRB: नैवं V. १. Thus B only; नित्यव्रतावधि AR; नित्यव्यतावश्वि० H; निव्रतम् | ० वधि ML; नित्यव्रतमधि० TV ; op Hir. VII. 3 (page 599 of the edition). ११ पुरो MLRHTV ; पुरा AB.वैखानससूत्रे २३, १२-१३ ( ० श्रौतसूत्रे १२, १२-१३) १४३ मुदयाद्वतप्रदो यतिमतः कुरुत दौचित वाचं यच्छ पनि वाचं यच्छेत्युत्तरेणाहवनीयं तिष्ठन्संप्रेष्यत्य॑थ पूर्वेण द्वारेण निर्गत्य वत्सार्थे स्तनमेकमवशिष्येतरान्नतंर दोहयति गार्हपत्ये ऽग्निहोत्रविधिना व्रतं श्रपयवा सुरचितं निदधात्यु॑दितेषु ५. नक्षत्रेषु या: पशूनामिति जपित्वा भूर्भुवः सुवरिति च व्रतं कृणुतेति चिर्वाचं विसृजत ‘एडौः स्येति चतस्रो ऽङ्गुलीरुत्सृजति कनिष्ठिके अनामिके च ताभिर्यथेष्टं चेष्टते व्रतत्र्त्यपररात्र इत्येके ॥ १२ ॥ मध्यरात्रे अपरेणाहवनीयं व्रतमभ्याहृत्य व्रतप्रदाने निःषिच्य व्रत्य १० व्रतय व्रतमुपेौति दीक्षिताय प्रयच्छति ‘देवौं धियं मनामह इत्यप आचम्य ये देवा मनोजाता मनोयुज इति स्वायतने ‍ 1 पूर्वतो व्रतयति नादीक्षिता दीक्षितं व्रतयन्तं पश्यन्ति | शिवा: पौता भवथेति व्रतयित्वाप श्राचामत्येवं पुरा नक्षत्राणा- मस्तमयादाचं यमयति व्रतं दोहयत्यस्तमितेषु नक्षत्रेषु वाचं १५ विसृजते । मध्याह्ने व्रतयत्यपि वा पुरोदयादादित्यस्य वाचं यमयति व्रतं दोहयत्युदित श्रादित्ये वाचं विसृजते अपरा वा व्रतयति याग्निहोत्रस्य स्कन्नस्य प्रायश्चित्तिः सा व्रतस्य यवागू राजन्यस्य व्रतमा मिक्षा वैश्यस्य पयो ब्राह्मणस्य दौक्षास्वेतानिः । सर्वेषामुपसत्सु स्तनविभागो यदि पयो न १ कुरु H.B. 1 २ व्रतं LATV: प्रातर् MHB. ३ स्वायतने MLTV and the Vyākhyā; स्व श्रायतने AHB. 8 Emended ; एवं पुरा नक्षत्राणामस्तमयात्पुरा वाचं यमयति A; एवं पुन न पुरा नक्षत्राणामस्तमयाद्वाचं य० H; एवं पुनरा नक्षत्राणामस्तमयात्पुरा वाचं य० MLTV; पुनरानचत्राणां स्तथाद्वाचं य० B. ५. दौताखेतानि HB ; दौताखेतासु MLATV. × ૩૪ वैखानससूत्रे २३, १३-१४ ( ० श्रौतसचे १२, १३-१४ ) स्याद्राजन्यत्रतेन व्रतयेद्यदि मन्येतोपदस्यामौत्योदनं धानाः सक्तून् घृतमित्यनुव्रतयेदित्याह । नाव्रतो भवत्यग्निहोत्रस्या- विच्छित्त्यै । पत्न्या वाग्यताया: प्रतिप्रस्थाता दक्षिणेन द्वारेण निर्गत्य व्रतं दोहयित्वा व्रतश्रपणागारे श्रपयित्वा सुरक्षितं निदधात्य॑थ पत्यै स्वायतने प्रयच्छति । साप्यचैव व्रतं तूष्ण ५ व्रतयति । यदहर्दोचयति तस्य रात्रिं जागर्ति’ दौक्षितस्य यूपं विनन्ति क़ौते वा राजनि ’ तयाख्यातं समानो यूप श्राहवनीयः स्वरुरग्नीषोमीयसवनीययोरनुबन्ध्यायाश्च ॥ १३ ॥ 1 द्वादशराचं भृतिं न्वानः पूषा सन्येति सनौहारान प्रहिणोति | चन्द्रमसौत्याद्यैर्यथारूपं हिरण्यादि प्रतिग्टलीयाद्देवः सविता वसोर्वसुदावेतौतराष्यपरिमिता गाव एकैकं वा तासां नष्टां च वायवे त्वेत्यनुदिशत्य॑ मृतां वरुणाय वेति संशौर्ण निर्ऋत्यै त्वेत्यपि वावसन्नां । विद्युद्भूतां मरुद्भ्यस्त्वेति ज्वरतां रुद्राय वेति । सेनाभिग्टहौतामिन्द्रायः त्वा प्रसन इत्यविज्ञातव्याधिमृतां यमाय त्वेति । यानुदिष्टास्वधिगता १५ तामनुदिष्टायै देवताया। } लभेत दक्षिणाभिर्वा सह दद्याद्येदि See the Brāhmaṇa quoted by Rudradatta on Ap. X. 16. 13. २ यदर्दीतयति BLATV ; यदहः क्षीयति M ; यदर्दीचितस्तस्या H. ३ दीक्षितस्य H; दौचामध्ये MLATV; B useless. ४ ? गावयैकैकमितराणि H; भाव एकैकं वा VMLT; या एक वा A; Harda मतराणि तासा० B. ५ सेनाभिस्ट • MLTV; सेनाग्टहौ • AHR ; सेनाग्टहौ० B.
• यानुद्दिष्टास्खधिगता तामनुदिष्टायै देवताया A; यानुद्दिष्टां दधिगतामाहिष्टावै देवताया H and R ( only • तामनुदि० ); यामनुदिष्टाधिगतां तामनुदिष्ट- देवताया MLTV ; यामुद्दिष्टादधिगतानामनुद्दिष्टांतेये B. वैखानससूत्रे २३, १४-१५ ( ० श्रौतसूत्रे १२, १४-१५) १४५ त्वरया स्वयं प्रयात्यरणीव्वग्नीन् पृथगारोप्य सह प्रयाति भद्रादभि श्रेय इति तं प्रयान्तमध्वर्युरनुमन्त्रयते यजमानो ऽरण’ दक्षिणेन परिश्रित्य व्रतयत्यपः सन्ति चेदेवीराप इत्यवगाह्याच्छिन्नं तन्तुं पृथिव्या अनुगेषमिति लोष्टं हस्तेन ५. विम्टज्या २ कूलात्सेतुं कुर्वन्निवात्येति । पृथिव्या संभवेत्यतिशिष्टं निदधात्यथेमवस्य वर श्री पृथिव्या इति प्रयास्वन्’ देव- यजनमध्यवस्यत्यारे श शत्रून कृणुहि सर्ववौर इत्युद्यन्तमादित्यमुप- तिष्ठते ॥ १४ ॥ ऽथ दीक्षान्ते सोमक्रयार्थमुपरवदेशे प्रतिप्रस्थाता राजानं १० नौला रोहिते चर्मण्यानडुहे न्युप्य सोमविक्रयिन्सोमं शोधयेति संप्रेष्यति । कौत्सः शुद्रो वा विक्रयौ तर संशोध्योपास्ते प्रायणीयमदित्यै पयसि चरुं निर्वपति । प्रायणीयाद्योदवसानी- याया दृष्टिपशुबन्धेष्वन्वाधानव्रतोपायनजागरणरण्याशनपत्नौ- संनहनब्रह्मवरणानि न विद्यन्ते कपालानां स्थाने स्थालौ १५ भवत्य॑नन्याजः प्रायणीयो भवत्यप्रयाज उदयनौय’ श्राज्यग्रहण- काले जुहां चतुर्गृह्णाति चतुरूपम्भृति समानयनार्थमुदयनौये न जुह्वां गृह्णात्युपभ्भृति चतुरनूयाजार्थं । षड्ढोत्रा प्रायणीयं १ रणीं HRB ; रणि LV : रणिं MA. २ ? परमन्ति चेत् MLTV : अपोजगादात्मं A ; अपभौतिगाएं H; अपो- भौतिगाहं R. a Thus TV ; विस्सृज्य MLAHRB. ४ प्रयास्यं ( प्रास्यं ) ins. AHRB, not MLTV. I doubt whether it belongs to the text. ५ विक्रय्येतनं A विकर्येण H; विक्रय्येन R; विक्रयौतं T; विक्रयौत MLV : विक्रयेन B. The reading विक्रय्येनं would equally be possible. 10 १४६ वैखानससूत्रे २३, १५-१६ ( ० श्रौतसूत्रे १२, १५-१६ ) चरुमासादयति । व्याख्यातावाज्यभागावाज्येन देवताश्चतस्त्रो I यजति’ ॥ १५ ॥ पूर्वार्धे पथ्यां स्वस्तिमग्निं दक्षिणार्धे ऽपराधे सोममुत्तरार्धे सवितारं मध्ये ऽदितिं यजेददितिमिदा मरुतो यद्ध वो दिव इति मारुतीम्टचमन्वाह शम्य्वन्तः प्रायणीयः संतिष्ठते । स्थालौं सक्षामकाषामेतन्मेक्षणमेतद्दर्हिरेतं वेदमुदयनीयाय 1 सुरक्षितं निदधाति । ध्रौवमाज्यं धारयति । तस्माज्जुहामष्टौ चतुरो वा गृहीला दर्भनाड्या हिरण्यं निष्टक प्रद्यथ्य जुहा - मवदधातीयं ते शुक्र तनूरिति तदाज्यं जूरसि धृता मनसेत्याहवनौये ऽन्वारधे यजमाने निरूढपशुबन्धलक्षणां १० पिङ्गाक्षीमेकहायनौं‍ सोमक्रयणौमीक्षमाणो जुहोत्यपरं चतु- गृहीतं गृहीत्वा शुक्रमसौति हिरण्यं घृतादुद्धृत्य सुरक्षितं निदधाति चतुर्गृहीतं च | वैश्वदेव हविरित्याज्यमभिमन्त्र्य सूर्यस्य चक्षुररुहमिति सहिरण्येन पाणिनादित्यमुपतिष्ठते ऽग्रेण शालां प्रत्यङ्मुखौमवस्थाप्य सोमक्रयण चिदसि मनासौति १५ संशास्ति मित्रस्त्वा पदि बध्नाविति दक्षिणे पूर्वपादे बा पूषाध्वन इति यच सोमस्तत्र गमयति दक्षिणेन पदा वस्व्यसि रुद्रासीत्याद्यैर्दक्षिणानि षट् पदान्यनुनिक्रामत्येक मिषे " विष्णुस्त्वान्वेत्वित्येतैर्निक्रम्यमाणेषु यजमानो ऽनुवर्तयति‍ । 1 १ यजति MUTV ; यजतौति AHRB. २ Thus (and ep. XII. 20, end) TV ; बन्ध० om. the other Mss. ३ पिंगलाच • TVML. 8 • निक्रामति TVB and the Vyākhyā; ० निष्का० ( and निष्क० ) the other Mss.. ५. Thus HR अनुवर्त्य the Vyākhyā; •नुमंत्रयते the other Miss वैखानससूत्रे २३, १६-१७ ( ० श्रौतसूत्रे १२, १६-१७) } } १४७ सखाय इति सप्तमं पदमभिमन्त्रयते ऽध्वर्युर्वृहस्पतिस्त्वा सुने रणवत्विति सप्तमं पदमभिग्टहाति तद्धिरण्यं तस्मिन्निधाय परिस्तौर्य पृथिव्यास्त्वा मूर्धन्नाजिघमति तच्चतुर्गृहीतमभि- 1 जुहोति ॥ १६ ॥ { हिरण्यमपोद्धृत्य परिलिखित रतः परिलिखिता अरातय इति स्फ्येन’ दक्षिणं९ पदं त्रिः परिलिखति यावद्दुतान्वक्रम॑थ स्येनोपसंग्राहं पदं स्याल्यामस्मे राय दूति समोप्य त्वे राय इति यजमानाय प्रयच्छति । तोते राय इति यजमानः पत्यै सं देवि देव्योर्वश्या पश्यस्वेति पत्नी सोमक्रयण्या समौचयति १० त्वष्टमतौ ते सपेयेति यजमानं पत्न्या माह रायस्पोषेण वियोषमिति सोमक्रयण यजमानो ऽभिमन्त्रयते । तद्धिरण्यं प्रक्षाल्यानामिकायां’ बघ्नात्याप्यायनाभिषवश्वदाभ्यार्थं च यतः पदगत’ तदुन्नम्भय पृथिवमित्यद्भिरुपनिनीय सोमक्रयणौ- I १ Thus MLTV ; गृहीतेनाभिज्जु A; गृहीतानभिजु. BH. These two words om. H. Instead of fad the Vyakhyā : प्रदक्षिणं. This probably is right, cp. Ap. X. 23. 2. Thus MLTV and the Vyakhyä and A, where originally was a gape; राय दयावतनूनं संवति H राय इति याननं (?) सपवति; यावत् मूर्त संवपति B. In A later on, is added on the margin : यावचोमं संवपति. This points to a reading यावत् त्ातं संप्रति op. Äp. 1. c. 3. ४ Thus TV ; तेते the Vyakhya ; खोते MHB : A (see. h.) तो.. ; ततो L. ThusBMLATV; यावज्ञाति HR. t Thus TV ; चाप्यायनाभिषणंश्वदाभ्यर्थ च ML; आप्यायनाभिष्वजश्वदाभ्य .. A ; चापायनाभिष्वा दास्येषु चैतत् H ; बाप्यायनाभिषवश्वदाभ्येष चत० B. 3 Thus TV and Vy.; यनदगत ML; चैतत्पादपटसोनं भय H ; A. incomplete ; चेदं पादवगमानं भय B. १४८ वैखानससूत्रे २३, १७-१८ ( ० श्रौतसूत्रे १२, १७-१८) मुत्सृजति ’ पत्नौ पदं सुरक्षितं निदधात्यथ सूर्यस्य चतुररुह- मित्यादित्यमुपतिष्ठते सोमविक्रयिणं शुद्धस्ते’ सोम इति पृच्छति। शुद्ध इतौतरः प्रत्याहैष ते गायत्रो भाग दूत्ये- तैर्विचितं राजानमुपतिष्ठते । तचर्मण उत्तरार्धे क्षौमं वासो द्विगुणं प्राचौनदशमास्तीर्याशना ते अशुः पृच्यतामिति ५ राजानं सहिरण्येन पाणिनाभिमृश्याभित्यं देव सवितार- मित्यतिच्छन्दमर्चा स्तौर्णे चौमे मिमीते कनिष्ठाद्येकैकाङ्गल्या साङ्गुष्ठया प्रसारितयांशून् समुपग्टह्य’ मिमीते न कनिष्ठया पञ्चमं | कनिष्ठयैव दशमं पञ्चकृत्वो यजुषा मिमौते पञ्चकृत्व- स्तूष्णीमैवं द्विस्त्रिरपरिमितकृत्वो वा ॥ १७ ॥ 1 1 १० अवशिष्टं राजानं प्रजाभ्यस्त्वेत्युपसमूह्य वाससो ऽन्ता - समुचित्य द्विगुणेनोष्णीषेण प्राणाय त्वेति प्रदक्षिणमुपनह्यति व्यानाय त्वेत्यनुष्टयति प्रजास्त्वमनु प्राणिहि प्रजास्त्वामनु प्राणन्त्विति राजानं यजमानमवेक्षयत्येनं चर्मणि निदधाति देव सूर्य सोमं क्रेष्याम इत्यादित्यमुपतिष्ठते सोमविक्रयौ च १५ राजानं चर्मण आदते सोमविक्रयिन् क्रय्यस्ते सोमो राजेति सोमविक्रयिणं पृच्छति क्रय्य दूतौतरः प्रत्याह सोमं ते । १ शुद्धस्ते A and the Vyākhyā ; राजस्ते MLHTRBV. Vyākhyā has : सोमा, pointing to सोमा३. २ Thus the Vy. only; शुद्धमि० the Mss. ३ Thus H; प्राचौनोपरिदशo the other Mss. ४ उपसंग्टह्य the Vyakhya. W The ५. ० नुथति M; 0 नुष्टन्धति L नुग्रंथति ABHR; ० नुश्विथति T; यति V. इ कार्यस् and कार्य H (as Maitr. Samh.) ; कार्यम् (first time ) also B. वैखानसमूचे २३, १८-१८ ( ० श्रौतसूत्रे १२, १८-१६) १४६ क्रीणामत्युक्का गोर्महिमा महानिति मन्वानः कलया ते कौणानि कुष्ठया ते कौणानि शफेन ते कौणानि पदा. ते कौणानौति प्रत्येकं तिस्रः २ पणते । स्वयं गोस्त्रीन्यादान्पणितान् ‍ । प्रतिषिध्य गवा ते क्रोणानीति गामेव पणते भूयो वा अतः ५. मोमो राजार्हतौत्या संख्यासंपदः सोमविक्रयो प्रत्याह भूय १० एवातः सोमो राजार्हतौत्यध्वर्युः प्रतिनन्द्य शक्रं ते शुक्रेण कोणामौति हिरण्यं’ पणते । विक्रय्येतदादत्ते | तपसस्तनू- रसौत्यजां वाससा ते क्रोणानीति वासश्चतुर्भिः संख्यां संपादयति ॥ १८ ॥ द्वादशशतदक्षिणस्य क्रतोर्दशभिर्वा तदा सप्त गावो हिरण्यं वासो ऽजा च दश भवन्ति । भूयसा वैकयैकविंशतिदक्षिणस्य तिसृभिः षष्टिदक्षिणस्योकसंख्यां संपाद्य संयत्ते गोरस्मे चन्द्रा- लौति सोमविक्रयिणो हिरण्यं प्रत्यादाय यजमानाय प्रयच्छत्यस्ते त बन्धुरिति शुक्लामूर्णास्तुकां च तया यजमानो दशापवित्रस्य १ ? महांस्तु गोर्मन्दिमदिमेति HB ; गोर्महिमेति A ; गोर्महिमानं दानिति ML; गोर्महिमा महानिति TV and the Vyākhyā. fafe: TVB. (preferable? cp. Ap. X. 25. 8.) ३ पदान् AB ; पादान H; पदादीन MLTV. & Thus TV ; प्रणिता प्रतिषिध्य H; पणिता प्रतिषिष्य MB ; पणि- न्प्रदिष्यध्य L; प्रणौतान्प्रतिषिध्य A. ५ Emended; वातः MLATBV : च भूयोतानः H. Thus BHTV; • तौत्यासंख्यसुपदः A ; तौत्याख्यां सपद: M; तीत्याख्या- संपदिः I.. ७ हिरण्य H; सहिरण्यं MLATBV. = Thus TV ; विक्रर्खेतदादत्ते A ; विक्रयततदादत्ते H ; क्रय्येवदादत्ते ML.. e Thus T; संयक्ते MLAH and Vyākhyā; सम्यक्ते B; विक्रय्य- तदादत्ते B. १५० वैखानससूत्रे २३, १९ ( ० श्रौतसूत्रे १२, १८ ) नाभिं करोतीदमहर सर्पाणां दन्दशूकानां ग्रौवा उपग्रश्ना- मौति कृष्णामूर्खास्तुकामुपग्रन्थाति सोमविक्रयिणि तम इति तथा जलेन सोमविक्रयिणं ललाटे विध्यति । खान भ्राजाङ्घार इत्यान्तादनुवाकस्य सोमक्रयणाननुदिशति मित्रो न एहि सुमित्रा इति राजानं सोमविक्रयिणो ऽपादत्त इन्द्रस्योरु- ५ माविशेति’ यजमानस्य दक्षिण ऊरावासादयत्यैनं यजमानः प्रत्यपोर्णुते वयः॑ः सु॒पण॑ दू॒त्य॑भ्य॒क्षितमुष्णौषं परिकर्मिणे प्रयच्छति मित्रावरुणयोस्त्वा प्रशास्त्रोः प्रशिषा प्रयच्छाम्यवको ऽविधुरो भूयासमिति मैत्रावरुणाय दौचितदण्डं प्रयच्छति । रुद्रस्त्वावर्तय- त्विति सोमक्रयण प्रदक्षिणावर्त्यान्यया गवा निष्क्रीय गोष्ठे १० यजमानस्योत्सृजत्य॑थ यजमानो राजानं हस्ताभ्यामुपादाय शौि कृत्वोदायुषेत्युत्तिष्ठति प्रागौषं सोमवाहनमनो दक्षिणत उपस्थितं भवत्युर्वन्तरिक्षमन्विहौत्यभिप्रव्रजति । तस्य नोडे ऽध्वर्युरदित्याः सदो ऽसीति प्राचीनग्रीवं कृष्णाजिनमुत्तरलोमोपस्तुलात्यदित्याः सद आसोदेति कृष्णाजिने राजानमासादयत्य स्तनायाम्टषभ १५ इत्येनमुपतिष्ठते । वनेषु व्यन्तरिक्षं ततानेति वाससा परितनोति मौर्यर्चा पुरस्तात्कृष्णाजिनं प्रत्यानयत्युदुत्यं जातवेदसमित्यूर्ध्व- गौवं बहिर्विशसनं । धूरसौति धुरावभिमृश्य वारुणमसीति शकटमाखिद्य वरुणस्त्वोत्तभ्नावित्युपस्तभ्य वरुणस्य स्कम्भनमसौति शम्यां प्रतिमुच्योस्स्रावेतं धूर्षाहावित्युन्नीयमानौ सोमवाहना- २० वन्वौक्षते९ ’ ॥ १९ ॥ १ Thus MLHTVB ; दते तमिंद्र० A. Cp. X. 11 (page 110, line 15). ३ Thus AHTBV; -वाहनान्चौक्षते ML. वैखानससूत्रे २३, २०-२१ ( ० श्रौतसूत्रे १२, २०-२१ ) / १५१ वरुणस्य स्कम्भनमसीति तयोर्दक्षिणं प्रथमं युनक्ति वरुणस्य स्कम्भसर्जनमसौति शम्यामवगृह्य प्रत्यस्तो वरुणस्य पाश इति योक्त्रपाणं प्रत्यस्यत्येतयैवावृतोत्तरमनाहं युनक्ति पलाशशाखे विभ्वदन्तरेणेषे सुब्रह्मण्य उपसर्पत्यध्वर्युरौषां दक्षिणामन्वारभ्य ५. सोमाय क्रौताय प्रोयमाणायानुब्रूहि ब्रह्मन्वाचं यच्छ सुब्रह्मण्य सुब्रह्मण्यामायेति संप्रेष्यत्यों भूः सासि सुब्रह्मण्ये तस्यास्ते पृथिवी पाद इति सुब्रह्मण्यासु सर्वासु यजमानः सुब्रह्मण्यमन्वारभ्याहता- माहूतां जपत्यध्वर्युयजमानौ प्रथमायां चिरुतायां प्रच्यवस्व भुवस्पत इति राजानं प्रच्यावयतः | सर्वे प्राञ्चो ऽभिभूयाथ’ १० प्रदक्षिणं परिचरन्ति’ श्येनो भूत्वा परापतेति राजानमध्वर्युरभि- मन्त्रयते यजमानस्य स्वस्त्ययन्यसीति दक्षिणेनोत्तरेण वाध्वर्यु- यजमानश्वासा राजानमुपसंक्रामतो ऽग्रेण शालां तिष्ठन् राज्ञे प्रोह्यमाणायोपदां मन्वानो ऽजेनाग्नीषोमीयेण कर्णग्टहौतेन नमो मित्रस्येति राजानं यजमानः प्रतीक्षते । स कृष्णसारङ्गो १५ लोहितमारङ्गो वा निरूढपशुबन्धलक्षणः श्मश्रुलः स्यूल: पौवा’ ’ ॥ २० ॥ I ३ ओह्यमाने राजन्यग्रेण शालामासन्दौमध्वर्यव उद्गृहन्त्यौ - दुम्बरौ नाभिदन्नपादारनिमात्रशीर्षण्यानूच्या मोञ्ज विवाना - भवत्यथागोन्प्रज्वलयन्ति । तदन: सोमवाहनमग्रेण प्राग्वंशमुद- १ Thus RMLTV; •भिर्भूयाथ A ; सभयाथ B; विर्भूयाथ H; अभिप्रयाथ the Vyākhyā. २१ पदां मन्वानो MLTV; पादान्मन्वानो A; व्पादानान्वानानो H; • पादान्वानो R; ० पादानान् मन्वानो B. ३ श्मश्रुल MLA; श्मश्रणः HB ; ळः TV. & Emended ; पौवान् MLAHTV; पौचन B. ५. Thus VT and the Vyākhyā; विधाना the other Mss. ० १५२ वैखानसमुत्रे २३, २१-२२ (० श्रौतसूत्रे १२, २१-२२ ) 1 वरुणस्वोत्तम्नात्वित्युप- वारुणमसीति योक्तं गौषमवस्थाप्य वारुणमसौत्युत्खिदति स्तम्नाति दक्षिणमनद्वाहं विमुञ्चति परिकर्षति । वरुणस्य स्कम्भ सर्जनमसीति शम्यां प्रवृहत्य न्मुक्तो वरुणस्य पाश इति योक्त्रपाशं विमुञ्चत्येवमुत्तरमनाहं विमुञ्च- त्यविमुक्तो वा स भवत्यथातिथ्यायां सप्तदश सामिधेन्य | इक्षु- शलाके विधृती | कार्यमयान्यरिधौनि उपसंनह्यत्याश्ववालं प्रस्तरं बर्हिषि देवस्य त्वा सवितुः प्रसव इति प्रतिपद्या- रातिथ्यमसौत्येतैः प्रतिमन्त्रं जुष्टं निर्वपामीत्येतैः पञ्चकृत्वो ’ वैष्णवं नवकपालमातिथ्यं पत्न्यान्वारो निर्वपति हविष्कृता वाच विस्सृज्योत्तरमनवानं विमुञ्चति । वारुणमसीति यजमानो १० वासो ऽपादाय या ते धामानि हविषा यजन्ति ता ते विश्वा परिभूरस्तु यज्ञमिति नौडाद्राजानमादत्त ’ उर्वन्तरिक्षमन्वि- हौति प्रव्रजति प्रतिप्रस्थातासन्दौमादाय पूर्वेण’ द्वारे १ शालां प्रविश्याग्रेणाहवनौयं पर्याहृत्य वरुणस्यर्तसदन्यसौति दक्षिणेनाहवनीयमासन्दौ निदधाति ॥ २१ ॥ 1 ’ १५. तस्यां कृष्णाजिनमदित्याः सदो ऽसीति तथास्तृणात्य दित्याः सद श्रसीदेति कृष्णाजिने राजानमासादयति । वरुणो ऽसि धृतव्रतो वारुणमसीति राजानमुपतिष्ठते वारुणमसौति वाससा पर्यानह्यति तत्त्वा यामि ब्रह्मणा वन्दमान इति वारुण्यर्चा सर्वत्र राजानं परिचरत्यग्निं राजानं चान्तरेण मा २० संचारिष्टेति संप्रेष्यत्यचाप्यस्मै पायसमन्नमर्थं लाजानपूपांश्चोप- १ पूर्वद्वारेण MLTV. २ Thus AHB ; परिहृत्य MLTV. ३ पर्यानह्यति BH; परिर्यानच्ह्यति A ; परिषद्यति MLTV.वैखानससूत्रे २३, २२-२३ (० श्रौतसूत्रे १२, २२-२३ ) १५३ } हरन्त्यथावहननादि कर्म प्रतिपद्यते । श्रपकाले सह पुरो- डाशेन मदन्तौरधिश्रयति । चतुर्गृहीतान्याज्यानि गृहाति चतुर्होत्रातिथ्यमासादय॒त्य॑त्र संभारयजूंषि व्याचष्टे । पशु- वन्निर्मन्थ्येन र चरति । वेदं निधाय सामिधेनीभ्यः संप्रेष्यति पञ्च प्रयाजान्यजति । सर्वमौपभृतं चतुर्थे जहां समानयत्यु पांशु चरति. विष्णवे ऽनुब्रूहीतिर विष्णुं यजेतौ ‘डान्तातिथ्या धौवाज्यमाप्याय्यान्तर्वेदि चमसं निधाय तस्मिंस्तानूनलमापतये वा गृह्णामति पञ्चभिः प्रतिमन्तं पञ्चावत्तमभिगृह्णाति । तद्दक्षिणश्रोष्यां निधायानाष्टष्टममीति सर्व ऋत्विजो यजमानश्च समवमृशन्त्य॑नु॒ मे दौक्षामिति यजमानं वाचयति ॥ २२ ॥ 1 यावन्त ऋत्विजस्तेषूपवमिवा तैरुपहतः प्रजापतौ त्वा मनसि जुहोमोति यजमान एवं समवसृष्टं चिरवजिघ्रति तस्मिन्नपो निनौयोत्तरतः सिञ्चत्यथाग्नीन्मदन्यापा ३ इत्यध्वर्युः पृच्छतोदं मदन्ति देवौरम्टता ऋतावृध इत्याग्नीत्रः प्रत्याह ताभिराद्रवेति संप्रेष्यति तेनाहृताभिर्मदन्तौभिः पाणीन् प्रक्षाल्य तानूनत्रिणो हिरण्यपाण्यो राजानं विस्त्रस्याशर शुस्ते देव सोमाप्यायतामित्याप्याययन्त्यप्यायय सखीनित्यध्वर्युर्यज- १ Thus TV ; ० थाहनादि L; ०थावमाननादि M; ०थावाहनादिकं MB ; यवाहनादिकं H. afa BMLTV; «zafa AHR. a Thus MLTV ; •निमय्येन AHRB. & Thus AHRB ; चरन्ति MULTV. ५. ब्रूहि LIV; ० ब्रूहौति MAHR.B. • The sign of pluti not in the Mss. १५४ वैखानससूत्रे २३, २३-२४ ( ० श्रौतसूत्रे १२, २३-२४ )

  मानमपि वाचयति’ दक्षिणार्धे वेद्याः २ प्रस्तरं निधायोत्ताना- दक्षिणान्याणीन् कृत्वा सव्यानीच एष्टा रायः प्रेषे भगायेति निहुवते यजमानमवान्तरदीनामुपनयत्य व्रतपते त्वमित्या - हवनीयमुपस्थापयति ॥ २३ ॥
  यजमानो गाढतरं मेखलां समायच्छते गाढतरं मुष्टौ ५ कुरुते’ पनौ तु योक्त्रं तप्तव्रतो भवति मदन्तीभिर्मार्जयते पूर्वव्रतमुत्सृजति ’ या ते अग्ने रुद्रिया तनूरित्येतेनातो ऽधि व्रतयति । दैतमेतदहतपरिमाणं भवत्योपसदो ऽत ऊर्ध्वं व्रत- संकल्पस्तिस्र उपसदो भवन्ति षड् द्वादश चतुर्विंशतिर्वा ’ चर्तुःस्तनमेतां रात्रिं व्रतं भवति चिस्तनं मध्यमे ऽहनि द्विस्तनं १० राचावेकस्तनमुत्तमेऽहोरात्र’ श्राराग्रामवान्तरदीक्षामुपेयादिति arrafts काम्यानि व्रतपरिमाणानि । तेषां यथाकाममेथ प्रवर्येण चरन्ति चरन्ति ॥ २४ ॥
  ॥ इति श्रौत द्वादशः प्रश्नः ॥
  १ ० पिवाच० the Mss.; read probably • तिवाच ०.
  २ वेद्ये: AB ; वेद्ये: R; वेद्या LIV; विद्या M; missing in H. ३ Thus TVH and the Vyākhyā; मुष्टिं MLARB.

• Cp. Ts. VI. 2. 3. 5. वैखानससूत्रे २४, १(० श्रौतसूत्रे १३, १ १) 1 १५५ प्रवर्येण चरिष्यन्नमावास्यायां पौर्णमास्यां शुक्लपक्षे पुण्ये ऽहनि वा ? संभाराहर्तुर्नमोर वाच इत्यनुवाकेन शान्तिं कृत्वा dea खादिरों वैण्वt वा समिधमाधाय युञ्जते मन इति चतुर्गृहीतं जुहोति’ न दौक्षितस्य जुहुयात् ’ काण्टकी- ५ तया समिधमादध्यादेतां वा जपेद्देवस्य त्वेति खादिरौ- मोदुम्बरौं वैकङ्कत वैणवौं वा व्यायाममात्रौमरनिमात्र वा कल्माषौमुभयतःक्ष्णूमभ्रिमादायाभिरसि नारिरसौत्यभि- मन्त्र्योत्थायोत्तिष्ठ ब्रह्मणस्पत इति ब्रह्माणमामन्त्रयते । ब्रह्मोपो- त्तिष्ठत्यु॑भावुपप्रयत्वित्युत्तरमर्धच जपत ’ श्रददते’ कृष्णाजिनं १० यतः कुतश्चिन्मृदं खनिवाहरन्ति तत्र प्रेतु ब्रह्मणस्पतिरित्यश्व- प्रथमाः प्राञ्चो यन्त्यपि वाचैते संभारा: परिश्रिते भवन्ति । पुरस्तादाहवनौयान्मृत्खनः५ पूर्वः पूर्व उत्तरोत्तरो भवत्युत्तरेण मृत्नं प्राचीनाग्रेषु दर्भेषु कृष्णाजिनं प्राचौनग्रौवमुत्तरलोमोप- स्तृणाति देवौ द्यावापृथिवी इति द्यावापृथिवी उपस्थाय १५ ऋध्यासमद्येत्यभ्रिया मृत्खने प्रहृत्य मखस्य शिर इत्यपादाय मखाय वेति हत्वा मखस्य त्वा शौष्ण इति कृष्णाजिने निवप- त्येवं द्वितीयं तृतीयं च हत्वा निवपति तूष्णीं चतुर्थमपरि- 1 १ HBAMLR om. वा, given by TV ; पुण्यनक्षत्रे वा the Vyākhyā. २ ? संभारानातु व० MLTV ; संभाराहर्तुर्नमो AB ; संभाराचतु HR. ३ च्चाददते MLATV; आददे B; यादत्ते HR. The Vyākhyā points to plural. 8 परिश्रिता MLATV ; परिचितो HRB ; परिश्रिते देशे the Vyakhya. ५. Thus MLTAV; पुरस्तादाहवनीयं मृ० BH; • नौय सृ० R. ( Thus MLATV; उत्तरो H; पूर्वमुत्तरो RB. • Thus HTV; • त्यादाय MAB ; ०त्युपादाय L. १५६ वैखानससूत्रे २४, १-३ ( ० श्रौतसूत्रे १३, १-३ ) प्राय- मितं वा यावत्यो म्हृदः प्रवर्ग्यपाचेभ्य श्राप्ताः‍ चित्ताय परिशिनष्टि शेषमेवमितरेषां संभाराणम् ॥ १ ॥ 4 ५ सौरिति वराहविहतमुपतिष्ठते देवौर्वम्रौरिति arthaपामिन्द्रस्यो ऽसीति प्रतिकाने निजारे असि प्रजापते रेत दूत्यजलोमसंसृष्टानि कृष्णाजिनलोमानि कृष्णाजिनलोमानि पृथगुपस्थाय प्रहृत्योपग्टह्य ४ कृष्णाजिने निवपति पञ्च संभारानायुर्धेहि प्राणं धेहौत्यश्वेनावन्राप्य मधु त्वा मधुला करोत्विति न्युप्तेषु संभारेय्वेकामजां पुंवत्सामभितो दोग्धेत्विजः सर्वे प्रवर्ग्यमाददत उत्तरेण विहारं परिश्रित उद्धत्यावोच्य सिकता न्युप्य तान- दधति । गार्हपत्ये मदन्तीः पूर्वमधिश्रित्य मधु त्वा मधुला १० करोत्विति ताभिरेनमुपसृजति ॥ २ ॥ यान्यप्यन्यान्युखासंसर्जनान्यर्मकलालानि १० शर्करावाञ्जन- पिष्टादीनि११ दृढार्थ११ तैश्चोपस्सृजत्य॑स्मिन्यव यत्किञ्चोदककृत्यं १० मितं BAHR; मितां MLTV. २ ० पात्रेभ्य च्याप्ता H; ०पावेभ्यश्वाप्ताः MLATRB ; ०भ्यः चाप्ताः V. ३ पूतिका • MLAHTRV and the Vyākhyā; with • ति• B first hand, •तो. second hand. ४ ? •पग्टह्य MLATV ; • गूह्य H; गुह्य RB. ५ पञ्चसंभारान् VHTR and the Vyakhyā; पञ्चसंभरान् A ; पञ्च- संभाराणाम् MB ; पञ्चनान् or पञ्चभान L. ६ ० दधति VMLT and the Vyakhya ; दधाति AHRB. ७ मदन्तीः पूर्वमधिश्रिता MLIV; पयोधिचित्य AHRB. ८ ताभिरेनमुप० ; ताभिस्त्रिभिरेनमु० M ; मदन्तीभिरेनमु. ABHR ; नाभितिभिरेनमुप० T; ताभिर्मदन्तीभिरेनमुप० the Vyakhya. e Thus MLTV ; ये चाप्यन्ये उ० HR ; यैवाप्यन्य उ० A ; योवाप्यन्ये B. १० Thus LATV; ० सर्जनाश्मकपालानि M ; • सर्जना अश्मकपालानि HB. ११ Thus MLTV ; • पिष्टादि दढार्थास्तवो० A; पिष्टार्थास्तवो० H. वैखानससूत्रे २४, ३-४ ( ० श्रौतसूत्रे १३, ३-४ ) १५७ तथाधिश्रित्य मदन्तीभिः क्रियते । नैनं स्त्रौ प्रेक्षते न शूद्रो’ न पात्राणि कुर्वन्नभिप्राण्यादेपहाय मुखमनभिप्राणन्वेणुना करोति न प्रवर्ग्यं चादित्यं चान्तरा व्यवेयाद्यत्र क च प्रव प्रक्रान्त श्रादित्यो ऽस्तमियात्तदिरम्य तच्छिष्टं वो भूते समा- ५ पयति ता मृदः संप्रत्तुरे मखस्य शिरो ऽसीति पिण्डं कृत्वा - ङ्गुष्ठाभ्यां यथार्थाभ्यामङ्गुलीभ्यां च यज्ञस्य पदे स्य इति निग्टह्य तत्रिधावच्छिद्य चौन्पिण्डान् कृत्वा गायत्रो ऽसीति प्रथमं क प्रयच्छति त्रैष्टभोऽसौति द्वितीयं जागतो ऽसौति ढतीयं च गायत्रेण त्वा छन्दसा करोमौति त्रिभिश्छन्दोभिस्त्रौन्महा- १. वीरान्वायव्यप्रकारांख्युद्धोन्पञ्चोद्धीनपरिमितोद्धोन्चार प्रादेश- मात्रानूर्ध्वसानूनासेचनवदुपरिभागान्मध्ये संनतान् करोति ’ मखस्य रानासीत्युपबिलं रास्त्रां कृत्वादितिस्ते बिलं गृह्णाविति वेणपर्वणा बिलं करोति ॥ ३ ॥ यावता बिलेन देवताय सौविष्टकृतायाग्निहोत्राय भलेभ्यो १५ ऽलं मन्यते । तानुत्तरतः सिकतासु प्रतिष्ठाप्य स्सूर्यस्य हरमा श्रायेत्यातपेन प्रत्येकमभितपति मखो ऽसौत्यनुवीक्षते तृष्णौमितराण्यासेचनवन्ति । हस्त्योष्ठ्यास्ये द्वे दो मृतया 1 १ तथाधि० LHRB ; तदाधि० MATV. २ Thus MTV ; तद्विरस्यतभिष्टं L; तद्वारमत्तटिं A; यमेव्युत्तुष्टिष्टं H. ३ Thus MLATV; संप्रत… H; संप्रकुश्य (?) R; संप्रकाश्य B; these readings point to संप्रतिश्य. 4 Thus MLTV and the Vyākhyā ; श्राभ्यां यदार्थाभ्यामङ्गुली० A ; •ाभ्यां यथार्थाभ्यामिष्टतरांगुली • HR ; यथार्थाभ्यामितराङ्गलिञ्च B. ५ महावीरान् given by HR; it cannot be missed. ६० तपे ML and Vyākhyā; तपि TV ; • तपेन the other Mss. १५८ वैखानस सूत्रे २४, ४-५ ( ० श्रौतसूत्रे १३, ४-५ ) 2 करोति यथा स्मदण्डैर्व’ वर्षीय श्रध्वर्यवं दोग्धं प्रतिप्रस्थाना- दाज्यस्थालौं दधिस्थालौं र द्वे परिमण्डले रौहिणकपाले ’ यदि ऋतुः साग्निचित्यो घर्मेष्टकां कुलायिनों च शिष्टया मृदा प्रलिप्य तान्युपवातयत्यु॑पवातेषु श्लक्ष्णौकरणैः श्लक्ष्णौकुर्वन्ति गार्हपत्ये वृषाश्वशदादीन्प्रदीप्य वृष्णो अश्वस्य निष्पदसौति प्रथमं महावौरं शफाभ्यां ग्टहौलान्तर्बहिर्धूपयत्येवमितरौ । तूष्णी- मि॒ितरा॒ण्य॑तः प्रभृति शफाभ्यामेव महावीरानादद्यात् ॥ ४ ॥ गार्हपत्यस्य पुरस्तादवटं खनति तस्मिन् लोहितपचना- संभारानवकौर्य देव पुरश्चर सध्यासं त्वेति महावीरान् क्रमेण प्राचो वोदीचो वोपावहरति ’ पुरस्ताद्दोग्ध्रे ऽपरस्ताद्रौणिकपाले १० चाज्यदधिस्थाल्या उपरिष्टान्निधाय तैः पचनैः संप्रच्छाद्य मृदावलिम्पति प्रतिदिशमुपोषणाय चतुरङ्गुलं विशिनष्टि गार्हपत्ये मुञ्जप्रलवानादौप्यार्चिषे त्वेत्याद्यैः प्रतिमन्त्रं प्रतिदिश- मुपोषत्यपि वा सर्वैः सर्वतस्तान्यहनि रात्रौ वा पच्यन्ते ’ यदि सायमुपोषति प्रातरुपैति यदि प्रातः सायमभीमं महिनेति १५ मैत्रीभ्यां पच्यमानान्युपचरति ’ पक्केषु सिद्ध्यै वेति ष्टष्टौ श्रादाय ताभ्यामङ्गारानपोहति । देवस्त्वा सवितोदपत्विति प्रथमं महावीरं HR. १ Thus TV (and ep. āp. XV. 3. 10) ; सुग्दडेव MLAB ; स्रुदण्डैवं २ दधिस्थालों om. L.
• Thus MLTV ; एवं AHB. ४ Thus the Vyākhyā; • पचनात्संभारा० the Mss, only B : ० पचनासं०. 4 Read दोग्ध्रे अपर० ? € Thus MLTV ( ० स्थाल्या must be dual); चाज्यस्थाल्योपरि ० HB ; चान्यदधिस्यात्याद्यरिष्टा • A ; op. khanda 6. ० Q वैखानससूत्रे २४, ५-७ ( ० श्रौतसूत्रे १३, ५-७ ) १५८ शफाभ्यामुद्वासयत्यपद्यमानः पृथिव्यामाशा दिश आपृणेत्युत्तरतः सिकतासु प्रतिष्ठापयत्यैवमितरौ ’ तृष्णौमितराणि सूर्यस्य त्वा । चक्षुषान्वीच दूत्यनुवौत्तते ॥ ५ ॥ ब्राह्मणस्यैतानौदमहममुमामुष्यायणं ब्रह्मवर्चसेन पर्यूहामौति ५ सिकताभिः प्रदक्षिणं पर्यूहति । विशा पर्वहामीति संनमति राजन्यस्य | पशुभिरिति वैश्यस्यैकैकं महावीरं शफाभ्यां ग्टहोला सते’ ऽवधाय गायत्रेण त्वा इन्दसाच्कृणोत्येतैस्त्रिभिः प्रति- मन्त्रं प्रभूतेनाजापयसाच्छृणत्त्यन्तरतो बाह्यतश्च स्वाच्कृणं गोपय- साभिविष्यन्दयति । तूष्णों दोग्ध्रे रौहिणकपाले चाज्यदधि- स्याल्यौ च यदि विधु: प्रदरो वा जायते शिष्टेभ्यः किंचि- दादाय चूर्णयित्वाजापयसि प्रकौर्य तेनाच प्रलिप्य विधुं दद्राणं यदृते चिदभिश्रिष इति द्वाभ्यामुपोषयति यद्यु वै सर्वश एव भिद्यते तानि कपालानि पिक्षा शिष्टया मृदा संसृज्य तथा कृत्वोपोषतिर प्रवर्ग्यपात्राणि कृष्णाजिनेनोपनह्योत्तरेण शालां १५. देव पुरश्चर सध्यासं वेति शिक्ा श्रसज्य तद्यथा पत्नी न पश्यत्या प्रयोगात्तथा । निदधाति । शं नो वात इत्युत्तरां शान्तिमुपयन्ति ॥ ६ ॥ 1 प्रचरणकाले प्रवर्येण प्रचर्योपसदा प्रचरन्त्युपसदा वा प्रचर्य प्रवर्येण तेन चरिष्यन्तः संवृण्वन्ति द्वाराणि स्त्रियो यथा न २० पश्यन्ति परिश्रयन्ति पत्नीसंचारान् | पुरस्तादध्वर्युः पञ्चाद्धोतो- १ सते MLTV ; सिकते ARB; धिक H. 1 २ ० पोषति MLHTVB ; • पोषयति A. (as above !) = Thus AB ; प्रयोगात्तदा HR ; प्रयोगांतं तथा MLTV. 8 प्रचरन्ति MLTV and the Vyākhyā; प्रचरति AHR. ५ पंलो सं० MLTV. १६. वैखानसमूचे २४, ७ ( ० श्रौतसूत्रे १३, ७ ) पविशति दक्षिणतः पश्चात्प्रस्तोता दक्षिणतो ब्रह्मा यजमानश्चोत्तरतः प्रतिप्रस्थाताग्नौश्वा॑प उपस्पृश्य मदन्तोर्नमो वाच इति शान्तिं जपित्वा पुरस्ताद्गार्हपत्यस्य मुञ्जप्रलवान्संस्तीर्य तेषु देव पुरश्चर सध्यासं त्वेति प्रथमं महावीरमुपावहरत्येवमितरौ ‘तृणोमितरायचैव प्रवर्ग्यार्थान्सिंभारान्संसादयति सोमासन्दी- ५ प्रकारा वर्षीयसौ सम्राडासन्दौ हसीयसौ वा चतस्रः स्रुचस्तासु द्वे रौहिणहवन्यावनिन्ने? | दूतरे द्वे सनिम्ने तयोर्वर्षीयस्युपयमनी प्रोक्षणीधानी हमीयसौ । द्वौ स्स्रुवौ दे‍ धृष्टौ च महावौरसंमितौ पार्श्वतकिन्नावन्यतरतः संतमौ संदंशौ शफावित्याचक्षते स्थूलशङ्कुर्धर्मदुघार्थस्त्रयो" ऽस्थूलशङ्कवो १० श्रमी श्रवत्सशङ्कुरिति पदंदिनां षट्ककला- चैतान्योदुम्बराणि । वैकतौ समित्परिधयो वैकङ्कतास्त्र॑यो- दर्शन्धनानि पालाशानि वैणवानि वैकङ्कतानि खादि- राष्यर्कायौदुम्बराणि शमोमयानि वा शुक्लकृष्णरोमाणि कार्ष्णाजिनानि धवित्राणि त्रीणि बाहुप्रमाणदण्डानि वैणवा १५ औदुम्बरा वा दण्डाः । शतमानं रजतं सुवर्ण च ’ साग्रम्किन्ना- 1 T १ ० संदिप्रकारावर्षीयसि ML and VT (but with सौ at the end) ; read perhaps सोमौसन्दोप्रकारादु; ० संदिप्राकारा वर्षेयसि A; संदीप्राप्राकारा वार्षीयौ H: ० प्रा० also R.. Q २ Thus B ; • निम्न MLATEV; • निम्नेतिरो द्वे H. ३ द्वे only in TV and the Vyākhya. · Thus ATVB ; ॰स्त्रयः ML in HRB the words स्थूल… यार्थास् are missing ; then they have त्रयस्थूलशङ्कवोवत्सशंकुषट् etc. ५ Meaning ? = Thus MLTV; शेमानि AHRB. C ७ शमोमयानि वा शुक्तः LATV; मयानि मौज्जानि शुक्र M.; ० मयानि मौञ्जानि वा शुक्त HRB. वैखानससूत्रे २४, ७-८ (० श्रौतसूत्रे १३, ७-८ ) } 1 १६१ 1 aa aौ वेदावभिधानो द्वे निदाने चौणि विशाखदामान्येतानि मौञ्जान्फataतानि रौहिण्योः पिष्टानि प्रभूता मुञ्ज प्रलवाः खरेभ्यः सिकता ’ मौजे पवित्रे दर्भमये वेोत्तरेण गार्हपत्यं स्फयेनोद्भूत्यावोच्य सिकता न्युप्य प्रादेशमार्च’ परिमण्डलं ५ प्रवृनौयमुत्तरेणाहवनीयं तथोद्वासनीयमुत्तरेण शालां चतुरश्रं निष्यन्दवन्तमुच्छिष्टखरमेवं चौन् खरान्कृत्वा शिष्टाः सिकता उत्तरार्धे निधेयाः स्युर॑थ॒ प्रोक्षणः ९ संस्कृत्य ब्रह्मन्यु॒वर्येण प्रचरिष्यामो होतर्घर्ममभिष्टुमौद्रौहिणौ पुरोडाशावधिश्रय प्रतिप्रस्थातः प्रवर्ग्यं विहर प्रस्तोतः सामानि गायेति ब्रह्मादी- १० न्संप्रेष्यति ॥ ७ ॥ 1 अथ ब्रह्मा यजुर्युक्तमित्युपांश्वनुद्रुत्योमिन्द्रवन्तः प्रचरतेत्युच्चैः प्रसौत्य॑ध्व॒र्युः प्रसू॒तो मदन्तौभिर्यमाय त्वा मखाय त्वेति सर्वान्प्रवर्ग्यसंभारांस्त्रिस्त्रिः प्रोक्षति यथा परान्संभारानभि- प्राप्नुया’त्प्रोक्षितानि व्यायातयति । प्रेषितो होता ब्रह्म जज्ञान- १५ मिति प्रतिपद्याभिष्टुयादृगावानं प्रणुत्य व्यवस्येदाग्नीधो रौहिणौ पुरोडाशावधिश्रयति प्रतिप्रस्थाता दर्विहोमवदाज्यं संस्कृत्य दधिश्रयत्यग्रेणाहवनीयं सम्राडासन्दौं पर्याहृत्य राजासन्धा : t १ All the Mss. om. the anusvāra; by the Vyākhyā it is given. २ उत्तरार्धे निधेया A; उत्तरार्धा निधया ML; उत्तरार्धा स्थ० HB ; उत्त- रात्र निधिया TV. ३ प्रोक्षणीं all exc. B which has पौ ४ व विहर MBH and the Vyākhyā; without प्रबर्खे LATV. ५ Thus (cp. Baudh. IX. 6 : 273 8 ) BMH; यथा सर्वा A ; यथा सर्वतः LTV. १६२ वैखानससूत्रे २४, ८-८ ( ० श्रौतसूत्रे १३, ८ ) ’ { पुरस्तादुत्तरतो वा निदधाति तस्यां प्राग्ग्रीवं कृष्णाजिन- मूर्ध्वलोमास्तृणाति’ । तस्मिंस्तथोत्तरौ महावौरावुपशयौ निद- धाति । तावप्रचरणौयौ | स्थूलशङ्कुर वत्सशङ्कन्विशाखदामानी- त्यादायाग्रेण होतारं दक्षिणातिक्रम्य दक्षिणया द्वारोपहृत्य दक्षिणेन दक्षिणं द्वारं होतुः समीक्षायां मातुः शङ्कर निहन्ति पूर्वस्था एवं दार्याया दक्षिणतो धर्म हो वत्सस्यापरस्या एव दक्षिणतो ऽजाया अभ्यन्तरमुत्तरतो बर्करस्य शङ्कं निहत्य तत्र विशाखदामानि व्यायातयत्योद्वासनादेत्र काले बद्धा दुहन्ति खरांस्त्रौयुष्योत्तरेणाहवनीयं श्टतं दधि शकलानुपसादयति deaf च समिधम् ॥ ८ ॥ 1 अथाध्वर्युर्देव पुरश्चर सध्यासं त्वेति प्रचरणीयं महावीरं संदेशाभ्यां परिग्टह्य सव्ये पाणौ कृत्वा तमुपरिष्टात्माग्रेण परि- माज्यस्थाच्या: ’ स्रुवेण सकृदुपहतेनाज्येन गार्हपत्ये ऽनवानं संततं प्राणाय स्वाहेति सप्त प्राणाहुतीर्जुहोत्येकादश वर्थिनं महावौरं देवस्त्वा सविता मध्वानक्वित्युत्तमस्य र शेषेणाज्येन १५ स्रुवेणानति पृथिवीं तपसस्त्रायस्वेत्येतस्मिन् काले प्रतिप्रस्थाता राजतं शतमानं प्रवृञ्जनीये खर उपगूहति मुज्ञ्जप्रलवाना- दायार्चिरसौति दक्षिणेषामग्राणि गार्हपत्य श्रादीपयति शोचिरसौति तेषामग्रैरुत्तरेषां मूलानि ज्योतिरसौति तेषां 1 १ Thus MLA ; उपस्तृणाति HTVB. २ ० शंकुं ML; शङ्कन् HB ; शंकूं ATV. ३ शङ्कन्निहन्ति MAB ; शङ्कनिहन्ति LHTV. ४ ० स्याल्या LAHTV; स्थाल्यां MRB. ५. Thus BMLHTV ; ० तममस्य A. ६ दक्षिणेषां instead of वेषां VT.वैखानससूत्रे २४, ε-१० ( ० श्रौतसूत्रे १३, ८-१० ) १६३ मूलैर्दक्षिणेषां मूलानि तपो ऽसीति तेषां मूलैरुत्तरेषामग्राणि तान्व्यतिषक्तानुपरि शतमाने निधाय तेषु सरसौदस्वेति महा- वौरं सादयत्य॑ञ्जन्ति यमित्येनमाज्येनाभिपूरयत्येनाष्टया पुरस्ता - दित्येतैर्यथालिङ्ग महावौरमसंस्पृशन्यजमानः प्रादेशेन दिशो ५ व्यवस्थापयति मनोरश्वासि भूरिपुत्रेत्युत्तरतः पृथिवीमभि- म्मृशति’ सिद्ध्यै वेति ष्टष्टौ आदायाध्वर्युः १ प्रतिप्रस्थाता च तपो वन इति गार्हपत्यादुदीचो ऽङ्गारान्निरूह्य चितः स्थ परिचित इत्येनं प्रदक्षिणं न्युष्य त्रयोदश परिधीन्यरिधत्तः ॥ ८ ॥ 1 मा सौति प्राञ्चावध्वर्युः परिदधाति प्रमा सौत्युदञ्चौ १० प्रतिप्रस्थातवं द्वौ द्वौ पूर्वेण पूर्वे‍ मन्त्रेणाध्वर्युरुत्तरेणोत्तरेण प्रतिप्रस्थाता॑न्तरि॑क्षस्यान्तर्धर सौत्यध्वर्युरेव त्रयोदशं दक्षिणतः परिदधाति दिवं तपसस्त्रायस्वेत्युपरिष्टात्सौवर्णेन रुक्मेनापि - धायाभिर्गीर्भिरिति तिष्टभिरुपतिष्ठते । गायत्रमसौत्येतैरेकैकं धवित्राण्यादत्ते ’ पश्चात्प्राङ् जान्वाच्य तैरेनं मधु मध्विति १५ त्रिरूर्ध्वमभिधूनोति । तेषां प्रथमं स्वयं ग्टहीत्वा मध्यमं प्रति- प्रस्थात्रे प्रयच्छतीतरदानोघ्राय मधुर मध्वित्याग्नीश्राया ७ 1 1 ऊर्ध्वं धन्वन्तस्त्रिः प्रदक्षिणं महावीरं परियन्ति । प्रणवेन संराधयन्ति यथावकाशमुपविश्य महावीरं समञ्जन्तो वाग्यता १ श्रादायाध्वर्युः HMB (LTV corrupt ) ; आदत्तोध्वर्यु: A. २ Thus LV; परिषत्त M; परिषत्तेः A ; परिददाति H ; परिदधाति B. ३ पूर्वेण once the Mss.
• Thus MLATV; yñìfa HB. ५. मधु twice H only. ६ • गौत्राय LTV ; ०ग्रौघ्राग्रे M ; ०ग्रौघ्राग्रमूर्ध्वं AHB. .. BMLATV; . H. १६४ वैखानस सूत्रे २४, १०-११ ( ० श्रौतसूत्रे १३, १०-११ ) इन्धाना आसते । प्रज्वलिते सुवर्ण शतमानमपादत्ते ’ याभि- वर्तिकां ग्रसिताममुञ्चतमिति होतुरभिज्ञाय दश प्राचीर्दश भासि दक्षिणेत्यनुवाकेनाध्वर्युर्महावीरमभिमन्त्रयते ऽनस्वती- मश्विना वाचमस्मे इत्यभिज्ञाय धवित्राण्युपोद्यच्छन्ते’ ’ ऽरूरुच- दुषसः पृनिरग्रिय इत्यभिज्ञाय रुचितो धर्म इत्युक्ता यथेतं ५ त्रिः पुनः प्रतिपरियन्ति ’ धवित्राणि प्रत्यादायाध्वर्युरग्रेणा- हवनीयं पर्याहृत्य स्वाहा त्वा सूर्यस्य रश्मिभ्य इति प्रातः सम्राडासन्द्यां सादयति स्वाहा त्वा नक्षत्रेभ्य इति सायं यथास्थानमवस्थायापश्यं गोपामिति सर्व ऋत्विजो यजमान- वाधीयन्तो महावीरमवेक्षन्ते । त्वमग्ने ग्टहपतिरित्यध्वर्युर्गार्हपत्य - १० मुपतिष्ठतेऽन्तर्हिते प्रतिप्रस्थाता त्वष्टौमतौ ते सपेयेति पत्न वाचयत्यनौद्रौहिणौ पुरोडाशावासादयेति संप्रेष्यति ॥ १० ॥ अनिम्नयोरानौत्र उपस्तीर्णाभिघारितौ रोहिणौ पुरोडाशौ पूर्वा प्राच्यौ सुचौर दक्षिणोत्तर परिधिसंधी" श्रन्वासादयति’ प्रतौच्यावपरात द्वत्येके । देवस्य त्वेति रशनामादायादित्यै १५ रास्नासौति रशनामभिमन्त्र्य पूर्वद्वारोपनिष्क्रम्याध्वर्युरिड ए- दित एहि सरस्वत्येहोति धर्मदुघमाह्वयति त्रिरुपांश्व - सावेह्यसावेहीति त्रिरुचैर्यथानाम | प्रत्येत्याभिधान निदाने दोग्ध्रे चादायाध्वर्युरानौत्रः प्रतिप्रस्थाता च दक्षिणया द्वारोप- १ Thus AHTVB and the Vyākhyā; ० चाण्यपोद्यच्छते ML. • Thus BTVHR and the Vyākhyā; •यते MLA. २ स्रुचौ LBV : स्रुचोर् HA; om by M; प्राचौ om. T ; op. Baudh. IX. 6: 273. 21. ४ ० परिधिसंध्यन्वा • ML; • परिधिसंधि अन्वा० HATBV. G ५. दुहम० H only. वैखानमसूत्रे २४, ११-१२ (० श्रौतसूत्रे १३, ११-१२) १६५ निर्हृत्यादित्या उष्णीषमसौति धर्मदुधमध्वर्युरभिधान्या कण्ठे ? बध्नाति वायुरस्यैडर इति वत्सं । पूषा त्वोपावसृजत्विति वत्स - मुपावस्टजति यस्ते स्तनः शशय इत्यध्वर्युर्धर्मदुघमभिमन्त्र्योत्र घर्म शिषेति वत्समादाय नियुज्य बृहस्पतिस्त्वोपसौदत्वित्युप- * सौदति । दानवः स्य पेरव इति स्तनान्संमृशत्या दशभिर्विवखत दूत्यभिज्ञाय स्तनानश्विभ्यां पिन्वस्वेत्येतैर्वर्षीयसि दोग्ध्रे पिन्वयत्येतस्मिन् काले प्रतिप्रस्थाता तूष्णीमजां हसीयस्यग्नीधे पयसी प्रदाय यथेतं प्रत्येत्य गायत्रो ऽसि त्रैष्टुभो ऽसौति शफावध्वर्युरादत्ते जागतमसौति प्रतिप्रस्थातोपयमनमुपद्रव पयसा १० गोधुगित्यभिज्ञायाग्नौघ्रः प्रतिपद्यते । सहोज भागेनोप मेहोत्या- ह्रियमाणं पयो ऽध्वर्युः प्रतीक्षते ॥ ११ ॥ इन्द्राश्विनेति महावीरे गोपय श्रनयति । स्वाहा वा सूर्यस्य रश्मय इत्युद्यन्तमूश्मामुपतिष्ठते । मधु हविरसौत्यजापयः प्रतिप्रस्थाता ’ सूर्यस्य तपस्तपेत्युद्यन्तमूभाणमुपतिष्ठते . द्यावा- १५ पृथिवीभ्यां त्वा परिग्टहामीत्यध्वर्युः संदंशनेन महावीरं परि- गृहाती वेदेन प्रमृज्यान्तरिक्षेण त्वोपयच्छामीत्युपयमनेन प्रतिप्रस्थातोपयच्छति । देवानां त्वेत्यादायोत्तिष्ठति । तेजो ऽसि तेजोऽनुप्रेहीति प्रागाहरत्यग्निर्मा पृथिव्याः पातु वायु- रन्तरिक्षात्सूर्ये दिवः इति दिविस्पृङ्’ मा मा हिमौरिति १ Thus MLTVH and the Vyākhyā ; कर्णे AB. 2 Thus T and the Vyākhyā; स्पेंड the other Mss. ३ स्तनान् depends on पिन्वयति. ४ Thus TV ; ०ठते MLAHB. ५ Read probably : दिवो दिविस्पुङ् ; but the Vyākhyā दिव इति हरन् दिविस्पृ०. १६६ वैखानससूत्रे २४, १२-१३ (० श्रौतसूत्रे १३, १२-१३ ) i जपित्वा समुद्राय त्वा वाताय स्वाहेति पञ्च वातनामानि गच्छन्नेवानवानं व्याचष्टे सप्त वोपान्याग्नये त्वा वसुमते स्वाहेति पञ्चोत्तराण्यवशिष्टानि शिष्टा विकल्पार्थमेतस्मिन् काले प्रतिप्रस्थाता दक्षिणमहज्र्ज्योतिः केतुनेति प्रातर्जुहोति रात्रिरिति मायमपरेणाहवनीयं दक्षिणातिक्रम्य विश्वा श्राशा दक्षिणस - ५ दिति ब्रह्माणमभिसमौच्य विश्वान्देवानयाडिहेति पश्चादासीनं होतारं स्वाहाकृतस्य धर्मस्येति धर्ममभिसमीक्ष्याश्राव्य प्रत्या- श्राविते धर्मस्य यजेति संप्रेष्यत्युत्तमया वाचा प्रचरत्य॑श्विना घर्मं पातमिति वषते जुहोति स्वाहेन्द्रावडित्यनुवषट्कृते धर्म– मपातमश्विनेति तं धर्ममुपतिष्ठते नमो दिवे नमः पृथिव्या १० हुतं इत्यनुवाकशेषेणोपर्याहवनीये धार्यमाणर महावीरं यजमान उपतिष्ठते । तं प्रतिप्रस्थाता तदनाभिपूरयति ॥ १२॥ 1 दूषे पौपिहोहि विचरन्तं यजमानो ऽनुमन्त्रयते मह्यमि- त्युपांशु वर्थिनं * दिशो ऽनु प्रहावयति त्विष्यै त्वेति पूर्वस्यां द्युम्नाय त्वेति दक्षिणस्यामिन्द्रियाय’ लेति प्रतौच्यां भूत्यै १५ १ ० वशिष्टानि शिष्टा (टां ) विकल्पार्थमे० MLA; वशिष्टा विकल्पार्थी एत० H: वशिष्टानिशिष्टां विकल्पार्थमे● TV: ० वशिष्टावशिष्टविकल्पार्था एन० B. २ प्रचरन्त्य • MLA; प्रचरत्य THBV. ३ Thus emended in accordance with the Vyākhyā; धारयमाणं all the Mss. ४ नं om. H only. ५ Thus MLTAV ; H has : त्युपांश्रावाज्यैष्ठप्राय पौपिहौत्युचैरन्तःपरिधि दिशो नु० ; similarly B; ep Baudh. IX. 10 : 280. 4. ० ० हावयति ATV ; •हापथति H and Vyākhyā; हादयति L; ०कादयति M ; • वादयति B. ७ इन्द्रियाय TV; उन्द्राय MLAHB. १६७ वैखानससूत्रे २४, १३ (० श्रौतसूत्रे १३, १३ ) त्वेत्युदीच्यां प्रत्याक्रम्योपयमने महावीरपयःशेषमानौयोद्वास- नौये खरे राजतं शतमानं निधाय धर्मासौति तस्मिन्महावीरं निदधाति नेत्त्वा वातं स्कन्दयादित्यभिचरतो ऽप उप- स्पृश्योदुम्बरशकलान् षडादाय तेषामेकैकेनोपयमनद्रव्यस्योप- ५ घातेन पूष्णे शरसे स्वाहेति पूर्वार्ध श्राहवनीयस्य तत्प्रश्चोत्यैन- मन्तराञ्जनं? मध्यमे’ परिधौ संस्पृष्टं सादर्यत्येवं द्वितीय- शकलेन ग्रावभ्यः स्वाहेति प्रश्चोतयत्येनं पूर्ववत्सादयति तथा तृतीयेन मध्यतः प्रतिरेभ्यः स्वाहेति चतुर्थेन द्यावापृथिवीम्याट्र स्वाहेत्यपरतो ’ ऽथैनमूर्ध्वाञ्जनं भस्मान्त उपगूहत्येवं पञ्चमेन १० दक्षिणार्धे पितृभ्यो घर्मपेभ्यः स्वाहेत्येनं बहिरज्ञ्जनं दक्षिणे परिधौ संस्पृष्टं सादयत्यथ षष्ठं सर्वेषु लेपेषु समज्योप- यमनादन्तत’ उपहत्योत्तरार्धे रुद्राय रुद्रहोत्रे स्वाहेत्यथैन- मुत्तरेण शालाया श्रतीकाशेनानन्वोचमाणो ऽमुना सह निरर्थं गच्छेति निरस्याप उपस्पृश्यातिशिष्टाञ्छकलानद्भिः ११ १ इत्यभिचरतो MLTAVB ; इति यद्यभिचरेतोपस्पृश्य H. २ ० दुम्बरशकलान् MLTV; ० दुम्बरान् शकलान AB ; ० दुम्बराः शकलाः H. ३ न्तराञ्चमं H; ० न्तरं जनं MLTV and Vyākhya ; न्तरंजन AB ; cp. Baudh. IX. 11: 280. 16. • Thus the Vyākhyā; मध्ये AB ; मध्य MLTV. ५ सादयति MLTABV and the Vyākhyā; आसा. H. f Thus MAHR and the Vyākhyā; दक्षिण TLBV. • Thus HB ; संमृज्य MLTAV and the Vyākhyā. = Thus the Vyākhyā; • नादंनपडत्योत्तरार्धे A; नांतत उपगूहत्युत्त राधे HB ; • नादंततं उत्तरार्धे TV ; नादन्ततमुत्तराधे L; ० नादन्ततमुपगूहति । उत्तरार्धे M. Q र अतीकाशे० HRB ; यति • MLATV and the Vyākhyā. १० निरस्थाप MLATV and the Vyākhyā; निरस्यत्यप HRB. ११ ०शिष्टांच्छ all the Mss. १६० वैखानस सूत्रे २४, १३-१४ ( ० श्रौतसूत्रे १३, १३-१४ ) संस्पृश्याहवनीये ऽनुप्रहरति । प्रतिप्रस्थाता पूर्ववदुत्तरं रोहिणं जुहोत्यपोपरो मा रात्र्या अहो मा पाहोत्यध्वर्युर्वैकङ्कत’ समिधं प्रातरादध्यादपौपरो माहो राचै मा पाहौति I सायम् ॥ ॥ १३ ॥ I 1 शेषादुपयमनेनाग्निहोत्रं जुहोत्यग्निज्र्ज्योतिर्ज्योतिरग्निः स्वाति ५ सायं सूर्यो ज्योतिर्ज्योतिः सूर्यः स्वाहेति प्रातर्व्याहृत्या वोभयत्र तृष्ण वा शेषं समुपय त हविर्मधु हविरिति यजमान एव प्रत्यक्षं भक्षयति होत्रादयो ऽवन उपयमनमुच्छिष्टखरे मार्जयित्वान्तर्वेदि प्राचीनबिलं सादयति । तस्मिन्सुवर्णरजतौ शतमानौ प्रास्य मदन्तोर्निनीय हिरण्यवतीभिस्ताभिर्यजमानषष्ठा १० हिरण्यवर्णाः शुचय इति चतसृभिर्मार्जयन्त श्राज्यस्थाल्या स्रुवेणाज्यमादाय प्राणाय स्वाहा पूष्णे स्वाहेत्येताभ्यामनु- वाकाभ्यां प्रवर्ग्यप्रायश्चित्तानि जत्वोपयमनादपो निःसार्य तन्सस्मिर्व धर्मपाचं समवधाय तत्समवम्टशन् घर्माय सप्रसाद्य- मानायानुन्नूहौति संप्रेष्यत्या॑ यस्मिन्सत वासवा इत्यभिज्ञाय १५ तदेतदुपयमनमग्रेणाहवनीयं पर्याहृत्य दक्षिणतः सम्राडासन्द्यां कृष्णाजिने प्राचीनबिलं स्वाहा त्वा सूर्यस्य रश्मिभ्य इति प्रातः संसादयति स्वाहा वा नक्षत्रेभ्य इति सायं प्रतौचौनबिलम॑द्भि तृणमध्ये विश्वदानीमित्यभिज्ञायं घर्मदुधमुत्सृज्यैतस्मिन् काले शं नो वातः पवतामित्युत्तमेनानुवाकेन शान्तिमुपयन्त्येवं २० १ वैकङ्कतों all the Mss. (not काष्टक ). 2 This must mean : स्थाल्याः (०ल्यां B ). ३ अये MT ; अनिये LIV; अत्रे A: B useless. वैखानसस्तूत्रे २४, १४-१५ ( ० श्रौतसूत्रे १३, १४-१५) १६६ चिरात्रं षड्राचं द्वादशराचं वा सायंप्रातः प्रवर्ग्योपसयां प्रचरन्ति ॥ १४ ॥ raj भक्षयित्वा न मांसमश्नीयात्संवत्सरं चतुरो वा मासान्न राममुपेयान मृन्मयेन पिवेन्नास्य राम उच्छिष्टं पिबेत् ५ तेज एव तत्संभ्यतौति’ ब्राह्मणमग्निष्टोमे प्रवृणक्ति नोक्थ्ये प्रवृज्यादिश्वजिति सर्वपृष्ठे प्रवृणक्ति न प्रथमयजे प्रवृञ्ज्या- प्रवृञ्ज्या श्रोत्रियानूचानस्य प्रवृज्याद्दुर्ब्राह्मणस्य च ब्रह्मवर्चस- कामस्य च प्रवृज्यात् प्रवर्ग्यमुद्दासयिष्यन्नामनौधे ददाति पष्ठौहौं ब्रह्मणे धर्मदुघं होचे शतमानावध्वर्यवे ऽथ पूर्वशान्ति- १० मुपेत्य तृणानि संस्तौर्यायेणाहवनीयं सर्वं परिघर्म्य सम्राडासन्द्यां सादयत्य॑था॒ग्नौघ्रः प्रवृज्ञ्जनयोद्वासनोयौ खरौ सते समोप्यो- त्तरतः सम्राडासन्द्यां सादयत्युच्छिष्टखरमन्यस्मिन्सते समोप्य दक्षिणा द्वारोपनिर्हृत्य मार्जालीयदेशे निदधाति मेत्योदग्दशेन वाससा पत्न्याश्चक्षुः प्रोर्णोति । प्रतिप्रस्थाता १५ गार्हपत्य श्राज्यं विलाप्योत्पूयौदुम्बया सुचि चतुर्गृहीतं ग्टहोला त्रीन् संनखाञ्छलाकामुष्टौनादाय तेषामेकमाहवनीय आदी- प्यास्यदघ्ने धारयति ’ तस्मिन्नध्वर्युर्धर्म या ते दिवि शमिति प्रथमामाहुति जुहोति । तस्मिन्नपर मादीप्याहवनौये पूर्व यथेत- प्रहृत्य धर्म या ते ऽन्तरिक्ष दूति नाभिदघ्ने द्वितीयामाहुति See Taitt. Ār. V. 8. 13. २ ०न्द्यां सा० H ; न्द्या सह साद • MLABV; ० न्द्यासहासाद० T. G ३ ०द्यां MLATBV; in H these words are missing ; read ● द्या: ? ४ संमुष्य AHB ; समोप्य MLTV and the Vyākhyā. ५ दक्षिणया द्वा० H; दक्षिणद्वा० MLATBV. P ६ प्रथमामा • and द्वितौयामा० A : प्रथमाहुतिं and द्वितौयाङ • MLTHBV ; प्रथममातिं B. I " १७० वैखानससूत्रे २४, १५-१६ ( ० श्रौतसूत्रे १३, १५-१६ ) तथापरमादीप्य जानुदने धर्म या ते पृथिव्यामिति तृतीयामपि वा मुष्टौन्विहाय यथाप्रदेशमाहवनीये तिस्र तौर्जुहाति संवृत्य द्वाराणि प्रवर्ग्यमादायानु नो ऽद्यानुमतिरग्विदनुमते त्वमिति दाभ्यां पूर्वया द्वारा निष्कामन्ति वाससा पनौं नयति’ · 1 1 गायेति संप्रेष्यति ॥ १५ ॥ I } प्रतिप्रस्थाता महावेदिमाक्रम्य प्रस्तोतः सामर सह पत्न्या यजमानः सर्वर्त्विजस्त्रिः सानो निधनमुपयन्ति पुरुषः पुरुषः निधनमुपैतौति विज्ञायते । दिवस्त्वा परस्पाया इति प्रथमं प्राप्य मध्यदेशे द्वितीयं निधनं प्राञ्चो ऽति- क्रामन्ति’ ब्रह्मस्त्वा परस्याया इति द्वितौयमभिक्रामन्त्यु- परवदेशं प्राप्य तृतौयं निधनमुपयन्ति प्राणस्य त्वा परस्पाया इति तृतीयमभिकामन्द्रासन देशमुत्तरेणोत्तरवेदिं प्राप्य सम्राडासन्द प्रतिष्ठाप्य प्रस्तोतवर्षाहरं साम गायेष्टाहोचीयं साम गायेति संप्रेष्यतौष्टाहोत्रयस्य पूर्ववन्निधनमुपयन्ति न वर्षाहर॒स्या॑दकु॒म्भमा॑दायानेन संततधारया वल्गुरमीति सर्व १५ परिघर्म्यमुत्तरवेदिं परिषिञ्चन्पर्येति । निधाय कुम्भं शं च i १ नयति महा० MLTABV; नयत्यमहा • H ( pointing to नयत्यध्वर्यु - महा० ? ). २ सामानि A only. ? See Taitt. Ār. V. 9. 4. ४ मध्यदेशे om. HB. ५ The words प्राञ्चतिक्रामन्ति only give by MHB, ( Vyākhyā ; प्राञ्चोभिक्रामन्ति ) ; moreover H has after them : मध्यदेशमुपयन्ति. ६ उद्वासन देशम् om. HB – उद्वासनदेश T and the Vyākhyā : उद्वासदेश • MLA. ७ ०धर्म्यमुत्तरवेदिं A ; परिधर्म्य उत्तर MLIVB ; परिग्रम्य उत्तर H वैखानससूत्रे २४, १६-१७ ( ० श्रौतसूत्रे १३, १६-१७) } १७१ वक्षौति त्रिरपरिषिञ्चन्प्रतिपर्येति । चतुस्रक्तिर्नाभितस्येत्युत्तर- नाभिमभिमृशति’ सदो विश्वायुरित्युत्तरेण नाभिं खरावुप- france द्वेषो अप हर इति मार्जालीय उच्छिष्टखरं पाणी प्रक्षाल्योत्तरवेद्यां कृष्णाजिनमास्तीर्य तस्मिन् हिरण्यं निधाय ५ रौहिणपिष्टान्मुञ्जप्रलवान्सिकताश्चानुप्रकौर्य देव पुरश्चर सध्यासं त्वेति प्रचरणौयं महावीरमुपावहरत्येनं महीनां पयो ऽसौति दध्ना मधुमिश्रेण पूरयत्येवमेतरौ पूर्वापरौ दक्षिणोत्तरौ वा तृष्णौमितरादित्यस्येव मण्डलं भवत्यपि वा महीनां पयो सौति प्रचरणीय आज्यं ज्योति असि वनस्पतिनामोषधीना‍ १० रस दूति मधु वाजिनं त्वा वाजिनो ऽवनयाम इति दध्येव - मितरयोरपि वाज्यमेव प्रथमे मधु द्वितीये दधि तृतीये धर्मैतत्ते ऽन्नमेतत्पुरौषमिति यान्यासेचनवन्ति तानि दध्ना मधुमिश्रेण पूरयत्यरिकताया इति विज्ञायते ॥ १६ ॥ 1 । अपि वा पुरुषाकृतिं कुर्यात्तां चिकीर्षन्समानमा प्र- १५ चरणौयोपावहरणात॑च्छिरो भवत्यु परिष्टात्सायं वेदं प्राञ्चं नि- दधाति सा शिखा शिरोऽभितो दोग्ध्रे कर्णौ प्रोक्षणी- धानौ मुखं । स्रुवौ नासिके | अभितः स्रुवौ हिरण्यशकला - वक्षिणौ । श्रज्यस्थालौ ग्रौवा ’ ष्टष्टौ जत्रयभितः शफावंसौ । रौहिणहवन्यौ बाहू | प्राचौ मेथी पृष्टयो ! ऽभितो द्वे धवित्रे २. पार्श्वे तृतीयधवित्रमुरो मध्य उपयमनमुदरो ऽभितो १ संमृशति H only. 1 २ उपवपति MLATVB; उपनीयपति H; खरौ निवपति the Vyākhyā. ३ अतिषौ A ; (also Vyakhya) : अक्षौणी TV; अत्तौणि B ; अक्षणी HR ; दिए ML. १७२ वैखानससूत्रे २४,१७-१८ ( ० श्रौतसूत्रे १३, १७-१८) 1 सक्थिनी मध्ये तृतौयं मेद्र - ऽभिः श्रोणी अभितः शङ्क सक्थिनी 1 मभितो रौहिणकपाले पाप । तस्मिन्सर्वं रज्जुमयं दधाति तान्यन्त्राणि । रौहिणपिष्टानि सर्वतः प्रध्वंसयति तानि मज्जा वेदं विस्सृज्यानुप्रकिरति स स्वायवो ’ ऽवकाभिस्तृणैः प्रच्छादयति सिरा’ | धर्मेतत्ते ऽन्नमेतत्पुरोषमित्यतिशिष्टं दध्ना मधुमिश्रेण ५ संसृज्यान्तरेण सक्थिनt fraud तन्मांसं दध्ना मधुमित्रेण सर्वतो ऽवोक्षति तल्लोहितं । प्राचीनग्रीवेणोत्तरलोम्ना कृष्णा- जिनेन प्रोर्णते त्वग्लोमानि च सम्राडासन्दी विस्रस्योपरिष्टा- न्निदधाति साम्राज्यं‍ भवति ॥ १७ ॥ { 1 उत्तरवेद्यां नित्यं कल्पं ब्रुवत उत्तरवेद्यामुद्दासयेते - १० स्कामस्येति ब्राह्मणोक्ताणि यथाकामं । नैनमुद्दासितं वयांसि पर्यासीरन्नाग्निप्रणयनादचोदकुम्भपरिषेचनमे के रन्तिर्नामासि दिव्यो गन्धर्व इत्येनमुपतिष्ठते 1 समामनन्ति ऽचिक्रदहषा

1 हरिरिति यजमानो ऽध्वर्युरेतत्त्वं देव घर्मेत्यभिमन्व्येदमहं मनुष्यो मनुष्यानिति प्रदक्षिणमावृत्योच्छिष्टखरे मार्जयित्वान - १५ वेक्षमाणः प्रत्येत्योदयं तमस इत्यादित्यमुपस्यायो त्यं चित्र- मिति द्वाभ्यां गार्हपत्ये जुहोत्युपतिष्ठत दूत्येक ४ इममू षु त्यमित्याहवनीयमुपतिष्ठते गार्हपत्यं वा शं नो वातः पवता- मित्युत्तरां शान्तिमुपयन्त्युपयन्ति ॥ १८ ॥ 1 इति चयोदशः प्रश्नः ॥ १ Read सा सिरा ? २ साम्राज्यं भ० HTBV; साम्राज्यं भोज्यं भ० ML ; संमृज्यं भ० A. ३ See Taitt. Ar. V. 10. 2-3. ४ ० तिष्ठतीत्येक ATHVB ; ML have only जुहोतीत्येके .वैखानससूत्रे २५, १-२ ( ० श्रौतसूत्रे १४, १४, १-२ ) १७३ अथोपसत्कल्प | उपांशुयाजवर्द्यदातिथ्याया बर्हिः १ परिधयः प्रस्तरश्चोपसदामग्नीषोमीयस्य च भवन्त्य॑पसत्सु तद्दर्हिः स्तीर्ण प्रस्तरश्च परिहिताः परिधयः षोडशदारुमियां संनह्य स्फा- मग्निहोचवण स्रुवं जुहमुपभृतं ध्रुवां वेदमाज्यस्था लौमिति ५. दन्दं प्रयुज्य यजमानं वाचं यच्छेति संप्रेष्य प्रणीताः कृत्वा वाचंयमः पात्राणि संमृश्य मदन्तीः संस्कृत्य ब्रह्माणमामन्त्र्य पात्राणि प्रोच्य वाचं विसृज्याज्यं निरुयाधिश्रित्य स्पयमादाय वेदेः स्तौर्णया’ उपरि स्तम्बयजुर्हरत्युत्तरं परिग्राहं परिग्टह्य मदन्तौरासादयेममुपसादय स्रुवं च स्रुचश्च संमृड्ड्याज्जेनो- देहौति संप्रेष्यति ॥ १ ॥ १० निरुप्तमाज्यं ध्रुवायामेव ग्टहीत्वा मदन्तौरभिमन्त्र्य ब्रह्माण- मिमं वेदिं च प्रोच्य मदन्यवशेषं निनौय प्रस्तरे पवित्रे अपिसृज्य ‍ सूर्यस्त्वेत्यग्निमभिमन्त्र्य पूर्वाधारसमिधमाधाय विष्टत्योराश्ववालं प्रस्तरं निधाय तस्मिन्* बर्हिषि वा ध्रुवां स्रुवं च सादयत्येताव- १५ सदतामिति मन्त्रं संनम्य विष्णवसि बैष्णवं धामास प्राजा- पत्यमित्याज्यमभिमन्त्य’ सामिधेनीषु नवधेयं प्रतिविभज्य सर्व- १ ० याजवद्यथातिथ्या या बहि: AB ; व्याजवइदातिथ्या बहि: M ; • याजवद्द - दातिथ्याब० L; • याजवद्यदानिय्याब० TV : व्याजयतिथ्यं ब० HR op. Hir. VII. 12, beg. २ वेदे तौर्णया MLTV ; वेदेस्तौर्णावा A ; वेदे स्तौर्ण HB. ३ पिसृज्य ATVBR; अपिविसृज्य L; ऽपिविस्सृज्य M; अभिसृज्य H. ४ श्राधाय AB ; आदाय MLTH. ५ जुहं ins. MHRB.

• Thus ATRVH; एवे अमदतामिति B; the other Mss. are badly corrupt. · मन्व्य TMLV ; • मन्त्रयते AHRB. : १७४ वैखानससूत्रे २५, २-३ ( ० श्रौतसूत्रे १४, २-३ ) I मादधात्र्व्यूढासु’ देवतास्वग्निमुपवाज्य नान्यामाहुतिं पुरस्ता- ज्जुहुर्यात्स्रुवेणाधारमाघारयति संमृष्टेषु महापितृयज्ञवत्प्रवरं प्रवृणीते ध्रुवाया अष्टग्टहीतं जुहां कृत्वा चतुर्गुहौतमुपभृति कुर्यादज्यस्याया इत्येके ं ॥ २ ॥ 1 घृतवतौमिति होतुरभिज्ञाय जुहूपम्टतावादाय दक्षिणा ५ सक्कदतिक्रान्त उपांशुयाजवत्तित्रो देवता यजत्यु॑त्तरतः प्रथमायाः पुरोऽनुवाक्यां संप्रेष्यति दक्षिणत इतरयोयैज्जुज्ञामाज्यं तस्यार्धे - नाग्निं पूर्वार्ध यजत्यर्धेन मध्ये सोमं यदुपभृति तज्जुहामानौय तेन पश्चार्धे विष्णुं यजत्यु॑दङ्कादृत्य यथायतनं स्रुचौ सादयित्वा प्रस्तरमक्का सव्ये पाणौ कृत्वाज्यस्यास्याः स्रुवेणोपहत्य या ते अग्ने १० Sयाशया तनूरिति प्रथममौपसदमाहवनीये जुहुयाद्या ते अग्ने रजाशयेति द्वितौयं या ते अग्ने हराशयेति तृतीयं । ये युध्येयु- रयज्ञसंयुतानेतान् होमान् जुहुयादयो ऽवधाय प्रथमं रजत- मवधाय द्वितीयं हरितमवधाय तृतौयमग्नोन्मदत्यापा ३४ दूत्ये- तदादि निवान्तं व्याख्यातं । दक्षिणोत्तानः पूर्वा सव्योत्ताने - १५ रपराह्णे निहुवते । ऽग्नौद्देवपत्नीर्व्याचच्च सुब्रह्मण्य सुब्रह्मण्या- माइयेति संप्रेष्यत्यपरेण गार्हपत्यमानौत्र उपविश्य सेनेन्द्रस्येति देavataraष्टे’ सुब्रह्मण्यः सुब्रह्मण्यामायति । सासि सुब्रह्मण्य इति तां यजमानो ऽनुमन्त्रयते यथा पुरस्तादनूपसदमेतानि 2 Thus all instead of बोद्यसु. २ पौवे MLTARBV; प्रवृणीते H. ३ यजेयुर्ध्न्ययुर० M ; यजेयुद्वेयुर • L; ये (or या ) युध्येयुर • ATVB ; यंययुध्ये- युर• R; ययुग्घोर • HR perhaps यदि यु०. ० The sign of pluti here also, (cp. XIV. 23) added by me. वैखानससूत्रे २५, ३-४ ( ० श्रौतसूत्रे १४, ३ - ४ ) 1 १७५ या: क्रियन्त एवं सायं प्रातस्त्रिराचं प्रवम्यपसदौ कार्ये ’ प्रातर्याज्या स्वस्ताः सायं पुरोऽनुवाक्याः कुर्याद्याः प्रातरनु- वाक्यास्ता याज्यस्ति एव साहस्योपसदो’ द्वादशाहीनस्येत्युक्तं मध्यमे safe पौर्वाह्निकीभ्यां प्रचयग्रेण प्राग्वं त्रिषु प्रक्रमेषु ५ शङ्कं निहत्य दर्शवत्संनमनवर्ज स्फयेन परशुना वा वेदि विभिमौते ॥ ३ ॥ स पाश्चात्यो वेदेर्मध्यमः शङ्कुस्तस्मात्पुरस्तात्प्रक्रमेषु षट्- पाश्चात्यादक्षिणोत्तरौ पञ्चदशसु 1 त्रिंशति शङ्कुः पौरस्त्यः पञ्चदशसु शत्रू तौ श्रोण्यौ पौरस्त्याद्वादशसु दादशसु शङ्क १० तासावण्यामानं विधाय सर्व स्पन्द्यया शक्तिविषये दक्षिणा- वृत्तया प्रदक्षिणं विभिमे त्वा पयस्वतीमिति वेदिं परिमिमीते मध्ये प्रागग्रां पृष्ठ्यां करोतीदं तस्मै वेदेन वेदिमित्यभिमर्शन- संमार्गौ७ ’ पौरस्त्यात्पश्चात्प्रक्रम उत्तरवेदेः पौरस्त्यात्पश्चाद्दशमे - पदे शङ्कुरुत्तरवेदेः पाश्चात्यस्ततः षष्ठात्पदाद्दक्षिणतः सप्तम १ कार्ये TV ; कार्येण HB कार्यों MLAR. 2 Thus TVBLR ; all the other Mss. are corrupt cp. Ap. XI. 4. 7. ३ प्रागंणं HR ; प्राग्वंशात् MLATBV. › fafè. LTV; fæðìì MAHRB and the Vyakhyā. Thus all the Mss. ६ विधाय MATV; पिधाय L; विसाय B ; व्यवसाय HR and the Vyākhyā. 3 Thus MLTAV; ० मर्शनसमनौव्यामौनी पौर० H; ० मर्शसममान्नौव्यामौ- तौपौ ० R; • मर्शनसंमार्गे व्यावयामौ तौ पौर० B. ८ पौरस्त्यात्पञ्चाo all, read probably पौरस्त्यः पश्चा०. & Thus B only; पश्चा० (not पावा० ) all the other Mss. ! १७६ वैखानससूत्रे २५, ४-५ ( ० श्रौतसूत्रे १४, उपरवदेशस्त॑स्मात्स्तम्व्यजुर्हरत्यन्तराद॑सात्पश्चिमे १४, ४-५ ) द्वादशा- दुत्तरतः प्रक्रम उत्कर देणे’ नमो दिव इत्याग्नोर ऽञ्जलिं कृत्वोपविशति । तदञ्जलौ स्तम्बयजुर्व्याख्यातं । स उत्करस्तेदंस- स्योत्तरे प्रक्रमे चालाल दूमां नराः कृणुत वेदिमेत्येति संप्रेष्यति व्याख्यातं खननं चतुः शिखण्डा युवतिः सुपेशा ५ घृतप्रतीका भुवनस्य मध्ये तस्यां सुपर्णावधि यौ निविष्टौ तयोर्देवानामधि भागधेयमिति वेदिमभिमन्त्त्र्योत्तरवेद्यावृता दशपदामुत्तरवेदिं पुरस्तादंहौयसौं करोत्युदुम्बरशाखाभिः लक्ष- शाखाभिर्वा प्रच्छन्नां कृत्वापराहियौ श्वो भूते चरमे " पूर्वातिक्यौ । व्रताः प्रयच्छति सर्व वा तथैवापरा समस्य प्रवर्ग्यमुद्रास्योपसदं कुर्याद्यदि पूर्वः प्रवर्ग्यः पशुबन्धे ऽभिप्रणयनं व्याख्यातम् 11 8 11 1 1 १० एष एव सौमिक हवनौयो । ऽग्निमत्यामुत्तरवेद्यामुत्तरं परिग्राहं परिग्टह्याप्रोक्षितायां न विचरन्त्या स्तरात्प्रति- प्रस्थाता पयस्याये मैत्रावरुण्यै सायं दोहाय वत्सानपाकरोति १५ धर्मदुघश्च वत्सं दधिधर्माय सौत्यं काष्ठं वेद्यर्थं बर्हिच { १ उपरब देश • ARB; उपरदेश - H and the Vyākhyā ; उत्तरदेश० ML; उत्तरवेदेश० TV. २ ० देशे HR ; • देशी MLATVB. ३ ० प्रोञ्जलिं HRB ; • प्राञ्जलिं MLATV. & Thus emended ; चरमौ all the Mss. ५ तार्थ the Mss. समस्य H (R is missing ) ; समस्यन् the Vyākhyā; समाप्य MLATBV. ७ ग्टह्याप्रोक्षि० AHR; ग्टह्य प्रोति. MLTVB. ८० दुख ALTV and the Vyākhyā; • दुधय MHRB. वैखानससूत्रे २५, ५ ( ० श्रौतसूत्रे १४,५ ) 1 { १७७

संवियते काष्ठं वेदिं बर्हिश्च विस्त्रिः प्रोच्या घा ये अग्नि- मिन्धत इति बहुलं बेदिं प्राचीनं बर्हिः स्तृणाति ! पूर्व प्रयुक्त प्रचालिते नमो युग्मकते ? शालामग्रेणाभितः पृष्ठ्यां परिश्रिते सच्छदिषौ प्राची स्थापयतो दक्षिणमध्वर्युरुत्तरं प्रतिप्रस्थतिवं ५ कुरुतः कर्माण्युत्तरत्र तयोर्दक्षिणं वर्षीय उद्धृतफलक तथो- त्तरं ’ तयोरचबन्धान्प्रसक्तान्विस्त्रस्य । पुनस्तान्सुरक्षितान्बध्नाति । वैष्णवी विष्णवे शुन्धेथामिति हविर्धाने प्रोक्षति शाला- मुखौय आज्यं विलाप्योत्पूय स्रुचि चतुर्गृहीतं गृहौला युञ्जते मन इति सावित्रेणौत्तरवेदि* जुहोति देवश्रुताविति पत्नी १. पदटतौयस्यैकदेशमादाय साज्येन तेन दक्षिणस्य हविर्धानस्य दक्षिणामधुरं दक्षिणेन हस्तेनोत्तानेन त्रिः प्रदक्षिणमुपानयैव- मुत्तरस्य पदनाश ज्येनोपानक्त्य॑ध्वर्युर्हविर्धानाभ्यां प्रवर्त्य - मानाभ्यामनुब्रूहौति संप्रेष्यति युजे वां ब्रह्म पूर्व्यमित्येतां त्रिस्तामभिज्ञाय प्राची प्रेतमिति हविर्धाने प्राची प्रवर्तयेयुर्य- १५ द्यघोषः सुवागिति जपति यदा हविर्धाने वेदिमवक्रामतस्तदा दक्षिणस्य हविर्धानस्योत्तरस्यां वर्तन्यामन्तर्वेदि हिरण्यं निधाय परिस्तौर्येदं विष्णुर्विचक्रम इति जुहोत्येवमुत्तरस्य प्रतिप्रस्थातेरावती १ युग्यते HR and cp. Hir. VII. 16; युग्ययुक्ते MLTABV. २ प्रसक्तानिवस्य H; प्रसिक्तान्वि० ALBR ; प्रनिक्तान्वि० V; प्रसिक्तावि० T; प्रसिक्तान् वि० M. ३ पुनस्तान् MBV; पुरस्तात् LATH. ४ शुन्धेथा - TV and Vyākhyā ; शुध्येथा • AMLHB. ५ Most of the Mss. व्योत्तर ०. 12 " १७८ वैखानससूत्रे २५, ५-६ ( ० श्रौतसूत्रे १४, ५-६ ) धेनुमतौ दूत्यंप जन्यं भयं नुदेति’ बेदेः पश्चार्धे वितृतीयदेशे मनसाप जन्यं भयं नुदेति ब्रह्मा होताध्वर्युर्वा पादेन पांसुन् लोष्टं वा बहिर्वेदि निरस्यति’ ॥५॥ अपरेणाहवनीयं त्रिषु प्रक्रमेय्वच रमेथामिति नभ्यस्ये हवि- र्धाने स्थापयित्वाभिमन्त्रयतोर ’ यावदर्थमेतयोरन्तरालं ’ वैष्णव- ५ 1 मसि विष्णुस्त्वोत्तनाविति तयोचुबुके उत्तम्भयतो दिवो वा विष्णवित्याशीर्घदयर्चा दक्षिणस्य हविर्धानस्य मेथ निहन्ति दक्षिण" तृष्णौमुत्तरं" च विष्णोर्नु कमिति तथोत्तरस्य विष्णोर्भुवमसौति स्पन्द्यया मेथिध्वेते निबध्नीतों विष्णोर्भुवो Saौति ग्रन्थिं कुरुतस्तौ सुरक्षितौ बद्धोर्ध्वाः शम्याः समुत्कष्योपरि १० धारयतो दक्षिणस्य हविर्धानस्य प्राञ्चमरनिं मौला महो वा विष्णविति प्राचौनकर्णस्तिस्र उदगपवर्गाः स्थूणाः स्थापयत्यैव- मुत्तरस्य प्रतिप्रस्थातैवमपराः षट् स्थूणाः स्थापयतस्तदञ्चौ वंशौ प्रोहतः प्राचञ्च विष्णो रराटमसौति पुरस्ताद्रराट वंशे 1 बनीतस्तथा परितो । विष्णोः पृष्ठमसौति त्यरत्नविस्तारं १५ १ Probably the words अप.. नुदेति (found in all the Mss.) are interpolated. २ विटतोय. HRB ; टतीय• LMTV ; सटतौये A; विगनटतौयदेशे the Vyākhya. ३ व्यतो LTV and the Vyākhyā ; •यते MAHRB. ४ उत्तरं and दक्षिणं (not oi, ०णां) MLATV and the Vyākhyā ; दक्षिण and उत्तरतो ( the last instead of उत्तरं च ) H; दक्षिणां तृणमुत्तरती B ( perhaps preferable ). ५ निबाजी • HR ; बन्नी - MLTAV ; नब० B. Not quite certain. Vyākhyā seems to read ररातिं HALMB; cârfq cufà V; the १७८ वैखानससूत्रे २५, ६-७ ( ० श्रौतसूत्रे १४, ६-७ ) नवायामं मध्यमं छदिः प्राञ्चमुदचं वा निधाय विष्णो ने स्व इति तदभितश्वदिषौ च परि त्वा गिर्वण इति सर्वतः परिश्रयति’ ! पृष्ठ्यामभितः पूर्वमपरं च द्वारे कुरुतो विष्णोः स्यूरसोति दर्भैर्द्वारस्थूणे बेध्यतो ! विष्णोर्भुवोऽसौति९ ग्रन्थौ ५ कुरुतस्तौ सुरक्षितावैवमपरे द्वारस्य । प्राशुन्नतं पश्चादवनतमेत- द्वैष्णवमसि विष्णवे त्वेत्यभिमृशतः ॥ ६ ॥ } प्र तद्विष्णुरिति पूर्वेण द्वारेण निष्क्रामत ’ ऊर्ध्वमन्यया ‘वैष्णव्या वा दक्षिणस्य पुरोऽचमुक्तमुपरवकर्म ’ देवस्य त्वेत्यत्रि- मादायाविरसौत्यभिमन्त्र्य व्याघारवदक्ष्णया चतुरः प्रादेश- १० मुखान्प्रादेशमध्यानुपरवान्यरिलिखितमिति त्रिः परिलिख्य रक्षोहणो वलगहन दूति बाहुमाचमुपरवानधस्तात्संतृणानुपर्य संभिन्नान् खात्वा बृहनमीत्यभ्रिं निदधात्येषां पुरोषमुदुष्य दक्षिणस्यानसः पूर्वेणोपस्तम्भनं तेन खरं चतुरश्रं करोति यावदलं सोमपात्रेभ्यः पुरस्तात्संचरं शिनष्टि रचोहणो वलगहनो १५ वैष्णवान् खनामीति पुनरभ्रिया खात्वा विराजसि सपत्नति पूर्वयोर्दक्षिणस्मिन्नुपरवे बाजमुपावहत्येदमहं तं वलगमुदपाभौति पांसूनादायेदमेनमधरं करोमि यो नः समानो यो ऽसमानो रातौयतीति तद्विले ऽवबाध्य निरस्तो वलग इति हृत्वा गायत्रेण छन्दसावबाढो वलग इति यजमानस्याधस्पदं तान्पांसू- २. निपति’ सम्राsसि भ्राटव्यहेत्यपरयोरुत्तरस्मिन्बाजमुपावहृत्य १ ० त्रयति A, Vyākhyā; श्रवतः MLTVB; श्रयत HR. २] ध्रुवोसो • AB, Vyākhyā; ध्रुवमसौ • MLTHV. ३ संतान MLTHVB ; संबंध A • – ० संभिन्दन् MLBV; ० सं भिन्नान् H; • संभिद्दा A. १८० वैखानससूत्रे २५, ७-८ ( ० श्रौतसूत्रे १४, ७-८ ) पूर्ववदादानबाधनहरणानि चेष्टुभेन छन्दसावबाढो वलग इति तथा निवपत्य॑ परयोर्दक्षिणस्मिन् स्वराडस्यभिमातिहेति बाजमुपावहृत्य तथादानावबाधनहरणानि जागतेन छन्द- सावबाढो वलग दूति तथा निवपति ॥ ७ ॥ 1 } विश्वाराsसि विश्वासां नाद्राणा हन्तेति पूर्वयोरुत्तरस्मिन् बाहुमुपावहृत्य तथादानावबाधनहरणान्या॑नुष्टुभेन इन्दसाव- बाढी वलग दूति तथा निवपति तांश्च पदपांसून्यं द्वेष्टि तस्य सं॒चरे परा॒व॒पत्य॑प उपस्पृशति । पूर्वदक्षिणस्मिन्यजमानो ऽपरो- त्तरस्मिन्नध्वर्युस्तत्तद्यजुषावम्टश्य संमृश दूमानायुष इत्यधस्ता- द्वाभ्यां संसृशेते किमत्रेत्यध्वर्युर्यजमानं पृच्छति भद्रमिति १० स प्रत्याह तन्नौ सहेत्याहाध्वर्युर्यजमानो ऽपरदक्षिणस्मिन् पूर्वोत्तरस्मिन्नध्वर्युस्तथावम्मृश्य संसृशेते । किमचेति यजमानो ऽध्वर्यु पृच्छति । भद्रमिति स प्रत्याह तन्म इत्याह यजमानो ऽध्वर्युरुपरवान्यथाखातं रक्षोहणो वलगहनः प्रोक्षामि वैष्णवानितिं यवमतौभिरद्भिस्त्रिः प्रोक्षत्यु॑त्तरैर्यजुर्भिर्यथालिङ्गं १५ प्रोक्षण्यवनयनयवप्रासनबर्हिरवस्तरणसुवाभिहोमान् हिरण्यमन्त- र्धाय जुहुयात् ॥ ८॥ अधिषवणफलके असंटले औदुम्बरे पालाशे कार्यमये वा दीर्घसोमे संहृये तृष्ण प्रोच्य रोहण वलगहनावुप- दधामि वैष्णवी दूति ताभ्यामुपरवानपिदधाति । द्वौ दक्षिणेन २० द्वावुत्तरेण॒भितो मयूखान्निहन्ति रोहण वलगहनौ पर्य- हामि वैष्णवो इति प्रदक्षिणं पुरोषेण पर्यूहति । रक्षोहणौ १ तन्म VTH Vyākhyā; सन MLA. वैखानससूत्रे २५, ८-१० ( ० श्रौतसूत्रे १४, ६- १०) १८१ वलगहनौ परिस्तृणामि वैष्णवी इति बर्हिषा परिस्तृणाति रक्षोहण वलगहनौ वैष्णवी इत्यनेनाभिम्टशत्यभिमन्त्रयते’ वा लोहितमानडुहमधिषवणचर्मोपरिष्टाद्यथासेचनवद भिषवायाल र तृष्णौ प्रोक्ष्य फलकयोर्यज्ञ प्रतितिष्ठेति प्राचीनग्रीवमुत्तर- ५ लोमोपस्तृणाति । पञ्च ग्राव्णस्तस्मिन्प्रतिदिशं मध्ये च बृह- नसीति प्रत्येकं संमुखान्मादयति प्रथिष्ठं मध्यमं रक्षघ्नो वो वलघ्नः प्रोक्षामि वैष्णवानिति तान्प्रोक्षति ’ ॥ ८ ॥ } अपरेणोत्करं षट् प्रक्रमानपरेणार्ध बहिर्वेद्यर्धमन्तर्वेदि चतु स्थूणं सर्वतः षट्प्रक्रमं दक्षिणद्वारं प्राचौनवंशं परिश्रितमानौत्रं १० मिनोति । वैश्वदेवमसि विश्वेभ्यो देवेभ्यस्त्वेति संमितमभि- मृशति’ पूर्वेणापरवेद्यन्तं त्रीन् प्रक्रमान्पूर्वेणापरिमितान्वा प्राक् प्रत्यङ् नवारत्न्यष्टादशोदगायतमुदग्वंश दक्षिणेन पृष्ठ्यां प्रति- कृष्टतरं यथर्लिग्भ्यः प्रसर्पकेभ्यो विष्णियेभ्यश्वालं भवति तथा सदो मिनुयात्तन्मध्ये दक्षिणेन पृष्ठ्यां प्रक्रम उपरात्परं १५ यजमानसंमितां सुनाहां यथा चूपस्य प्रचालितामौदुम्बरौं १ इत्यमानाभि० AB ; इत्यनेनाभि० TMLHVR. २ ०परिष्टाद्यथासे० AHBR ; ० परिवाद्यासे - MTV; परिष्टावसे. L. ३ Before तूष्णों AHR ins. नं. ४ ग्रावाणस्त० MLTVB ; गृह्णवाणस्मि० A; ग्रावाप्रतिदिशं HR; ग्रावणः the Vyakhya, which points to grem:. ५. Thus MLTV; प्रत्यन्नादशोदग्वंशं A; पृथक प्राग्द्वारेत्यथादशारत्नयो दशा- afri H; B useless. Thus ATV ; प्रक्रम उपरवात्परं L ; प्रक्रमपरात्परं MHRB. ७ ? सुनाहं T; सुनाहां MLAV-RH read this and the foll. : सुनामानाभिदनमौदुम्बर्यवदो यथा यूपस्य ; B : सन्नाहनाभिदनमौ etc., as RH. १८२ वैखानससूत्रे २५, १०-११ ( ० श्रौतसूत्रे १४, १०-११ ) प्राचीनाग्रामवटे संधाय दिवे त्वेति प्रतिमन्त्रं परस्तादर्वाचीं ’ प्रोचति । शुन्धन्तां लोको यवो ऽसि पितृणा सदनमसौत्यवटे ऽपामानयनादौन्युकान्यद्दिवः स्तभानेति प्राचौनकर्णामौदुम्बरों स्थूणामुद्गात्रा सहोच्छ्रयति तानस्त्वा मारुतो मिनोत्विति । यथा प्राग्वंशस्य सदोहविर्धानयोश्च समानः २ संकाशस्तथावटेश मिनोति ॥ १० ॥ T ब्रह्मवनिं त्वा ब्रह्म दृ৺होन्नम्भय पृथिवीमित्येतैरौदुम्बर्याः पर्यहणादौन्युक्तानि । तस्या विशाखे हिरण्यं निधाय घृतेन द्यावापृथिवौ श्रपृणेथामिति स्रुवेणाभिजुहोत्या॑न्तमन्ववस्रावयति’ यदा’ भूमिं प्राप्नुयात्तदा॰ स्वाहेति ब्रूयात्तां सर्वतः परिम्सृज्यौ - १० दुम्बरीमन्वयाः ५ सदसः स्थूणा । हविर्धानवदवटे ऽवधाय तावद - ग्वंशान् प्रोह्य प्राग्वंशानध्यस्यैन्द्रमसोति चीण्युदक्कदौं षि मध्यमानि प्रोयेन्द्रस्य सदो ऽसौति चौणि दक्षिणानि विश्वजनस्य छायेति त्रीण्युत्तराखौदुम्बरोमभ्यग्ग्राणि । दक्षिणान्युत्तरणि करोत्येकादशच्छदिः प्रभृतीनि ब्राह्मणोक्तानि काम्यानि यथा - १५ कामं हविर्धानवत्परिश्रित्य द्वारे कृत्वेन्द्रस्य स्यूरसौति परिश्रि- १ अर्वाचीनं L only, पर्वाञ्चं B. २ Emended; • नाद्युक्तानु • MHR; ० नाद्युक्तान्यु० AB ; ० नाद्युक्वानु० LT ; •नायुक्वान्यु० V. ३ ? समानः संकाशास्त० A ; समाना: संका (पा) शास्त० MLTV : समाः संकाशास्त० HR ; समानसंकाशास्त• B. ४ यदा तदा TBH ; यथा . . तथा MLARV. ५ परिमृशत्यो • MLIV; परिमृश्यौ० A ; परिमृज्यो० HRB. ६ Thus B; न्वां स्वणान् or स्थूणां the other Mss. ७ अभ्यभ्यस्यति instead of अध्यस्य H. See Taitt. Samh. VI. 2. 10. 6. ८. परिचितस्य TV only.१८३ वैखानससूत्रे २५, ११-१२ (० श्रौतसूत्रे १४, ११-१२) त्येन्द्रस्य ध्रुवो ऽसति ग्रन्थौ सुरक्षितौ कुरुत ऐन्द्रमसौन्द्राय वेति संमितमभिमृशतः सोमस्य पुरा संस्थानादध्वर्युः पूर्वेण द्वारेण हविर्धाने प्रविश्य प्रत्यङ् नातीयाद्येद्यतोयादिदं विष्णुर्विचक्रम इति जपेदपरेण सदः प्रविश्य प्राङ् नातीयात् ’ ॥ ११ ॥ यद्यतोयादुत्तिष्ठन्नोजसा सहति जपेत् दोहविर्धानयोर्विपरीतं च’ नातीर्याद्भिष्णियान्होतारं च प्रत्यङ नातिसर्पेद्यदि सर्पेदेन्द्रों जपेन्ना॑ध्व॒र्युरुपगायेदित्य॒क्रम॑त्र बोपरवकर्म ! चालालात्स्पोनो त्य पुरीषमाहृत्य चतुरश्रान्यरिमण्डलान्वा धिष्णियानुपपत्यग्नौ- arart विभूरसि प्रवाहणणे रौद्रेणानीकेन पाहि माग्ने पहि १० मा मा मा हिसौरित्याग्नौश्रयमुपवपति यथोत्तरेणान्तर्वेदि सं॒चरः स्यात्स॑दसि॒ षड् धिष्णियान्प्रत्यङ्मुखः २ सदोद्वारमपरेण पृष्ठ्यायां प्रक्रमे वहिरसि हव्यवाहनो रौद्रेणानीकेनेति होतुः श्वात्रो ऽसि प्रचेता रौद्रेणेति दक्षिणेन होत्रौयं पूर्वेणोदुम्बरौ मैत्रावरुणस्येोत्तरेण होत्रीयं चतुरो धिष्णियान्समान्तरालानुद- १५ गन्तान् तुथो ऽसि विश्ववेदा रौद्रेणोशिगसि कवौ रौद्रेणाङ्गारि- रसि बम्भारौ रौद्रेणावस्युरसि दुवस्वाचौद्रेणेत्येतैर्ब्राह्मणाच्छंसि- पोटनेष्ट्रच्छावाकानं प्रतिमन्त्रमुपवपति शुन्ध्युरसि मार्जालीयो रौद्रेणेति सदसो बहिर्दक्षणे वेद्यन्ते सममाग्नीत्रीयेण मार्जालीयं HB. १ च MLATBV ; om. HR. २ • त्यागौसु • ML; • त्यानित्रयमु • TV ; • त्याघ्रौयमु० A ; • त्याग्नौत्रियमु० छ प्रत्यङ्मुखः H (and ep. Katy. VIII. 6. 19), प्रामुखः MLATBV and the Vyākhyā. ४ MHB ins. दक्षिणेन. ५ These words only in MAHB. १८४ वैखानससूचे २५, १२-१४ ( ० श्रौतसूत्रे १४, १२-१४ ) दक्षिणामुख उपवपति यथा दक्षिणेनान्तर्वेदि संचरः } स्यात् ॥ १२ ॥ यथोपदिष्टं यजमानो यजुर्भिस्तैस्तैरेव धिष्णियानुपतिष्ठते ऽध्वनामध्वपते नमस्ते श्रस्तु मा मा हिसौरिति तं तमभिक्रम्य जपति ’ सम्राडसि कृशान् रौद्रेणेत्याहवनीयं | परिषद्यो ऽसि ५ पवमानो रौद्रेणेति बहिष्पवमानदेशं । प्रतक्कासि नभस्वाबौद्रे- ऐति चात्वालमसंसृष्टोऽसि हव्यसूदो रौद्रेणेति शामित्रं समूह्यो ऽसि विश्वभरा रौद्रेणेत्युत्करमृतधामास सुवर्ज्योती रौद्रेणेत्योदुम्बरौ । ब्रह्मज्योतिरसि सुवर्धामा रौद्रेणेति ब्रह्मसदनं । सदस्यो ऽसि मलिम्लुचो रौद्रेणेति सदस्यम॑जो ऽस्येकपाद्रौद्रेणेति १० शालामुखीयमहिरसि बुनियो रौद्रेणेति प्राजहितं । कव्योऽसि कव्यवाहनो रौद्रेणेत्यम्वाहार्यपचनमंत्र वा वेदिं स्तृणाति धिष्णियानुपरवान्खरमुत्तरवेदिं च न स्तृणाति ॥ १३ ॥ दौचितस्याग्नीषोमीयः पशुरालभ्यस्तस्य निरूढपशुबन्धव- त्कल्पो न षड्डोनेष्टिश्वाङ्गभूतेषु विद्यते तूष्णीमातिथ्याबर्हिः १५ संनह्य तान्परिधौनिध्ये संनह्यति वेदिकरणपरिस्तरणपाणि- प्रक्षालनास्तरणानि कृत्वा पाशुकानि पात्राणि स्रुगादीनि प्रचरणौमधिकां प्रयुज्य यावदाज्यग्रहणं कृत्वा गार्हपत्ये प्रचरण्या- माज्यं चतुर्गृहीत्वाचैव पाशुकान्याज्यानि गृह्णाति प्रैतु ब्रह्मणस्पत्नीति नेष्टा पनमुदानयत्यया हमनुकामिनोति पत्नी २० 1 १ यथोपदिष्टं MLATBV : यथोपवाएं H ; उपवापक्रमेण Vyākhya. २ च न सु० RTAVB ; MLH om. न. a a fanà H; a faa R; the word is missing in MLABTV. ४ तान्परि• MLTV ; तत्परि• AHRB. वैखानससूत्रे २५, १४-१५ (० श्रौतसूत्रे १४, १४-१५) 1 १८५ जपित्वापरेण शालामुखीयमुपविश्य सुप्रजसस्त्वा वयमित्यादि पत्वा वन्दस्वेत्युपस्थे ब्रह्मा राजानं प्रतिपादयति समपि - व्रतान्हयध्वमिति संप्रेष्यति । यजमानस्यामात्यान्मंहयन्ते यज- मानो ऽध्वर्युमन्वारभते यजमानं पत्नी ताममात्या वासमाह- ५ तेनैतान्प्रच्छाद्य तस्य दशासु हिरण्यं बद्धाज्ये ऽवधाय प्रचरणौ- दण्डे दशान्तं’ निबध्य त्व मोम तनुको जुषाणो अनुरिति द्वाभ्यां प्रचरण्या वैसर्जने शालामुखीये। जुहोत्यज्यार्ध विभि- 1 नष्टि ॥ १४ ॥ 1 सोमं ग्राव्णो वायव्यानि प्राशित्राकृति वृहद् द्रोणकलशं १० चमसानिध्याबर्हिर्ष्टहौलाज्यान्याददते यानि चात्र शस्तान्येनौ- षोमीयपशुं‍ चानयन्ति शालामुखीये ऽग्निप्रणयनीयानादी- प्योपयमनीभिः सिकताभिरग्निप्रणयनौयं सतमुपयम्य तस्मि- निमुद्यम्य निधाय धार्यमाणे ऽग्नीषोमाभ्यां प्रणीयमानाभ्या- मनुब्रूहीति संप्रेष्यति ! सावोर्हि देव प्रसवाय पित्र इत्यस्यां चिरनूकायामयं नो अग्निरित्यग्निप्रथमाः प्राञ्च गच्छन्ति तूष्ण १ Thus AV; दशास्ताः M; दशास्तं L ; दशास्ता B; दशा HR; दशां the Vyākhyā. २ गार्हपत्ये ins. HR B. ३ यानि चाच शस्तान्य० TAV ; शस्ताण्य० L; शस्त्राण्य० MB; शास्त्रन्य- This must refer to Taitt. Samh. VI. 3. 2. 3, cp. यानि चात्र हस्तनिति (sic !) वचनात्पत्न्युदानयनमनसामनु- H; TJ. R. the Vyākhyā : प्रवर्तनं च गम्यते . ४ ० निप्रणयनान्या० BHB ; •निप्रणनीयान्या • ML; ●मिप्रणनानान्या० A ; ● विप्रणयनाना - TV ; प्रणयनीयानिमान् the Vyākhyā. ५ प्रसवाय HRB ; पथमाय ATV ; प्रसवाथमाय ML. ₹ तूष्णों om. HR. Acc. to the Vyākhyā it belongs to the text. १८६ वैखानससूत्रे २५, १५-१६ ( ० श्रौतसूत्रे १४, १५-१६ ) सोमप्रथमा वा यथोक्तानि तथानुहरन्त्य॑न्वनांसि प्रवर्तयन्त्य- नुनयन्त्यग्नीषोमीयमनुगच्छन्त्यमात्या अग्नीनीयेऽग्निं प्रतिष्ठा- प्याग्ने नयेति नयवत्यर्चा तस्मिन्नाज्यशेषं जत्वा पुनराज्यशेषं शिनष्टि ग्राव्णो वायव्यानि द्रोणकलशमाग्नीध्र उपवासयति चममांश्चोत्तरेणाग्नौभौयं धिष्णियं परीत्य पाशुकैरिभाबर्हि - ५ राज्यप्रभृतौनि नयन्युत्तरवेदिं प्राप्योरु विष्णो विक्रमखेति सर्वमाज्यशेषमौत्तरवेदिके जुहोति ॥ १५ ॥ 1 ते ऽमात्याः प्रदक्षिणमावृत्य यथेतं प्रतिगच्छन्ति सोमो जिगाति गातुविदिति सौम्यच ब्रह्मापरद्वारेण प्रविश्य हविर्धानं राजानं प्रपादयति गतश्रियः पूर्वेण द्वारेणोर्वन्तरिक्षमित्य - १० ध्वर्युर्यजमानश्च पूर्वेण प्रविशतो दक्षिणस्य हविर्धानस्य नौडे कृष्णाजिनास्तरणं तस्मिन्पुवृत्तस्य राज्ञश्वासादनं चोक्तमेष वो देव सवितः सोम दूति यजमानो राजानं देवताभ्यः संप्रयच्छ- त्यैतत्त्व सोमेत्यभिमन्त्येदमहं मनुष्यो मनुष्यानिति प्रदक्षिणं परीत्य नमो देवेभ्य इति प्राचौनमञ्जलिं करोति पितृभ्य इति दक्षिणैदमहं निर्वरुणस्य पाशादिति पूर्वया द्वारोप- D स्वधा १५ १ Thus H; हरन्ति हिरण्यं चानासि प्रव० AB ; हिरण्यं वासांसि प्र० M ; हिरण्यं चानासि प्र० TV ; हिरण्यं च नांसि प्र० L. २ पाशुकैर् or पशुकैर MLAHB; पाशकेमा० TV. The instru - mental is inexplicable to me; perhaps the reading of TV, al- though it stands alone, is preferable. Emended; सौम्यया MATBV : सोम्ययL : सौम्याया H. 8 Thus the Vyākhyā and B second hand ; प्रतिपाo all the other Mss. ५ ? पृष्टत्तस्य राजश्चासादनं MLATV; B has the same, only प्रवर्तस्य ; प्रवृत्तश्च राज्ञख सादनं HR. ५ वैखानससूत्रे २५, १६-१७ ( ० श्रौतसूत्रे १४,१६-१७ ) निष्क्रम्य सुवरभिविख्येषमिति सर्व’ यज्ञमनुवीक्षते वैश्वानरं ज्योतिरित्याहवनीयमंचावान्तरदीक्षां विसृजते । व्रतपते वं व्रतानामित्याहवनीयमुपस्थाय तेनैव समिधमाधाय वितरां मेखलां विसृजते वितरां मुष्टौ कुरुते ॥ १६ ॥ ! स्वाहा यज्ञं मनसा स्वाहा द्यावापृथिवीम्याट्र स्वाहोरो- रन्तरितात्स्वाहा यज्ञं वातादारभ इति विसृज्य स्वाहा वाचि वाते विसृज इति वाचं विसृजते पयोव्रतं निवर्त्य हविः - शेषानेव स॒त्ये व्र॒तय॒त्य॑ध्व॒र्युरुत्तरेणाहवनीयं पाशुकानि पूर्ववदु- पसाद्य दर्शवत्प्रोक्षण्यभिमन्त्रणाद्याज्यसादनं । पशुवधूपसंमानादि १० चा प्रवरायाख्यातम॑ग्नीषोमाभ्यां त्वा जुष्टमुपाकरोमीति मन्त्रं संनमति प्रवरं प्रवृत्याश्राव्य प्रत्याश्रावित इन्द्रं होत्रात्मजूर्दिव आ पृथिव्या दत्युतुमेषादिभिर्यथालिङ्ग‍ होतारमानौत्रमध्वर्युं प्रतिप्रस्थातारं मैत्रावरुणं ब्राह्मणच्छंसिनं पोतारं नेष्टारं यजमानं चैतान्सौमिकानध्वर्युर्वृणीते वेद्यां तृणमपिसृज्यास्य श्री- १५ प्रास्तु तन्नामग्रहणमुपांशु मानुष इत्युच्चे जुष्टो वाचो भूयास- मृचा स्तोममिति द्वाभ्यां वृतो वृतो जुहोति प्रयाजादिवपान्ते प्रचरिते मार्जयित्वा सुब्रह्मण्य पितापुत्रौया सुब्रह्मण्या मायेति संप्रेष्यति । पितापुत्रीयात ऊर्ध्व सुब्रह्मण्या I स्तद्देवत्यः पशुपुरोडाशः ॥ १७ ॥ १ सर्व R and Vyākhyā; सर्व MLATBV ; सर्वे H. २ मन्त्रणाद्याञ्च० ATBV; • मन्त्रणादाज्य: MLH. ३ पृथिव्येत्युo the Mss. } यदेवत्यः पशु- ४ यानीघ्रादींस्तुतं नाम० AHRB ; याग्नीषादिस्तुतं नाम ML; श्राग्ग्रौघ्रादि- स्तन्नाम० TV. ५ वृतो twice ATV; once MLHRB. १८८ वैखानस सूत्रे २५, १८-१८ ( ० श्रौतसूत्रे १४, १८-१९ ) अपराह्णे नवकुम्भं कुम्भौं’ वादाय’ चात्वालोत्करयोरन्तरा तीर्थेन निष्क्रम्य यत्र वहन्यर पस्तला र हविभतौरिमा श्राप I इति प्रतीपं तिष्ठन्वतोवरौगृह्णाति । नान्तमा वहन्तौरती - यादित्युक्तं’ । यस्याग्टहौता अभिनिम्रोचेद्यो ब्राह्मणो बहुयाजी तस्य गृहाद्गृह्णौयाच॑दि न विद्यते बहुयाज्यग्निमुपरि धारय- हिरण्यं वा वहन्तीववधाय वरे दत्ते सशुक्राणां गृह्णाति यथेतमेत्य सव्वें ऽसे कृत्वा परेण शालामुखीय वेद्यां सादयति सुम्नाय सुम्निनौः सुम्ने मा धत्तेति वसतीवरौणां सादनेषु यजमानो जपति । प्राग्वत्प्रभृत्येडान्तः पशुपुरोडाशो ऽस्त- पत्नीसंयाजान्तः पशुरग्नौ - १० मिते संवादादिना प्रचरति षोमीयः ॥ १८ ॥ 1 निशायां वसतौवरौः परिहरन्नध्वर्युर्न पुरस्ताद्युत्कामत मा वो परिहार्षमित्युक्वा नादौचितमभिपरिहरत्य॑न्तर्वेद यजमानः पनौ चासाते श्रादाय कुम्भं सव्वें से संनिधायापरेण प्राज- हितं परौत्य दक्षिणद्वारोपनिष्क्रम्य दक्षिणेन सदो मार्जालीयं १५ च परौत्येन्द्राग्नियोर्भागधेयौ स्थेति दक्षिणस्यामुत्तरवेदिश्रोष्यां सादयत्यु॑क्तं यजमानमा॑दाय कुम्भं दक्षिणें ऽसे निधाय यथेतं १ कुम्भ वादाय MALTBV; कुम्भौमादाय H and Vyākhya. २ Thus the Vyakhya ; वहन्त्यापo the Mss. ३ तत्र गत्वा ML; तगत्वा THABV. 8 See Taitt. Samh. VI. 4. 2. 3. ५० खीयं AHB ; ०खीय MLTV. e Thus the Mss. 3 Thus the Vyākhyā only ; पुरस्ताद्युत्काo the Mss. ८ परीत्य MLTVB ; परिहृत्य H ; परिहत्य A वैखानस २५, १८-२० ( ० श्रौतसूत्रे १४, १६-२० ) १८८ प्रत्येत्योत्तरया द्वारोपनिष्क्रम्योत्तरेण वेदिं गत्वोत्तरेणानौश्रीयं परौत्य मित्रावरुणयोर्भागधेयौ स्येत्युत्तरस्यामुत्तरवेदिश्रोष्यां सादयति ॥ १८ ॥ 1 श्रादाय कुम्भं सव्वें से निधाय यथेतं प्रत्येत्य विश्वेषां ५ देवानां भागधेयौ स्येत्यपरेणानधीयं सादयति यज्ञे जाट- afa aadat: सन्ना श्रभिमन्त्रयते सुब्रह्मण्य सुब्रह्मण्या- तेति वसतीवरी: मायेति संप्रेष्यति पितापुत्रीया सुब्रह्मण्यांच प्रतिप्रस्थाता- मित्राये सायंदोहं दोहयति या यजमानस्य व्रतधुक्तामाशिरे दुहत या पत्न्यास्तां दधिग्रहाय या धर्मधुक्तां दधिधर्माय १. तप्तमनातकं पयो मैत्रावरुणाय श्टतातयं दध्यादित्यग्रहाय कुरुतेत्यध्वर्युः स॑मे॒थ्य॒त्या॑नी॒ एतां राचिम्टत्विजो ऽलंकृत्य वसन्ति । प्राग्वंशे पत्नी जागर्ति हविधाने यजमानो राजानं गोपायन् जागर्ति ‘महाराचे बुध्येरन्यथा पुरा शकुनिप्रवादा- प्रातरनुवाको भवति भवति ॥ २० ॥ ॥ इति चतुर्दशः प्रश्नः ॥ Q १ कुरुतेत्यध्व० T; कुरुतेध्वर्यु • LV ; कुरुते इत्यध्व० M; कुरुतादित्यध्व० AHB. २ लंकृत्य MLAV; ० संकत्व T; ० लंकृत्या B; लंकृत्वा H. bably •लंकृता. R pro- १९० वैखानससूत्रे २६, १-२ ( ० श्रौतसूत्रे १५, १-२ ) अथाग्नेयः पशुरेको ऽग्निष्टोम श्रलभ्यः सवनौयस्तस्य रूप- I नियमो न विद्यते । देचपशुवत्कल्पो 1 न बहिराहरति १ प्रस्तरमेव हरेदाज्यग्रहे प्रचरण्यां चतुर्गृहीतं गृहीत्वेतरासु स्रुक्षु पूर्ववगृह्णाति पाणिप्रक्षालनप्रस्तरा हरणाद्याज्यसादनान्तं कुर्विति प्रतिप्रस्थातारमुक्त्वाध्वर्युरने नयेत्याग्नेय्यनौत्रमभि- ५ म्मृशेदिदं विष्णुर्विचक्रम इति वैष्णव्या हविर्धानमयमग्निः सह - स्त्रिण इत्याग्नेय्या स्रुचो वायो शत हरीणामिति वायव्यया वायव्यानीन्द्रं विश्वा श्रवौवृधन्नित्यैन्द्रिया सदः प्रजापति- र्मनसान्धो ऽच्छेत इति त्रयस्त्रिंशतं यज्ञतनूरानौत्रे जुहोति प्रथमया यज्ञतन्वा पूर्वी पूर्वी यज्ञतनूमनुद्रुत्योत्तरयोत्तरया १० यज्ञतन्वा जुहोति ’ ॥ १ ॥ 1 1 अग्निर्देवता गायत्री छन्द इत्येतैर्यथालिङ्ग सोमपाचाणि प्रयुनक्ति कस्वा युनक्ति स त्वा युनक्वित्यवशिष्टानि दक्षिणें तन्मध्ये व्यानाय से दक्षिणमुपांशुपात्रमुत्तरमन्तर्यामपाचं त्वेत्युपांशुसवनं जन्तुप्रतिमं ग्रावाणं दक्षिणशौर्षमुपांशुपाचेण स्पृष्टं १५ प्रयुनक्ति । तदपरेण परितःस्त्रगङ्कितमैन्द्रवायवपाचर । तदपरे- णाजगावं मैचावरुणपाचं द्विक्त्याश्विनपाचमपरेण शुक्रामन्थिनोः पात्रे दक्षिणं शुक्रपात्रं बैल्वमुत्तरं वैकङ्कतं मन्थिपात्रमपरेणाश्वत्थे उभयतोमुखे अश्वशफबुध्ने कार्यमये वर्तुपात्रे दक्षिणमध्वर्यो - रुत्तरं प्रतिप्रस्थातुरा॑ग्रयणस्थालौं दक्षिणश्रोण्या मुक्थस्थालीमुत्तर - २० १ न बहिराहरति TV; न बर्हिराहृत्य A; बर्हिरति ML; न वहिराष्टत्य HB. A २ Thus TVMLR; हरणान्याज्यसादनान्ता BH ; हरणाद्यासादनान्तं A. ३ परितग० TV ; परितस्तुग० MLB ; परितलग० A; परिखग• H. वैखानससूत्रे २६, २-४ ( ० श्रौतसूत्रे २५, २-४ ) १८१ स्यामश्वशफ बुध्ध्रमुक्स्यपाचं च । तन्मध्ये दक्षिणोत्तराण्यतिग्राह्य- पात्राणुंत्तरस्मिन् खरांसे दधिग्रहपाचं चतुस्रक्यौदुम्बरं दक्षिणस्यानसः पूर्वेणोपस्तम्भनमादित्यस्थालोमश फबुध्नमादित्य- पात्रं चोत्तरस्यानसः पूर्वेणोपस्तम्भनमनुपोप्ते ध्रुवस्थालौम॑दण्डस्स्रुगा- ५. कृतिं परिलवामुत्तरस्मिन् खरान्ते । रौहौतकान् न्यग्रोधकान्वा दशैकादश वा चमसानत्मरुकान् त्सरुमतो वा यथाव- काशम् ॥ २ ॥ 1 पात्राण्यनुक्तवृक्षाणि वैकङ्कतानि । यान्यहोमार्थानि वार- णानि प्रादेशमात्राण्यूर्ध्वसानून्युपर्यासेचनवन्ति मध्ये संनतानि १० वायव्यानि | युनज्मि ते पृथिवीं ज्योतिषा सहेति दक्षिण- स्थानसो ऽपरेणाचमधस्तात्सदशापविचं द्रोणकलशं प्रयुनक्ति युनज्मि वायुमन्तरिक्षेण ते सहेत्युत्तरस्थानसो नोड श्रधवनौयं युनज्मि वाचः सह सूर्येण त इति तस्यानसः प्रधुरे पूतभृतं तदक्षमपरेणाधस्तात् चौनेकधनान् घटान्यञ्च सप्त नवैकादश १५ वा युनज्मि तिस्र इति स्रुचो ऽभिमन्व्यापां चया चतस्य गर्भा इति ग्राव्णश्चर्मान्तः संमुखान् कृत्वाभिमन्त्रयत न्यान्मा मन्त्रात्पाहि कस्यचिदभिशस्त्या दूति पुरा प्रातरनु- 1 आस- arararat जुयात्पञ्च होतारं च हृदे त्वा मनसे त्वेति द्वाभ्यामन्तरेणेषे राजानं ग्रावस्तुपावहत्य पुरा शकुनिप्रवादा- २० देवेभ्यः प्रातर्यावभ्यो होतरनुब्रूहि ब्रह्मन्वाचं यच्छ सुब्रह्मण्य सुब्रह्मण्या माझ्याग्नोत्सवनौयान्निर्वपेति संप्रेष्यति ॥ ३ ॥ होता यथोक्तं कृत्वा हविर्धानं प्रविश्यान्तरेण युगधुरौ निरसनोपवेशने कृत्वोपविश्याभिहिंकृत्यापो’ रेवतीः चयथा हि १ ० कृत्यापो HATVB ; कृत्वापों ML. १८२ वैखानससूत्रे २६, ४-५ ( ० श्रौतसूत्रे १५, ४-५ ) वस्व द्वति प्रातरनुवाकमन्त्रे प्रतिपद्यते । ऽध्वर्युस्तिष्ठन्मनसा ते वाचं प्रतिगृहामौति होतारमुक्ता कर्माण्यनुप्रेचमाण श्रास्त इन्द्राय हरवते धाना निर्वपतीन्द्राय पूषवते करम्भं सरखत्ये भारत्यै परिवापलाजा निन्द्राय ’ पुरोडाशमष्टाकपालं मैत्रा- वरुणौमामित्तां ’ सवनौय हवय्येतान्यग्नीन्पाणी प्रक्षाल्य पात्राणि ५ यथार्थ शालामुखीये प्रयुनक्ति द्वे भर्जनार्थे कपाले अष्टौ कपालान्यामिचार्थं च स्थालौं । प्रोक्षितेषु विभज्यार्धानवह- त्यार्धान् लाजार्थान्निधाय ध्रुवमसौति द्वे भर्जनार्थे कपाले उपदधाति पुरोडाशकपालानि च वरुणप्रघासवदामिक्षां करोति ॥ ४ ॥ कपालयोर्धानालाजान्भर्जयित्वा निधाय पुरोडाशस्य प्राग- लंकरणात्कृत्वा धाना विभज्यार्धान्पिवान्येन दध्ना मदन्तीभिर्वा संयौति स करम्भोऽभूदुषा रुशत्पशरिति होतुरभिज्ञाय स्पोनिः समिधा हवं म इति प्रचरण्या चतुर्गृहीतमाहवनीये जुहोत्यपरं चतुर्गृहीतं गृहौलोदङ् तिष्ठन्दर्भमुष्टिं धारयन्त्रप १५ दूष्य होतमैत्रावरुणस्य चमसाध्वर्यवाद्रवैकधनिन श्राद्रवत नेष्टः पत्नीमुदानयाग्नौद्धोटचमसेन वसतीवरोभिश्च चात्वालं प्रत्युप- लम्बस्वेति संप्रेष्यति ॥ ५ ॥ 1 १ Thus B; परिवार्थ लाजानिन्द्राय H and cp. Hir; परिवापमिन्द्राय AMLTV. २ Thus B : पाणीप्रक्षाल्य पात्राणि प्रक्षाल्य H: पाचाणि प्रक्षाल्य MLA : पाणी प्रक्षाल्य TV. ३ च स्थालौं AMLBV; चरस्थालों THR. ४ Thus (or उदक ति० ) HTV; त्वोत्तिष्ठन्दर्भ • MLAB ; cp. III. 9. 3. 15. Sat. Br.वैखानससूत्रे २६, ६-७ ( ० श्रौतसूत्रे १५, ६-७ ) १६३ मैत्रावरुणस्य चमसाध्वर्युश्चमसमादायाद्रवत्यै कधनिनस्त्यव- रानेकधनान् घटानादायाद्रवेयुः । देहीति नेष्टा पाने- जनपात्रमादाय पत्नमुदानयति । तेनैव मन्त्रेण सा तीर्थेन निष्क्रामति’ यत्र प्रातरनुवाकमुपश्टणुयात्तच वहन्तोय्वप्सु बर्हिः ५ प्रास्य तस्मिन्देवीराप इति तेन चतुर्गृहीतेनाध्वर्युर भिडत्य कारसोति बर्हिषाजतिमपशाव्य समुद्रस्य वो ऽक्षित्या उन्नय इति घृतलिप्ता’ श्रभिता पो मैचावरुणचमसेन गृह्णाति ॥ ६ ॥ 1 सोमस्य त्वा मूजवतो रसं गृहामौत्येकधना घटेगृहाति १० वसुभ्यो रुद्रेभ्य श्रादित्येभ्यो विश्वेभ्यो देवेभ्य इति प्राङ्मुखी पत्नी पन्नेजनगृहाति यदि दूरे स्युरापो होतुरन्तिकं प्रत्यु तासु बर्हिः प्रास्याभिजत्य ग्राह्याः । प्रेदेहौति नेष्टा पत्नीं यथेतं प्रत्यानयति पूर्वेण द्वारेण सदः प्रविश्य प्रशास्तुर्धिष्णियं परौत्यापरेण नेष्टुर्धिष्णियं वसुभ्यो रुद्रेभ्य इति १५ पत्नी प्राङ्मुखौ पन्नजनौः सादयति चात्वालमितरे प्रतियन्ति सं वो दधातु वरुण इत्युपरि चालाले होटचमसं मैत्रावरुण- चमसं च संस्पर्श्य वसतौवरौर्व्यानयति समन्या यन्तौति होतुरभिज्ञाय होटचमसान्मैत्रावरुणचम से प्रस्कन्दयति मैत्रा- वरुणचमसाद्धोटचम से सं वो ऽनक्तु वरुण इत्येते द्वे चमसे २० प्रचरया समनक्ति ॥ ७ ॥ 1 { <fa gafa, MLTABV; the Vyakhyā points to the same; इत्यष्टतलि० H and thus also Hir. VIII. 3. २ Thus all the Mss. ; प्रत्यङ्मुखौ the Vyākhyā. 19 १६४ वैखानससूत्रे २६, ८-८ ( ० श्रौतसूत्रे १५, ८-८ ) होतुरन्तिकमाय॒न्य॑ध्व॒र्यो’ ऽवेरपा ३१ त्रिराहो तेमनन्नमुरिति त्रिः प्रत्याह इत्यध्वर्यु इत्यध्वर्युं होता प्रचरण्यां चतुर्गृहीतं गृहीत्वा यम पृत्सु मर्त्यमिति क्रतुकरणं यद्यग्निष्टोमो जुहोति यद्युक्थ्यः परिधौ निमार्ष्टि यद्यतिरात्रो यजुरेतददन् हविर्धानं प्रपद्यते । दक्षिणस्यानसः प्रधुरे प्रचरणौ मादयति पूर्वेण ५ पूर्वे द्वारेण हविर्धानमपः प्रपादयन्ति । ता यजमानो ऽनुप्रपद्यते । दक्षिणस्यानमो ऽधस्तान्मैचावरुणचमसीयाः सादयत्युत्तरस्यां वर्तन्यां पुरश्चक्रं होटचमसौया उत्तरस्थानसो ऽधस्तात्पुरोऽक्षमेक- धना अपरेणाक्षं वसतौवरी र्निग्राभ्या स्य देवश्रुत इति हो- चमसौयासु यजमानं वाचयति ता निग्राम्यार उपयाम- १० गृहीतोऽसि प्रजापतये त्वा ज्योतिमते ज्योतिमन्तं गृहामीति दधिग्रहपाचे बर्हिरन्तर्धाय प्राजापत्यं दधिग्रहं गृहीला दिवे त्वान्तरिक्षाय त्वा पृथिव्यै त्वेति तमादायोत्थायापेन्द्र द्विषतो मन इति हृत्वा प्राणाय त्वापानाय त्वेति जुहोत्येतत्पात्रं सं॒क्षाल्यान्तःपरिधि निनयत्यंत्र यजमानो वरं ददात्यं श्वदाभ्य- ग्रहयोरप्येतत्समानं पाचम् 1 ॥८॥ 1 अंशुं ग्टगृह्णन्बाजानमेकग्रहायालमादायोपरे न्युप्य वसतौ - वरौभिरुपसृज्यावौवृधं वो मनसेत्यभिमन्त्य ग्राव्णा हिरण्य- १ ० कमायाश्चिन्त्य० MLB, ० कमायात्य • TV ; ०कमयन्त्य० त्व. H. A; ० मार्च २ The sign of pluti only in H; written thus: Vyakhya : • पाण्य. Q ● पाभ्य: ३ ? तान्ग्टहीलानुपयाम• M; तान्ग्टहीतानुपयाम० L; तासु ग्टहीतारूप- याम० TV; तासु निग्राह्या तासुपथम० A ( corrected: तासु निग्टहीतासूप- यम० ) ; तानियाह्यासुरपथम० HRB (the last only ह्यासु उपया० ). See Hir. VIII. 4. o वैखानससूत्रे २६, ८-१० ( ० श्रौतसूत्रे २५, ९-१० ) } पाणिः सहदभिषुत्या मास्कानिति प्रथमस्कन्नमंशुमभिमन्त्रयते द्राश्वस्कन्देति विभषो ऽनुमन्त्रयते 1 सर्वत्रैवमभिषवकल्पः सदभिषुतस्य प्राण्यापान्याप्राणन्मनसा वामदेव्यं गायमानो गृह्णाति कया नश्चिच श्रभुवदिति वामदेव्यस्य वर्चा मनसा ५ यद्यप्राणन् ग्रहीतुं न शक्नुयादा नः प्राण एतु परावत इति हिरण्यं शतमानमभिव्यनेयातामध्वर्युर्यजमानश्च । वरे दत्ते गृहीत्वा हिरण्येन शतमानेन संस्पृश्य’ तेन तमपिधायेन्द्रानी मे वर्चः कृणुतामिति हृत्वा दधन्वे वा यदौमन्वित्यप्राणन्न निरुतया प्राजापत्यया हिरण्यपाणिः प्राङ्मुखस्तिष्ठन् जुहोति प्रतिप्रस्थाता १० हिरण्यपाणिरध्वर्युयजमानौ हिरण्येन संस्पृश्य प्रत्युतति ॥ ८ ॥ } 1 दाभ्यग्रहं वसवस्त्वा प्रवृहन्त्वित्येतैरुपनद्भस्य राज्ञस्त्रीनंशु- नादायैकैकमंशुमङ्गुल्यन्तरेग्वसंञ्जिष्टान्प्रवृह्य दध्नो निग्राम्याणां‍ पयसो वान्यस्मिन्याचे निःषिच्य मान्दासु ते शुक्र शुक्रमाधूनो- मौत्येतैः प्रतिमन्त्रं तस्मिन्नेतानं स्त्रिः प्रदक्षिणमनुपर्यूह्य धूनोति १५ चतुः पञ्चकृत्वः सप्तकृत्व एकादशकृत्वो वा शुक्रं ते शुक्रेण गृह्णामौत्येतैरुपयामान्तैरदाभ्यग्रहं गृह्णात्यस्मिन्नुया अचुच्य - रित्यादाय ककुह‍ रूपमित्यभिमन्त्र्य हृत्वा सोमः सोमस्य पुरोगा इति जुहोति ॥ १० ॥ १ Thus the Mss, read संस्पर्श्व. २ ०मन्वित्यप्राणन्न निरु० ATBV; मन्वित्यप्राणं निरु० H; मन्विति प्राणन्निरु० ML. ३ निग्राभ्या० LTV ; निग्राह्याo the other Mss and the Vyakhya.

• Thus MLTVAB; vafyafa H. ५ The words एतैरुपयामान्तैर् only in HB; they are supported by the text of Hiranyakesin. १९६ वैखानससूत्रे २६, ११ (० श्रौतसूत्रे १५, ११ ) श्रधवनानंशुन्सुरक्षितान्निदधाति । द्वादश धेनूः पष्ठौही- वशुग्रहे ददात्यदाभ्ये च | पौर्वापर्यमेतयोर्यथाकामं श्रद्द- धानम्य’ स्वाप्रियस्याध्वर्युणैतावग्राह्य’ । देवस्य त्वेति जन्तु- प्रतिमं ग्रावाणमादाय वाचं यच्छत्याग्रयणस्य प्राग्धिकाराद् ग्रावासीति तमभिमन्व्याधिषवण ऊर्ध्वसानुं निधायेन्द्राय वा वृत्रघ्न इति पञ्चभिर्यजुर्भिः क्रयवद्राजानमभिमिमीते पञ्च - स्तु॒ष्णो॑ । नोपसमूहृत्यु॑प॒रैकदेशे राजानं व्यूयैकग्रहायातमंशू- नादायेतरानुपना निधाय तानुपरे ? न्युष्य श्वात्रा स्थ वृत्रतुर दूति होटचमसौया निःषिच्य यत्ते सोम दिवि ज्योति- रित्यभिमृशति । निःषिक्तेभ्यो ऽशुभ्यः षडंशनादायाङ्गुल्यन्तरेषु १० दौ दावशिष्टान् कृत्वा सुरक्षितान् निधायेतरान्होटचमसे निधायोपरि जन्तुप्रतिमं ग्रावाणं धारयन् प्रागपागुदगिति त्रिः प्रदक्षिणमंशून्परिप्लावयति स निग्रामः स्यात्ता॑नुपरे न्युप्य audiaरोभिः संतर्प्यवीवृधं वो मनसेत्यभिमन्त्यामुना श्रहं यज्ञं प्रहरामि न तुभ्यः सोमेति द्वेष्यं मनसा ध्वायन् ग्रावाण- १५ मुद्यम्य धिषणे विडू सतौ इत्यधिषवणफलके अभिमन्त्र्य मा भेर्मा संविक्या मावा हि सिषमिति संतप्तं राजानमभिमन्त्र्या- नागमस्त्वा वयमिन्द्रेण प्रेषिता उपेति ग्राव्णा यथार्थमभि- 1 १ Thus B; ० काममयदधानस्य स्खाप्रियस्था • TV ; • कामाधानस्य वां- प्रियस्या० H; ० कामः श्रद्दधानस्य वाप्रियस्याः A ; कामि श्रदधानस्य वाप्रियस्या० M.L.. २ Thus TV and the Vyākhyā; तरंनुपना A; ०तरानुपसमूह्य ML; • पनह्यति H (what precedes is corrupt ); ०तनदुपनह्यति B. ३ Thus AB ; नानुपरि LV; तापरि M; तान् नुपरि T; नुपरे H. 8 Acc. pl. LHTV; Dual. acc. MA; oz† B. ५ • चितान MLHTVB ; • क्षितौ A. वैखानससूत्रे २६, ११-१३ ( ० श्रौतसूत्रे १५, ११-१३) I १८७ पुणोत्यो मा स्कानिति स्कन्नमंशमभिमन्त्रयते द्रशञ्चस्कन्देति विप्रुषो ऽष्टौ कृत्वो ऽभिषुणोति’ पूर्ववन्निग्राभमुपैति ’ सुरक्षितानां मां द्वाभ्यामंशभ्यामुपांशुपात्रमपिधाय तयोरन्तौ ’ प्रतिप्रस्थातोप- यच्छति । वाचस्पतये पवस्व वाजिन्नित्यञ्जलिनाध्वर्युस्तस्मि ५ बाजानमासिञ्चति ॥ ११ ॥ 1 एवं द्वितीयतृतीयावभिषवौ । प्रथमावंशू अपोद्धृत्य मध्य- माभ्यां पाचमपिधाय द्वितीये ऽभिषवे प्रतिप्रस्थातोपयच्छति देवो देवानामिति रसमध्वर्युरासिञ्चति तावंशू अपोद्धृत्यो- तमाभ्यां पात्रमपिधाय तृतीये ऽभिषवे प्रतिप्रस्थातोपयच्छति मधुमतोर्न दूषस्कृधीति रममध्वर्युरा सिञ्चति तत्पाचमादाय स्वांकृतो ऽसौत्युत्तिष्ठत्यु॑र्वन्तरिक्षमन्विहौति हरत्यु॑त्तरेण होतार- मतौत्य मनस्त्वादित्युत्तरतः परिधौर स्पृष्टा दक्षिणाप्राञ्चं स्वाहा त्वा सुभवः सूर्यायेति दीर्घम्टजुमविच्छिन्नमात्रावयन् प्रह्नस्तिष्ठन् जुहोति जत्वानुप्राण्यात् । प्रथमे परिधौ देवेभ्यस्त्वा मरीचि - १५ पेभ्य इति लेपं निमार्ष्टि हुतशेषं सर्वमाग्रयणस्याल्यामवनय- त्येष ते योनिः प्राणाय त्वेत्युपांशुपाचं यथायतनं सादयत्युपांशु- पात्रे ऽ ‘शुमवास्यत्य तृतीयसवनात्परिशेते ’ ॥ १२ ॥ महाभिषवाय चतुर्दिशमध्वर्यवश्वचत्वारो यथाक्रमं पर्युप- राज्ञो ऽर्धमादन्तर and 1 1 I विशन्ते प्रातः सवनायालमुपनद्धस्य’ १ ? तयोरंतौ A; तयोरन्ता LTV : तयोरन्तरेण MB; • पिधायोत्तरेण H cp. Hir. २ Thus H; परिधिं MLABV; परिधीं T. ३ शन्ते MLAHBV : शन्ति T. ४ ० सवनायालमुपन • AHB ; ० सवनायामुपन० M; सवनाया अमुपन० TV ; ० सवनाथ अमुप० I.. ५ श्राददत TV ; यादत AHB ; चाहते ML; यादते the Vyākhyā. १६८ (० वैखानससूत्रे २६, १३-१४ ( ० श्रौतसूत्रे १५, १३-१४ ) इतरमुष्णोषेणोपमो पूर्ववत्सादयत्यर्धमुपरे न्युप्यादाभ्यांशूनां प्रथममुशिक् त्वं देव सोमेति प्रातः सवनेऽपिसृज्याभिषुणुया- न्माध्यन्दिने मध्यममुत्तमं तृतीयसवने यत्ते सोमादाभ्यं नाम जाग्टवौति षडंशूनां द्वौ प्रथमौ मध्यमावुत्तमावनुसवनमपि- सृजति । तान्सर्वानंशून्बसतोवरोभिः संतर्प्य दक्षिणैः पाणिभि- ५ ग्रविभिरभिषुवन्ति पूर्ववन्निग्राभमुपयन्त्यैवं द्वितीयो ऽभिषव- स्तृतौयश्चैवं चिरभिषुतमध्वर्युणाज्ञ्जलिसंसितं राजानमुन्नेता- न्तरेषे’ उद्धृत्याधवनौये ऽवमयत्येषो ऽपरयोरुन्नयनयोरुन्नेतुरेवं विहितो द्वितौयस्तृतीयश्च पर्याय । उत्तमे पर्याये सर्वानभि- षुतान्संभृत्य दशापवित्रेण प्रपौद्य तमाधवनीये ऽवनयति ॥१३॥ । उपरे’ ग्राव्णः संमुखीकृत्य तानृजीषमुखान् करोति प्राङ्मुखं द्रोणकलशं ग्रावस्वभ्यहन्त र उद्गातारो ऽधोऽधोऽक्षमुप- कर्षन्ति । पविचं ते विततमिति द्रोणकलशस्योपरिष्टादुदौचौनं दशापविचं वितत्योद्गातारो धारयन्त्येतयैवर्चा यजमानो ऽध्वर्युर्वा पवित्रं विततमनुमन्त्रयते यजमानो ऽस्य नाभिं करोति १५ दशापवित्रे होटचमसेन राजानं संततं धारयन् स्रावयत्युं- न्नेताधवनौयादुदचनेन’ होतृचम से राजानमानयत्य॑ध्व॒र्युर्धारायां ग्रहान् गृह्णात्यु॑दित आदित्ये ऽन्तर्याममुपयामग्टहौतो श्रस्यन्त- 1 १ न्तरेषे ALV; न्तरे T’ ; न्तरेषो H ; न्तरेषेण MB (but वे is struck off in M). २ Thus AHRB ; उपरि MLTv. ३ • दूइन्त ARHTVB ; दूहन्ति ML. ४ धारयन् (धरयं ) all. ५ उदचनेन MLAB; उदचनेन H ; उदोचीनेन TV. ६ धारायां MLAV ; धारयां T ; धारया HR ; धारय B. वैखानससूत्रे २६, १४-१६ ( ० श्रौतसूत्रे १५, १४-१६ ) १हल र्यच्छेत्युपांशग्रहवाति लेपनिमार्जनशेषावनयनांशुनिधान- वर्ज । दक्षिणेन होतारमतौत्य मनस्त्वादिति दक्षिणतः परिधी ’ स्पृष्ट्वा नैर्ऋत्यादीशानान्तं स्वाहा त्वा सुभवः सूर्यायेति दीर्घ- मृजुं संततमात्रावयन् जुहोति ॥ १४ ॥ जवापान्यादेष ते योनिरपानाय त्वेति पात्रं यथाय- तनं सादयति व्यानाय त्वेति पूर्ववज्जन्तुप्रतिमं ग्रावाणं चन्ति- र्याममप्यनुदिते गृह्णातीत्येके । रथन्तरमामा सोमः स्यादेन्द्र- वायवाग्रान् ग्रहान् गृह्णाति बृहत्सामा शुक्राग्रान् ऐन्द्र- वायवस्य पात्रमादाया वायो भूषेत्युक्वोपयम्योपयामग्टहीतोऽसि १० वायवे त्वेति तस्मिन्धारायां ग्टहीत्वा तदपयम्येन्द्रवायू इमे सुता इत्युक्का पुनरुपयम्योपयामग्टहीतो ऽसौन्द्रवायुभ्यां वेति तस्मिन्पुनर्गृहात पवित्रान्तेन तत्परिमृज्यैष ते योनिः सजोषाभ्यां वेति यथायतनं यथादेवतं सादयत्येवमूर्ध्वं सर्वग्रहाणां मार्जन - सादने भवतः ॥ १५ ॥ १५. पुरस्तादैन्द्रवायवा काम्या ब्राह्मणोक्तास्त ऐन्द्रवायवे सादिते साद्यन्तेऽयं वां मित्रावरुणेति मैत्रावरुणं गृह्णाति राया वयमिति श्टतशीतेन पयसा श्रीवैष ते योनिर्ऋतायुभ्यां त्वेति सादयत्ययं वेन इति शुक्रं गृह्णाति । हिरण्येन श्रौष ते । योनिवरतां पाहति सादयति तं प्रनयेति मन्थिनं ग्टहीत्वा २० मनो न येष्विति यवसक्तुभिः श्रीवैष ते योनिः प्रजाः पाहौति १ परिधीन् HB ; परिधि MLATV. २ धारायां all, only B धारया. ३ See Taitt. Samh. VII. 2. 7. I • २०० वैखानससूत्रे २६, १६-१८ ( ० श्रौतसूत्रे १५, १६ -१८) यथायतनं सादयति य श्रग्रयणस्याल्यामवनीतस्तस्य राज्ञ एकदेशमन्यस्मिन्यात्रे समवनीय द्वितीयां धारां कृत्वा ये देवा दिव्येकादश स्येत्युक्वोपयामग्टहोतो ऽसि विश्वेभ्यस्त्वा देवेभ्य इत्युपरिष्टादुपया मचाग्रयणस्याच्याग्रयणं दाभ्यां धाराभ्यां गृह्णाति ॥ १६ ॥ I श्रग्रयो ऽसीति पुरस्तादुपयमेन यजुषा वाग्रयणं ग्टहौला चि॑िर्हिकरोत्ये॒पा॑श्वग्रे ऽथोच्चमथोच्चतरं । तथा सोम पवत इत्या- हा ब्रह्मणे पवत दूति सोममभिमन्त्र्य वाचं विसृज्य स्थालों परिमृज्यैष ते योनिर्विश्वेभ्यस्त्वा देवेभ्य इत्यायतने सादयत्यग्नि- ष्टोमे’ ऽतिग्राह्यांस्त्रीन् गृह्णात्येन श्रायुषि पवस इत्याग्नेय - १० मुत्तिष्ठन्नोजसा सहेत्यैन्द्रं तरणिर्विश्वदर्शत इति सौर्य गृहीत्वा परिम्सृज्य यथादेवतमायतने सादयत्यु॑पयामग्टहौतो ऽसौन्द्राय त्वा बृहद्वत दूति पुरस्तादुपयामेन यजुषोक्यं गृह्णाति ॥१७॥ मूर्धानं दिवो रतिं पृथिव्या दूति ध्रुवस्याल्या ध्रुवं पूर्ण 1 ति | वो सौति पुरस्तादुपयामेन वा यजुषा यजमानो १५ न मेहेदा होमादेष ते योनिरग्नये वा वैश्वानरायेत्यायतने हिरण्यं निधाय तस्मिन्मादयत्युपविष्टो दक्षिणे हविर्धाने तमा- वनयनाद्राजपुत्री गोपायति स ध्रुवगोपो विरमति धारा पवित्रं प्रपौय पूतभृतो बिले वितनोति । मैत्रावरुणचमसौया- श्चैकधनैकदेशांश्चाधवनौये ऽवनयति ततो यावान्प्रातः सवनायालं २० 1 Only AH are in good order and complete. M is confused; LTV omit the atigrähyas. २ स ध्रुव ० R; सुध्रुव ० H; MLAV om. स; सन्ध्रुव ० B. वैखानससूत्रे २६, १८-२० ( ० श्रौतसूत्रे १५, १८-२० ) 1 २०१ तावन्तं पूतभृति च‍ पञ्चहोत्रा यजमानः सर्वान् ग्रहानभि- मृशति ॥ १८ ॥ 1 पवमान- द्राश्वस्कन्देत्येतैः प्रतिमन्त्रमध्वर्युप्रस्तोत्रप्रतिहर्चुङ्गा ब्रह्मयज- मानप्रतिप्रस्थातारः सप्त यथावेदं वपुषान्सप्तहोतारं च हत्वा ५. यथोक्तक्रमसमन्वारब्धा अध्वर्युप्रथमाः प्रहा उदञ्चो निष्क्रामन्ति गायत्रः पन्था वागग्रेगा इति द्वाभ्यां बर्हिर्मुष्टिमध्वर्युरोषद्धून्वन्पूर्व‍ निष्क्रामति । दक्षिणेन चात्वालमन्तर्वेद्युत्तरस्मिन्वेद्यंस उपविश्य चात्वालमवेक्षमाणास्त्रिवृता बहिष्पवमानेन स्तुवते स्तोत्राण्युपाकुर्वन्वायुर्द्धिकर्तेति प्रस्तोत्रे बर्द्धर्मुष्टिं प्रयच्छत्य॑न्यानि १. स्तोत्राण्युपकुर्वन्नसर्च्चमति बर्हिषौ प्रयच्छति ॥ १८ ॥ वस्यै हिंकुर्विति पुरा बहिष्पवमानाद्यजमानो जपति व्याहृतौर्द होतारं च तत्र पञ्चम्यां प्रस्तुतायां श्येनो ऽसि गायचच्छन्दा अनु त्वारभे स्वस्ति मा संपारयेति यथालिङ्ग जपति तस्मादेवं विदुषा बहिष्पवमान उपसद्यः पवित्रं १५ बहिष्पवमान श्रात्मानमेव पवयत इत्युक्तमध्वर्युवर्ज‍ यजमानः स्तुतस्य स्तुतमसौति सर्व स्तोत्रमनुमन्त्रयते शस्त्रस्य शस्त्रमसौति सर्व शस्त्रमिन्द्रियावन्त इत्युभयचानुषजति स्तोत्रान्ते ऽध्वर्यु- स्तिष्ठन्ननौदग्नीन्विहर बर्हि स्तृणाहि पुरोडाशा अलंकुरु प्रति- प्रस्थातः पशुनेहीति संप्रेष्यत्या॑ग्नीयादाग्नौधो ऽङ्गारेर्धिष्णिया- I 1 ins. ATV, om. MLHR.-Moreover, as RHB present the reading gaza, it is possible that a passage corresponding to Ap. XII. 16. 11, where the three pavamānagrahas are treated, has fallen out. At least the Vyākhyā treats of these " grahas.” २ पूर्व HRM ; पूर्ववन् TLABV. ३’ See TS. VI. 4. 9.2. २०२ वैखानससूत्रे २६, २०-२१ ( ० श्रौतसूत्रे १५, २०-२१ ) न्यथान्युप्तं तैरेव मन्त्रैर्डे सवने विहरति शलाकाभिस्तृतीयं १ स॒व॒नम॑ध्व॒र्युर्होतृ॒चमसे॒ परि॒लवया द्रोणकलशाद्राजानं चतुर्गृहीतं प्रचरण्यामाज्यं पञ्चग्गृहीतं च ग्टहौला पुरस्तात्प्रत्यङ्का सौनस्तैरेव मन्त्रैर्यथान्युप्तं धिष्णियान्व्याघारयति सोमेनाहवनीयमानौनीयं होत्रीयं मार्जालीयं चाज्येनेतरानेतिहाय वषट्ङ्करोति । भक्षे- ५ ह्यश्विनोस्त्वेत्यवेक्षणसंग्रहणावन्येनाहियमाणे सोमभक्षे स्वगते तु सोमे नृचक्षमं त्वेत्यवेक्षते ॥ २० ॥ po’ll } मन्द्राभिभूतिरिति यथालिङ्ग त्रिषु सवनेषु सर्वसामान्भत- 1 1 यति वाग्देवौ सोमस्य पिबत्विति वा सर्वत्र भक्षयति हिन्व म इति भक्षयित्वात्मानं प्रत्यभिमृश्य माजलीये पात्रं १० प्रक्षाल्य यथायतनं सादयति गार्हपत्याद्यज्ञस्य संततिरसौ- त्यानौत्रः संततमनुपृष्ठ्यमाहवनीयाद्वर्द्धिः स्तौर्ला पुरोडाशानलं - करोति । यजमानो वैष्णव्यर्चा पुनरेत्य ग्रहानुपतिष्ठते विष्णो त्वं नो अन्तम इत्येतयैवाध्वर्युः पात्राणि संमृशति प्रति- प्रस्थाता पशुनैतिर या वां कशा मधुमत्यश्विनेत्याश्विनं ग्रह - १५ मध्वर्युर्गृह्णाति । परिशुना‍ द्विस्रक्तिपात्रे द्रोणकलशादुपस्तीर्य पूतभृत उन्नीय द्रोणकलशादभिघारयत्येवमधाराग्रहाणां सर्वेषां कल्पस्त्रिवृता दैतमेव यूपं परिवौयाग्नये त्वा जुष्टमुपाकरो - मौति तं सवनौयमुपाकरोति जतायां वपायां प्रातः सवनाय प्रसर्पन्ति द्वौ समुद्राविति ग्रहावकाशैर्ग्रहानवेक्षते ॥ २१ ॥ T १ टतीयव० H; टतौयं स० MLATBV.

२ पशुति AH; पशुनैति LIV; पशुनैहौति M ; पशुनेहीति B. २०. ३ परिजना MAVT; परिजवाना L; परिलवा B; परिझवना H ; cp. XV. 27 ; above ( XV. 2 ) it is called परिज़वा.वैखानससूत्रे २६, २२-२३ ( ० श्रौतसूत्रे १५, २२-२३) २०३ द्वौ समुद्राविति पूतभृदाधवनौयौ । द्वे द्रधसौ इति द्रोणकलशं परिभूरग्निमिति सर्व सोमं प्रणाय म इत्यु- पशुग्रहपानाय में इत्यन्तर्यामं व्यानाय म इति जन्तुप्रतिमं दक्षक्रतुभ्यां में इति मैत्रा- ग्रावाणं | वाचे म इत्येन्द्रवायवं ५ वरुणं । चतुभ्यां म इति शुक्रामन्यिनौ । श्रोत्राय म इत्याश्विन- मा॑त्मने म॒ इत्याग्रयणम॑ङ्गेभ्यो म दृत्युक्थ्यमा॑यु॑षे म इति ० } } 1 ध्रुवं तेजसे मे वर्चोदा वर्चसे पवस्वेत्याज्यानि पशुभ्यो मे वचदा वर्चसे पवस्वेति पृषदाज्यं पुष्थ्ये मे वर्चोदा वर्चसे पवध्वमिति सर्वान्ग्रहान्स्तनाभ्यां मे वर्चोदौ वर्चसे पवेथा- मित्यृतुपाचे वौर्याय म इति षोडशिनं । तेजसे म जसे मे वर्चसे मदूत्यतिग्राह्यान्विष्णोर्जठरमसौति द्रोणकलशमिन्द्रस्य जठरमसौत्याधवनौयं विश्वेषां देवानामिति पूतभृतं वर्चोदा वर्चसे पवस्वेति सर्वत्रानुषजति को ऽसि को नामेति सर्व राजानमाहवनीयं वा बुभूषन्ब्रह्मवर्चसकाम श्रामयाव्यभि- + 1 १५. चरन्वा सर्व राजानमवेक्षेत ’ ॥ २२ ॥ स्फ्यः स्वस्तिरित्युत्करे निक्षिप्य वेदिकरणानि यथारूप- मुपतिष्ठते । यज्ञिया’ यज्ञकृतः १ स्थेति सर्वाणि यज्ञोपकरणान्युप मा द्यावापृथिवौ इति द्यावापृथिवी । उपास्ताव इति बेधु- त्तरांसबहिष्पवमानास्तावर्मुप कलश इति कलशर्मुप सोम दूति २० सोममु॑पाग्निरित्यग्निमु॑प देवा इति देवानुष यज्ञ इति यज्ञमुप मा होत्रा उपहवे हयन्तामिति हो कान् हयन्तां इयेतां हयतामिति यथारूपं सर्वत्रानुषजति नमो ऽग्नये मखघ्न १ Thus HB (cp. TS. III. 2. 4. 8) ; यज्ञाय यज्ञकृतस्येति AMLTV. २०४ वैखानससूत्रे २६, २३-२४ ( ० श्रौतसूत्रे २५, २३-२४) इत्याहवनीयं | नमो रुद्राय मन इत्यानौयं नम इन्द्राय मखघ्न दूति होचीयं । नमो यमाय मखघ्ने नमस्कृत्या मा पाहौति मार्जालीयं । दृढे स्थः शिथिरे समोचौ इति द्यावा- 1 पृथिवी अधिषवणफलके वा सूर्यो मा देवो दिव्यादह- सस्थात्विति स्वर्यं । वायुरन्तरिक्षादिति वायुर्मग्निः पृथिव्या ५ इत्यग्निं यमः पितृभ्य इति यमं सरस्वती मनुष्येभ्य इति सरस्वत । पाविति सर्वचानुषजति । देवी द्वाराविति सदसः पूर्वदारवाह’ नमः सदस दूति सदो । नमः सदसस्पतय इति ब्रह्माणं । नमः सखीनां पुरोगाणां चक्षुष इत्यृत्विजो ‘नमो I दिव इति दिवं । नमः पृथिव्या इति पृथिवीमुपस्थाय पूर्वेण १० ब्रह्मसदनं यजमानसदनमपरेणाहे देधिषव्येति स्वायतनात्तृणं लोष्टं वा बहिः सदनं निरस्योन्निवत उदुद्दतश्च गेषमिति यजमान उपविशति ॥ २३ ॥ 1 पातं मा द्यावापृथिवी इत्युपविश्य जपति द्यावापृथिवी समीक्षत इत्येक । आगन्त पितरः पितृमानिति दक्षिणार्ध १५ परेक्षते । ऽध्वर्युः सदसः पूर्वदारस्य दक्षिणबाहुमपरेणैव टण- निरसनादि कृत्वा यजमानवज्जपत्यैवं प्रतिप्रस्थाता हवनीयादौ- नुपस्थायोत्तरेण दार्वाजमुपविश्य निरसनादि कृत्वा जपति वषट्कर्तारश्चैवं स्वस्वमेव धिष्ण्यमनूपविश्य’ जपन्ति तयोगातार औदुम्बरौं पर्युपविशन्त एवं ब्रह्मा एवं ब्रह्मा सदस्यश्च दक्षिणत २ १ ? ० सदसान्निरस्य A ; ०सदनं नि० ML/THV; ० सदसो नि० B. 5 २ ० नैवं AHB ; ० नैव MLTV. ३ ०श्चैवं MLTHBV; ० श्चैव A. ४ अनूपविश्य HB ; अनुप्रविश्य A; प्रविश्य MLTV. 1 वैखानससूत्रे २६, २४-२६ ( ० श्रौतसूत्रे १५, २४-२६ ) २०५ उदङ्मुखावुपविशतोऽच पशुं विशास्याधिश्रयति । सर्वाणि सवनानि श्रप्यमाणो भवति ॥ २४ ॥ श्रथाग्नौ ऽपरेण गार्हपत्यमुपविश्य पाल्यां मध्यतः पुरो- डाशस्योपस्तृणाति पूर्वेण धानानां दक्षिणेन करम्भस्यापरेण परि- ५ वापस्योत्तरेणा मिक्षायास्ता॑न्य॒द्वास्योपस्तौर्णेषु पाल्यां निधायालं- कृत्यादाय निष्क्रम्योत्तरेणाग्नीश्रीयं पर्याहृत्यान्तर्वेद्यासादयति र तैरध्वर्युः प्रचरत्येषां दैवतानि जुहामुपस्तौर्यावदायाभिघारयत्येव- मुपभृति’ सौविष्टकृतानि । प्रातः प्रातः सावस्येन्द्राय पुरोडाशाना- मनुब्रूहीति संप्रेष्यत्या॑श्राव्य प्रत्याश्राविते प्रातः प्रातःसावस्येन्द्राय १॰ पुरोडाशान्प्रस्थितान्प्रेव्येत्ति संप्रेष्यति ! वषट्कृ॒ते जुहोत्यैपभ्भृतं जुहां विपर्यस्याग्नये ऽनुब्रूहौति स्विष्टकृति संप्रेष्यत्या॑ श्राव्य प्रत्याश्राविते ऽद्मये प्रेष्येति संप्रेष्यति । वषते हुत्वा प्राशित्रमवदायेडामव- द्यति । तां परिहृत्य होत्रे द्विदेवत्यैः प्रचरितुं हविर्धानं गच्छ- न्वायव इन्द्रवायुभ्यामनुब्रूहीति संप्रेष्यति । तच्छुला प्रति १५ प्रस्थातादित्यपात्रेणोपयामग्गृहीतो ऽसि वाचसदसति द्रोण- कलशादैन्द्रवायवस्य प्रतिनिग्रह्यं गृहीत्वा न सादयति ततः परिप्लवया च राजानमध्वर्युरैन्द्रवायवमादत्ते ॥ २५ ॥ filled 1 प्रतिप्रस्थातोत्तरतः परिधी’ स्पृष्ट्वाध्वरो यज्ञो ऽयमस्तु देवा १ ० त्रयति MLATV ; व्ययन्ति HB. The last two words missing in TL; in V a blank has been up with these two words; ep. Hir. VIII. 14, end. ३० वैद्यासाद० LH; बेद्या यासाद • M; •वेद्यां साद० ATBV. ४ एवम् om. H. 4 ogfa̸ ML; og H; afzfa TVB (A incomplete). . ६ गत्वा H instead of गच्छन्. ७ परिध H; परिधि A ; परिधि MLTV ; परिधीन B. २०६ वैखानससूत्रे २६, २६-२७ ( ० श्रौतसूत्रे १५, २६-२७ ) इति परिलवयाघारयति । यथोपांशुग्रहो हयते यथोपांशुग्रहो हूयते | त्र सर्वाः सोमा तर्जुहोत्यश्राव्य प्रत्याश्राविते वायव इन्द्रवायुभ्यां प्रेष्येति संप्रेष्यति उभौ जुडतः / वषट्कृत जुहुतः पुनर्वषङ्कृते पुनर्वषट्कते च यजमानो यमाने ते वा भूरसौत्यादित्यमुपतिष्ठते यो न इन्द्रवायू अभिदासतौति यदि श्रेयसा स्पर्धेत ते ऽङ्गुल्याङ्गुष्ठमवबाधते यदि पापीयसा विपरीतमथ प्रतिप्रस्याताध्वर्योः पात्रे प्रतिनग्रह्य- पात्रस्य शेषमवनयत्यध्वर्युश्च प्रतिप्रस्थातुः पात्रे । देवेभ्यस्त्वेति प्रतिप्रस्थातादित्यस्याल्यामादित्यपात्रेण संस्रावयत्यध्वर्युर्होतार- मभ्येत्य’ मयि वसुः पुरोवसुरित्वैन्द्रवायवं होत्रे भक्षं प्रयच्छतेन यजुषा प्रतिग्टह्य होता दक्षिणोरौ निधाय हस्ताभ्यां निग्टह्यास्ते । १० तथोत्तराभ्यां यथादेवतं प्रचरतस्तयोराघार पुनर्वषङ्कारौ न प्रचरतस्त॑योराघारपुनर्वषट्कारौ भवतः ॥ २६ ॥ 1 1 उपयामग्टहोतो ऽस्यतसदसौति मैत्रावरुणस्य प्रतिप्रस्थान- ग्रहो’ मित्रावरुणाभ्यामनुब्रूहि मित्रावरुणाभ्यां प्रेष्येति संप्रेषौ धूरसौत्यादित्योपस्थानं यो नो मित्रावरुणावभिदासतीत्यङ्गु - १५ graबाधनं । विश्वेदेवेभ्यस्त्वेत्यवनयनं । मयि वसुर्विदद्वसुरिति प्रदानप्रतिग्रहापयामग्टहोतो ऽसि श्रुतसदसौत्याश्विनस्य प्रति- स्थानग्रहो ’ ऽश्विभ्यामनुब्रूह्यश्विभ्यां प्रेष्येति संप्रेषौ विभूरसि श्रेष्ठो रश्मौनां व्यानपा व्यानं मे पाहोत्यादित्योपस्थानं यो न ऽश्विनावभिदासतीत्यङ्गुष्ठावबाधनं विश्वेभ्यस्त्वा देवेभ्य ९० दूत्यवनयनं । मयि वसुः संयदसुरिति प्रदानप्रतिग्रहौ । विष्णु- रुक्रमेत्युपर्यर्धे सोम श्रादित्यपात्रेणादित्यस्थालौम पिधात्य- १ अभ्येत्य BMVTA ; अभ्यत्य L; व्यभिप्रेत्य H. * I 1 } २०७ वैखानससूत्रे २६, २७-२८ (० श्रौतसूत्रे १५, २७-२८ ) धवनौयं पूतम्भृत्यवनौय दशापविचेण कलशं मृष्ट्वा न्युजत्युन्नीय- मानेभ्यो ऽनुब्रूहि होतुश्चमसमनून्नयध्वमुभयतः शुक्रान्कुरुध्व- मच्छावाकस्य चमसाध्वर्यो मा त्वमुन्नेष्ठाः प्रतिप्रस्थातश्चतुर्भिर्मा शकलैः प्रोक्षिताप्रोक्षितैः प्रत्युपलम्बस्वोन्नतः सोमं प्रभावयेति ५ संप्रेष्यत्य त्वा वहन्तु हरयो दृषणं सोमपीतय इत्युन्नीयमान- स्वतमुपस्थितेषु’ मैत्रावरुणाद्या होत्रका मसिनो ’ होता ब्रह्मो- गाता यजमानः सदस्य इति मध्यतःकारिणश्चमसिनः प्रति- पुरुषं चमसाध्वर्यवो भवन्ति नव दश वा चमसानुन्नयत्य- च्छावाकचमसवर्जान् परिजुना द्रोणकलशादुपस्तौर्य पूतभृत १० उन्नीय द्रोणकलशादभिघारयत्येवं सर्वचमसानां तेषून्भीतेषु सूक्ते चोपरते स्तुतो ऽसि जनधा देवास्त्वा शुक्रपाः प्रणयन्त्विति शुक्रग्रहमध्वर्युः सावित्रेणदत्ते स्तुतो ऽसि जनधा देवास्त्वा मन्थिपाः प्रणयन्त्विति मन्थिग्रहं प्रतिप्रस्थाता सावित्रेणादत्ते } चमसांश्चमसाध्वर्यव श्राददते । प्रोक्षिताभ्यां शकलाभ्यां शुक्रा- १५ मन्थिनावपिधायापनुत्तौ शण्डामक सहामुनेत्यप्रोक्षिताभ्या- मधस्तात्पांसूनपध्वंसयतः ॥ २७ ॥ 1 ताभ्यामुपयम्योर्वन्तरिक्षमन्विहोति प्राञ्चौ निष्क्रामतः स्तुतो ऽसौति वा यथालिङ्गमिन्द्रेण १ सयुजो वयमित्यान्तादनुवाकस्य शुक्रं यजमानो ऽन्वारभत श्रा होमादपरेणोत्तरवेदिं ब्रह्म २० संधत्तं तन्मे जिन्वतमित्यष्टाभिः संधाभिररत्नौ पात्रे वा १ ? • सूक्तमुपस्थितेषु AHB ; वक्त उपस्थिते MLTV. २ Thus (not परिलवया) the Mss., cp. XV. 21. ३ Before इन्द्रेण HB ins. वच्छिन्नस्य ते रविपते सुवौर्यस्य, cp. Hir. X. 13. २०८ वैखानससूत्रे २६, २८-२८ (० श्रौतसूत्रे २५, २८-२६) 1 1 संधत्तो विसृजन्तावुत्तरवेदिश्रोण्यां पात्रे निधत्तो दचिणस्या- मध्व॒र्युरुत्तरस्यां प्रति॑प्र॒स्थाता॑नष्टष्टसौत्यङ्गुष्ठाभ्यामुत्तरवेदिमव- गृह्य व्यपरिफन्ताविवोत्तरवेदिं विपरिक्रामतः । सुवीराः प्रजा इति दक्षिणेनाध्वर्युर्यहं प्राङ् ? हरति सुप्रजाः प्रजा इत्युत्तरेण प्रतिप्रस्थाता संजग्मानौ दिव आ पृथिव्याः १ शुक्रः शुक्रशोचिषेति ५ चाध्वर्युः संजग्मानौ दिव श्रा पृथिव्या’ मन्थो मन्धिशोचिषेति च प्रतिप्रस्थाता॑न्तरेण यूपमाहवनीयं चारनौ पात्रे वा संधत्त आयुः संधत्तं तन्मे जिन्वतमित्यष्टाभिरायः स्य श्रायुर्मे धत्त- मिति शुक्रामन्थिनावभिमन्त्रयते ॥ २८ ॥ ! संधाभिश्च संधाय व्युत्क्रामतस्तौ देवौ शुक्रामन्थिनावित्य॑था - १० प्रोक्षितौ शकलौ बहिर्वेदि निरस्यतो निरस्तः शण्डः सहा- - मुनेत्यध्वर्युर्निरस्तो मर्कः सहामुनेति प्रतिप्रस्थापनुत्तौ शण्डा- मर्को महामुनेत्यप्रोचितौ शकलौ बहिर्वेदि निरस्थतो यं द्विव्यात्तं मनसा ध्यायतो ऽध्वर्युः शुक्रस्य समिदसि शुक्रेषा ते समित्तया समिध्यस्वेति प्रोचितं शकलमभिदधाति मन्थिनः १५ समिदसि मन्यिनेषा ते समित्तया समिध्यस्वेति प्रोचितं शकलं प्रतिप्रस्थातै तस्मिन्काले चमसाध्वर्यवश्चमसानुपोद्यच्छन्ते दक्षि- ऐन यूपमध्वर्युः प्रत्यङ् तिष्ठत्युत्तरेण प्रतिप्रस्थातापरेणोत्तरवेदिं प्राञ्चञ्चमसाध्वर्यवस्तिष्ठन्य॑ध्वर्युः प्रातः प्रातः सावस्य शुक्रवतो ० 1 १ व्यपरिफन्ता A; व्यपरिफरिंता० M; व्यपरिघन्ता • LTV; HB cor- rupt. The Vyākhyā periphrases : पौडयन्तौ ; cp. Ap. XII. 22. 7. २ प्राङ MB ; प्रां H; प्राधधरति LTV. ३ पृथिवी MLATV ; पृथिव्याय: HB ; op. Hir. VIII. 17. ४ पृथिव्यायमन्यो MLB ; पृथिवों A ; पृथिव्या H; पृथिवौ TV. Thus the Mss.; read perhaps face. वैखानससूत्रे २६, २८-३१ ( ० श्रौतसूत्रे १५, २६-३१ ) २०६ मन्वितो मधुश्रुत इन्द्राय सोमान्प्रस्थितान्प्रेष्य मध्यतःकारिणां चमसाध्वर्यवो वर्षावतात होत्रकाणां चमसाध्वर्यवः सकृत्सकृद्भुत्वा शक्रस्याभ्युन्नौयोपवर्तध्वमिति संप्रेष्यति ’ ॥ २८ ॥ वषट्ङ्कृते युगपत्सर्वे जुहत्यनुवषट्ङ्कृते न होत्रकाणां चमसाध्वर्यवो ५ जुह्वति ’ ते चमसेषु द्रोणकलशात्पुनः सोममभ्युन्नौयोपार्वतन्ते तस्मा इन्द्राय सुतमाजुहोमि स्वाहेत्यध्वर्युस्तस्मै मित्राय सुतमा- जुहोमि स्वाहेति प्रतिप्रस्थाता । सुदवच्छुक्रपात्रं सादयत्यु॑त्तर- पूर्वभ्यां बहिःपरिध्याहवनीयादङ्गारान्निर्वयैष ते रुद्र भागो यं निरयाचथा दूति तस्मिन्नेतं मंथिनः संस्रावं प्रतिप्रस्थाता जुहोति’ ’ १० मैतु होश्चमसः प्र ब्रह्मण: प्रोद्गातृणां प्र यजमानस्य प्रयन्तु सद- स्यानामिति संप्रेष्यति । मध्यतःकारिणां चमसाध्वर्यवः सदो भक्षान् हरन्ति । पुनरभ्युन्नौतैश्चमसैर्होत्र कानध्वर्युर्याजयति । मैत्रावरुण- चमसमादायाश्राव्य प्रत्याश्राविते प्रशास्तर्यजेति संप्रेष्य वषट्कृतानु- वषते चला तं चमसाध्वर्यवे प्रयच्छति स च तं प्रशास्त्रे १५ हरत्येवं ब्रह्मचमसमादायाश्राव्य प्रत्याश्राविते ब्रह्मन्यजेति संप्रेष्यति पूर्ववद्धुला भक्षं हरत्येवं पोतर्यजेति पोतारं नेष्टर्यजेति नेष्टारमग्नौद्यजेत्यानौ संप्रेष्य वषङ्कृतानुवषट्ङ्कृतेषु हुतेषु भक्षेषु सदो हृतेष्वयानीदिति होतुराचये ॥ ३० ॥ 1 स भद्रकर्यो नः सोमं राजानां पाययिष्यतीतीरे प्रत्याडर्न २० वैश्यराजन्यौ सोमं भक्षयतस्तौ यदि पिपासेते न्यग्रोधस्तिभिनौः संपिष्य रसं दधन्युन्नीय यजमानचममोन्नयनक्रमे ऽस्माद्यजमान- चमसमुन्नयत्य॑न्येषु‍ सोमचमसेषु हयमानेषु यजमानचमसादर्भ- This word seems to be missing in all my Mss. २ ०क्रमेऽस्माद्यजमान • ML/TV : ०क्रमेद्यस्माद्यजमान० AHB. 14 २१० वैखानससूत्रे २६, ३१-३२ ( ० श्रौतसूत्रे १५, ३१-३२) तरुणेनोपहत्यान्तःपरिध्यङ्गारान्व्यस्य तस्मिन्नहं वदस्मीति वा तं यजमानाय भक्षं प्रयच्छेद्दिदेवत्यान् भक्षयन्ति होमाभिषव- निमित्तो ऽध्वर्युभो वषट्कारनिमित्तो वषट्कर्तृणं भक्षः समा- ख्यानाच्चमसिनां वषर्ता प्रथमं भक्षयति ततो ऽध्वर्युरथ चमसी’ | द्विदेवत्यभक्षेषु होताध्वर्युः प्रतिप्रस्थाता चैवमनुपूर्वा ५ भवेयुरन्योऽन्यस्मिन्नुपहवमिच्छेयुरुप यस्वेत्यनुमन्त्रण उपहत इति प्रतिवचनो 1 नानुपहतेन सोमः पातवे सोमपीथेन ह व्यर्धुको भवतीति विज्ञायते । द्विरेन्द्रवायवं भक्षयतीतरौ सकृत् पुरस्तादैन्द्रवायवमादाय प्राणेषूपनिग्टह्या व्युत्सृजन्तौ पात्रं समुप- क्ष्य भक्षयतः ॥ ३१ ॥ saras scar होता भक्षयति । तथान्वारखे होत्राध्वर्यु- र्मयि’ वसुः पुरोवसुरिति भन्यत्र्त्यय होता भचयत्यथाध्वर्युस्त- द्धोता सुदवद्ययायतनं सादयत्येवं मैत्रावरुणमादाय चक्षुषो- रुपनिग्राहमन्वारब्धे ऽध्वर्यौ भक्षयति । तथा होचाध्वर्युर्मयि वसुः विदद्वसुरिति । तदपि दवद्ययायतनं सादयति । सर्वतः परि- ९५ हारमाश्विनमादाय श्रोत्रयोरुपनिग्राहमन्वारब्धे ऽध्वर्यौ होता तया होत्राध्वर्युर्मयि वसुः संयदसुरिति भक्षयति । यथायतनं सुदवत्सादयनि भक्षितानि पात्राणि नोत्सृजत्यावनयनच्छेष‍ १ चमसौ H ( and op. Hir.) ; चमसिनो MLATV; चमसौन्दि० B. २ In the Kathaka cp. āp. XIV. 24. 14. = Thus TV ; होताध्व• MLATB. The words: a đĩa naufa given by AH, are omitted by MLTBV.. ५ पात्राणि नोत्सृजत्या • ALIV; पात्राण्यभ्युत्सु • M; पाचानभ्युत्सृ• H; पावानभ्युत्सृ० • B. वैखानससूत्रे २६, ३२-३३ ( ० श्रौतसूत्रे १५, ३२-३३ ) 1 २११ होमe saate पुरोडाशशकलमैन्द्रवायवस्य पात्रे ऽवदधाति पयस्यां मैत्रावरुणस्य धाना आश्विनस्य । तानि दक्षिणस्य हविर्धानस्योत्तरस्यां वर्तन्यां सादयत्या त्तीयसवनात्परिशेरे यज्ञस्य संतत्या इति विज्ञायते द्विदेवत्यान्भतयित्वेडामुप- ५. इयत उपयमानामुपोद्यच्छन्ते चमसांश्श्रमसाध्वर्यवो । होट- चमसमास्पृष्टं धारयत्युपहतामिडां ब्रह्मा होताध्वर्युरद्मौद्यज- मानवानौ प्राश्नन्ति ॥ ३२ ॥ } 1 ! दूडाशकलमच्छावाकायानौत्रे निदधाति ! सवनीयानां पुरोडाशानां शाखाप्रहरणान्ते कृते वाजिनमासन्नमुत्करादादाय १० तेन वैश्वदेववचरति सवनौयानां वेदो ऽसि वित्तिरसौति वेदाभिमर्शनादि कर्म प्रतिपद्यते स्वं स्वं चमसं चमसिनो भक्षयन्ति भतमन्त्रेण सर्वाश्चमसान्प्रथमो होता सकृत्सकृद्भक्षयति पुनरभ्युन्नौतानध्वर्युस्तैस्तैर्भक्षितान्भक्षयति’ aaौयं होत्रका शेषांश्चमसानाप्यायस्व समेतु त इत्याप्याययन्ति भक्षयित्वा } } १५ तान्दक्षिणम्य हविर्धानस्या परेणाचमुदगपवर्गानधो निदधति ते नाराशंसा भवन्त्यच्छावाको ऽग्रेण स्वं धिष्णियं बहिःसदस- Sच्छावा वदस्व यत्ते वाद्यमिति तस्मै महत् पुरो- 屮 मास्त 1 डाशशकलं प्रयच्छन्नध्वर्युरा पो स्मान्त्राह्मणान्ब्राह्मण इयध्व- ? See TS. VI. 4. 9. 5. २ ०यमानामुपो० H; ० हयमानमुपो० MLATV ; उपययजमानमुपो० B. . ३ Thus B; होटचमसमास्पृष्टां A; होटचमसास्पृष्ट H; होटचमसमिडास्पृष्टं MLIV. ४ • ध्वर्युस्तैस्तैर्भक्षितान्भक्षयति MLTV ; • ध्वर्युभचितान्भक्षयति AHB. ५ निदधाति AHB ; निदधति MLTV ; cp. XV. 36, end. ( Thus HB ; ०सदस ब्यास्त MLTAV. २१२ वैखानससूत्रे २६, ३३-३४ ( ० श्रौतसूत्रे १५, ३३-३४ ) मित्यनुवत्यच्छावाके प्रत्युपहवमयं ब्राह्मण इच्छते तं होतरूप- इयस्वेत्याह’ तम्मृचा होतोपहयत’ ‘उन्नयस्वोभयतः शक्रं कृणुष्वेति संप्रेष्यति । तथा करोति । तस्मिन्परिहिते ऽच्छावाकचमस- मादायाश्राव्य प्रत्याश्राविते ऽच्छावाक यजेति संप्रेष्य वषट्कृतानु वषट्कृते वा हरति भक्षं नास्मिन्नुपहवमिच्छते । यद्यस्म नच्छावाक उपहवमिच्छेत भत्तयेत्येव ब्रूयाचिताप्यायित- मन्तरा नेष्टुराननस्य च चमसौ सादयति । स नाराशंसो 1 भवति ॥ ३३ ॥ उपयामग्टहीतो ऽसि मधुश्चेति प्रतिमन्त्रं पूर्वेण पूर्वेण मन्त्रेणाध्वर्युरुत्तरेणोत्तरेण प्रतिप्रस्थाता ग्रहेण परिगृह्णाति दक्षिणेन निष्क्रामन्तमितरेण प्रविशन्तं पाचेण पूर्वस्य पूर्वस्य शेषमुत्तरमुत्तरमभिग्टहौत अश्राव्य प्रात्याश्रावित ऋतुना प्रेष्येति त्रिरध्वर्युराह त्रिः प्रतिप्रस्थाता | पात्रयोर्मुखे विपर्यस्था- श्राव्य प्रत्याश्रावित ऋतुभिः प्रेष्येति द्विरध्वर्युराह द्वि: प्रति- प्रस्थाता पुनर्मुखे विपर्यस्याश्राव्य प्रत्याश्रावित ऋतुना प्रेष्येति १५ सकृदध्वर्युराह सकृत्प्रतिप्रस्थाता यस्य त्रयोदशचतुर्दशावृतुग्रहो " गृह्येते तस्योपयामग्गृहीतोऽसि ससर्पो ऽस्यहस्पत्याय त्वेति गृहीतः ॥ ३४ ॥ } १ ? प्रत्युपद्धव० ALTV; सत्युप० HMB. २ तचा होतोयते MLTV ; तमृचादोपकयखे (ति) होतारं प्रेष्यत्यु० HAB. ३ निष्क्रामन्तमितरेण प्रविशशात्रेण H; निष्कामंतरेण प्रविशत्पात्रेण A ; निष्क्रामन्तमन्तरेण प्रविशतं पात्रेण MLTV ; निष्क्रामन्तमन्तरेण प्रविशत्पात्रेण B. ० D ४ ? • चतुर्दशी TV ; ० चतुर्दश वा ऋतुपदो H; • चतुर्दशग्रह M ; • चतुर्दशर्नुग्रह L; • चतुर्दशातुग्रहेन A: चतुर्दश वा ऋतुग्रहेन B.वैखानससूत्रे २६, ३५-३६ ( ० श्रौतसूत्रे १५, ३५-३६ ) २१३ श्रध्वर्यू यजतमित्यभिज्ञाय होतरेतद्यजेति संप्रेष्यति स्वयं वा 1 निषद्य यजतो | गृहपते यजेत्यभिज्ञायैवं ग्टहपतिर्द्विदेवत्य- वदध्वर्योः पात्रे प्रतिप्रस्थाता शेषमवनयत्यतिरिक्तस्यैकदेशमध्वर्युः 1 ऽप्यन्य- प्रतिप्रस्थातुः पाचे यस्य यद्वषङ्कारे जुतस्तं तं होतारं पोतारं ५ नेष्टारमानी ब्राह्मणाच्छंसिनं मैत्रावरुणं प्रतिसंभवतो देवतमिन्द्रपौतस्येत्येव’ ब्रूयादृतुना पौतस्येति यथादेवतं वा विपर्यस्य पात्रं होतारं पोतारं नेष्टारमच्छावाकम्टतुभिः पीत- स्पेति संभक्षयतो विपर्यस्य होतारं प्रतिभक्षयत ऋतुना मार्जालीये प्रतिप्रस्थाता पात्रं प्रचाल्यायतने सादयतीन्द्रानी श्रागतः सुतमित्यध्वर्युः खेन पात्रेणाभक्षिते- नैन्द्रानं ग्रहं कलशाच्छस्त्रवन्तं गृह्णाति तं सादयित्वा होतुः पुरस्तात्प्राङासीन दूडा देवहरिति शस्त्रं प्रतिगरिष्यन् जपत्यध्वर्थो शो৺मावोमिति यद्वै होताध्वर्युमभ्याहयते तस्मिन्काल उतिष्ठ - प्रदक्षिणं पर्यावर्तमानः शोमा मोद इवेति प्रत्याहयते । ततो १५ ऽभिमुखस्तिष्ठन्महो मोदा मोद इवोमिति त्रिरर्धर्चे प्रति- 1 गृणाति ॥ ३५ ॥ प्र वो देवायाग्ग्रय दूत्यभिज्ञायोथार मोद दूवेत्यर्धर्च ओमोथा मोद दुवोमित्यवसाने | नार्धर्चालुप्यते । नाभि- प्रतिग्टह्णात्यु॑भयं व्याहावे करोति शोमा मोद दुवोथा मोद १ एवं all the Mss. 2 Thus MLTV; after अभिज्ञाय AB read : तन्नास्ते ( तन्नास्ति ) प्रतिकरस्त श्री चोथा मोदेवेति द्विरर्धर्च श्रोम् ; H : तन्नास्ति प्रतिप्रस्थाता श्रोथा मोदेवेति द्विरर्धर्च कोम् . ३ After अवसाने BMA ins. : larly H. क्या इत्यन्ते सर्वेष्वपिकारेण वा ; simi- २१४ वैखानससूत्रे २६, ३६-३७ ( ० श्रौतसूत्रे १५, ३६-३७) इवेति ’ यत्र क्व च होता विरमेदोथा मोद दुबेति ब्रूयात्सव - शस्त्राणमेवं कल्प उक्थशा इति सर्वशस्त्रान्ते सवनान्ते वा जपति शस्त्रं प्रतिगौर्य प्राङेत्यैन्द्राग्नं ग्रहमादत्ते } 1 तमनूद्यच्छन्ते चमसांश्चमसाध्वर्यव श्राश्राव्य प्रत्याश्रावित उक्थशा यज सोमस्येति संप्रेष्यति वषट्कारादनु जुहोति ५ नाराशंसांश्चानुप्रकम्पयन्ति ग्रहनाराशंसानानुकानि भक्षणा- प्यायनसादनात्यो॑मासश्चर्षणौष्टत दूति शुक्रपात्रेण वैश्वदेवं कलशात्स्तुतशस्त्रवन्तं गृह्णात्य॑सर्ज्जुसर्जोति बर्हियैा पञ्चदशस्तोत्र- aurant डायै हिंकुरु तस्यै प्रस्तुहि तस्यै स्तुहि तस्यै मे यजमानो १० वरुड्या दूति पुरस्तादाज्यानामेकैकस्य स्तोत्रस्य जपति व्याहृतौ चतुर्होतारं पञ्चहोतारं च प्रवृत्ते स्तोत्र इडा देवहरिति पूर्ववज्जपित्वा शस्त्रं प्रतिगौर्य प्राङायन्वैश्वदेव- ग्रहमादायाश्राव्योक्थशारे यज सोमस्येति संप्रेष्य वषट्कारानु- वषङ्कारे त्वानुप्रकम्प्य सर्वभक्षा ग्रहनाराशंसास्तान्मार्जालीये" प्रक्षाल्य निदधति ॥ ३६ ॥ 1 उपयामग्टहौतो ऽसि मित्रावरुणाभ्यां त्वेत्युक्यस्याच्यास्तृतीयं राजानं स्वतशस्त्रवन्तं गृहात्येष ते योनिर्मित्रावरुणाभ्यां त्वेत्याय- तने सादयति पुनर्हविरसौति स्थालौं प्रत्यभिमृशति ‘मैत्रा- I १ Thus MLTV; सर्वत्र प्रातः प्रातः सवने जपति HAB. Q १५. २ ? •कारादनुज्जुहोति MLA; कारावनुजु TVB ; वषट्कारवज्जुहोति H. ३ ? प्राग्दया A; प्रदायन H; प्रज्जायन ML; प्राजाय T; प्राजायन V; प्राङ्दायन B.

• Thus MLTV; सर्वभक्षान् ग्रह चमसान माज A; समुभक्षयाम सांस मार्जी • H; सर्वभक्षागृहश्चमसास्ताम्माजी० I am uncertain about the right reading. u fazyfa MLA; fagyifa THBV; cp. XV. 33. वैखानससूत्रे २६, ३७-३८ ( श्रौतसूत्रे १५, ३७ ३८ ) I २१५ वरुणचमसमुख्यान् दश चमसानुन्नयति पूर्ववत्स्तोत्रमुपाकृत्य स्तुते शस्त्रं प्रतिगौर्य ग्रहमादत्ते चमसांश्चमसाध्वर्यव । श्राश्राव्य प्रत्याश्रावित उक्थशा यज सोमानामिति संप्रेष्यति वषङ्कृतानु- वषट्कृ॒ते जुहति । हरन्ति भर्त्ता स्त्रिषूकथ्य विग्रहेषु नाराशंसा न ५ भवन्ति देवेभ्यस्त्वा देवयुवं पृणज्मि यज्ञस्यायुषे जुष्टमिति मैचावरुणचमसे ग्रहशेषमवनयति बाह्यतः सद अलभ्य जतं १ वनयाम्यूर्जखन्तं देवेभ्यो मधुमन्तं मनुष्येभ्य इति वा मैत्रावरुणं चमसमध्वर्युरुपक्ष्य भक्षयति यथाच मंसं चमसान्प्रथमो मैत्रावरुणो सकृद्भक्षयति स्वचमसे दिर्भचिते ऽध्वर्युः सकृद्भक्षयति । १० तृतीयं मैत्रावरुणो ऽन्ततो भक्षयित्वा चमसान्खरे सादयन्ति ’ प्रतिप्रस्थातैव विहितावुत्तरौ गणौ ताभ्यां प्रतिप्रस्थाता चर- त्युपामग्टहोतो ऽसौन्द्राय त्वेत्युक्थस्याल्या अर्ध राजानं स्तुत- शस्त्रवन्तं गृह्णाति ॥ ३७ ॥ एष ते योनिरिन्द्राय त्वेत्यायतने सादयति । पुनर्हविरसौति १५ स्थालों प्रत्यभिमृशति ब्राह्मणाच्छं सिचमसमुख्यांश्चमसानुनय- नेकस्मै चमसगणाय राजानमतिरेचयति न प्रतिप्रस्थाता वायव्यपाचे भक्षयति । ब्राह्मणाच्छंसिचमसे शेषमवनयत्यच्छा- वाकस्य चमसमनून्नयध्वमुन्नतः सर्वश एव राजानमुन्नय माति- रौरिचो दशाभिः कलशौ मृष्ट्वा न्युजेति संप्रेष्यत्यु॑पयामग्टहीतो २० सौन्द्राग्निभ्यां त्वेत्युक्थस्थाल्याः सर्वं राजानं स्तुतशस्त्रवन्तं गृह- त्येष ते योनिरिन्द्राग्निभ्यां त्वेत्यायतने पूर्ववत्सादयति । न The original reading of this passage is doubtful. AH differ considerably from MLT; cp. Hir., Vol. I, page 900. 2 Could प्रतिप्रस्थाता be interpolated ? २१६ वैखानससूत्रे २६, ३८ ( श्रौतसूत्रे १५, ३८ ) 1 स्थालौं प्रत्यभिमृशति स्तोत्रमुपाकृत्य शस्त्रं प्रतिगौर्य ग्रहमादत्ते चमसांश्चमसाध्वर्यव श्राश्राव्य प्रत्याश्रावित उक्थशा यज सोमानामिति संप्रेध्यति । वषङ्कृतानुवषङ्कृताञ्जुहत्य॑च्छावाक- चमसे’ ग्रहशेषमवनयति । यथाच॒मस॑ चमसान्पूर्ववद्भक्षयत्य॑ग्निः प्रातःसवने पात्वस्मानिति संस्थिते सवनातिं जुहोति प्रशास्त: प्रसुहोति संप्रेष्यति । सर्पतेत्याह प्रशास्ता माध्यंदिनाय सवनाय देवौ द्वाराविति संप्रसर्पन्ति संप्रसर्पन्ति ॥ ३८ ॥ यथेतं निःसृप्य यथायतनं सर्वे भू इति पञ्चदशः प्रश्नः ॥ १ • कृते जु• MLTV ; कृता जु- AH; कृताञ्जुहोति B. २ निःष्य LATV; प्रसृप्य HMB. • वैखानससूत्रे २७, १-२ ( ० श्रौतसूत्रे १६, १-२ ) २१७ अथ प्राध्वर्युः संप्रसृप्तानभिषो नागौधं ग्रावस्तुतं चाभि- ज्ञायाभिषोतारो ऽभिषुणुत ग्रावस्तुग्राव्णो ऽभिष्टुत्सवनौया- निर्वपेति संप्रेष्यति । होटचम से वसतौवरौभ्यो ऽपो निःषिच्य I 1 तास्तथा निग्राभ्याः कृत्वोपांशुसवनादन्यं ग्रावाणमादत्ते विस्रस्य र ५ राजानं ग्रावाणभि मिमौते पञ्च कृत्वो यजुषा मिमीते पञ्च कृत्वस्वष्णों । दश कृत्वो मिमानः सर्व राजानं मिमौत ! एवं मानादि माध्यंदिनं सवनं यथा प्रातः सवनमद्भिरम्युच्य ग्रावस्तुते सोमोष्णीषं प्रयच्छति । प्रारब्धे ऽभिषवे ग्रावस्तुगावस्तोत्रीया अन्वाह द्विदेवत्यर्तुग्रहेन्द्रानवैश्वदेवदर्विं होमाच’ न विद्यन्ते ९० तथा मितं राजानं होटचमसौयाभिः संतर्पयत्यदाभ्यांशुमुपांशु- पावनौ च मिते राजत्यपिम्सृज्याभिषुण्वन्तो हा ’ हा दुहेति संराधयन्तः प्रथमपर्यायस्य प्रथमे ऽभिषवे ऽभिषुण्वन्तोहार हा हा इहेति द्वितीये ऽभिषव दूहा दूहा दूहा* इति तृतीय उत्तमस्य पर्यायस्य मध्यमे ऽभिषवे वृहद्वृहदित्यभिषु एवन्त्युत्तमे १५ वा ततो ऽभिषुतं दशापवित्रेण प्रपौड्याधवनीये ऽवनौय पूर्व- वदृजौषमुखान् ग्राव्णः करोति ॥ १ ॥ • देवा ग्रावाण इन्दुरिन्द्र इत्यवादिषुरिति प्रतिप्रस्थाता ग्राव्णो ऽनुमोदत’ एकादशकपालं पशुपुरोडाशं निरुध्यामिक्षावर्ज { fan: MLTV; furer: ATB and the Vyākhyā. ? fage H (fae the Vyakhyā); fae MLTABV. = Read prob with Hir: वैश्वदेवा द०. ४ • पांशुपावनी LIVB ; ० पांशुपायको पावनौ M ; • पांवाचनौ AH; ० पांशसावनौ the Vyākhyā; ep. XVI. 10. Instead of probably each time is to be read. २१८ वैखानससूत्रे २७, २-३ ( ० श्रौतसूत्रे १६, २-३ ) } 1 याव- सवनौयान्निर्वपति | नास्य’ पशुपुरोडाश इत्येके ऽलंकृतेषु सवनौयेषु द्रोणकलशं ग्रावस्वभ्यहन्त उद्गातारो ऽधोऽधोऽक्ष- मुपकर्षन्ति धाराग्रहकाले शुक्रामन्थिनावाग्रयणमुक्थ्यं च चतुरो ग्रहान् गृह्णात्या॑ग्रयणं तिसृभ्यो धाराभ्यो ग्टत्वात्यन्याच तृतौयां धारां करोति । मरुत्वन्तं वृषभमित्यृतुपाचेणाध्वर्यु- र्मरुत्वतौयं गृह्णातौन्द्र मरुत्व इत्यृतुपाचेण द्वितीयं प्रतिप्रस्थातच धारां विरम्य प्रपौध पवित्रं पूतभृति वितनोति प्रसिद्धमेक- . धनानामाधवनौये ऽवनयनं राजानमतिपावयति माध्यंदिनाय । सवनायालं तावन्तं पूतम्भृत्यवनौय पवमान - ग्रहान् कलशं शुक्रामन्यिनावाग्रयणमुक्थ्यं च ग्रहावकाशैरुपस्थाय १० पूर्ववद्धुत्ला समन्वारभ्धा माध्यंदिनाय पवमानाय निष्क्रामन्ति त्रैष्टुभः पन्था रुद्रा देवता वागग्रेगा इति द्वाभ्यां दर्भमुष्टि- मध्वर्युरौषद्धून्बन्पूर्वो निक्रामत्यु॑त्तरेण ह॒विर्धाने गत्वोत्तरे- लाग्नौनीयं धिष्णियं परीत्य पूर्वया द्वारा सदः प्रविश्याग्रेण होतारं ब्रह्मयजमानाध्वर्यवो ऽवतिष्ठन्ते ॥ २ ॥ दक्षिणेनोद्गातारः प्रशास्तुर्धिष्णियं परीत्य माध्यंदिनेन पव- मानेन पञ्चदशेन स्तुवते ST सर्वे यथायतनमुपविशन्ति । १ नास्य LIV; नस्य AB ; नस्या H ( M defective ) . २ ० मपकर्षन्ति HAB; • टुक० MLTV ; ep. XV. 13. ३ धाराग्रह ० MH ; धारायाह • LIV; ० ग्रहण ० AB. 1 १५ ४ ?? • न्वागच्छ ML; ० न्याच्च TV ; • धिशून्यश्च AB ; आत्राव्य च H. The Vyakhya : धाराद्वयं प्रागुक्तवत् तृतीया तदन्तेन (?). ५. In AHB the words राजानमतिपावयति… पूतभ्टत्यवनीय ted before अ धारां विरम्य. ६ R probably यावान् ie यावन्, cp. XV. 18 ( end). • MLV ins. अर्ध before धून्वन् . are inser- वैखानससूत्रे २७, ३-४ ( ० श्रौतसूत्रे १६, ३-४ २१६ ज्योतिषे हिंकुर्विति यजमानो जपति प्राक् स्तुतेः व्याहृतीश्चत- होतारं च तस्यामष्टम्यां प्रस्तुतायां सुपर्णो ऽसि त्रिष्टुपकन्दा } } इति जपति’ स्तुते ऽध्वर्युरोनौविहर बर्हि स्तृणाहि पुरोडाशँ अलंकुरु प्रतिप्रस्थातर्दधिधर्मेणोदेहीति संप्रेष्यत्युक्त ५ धिष्णियानां व्याघारणं पूर्वया द्वारा हविर्धानं प्रविश्य विष्णो त्वं नो अन्तम इति ग्रहानुपतिष्ठते पात्राणि च संमृशति । प्रतिप्रस्थाता ज्योतिरसि वैश्वानरं पृश्निये दुग्धमिति दधिधर्ममवेच्यौदुम्बया सुचि कंसे चमसे वोपस्तौर्य यावती द्यावापृथिवी इति दधि गृहात्यभिघार्य वाक्च त्वा मनश्च १. श्रीणीतामित्याग्नीधीये ऽधिश्रित्य होतर्वदस्वेति संप्रेष्यति यदि श्रातो जुहोतन यद्यश्रातो ममत्तनेति होतुरभिज्ञाय श्रत हविरिति प्रत्युक्त्वाहवनीयं गत्वाश्राव्य प्रत्याश्राविते दधि- धर्मस्य यजेति संप्रेष्यति’ यमिन्द्रमाडर्वरुणं यमाहुरिति वषङ्कृते जुहोति ॥ ३ ॥ १५ 1 स्वाहा वडिन्द्रायेत्यनुवषट्ङ्कृते तूष्णौं वा हत्वा हरति भक्षं । यावन्तः प्रवर्ग्यस्यर्त्विजस्तेषूपहवमिया भूर्भुवः सुवर्मयि त्यदिन्द्रियं महदिति यजमान एव प्रत्यक्षं भक्षयति सर्वे वाप्रवर्ये सोमे दधिधर्मो न स्यान्मि॑त्रो जनान्प्र स मिचेति नाभिदेशमभि- मृशन्ते ऽच पूर्ववत्सवनौयप्रचारो माध्यंदिनस्य सवनस्येन्द्राय पुरोडाशानामनुन्नूहौति संनमति तथा माध्यंदिनस्य सवनस्येन्द्राय 1 पुरोडाशान्प्रस्थितान्प्रेष्येति ’ बषकते हुवा जुकामोपभृतं समो १ After जपति MBA and H ins. चतुहेोतारं व्याचष्टे, these words are not found in TLV. २२० वैखानससूत्रे २७, ४-६ ( ० श्रौतसूत्रे २६, ४-६ ) प्याग्नये ऽनुनये प्रेष्येति स्विष्टकृति संप्रेष्य जत्वा प्राशि- ‘मवदायेामवद्यतो ‘डां होत्रे हृत्वाधवनौयं पूतम्भृत्यवनीय दशाभिः कलशं दृष्ट्वा न्युजत्यु॑न्नौयमानेभ्यो ऽनुब्रूहि होतुञ्चमसमनून्नयध्व- मुभयतः शुक्रान् कुरुध्वमच्छावाकस्य चमसाध्वर्यौ त्वमप्युन्नयस्व प्रतिप्रस्थातश्चतुर्भिः शकलैः प्रोचिताप्रोक्षितैः प्रत्युपलम्बस्वोन्नतः सोमं प्रभावयेति संप्रेष्यति’ होटचमसमुख्यान् दशैकादश वा चमसानुन्नयति ॥ ४ ॥ संप्रेषितं कृत्वाश्राव्य प्रत्याश्राविते माध्वंदिनस्य सवनस्य निष्केवल्यस्य भागस्य शुक्रवतो मन्थिवतो मधुश्रुत इन्द्राय सोमान् प्रस्थितान् प्रेष्य मध्यतः कारिणां चमसाध्वर्यवो वषट्कृतानु- १० वषट्ङ्कृताञ्जुहुत होत्रकाणां चमसाध्वर्यवः सकृत्सकृद्भुत्वा शक्रस्या- भ्युन्नौयोपावर्तध्वमिति संप्रेष्यति वषट्कृते जत्वा प्रैतु होतुश्चमसः I प्र ब्रह्मण: प्रोद्गातृणं प्र यजमानस्य प्रयन्तु सदस्यानामिति संप्रेष्यति । प्रयन्त्येते मध्यतःकारिणां चमसा भक्षाय पुनरभ्यु- aौतेषु सोमेषु होत्रका : १ प्रसर्पणमन्त्रः प्रसृप्य यथायतनमुपविश्य १५ पुनरम्युन्नौतन्यजन्त्य॑याङग्नौदति होतुराख्यायेडामुपयमाना- मुपोद्यच्छन्ते ॥ ५ ॥ चममांश्चमसाध्वर्यवो रुद्रवगणस्य सोम देव ते मतिविदो माध्यंदिनस्य सवनस्य त्रिष्टुप्छन्दस इति भक्षमन्त्रं संनमति नाच्छावाकाय शकलं भवति सन्नेषु नाराशंसेषु गवां द्वादशशतं २० सहस्रमपरिमितं सर्वस्वं वा शतं षष्टिचतुर्विंशतिरेकविंशति- दश सप्त तिस्रो वा मन्थोदनं तिला माषा हिरण्यं वासश्चेति १ होत्रकाः AHB ; होत्र (or ट) कादि MLTV. Į वैखानससूत्रे २७, ६-७ ( ० श्रौतसूत्रे १६, ६-७ ) २२१ दक्षिणा दक्षिणेन वेदिं तिष्ठन्तोषु वैसर्जन होमवद्दाक्षिणानि जुहोत्यु॑दु॒ त्यं चित्रमिति सौरौभ्यां॑ गार्हपत्ये जुहोत्या॑नी॒नय॑ गत्वा चतुर्गृहीतं ग्टहीत्वा नयेति नयवत्यचनीये जुहोति दिवं गच्छ सुवः पतेति हिरण्यं ५ हिरण्यमुगृहीतमादाय रूपेण वो I त्वोगताति यजमानो रूपमम्यैमौति दक्षिणा: प्रदक्षिणमभ्येति तुथो वो विश्ववेदा विभजत्विति गवां मध्यं प्रविश्य कृष्णाजिनेन संत्रास्य चतुर्धा भागात्महर्त्विग्भ्यो ददाति ॥ ६ ॥ 1 1 विभजति तांश्चतुरो यावन्महर्त्विग्भ्यो ददाति तस्यार्धं द्वितौयेभ्यस्तस्य तृतीयं १. टतौयेभ्यश्चतुर्थं चतुर्थेभ्य एतत्ते ने राध इति सदो ऽभ्येति विभक्ता दक्षिणा नयत्यृतस्य पथा प्रेत चन्द्रदक्षिणा इति गार्हपत्यं सदश्चान्तरेण दक्षिणेनाग्नौघ्रौयं तौर्थेनोदीचौरुत्सृजति ब्राह्मणमद्य राध्यासमिति हिरण्यं दक्षिणाभागं चादायानौ गत्वा तेणैव मन्त्रेणाग्नौधे ददाति । वि सुवः पथ्य व्यन्तरिक्ष- १५ मिति सदः प्रेक्षते ऽस्माद्दात्रा देवा गच्छतेति दक्षिणा: पूर्वया द्वारा सद श्रागत्याग्रेण सद श्रासीनायात्रेयाय ब्राह्मणमद्य राध्यासमिति हिरण्यं दद्यात्तदभावे ऽनूचानाय महर्त्विग्भ्यो दक्षिणा मनोवाक्प्राणचचुषामनुदिशति’ ब्रह्मन्मनस्ते ददामि तदनेन निष्क्रौणामीति ब्रह्मणे ब्रह्मसदन श्रासीनाय ददाति । २० यद्दास्यन्भवति तत्तस्यानुदिशत्येवमितरेभ्यो यथायतनमासीनेभ्यो श्रोचात्माङ्ग लोम्नामेवमनु- होत्रकसदस्यचमसाध्वर्युप्रसर्पकेभ्यश्च दिशति’ ’ ॥ ७ ॥ १ Note the genitive ! I { २२२ वैखानमसूत्रे २७, ८-८ ( ० श्रौतसूत्रे १६, ८-९ ) T न देयं बहिर्वेदि नाब्राह्मणाय ब्राह्मणायाप्यविदुषे न कण्वकश्यपेभ्यो ऽप्यब्राह्मणाय वेदविदे दद्याद्येदा मरुत्वतीयाय प्रेव्यत्यथ न देयं न प्रतिग्राह्यं । यदि दद्यादनुबन्ध्यावपायां जतायां दद्यात्प्रतिग्टतौयादोदवसानीयायां पूर्णात्यां वा यद्यनो रथो वा दौयते नयवत्यां जतायां वनेषु व्यन्तरिक्षं ५ ततानेति द्वितीयामाहुतिं जुहोति यद्यश्वो पुरुषो हस्तौ वा दौयते प्रजापते न त्वदेतानौति वतौयां दक्षिणा नौतासु हरिणस्य रघुव्यत इति कृष्णविषाणग्रन्थिं विस्रस्यानु’ त्वा हरिणो म्मृग इति चात्वाले प्रास्यत्य॑थाध्व॒र्युर्यज्ञपतिषय एन- साहुरिति पञ्च वैश्वकर्मणान्यानौ जुहोतौन्द्राय मरुत्वते ऽनु- १० ब्रूहौत्यध्वर्युः प्रतिप्रस्थाता च स्वं स्वं मरुत्वतीयमादाय दक्षिणत- स्तिष्ठन्नध्वर्युराश्राव्य प्रत्याश्रावित इन्द्राय मरुत्वते प्रेयेति संप्रेष्यति ! वषङ्कृतानुवषट्कृत ऽननुवषट्कारौ वा 1 उभौ र जवर्त ग्रहवच्छेषमवनयतो प्रतिप्रस्थानेन र भक्षयन्ति दिर्होता सक- दितरौ । माजलीये पात्रं प्रक्षाल्य होतुरग्रे निदधाति ॥ ८ ॥ १५ मरुत्वा इन्द्र वृषभो रणायेति स्वेनर्तुपाचेण तृतीयं मरुत्व- तौयं कलशाच्छस्त्रवन्तं गृहीत्वर्तुपाचमालभ्यैन्द्राग्ग्रवच्छस्त्रं प्रति- ग्गृ॒णात्ये॒क्थं वाचॊौति माध्यंदिनसवनशस्त्रं प्रतिगौर्य जपति ग्रहमादत्ते चमसांश्चमसाध्वर्यव । श्राश्राव्य प्रत्याश्रावित उक्थशा यज सोमस्येति संप्रेष्यति ’ वषट्कृतानुवषते जुहोति पूर्ववद्दि - ९० 1 १ विस्सृज्य MLATVB ( in H this.kh. is missing), विस्रस्य the Vyākhya. २ वर्षानुवषवे उभौ M; •त उभौ LIV; वषङ्कवे सहोभौ AB. ३ प्रतिप्रस्थावेन भक्ष्यंति A; प्रतिप्रस्थाता भक्षं हरति MLTV ; प्रतिप्रस्थातानेन भक्षयन्ति B.वैखानससूत्रे २७, ८-१० ( ० श्रौतसूत्रे १६, ६-१० ) २२३ र्द्विर्नाराशंसाननुप्रकम्पयन्त्युक्तो भनमन्त्रो यथाचमसं चमसिनो भक्षयन्त्यप्यायननिधाने च नाराशंसानां महा इन्द्रो य श्रजमा महाँ इन्द्रो नृवदित्यन्यतरयर्चा शुक्रपात्रेण माहेन्द्र कलशात्स्तुतशस्त्रवन्तं गृह्णाति । परिमृज्य सादयित्वा पृष्ठस्तोत्र - ५ मुपाकरोति यजमानो रथन्तरे वरं ददाति स्तोत्रे वृत्ते ’ शस्त्रमुपाकृत्य प्रतिगौर्याध्वर्युर्यहमादत्त दूतरे नाराशंसांश्चाति- ग्राह्यांश्च सहैवाध्वर्युणाग्नेयं प्रतिप्रस्थातैन्द्रं नेष्टा सौर्यमुन्नेता॑श्राव्य प्रत्याश्रावित उक्थशा यज सोमस्येति संप्रेव्यति हुते माहेन्द्रे ऽग्ने तेजस्विन्निन्द्रौजस्विन् सूर्य भ्राजस्विन्नित्येतैरतिग्राह्याननु- १० जुह्वति ॥ ८ ॥ I } तेजोविदस्योजोविदसि सुवर्विदसौत्येतैस्तान्ताननुमन्त्रयते सदसि प्रत्यचो मयि मेधामित्येतैः प्रतिमन्त्रं भक्षयन्ति सर्व– भचाश्चसा । उपयामग्टहीतो ऽसौन्द्राय त्वेति त्रिभिरुक्य- विग्रहैः पूर्ववत्प्रचरतो । विश्वे देवा मरुत इति संस्थिते जुहोति प्रशास्तः प्रसुहौति संप्रेष्यति सर्पतेत्याह प्रशास्ता यथेतं निःसृप्य तृतीयसवनाय देवीद्वारौप्रभृति यथावज्जपन्तः ४ सर्वे प्रसर्पन्त्य॑ध्व॒र्युरभिषोतॄनाग्नीध्रं प्रतिप्रस्थातारमाशिरं चाभि- ज्ञायाभिषोतारो ऽभिषुणतानोत्सवनयान्निर्वप परिश्रयणमा हर } १ मुटते A; सुबत्ते HB ; ते MLTV; read probably उपटत्ते. २ यथावेदमितरे ins. MAHB, not TLV. The Vyākhyā makes no mention of these words. ३ निः (or नि )प्य MLHV, प्रसृप्य AHB. ४ तथाव० AHEB. The insertion of fire here is rather strange. It is not mentioned in the Vyakhya. Probably it is inserted wrongly, see the immediately following sampraisa. । 4 २२४ वैखानससूत्रे २७, १०-११ ( ० श्रौतसूत्रे १६, १०-११ ) प्रतिप्रस्थातराशिरं श्ट्तातयं दध्यादित्यग्रहायाहरेति संप्रेष्यति होम वसतौवरौभ्यो ऽपो निःषिच्य निग्राभ्यं कृत्वादाभ्यांश- मुपांशुपावनौ यश्चोपांशुपाचे ‘शुस्तानृजौषे ऽपिस्सृज्य प्रातः सवन- वन्महाभिषव ऋजीषमेव तूष्णीमभिषुण्वन्त्योमिक्षावर्जमनौत्सव - नौयान्निर्वपति । द्वादशकपालो ऽत्र पुरोडाशो हविर्धानस्योमे ५ | द्वारे परिश्रयति ब्रह्माध्वर्युर्यजमानः प्रतिप्रस्थातानीत्र उन्नेता पत्नौ च हविर्धानस्यान्तर्भवन्द्यध्वर्युरादित्यपाचमादाय कदा चन स्तरौरसोत्यनुद्रुत्योपयामग्टहोतो ऽस्यादित्येभ्यस्त्वेत्यादित्यस्याच्या श्रदित्यं गृह्णाति ॥ १० ॥ 1 कदा चन प्रयुच्छमौत्यनुद्रुत्योपयामग्टहीतो ऽस्यादित्येभ्य - १० स्त्वेति श्टतातयेन दध्ना श्रीणाति यज्ञो देवानामित्यनु- द्रुत्योपयामग्टहोतो ऽस्यादित्येभ्यस्त्वेत्यादित्यस्याल्याः सर्व राजानं टत्वाति विवख श्रादित्येत्यपांशुसवनेनेनं मेहयित्वा या दिव्या दृष्टिस्तया त्वा श्रणामीति श्टतातयेन दध्ना पयसा वा दृष्टिकामस्य श्रौत्वा ग्रावाणमुदृहात्यंत्र विज्ञानमुपैति । यद्यु- १५ गृहीतस्य ताजग्बिन्दुः प्रस्कन्देद्वर्षुकः पर्जन्यः स्याद्यदि चिर- मवर्षुको न सादयति । यदि कामयेत गर्भान्यशवः श्रीव्येयु- रित्युगृह्यादित्यमवेक्षेत दशापवित्रेणोपांशुसवनं परिवेष्य तेनाधः पात्रमुपयम्या समुद्रादिति दर्भानन्तराच्याव्य हस्तेन दर्भैश्वापि - दधात्यहं परस्तादित्येनमा होमाद्यजमानो ऽन्वारभते । ऽध्वर्युः सूर्यो मा देवेभ्यः पात्वित्युत्तिष्ठत्यविषिञ्चन्नुपांशुसवनं दशापवित्रेण 1 १ Thus V; निग्राभ्यां L ; नियाभ्यां T; निगाच्छं HAM.B. २ MLVTB (not AH) ins. यस्वीपांशुपावनौ (cp. Ap. XIII. 10:05). ३ श्रादित्यपचं H only. वैखानससुत्रे २७, ११-१२ ( ० श्रौत १६, ११-१२ ) २२५ परिम्सृज्य ग्रावस्वपिसृजति । विवृण्वन्ति द्वारौ। कविर्यज्ञस्य वितनोति पन्थामित्यादित्यं हरति ॥ ११ ॥ ! श्रादित्येभ्यः प्रियेभ्यः प्रियधामभ्यः प्रियव्रतेभ्यो महास्वसरस्य पतिभ्य उरोरन्तरिक्षस्याध्यतेभ्यः प्रेष्येति संप्रेष्य यास्ते विश्वाः ५. समिधः सन्त्यनइत्याहवनीये दर्भानधिप्रास्यानन्वीक्षमाणो ’ वषङ्कृत श्रदित्यं जुहोत्यु॑न्न॒म्भय पृथिवीमिति दृष्टिकामस्य जुहुयान्न त्वान्वौचेत नानुवषट्ङ्करोति न भक्षयति हृद- वदादित्यपात्रं सादयति प्रस्तोता प्रतिहर्ता वा पविचं वितत्य माध्यंदिनवदाग्रयणमेव चतसृभ्यो धाराभ्यो गृह्णात्या॑दित्यपाचा- १० चतुर्थी धारां करोत्यग्रयणं गृहीत्वा राजानमतिपावयति यावान्तृतौयसवनायालमु॑क्थ्यो यज्ञश्चेदत्रोक्य्यमेव गृह्णाति धारां विरम्य प्रपौड्य पवित्रं निदधाति यत्प्राक् पवमान - ग्रहेभ्यस्तस्मिन् कृत अग्नीने पत्न्याशिरं मथित्वापरया द्वारा 1 | t हविर्धानं प्रपादयति पूर्वया गतश्रियः पूर्वया यजमानः १५ प्रपद्यते ! ऽस्मे देवासो वपुषे चिकित्सतेति चतसृभिः प्रति- मन्त्रमाशिरं यजमानः पत्नौ च तिरः पवित्रं पूतभृत्यवनयतो दौ पवमानग्रहौ ग्टहातीत्येके पवमानग्रहान् कलशानाग्रयणं च ग्रहावकाशैरुपस्थाय निःसर्पन्तः समन्वारभन्ते ! तृतीयसवने ग्रहावकाशैर्नोपतिष्ठत इत्येके । पूर्ववद्धुत्वान्वारभ्धा श्रर्भवाय २० पवमानाय निष्क्रामन्ति माध्यंदिनपवमानवज्जगतः पन्था श्रदित्या देवता वागग्रेगा इत्यादि माध्यंदिनवदायुषे हिंकुरु १ पतिप्रास्य MLTV ; अधिप्रास्य AB ; अधःप्रास्य H. २ After • पवमानवत् AHB ins. जञ्जते. ३० मेव BH; ० मव V; 0 मपि ML.. 15 २२६ वैखानस सूत्रे २०, १२-१३ ( ० श्रौतसूत्रे १६, १२-१३ ) तस्यै प्रस्तुहि तस्यै स्तुहि तस्यै मे ऽवरुड्या दूति व्याहतः पञ्च- होतारं च पुरस्तादार्भवपवमानाद्यजमानो जपति तस्य नवम्यां प्रस्तुतायां सघासि जगतौच्छन्दा अनु त्वारभे स्वस्ति 1 मा संपारयेत्यनुमन्त्रयते ॥ १२ ॥ 1 अच्छलाकान्विहर बर्हि स्तृणाहि पुरोडाशा अलंकुरु ५ प्रतिप्रस्थातः पशौ संवदस्वेति स्तुते ऽध्वर्युः संप्रेष्यति । पूर्वया द्वारा हविर्धानं प्रविश्य विष्णो त्वं नो अन्तम इति ग्रहानुप- तिष्ठते पात्राणि च संमृशति विहृतांच्छलाकान्व्याघारयति यथा पुरस्ताच्छ्रुतं हविः शमितरिति संवादादिना पशुतन्त्रेण प्रचरती डान्तः पशुनच पुरोडाशः स्यादेव पूर्ववत्सवनौयप्रचार- १० स्तृतीयस्य सवनस्येन्द्राय पुरोडाशानामनुब्रूहीति तथा तृतीयस्य सवनस्येन्द्राय पुरोडाशान्प्रस्थितान्प्रेष्येति च वषट्ते लौप - भृतं समोप्याग्नये ऽनुब्रूह्यग्नये प्रेष्येति स्विष्टकृतं जत्वा प्राशि- मवदायेडामवद्यतौ डां होत्रे हृत्वाधवनौयं पूतम्भृत्यवनीय दशाभिः कलशं मृष्ट्रा न्युजत्यु॑नौयमानेभ्यो ऽनुब्रूहि होश्चमसमनून्नयध्वं १५ तौबा शौर्वतः कुरुध्वमच्छावाकस्य चमसाध्वर्यो ऽपि त्वमु- arrator: सोमं प्रभावयेति संप्रेष्यति ! प्रचरणकाले होट- चमसमध्वर्युरादत्ते चमसांश्च मसाध्वर्यव श्राश्राव्य प्रत्याश्राविते तृतीयस्य सवनस्यर्भुमतो विभुमतः प्रभुमतो वाजवतः सविवतो बृहस्पतिवतो विश्वेदेव्यावतस्तोत्रा आशीर्वत इन्द्राय सोमा - २० न्युस्थितान्ये॒ष्य मध्यतःकारिणां चमसाध्वर्यवो वषङ्कृतानुवषङ्कृता- जुहुत होत्रकाणां चमसाध्वर्यवः सकृत्सकृद्धत्वा शक्रस्याभ्युन्नौयो- 1 १ प्रतुहि (originally the right reading) MB only. २ Thus MLATVB ; प्रेष्येति विष्टकृति संप्रेष्यति स्विष्टकृतिं छला H. वैखानससूत्रे २७, १३-१५ (० श्रौतसूत्रे १६, १३-१५) पावर्तध्वमिति संप्रेष्यति ऽध्वर्युर्जुहोति ॥ १३ ॥ श्येनाय पत्वने स्वाहेति वष 1 २२७ दूतरे तृष्ण जुहति वट् स्वयमभिगूर्ताय नमः स्वाहेत्यनु- वषट्कॢते महर्त्विजां यजमानस्य च चमसाध्वर्यवो जुइति प्रैतु ५ होतुश्चमसः प्र ब्रह्मण: प्रोद्गातृणां प्र यजमानस्य प्रयन्तु सदस्याना- मिति संप्रेष्यति प्रयन्त्येते मध्यतःकारिणां चमसा भचाय होत्रकाणां चमसैरध्वर्युः प्रचरति ’ मैत्रावरुणचमसमादायाश्राव्य प्रशास्तर्यजेति संप्रेष्यत्येवमितरान्विष्टम्भाय धर्मणे स्वाहेत्येतैः प्रति- वषट्कारं प्रतिमन्त्रं जुहोति वट् स्वयमभिगूर्ताय नमः स्वाहेति सर्वत्रानुवषट्कृतौ ’ टम्पन्ताँ होत्रा इति जतान्सर्वाननुमन्त्रयते’ प्रसिद्धो भक्ष’ आदित्यवगणस्य सोम देव ते मतिविदस्तृतीयस्य सवनस्य जगतौच्छन्दस इति विशेषो न भक्षयतौडांर सन्नेषु नाराशंसेषु स्वं स्वं चमसमनु न्यन्ते ॥ १४ ॥ १० चौंस्त्रीन्पुरोडाशशकलान्प्राचीनावीतिनः पिण्डदानमन्त्रै- १५ दक्षिणतो यजमानपितृभ्यो निवपतौत्येवमादिप्रत्यायनान्तान् १. इति सर्वाननु म ० MLTV ; इति ता सर्वहोत इति म० A; इति जता सर्वच होता इति म० H; B useless. This sentence is given by MA and, in corrupted state by HB ; it is omitted in TLV. ३ चमसमनुन्य॑ते TV; चमसमनुमन्यते HRBLAM; cp. Āp. xIII. 12. 9. The sentence runs on at the end of this khanda. & The expression प्रत्यायनान्तान् is taken over from Hiranya- kesin, it is not in harmony with the description of the Pinda- pitṛyajña acc. to the Vaikhanasiyas. The verb, belonging to the subject expressed at the end of the preceding khanda, is not faqчfa (mark fa) but sufa. The Sütrakära does not express his thought very clearly.-Cp. XVI. 21. २२० वैखानससूत्रे २७, १५-१६ (० श्रौतसूत्रे १६, १५-१६) पिण्डपित्र्यज्ञस्य मन्त्रान्सर्वे जपन्ति । षड्ढोतारं यजमानो जपत्ये॒पा॑श्वन्तर्यामपात्रयोरन्यतरेण वाममद्य सवितरिति सावित्रं‍ ग्रहमाग्रयणाद्गृहीत्वा न सादयत्युपनिष्क्रम्य देवाय सवित्रे ऽनुब्रूहौत संप्रेष्य॒त्या॑श्राव्य प्रत्याश्राविते देवाय सवित्रे प्रेष्यति 1 संप्रेष्यति‍ । वषट्ङ्कृते जुहोति नानुवषट्ङ्करोति न च भक्षयत्ये॑ते-५ नैव पात्रेणोपयामग्टहीतो ऽसि सशर्मासि सुप्रतिष्ठान इति वैश्वदेवं ग्रहं पूतभृतः शस्त्रवन्तं गृहात्यैकया च दशभिश्च स्वभूत इत्यभिज्ञाय प्रातर्युजौ विमुच्येथामिति द्विदेवत्यपात्राणि विमुच्य प्रतिप्रस्थाता माजलीये प्रचाल्यायतने सादयति प्र द्यावा यज्ञेः पृथिवी ऋतावृधेत्यभिज्ञाय मदा मोद दूव मोदा मोद १० दूत्युभयतो मोदं प्रतिग्टणात्या व्याहावात् ॥ १५ ॥ र्भवति } अथ यत्र होतुरभिजानाति तद्राधो अद्य सवितुर्वरेण्यमिति मदा मोद व मोदा मोद इवेत्यन्यतरतोमोदं प्रतिग्टणात्या व्याहावादुक्थं वाचौन्द्रायेति तृतीयसवने जपति ’ शस्त्रं प्रतिगौर्य प्रातः सवने वैश्वदेववहा नाराशंसाः । सौम्यञ्चरु - १५ व्याख्यातस्तस्य कल्पञ्श्च॑रुमासाद्याग्नावैष्णव्यर्चीपांशुयाज- प्रयजति । प्राचीनावीती हस्तेन सौम्यस्य प्रथममवदान- मवदाय मेचणेन द्वितीयमवद्यति दक्षिणतो ऽवदायाभिघार्योद- ङ्कतिक्रम्य दक्षिणामुखस्तिष्ठन्नाश्राव्य सौम्यस्य यजेति वषट्कृते दक्षिणार्धपूर्वार्ध जुहोति’ पुनः पूर्ववहृतस्य यजति । विष्णो त्वं २० वहृतस्य १ सावित्र्याप्रयणाडु MLTV. २ संप्रेष्यति om. MLTV. ३ नानुवषट्ङ्करोति only in TV and somewhat corrupt in AHB. वैखानससूत्रे २७, १६-१८ (० श्रौतसूत्रे १६, १६-१८) २२६ नो अन्तम इति वैष्णव्यर्चा स्रुवातिमभिजुहोति प्रत्याक्रम्य चरावाज्यमानौयोद्गात्टभ्यो हरन्ति ॥ १६ ॥ I सो त एतद्यदु त इत्युद्गातारो ऽवेक्षन्ते । य आत्मानं न परिपश्येदितासुः स्यादित्युक्तमा॑ज्येन सो ऽभिददिं कृत्वा यन्मे ५ मनः परागतमित्यवेक्षेत पुनरग्नौघ्रः शलाकाभिर्धिष्णियान् विहरत्य॑ध्व॒र्युर्नवग्गृ॒होत॒माज्यं गृहौला यथान्युप्तं व्याघारय- त्यानीयमादितो ऽन्ततश्च 1 शेषमाज्यस्य करोति प्रियन्ते धिष्णिया उपांशुपात्रमादायोपयामग्टहोतो ऽसि बृहस्पति - सुतस्य तद्वत्याग्रयणात्पात्नीवतं गृह्णाति । न सादयत्यज्य - श्रीवात्याक्रम्याश्राव्य’ प्रत्याश्रविते ऽनौत्पात्नीवतस्य यजेति संप्रेष्यत्य॑ग्ना३ दू पत्नीवा ३ : २ मजूर्देवेन ला सोमं पिब स्वाहेति’ वषद्द्रुत उत्तरार्धे जुहोत्यु॑षांश्वनुवषट्ङ्करोति जला हरति भक्षं यद्याग्नौघ्र उपहवमिच्छते भक्षयेत्येव ब्रूयात् ॥ १७ ॥ १० शेषेण १५. 1 अनौने टुरुपस्थमासौद नेष्टः पत्नमुदानयोन्नेतर्होतुश्चमस- मनून्नय होटचमसे ध्रुवायावकाशं कुरूगाचा पत्नीं संख्यापय सर्वेश एव राजानमुन्नय मातिरौरिचो दशभिः कलशौ मृष्ट्वा न्युजेति संप्रेष्यत्युत्तरासु संस्थासु सर्वश एवं राजानमुन्नयेति‍ प्रेषशेषं तत्तत्संस्थाचमसगणानामुत्तमुन्नयन्सं प्रेष्यत्य॑न्तरा नेष्टारं १ श्रात्याक्रम्य TV; बौणात्यत्याक्र• HAB; त्रौला प्रत्याक्र० ML. The signs of pluti are only given for the first word and only in some of the Mss. ३० मुन्नयति H, but ep the Vyākhyā : उत्तरासन्ध्यादिसंस्थासु सर्वश एव राजानमित्यादि प्रेषांश उत्तम एव चमसगणे स्यात् T or the rest, instead of प्रेषशेषं, A reads प्रतिप्रेषशेष and HB प्रभ्टतिप्रेषशेष. I २३० वैखानससूत्रे २७,१८-१९ ( ० श्रौतसूत्रे १६, १८-१९ ) 1 धिष्णियं चाग्नीधो व्यवसृप्याग्रिपौतस्येति भक्षमन्त्रं संनम्य भक्षयति । नोपस्थ श्रासीत क्लीबः स्यादिति । होटचमसमुख्यां- चमसानुन्नयन्सर्वश एव राजानमुन्नीय दशाभिः कलशौ मृष्ट्वा न्युब्जत्यु॑त्तरवेद्यां चमसान्संसाद्य यज्ञायज्ञियस्तोत्रमुपाकरोति दीपयन्ति घिष्णियान्विस्य र नौवींर कर्णप्रावृता श्रविरिव ५ नाभिं कुर्वाणा भवन्ति ये सदस्याः सन्त ऋत्विजो यज- मानश्च’ ते सर्वे ऽग्निष्टोममुपगायेयुः । सकर्णमकर्ण वा प्रोत्य यज्ञायज्ञियैः स्तुवते । सप्तहोतारं यजमानों व्याचष्टे । प्रस्तुते सानि हिंकारमनु विश्वस्य ते विश्वावत इति नेष्टा पत्नीमुगाचा संख्याप्य वाचयति यद्येनामुद्गातोपमीवति तदेषा पत्न्य- १० गन्देवान्यज्ञ इति नकृत्य वङ्गणावाविष्कृत्य स्वाहाकृताः समुद्रेष्ठा गन्धर्वमित्यस्या अन्तरमूर्वीः पन्नेजनौरुदीचौर्दक्षिण- नोरुणr संवर्तयत्य तृतीयाया स्तोत्रीयायाः संख्यापनोपप्रवर्तने भवतः ॥ १८ ॥ पत्ते ऽग्निष्टोमयस्तोत्र श्रग्निमारुतं शस्त्रमुपाकरोत्य- १५ भ्यग्रे प्रतिग्टणात्यापो हि ष्ठा मयोभव इत्यभिज्ञायापो विषिञ्च- प्रतिग्टणाति खादुष्किलायं मधुमा उतार्यमित्यभिज्ञायो- १ ० यस्तोच. THBV : • यं स्तोत्र • MLA. fa TV; fae MLAB; H corrupt. ३ नौविं TV ; नौवीं ML. ४ भवंति H ; भवति MLATBV.. ५ यजमान श्वेत्येक AHB. ( प्रोर्गुत्य HAB; प्रोर्णयति ML; प्रोता TV. ७ उपमौवति TV ; उपमवति L; उपमौयति AHB ; उपवदति M. ८ तदेषा MTL ; तदैषा ABV ; तदोषो H. ९ ॰भ्यये HA ; त्यने B ; ०भ्ययं T ; missing in ML; शस्त्रमभ्ययं V. वैखानससूत्रे २७, १९-२० ( ० श्रौतसूत्रे १६, १९-२० ) २३१ भयतोमोदं प्रतिग्टणाति मदा मोद दूव मोदा मोद इवेत्या- व्याहावात्त॑न्तुं तन्ववजस इत्यभिज्ञाय प्रतिप्रस्थाता ध्रुवं भूतमसि भूते मा धा इत्यभिमन्त्र्य द्यावापृथिवीभ्यां त्वा परिग्टहामीति परिगृह्णाति सादनादि ध्रुवस्य यजमानो न मूत्रं करोत्याव- ५ नयनाद्विश्वे त्वा देवा वैश्वानराः प्रच्यावयन्विति ध्रुवस्थाना- च्यावयति दिवि देवान्दृ हेति हत्वा ध्रुवं ध्रुवेण हविषेत्यान्ता- दनुवाकस्य पुरस्तात्प्रत्यङ्कासोनो होटचमसे ध्रुवमवनयति ॥ १८ ॥ { पुरस्तादुक्यस्यावनीय इत्युक्तमुत नो ऽहिर्बुध्यः श्टणोत्वज एकपादिति बोक्थं वाचन्द्रायेति तृतीयसवने शस्त्रं प्रतिगौर्य १० होटचमसमध्वर्युरादत्ते चमसानितरांश्चमसाध्वर्यव श्राश्राव्य प्रत्याश्रावित उक्थशा यज सोमानामिति संप्रेष्यति वषङ्कृतानु- वषट्कृते च सर्वाश्चमसान् जुहत्यं सर्वभक्षाश्चममाः सुभूरसि ’ श्रेष्ठो रश्मौनां प्रियो देवानामिति होटचमसमध्वर्युः प्रति- भक्षयति ! यथा त्व सूर्यासीत्यादित्यमुपतिष्ठते यजमान १५ आयुर्म इन्द्रियं धेौष्टं म श्रागच्छत्वित्याहवनीयमग्नौदौपयजा- नित्यादि पाशुकेन प्रचरति प्रहृतेषु परिधिषु संस्रावेणाभि- त्योपयामग्टहीतोऽसि हरिरसोत्युन्नेता द्रोणकलशेन सर्वमा- ग्रयां हारियोजनं ग्रहं गृह्णाति हरौ स्य हर्योधना इति बहौभिर्धानाभिः श्रौणात्यथैनमादायोपोत्तिष्ठन्निन्द्राय हरवते धानासोमानामनुब्रूहौति संप्रेष्योपनिष्क्रम्य शौर्षन्नधि निधाय : १ सादनादि MLTV; सादनानि AHB. The grammatical sense is not quite clear. २ च given by LTAHV; om. by MB. ३ सुभू० the Vyākhyā; विभू. MLTV, and prob. H, A incomplete. २३२ वैखानससूत्रे २७, २०-२२ (० श्रौतसूत्रे १६, २०-२२ ) विक्रम्याश्राव्य प्रत्याश्रावित इन्द्राय हरिवते धानासोमा- न्प्रस्थितान्प्रेष्येति वषङ्कृते महसोमा जुहोति ॥ २० ॥ इन्द्राय स्वाहेत अनुवषट्कृते हुत्वा हरति भक्षर्मपरेणाहवनौयं द्रोणकलश- मवस्याप्योतन्नेर्युपहवमिद्देष्टयजुषस्ते देव सोमेति यावन्त ऋत्विजस्ते ५ मर्षे भक्षयन्ति दङ्गिरसं भिन्दन्तो निर्धयन्त दूव निरिव धयन्तश्चिश्चिषाकारं भक्षयन्तः कृष्यै क्षमाय रये पोषायेति जपित्वोत्तरवेद्यामापूर्या स्था मा पूरयतेति निष्ठीव्योपवपन्ति स्यमुदपात्रं बर्हिरित्येतत्समादाय जघनेन दक्षिणेन हविर्धाने परौत्य दक्षिणेन मार्जालीयं धिष्णियं स्फयेनोपहत्यावोच्य १० दक्षिणाग्रं बर्हिः स्तीर्त्वानिर्मार्जयति मार्जयन्तां पितरः सोम्यास दूत्येतैः प्रतिमन्त्रम॑थ तिस्रो धाना ददात्येतत्ते ततासौ ये च त्वामन्वित्येतदादिप्रत्यायनान्तान् पिण्ड पिटयज्ञमन्त्रान् जपित्वा षड्ढोतारमनूच्य यथेतमेत्याग्नौ नौये यन्म आत्मनः पुनरग्निश्चक्षु- रिति द्वे मिन्दाहुतौ जुहोति ॥ २१ ॥ १५ एकधनपरिशिष्टा अपः खे खे चमसे निः षिच्य प्रम्लाय तौत्रीकृताभिर्दूर्वाभिः सरसा अप्सु धौतस्य सोम देव त इत्य- परेण चावालमास्तावे वा प्रत्यञ्चचमसिनो भक्षयित्वा समुद्रं वः प्रहिणोम्यच्छायं वो मरुत इति चात्वाले निनौयाग्नौ दधिक्राव्ण दूति दधिद्रप्नान्भचयन्त्यु॑भा कवौ युवाना सत्येति २० १ Thus TV only; दद्भिः संभि० or संवि० MLAHB; Vyākhyā : दन्तैर्न धानाः संभिन्दन्ति ; after • भिन्दन्तौ HAB ins. धाना. ९ Cp. XVI. 15, where, however, the wording is a little different.वैखानसमुत्रे २७, २२-२३ (० श्रौतसूत्रे १६, २२-२३ ) २३३ तनूनत्रिणः सख्यविसर्जनं जपन्येपाम सोमममृता श्रभूमेत्यादित्य- मुपतिष्ठन्ते देवकृतस्यैनसो ऽवयजनमसि स्वाहेति सप्तभिराह- वनौये शकलानभ्यादधत्यभिम्सृष्टे वेदे पत्नौः संयाजयन्ति ’ स्तौ वेदे भ्रुवामाप्याय्य धाता रातिः सवितेत्यन्तर्वेद्यूर्ध्वस्तिष्ठन् संततं ५ जुहा नव समिष्टयजूंषि जुहोति षडृग्मियाणि यजूंव्य॑त्र विषाणकृष्णाजिनयोः २ प्रासनमेकेषामग्निना देवेनेन्द्रेण देवेन विश्वेभिर्देवेभिरिति त्रिभिर्विष्णवतिक्रमैर्यजमानस्त्रीन्विष्ण्वति- क्रमान् कृत्वा दक्षिणेनाहवनीयं तिष्ठन्सर्वेभिर्देवेभिरिति चतुर्थ विष्णवतिक्रमं जपतौन्द्रेण सयुजो वयमित्याहवनीयमुपतिष्ठते ऽध्वर्युरिदं तृतीयः सवनं कवौनामिति संस्थिते सवनाजतिं जुहोति । प्रशास्तः प्रसुहौति संप्रेष्यति । सर्पतेत्याह प्रशास्ता 1 संतिष्ठते तृतीयसवनम् ॥ २२ ॥ श्राग्रयणोक्य्यादित्यध्रुवस्यालौभ्यश्चतसृभ्यो ऽन्यचापराः ४ स्थालौश्चात्वाले प्रास्यौदुम्बरोम धिषवणचर्मफलके ग्राव्णो वाय- १५ व्यानि चमसान् द्रोणकलशं खरपांसुन्यदन्यत्सोमलिप्तं सुरक्षितं कृत्वा वेदं कृत्वाग्निपरिस्तरणादि प्रतिपद्य प्रणीतावर्ज पात्राणि प्रयुज्य निर्वणकाले वारुणमेककपालं निरुप्य पुरोडाशं यजु- रुत्पूताभिरद्भिः संयुत्याप्यलेपं निनीय प्रोक्षणौरासादय स्रुवं च १ AHB ins. after •याणि : उत्तराय, V: २ Thus (not विषाणा ० ) all the Mss. ३ HAB ins यथावेदमितरे, op. XVI. 10. D ● यात्यजू.. ४ न्यत्रपरां स्थालों A ; व् न्यत्रापरां H; न्यत्र परस्थाली • MLTV ; ..न्यत्रपरा… मस्थालों B. ५ ० दुम्बरोमधि • MLTV; • दुम्बर्यामधि० AHB. ६ वेदं कृत्वा only in H; वेदिं कृत्वा B. of given by VHT, om. MLAB. : २३४ वैखानससूत्रे २७, २३-२४ ( ० श्रौतसूत्रे १६, २३-२४ ) स्रुचश्च संमृड्ड्याज्येनोदेहीति संप्रेष्यत्यज्यानि चतुर्गृहीतानि वारुणं पुरोडाशमलंकृत्योत्तरें ऽसे सादयत्य॑न्तरेण चात्वालो- त्करावौदुम्बरौमासन्दौ निधाय तत्र सुरक्षितानौदुम्बर्यादौन् } सादयति ॥ २३ ॥ } } श्रायुर्दा ने हविषो जुषाण इत्यवभृथमवैष्यन् जुहुयान्नमो ५ रुद्राय वास्तोष्पतय इति च वारुणं पुरोडाशं स्रुवमाज्यस्थालौं स्रुचो बर्हिः सोमोष्णीषं सोमोपनहनं सोमपरिश्रयणं चेत्ये- तत्समादाय प्रस्तोतः साम गायेति संप्रेष्यति । साम्नि प्रस्तुत उरु हि राजा वरुणचकारेति तौर्थेन निष्क्रामन्ति साम्रा प्रस्तोतान्ववैति सह पत्न्या सर्वे साम्नस्त्रिर्निधनमुपयन्ति १० सर्वा दिशो ऽवभृथायाभ्यवयन्ति यां दिशं गच्छेयुस्तथामुखाः प्रचरेयुरित्येके । वहन्तीनां स्थावरा अभ्यवेत्यास्तदभावे यथा- कामं मध्ये प्रस्तोतः साम गायेति द्वितीयं संप्रेष्यति तथा निधनमुपयन्त्य॑पो दृष्ट्वा शतं ते राजन्निति जपत्यु॑दकान्ते तृतीयं प्रस्तोतः साम गायेत्यादि पूर्ववदुदकान्ते स्तरणान्तां वेदिं कृत्वा १५ तस्यां वषि सादयत्यपि वा न वेदिरभिष्ठितो वरुणस्य पाश इत्यपामधितिष्ठति । प्रति ते जिल्हा घृतमुच्चरष्येदिति बर्हिः प्रहृत्य स्रुवेणाभिजुहोति । विगाह्य तिष्ठन्तो ऽवभृथेन चरन्ति ॥ २४ ॥ १ ततः VIML. 1 २ औदुम्बर्यादीन् सादयति VIMAB ; बरान् सादयति L; औदुंबर्यासं- मंदीन सादयति H. The genitive is incomprehensible. The original text should have been अपामन्तमभितिष्ठन्ति. ४ Thus MLTV ; AHB have सुचा जत्वाभिजुहोति instead of बहिः प्रहृत्य सुवेष्णाभि०. वैखानससूत्रे २७, २५-२६ ( ० श्रौतसूत्रे १६, २५-२६ ) २३५ I } 1 1 अप’ उपवाज्य स्रुवाधारमाघार्याग्नौदपस्त्रिः २ संमृडौति संप्रेष्यत्यापो वाजजितो वाजं वः सरिष्यन्तौर्वाजं जेष्यन्तौर्वाजिनी- वजजितो वाजजित्याये संमापो ऽनादा अन्नाद्यायेति मार्जनमन्त्रं संनमर्त्यग्नेरनौकमप श्राविवेशेति स्रुच्यमाघारयति ५ वागस्याग्नेयौत्यनुमन्त्रयते यजमानस्तिष्ठ होतरित्येतावान्प्रवरो ऽपबर्हिषः प्रयाजान्यजत्यनुमन्तावाज्यभागावश्व सधिष्टवा मे सोमो अब्रवौदित्यनूच्येत१ । पुरोडाशस्यावदाय वरुणं यजति कृत्स्नं पुरोडाशमवदायाग्नौवरुणौ स्विष्टकृतौ य॒जय॑नौदपः सह- त्संटड्डौति संप्रेष्यत्य॑पब॒र्हिषावन्याजौ यजति देवौ यजेति १० प्रथममनूयाजं संप्रेष्यति यजेत्युत्तरमेतावत्क्रियते । समुद्रे ते हृदयमश्वन्तरित्यसु स्रुचं प्रतिष्ठाप्य सं त्वा विशन्त्वोषधीरुत्ताप इति स्रुचमद्भिः पूरयित्वा यज्ञस्य त्वा यज्ञपते हविर्भिः सूक्तवाके नमोवाके विधेम स्वाहेत्य वा जुहोत्युपतिष्ठते वा॑म्पृथ निचङ्कणेति यत्किंचित्सोमलिप्तमवभृथे संप्रकिरति / सुमित्रा न १५ इत्यञ्जलिनाप उपहरन्ति दुर्मिचास्तस्मै भूयासुर्यो ऽस्मादेष्टि यं च वयं द्विम इति द्वेष्यदिशि निरस्यति । ॥ २५ ॥ I 1 यत्ते ग्राव्णा चिच्छिदुः सोम राजन्निति दशभिः सोम. द्रावतौभिर्दनौदुम्बरशाखयजषं प्रोक्षति प्रहृत्य वाभिजुहुया- देकादशभिर्नवभिः सप्तभिः पञ्चभिश्चतसृभिर्वा स्रुचटजीषेण २. पूरयित्वा समुद्रे ते हृदयमस्वन्तिरित्यप्तूपमारयति देवीराप १ Before अप AHB ins. ऊढासु देवतासु. २ सुबाधार • AHB ; सौवाधार • MLTV. ३ इत्यनूच्चे B; इत्यनुच्येत MLTAV. The word is not clear. 8 उपहरति AB: उपचरति MLTV ; पचरंति H. Read with Baudh VIII. 20 : उपहन्ति. २३६ वैखानससूत्रे २७, २६-२० ( ० श्रौतसूत्रे १६, २६-२७ ) I 1 इत्युपतिष्ठते ! यो बिन्दुरुत्सुतस्तमप्सु धौतस्येत्युपस्पृशेदवजिघ्रे - नुपमज्जन्तौ दम्पती सशिरस्कौ स्नात्वान्योऽन्यस्य पृष्टं चालयतो वि ते मुञ्चामीति यजमानो मेखलामुन्मुञ्चतोमं विष्यामीति योक्तं पत्नी दीक्षितवसने मेखलां जालं चावट्ये प्रास्य यज- मानः सोमोपनहनं परिधत्ते पत्नी सोमपरिश्रयणमुन्नेतरुन्नये - ५ त्युनेतारं प्रायं तम॒सम्पर्युदुत्यं चित्रमिति तिसृभिरुद्वतौभि- रुन्नेता यजमानप्रथमान्होत्टप्रथमान्चावभृथादुन्नयति ॥ २६ ॥ प्रतियुतो वरुणस्य पाश इत्यपामन्तं प्रतियौति प्रत्यस्तो वरुणस्य पाश इत्यपामन्तं प्रत्यस्यति पुरस्कृत्योन्नेतारं समि- त्पाण्यो ऽपाम सोममिति महीयां जपन्तो ऽप्रतीक्षमागत्येधो १० ऽस्येधिषौमहत्याहवनीये समिधमाधायापो’ श्रन्वचारिष- मित्युपतिष्ठन्ते तथा गार्हपत्ये पत्नी प्राग्वंशे प्रायणीयवदुदय- नौयेष्टिरिभे ऽनूयाजसमिधमुपसंनह्य सक्षामकाषायां प्रायणीय- स्थाल्यामुदयनीयं चरुं श्रपयति । पत्नी संनह्यति 1 1 न जुहा- माज्यं गृह्णाति न प्रयाजा श्राज्यभागानां पथ्यां स्वस्ति- १५ मुत्तमां यजति ! याः प्रायणीयस्य याज्या इत्युक्तं ’ यास्ते विश्वाः समिधः सन्त्य इति पुरस्ता त्विष्टकृतः सुवाजतिं जुहोति शंय्वन्त उदयनीयः संतिष्ठते । मैत्रावरुण वशां गामनुबन्ध्यामालभते । हुतायां वपायां दक्षिणस्यां वेदिश्रोष्यां यजमानः केशश्मश्रु वपते ’ वरं न ददात्येनूबन्ध्यायाः पशु- २० पुरोडाशं निरुप्य देविकाहवींषि निर्वपति धात्रे पुरोडाशं द्वादशकपालं निर्वपत्यनुमत्यै चरुं राकायै चरुं सिनीवाल्यै १ समिध आधाया- TVB. वैखानससूत्रे २७, २७-२८ ( ० श्रौतसूत्रे १६, २७-२८) २३७ चरुं कु चरुमिति } श्रपयति’ ॥ २७ ॥ 1 तासु सोमस्थालौव्वेतांश्चरून् पयसि ’ I पशुपुरोडाशस्य देविकाहविषां च समानं स्विष्टकृदिडमेनू - याजान्ते स्वरुं जुहोति हृदयशूलमुद्रासयत्य॑नूबन्ध्यायाः स्थाने ५ मैत्रावरुणौमामिक्षां कुर्वन्ति सेडान्ता संतिष्ठते सदोहवि- धनानां पूर्वसुरचितान् ग्रन्थीन्विस्त्रस्योदौचौ हविर्धाने बर्हिर्वेदि निर्वर्त्य यत्कुसौदमप्रतौत्तमित्याहवनीयादुल्मुकमादाय वेदि- मुपोषति । यदि मिश्रमिव चरेदश्ञ्जलिना सक्तून्प्रदाव्ये विश्व- लोपेति जुहुयाद्येजमानो ऽयं नो नभसा पुर इत्यग्निमुपतिष्ठते । १० यदाकूतादिति तिसृभिर्धूममनुमन्त्रयते हां विधान्या- मित्युक्तम॑न्तर्वेद्यासौनो ऽतिमोक्षाज्जपत्य॑त्र विष्णुक्रमानेके समा मनन्ति । प्राजहितं शालामुखीयं पृथगरण्योः समारोपयति प्राङदङ् वोदवसाय देवयजनमध्यवस्य मथित्वाग्नौविहृत्याष्ट- गृहीतेन वा स्रुचं पूरयित्वोरु विष्णो विक्रमस्वेदं विष्णुर्विचक्रम १५ इति वोदवसानीयां वैष्णव पूर्णाहुतिं जुहोति ’ स्वायतने ऽग्निं प्रतिष्ठापयति तदानीमेव सायमग्निहोत्रं जुहोति काले प्रातरग्निहोत्रं जुहुयात्संतिष्ठतेऽग्निष्टोमो यदि राजन्यो ऽग्निष्टोमेन यजेत सो ऽच षोडशिनं ग्रहं गृहीयादेष एवा- . } त्यग्निष्टोमो ऽत्यग्निष्टोमः ॥ २८ ॥ | इति श्रौतस्तत्रे षोडशः प्रश्नः ॥ 1 १ एतांचरून् पयिसि श्रप: AHB ; एतांश्चच्छ्रप० MLTV. २३८ 1 वैखानससूत्रे २८, १-२ (० श्रौतसूत्रे १७, १-२ ) 1 अथोक्यप्रभ्टतिसंस्था व्याख्यास्यामस्तां श्रग्निष्टोमकल्यास्तद्गुण- विकारास्तृतीयसवने पशुकाम उक्थ्यं ग्रहं गृहयात्प॑ञ्चदशछदिः सदः क्रतुकरणेनोक्ते होममार्जने द्वितीयः पशरैन्द्राग्नः सनीय श्रलभ्यो ऽग्निष्टोमचमसगणादुपरि माध्यंदिनव- त्रिभिरुक्यविग्रहैः प्रचरतौन्द्रावरुणाभ्यां त्वेति प्रथमे ग्रहण- सादनाविन्द्रावृहस्पतिभ्यां त्वेति द्वितीय इन्द्राविष्णुभ्यां त्वेति तृतीयेऽगोदौपयजानित्यादि पाशुकं सिद्धं सर्वसंस्थासु ॥१॥ षोडशिना वौर्यकामो यजेता धिलोककर्णया शुष्ठया राजानं क्रीणाति’ सदः सप्तदशच्छदिर्भवति । खरस्योत्तरें से खादिरं चतुःस्रक्ति षोडशिपाच प्रयुनक्ति ’ क्रतुकरणं वा तेनैव १० द्रोणकलशं स्पृशति यूयं परिवौयैन्द्रं दृष्णिं टतौयं सवनौयमा- लभते | तृतीयसवने प्रचरित उक्थ्यविग्रहैरातिष्ठ वृचहन्निति मन्त्रेणोक्य्यादाग्रयणादा षोडशिनं ग्रहं गृह्णाति धाराग्रहाणा- मुत्तमं षोडशिनं । सवने सवने ऽभिग्टहातीत्येकेर यस्मान्न जात इति चतसृभिराछिद्रकोभिः षोडशिनं सन्नमभिमन्त्रयते ॥ २ ॥ १५ } । 1 ।

2. With क the Mss. ( अधोलोष Ap. Hir ) ; cp. Journal of the Germ. Or. Soc., Vol. 72, page 4. २ Emended; षोडशिनं MATVH; षोडशं L. ३ ? मन्त्रेणोक्यग्रामा ( थ्यमा० ) ग्रयणाद्या ( द्वा ) षोडशिनं ग्रहं ग्टहाति धारा- ग्रहणामुत्तमं षोडशिनं सवने सबने ऽभिग्टह्णातीत्येके HRB ; A : मंत्रेणाग्रेणारषोड- शिनं ग्रहं गृह्णाति धाराग्रहणमुत्तमं षोडशिनं सवने सवने भिग्ट० etc., as HR ; मन्त्रेणाग्रयणाद्वा षोडशिनं ग्रहं गृह्णातीत्येके M ; TV : मन्त्रेणाग्रयत्षोडशिनं ग्रह etc., as M; L : मन्त्रयत्रयत्तोडशिनं etc., as M. ४ चछिद्रकौभिः RB; H corrupt ( याशिका only) ; आछिद्रिकौभिः TV; fff: A; ff: ML. This designation of these verses is unknown from elsewhere. -५ - षडशिनं सन्नमभि० R ; षोडशिनं संनभि० H; षोडशिनं सन्नभि० AB ; itsfer स्तोत्रमुपाकरोतीति सन्नभि० MLVT. वैखानससूत्रे २८, ३-५ ( ० श्रौतसूत्रे १७, ३-५ ) २३८ उत्तमादुक्थ्यपर्यायात्पुरस्तादुक्ये षोडशिनं गृहीयादा समयाविषिते सूर्ये हिरण्येन षोडशिनं स्तोत्रमुपाकरोति श्वेतमरुणपिशङ्गं वाचं पुरस्तात्स्थापयन्ति ’ हरिवच्छत्रं भव- त्युपरिष्टात्स्तोत्रौयानुरूपादानुष्टुभ्य श्रोथा मोद द्रव मदे ५ मदा मोद इंवोमथेति व्यत्यासमुभयतोमोदं प्रतिग्टणाति शस्त्रं प्रतिगौर्य ग्रहमादत्ते चमसांचक्थिशा यज सोमानामिति संप्रेष्यतौन्द्राधिपते ऽधिपतिरिति वषट्कते षोडशिनं जुहोतौ’ न्द्रश्च सम्रादिति षोडशिनं भक्षयति पूर्ववच्चमसानां भतमन्त्रमनुष्टु- प्छन्दस इति संनमत्यरुणपिशङ्गो ऽश्वो दक्षिणतिरात्रेण ब्रह्म- १० वर्चसकामो यजेत मद एकविंशतिच्च्छदिर्भवति क्रतुकरण- यजुर्वेदविर्धाने प्रपद्यते न तेन जुहोति न स्पृशति ॥ ३ ॥ यूपं परिवौय सारखतों मेष ‘चतुर्थी सवनौयामालभेत 1 1 1 मेषं वा षोडशचमः प्रचर्य रात्रिपर्यायैस्त्रिभिस्त्रिषु यामेषु प्रचरत्य॑पयामगृहतो ऽसौन्द्राय वापिशर्वरायेति होटमैत्रावरुण- १५ ब्राह्मणाच्छंस्यच्छावाकचमसमुख्यान् क्रमेण प्रथमे यामे दश‍ चमसानुनयति प्रतिचमस गणोन्नयनं स्तु॒तशस्त्रे भवतश्च॑तुर्षु चमसगणेषु प्रथमाभ्यामध्वर्युः प्रचरत्युत्तराभ्यां प्रतिप्रस्थतिष प्रथमः पर्याय एवं विहितो द्वितौयस्तृतीयश्च रात्रिपर्यायः प्रति- प्रस्थाताश्विनं दिकपालं निर्वपति श्रपयित्वासाद्य होटचमस- २० मुख्यान् संधिचमसानुनयन्सर्वं राजानमुन्नयति ॥ ४ ॥ 1 : चिद्रातरं संधिस्तोत्रमाश्विनं शस्त्रं परः सहस्रमुदित आदित्ये तस्मिन्परिहिते होटचमसमध्वर्युरादत्त इतरांश्चमसा- १ प्रतिपद्यते all the Mss. २४० वैखानससूत्रे २५, ५-७ ( ० श्रौतसूत्रे १७, ५-७ ) ध्वर्यवः । पुरोडाशं प्रतिप्रस्थाता सोमैः सह सर्वहुतं जुहोति पतिच्छन्दस इति भक्षमन्तं संनमति यस्मात्पशवः प्र प्रव भ्रंशेरन्सो ऽप्तोर्यामेण यजेत देववैष्णवा’ यथैको राचिपर्याय: चत्वारश्चमसगणा श्राग्नेयैन्द्रवैश्व- संधिचमसवत्तेषां प्रचरण- , मंतिच्छन्दस इति भतमन्त्रं संनमत्यग्नौदौपयजानित्यादि समानम् ॥ ५ ॥ 1 1 篊 यः स्तोमभागान्विद्यात्म ब्रह्मा भवति । होत्रध्वर्यूगाभिः क्रियमाणे कर्मणि तावत्तस्मिन्यज्ञाः संचरन्ति तथा छिद्रापि- धानाय यज्ञेशं विष्णुमहं ध्यायत सर्वेषु यदि प्रमत्तो व्याहरेत् त्रीणि पदा विचक्रमे तदस्य प्रियं ते ते धामानी- १० त्यृचो वैष्णवीर्जपेयाहृतौश्च ब्रह्मन् स्तोष्यामः प्रशास्तरित्यभि- 1 ज्ञाय देव सवितरेतत्ते प्राहेत्यनूच्य रश्मिरसि चयाय त्वा चयं जिम्वो स्तुतेति प्रथमेन स्तोमभागेन बहिष्यवमानस्तोत्रं प्रसौत्यैव- मनूच्य सर्वस्तोत्राणामुत्तरेणोत्तरेण स्तोमभागेन प्रसौत्य॑ग्निष्टोमे द्वादश स्तोमभागास्त्रयोदशात्यग्निष्टोमे पञ्चदशोक्थे षोडश १५ षोडशिनि सप्तदश वाजपेय एकोनविंशदतिरात्रे त्रयस्त्रिंशदप्तो- यमे संख्यानि तत्र तत्रोक्तान्येवं सर्वसंस्थासु ब्रह्मत्वम् ॥ ६ ॥ वाजपेयेन ब्राह्मणो राजन्यो वर्द्धिकामो यजेत नित्यवदा ’ तस्य सर्व’ सप्तदश संख्या भवति | षोडशिवत्कल्पो वसन्तादिषु 1 १ जनेन्द्र० MLTHBV ; वाहेन्द्र • A. 2 Thus V only ; ब्रह्म भवति MLTA ; स ब्रवीति B; सत्राति H. Thus B only; fasfa(fa) the other Mss. ४ Thus all the Mss. ! only B; विष्णुमन्चन्च्या०. ५ सर्वः HTAV ; सर्व M; पर्व: LB. वैखानस सूत्रे २८, ७-८ ( ० श्रौतसूत्रे १७, ७-८ ) } २४१ चतसृष्वृतुषु पुरस्तात्पौर्णमास्यै दौचेत । चयोदश दीक्षास्तिस्र उपसदः सप्तदशौं प्रसुतो ऽपिवा सप्तदश दोचास्तिस्र उपसद एकविंशों प्रसुतो ऽपिवा ति एव दीक्षास्ति उपसदः सप्तमीं प्रसुतः । सप्तदशार न्निर्यूपश्चतुरश्रिर्गोधूमचषालो ’ बैल्वो ५ वा यूपः खादिरः पालाशो वा शतेन राजानं क्रीणाति सप्तनवतिर्गावो हिरण्यं वासो ऽजा च त्रौण्येतच्छतं ! सप्तदशेन वा प्रागुपसद्भ्यः कृत्वा पूर्ववत्सुरां संदधाति । खरकाले प्रति- प्रस्थाता दक्षिणस्थानसो ऽधस्तात्पश्चादक्षं सुराग्रहणार्थं द्वितीयं खरं करोति ॥ ७ ॥ रशनापरिव्याणे’ प्राङ्मुखः सप्तदशभिर्वसोभिरुदौचौनदर्श वेष्टयत्यग्नीषोमीयं पशुपुरोडाशमनु देवसुवां हवींषि निर्वप- त्यनये ग्टहपतये पुरोडाशमष्टाकपालं निर्वपति कृष्णानां व्रीहौणामिति यथासमाम्नातानि हवींषि ’ पुरोडाशस्यैषां हविषां समानं स्विष्टकृदिडं सवने सवने पुरस्तादेव सवितः १५ प्रसुव यज्ञमिति सावित्रं जुहोत्यत्रैतान्दुन्दुभीननु दिशमासज्जयति पञ्च दक्षिणायां श्रोष्यां पञ्चोत्तरस्यां चतुरो दक्षिणे ऽसे ‘चौनुत्तरे तथा हास्मै दिग्भ्यो वाचमवरुन्धते ! वसतौवरी: परिहृत्य या यजमानस्य व्रतधुक् तामाशिरे दुहतेत्येवं संप्रेष्योप- वसन्यृत्विजो हिरण्यत्रजः स्रुत्ये ऽहनि प्रचरन्ति’ पाचाण्यासा- २० दयन्नैन्द्रातिग्राह्यपात्रस्य स्थाने पञ्चेन्द्राण्यासादयति । तेषामैन्द्र- । वत्प्रचारः ॥ ८ ॥ १ R. परिव्ययणे ? २ ० दौचौनं दशं MAHB; ०दीचीनः दर्श LTV. 16

२४२ वैखानससूत्रे २८, ८-१० ( ० श्रौतसूत्रे १७, ९-१० ) षोडशिपाचमासाद्य सप्तदश प्राजापत्यानि सोमग्रहपाचा- यासादयति । तानि षोडशिपात्रसदृतापरस्मिन् खरे प्रति- प्रस्थाता सप्तदश मृन्मयानि सुराग्रहपात्राण्यासादयत्र्त्यतिरात्र- वत्ॠतुकरणमै न्द्रमतिग्राह्यं गृहीत्वोपयामग्टहीतो ऽसि नृषदं त्वा द्रुषदमित्येतैः पञ्चभिः प्रतिमन्त्रं पञ्चैन्द्रानतिग्राह्यान्गृह्णाति पुनातु ते परिस्रुतमिति यजुषाध्वर्युवत्प्रतिप्रस्थातोदी चौनदशेन वाल॒मयेनं सुरां पुनात्या विष्ठा जनयन्कर्वराणीत्यनुद्रुत्योप- यामग्टहीतोऽसि प्रजापतये त्वा जुष्टं गृहामीत्यभ्यर्यः पूर्वो वायव्येन द्रोणकलशात्सोमग्रहान्सप्तदश प्राजापत्यान् ग्टहात्यैष ते योनिः प्रजापतये त्वेति परिमृज्य स्वायतने सादयति ॥ ८ ॥ १० कुविदङ्ग यवमन्त इति परिमृज्य स्वायतेने सादयत्येथ वा सोमग्रहान् कुविदङ्ग यवमन्त इत्यनुद्रुत्योपयामग्टहीतो ऽसि प्रजापतये त्वेत सुराग्रहान्सोमग्रहमन्त्रेण पश्चात्तदवमध्वर्यु- प्रतिप्रस्थातारौ १ व्यतिषज्य गृहीतः पशूपाकरण आग्नेय- मैन्द्राग्नमैन्द्र मारुत वशां सारखतों मेषौमपन्नदतीमुपाकृत्य १५ सप्तदश प्राजापत्याच्यामानेकरूपान्सारखतमेषमुखानुपाकरोति’ सर्वान्पर्यनिकृत्य भिन्नदेवतानालभते समानदेवतान् सार- स्वतादीन् ब्रह्मसानि सर्वेषां बर्हिर्वपापणीकुम्भीहृदयशूल- शक्षशाखा भिद्यन्ते पुरस्तादग्रेर्हरणमत्रिगुः प्रयाजाः परिवप्यौ संज्ञप्तहोमो रशनोदसनं वपाश्रपण्यनुप्रहरणमभिहोमो मार्जनं २० वरदानं च तन्त्रं ’ भिन्नदेवतानां तु प्रतिपशु संस्काराः प्रत्यचार्था I I १ ? पश्चादवमध्वर्यु • ML; पश्चानदवमध्वर्यु - TV; पश्चाध्वर्यु: AHB. २ तत्र all the Mss.वैखानससूत्रे २८, १०-११ ( ० श्रौतसूत्रे १७, १०-११ ) २४३. आवर्तन्ते ’ यथादेवतं मन्त्राणामूहो ’ भिन्नदेवतानां पृथग्पादि प्रातः सवने प्रचरति ॥ १० ॥ पूर्ववदुदु त्यं चित्रमिति दाक्षिणहोमान्तं कृत्वेन्द्रस्य वज्रो ऽसि वार्चन इति रथवाहनाद्रथमुपावहृत्य वाजस्य नु प्रसवे ५ मातरं महौमिति धूर्गृहौतं रथमन्तर्वेद्यामावर्तयन्नश्वन्तरम्टतमप्पु‍ भेषजमित्यश्वान स्वापयति वायुर्वा त्वा मनुर्वा त्वेति प्रष्टि- वाहिनं देशरथमश्वं युनक्ति । तथा दक्षिणमुत्तराश्वमपां नपा- दाशुहेमन्नित्येषां ललाटानि संमार्थेष यजुर्युक्तो रथो ऽध्वर्यवे देयः ’ षोडशसु रथेषु तृष्णौमश्वान्युनक्त्येनांसि रथान् हस्तिनो १० ऽश्वान्निकानजा दासौर्वासांस्यवोर्गवां शतानि सप्तदश सप्त- दशानि ददात्येष एवाजाविवासोवर्ज दक्षिणो दुन्दुभ्यधिक प्राप्तो वाजपेय एकवयःप्रभृत्या पञ्चमवर्षेभ्यो वयसो वयसः सप्तदश सप्तदशानि ददात्येष कुरुरजसप्तदशैव सो ऽपि कुरुः । शिपि- विष्टवतीषु वृहता स्तुवतः पञ्चदशस्तोमेन सप्तदशेन वा प्रकृति - १ पृथग्वपादि ML; पृथग्वपादित्प्रा० TV ; प्रथपादि पूर्ववत्प्रा • AB ; पृथपादिः पूर्ववत्प्रा० H. , २ अन्तर्वेद AB instead of वेद्याम् perhaps preferable, cp.. Baudh. ३ १ ०नं देशिरथ० H; ० नदेशरथ • ML; ०नं देशरथ० TV ; ०नं देवशरथ० A ; नन्देशिरथ० B. .0 ४ A difficult passage; एष कुरुरज सप्तदशैव सोम कुरुः ML and TV (which last two only have : कुबरजस्त ० ) ; एष कुरुज प्रदशैव सोपि कुरुः A; एष कुरुराज० H, further as A Here the Kuruvājrapeya is described, cp. Ap. XVIII. 3. 7, Sänkh. XV. 3. 17, Lāṭy. VIII. 11. 18. • २४४ वैखानससूत्रे २८, ११-१३ ( ० श्रौतसूत्रे १७, ११-१३ ) I दक्षिण: संस्था वाजपेयः पूर्वेणाहवनीयं प्राचः सप्तदश रथानव- स्थापयन्ति ॥ ११ ॥ 1 तेषां दक्षिणे यजुर्युक्तः पूर्वेणाग्नीध्रं राजपुत्रो ऽवस्थाय सप्तदश प्रव्याधानिषून् प्राचौनानुदीचीनान्वा चिपति । यत्रोत्तमो निपतति तत्रैौदुम्बरं काष्ठं लक्षणं करोति । प्राङ् माहेन्द्राकृते ५ नैवारं सप्तदशशरावं बार्हस्पत्यं पयसि चरुं चतुर्धा विभज्य प्रतिप्रस्थाता निर्वपत्येतत्पुरोडाशाः प्राजापत्याः पशवस्त्रिंचतुः- शरावान्मन्त्रेण पञ्च शरावान् तूष्णों सिद्धं चरुं सुरक्षितं सर्पिर्मिश्रं चावाले ऽतिनदधाति तं राजपुत्रो गोपायति चात्वाले रथाक्षं निमिनोति । तस्मिबथचक्रमौदुम्बरं सप्तदशारं १० 1 1 प्रतिमुञ्चति विष्णोः क्रमो ऽसौति यजमानो यजुर्युक्तं रथ- मभ्येत्य न्यङ्काविति रथपक्षसौ श्रभिमृशति ॥ १२ ॥ देवस्यामिति ब्रह्मा चालाले रथचक्रं निमितमारोहति देवस्याहमिति यजुर्युक्तं यजमान इन्द्राय वाचं वदतेति दुन्दुभीन् समाप्नन्तौ तरान् षोडश रथानन्ये पुरुषा श्ररोहन्ति. १५ वाजिनो वाजजित इति युग्मावश्वौ नैवारं चरुमवत्रापयति प्रप्रोथयोर्लेप निमार्ष्टि विष्णोः क्रमो ऽसीति यजमानारूढं I have accepted the reading as presented in H, with which A nearly agrees. In MLTV, there is a long dittography and at the end of the Khanda the text misses some words, which are partly incorporated in this dittography. २ दक्षिणेन VT only; read probably दक्षिणो. ३ नुपतति MLTV ; कृपति (!) AHB. It is only M that has not afa. Thus emended; प्राप्तयो० T; प्रात्तयो० V; प्राक्तत्तयो ML; पाकयो० AB; पाद्या० H. वैखानससूत्रे २८, १३-१४ ( ० श्रौतसूत्रे १७, १३-१४ ) २४५ रथमध्वर्युरारुह्याश्वाजनीत्यश्वाजनमादायार्वासि सप्तिरसौत्य- श्वान् प्रतियौति । स रथः प्राक् पूर्वं यातीतरे ऽनुयान्ति वाजिनो वाजं धावतेति चतसृभिर्धावित उपतिष्ठते ब्रह्मा त्रिः परिवर्तमाने चक्रे वाजिनां साम गायते ऽग्निरेकाक्षरेण ५ वाजमुदजयदिति सप्तदशोज्जितौर्यजमानं तदा वाचयति लक्षणं गत्वा यथेतं प्रदक्षिणमावर्तन्ते । ॥ १३ ॥ ते नो अर्वन्त इति चतसृभिराधावत उपतिष्ठत श्री मा वाजस्येत्यागतेषु जुहोतो’ यं वः सा सत्या संधाभूदिति दुन्दुभि- विमोचनौयं‍ सेवान्वोपस्पृशति । वाजिनो वाजजित इति पूर्व- १० वदश्वाववाप्यलेपं निमार्ष्टि कृष्णलं कृष्णलं वाजसृयः पुरुषेभ्यः प्रयच्छति । तानि प्रत्यादायैकधा ब्रह्मणं उपहरति मधुपूर्ण हिरण्यपात्रं शतमानं ’ तद्ब्रह्मा प्रतिगृह्य रथचक्रादुपावहरते । attaraiति तार्थं वासो यजमानः परिधत्ते क्षत्रस्य योनिरसौति दर्भमयं पत्नी ‘जाय एहि सुवरिति यजमानः १५ पत्नीमामन्त्रयते रोहाव रोहाव हि सुवरिति पत्नी प्रत्याह चिरामन्त्रयते त्रिः प्रत्याहहिं नावुभयोः सुवो रोच्यामीत्याह यजमानस्त्वं हि नावुभयोः सुवो रोहेति पत्नी प्रत्याह वाजश्च प्रसवश्चेति द्वादश वाजप्रसवीयानि जुहोति ॥ १४ ॥ / १ यानिमित्तरे M; यादितिमितर LIV; पूर्वयावेतितरे H; Ais hope- lessly corrupt; vâfaazifa B. २ तदा VTHAB ; तथा ML. ३० नौयसेवान्योपस्पु० MLTV ; AHB wholly corrupt; op. āp. XVIII. 5. 2-3. ४ च ins. AHB. ५ उपावहरते LTHVB ; उपाहरते M; उपवन्तै A. I २४६ वैखानससूत्रे २८, १५-१६ (० श्रौतसूत्रे १७, १५-१६ ) यजमान - } श्रायुर्यज्ञेन कल्पतामिति दशभिः कल्पैः सरजसि यूप- मधिरोहेणाभ्यन्तं’ गत्वा सुवर्देवा श्रगन्मेति बाह्र उद्गृहीत‍ समहं प्रजया सं मया प्रजेतौमं लोकं प्रत्यवेक्षेत माश्वत्थैरासपुटैरुषपुटैरुभयैर्वा दौर्घवंशेषु प्रबध्यान्नाय वेति चतुर्भिः प्रतिमन्त्रं वैश्याः पुरस्तात्प्रत्यचं घ्नन्ति हन्तारं हन्तारमभिपर्यावर्तते यजमानो यन्ताराज् यन्तासि यमनो धर्तासि धरुणः कृष्यै क्षेमाय त्वेति प्रत्यवरोहते ऽग्रेण यूपमासन्दौं निधाय तस्यां बस्ताजिनं प्राचीनग्रीवमुत्तरलोमास्तीय तेजो ऽसौति तस्मिन् शतमानं हिरण्यं निधायामृतमसौति रुकने दक्षिणं पादं प्रतिष्ठापयति पुष्टिरसि प्रजननमसौति बास्ते १० सव्यमंथ माहेन्द्रस्य स्तोत्रमुपाकरोति ॥ १५ ॥ दध्नाज्येन संयुतात्स्रुवेणौषधादादाय वाजस्येमं प्रसवः सुषुवे अग्र इति सप्तान्नहोमान् जुहोत्यभिषेकाय होमोच्छेषणं परि- शिवनभिषिच्य यथाग्निचित्ये सरजसि काले माहेन्द्रेण स्तुवत उक्थ्यस्य मध्यमे पर्याये ब्रह्मसाम्युपाकृते सारस्वतप्रमुखेषु १५ प्राजापत्येय्वालब्धेष्वनभिघारिताभिश्चरति सारस्वतस्य वपया चरित्वा प्राजापत्यानां वपाभिः समवदाय चरति पुरोडाश- स्थाने नेवारेण चरतौडान्तेन’ भिन्नदेवतानां पशूनां 1 १ ० धिरोणनाभ्यं तं AHB ; ० विरोहेणारुणाचा (or ह ) भ्यन्तं MLTV. २ Thus B; बाभ्र उद्गृहीत A; बाह उगौत H; चोदृहीत M; चागृलीन TLV. ३ The mantra must be corrupt, cp. Ap. XVIII. 5.20. ४ प्रतिदिशं ins. MAHB. ५ ० डान्तेनाभिन० AHB ; •डान्ते भिन्न. MLTV. वैखानससूत्रे २८, १६-१८ ( ० श्रौतसूत्रे १७, १६-१८) t २४७ हविर्भिः पृथक् चरति ’ षोडशिचम सैः प्रचर्य बृहत्स्तोत्रायाति- रिक्ताय होटचम मुख्यांश्चमसानुन्नयति ’ वैष्णवौषु शिपिविष्ट- वस्तु ॥ १६ ॥ I शस्त्रं प्रतिगौर्य प्राजापत्यानां मुख्यमध्वर्युर्ग्रहमादत्त दूतरे ५ ऽन्यान् सुराग्रहाणां मुख्यं प्रतिप्रस्थातादत्ते वाजत इतरा- नाददते चमसांश्चमसाध्वर्यवः संपृचः स्थ सं मा भद्रेण पृ- त्यध्वर्युप्रमुख्याः प्राञ्चः सोमग्र है राहवनीयमुद्यन्ति । विपृचः स्य वि मा पाभना पृतेति प्रतिप्रस्थात्प्रमुखाः प्रत्यचः सुराग्रहै- मर्जालीयमुद्यन्ति प्रजापतये ऽनुब्रूहि प्रजापतये प्रेष्येति १० संप्रेष्यति’ वषट्कारानुवषट्कारेण सोमग्रहैर्जुहूति सुरग्रहाननु- प्रकम्पयन्ति’ ’ ॥ १७ ॥ 1 I विराट्छन्दस : १ प्रजापतिना पौतस्येति भक्षमन्त्रं संनमति सर्वेषां पशूनामवदानौयानि सोमग्रहांश्चर्त्विग्भ्य उपहरन्त्यनव- दानौयानि सुराग्रहांश्च वाजमृस्ते ऽपि विमचौकुर्वाणा १५ वाजस्तो दक्षिणस्यां वेदिश्रोष्यां सुराग्रहान् भक्षयन्ति यत्र भिन्नदेवतानां वपाभिश्चरति तत्र सारस्वतादीनां प्राजापत्यानां वपभिश्चरति । यत्र भिन्नदेवतानां हविर्भिस्तचेतरेषां हविर्भि- रित्येकेषां । संतिष्ठते वाजपेयस्तेनेष्ट्वा सौत्रामण्या यजेता- १ ० कम्पयन्ति H; ० कम्पयति MLTABV. २ ० छन्दः the Mss. + ३० तेदिविमानाधिकुर्वाणा ML: सास्तेपि विमानाधिकुर्वाणा TV ; ज- देपि माकुर्वाणा A; वाजस्टदेपिमायकुर्वाण RHB. ४ च ins. MLTV, om. AB ; HR corrupt. ५. बपाचरति VMLTAB; HR corrupt. २४८ वैखानससूत्रे २८, १८ ( ० श्रौतसूत्रे १७, १८) मिया च मैत्रावरुण्या॑सौ रक्षत्रवृत्तिं वर्तयन्नवरोहणाभि- वादने जघन्यसमसमानासनानुचरणानि वर्जयेदथाग्निष्टोमेन बृहस्पतिसवेन प्रत्यवरोहणौयेनेष्ट्वा क्षत्रवृत्तिं निवर्तयेद्रुकम कुण्डली श्वेतच्छत्री च भवति भवति ॥ १८ ॥ ४ इति सप्तदशः प्रश्नः ॥ १ Thus the Mss, read बा २ सौeo LV; सौचट ML; सौचन • RAB : सोचन० H; op. Laty. VIII. 12. 1, 2. ३ ? अघन्यसमासमासनानु. T; the same MV but with जघन्येन समानानु० L; जघन्य समास्तानु RH; जघने समास्तानु० A जघन्यसमासना० would be right. जघत्येन • ; Perhaps ४० टोमेनानुरह. MLT. वैखानससूत्रे २८, १ ( ० श्रौतसूत्रे १८१ ) { २४८ अग्निं व्याख्यास्यामो | यो ऽग्निं चिनुते तस्य सर्व सुकृतं भवति सर्वेषु निष्कृतिं करोत्यपि ब्रह्महत्यायास्तस्मादग्निचि- न्नाभिचरितवे । प्रत्यगेनमभिचारः स्वत इति विज्ञायत’ एष नारक पीडां न जानाति सोऽग्निरुत्तरक्रत्वर्थो ऽन्यत्र ५ साद्यस्केभ्यो वाजपेयात्षोडशिनः सारस्वताच्च सत्त्रात्प्रथमयज्ञे चेत्येक ’ श्रग्निं चेष्यमाणो ऽमावास्यायां पौर्णमास्यामापूर्य- माणपक्षे पुण्ये नक्षत्रे वैकाष्टकायां वोखां संभरत्याषाढामधि- कृत्येत्येके र व्याख्यातम्टत्विग्वरणं बृहस्पतिपुरोहिता देवा देवानां देवाः प्रथमजा देवा देवेषु पराक्रमध्वं प्रथमा द्वितीयेषु १० द्वितौयास्तृतौयेषु चिरेकादशास्त्रिस्त्रयस्त्रिशा अनु व आरभ द शकेयं यदिदं करोमि स्वाहेति जुहोति चतुर्गृहीतेनाष्ट- ग्गृहीतेन वा स्रुचं पूरयित्वा युञ्जानः प्रथममित्यन्तर्वेद्यूर्ध्वस्तिष्ठ - न्मावित्राणि यजुरन्तमान्यष्टावनुद्रुत्य जुहोत्यृचा स्तोमः समर्धयेति चतुर्गृहीतेनोत्तरया नवम्या जुहोत्युखाः संभरिष्यन्देवस्य वेति- १५ चतुर्भिः पर्यायैरभ्रिमादत्ते ’ सा व्याख्यता प्रवर्ग्यसंभरण मग्टभ्णन्न्रशनास्मृतस्येत्यश्वाभिधानीमादत्ते प्रतूर्त वाजिन्नाद्रवेति रशनयाश्वमभिदधाति । तृष्ण गर्दभरशनमादाय युञ्जाथा रासभं युवमिति गर्दभमभिदधाति । योगे योगे तवस्तरमिति तिसृभिरश्वप्रथमाः प्राञ्च गच्छन्ति । पृथिव्याः सधस्यादिति वैश्यं १ Partly a variant on TBr. I. 7.7.5. २ After पौर्णमास्याम् AHB ins. वा. 1 दूमा- ३ श्वाषाढामधिकृत्येत्येके MTV and I ( which reads श्राषाढमधि० ) ; वाषाढायामित्येके H; भाषाद्यामित्येके AB. ४ स्रुवं MLTV ; स्रुबं AHRB. वैखानस सुत्रे २८, १ (० श्रौतसूत्रे १८१ ) २४८ अग्निं व्याख्यास्यामो ’ यो ऽग्निं चिनुते तस्य सर्व सुकृतं भवति सर्वेषु निष्कृतिं करोत्यपि ब्रह्महत्यायास्तस्मादग्निचि- न्नाभिचरितवे । प्रत्यगेनमभिचारः स्मृत इति विज्ञायत’ 1 एष नारक पीडां न जानाति सो ऽग्निरुत्तरक्रत्वर्थो ऽन्यत्र ५ साद्यस्केभ्यो वाजपेयात्षोडशिनः सारस्वताच्च सर्त्तात्प्रथमयज्ञे चेत्येक । श्रग्निं चेष्यमाणो ऽमावास्यायां पौर्णमास्यामापूर्य- माणपत्रे पुण्ये नक्षत्रे वैकाष्टकायां वोखां संभरत्याषाढामधि- कृत्येत्येके र व्याख्यातम्टत्विग्वरणं बृहस्पतिपुरोहिता देवा 1 1 देवानां देवाः प्रथमजा देवा देवेषु पराक्रमध्वं प्रथमा द्वितीयेषु १० द्वितौयास्तृतौयेषु त्रिरेकादशास्त्रिस्त्रयस्त्रिशा अनु व आरभ दूद शकेयं यदिदं करोमि स्वाहेति जुहोति चतुर्गृहीतेनाष्ट- गृहीतेन वा स्रुचं पूरयित्वा युञ्जानः प्रथममित्यन्तर्वेद्यूर्ध्वस्तिष्ठ- न्सावित्राणि यजुरन्तमान्यष्टावनुद्रुत्य जुहोत्यृचा स्तोमः समर्धयेति चतुर्गृहीतेनोत्तरया नवम्या जुहोत्युंखाः संभरिष्यन्देवस्य वेति- १५ चतुर्भिः पर्यायैरभ्रिमादन्ते सा व्याख्यता प्रवर्ग्यसंभरण’ मा - मग्टभ्णवशनाम्टतस्येत्यश्वाभिधानीमादत्ते प्रतूर्तं वाजिन्नाद्रवेति रशनयाश्वमभिदधाति तृष्ण गर्दभरशनमादाय युञ्जाथा रासभं युवमिति गर्दभमभिदधाति योगे योगे तवस्तरमिति तिसृभिरश्वप्रथमाः प्राञ्च गच्छन्ति । पृथिव्याः सधस्यादिति वैश्यं १ Partly a variant on TBr. I. 7. 7. 5, २ After पौर्णमास्याम् AHB ins. वा. ३ बषादामधिकृत्येत्येके MTV and L (which reads चाषादमधि० ) ; वाषाढायामित्येके H; भाषाद्यामित्येके AB. ४ स्रुचं MLTV ; खुबं AHRB. २५० वैखानससूत्रे २६, १ ( ० श्रौतसूत्रे १८, १ ) प्रदक्षिणौकुर्वते स वै पुरुषांस्तान् किमच्छेतेति पृच्छति तमग्निं पुरौष्यमङ्गिरस्वदच्छेम इति ब्रूयुरग्रिं पुरोष्यमङ्गिर- स्वदच्छेहौति यदि देष्येण संगच्छत तं जघन्यः सुनिर्दिशत्यग्निं पुरीष्यमङ्गिरस्वद्भरिष्याम इति वल्मीकवपां सूर्यस्योदयनं प्रति नायकमुद्भृत्योपतिष्ठेरन्नन्वग्निरुषसामग्रमख्यदिति’ वल्मीकवपायाः ५ प्रक्रामत्यागत्य वाज्यध्वन श्राक्रम्य वाजिनिति दाभ्यामश्रं मृद- माक्रमयति । द्यौस्ते पृष्ठमित्यश्वस्य पदे ऽप उपसृजति स्रुचि चतुर्गृहीतं गृहीत्वा दक्षिणे ऽवान्तरशफे हिरण्यमवधाय परिस्तीर्य जिघर्म्यग्निं मनसेति जुहोत्येवमा त्वा जिघर्मीत्युत्त- रस्मिन्नवान्तरशफे । जिघर्म्यग्निमा त्वा जिघर्मीति मनस्वतौभ्या- १० मेकामाहुतिं जुहोतौत्येके ’ ऽपोद्धृत्य हिरण्यं परि वाजपतिरिति तिम्टभिस्तयाश्वपदं मृत्खनं परिलिखति । गायल्या परिलिखतौ- 1 त्युक्तं देवस्य त्वा सवितुः प्रसवे ज्योतिमन्तं त्वेति द्वाभ्यां खनत्यु॑त्तरतः संभाराणि प्राचौनाग्रान्दर्भान् संस्तीर्य तेषु प्राचीन- ग्रीवमुत्तरलोम कृष्णाजिनमास्तीर्यापां पृष्ठमसौति पुष्करपर्ण - १५ माहरत्यु॑प॒रिष्टा॒कृष्णाजिने ऽधस्ताद्दण्डमुन्तानमास्तृ॒णत्य॑पा॒ पृष्ठ- Retired विवेष्य शर्म च स्थो वर्म च स्यः संवसाथा सुवर्विदेति द्वाभ्यां कृष्णाजिनपुष्करपणे श्रभिमृशति पुरौष्यो ऽसि विश्वभरा इति मृत्खनमभिमन्व्यापोद्धृत्य पुष्करपर्णं त्वामने १ R; किमच्छे थेति, cp. Baudh. २ Emended; गच्छे the Mss. ३ सुनिर्दिशति LBTAHV : सुविनिर्दि ० M. ४ ? नायक • MLUTV ; नाक० AHB. - उपतिष्ठेत TV ; उपतिष्ठे L ; उत्तरन् ML; उपतिष्टेरन HB.

• See TS. V. 1. 3. 5. वैखानससूत्रे २६, १ ( ० श्रौतसूत्रे १८, १ ) २५१ १ पुष्करादधौति तिसृभिश्चतसृभिर्वा गायत्रीभिर्ब्राह्मणस्य कृष्णा- जिने मृदं संभरत्युत्तराभिस्त्रिष्टुम्भो राजन्यस्य जगतोभिर्वैश्यस्य ’ यं कामयेत बसौयान्स्यादित्युभयौभिस्तस्य संभरेदित्युकं पुरौष्यो ऽसि विश्वभरा इत्यादिभिश्चतसृभिर्गायचौभिस्त्रिष्टुग्भि- ५ श्रष्टाभिरेकैकं पिण्डमपि देकैकया । जनिष्वा हि जेन्य दूति मृदमभिमृशतीत्येके ऽथ पदं विश्वलोपेन पूरयित्वा सं ते वायुरित्यद्भिरुत्सृजति पुष्करपर्णमुपरिष्टान्मृदं निधाय कृष्णाजिनस्यान्तान्मौञ्जेनार्कमयेण वा योक्त्रेण त्रिवृता सुजातो ज्योतिषा सहेत्युपनयेदुत्तिष्ठः स्वध्वरोर्ध्व ऊ षु ऊतय इति १० सावित्रीभ्यामुत्तिष्ठति स जातो गर्भो श्रमि रोदस्योरिति हरति स्थिरो भव वीजङ्ग इति गर्दभ श्रासादयति शिवो भव प्रजाभ्य दूत्यासन्नमनुमन्त्रयते । प्रैतु वाजी कनिक्रददित्य पूर्व नयन्ति नानद्रासभः पत्वेत्यन्वञ्चं गर्दभमृत सत्यम्मृत 1 । सत्यमिति द्यावापृथिवौ समीक्षते । वैश्यं प्रदक्षिणीकुर्वते पुरुषाः १५ किं भरथेति स पृच्छत्यग्निं पुरीष्यमङ्गिरवद्धराम दूतोतरे प्रब्रूयुत्तरेण विहारं परिश्रित्यौषधयः प्रतिगृहीताग्निमेत शिवमायन्तमोषधयः प्रतिमोदध्वमिति द्वाभ्यामोषधौषु पुष्प- वतौषु फलवतीषु पुरोषमुपावहत्याभ्युच्याश्वगर्दभावुत्सृजन्य- थोपनद्धां" मृत्तिकां वि पाजमेति विस्रंसयत्यपो हि ठा १ See TS. V. 1. 4. 5. २ अथ पदं TV ; अध पदं L; अथवा पदं MAHB. ० ३ • पनदुत्तिष्ठ TB ; उपनयेवतिष्ठ ML; उपमह्योरभिद्र H • पन ह्यो दत्ति V. ४ Thus T only, all the other Mss. are more or less corrupt.२५२ वैखानससूत्रे २६, १ ( ० श्रौतसूत्रे १८, १ ) मयोभुव इति तिसृभिरनुच्छन्दसमप उपसृजति मित्रः ससृज्य पृथिवीमयक्ष्माय त्वा ससृजामीति द्वाभ्यां पिष्टाभिरर्मकपाल- शर्कराभिरजकृष्णाजिनलोमभिश्च वेण्वङ्गारेत्रहितुषेः पलाश- कषायेणान्येन च दृढार्थेन संसर्जनैः संसृजति कृष्णाजिने ‘रुद्राः 1 संमृत्य पृथिवों बृहदिति मृदं संभरति मखस्य शिरो ऽसीति ५ पिण्डं करोति’ यज्ञस्य पदे स्य इत्यङ्गुष्ठाभ्यामुपनिगृह्णाति ’ aati मृदो ऽपछि चौन् पिण्डान् स सृष्टां वसुभिरित्येक- ared प्रयच्छति । वसवस्त्वा कृण्वन्तु गायत्रेण छन्दसा - L ङ्गिरस्वत्पृथिव्यसि ध्रुवासौति छन्दसा यजमानः क्रियमाणा - मनुमन्त्रयते | सिनौवाली सुकपर्देति मृदो ऽर्ध प्रयच्छति । १. रुद्रास्त्वा कृण्वन्त्विति क्रियमाणामुखां करोतु शक्त्येति सर्वा- मन्ततः प्रयच्छत्यदित्यास्त्वा कृण्वन्विति क्रियमाणां विश्वे त्वा देवा वैश्वानरा इति च व्युद्धिं करोतीत्युक्तं चतुर्भि- श्छन्दोभिर्महिष्युखां करोत्य॑दितिस्ते बिलं गृह्णात्विति - पर्वणा बिलं करोति । कृत्वाय सा महौमिति खरे निदधा - १५ त्यैवं द्वितीयां करोत्येवं तृतीयां । मित्रैतां त उखां परिददा- } I म्यभित्त्या एषा मा भेदौति मित्राय परिददाति य उखां करोत्येषो ऽषाढामेतस्या एव मृदस्तूष्ण चतुरश्रामिष्टकां त्रियालिखितां पञ्च ऋषभांस्तिस्रो मण्डलेष्टका या मृदति- १ See TS. V. 1. 6. 4. २ विघालि TV ; त्रिधालिo the other Mss. 6 वैखानससूत्रे २८, १-२ ( ० श्रौतसूत्रे १८, १-२ ) २५३ शिष्यते तया’ प्रवाते प्रतिलेपमुपवातयत्य॑श्वशकमादौप्य वसव- स्वा धूपयन्त्विति सप्तभिर्मुख्यामुखां धूपयति वृष्णो अश्वस्य वा धूपितां कृत्वैवं द्वितीयां धूपयत्येवं तृतीयां द्वष्णोमिष्टका ! अदितिस्त्वा देवौत्युत्तरतः शालामुरुबिलमिवावटं खानयति ’ ५ तं पचनेनावस्तीर्य देवानां त्वा पत्नीदेवौरिति मुख्यामुखां प्रवृणक्त्यैवं द्वितौयामेवं तृतौयां तूष्णौभिष्टकास्ताः प्राचौरुदीची- वयातयति’ पचनेनोपरिष्टात्संपरिच्छाद्य मृदालिप्य धिषणास्त्वेति प्रतिदिशमुपोषति | धिषणास्त्वादेवौरिति पुरस्ताद् ग्नास्त्वा देवौरिति दक्षिणतो वरूत्रयस्त्वेति पश्चाज्जनयस्त्वेत्युत्तरतो ’ १० मित्रैतामुखामिति परिददाति ॥ पक्केष्वभौमां महिना दिवं मित्रस्य चर्षणौष्टत इति द्वाभ्यां सोपकरणो ऽभ्येति । तिम्टभिर्मैत्रौभिरुपचरेदित्येके ष्टष्टिमादाय देवस्त्वा सवितोदपत्विति मुख्याया उखाया अङ्गारानवयौ- त्यु॑त्तिष्ठ” बृहतौ भवेत्येनामुच्छ्रयत्य॑पद्यमाना पृथिव्याशेत्युत्तरतः १५ सिकतासु प्रतिष्ठापयति संदंशेन परिग्टह्य सते ऽवधाय वसवस्त्वोच्छृन्दन्त्विति चतुर्भिश्छागापयसाच्छृणत्ति स्वाच्छृणां कृत्वा गोपयसाभिविष्यन्दयत्येवमितरे तूष्णीमिष्टका उपरते श्वसथे खार्यामवधाय कृष्णाजिनेन प्रच्छाद्येोत्तरे शालखण्डे १ पिय H ; पिया B; या the other Mss. 1 ? câqqqqaufa H; •âu faqıayfa the other Mss., cp. Baudh. X. 6. The unclassical sandhi is due to the Brahmanic source, see āp. XVI. 5. 6. ४ ? वयौम्युत्तिष्ठ T; अवयाम्युत्तिष्ठ VML; AB and H are useless ; R : ववधाग्बयोत्युत्तिष्ठ. २५४ वैखानससूत्रे २८, २-४ ( ० श्रौतसूत्रे १८, २-४ ) } शिक्य श्रसज्या कालात्परिशेते । ऽथास्मिन्नेव’ पूर्वपचे नक्षत्रे वायवे नियुत्वते श्वेतमजं तूपरमालभते ॥ २ ॥ I ए॒तद्व्याख्यातमु॑त्तरं परिग्राहं परिग्टह्य संप्रेषेण प्रतिपद्य स्रुवं स्वधितिं स्रुचश्च विष्णों पृषदाज्यग्रहणों पत्नों संनह्याज्येन चदना चोदेहि प्रतिप्रस्थातः पशुशौर्षाणि विद्धीत्यध्वर्युरेव पशुना प्रचरति । प्रतिप्रस्थाता सप्तैकविंशतिं वा माषान्येन चार्थस्तमादाय पशुशौर्षाण्यभ्येति । वैश्यस्य राजन्यस्य वेषु हतस्या- शनिहतस्य वा पुरुषशिरो दक्षिणत उपशेते ऽग्रेणेतराणि प्राचीनावीतं कृत्वा सप्त माषानुपन्युप्यायं‍ यो ऽसि यस्य इदं शिर इति शिरः प्रच्छिद्येतेन त्वममुनिन लोके शीर्ष - १० खानेधीति सप्तधा विमां वल्मीकवपां शिरःस्थाने प्रति- दधाति । यो ऽस्य कौष्ठ्य जगत इति तिसृभिर्यामगाथाभिः परिगायति । परिव्याहरन् जपतीत्येके ॥ ३ ॥ I अपि वाहरहर्नयमान इति पलाशशाखया त्रिः परि- कर्षत्यपरान्सप्त माषान् न्युप्य वैवस्वते विविच्यन्त इति द्वितीयं १५ परिकर्षत्य॑प॒रान्स॒प्त माषान् न्युप्य ते राजन्निह विविच्यन्त इति तृतीयमंत्र प्रतिनिधानमेकविंशतिमाषांस्त्रींस्त्रीन्सप्तस्त्रिन्द्रियेषु न्युयापच्छिद्य शिरो वल्मीकवपाप्रतिनिधानमेक श्रामनन्ति शिरः प्रक्षाल्य प्राणानपहाय मृदावलिम्पति प्रोक्षणकाल एतानि १ Thus HRB ; तथाo the other Mss. २ पुण्ये नक्षत्रे HR. ३ उपन्यस्य LT; उपन्यस्य MV; उपन्कुर्य H; AB worthless. 8 Rafafazifa, cp. the next khanda.

• परिव्याहरन् MLTB; परिव्याहारं HA. वैखानससूत्रे २६, ४-५ ( ० श्रौतसूत्रे १८, 1 १८, ४-५ ) २५५

---

च प्रोचत्यपि वेदमस्माकं भोगाय भुजे भूयादिति पुरुषशिर श्रादायाने अधिमातुः पृथिव्या इत्याहृत्य परि त्रिविध्य- ध्वरं परि वाजपतिः कविरिति द्वे परि प्रागाद्देवो अनौ रक्षोहामौवचातनः सेधन्विश्वा श्रप द्विषो दहवतासि ५ विश्वति तिसृभिः पर्यनि कृत्वापहाय प्राणान्मृदा प्रलिप्य निदधात्यत्रेके पश्वालम्भं’ ब्रुवते ऽग्निभ्यः कामाय पशूनालभते ऽश्वम्मृषभं वृष्णिं बस्तं प्राजापत्यमजं तूपरं मुस्करानेपि वा प्राजापत्यप्रथमानैकविंशतिं चतुर्विंशतिं वा पराची: सामि- धेनीरन्वाहैकादश प्राकृतौः समास्वान इति दशाग्निकौस्तासां ज्योतिश्नतौमुद्धृत्य नव धाय्यालोके दधाति । पृथुपाजवत्यौ युवा हि देवहूतमानित्येकां दधाति ताः पराचौरनूच्यमाना- चतुर्विंशतिः प्रतिपद्यन्ते । ज्योतिमत्या परिदधात्यपि वा रायो महे त्वा दानाय समिधौमड़े ईडिष्वा हि महे वृष- न्द्यावा होत्राय पृथिवीमिति यद्येकविंशतिरुपेमसृक्षि वाजयु- ९५ वचस्यां चनो दधीत नाद्यो गिरो मे ! ॥ ४ ॥ अपां नपादाशुहेमा कुवित्स सुपेशसरकरसि ज्योतिषद्धि समन्या यन्तीत्येषापां नपादा स्यादुपस्थं जिह्मानामूर्ध्वः स्वया उपस्थे उभे अभि प्रियतमे सधस्थे श्र च परा च चरति प्रजानन्निति तिस्रो ऽसु॒मतौर्यदि चतुर्विंशतिर॑मु॒भूया- २० दित्यामयाविनः कुर्यात् बृहस्पते सवितर्बोधनमित्यन्येषां } हिरण्यगर्भः समवर्तताग्र इति स्रुच्यमाघारयर्यूर्ध्वा श्रस्य समिधो I १ पश्वालंभं H; उपालंभं MLTV; B useless. २ Thus all the Mss. instead of संपद्यन्ते . २५६ वैखानसमूचे २६, ५-६ ( ० श्रौतसूत्रे १८, ५-६ ) भवन्तौति द्वादश प्रयाजानामाप्रियो भवन्त्यत्रिवसिष्ठ ऋ एवकश्यप- शुनक संकृतिराजन्यवध्याश्वानां नाराशंसिनां मध्वा यज्ञं नक्षम इत्याप्रौर्भवति‍ । तनूनपादसुरो विश्ववेदा इत्यन्येषा गोत्राणा- मंझे नय सुपथा प्र वः शुक्राय भानवे भरध्वमच्छा गिरो मतयो देवयन्तौर त्वमस्मद्युयोध्यमौवा त्वं पारया नव्यो ५ अस्मान् प्रकारवो मनना वाच्यमाना इति सूक्तेनाग्नेयौ- स्त्रिष्टुभो याज्यानुवाक्याः कुर्याद्यः प्राणतोय आत्मदा दूति प्राजापतस्य यदि वा सर्वेषां स्थाने प्राजापत्य एव भवति यदि वा वायव्यः पशुरेव भवति पौवो ऽन्ना रायिवृधः सुमेधा दूति वायुमत्यः श्वेतवत्यो याज्यानुवाक्या भवन्ति १० वायव्यः कार्या ३ः प्राजापत्या ३ इत्युक्तं तस्याग्नये वैश्वानराय द्वादशकपालं पशुपुरोडाशं निर्वपति । यः कश्चाग्नौ पशुरालभ्यते वैश्वानर एवास्य पशुपुरोडाश इत्येके ॥ ५ ॥ तेनेवा संवत्सरं न मांसमश्नीयान्न स्त्रियमुपेयान्नोपरि शयौत | पशुशोषण्यैन्द्रः प्राण इत्यच छित्वा मृदाभिलिप्य १५ शिक्ा श्रसज्जति पुरुषशिरश्च यदि वायव्य एव तस्य शिरः सर्वशिरःस्थाने भवतीत्येके । ऽथापरपक्ष आनिकाः संभाराः संभरणैया औदुम्बर्याख्यासन्दौ प्रादेशमात्रपदारनिमात्रशीर्ष- ण्यानूच्या मौञ्जौभी रज्जुभिरेकसराभिर्युता । फलकास्तीर्णा २ १ नाराशंसिनां THV; नाराशंसौना MLAB. प्रौर्भवति LV ; यात्रौ भ० H ; वाचिर्भ- T; याप्रीता भवति MAB. ३ See TBr. II. 8. 2. 3-5. See TS. V. 5. 1. 3. ५ Read probably with Baudh व्यता instead of युता. वैखानससूत्रे २८, ६-७ ( ० श्रौतसूत्रे १८, ६-७ ) २५७ 1 वा मृदावलिप्ता षडुद्यामं दादशोद्यामं वा मौचं शिक्यं क्रुमुकमाज्यसंयुतं’ शकल मेकविंशतिनिर्बाधं रुक्ममित्यानिका नि सर्वोपकरणानि यत्प्राग्दौक्षणीयायास्तत्कृत्वा चिहविषं दो- णौयां निर्वपति द्विहविषं वाग्नवैिष्णवमेकादशकपालमानावैष्णवं ५ वा घृते चरुमादित्यं च घृते चरुं वैश्वानरं द्वादशकपालं तृतीयं पुरस्तादासंवत्सरभृतो ऽथ यत्प्रागाध्वरिकीभ्यस्तत्वा पञ्चा- ध्वरिकौर्जुहोत्या॑कूतिमग्निमिति षडानिकौर्विश्वे देवस्य नेतुरिति सप्तम पूर्णामाज्यस्य स्रुचमौग्रहणं जुहोति । संवत्सरं दौचित उख्यं बिभर्ति त्र्यहं हं द्वादशाहं निर्वै दौया देवा विराजमानुवन्नित्युक्तम् ’ ’ ॥ ६ ॥ 1 यावन्मुष्टिकरणं तावक्ात्वोखायां शकृत्पिण्डान्पूतिटणानौति संप्रकौर्याज्यस्स्रुवं प्रत्यस्य मा सु भित्था मा सु रिषो दृहख देवि पृथिवीति द्वाभ्यामाहवनीयस्यान्त मेष्वङ्गारेषु प्रवृणक्ति मित्रैतामुखामिति परिददाति । यदि भिद्येत तैरेव कपालैः १५ संसृजेत्यैव ततः प्रायश्चित्तिर्यो गतश्रीः स्यान्मथित्वा तस्याव- दध्याद्यो भूतिकामः स्याद्य उखाये संभवेत्स एव तस्य स्या- दित्युक्तं स य एवैष संतापाज्जायते या ते अम ओजस्विनौ १ क्रामु• TV ; क्रभु • MLAB; कुमु० H; read perhaps क्रौमु०. २ तत् is missing in all the Mss., exc. in BV. ३ Thus V only : पूर्णम् instead of पूर्णाम् all the other Mss. See TS. V. 6. 7. 1. ५ Thus HAB ( and cp Baudh. X. 12) ; • मुंजणा. MLTV. इस्रुचं the Mss. ७ See TS. V. 1. 9.4. ८य supplied by me . २५८ वैखानससूत्रे २८, ७ ( ० श्रौतसूत्रे १८७ ) तनूस्तां त एतेनावजे स्वाहेति तस्मिन्मुञ्जकुलायमवदधाति । यं कामयेत भ्रातृव्यमस्मै जनयेयमित्युक्तं ’ ’ कुमुममुल्लिखितमव– दधाति प्रदाव्यादा हरेद्यं कामयेत शूरो मे राष्ट्र श्रजयेतेति यं वा प्रस्यन्दिन्यां भूम्यामम्य रा जायुकं स्यादिति कामयेत वृक्षस्याग्राज्ज्वलतो ब्रह्मवर्चसकामस्य न काम्यमग्निं कुर्वाण ५ हवनौये वृद्ध्याज्जत उख्ये ऽनुगमयत्याहवनीयं | परस्या कङ्कर्ती समिधमादधाति परमस्याः परावत 1 I fa Titan | विपरीतमेके समामनन्ति सौद त्वं मातु- रख्या उपस्थ इति तिसृभिर्जातमुख्यमुपतिष्ठते यदने यानि कानि चेति पञ्चभिः पञ्चौदुम्बरीः समिधो ऽपरशुक्ला १० श्रदधाति तैा श्रभिचरतः कृणुष्व पाजः प्रसितिमिति पञ्चर्चेन राक्षोघ्नेनोख्यमुपतिष्ठतेर तिस्रो नानावृक्षायाः समिध आदधाति दश्र्ष्ट्राभ्यां मलिनित्याश्वत्थौं ये जनेषु मलिम्लव इति वैकङ्कतौं यो अस्मभ्यमरातीयादिति शमोमय तस्मा- दग्निचितः पापं न कौर्ययेनाग्निं बिभ्रतो नाग्निविदः । सभितं १५ मे ब्रह्मोदेषां बाह्र अतिरमित्युत्तमे यजमानं वाचयन् तुष्णी- मौदुम्बरोयौ समिधावादधाति । मातेव पुत्रं पृथिवी पुरौष्य- मग्निः स्त्रे योनौ भरिष्यत्युखा । तां विश्वैर्देवैर्ऋतुभिः संविदानः प्रजापतिर्विश्वकर्मा युनक्तिति मौजे षडुद्यामे द्वादशोधामे वोखामिएवाभ्यं परिग्टह्य शिको स्थापयित्वासन्द्यामासादयति २० }

• See TS. V. 1. 9. 4. २ Thus B ; मे रांत्रा खाजा० A ; मे राजाजा० MLTV. ३ रक्षोघ्ने the Mss. ( राराची० V only ). ६ ॐ वखामिद्वाभ्यां परि० AHB ; व्वोखां परिग्टह्य MLTV. वैखानससूत्रे २८, ७-८ ( ० श्रौतसूत्रे १८, ७-८ ) २५८ दृशानो रुक्म उर्येत्येकविंशतिनिर्बाधं रुक्मं स्त्रोतमासीनो ऽन्तर्निर्बाधं प्रतिमुच्य बहिर्निर्बाधं कुरुते विश्वा रूपाणि ॥ ७ ॥ नक्तोषसेति द्वाभ्यां शिक्यपाशं प्रतिमुञ्चते तृष्ण कृष्णाजिन- मुत्तरं I सुपर्णो ऽसि गरुत्मा नित्यग्निमवेक्षते सुपर्णो ऽसि ५ गरुत्मान्दिवं गच्छ सुवः पतेत्युद्यच्छत’ ऊर्ध्वं नाभेर्धारयमाणो विष्णोः क्रमो ऽसीति चतुरो विष्णोः क्रमान् क्रामति चौन्वोच विष्णुक्रमे तृतीये चतुर्थमनुवर्तयति न चतुर्थाय प्रक्रामत्य- क्रन्ददग्निरित्युख्यमनुमन्त्रयते ऽग्रे ऽभ्यावर्तिन्न श्रङ्गिरः पुनरुज सह रम्येति चतसृभिरभ्यावर्तिनौभिः प्रदक्षिणमावर्तत उदुत्तमं १० वरुण पाशमस्मदित्युदङ् पर्यावृत्य कृष्णाजिनमुन्मुच्य शिक्यपाश- मुन्मुञ्चत आ त्वाहार्षमन्तरभूदो’ बृहन्नुषमामिति द्वाभ्यां स्वस्थानमुख्यमाहरतिर यं कामयेत राजन्यं राष्ट्रं स्यादित्युक्त‍ यथाहृतं प्रतिपर्याहृत्यान्तर्वेद्यासन्द्यां सौद त्वं मातुरस्या उपस्थ इति तिसृभिर्हसः शुचिषदित्यतिच्छन्दसोत्तमया महोख्यं १५ सादयति । तिसृभिः शर्करायां सादयति हंसवत्योपतिष्ठत इत्येके ॥ ८ ॥ मुष्टिकरणप्रभृतिकर्माणि प्रतिपद्यते । ऽस्मै व्रतं प्रदास्यन्नन्नपते ऽन्नस्य नो देहीति समिधमादधाति जपेद्दा येन देवा ज्योतिषोर्ध्वा उदायन्निति प्रादेशमात्रैः कारुख्यमुपसमिन्द्धे २० यावत्वो ऽस्य व्रतं प्रदास्यन्भवति देवस्य त्वेत्यनुद्रुत्य गायत्रेण १ ० भूद० (not भूर् ) all the Mss, only B भूर०. २ उखाम् ML; उयम् AHB ; उख्याम् TV. ३ See TS. V. 2. 1. 4. ४ मादयति ins. ML. 1 २६० 1 वैखानससूत्रे २६, ९-१० ( ० श्रौतसूत्रे १८-१० ) इन्दसाहरिष्टकामुपदधे तया देवतयाङ्गिरस्वद् ध्रुवा सौदेति सायं समिधमादधाति । तथा प्रातस्त्रै टुमेन इन्दसा रात्रि- मिष्टकामिति मन्त्रं संनमत्युंदित आदित्ये विसृष्टायां वाचि दिवस्परि प्रथमं जज्ञे श्रग्निरिति वात्मप्रेणैकादशचैन वो भूत उपतिष्ठत एवं पूर्वेद्युः प्रक्रामत्युत्तरेद्युरुपतिष्ठते । ऽथोपवसथौये ऽहन् वात्मप्रं संपद्यत श्रा क्रयाद्यदहः सोमं क्रीणीयात्तदह- रुभयं समस्येत्प्र च क्रामेदुपतिष्ठेतांच’ मुष्टिकरणमेके यद्युख्ये भ्रियमाणे ऽयं देवः प्रजा अभिमन्यते भिषङ् म म आवह स्वरूपी कृष्णवर्तने ॥ ९॥ असि होता न ईड्यः ॥ त्वं नो अग्ने भिषग्भव देवेषु १० हव्यवाहनः । देवेभ्यो हव्यवाडसि ॥ भिषजस्त्वा हवामहे भिषजः समिधौमहि भिषग्देवेषु नो भवेत्येताभिर्भिषग्वतौभि- स्तिसृभिस्तिस्त्रः समिध आदध्याद्यदि कामयेत वर्षेदिति सूर्यो अपो विगाहते रश्मिभिर्वाजसातमः । बोधा स्तोत्रे वयोवृधः ॥ परि यो रश्मिना दिवो ऽन्तान्ममे पृथिव्याः । उभे आ प्रप्रौ४ १५ रोदसी महिला ॥ वहिष्ठेभिरिति सौरोभौ रश्मिवतीभि- स्तिम्टभिस्तिस्रः समिध श्रदध्याद्यदि कामयेत न वर्षेदित्यदृश्रमस्य केतवस्तरणिर्विश्वदर्शतो दिवो रुक्म उरुचता उदेतौति तिसृभि- भ्रजवतौभिस्तिस्रः समिध श्रदध्याद्यदि यजमानस्य किंचि- १ क्रमेदु · the Mss. २ खं रूपं AB. ३ Thus HB ; • वर्त्मने the other Mss.
• Corrupt in all the Mss., emended by me. वैखानससूत्रे २८, १०-११ (० श्रौतसूत्रे १८१०-११ ) २६१ न्नश्येदग्ने ऽभ्यावर्तिन्नग्ने अङ्गिरः पुनरूर्जा सह रखेत्यभ्यावर्तिनीभि- } चतसृभिरुपतिष्ठते । विन्दत्येवेति विज्ञायते ॥ १० ॥ 1 यद्युख्ये भ्रियमाणे दौचितमयोगक्षेमो विन्दत्यन्यत्र वा देवयजनाद्दौक्षते संसृजति व्रते संबध्नन्ति व्रतदुहयोर्वत्सावा- ५ दधात्यन्यच्च यदाधेयं भवति नौडे गार्हपत्यं प्रउग श्रा- हवनीयमुत्वा विश्वे देवा इत्युख्यमुद्यच्छते सौद त्वं मातु- रख्या उपस्थ इति चतसृभिः सहंसाभिः प्रजग उख्यमा- सादयत्यु॑खासन्दो॑ ब॒घ्नात्य॑पि वारण्योरग्नौन्समारोपयति ‘भद्रा- दभि श्रेयः प्रेहि प्रेदने ज्योतिभान्याहौति द्वाभ्यां प्रयाति १० यद्यन उत्सर्जत्यक्रन्ददित्यन्वाह समिधाग्निं दुवस्यतेति घृतानु- षितामवसिते समिधमादधाति गायत्र्या ब्राह्मणस्येत्युक्त? प्रप्रायमग्निरिति त्रिष्टुभा राजन्यस्यैन्धनव्रतनाध्यवसानसंनिपाते घृतानुषिक्तां पूर्वमादधात्ये॒ख्यायां भस्म यद्यतिवर्धते यचापस्तद्यन्ति संदंशेनाग्निमादाय सते निधायायोदयपो देवौः प्रतिगृहीत १५ भस्मैतदश्वग्ने सधिष्टव गर्भो अस्योषधीनामिति तिसृभिरसु भस्म प्रवेशयति ’ किंचित्प्रविष्टभस्मादाय प्रपौद्य प्रसद्य भस्मना योनिं पुनरासद्य सदनमिति द्वाभ्यां ज्योतिमतीभ्यामुखायां प्रत्यवदधाति ’ पुनरूर्जा सह रम्येति पुनरुदेति । पुनस्त्वादित्या रुद्रा वसवः समिन्धतामिति पुनरुख्यमुपसमिन्द्वे बोधा स २॰ बोधौति बोधद्वतौभ्यां यजमानः स्वायतने तिष्ठन्नुपतिष्ठते " १ Thus V; to this reading point AHB ; यथाधेयं MLT. ? See TS. V. 2. 2. 4. 1 1 ३ बोद्वतीभ्यां AHTV; बोधन्वतौभ्यां M; बोधस्वतौ ० L; बोधयइतित्यां B. ४ ? यजमान त्वायतनस्वमुपति MLT; यजमानः स्वायतने तिष्ठते HAB; यजमानस्त्वायतनस्यमुपति० V.२६२ वैखानससूत्रे २८, ११-१२ ( ० श्रौतसूत्रे १८६८, ११-१२) ramrat मार्धित एवमेवैतत्सर्वं करोति कृतास्विष्टकासु पुरौषे पशुकामः कुर्वीत यायावरः प्रवपेद्दौचितस्येष्टकाः करोति मासप्रभृतिषु दौज्ञाकल्पेष्वदौचितस्य पूर्वेषूपरिष्टात्प्राजा- पत्यान्मृ॑न्मयौरष्टकाः पादमात्यो ऽरत्निमात्य ऊर्वस्थिमात्यो A 1 कमात्यश्चतुरश्रा श्रजुलेखा दक्षिणावृतः सव्यावृतत्र्या- लिखिताश्च । निर्मन्थ्येनेष्टका लोहिनौः पचन्त्य खण्डा कृष्णा अलक्ष्मणा श्रथामृन्मय्यः । पुष्करपर्ण रुक्मं पुरुषो हिरण्मयः स्रुचौ सप्त स्वयमानृष्णास्त्रयोदश हिरण्येष्टका पञ्च घृतेष्टका दूर्वास्तम्बः कुर्म उलूखलमुसले पशुशिरांसि सर्पशिरश्च याव- दाता मन्त्रा यथार्थ लोकं प्रणा जानुदघ्नं साहस्रं १० चिनुते ॥ ११ ॥ { प्रथमं चिन्वानो नाभिदघ्नं दिषाहस्रं द्वितीयमा॑स्य॒द चिषाहस्रं aati महान्तं बृहन्तमपरिमितं स्वर्गकाम- चिन्वतेति नित्यकामश्चतुर्थप्रभृतिष्वाहा रेषु नित्यमिष्टका- परिमाणमुत्तरान्ज्यायसश्चिन्वता॑पवृत्ते दौतापरिमाणे प्रथमाया - १५ मुपसदि महाराचे बचा देवस्य त्वेत्युपस्थाय पुरोदये वाचंयम उदिते वाचं विसृज्य विष्णुक्रमवात्सप्रोपस्थाने कृत्वा सोमं परिविवेष्टि । गार्हपत्यचितेरायतनं व्यायाममाचं परिमण्डलं वोद्धय हरिण्या पलाणशाखया शमौशाखया वा संसृज्यापेते- त्यव्यवसाय व्युदम्य शाखां शं नो देवीरित्यवोच्याग्नेर्भस्मासौति २० १ अप्यृजलेखा MITAV; अपिवा मण्डलेषखा H; अपिषा ऋजुलेखा R; B useless. २ सहस्रं the Mss. ३ Thus the Mss. ; पुरोदधे B only. वैखानमसूत्रे २८, १२ ( ० श्रौतसूत्रे १८१२ ) 1 1 २६३ सिकता न्युष्य संज्ञानमसोत्यूषान्सं या वः प्रिया इति संसृज्यैक- विंशत्या शर्कराभिर्गार्हपत्यचितेरायतनं परिवपति चितः स्थ परिचित दूति तित्रस्तिस्रः पुरस्तादारभ्य प्रदक्षिणमोत्तरतो व्रजं कृणुध्वट् स हि वो नृपाणी वर्म सौव्यध्वं बहुला पृथूनि । ५ पुरः कृणुध्वमायसौरसृष्टा मा वः सुस्रोचमसो बृहता तमिति पर्युप्ताः शर्करा अभिमन्त्रयते ऽय सो अग्निरिति चतस्रः प्राचौरिष्टका उपदधाति गार्हपत्यचिताविडामग्रे ऽयं ते योनिरिति द्वे पुरस्तात्समीचौ उपदधाति चिदसौति द्वे पश्चात् समीची त्रयोदश लोकंपूणा उपदधाति लोकं १० पृण छिद्रं पृण ता अस्य सुददोहस इति द्वाभ्यां द्वाभ्यामेकैकां लोकंपूणामुपदधाति सर्वत्रेष्टकासु तयादेवतमन्ततो दधाति कृष्णमश्वमभिमृश्य पृष्टो दिवीति वैश्वानर्यर्चा तनुपुरोषमुप- दधाति । तयादेवतं करोति । पञ्चचितौकं चिन्वीत प्रथमं चिन्वानस्त्रिचितीकं द्वितौयमेकचितौकं तृतीयमैक चितौकानेवात १५. ऊर्ध्वं | यदि चितवत्यादित्यो ऽभ्युदियाद्वाचंयमो ऽध्वर्यु यजमानो ऽन्वारभत ’ उख्यमेवाध्वर्युरादत्ते प्रतिसमेधनौयं प्रति- प्रस्थाता॑जीजनन्नम्मृतमिति गार्हपत्यचितिमभिम्टश्य तौ प्रत्यञ्चौ समितमिति चतसृभिः संनिवपतः साकर हि शुचिना शुचिः प्रशास्ता क्रतुनाजनि ॥ १२ ॥ 1 1 १० क्षिणमौत्तरतो MLAB; • चितौत्तरतः TV. २ Thus, or अखष्टा, the Mss. २१ समौचौनं दधाति or ‘चौनञ्च दधाति the Mss. ४ Thus B; पुरस्तात् the other Mss. fa MT; fafa. LAV; faaafa loc. sing. from participle Q चितवान् cp Baudh X 21: 19. 17. २६४ वैखानससूत्रे २८, १३-१४ ( ० श्रौतसूत्रे १८, १३-१४ ) विद्या अस्य व्रता ध्रुवा क्या दूवानुरोहस’ इति न्युप्ता - वभिमन्त्य मातेव पुत्रमिति शिक्यादुखां निरूहति न रिक्तामवेक्षते । तस्यामन्यत्रेक्षमाणो द्विषन्तं शुचि निदधामौति 1 । दधिद्र प्रास्यति सिकताभिः पूरयित्वा दघ्नोपरिष्टात्संप्रच्छाद्य प्रज्ञातं निदधात्येवं द्वितीयां पूरयत्येवं तृतीयां ’ ता श्र कालात्परिशेरते | यदस्य पारे रजस इति वैश्वानर्यच शिक्यमादत्ते नैर्ऋतौरिष्टकाः कृष्णास्तिस्रस्तुषपक्का श्रसन्दी रुका सूत्रमुदपात्रमित्यादाय दक्षिणापरमवान्तरदेशं हृत्वा स्वकृत दूरि प्रदरे वा पराचौनपार शिक्यं न्यस्यति नमः सु ते निर्ऋते विश्वरूप इति पराचौनैर्ऋतौर संसृष्टा दक्षिणापवर्गा १० उपदधाति ॥ १३ ॥ । यत्ते देवौ निर्ऋतिराबबन्धेति द्वितीयां यस्यास्ते अस्याः क्रूर दूति तृतौयां | शिक्यजालेनैनाः प्रच्छाद्य रुक्मसूत्रमासन्दौं च परस्तान्निधायापास्मदेतु निर्ऋतिर्नेहास्या अपि किंचन । गोतां नाट्रां पाशान सर्व तदपहाड़े | अपास्मन्नैर्ऋता- १५ न्याशान्मृत्यूनेकशतं चये । अपास्य ये सिना: पाशान्मृत्यूनेक- शतपू सुवे || ये ते पाशा एकशतं मृत्यो मर्त्याय हन्तवे | तान्यज्ञस्य मायया सर्वानवयजामहे ॥ देवीमहं निर्ऋति १ Thus the Mss. २ Before द्विषः A ins. सु, which perhaps points to मुं; cp. Baudh. X. 12 : 20 4. -शुचि A only, शुचिं ML; शुचं TV ; शुभ B. ३ परिचौन • AB ; प्रतौचौन. MLTV. ४ ⚫er all the Mss. Thus TV; àfvai AB; eføĦTM: ML. ६ मृत्यू एक० the Mss. वैखानससूत्रे २८, १४ ( ० श्रौतसूत्रे १८१४ ) २६५ बाधमानः पितेव पुत्रं दसये वचोभिः । विश्वस्य या जायमानस्य वेद शिरः शिरः प्रति सूरौ विचष्ट इत्येताभिश्चतसृभिरुपहिता श्रभिमन्त्र्य यदस्य पारे रजस इति वैश्वानर्यर्चा परिषिच्य भूत्यै नम इत्युपस्थाय परास्य पात्रमप्रतीचमायन्ति । शं नो देवोरभिष्टय ५. दूति मार्जयित्वोर्ज बिसुवनिः सुमेधा गृहामि मनसा मोदमानः सुवर्चाः । अघोरेण चक्षुषाह शिवेन ग्टहाणां पश्यन् वय उत्तिराणि ॥ गृहाणामायुः प्र वयं तिरामो गृहा श्रस्माकं प्रतिरन्त्वायुः । गृहानह सुमनसः प्रपद्ये saौरघ्नो वौरवतः सुवौरानिति गृहानम्येति निवेशनः संगमनो वसूनामिति १० शालामुखीयं गार्हपत्यमुपतिष्ठते । राज्ञो निवपनादिकर्म प्रति- पद्यते । प्रायणीयेन चरित्वा बेदिं विभिमौते ऽथ पदेन चरति राजानं कौवोह्यातिथ्येन चरित्वा प्रवर्योपसयां प्रचर्याद्मिकं स्थण्डिलमुत्तरवेदिस्याने विमिमीते समूलं हरितं दर्भस्तम्व- माहृत्य मध्ये रुदकमा सिच्य वाक् त्वा समुद्र उपदधात्विति १५ तस्मिन्दर्भस्तम्बं निखाय जुहां पञ्चग्टहीतं गृहीला मजूरब्दो ऽयावभिर्धृतेन स्वाहेति पञ्चभिः समुमृन्दर्भस्तम्बे पञ्चाती- र्जुहोति ’ सजूरुषा अरुणौभिर्धृतेन स्वाहेति द्वितीयेत्येवं’ पञ्च १ ARHB read this passage as follows: जर्ज बिचद्वसुवनिरित्युच- मनुद्रुत्याघोरेण etc. २ उत्तराणि the Mss. = Thus MLT ; ARHB; ग्टहानहं सुमनस प्रपद्य इति च प्रतीक्षा (or • or तो ) यथैतं ग्टहानभ्येति . 8 fagà all exc. A which has the plural. Cp. Baudh. X. 24: 23. 9.
• निखाय ML; निधाय TV; निखनोपधाय AH; निखननोपधाय B. • Thus TV ; द्वितीय इत्येवं ML; द्वितौयादित्येवं AB ; द्वितीयादित्येभिर् H. २६६ वैखानससूत्रे २६, १४ (० श्रौतसूत्रे १८, १४ ) I यावान्पुरुष ऊर्ध्वबाहुस्तावता वेणना पुरुषमाचेणाग्नि विमिमीते प्राचस्त्रीपुरुषांश्चतुर उदौचः पुरुषमात्राणि पक्षपुच्छान्यात्मा चतुः पुरुषो ऽरत्निना दक्षिणतो दक्षिणं पक्षं प्रवर्धयत्येवमुत्तरत उत्तरं पचं प्रादेशेन वितस्त्या वा पश्चात्पुच्छं प्रवर्धयति सप्तविध एव प्रथमो ऽग्निस्तस्मात्सप्तविधमेवाग्निं चिन्वत १ ऊर्ध्वमैकशतविधादेकोत्तरान् चिन्वीत ’ स्योना पृथिवि वडित्था पर्वतानामिति द्वाभ्यां विमितमग्निमाक्रमते काष्र्णाजिनी- रुपानह उपमुञ्चन्ते चिते त्वेत्यध्वर्युराचिते वेति प्रतिप्रस्थाता मनश्चिते त्वेति ब्रह्मा तपश्चिते वेति यजमानश्चिते त्वेति वा सर्वे तृष्ण वा मयि गृहामि यो नो अग्निरिति द्वाभ्या - १० मात्मन्यग्निं गृहीत श्रध्वर्युयजमानौर यास्ते अग्ने समिधो यानि धामेति स्वयंचितिं जपतो ऽश्वावभितस्तिष्ठेतां कृष्ण उत्तरतः श्वेतो दक्षिणतस्तवालभ्येष्टका उपदध्यादित्युक्त र प्रजापतिस्त्वा सादयतु तया देवतयेत्यन्तःशर्कर मिमामुपदधात्य॑न्तरेण यूपा - हवनीयं तिष्ठन्धनुरधिज्यं कृत्वायत्यान्तः शर्करमिषुं निहन्तीन्द्रस्य १५ वज्रोऽसि वार्चनस्तनूपा नः प्रतिस्पशः । यो नः पुरस्तादित्या- वृह्याश्मानमुपदधाति दक्षिणे पक्षान्ते ऽन्तः शर्करमिषुं निहत्यावृह्य तथेन्द्रस्य वज्र सत्यमानमुपदधाति यो नो दक्षिणतोऽघायु- रिति मन्त्रं संनमर्थ्यापरस्मिन्पुच्छान्त दूषं निहत्यावृह्य तथाश्मान- मुपदधाति यो नः पश्चादघायुरिति मन्त्रं संनमति ॥ १४ 1 १ चिन्वत क० MTV ; चिन्वेत ऊ० L; चिन्त्रौत ॐ० H. 1 २ ग्टहीत अध्व० ML: गृहीताध्व० TV; ग्टहातेध्व० HB गृहातिते अव्य० A. See TS. V. 7. 1. 2. वैखानससूत्रे २८, १५ (० श्रौतसूत्रे १८१५ ) 1 २६७ एवमुत्तरस्मिन्यतान्ते यो न उत्तरतो ऽघायुरिति मन्त्रं संनम्य तया देवतया ता अस्य सुददोहसति च करोति स ई पाहीन्द्रं विश्वा श्रवौवृधन्नित्यन्यतरयैन्द्रियचक्रमणं प्रतौष्टका- मुपदध्याद वा दर्भस्तम्बं निखनति पुरस्तात्पञ्चातौयने ते ५. परायणे दूर्वा रोहन्तु पुष्पिणीः । उत्सो वा तत्र जायते ’ दो वा पुण्डरीकवानिति दूर्वेष्टकामुपदधत्येन श्रयाहि वीतय इति दक्षिणे ऽ’ से विभक्तिमुपदधाति षङ्गवं द्वादशगवं वोदुम्बर- युगलाङ्गलं पुरस्तात्कारितं सं वरचा दधातनेति संप्रेष्यति निष्कृता हावमवटमित्यध्वर्यवो ऽवटादर चैरुदकमुत्तर्याहावेय्वनु- १. संभरति । खनत्या हावानित्येके तचोदिए सिञ्चे श्रक्षितमिति तेषूदकमुत्सिञ्चति तेषु बलवर्दान्पाथयत्ये॒द्योजनमन्तर्याममोषां खगल्यं शफम् । अष्ट्रां तालं प्रतिनाहमुभौ मण्डुक्यौ युजाविति युगलाङ्गलं संप्रसारयति सौरा युञ्जन्ति कवयो युनक्त‍ सौरा वि युगेति द्वे पूषा युनक्तु सविता युनक्तु बृहस्पतिस्त्वा युनक्का - १५ स्तेजसा सूर्यस्य वर्चसेति तिसृभिरुयोजनादिभिस्त्रियुगादिकं सौरं ́ युनक्तुष्टारयोः पिल्वयोरथो श्रबन्धनीययोः । सर्वेषां विद्म वो नाम वाहाः कौलालपेशस इति युक्तानभिमन्त्रयत उदस्याद्गोजिडूनजिदश्वजिद्धिरण्यजित्सूनृतया " परिवृतः । एक- 1 1 १ जायते MLTV ; जायंत A; जायते B; the Ath. Samh. VI. 106. 1 has जायतां Baudh X 14 : जायातै. २ ? - संभरति M ; ० संचरति L; न संचति TV : A partly indistinct, reads at the end सिंचति; B incomplete. After अध्वर्यवः we ex- pect a plural. ३ युनक्तु the Mss. only B युनक्त, ४ उपस्थादु instead of उदम्बादु the Mss. २६८ · वैखानससूत्रे २८, १५-१६ ( ० श्रौतसूत्रे १८, १५-१६ ) चक्रेण सविता रथेनोज भागं पृथिवीमेत्वापृणन्निति लाङ्गल- मुच्छ्रयति ब्रह्म जज्ञानमित्येषानाप्ता या वः प्रथमा यस्यां कर्माणि कृण्वते । ॥ १५ ॥ वौरानो अत्र मा दभस्तव एतत्पुरोदधे ॥ पर्युषु प्रधन्व वाजसातये परि वृत्राणि सक्षणिः । दिषस्तरध्या ऋणया न दूयते ॥ सहस्रधारे ऽवते समस्खरन्दिवो नाके मधुजिहा श्रसञ्चतः । श्रस्य स्पशोर न निमिषन्ति भूयः २ पदे पदे पाशिनः सन्ति सेतव इति ब्रह्मवर्माणि जुहोति ’ मलिम्बुचो नामासि त्रयोदशी मास इन्द्रस्य वर्मासौन्द्रस्य शर्मासौन्द्रस्य वरूथमसि तं त्वा प्रपद्ये ॥ गायत्रौं लोमभिः प्रविशामि त्रिष्टुभं १० त्वचा प्रविशामि जगतौं मांसेन प्रविशाम्यनुष्टुभमस्था प्रविशामि पङ्क्तिं मज्जा प्रविशाम्यैन्द्रानं वर्म बहुलं यदुग्रं विश्वे देवा नातिविध्यन्ति सुराः । तन्नस्तायतां तन्नो विश्वतो महदायुमन्तो जरामुपगच्छेम देवा इति विमितमग्निमाक्रमन्ते । लाङ्गलं पवौरवमिति द्वाभ्यां कृषति कौनाशा बलीवर्दानाजन्ति । १५ पुच्छाच्छरो ऽधि कृषति । कामं कामदुघे धुच्चेति प्रदक्षिण- मावर्तयस्तिस्रस्तिस्रः संहिताः सौता: कृषति मध्ये संभिन्ना’ भवन्ति दक्षिणात्यक्षादुत्तरमुत्तरस्माद्दक्षिणं दक्षिणायै श्रोणे- रुत्तरमंसमुत्तराये दक्षिणं । विमुच्यध्वमन्निया देवयाना अतारि 1 ’ तमसः पारे अस्य ज्योतिरापाम सुवरगन्मेति दक्षिणे ऽस उत्तरे २० १ दूयते TLV; इरते M ; ईय० B. २ श्वशो LTAV; श्वश्वो M. ३ Thus (with न) the Mss. ४ Thus V; संकिन्ना the other Mss. ५ पारे LTMV. वैखानससूत्रे २८, १६ ( ० श्रौतसूत्रे १८,१६ ) २६६ वा बलीवर्दाविमुच्याध्वर्यवे ददाति । पञ्चदशोदपाचान्निनयति द्वादश कृष्टे या जाता श्रोषधय इति चतुर्दशभिरोषधीर्वप- त्य॑न॒सौतमित्युक्तं । सप्त ग्राम्याः कृष्टे सप्तारण्या अक्कुष्टे ’ मा नो हि मौज्जनिता यः पृथिव्या इति चतसृभिर्दिग्भ्यो लोष्टा- ५ न्समस्यति बहिर्विधमापन्नान् । घृतेन सीतेत्युत्तरवेदिमभि- मृश्योत्तरवेदिमुपपति यावानग्निर्व्याघारनान्तं कृत्वाने तव श्रव इति षड्भिः सिकता न्युप्य चितः स्थ परिचित इत्यपरिमित- शर्कराभिश्चितं परिश्रयति यथा गार्हपत्यमा॑प्यायस्व समेतु त इति सिकता व्यूहत्युत्तरया त्रिष्टुभा राजन्यस्य जगत्या १० वैश्यस्यग्रेिण प्राग्वंशं चर्मणि तिस्रः स्वयमाणास्तच विश्व- ज्योतिषस्ता ‘दर्भाग्रमुष्टिनाज्येनावोच्य चित्यग्निभ्यः प्रणीयमानेभ्यो ऽनुब्रूहौति संप्रेव्यति । यदि होता नानुब्रूयाद्यजमान एव पुरौष्यसो अनय इत्येतां त्रिरवाह चिरनूकायमभ्यस्थादिश्वाः पृतना दूति हिरण्यगर्भः समवर्तताग्र इत्यन्यतरेणाश्वप्रथमा ब्रह्मा १५ यजमानो ऽध्वर्युश्च प्राञ्च गच्छन्ति यदक्रन्दः प्रथमं जायमान इति’ दक्षिणमंसमभ्यवक्रामन्तमभिमन्त्रयतः । उत्तरवेदिं प्राप्य प्रजापतिस्त्वा सादयतु तथा देवतयाङ्गिरखडुवा मौदेत्यन्त - विधमभिमृशति मयि गृहामि यो नो अग्निरिति द्वाभ्यां seetaafi araमन ग्टते । यास्ते अन इति स्वयंचितिं २० जपत्यभिमृशति वैष्टकाभिश्चतुरश्राभिरग्निं चिनुत इति १ See TS. V. 2.5.5. 1 1 २ ० ज्योतिःस्वार्थ MLTV (AHB are missing); ep. Ap. XVI. 21. 2, 3. Perhaps some words here are missing. ३० क्रमन्तमभि० H; • क्रमन्नभि० MLTV ; ep. Baudh. X. 28. २७० वैखानससूत्रे २८, १६ (० श्रौतसूत्रे १८१६ ) 1 ५ विज्ञायते ऽध्वर्युर्यजमानो ब्रह्मा वा यदि यजमानः स्वयं चिनोति नात्मन्यग्रिं गृह्णाति न स्वयंचितिं जपत्यभिमृशति’ वा’ दक्षिणावृतो दक्षिणत उपदधात्युत्तरतः सत्र्यावृत ऋजुलेखा पश्चात्पुरस्ताच्च भवति । व्यालिखिता मध्ये प्राचौरूपदधाति ’ प्रतीचीरुपदधातीति गणेषु रौतिवादः प्राचीमुपदधाति प्रतीचीमुपदधातीति कर्तुर्मुखवादः पुरस्तादन्याः प्रतीचौरुप- दधाति पश्चादन्याः प्राचोरित्यपवर्गवादः सर्वान्वर्णानिष्टकानां कुर्यादिति लेखाधिकार उक्तो’ वचनात्पचपुच्छेषु श्रोष्योरंसयो- रित्युपदधाय॑र्येत स्थाध्वगतो ऽग्नेर्वस्तेजिष्ठेन तेजसा देवताभि- हामीति कुम्भं कुम्भौं चाद्भिः पूरयित्वा शर्म च स्थ वर्म च १० स्य देवस्य वः सवितुः प्रसवे मधुमतीः सादयामीति पुरस्तादनु- सौतमुपधाय ज्योतिषे वामिति हिरण्यशल्कौ प्रत्यस्यति शुक्रा स्य वीर्यवतौरिन्द्रस्य व इन्द्रियावतो देवताभिगृहामीति पुनः कुम्भं कुम्भ चाह्निः पूरयित्वा ऋतं च स्य सत्यं च स्य देवस्य वः सवितुः प्रसवे मधुमतौ ः सादयामीति दक्षिणतो ऽनुमौत - १५ मुपधाय चक्षुषे वामिति हिरण्यशत्को प्रत्यस्यति मन्द्रा स्थाभि- भुवो विश्वेषां वो देवानां देवताभिगृहामीति कुम्भं कुम्भौं चाह्निः पूरयित्वा सपत्नघ्नौश्च स्थाभिमातिघ्नौश्च स्य देवस्य वः सवितुः प्रसवे मधुमतौः सादयामीति पश्चादनुसौतमुपधाय रेतसे वामिति हिरण्यशत्को प्रत्यस्यत्यधिपत्नी स्वौजखिनौरादि- २० I The passage beginning agarf and ending: fanfa is found only in M and AB. It must belong to the text, cp. āp. XVI. 21. 7, 8. The omission obviously is due to the fact that two sentences end: मृशति वा, of which the first could easily be overlooked. २ वैखानससूत्रे २८, १६ (० श्रौतसूत्रे १८, १६ ) २७१

त्यानां वो देवताभिर्गृहामीति कुम्भं कुम्भ चाङ्गिः पूरयित्वा रक्षोघ्नौश्च स्थारातिघ्नीश्च स्य देवस्य वः सवितुः प्रसवे मधुमतीः सादयामीत्युत्तरतो ऽनुसौतमुपदधाति प्रजाभ्यो वामिति हिरण्यशत्कौ प्रत्यस्यति क्षत्रमृत स्यौजस्विनीर्मित्रावरुणयोर्वी ५. ब्रह्मण देवताभिगृहामौति कुम्भं कुम्भ चाह्निः पूरयित्वा वसु च स्थं वामं च स्य देवस्य वः सवितुः प्रसवे मधुमती: सादयामीति मध्ये तेजसे वामिति हिरण्यशत्को प्रत्यस्यति व्रजक्षित स्योर्ध्वश्रितो बृहस्पतेव ब्रह्मणा देवताभिगृहामीति कुम्भं कुम्भ चाह्निः पूरयित्वा भूतं च स्य भव्यं च स्य देवस्य वः सवितुः प्रसवे मधुमतीः सादयामीति च मध्ये ऽनुसौतमुपधाय १ वर्चसे वामिति हिरण्यशल्को प्रत्यस्यति तृष्ण ग्रहणसादन- प्रत्यसना इत्येके । हिरण्यवर्णाः शुचयः पावका दूति प्रतिमन्तं कुम्भं कुम्भ चाभिमन्त्रयत एतैर्वा प्रतिमन्त्रं दिच्चनुसौतमुप- दधाति चतस्रो मध्ये ’ दिवि श्रयस्वान्तरिते यतस्वेति बार्हस्पत्यं १५. नैवारं चरुं पयसि श्टतं मध्ये | किरणानीष्टकानां पुरुषस्य पञ्चमेन कारयेत्सर्वतः प्रादेशस्तद्द्द्वितौयं । पञ्चदशभागौयस्तत्तृतौयमूर्ध्व- प्रमाणं जनोः पञ्चमेन कारयेदर्थेन नाकसदां पञ्चचोडानां च यत्पच्यमानानां प्रतिमेत पुरीषेण तत्संपूरयेदनियतपरिमाण- त्वात्पुरोषस्य चतुरश्राभिरग्निं चिनुत इति नित्यः कल्प २० दृष्टका उपधास्यंच्छ्रेतमश्वमभिम्टशेदित्युक्तमष्टावष्टौ पादेष्टका- १ नुसौतमुपधाय om. AHB. २ For this passage op. Ap. Sulbasūtra IX. 6-8, in Journ. of the German Or. Soc., Vol. LV, page 584. ३ इत्युक्तम्, see TS. V. 7. 1. 3.1 २७२ वैखानससूत्रे २८, १६-१७ ( ० श्रौतसूत्रे १८, १६-१७ ) चतुर्भागीयानां पक्षाययोर्निदध्यात्तथात्मसन्धौ दक्षिणत उत्तरत- श्वात्मानं षडङ्गुलावेतौ श्रोष्यंसेषु चाष्टौ प्राचौः प्रतीचीश्च सन्ध्यन्तराले पञ्चमभागौयाः सपादाः पुच्छे प्रादेशमुपधाय सर्वमग्निं चतुर्भागोयाभिः प्रच्छादयेत्। पादेष्टकाभिः संख्यां पू॒रयेद॑प॒रस्मि॑न्प्रस्तारे पु॒च्छाप्यये पञ्चमभागौयास्ता श्रात्मनि ५ चतुर्दशभिः पादैर्यथायोगमुपदध्यात् सर्वमग्निं पञ्चमभागौयाभिः प्रच्छादयेत्पादेष्टकाभिः संख्यां पूरयेद्यत्यासं चिनुयाद्यवतः प्रस्तारांश्चिकीर्षत् तिष्ठन्तं दक्षिणतः श्वेतमश्वमालभ्येन्द्रं विश्वा अवौष्टधन्नित्यैन्द्रियर्चाक्रमणं प्रतौष्टकामुपदध्यात् ॥ १६ ॥ 1 उत्तरवेदेरादृतोत्तरवेदिमलंकृत्य तस्यामपां पृष्ठमसीति १० पुष्करपर्णमधस्ताद्दण्डमुत्तानमुपदधाति । सर्वत्रोपधाने तयादेवतं कृत्वा हृददोहसेनभिम्टशतौत्यु॑त्तरतः पश्चादोपचारो ऽग्निर्वाङ्य नसोः प्राण इति निर्गमनमभिक्रम्य सर्वच प्राणायतनानि- संमृशति तत्त्वा यामि ब्रह्मणा वन्दमान इति वारुण्यर्चा शालामुखीये जुहोति तस्मिन्पुष्करपर्णे ऽधस्तान्निर्बाधमुत्तर - १५ निर्बाधं वा ब्रह्म जज्ञानमिति रुकामुपदधाति रुक्मस्य दक्षिणतः प्राचं हिरण्मयं पुरुषं हिरण्यगर्भः समववर्तताग्र इत्युत्तान - मादधाति । द्रश्चस्कन्देत्यभिमृशति । पुरुषसाम गायेति सं- } १ पादर, given by LAHB, is omitted by M (TV are incom- plete here). २ उत्तरतः पश्चादुपचारो वाग्नि० (as Hir.) AHB ; उत्तरतः पञ्चाद्वीप- चारों ग्र० MLTV (as Ap. XVI. 21. 13). ३ ? नसोरितिप्राणनिर्गमनमभिक्रम्य MLTV (the end अभिज्ञाय at the end); •नसोः प्राणनिर्गममभि० A; प्राणानिर्गमभि० H; नमोः प्राणाग्नि- क्रमभिः B. वैखानससूत्रे २८, १७ ( ० श्रौतसूत्रे १८, १७) २७३ प्रेष्यति तृष्ण स्रुचावुपदधातौ यमसीति कार्भर्यमयौमसार - सौत्योदुम्बरोमित्येके मनसा तया देवतमज्यस्य पूर्ण कार्य- मयौं दध्नः पूर्णामौदुम्बर मित्युकं । कृणुध्व पाज इति पञ्चभिः पञ्चग्टहौतेनाज्येन पुरुषमुत्तरवेदिवड्याघारयति मूर्धन्वतौभ्या- ५. मुपतिष्ठते । नमो अस्तु सर्पेभ्य इति तिसृभिरनुच्छन्दसमभिमन्त्र्य दक्षिणे प्रललाटे सर्पशिर उपदधात्यपि वा यतउच्चारं जनपदस्य जन्यं भयं मन्यते । तयादेवतं कृत्वा सुददोहसेनाभिमृशति 1 ध्रुवासोति स्वयमातृणामभिमृश्य तृष्णौमश्वेनावत्राप्याविदुषा ब्रह्मणा सह प्रजापतिस्त्वा सादयतु पृथिव्याः पृष्ठ इति मध्ये १० ऽग्रेरुपदधाति भूरिति चैतया व्याहृत्या यथैतस्य G पुरुषस्य प्राणैः प्राणाः संनिधौयेरन्नापिधौयेरन् चित्तिं जुहोति स्वय- मातृ॑णा॒ामभिजुहोत्य॑नुप्राणित्य॑विद्वान्ब्राह्मणो वरं ददात्येकं दौ चौन्वा॑स॒न॒ः प्रथमा॑ स्व॒यमातृणामुपदधात्यूर्ध्वजुर्द्वितीयां तिष्ठं- स्तृतौयामु॑पधायोपधाय साम गायेति संप्रेष्यति । यदि पूर्वो १५ भ्रातृव्यो मातिक्रान्त इति मन्येत प्रयो ऽसत्युपहितां प्राची- मुदूहेद्यदि वापरः पृथिव्यौति प्रतीचौं यदि सदृङ् भूरसि भुवनमसौति विचालयेत्तेजोऽसि तेजो मे यच्छेत्यपरे बिले हिरण्येष्टकामुपदधाति । पृथिव्युदपुरमन्नेनेति तज्जघनेन मण्ड लेष्टकां भूरसि भुवनस्य रेत दूष्टका स्वर्गे लोका वाचा २० त्वान्वारोहाम्यग्निज्र्ज्योतिर्ज्योतिरग्निस्तयेत्येकामन्वारोहां सूरसि सुवनस्य रेत दृष्टका स्वर्गे लोको मनसा त्वान्वारोहामि सूर्यो ज्योतिज्योतिः सूर्यस्तयेति द्वितीयां काण्डात्काण्डात्प्ररोहन्ति ? See TS. V. 2. 7. 3. 18 २०४ वैखानससूत्रे २८, १७ ( ० श्रौतसूत्रे १८,१७ ) I बृह- या शतेन प्रतनोषति द्वाभ्यां सलोष्टं हरितं दूर्वस्तम्बमप्रच्छिन्नाग्रं यथास्योपहितस्य स्वयमात्तृष्णामयं प्राप्नुयात्तथा निमिते’ तस्मिन्युवाऽग्धिरण्यशकलावध्यूह्य यास्ते अग्ने या वो देवा इति द्वाभ्यां वामभृतं हिरण्यमूर्ध्नो विराड् ज्योतिरधारयदिति तिस्रो रेतः सिचा॒स्ता॑सां द्वे यूनः प्रथमचितौ विवयसः सर्वा ५ मध्यमायामेकां प्रथमायामेकामुत्तमायां स्यविरस्य द्वेष्यस्या- न्यतरां यजुषेमां चामूं चोपदधाति मनसा मध्यमां स्पतिस्त्वा सादयत्विति विश्वज्योतिषमिन्द्राग्निभ्यां त्वेति सयुजमेथ मण्डलेष्टकामथ विश्वज्योतिषमित्येकेषामेषाढासि सहमाने- त्यषाद्रामुत्तरलक्ष्मानं व्यालिखिताम॑ग्नेर्यान्यसौति द्वे संयान्यौ । मधु माधवश्चेति द्वे ऋतव्ये श्रग्नेरन्तः श्लेषो ऽसौत्यनुद्रुत्य वासन्तिका अभिकल्पमाना इन्द्रमिव देवा अभिसंविशन्तु तया देवतयाङ्गिरखडुवे सौदतमिति समानतया देवते युग- पदुपदधाति सर्वास्तव्यास्ववकामनूपदधात्यवकासु वा सादय- त्यु॑दस्य शुभाद्भानुरिति घर्मेष्टकां । यास्ते श्रग्न श्रार्द्रा योनयो १५ याः कुलायिनोरिति कुलायिनौं मधु वाता ऋतायत दूति तिसृभिरनुच्छन्दसं कूर्मं दध्ना मधुमिश्रेणाभ्यनक्ति । तमवका- भारेण परिवेश्य पुरस्तात्स्वयमाणायाः प्रत्यञ्चं प्राङ्मुखो मही द्यौः पृथिवी च न इति जीवन्तं कूर्ममुपदधाति चतस्त्र आशाः प्रचरत्वग्नय दूति वा । द्वाभ्यामित्येके । तं जालेन २० परिवेष्य शङ्कुभिः परिनिहन्ति । यदि तं न विन्देयुर्मण्डूकं ! १ ? निमित्ते MLT ; निमौते AH; निर्माते B. वैखानससूत्रे २८, १७-१८ (० श्रौतसूत्रे १८, १७-१८) २७५ तथोपदध्यादपां गम्भौरं गच्छ मा त्वा सूर्यः परिताशौन्मो अग्निर्वैश्वानरः। ॥ १७॥ 1 अघोर प्रजा अभिविपश्यानु त्वा दिव्या दृष्टिः सचताम् ॥ मसर्प चौन्समुद्रान्स्वर्गलोकानपां पतिर्वृषभ दृष्टकानाम् । तत्र ५. गच्छ यत्र पूर्वे परेताः पुरीषं वसानः स्वां योनिं यथायथ - मित्युपहितमभिमन्त्रयते प्रादेशमौदुम्बरमुलूखलं यच्चिद्धि वा गृहे गृहे उलूखलक युज्यसे । दूह घुमत्तमं वद जयतामिव दुन्दुभिरिति चतुःस्रत्युत्तरे ऽ’ से प्रयुनक्त्यरनिमात्रं मुसलं तस्मिन्सर्वौषधस्य पूरयित्वोर्जो भागो ऽस्यूज: पवित्रमूर्गन्नमन्ना- १. द्यायेत्यवहन्त्युतरे ते वनस्पते वातो विवात्यग्रमिदथो इन्द्राय पातवे सुनु सोममुलूखलेति वा तद्विष्णोः परमं पदमिति मध्ये ऽग्नेरुपदधात्युत्तरतो वा लोकंपूणामुत्तरतो मुसलं दिवो वा विष्ण उत वा पृथिव्या इति शूर्पमुखायां मुख्यायामग्ने युवा हि ये तव युवा हि देवहूतमानिति द्वे स्रुवाती १५ बिलयोर्जुहोति ’ ध्रुवासि पृथिवौति घृतेन मधुना वा सिक- ताभिर्वा सर्वैर्वा संसृज्यखां पूरयति न रिक्तामवेक्षेत शम्विद्धा भवति ’ तस्यां पय श्रानयति यं कामयेत सोधुकः स्यादित्यूनां तस्योपदध्यादित्युक्तं पृथिवि पृथिव्या सौद माता मातरि स्योना स्योनायाम् ॥ १८ ॥ I 1 * १ अघोर (not ०र ) all the Mss. २ प्रादेश is a curious abbreviation for प्रादेशमात्र. ३ स्म is not given by the Mss. (op. Āp. XVI. 26.3). I See TS. V. 2. 9. 1. २७६ वैखानससूत्रे २८, १८ ( ० श्रौतसूत्रे १८, १९ ) उखां स्वसारमधि वेदिमस्थात् । सत्यं पूर्वैर्ऋषिभिश्चाकु- पानो ऽग्निः प्रविद्वानिह तद्द्धाविति प्रक्रम उत्तरत उपदधाति लोकंपृणामुत्तरतो ’ ऽत्र स्नुवातौ इत्येके । लोकंपृणामुत्तरतः पुरुषशिरःप्राणेषु हिरण्यशल्कान्प्रत्यस्यति द्रवस्कन्दे त्यास्ये ऽभू- दिदमिति दक्षिणस्यां नासिकायामग्नेर्वैश्वानरस्य चेत्युत्तरस्या- मग्निज्यौतिषेति दक्षिणे ऽणि रुक्मो वर्चसेत्युत्तरस्मिन्नृचे त्वेति दक्षिणे कर्णे रुचे त्वेत्युत्तरस्मिन् । चिचं देवानामित्यक्ष्णो- श्चतुर्गृहौते जुहोति ’ समित्सुवन्तीत्यान्तादनुवाकस्य दध्ना मधु- मिश्रेण तत्पूरयत्या॑दि॒त्यं गर्भं पयसा समञ्जन्नित्यनुद्रुत्येमं मा हिमौर्द्विपदमित्युखायां पुरस्ताच्चुकमुत्तानं प्राचीनमुखमुप - १० दधाति । विश्वकर्मा दिशां पतिरिति ललाटे हिरण्येष्टका- सु॒प॑दधाति॒ पश्चात्पु॒रस्ता॒दा॑तस्य॒ ब्राजिमित्यन्तरात्मनि पुर- स्तात्प्रतौचौनमश्वस्य शिर उपदधाति । प्रजापतिर्दिशां पतिरिति ललाटे हिरण्येष्टकामुपदधाति पश्चात्प्राङ्मुख उपविश्यान्तरा- त्मनि पश्चात्प्राचौनम्मृषभस्याजस्रमिन्दुमरुषमित्युपदधाति तस्य १५ ललाटे रुद्रो दिशां पतिरिति हिरण्येष्टकां दक्षिणत उदङ्मुख उपविश्यान्तरात्मनि वरू॒च त्वष्टुरिति दक्षिणत उदोचौनं वृष्णेस्त॑स्य॒ शिरसि वरुणो दिशां पतिरिति हिरण्येष्टकामुत्तरतो दक्षिणामुख उपविश्य यो अग्निरग्नेरित्युत्तरतो दक्षिणा बस्त- स्याग्निर्दिशां पतिरिति हिरण्येष्टकां यं कामयेत भूयो ऽस्यानं २० | 1 The original reading of this word must have been चानुपानो. वैखानससूत्रे २८, १६-२० ( ० श्रौतसूत्रे १८, १९-२० ) २०७ स्यादित्यन्तेषु तस्य व्युह्योपदध्यादित्युक्तं तान्यव्यवायेनेम मा हिसौर्दिपदमिमं मा हिसौरेकशफमिमः समुद्रः शत- धारमुत्ममिमामूर्णायुमजा रिति सर्वेषामुत्सर्गेः क्रमेणोप- तिष्ठते’ यदि वायव्यस्य स्यान्मुख्यस्य स्याने सर्वेषामुपधानैरुप- ५ धाय सर्वेषामुत्सर्गेरुपतिष्ठते । तत्तत्स्थान उपधायोत्सर्गेणोपतिष्ठत इत्येके ́ ऽत्र सर्पशिरः प्राङ्मुख उपदध्यादित्येके’ यजुरेव वदे- नित्ये वायव्यशिरसार वोपदध्यात्तन्नाशे मृदा हिरण्येन वा कृत्वोपदध्याद्यदि सर्पशिरो न विन्देत्तज्जातीयं स्यात्त॑दभावे" गोधाया । यजुरेव वा वदेत् ॥ १८ ॥ 1 १० श्रपस्या उपदधात्यषां त्वमन्त्सादयामीति पञ्चभिः पञ्च पुरस्तात्प्रतीचौरुपदधात्यर्णवे सदने सौदेति पञ्चभिर्दक्षिणे पक्षे ऽपां त्वा सदने सादयामीति पञ्चभिः पुच्छे गायत्री छन्द इति पञ्चभिरुत्तरे पक्षे दक्षिण ये यज्ञः समग्टणन्देवा देवेभ्यस्परि । तान् गायची नयतु प्रजानतौ स्वर्गे लोके श्रमृतं १५ दुहाना ॥ ये ज्योतौषि संदधति खरारोहन्तो अमृतस्य लोकं । ते यन्नु प्रजानन्तो यज्ञं विदानाः सुकृतस्य लोके ॥ ये पशवो मेध्यासो यज्ञस्य योनिमभि संबभूवुः । तान्ददन्ते कवयो विपश्चितो यज्ञं विदानाः सुकृतस्य लोके ॥ यः पन्था विततो १ See TS. V. 7. 10.3. Q २ तन्यव्यपायेने ० H ; तन्नटवाये - A ; तन्नद्यावाये - TV ; तं नद्यावाये ० L; नं निद्यावाये ० M ; cp. āp. XVI. 27. 13. ३ यजुरेव वदेन्नित्येवायव्यशि० MLVT (the last •बदेदु नि० ) ; यज्जुरेव - पदेद्मित्येवायव्यशि० H ; पिजुरेव A; विजुरेवपदेर्नित्य० B. ४ विन्देतज्जातीयस्स्यात्तदभावे ML; विदेतज्ञातियस्यत्तद० VT; वंदेन- ब्जातीय स्वात्तदभावे HA; विन्देत्तज्जातीयस्य तदभावे B. २७८ वैखानससूत्रे २९, २० (० श्रौतसूत्रे १८२० ) देवयानञ्छन्दोभिर्विग्टहीत एति । तेनातिष्ठद्दिवमन्तरिक्षं यज्ञं star सुकृतस्य लोकम् ॥ यो यज्ञः सहस्रधारो द्यावा - पृथिव्योरधि निर्मितः । तेनैतु यजमानः स्वस्त्या दिवो ऽधि पृष्ठमस्थादिति पञ्च हिरण्येष्टका दिच्छेकैकामेकां मध्ये मा छन्दस्तत्पृथिव्यग्निर्देवता तेनर्षिणा तेन ब्रह्मणा तया देवतया ५ प्रमा छन्दस्तदन्तरिक्षं वातो देवता प्रतिमा कन्दस्तद्यौः सूर्यो देवतास्त्रीविश्छन्दस्तद्दिशः सोमो देवता विराट् इन्दस्तदाग्वरुणो देवता गायत्री छन्दस्तदजा बृहस्पतिर्देवता त्रिष्टुप् छन्द- स्तद्भिरण्यमिन्द्रो देवता जगती इन्दस्हौः प्रजापतिर्देवतानुष्टुप् छन्दस्तदायुर्मिचो’ देवतोष्णिहा कन्दस्तचक्षुः पूषा देवता १० पङ्क्तिकन्दस्तत्वषिः पर्जन्यो देवता बृहतौ कन्दस्तदश्वः परमेष्ठी देवता तेनर्षिणेत्यनुद्रुत्यैताभिः द्वादशभिस्त्रिरभ्यासं पुरस्ता- प्रतीच पुरुषाकृतिं चिनोति पुरुषशिरो ऽस्याः शिरो भवतौ दं वेद पुरुषस्य ब्रह्मणो नारायणाख्यस्य रूपं तस्मादुपहितां हर्षा पुरुष दूति पुरुषेण नारायणेनोपतिष्ठते यजमानो १५ ऽध्वर्यवञ्चैतमनुवाकं पुरुषं नारायणमित्याचचत आयवे स्वाहायोष्कृते स्वाहायोष्पत्वने स्वाहा विष्णवे स्वाहा बृहस्पतये स्वाहेति पञ्चोपधायाः संभूतः पृथिव्यै रसाच्चेति चोपधायर्त- सदसि सत्य सदसि तेजः सदसि यशः सदसि वर्चसदसि ग्टणानासि धामासि धाम्यै त्वा धामभ्यस्त्वा धामसु सौद सनिरसि २० सन्यै त्वा सनेयं वित्तिरसि वित्त्यै त्वा विदेयं शक्तिरसि शक्त्यै त्वा शकेयं भूरसि भृत्ये वा भूयासं कर्मासि कर्मणे त्वा ary: (not arg: as Ap.) the Mss. with Kath. and Hir. वैखानससूत्रे २८ २० ( ० श्रौतसूत्रे १८२० ) २७६ क्रियासं गुर्दो ऽसि गर्दा गर्देभ्यस्त्वा गर्दे सौद चत्रं पाहि क्षत्रं पिन्व क्षत्रं जिन्व चत्रं यच्छ तत्रं दृह चत्रमसि क्षत्राय त्वा क्षत्रेभ्यस्त्वा क्षत्रे सौद विश्वेषु त्वा पार्थिवेषु सादयामि .विश्वेषु त्वान्तरितेषु सादयामि विश्वेषु त्वा दिव्येषु सादयामि ५ विश्वेषु त्वा देवेषु सादयामि विश्वासु त्वाप्सु सादयामि विश्वासु वौषधीषु सादयामि विश्वेषु त्वा वनस्पतिषु सादयामि विश्वासु त्वा दिक्षु सादयामि विश्वासु त्वा प्रदिक्षु ? सादयामि दिवि सौद स्वर्जिदसि पृतनाजिदसि भूरिजिदस्यभिजिदसि विश्व - जिदसि सर्वजिदसि सचाजिदसि धनजिदसि भ्राडसि विभ्राजसि १० प्रभ्राडसि सपत्नहनं त्वा वज्र सादयाम्यभिमातिहनं त्वा वज्र सादयाम्यरातिहनं त्वा वज्र सादयामि यातुहनं त्वा पिशाचहनं त्वा रक्षोहणं त्वा वज्रं शत्रुहणममित्रहणं भ्रातृव्य- हणमसुरहणं वेन्द्रवज्रः सादयाम्युददस्युदितिरस्युद्यत्यस्याक्रम- माणास्याक्रामन्त्यस्याक्रान्तिरसि संक्रममाणासि संक्रामन्त्यसि १५ संक्रान्तिरसि स्वर्ग्यसि दूषि सौदोर्जि सौद भगे सौद द्रविणे सौद सुभूते सौद पृथिव्या यज्ञिये सौद विष्णोः पृष्ठे सौदेडायाः पदे सौद घृतवति सौद पिन्वमाने सौद संवत्सरे सौद परिवत्सरे सौदेदावत्सरे सौदेदुवत्सरे सौदेदत्सरे सौद वत्सरे सौदैकस्या सौद दशसु सौद शते सौद सहखे सौदायुते २० सौद नियुते सौद प्रयुते सौदार्बुदे सौद न्यर्बुदे सौद समुद्रे सौद मध्ये सौद पद्मे सौदाजे सौद परार्धे सौद पिन्वमानासि १ प्रदिक्षु HA; प्रतिदिक्षु MLTBV. २ बजे (not अन्ते) MLAV; सौदाभे T; सौदाने HB. २८० वैखानससूत्रे २६, २०-२१ ( ० श्रौतसूत्रे १८, २०-२१ ) पिन्वमानाय त्वा पिन्वमानेभ्यस्त्वा पिन्वमाने सौदर्तमस्कृताथ वर्ते सौद सत्यमसि सत्याय त्वा सत्येभ्यस्त्वा सत्ये सौद सन्धिरसि सन्धये त्वा सन्धिभ्यस्त्वा सन्धिषु सौद सलिसि सँञ्जिषे त्वा सँश्चिभ्यस्त्वा सलिम सौद संपदमि संपदे त्वा संपयस्वा संपत्सु सौदेत्येताभ्यामनुवाकाभ्यां प्रतिमन्त्र मृषीष्टकाः सादनप्रवादैश्च पर्यायैरयं पुरो भुव इति प्राणभृतः पञ्चाशत उपदधात्याग्नेय्यां दशायं दक्षिणेति नैर्ऋत्यां दशायं पश्चादिति वायव्यां दशायमुत्तरादित्यपर दिशायां’ दश प्राचीः प्रतीचीच बाह्यां बाह्यामुपधायान्तरामन्तरामुपदधातौ यमुपरि मतिरिति दशभिरुपरिष्टात्प्रदक्षिणं परिचिनोत्यक्ष्णयोपदधातौ - १० त्युक्त प्राची दिशां वसन्त ऋतूनामित्यपानभृतः पञ्चाशतं यथा प्राणभृतो ऽन्तरामन्तरामुपधाय बाह्यां बाह्यामुपदधाति पितरः पितामहा दूत्यनुषक्तां प्राणभृतञ्चापानम्भृतञ्च विषूचौ- रुपदधाति । विषूचौर्विपर्यस्ता इत्यर्थः ॥ २० ॥ ! 1 आयुषः प्राण संतन्वित्यनुवाकेन दिक्षु चिभिस्त्रिभिस्तिस्रो १५ द्वादश संयत उपदधाति । पृथिव्यसि जन्मना वशा साग्निं गर्भ- मधत्थाः सा मया संभवान्तरिक्षमसि जन्मना सा वायुं गर्भ- मधत्थाः सा मया संभव द्यौरसि जन्मना वशा सादित्यं गर्भ- मधत्थाः सा मया संभवर्गसि जन्मना वशा सा यज्ञं गर्भमधत्था: सा मया संभव विडसि जन्मना वशा सा राजन्यं गर्भमधात्थाः सा २० १ अयमुत्तरात् The Mss. not इदमु० as TS. IV. 3. 2… २ See TS. V. 2. 10.4-5. ३ पश्चात्र MLT ; पश्चास्त्रं AHB ; पश्चात्रा V. 8 See TS. V. 2. 10. 6. वैखानससूत्रे २६, २१ ( ० श्रौतसूत्रे १८, २१ ) २८५ मया संभवेत्येतेनानुवाकेन पञ्च वशेष्टका उपदधाति पृथिवी वशामावास्या गर्भो वनस्पतयो जराय्वग्निर्वत्सोऽग्निहोत्रं पौथूषो ऽन्तरिक्षं वशा धाता गर्भो रुद्रो जरायु वायुर्वत्सो धर्मः पीयूषो द्यौर्वशा स्तनयित्नुर्गर्भी नक्षत्राणि जरायु सूर्यो वत्सो दृष्टिः पौयूष ऋम्वशा बृहद्रथन्तरे गर्भः प्रेषनिविदो जरायु यज्ञो वत्सो दक्षिणा: पौथूषो विवशा राजन्यो गर्भः पशवो जरायु राजा वत्सो बलिः पीयूष इत्यनुवाकेन वत्र कुम्भौपूर एसादन- प्रत्यसनाभिमन्त्रणान्येके समामनन्ति 1 या देव्यौष्टक आयुर्दा उपशौवरौ सा मामुपशेव्व जायेव पतिमित्सदा या देव्यसौष्टके १० प्राणदा अपानदा व्यानदाश्चचुर्दा श्रोत्रदा वाग्दा आत्मदाः पृथिविदा अन्तरिक्षदा द्यौर्दा स्वर्दा कुमारौदा: प्रफर्विदा युवतिदा प्रथमोपशदा उपशौवरौ सा मामुपशेष्व जायेव पतिमित्सदेत्येतेनानुवाकेनोपशीवरौः षोडशोपदधाति चतुर्दश वच वा कुम्भेष्टका उपदधाति । त्रिवृत्ते अग्ने शिरस्तन्मे अग्ने १५ शिरः पञ्चदशौ ते अग्ने बाह्र तौ मे अग्ने बाहू सप्तदशस्ते अग्न श्रात्मा स मे अन आत्मैकविंशौ ते अग्ने ऊरू तौ मे अने ३ Mss. in a very I reconstructed Although only These mantras are handed down in the corrupt state full of dittography and blunders. them with the help of Maitr. Samh. II. 13. 15. five are required (cp. the next foll. note), there are too many of them. One of these runs : श्रीषधयो ऽसि जन्मना वशा सा सोम राजानं गर्भवत्याः सा मया संभव ॥ २ Thus corrected (cp. Ap. XVI. 32. 4) ; पञ्चदशेटका MAB TA; पचेष्टका LV. ३ प्रथमोपचदा M; प्रथमोपच्छदा TV; प्रथमोपश्चद L; प्रथमोपचदा A; rutujदा H ; प्रथम प्रच्छदा B.२८२ वैखानसमूत्रे २८, २१ (० श्रौतसूत्रे १८, २१ ) ऊरू rिmat ते अष्ठीवन्तौ तौ मे श्रष्ठीवन्तौ चय- स्त्रिंशस्ते अग्ने प्रतिष्ठानं तन्मे श्रग्ने प्रतिष्ठानमित्येता स्त्रिवृदिष्टकाः शिरसि पक्षयोरात्मनि पुच्छे चोपदधाति 1 चिवृत्ते अमे शिरस्तेन माभिपाहीति संनमयन्यजमानस्तां तामुपहितामुप- तिष्ठते ’ त्वामग्ने वृषभं चेकितानमित्यृषभं प्राञ्चमुपदधाति लोकं ५ पूण ता अस्य ददोहस इति द्वाभ्यामवशिष्टमग्निं प्रच्छाद्य हिरण्यं निधाय चित्तिमचित्तिमिति चितिक्लृप्त्या भिम्टशति यत्ते ऽचितं यदुचितं ते अग्ने यास्ते अग्ने समिधश्चित्ति- मचित्तिमिति तिस्रो वयमग्ने धनवन्तः स्यामालं यज्ञायोत दक्षिणायै । ग्रावा वदेदभि सोमस्याशनेन्द्र शिक्षेमेन्द्रना १० सुतेन || रायस्पोषं नो धेहि जातवेद ऊर्जी भागं मधुम- सूनृतावत् । दुहाम’ यज्ञ सुनवाम सोमं यज्ञेन त्वामुपशिक्षेम शक्र || ईशानं त्वा शुशुमो वयं धनानां धनपते गोमद | श्रश्वावद्भूरि पुष्टं हिरण्यवदन्नमद्धेहि मह्यम् ॥ दुहां ते द्यौः पृथिवी पयो ऽजगरखा सोदको विसर्पतु । प्रजापतिनात्मान- १५ माप्रौणे ऽरिक्रो म आत्मा ॥ यो रुद्रो अग्नौ यो अनु य श्रोषधीषु यो रुद्रो विश्वा भुवनाविवेश । तस्मै रुद्राय नमो अस्तु देवा इत्येताभिः सप्तभिः १ स्वयंचितिभिरभिमृशति पुरीषमुपधास्यन् कृष्णमवमालभ्य पृष्टो दिवौति वैश्वानर्यर्चा चावालात्पुरोषमुपदधाति सा चितिर्भवति भवति ॥ २१ ॥ १० इत्यष्टादशः प्रश्नः ॥ १ So (not दधाम ) also Hir. 2 So also Hir. although both cite eight verses. वैखानससूत्रे ३०, १ (० श्रौतसूत्रे १८, १ ) २८३ योनिं चिन्वन्नधिक्रामति वाङ् म श्रासन्नसोः प्राण इति यथारूपं प्राणायतनानि संम्मृशते यो अवन्तरग्निर्यो वृचे यः पुरुषे यो अश्मनि । य आविवेश भुवनानि विश्वा तेभ्यो यः सोमे अन्तर्यो गोम्वन्तर्वयामि य अग्निभ्यो जतमस्त्वेतत् ॥ ५ श्रविवेश यो मृगेषु । य श्राविवेश द्विपदो यश्चतुष्पदस्तेभ्यो श्रग्निभ्यो हुतमस्वेतत् ॥ पृष्टो दिव्युक्षान्नायेति द्वे येनेन्द्रस्य रथ संबभूवुर्यो वैश्वानर उत वैश्वदेव्यः । धौरो यः शक्रः परिभूरदाभ्यस्तेभ्यो अग्निभ्यो हुतमस्त्वेतत् ॥ यं तादमग्निं यमु काममा दातारं प्रतिग्रहौतारमाजः । यो देवानां देवतम- १० स्तपोजास्तेभ्यो निभ्यो हुतमस्त्वेतदित्येताभिश्चितिं चितिमभि- जुहोत्य॑ भूरोणत्याग्नेय्या धामच्छदा चितिमभिम्टशत्युपतिष्ठते वग्रे देवा दूहावह जज्ञान दूत्याग्नेय्या गायल्या प्रथमां चितिमभिमृशेदुत्तरया त्रिष्टुभा द्वितौयामुत्तरया जगत्या तृतौयामुत्तरयानुष्टुभा चतुर्थीमुत्तरया पङ्क्त्या पञ्चम १५ सर्वत्राने भूरीणीति धामच्छद्वितीयां ’ षडुपसदो’ हं हमे - वैकेनोपसदन्मन्त्रेण जुहोत्य॑नूप॒सद॑म॒ग्निं चिनोत्य॑न्वहमेकैकां चितिं हमुत्तमांच चौणि चतुस्तनानि व्रतानि भवन्ति चौणि त्रिस्तनानि चौणि द्विस्तनान्येकमेकस्तनं । चतुरोऽग्रे स्तनान्वत - मुपैतीत्युक्तं’ परोवरौयस्यवान्तरदीक्षा’ तथा चतुर्भागवतं व्रता- २० भावपराह्निकीभ्यां प्रचर्य यदक्रन्दः प्रथमं जायमान इति श्वेतमश्वं प्रदक्षिणं परिणौयैतावदेवैतदहः क्रियते वसन्त्येतां रात्रिम् ॥ १ ॥ 1 १ See TS. VI. 2. 3. 5.. २ व्रताभाव० MLAHBV ; व्रताभव० T. 1 २८४ वैखानससूत्रे ३०, २ ( ० श्रौतसूत्रे १६, २ ) थोदित श्रादित्ये पौर्वाहिकाभ्यां प्रवर्योपसयां प्रचर्य द्वितौयां चितिं चिनोति । काष्ण उपानहावुपमुञ्चते यजमानो 1 1 1 ऽध्वर्युश्च तथात्मन्यग्निं ग्टहीला वचितिरिति पञ्चाश्विनौ- रुपदधाति दिवैकैकामेकां मध्ये मजूर्ऋतुभिः सजूर्विधाभि- रिति समानप्रभृतयः पञ्चर्तव्या श्राश्विन्य इष्टका भवन्ति सजूर्देवैर्वयोनाधैरिति समानोदर्कास्ता अनूपदधाति प्राणं मे पाहौति पञ्च प्राणभृत ऋतव्या अनूपदधात्येष वै वायुर्यप्राण इत्युक्तम स्पिन्वेति पञ्चापस्या अनुपरिहारं सादयति । वायो- योन्यसीति द्वे संयान्यौ शुक्रश्च शुचिश्च द्वे ऋतव्ये समान- तयादेवते व्याख्याते । ग्रैमावृतू अभि कल्पमाना इत्यतु- १० विशेषस्त्य विर्वय इति वयस्यास्तसां पञ्च दक्षिणस्यां श्रोष्या- मुपदधाति पञ्चोत्तरस्यां । बस्तो वय दूति दक्षिणें इस उपदधा- त्येकां वृष्णिर्वय इत्युत्तरें स एव प्रतिदधाति व्याघ्रो वय इति दक्षिणे" पक्ष उपदधाति सिहो वय इत्युत्तरे पुरुषो वय इति मध्ये विष्टम्भो वय दूति पुरस्ताद्वयस्याः प्रतीची - १५ रुपदधाति ’ तस्माच्चत्वारि चक्षुषो रूपाणीत्युक्तः । यथाब्राह्मणं वोपदध्यादेतदहः शेषः साधारण उक्तो वसन्त्येतां रात्रिम् ॥२॥ } I १ Read • मुचेते. C २ इत्युक्तम् see TS. V. 3. 1. 2. ३ ? उत्तरेसवेव MLTV ; उत्तरं स्तोभ्यासावेव H; उत्तरेसेताभ्यामसावेव A ; उत्तरेसताभ्यांसा० B. 8 Thus H only (cp. Baudh. X. 38; 36. 13-14), all the other Mss. are confused.

• See TS. V. 1. 3. 4. वैखानससूत्रे ३०, ३-४ ( ० श्रौतसूत्रे १६, ३-४ ) २८५ उदित श्रादित्ये प्रवर्ग्योपसयां प्रचर्य काष्ण उपानहौ कृत्वा तृतीयां चितिं चिनोतीन्द्रानी श्रव्यथमानामिति स्वय- मातृणामभिमृश्य पूर्ववद्विश्वकर्मा त्वा सादयत्वन्तरिक्षस्य पृष्ठ इत्यविदुषा सह मध्ये रुपदधाति भुव इति चैतथा व्याहृत्या ५ चित्तिं जुहोमौति स्वयमात्सायां हत्वा व्यनिति । ज्योतिर सि ज्योतिर्मे यच्छेति हिरण्येष्टकामधिद्यौरन्तरितमिति मण्डलेष्टका- 1 मंत्र रेतः सिचो विवयसो विश्वकर्मा त्वा सादयत्विति विश्व- ज्योतिषमन्तरिक्षस्य यान्यसौति दे संयान्यौ । नभश्च नभस्यश्चेति चतस्र ऋतव्या द्वे द्वे समानतयादेवते व्याख्याते राज्यसि १० प्राची दिगिति दिया दिच्छेकैकामेकां मध्य ’ आयुर्मे पाहौति दश’ प्राणभृतः पुरस्तादुपदधाति ज्योतिष्मतीमुत्तमां ’ मा छन्द इति प्रभृति षट्त्रिंशतमुपदधाति द्वादश दक्षिणतः पृथिवी इन्द इति पश्चादग्निर्देवतेत्युत्तरतो’ मूर्धासि राडिति सप्त वालखिल्याः पुरस्तादुपदधाति यन्त्रौ राडिति पश्चात्प्राचीः सप्त वैखानसा : १ १५ पृथिव्यै स्वाहान्तरिक्षाय स्वाहेति भूतावेष्टिमन्त्रैर्द्वादश भूतेष्टका उपदधाति । शेष: साधारण उक्त एतावदहः कृत्वा वसन्त्येतां रात्रिम् ॥ ३ ॥ उदित श्रादित्ये प्रवर्ग्योपसयां प्रचर्य कृष्णाजिनी कृत्वा चतुर्थी चितिं चिनोत्या॑स्त्रिग्नेर्भागो ऽसौति द्वाभ्यामनु- २० वाकाभ्यामक्ष्णास्तोमौया यथाब्राह्मणमुपधाय॑न्तरिक्षमस्यन्त- १ नव ML. 2 The addition of वैखानसाः is curious and striking. Nowhere are these bricks designated by this name! On the designation чarafē cp. e.g. Āp. XVIII. 15. 9. २८६ वैखानससूत्रे ३०, ४ ( ० श्रौतसूत्रे १८, ४ ) 1 रिक्षाय वेति द्वे संयान्यौ सहश्च महस्यचेति द्वे ऋतव्ये समानतयादेवते व्याख्याते । एकथास्तुवतेति सप्तदश सृष्टी- रियमेव सा या प्रथमा व्यौच्छदिति षोडश व्युष्टौ रोयुष्ट इति 1 षोडशौ’ ’ शेषः साधारण उक्त एतत्कृत्वोपवसत्येतां रात्रि- मुदित श्रादित्ये प्रवर्योपसयां प्रचर्य कृष्णाजिनौ हत्वा पञ्चम ५ चितिं चिनोत्य॑ग्ने॒ जातान्प्रणुदा नः सपत्नानित्यपसपत्ना यथा- ब्राह्मणमुपदधात’ष्टकायां पुरोषमध्य पृथिव्याः पुरोषमसौति पुरीषवत मध्ये रुपदधात्येवञ्छन्दो वरिवञ्छन्द इति चत्वारिं- शतं विराजो दश दश प्रतिदिशमाया रश्मिरसि दयाय त्वा क्षयं जिन्वेति स्तोमभागाः सप्त सप्त प्रतिदिशमवशिष्टा मध्ये १० राज्यसि प्राची दिग्वसवस्त दूति पञ्च नाकसदो दिवेकैकामेकां 1 1 ४ १५ मध्ये तासु पुरीषमध्यायं पुरो हरिकेश दूति पञ्चचोडा अरसो दिच्छेकैकामेकां मध्ये | पश्चात्प्राचीमुत्तमामुपदधा- त्योयोस्त्वा सदने मादयामीति स्वयमाटमा व्याख्याता सुवरिति चैतया व्याहृत्या ’ हवापान्य प्रोथदश्वो न यवस इति विकर्णौ । स्वयमातृणां च विकर्णौ चोत्तमे उपदधातीत्युक्तं । देवानां यान्यसि देवानां देवयान्यसीति द्वे संयान्यौ । तपश्च तपस्य - श्वेत्यृतव्ये समानतया देवते व्याख्याते । प्रजापतिस्त्वा सादयतु दिवः पृष्ठ दूति विश्वज्योतिषमंत्रकां रेतः सिचं स्थविरस्य । १ This, rather strangely, seems to refer to TS. I. 4. 33. a. Nothing of this kind is found in any other source. २ वसति, not वसन्ति, here the Mss. Baudh. designates them as 99977: ४ Read विकर्णौ ? 1 See TS. V. 3.7. 3. 蟹 वैखानससूत्रे ३०, ४-५ ( ० श्रौतसूत्रे १८, ४-५ ) २८७ सुरसि सुवर्मे यच्छेति हिरवेष्टकां द्यौरपराजितेति भण्ड- लेष्टकां प्रागेव’ स्वयमातृला विकर्णौभ्यामुपदध्यादैतावत्कृत्वाप- रातिभ्यां प्रचर्य वसन्त्येतां रात्रिम् ॥ ४ ॥ उदित आदित्ये पौर्वाहिकौभ्यां प्रचर्य र पञ्चम्याश्चितेः शेषमग्निर्मूर्धति याज्ञसेन्या चित्या कन्दस्युपदधात्यग्निमू॒र्धेत तिस्रो गायत्रौः पुरस्तादुपदधाति भुवो यज्ञस्येत्युत्तरास्त्रिष्टुभो दक्षिणतो जनस्य गोपा अजनिष्टेति जगतो: पश्चात्वां चित्र- श्रवस्तमेत्यनुष्टुभ उत्तरत 1 एना वो अग्निमिति द्वादश विषु- रूपाणि इन्दस्युपधार्त्स्न्येना वो अग्निमिति बृहतौर्मध्ये ऽग्ने १० वाजस्येति तिस्र उष्णिहः पुरस्तादा ते अन दूधौमहौति तिस्रः पङ्कीर्दक्षिणतोऽग्रे तमद्येति तित्रो ऽक्षरपतौः पश्चा- 4 देभिर्नो अर्कैरिति विकल्पार्थो ऽग्नि होतारं मन्ये दाखन्त - मित्यतिच्छन्दसं मध्ये ऽये त्वं नो अन्तम इति द्विपदा उत्तरत । एतद्वा विपरीतम॑न्यत्र साहस्रात्पशुकामस्य गोचितिं १५ चिनोति सहस्रं पादमाचरिष्टकास्ता अने गोभिर्न श्रागही- त्यनुवाकेन प्रतिमन्त्रं पुनः पुनरभ्यासं प्रथमायां चित्यां मध्यमायामुत्तमायां वोपद्ध्यादिन्द्राग्निभ्यां त्वा सयुजा युजा युनज्मौति युज उपदधात्यंम्बा नामासौति सप्त छत्तिका गुल्मकृताः पृथिव्युदपुरमन्नेनेत्यत्र वा तिस्रस्तिस्रो मण्डलेष्टका २० विश्वज्योतिषश्च चितिष्वेकैकामित्येके 1 प्रथममध्यमोत्तमासु ? Why, then, has the Sütrakāra not described these two at their proper place? Influence of Ãp, (XVII. 4. 7) is probable. २ पञ्च ins. MLTV. ३ एक ins. MLTBV. वैखानससूत्रे ३०, ५ ( ० श्रौतसूत्रे १८, ५ ) रोहितेषु त्वा जीमूतेषु सादयाम्यरुणेषु त्वा कृष्णेषु त्वा नीलेषु त्वामितेषु त्वा जीमूतेषु सादयामीति पञ्च जीमूताः पुरोवात- सनिरसोति पञ्च दृष्टिसनौर्दिच्वेकैकामेकां मध्ये ऽनुपरिहारं सादयति । सलिलाय त्वा सर्लोकाय त्वेत्यष्टादित्येष्टका दिनु द्वे’ ऋचे त्वा रुचे त्वेति पञ्च घृतेष्टका श्रादित्येष्टकाभिर्व्यतिषक्ता’ ’ यशोदां त्वा यशसौति पञ्च यशोदा दिच्छेकैकामेकां मध्ये भूयस्कृदसौति पञ्च भूयस्कृतो ऽसुषदसौत्यग्निरूपाणि पञ्च पृथिव्यास्त्वा सादने सादयामीति द्रविणोदाः पञ्च प्राणं मे पाहीत्यायुष्याः षडेकैकां दिक्षु द्वे द्वे मध्ये चैकेषामुपशी – 1 1 { 1 र्युपधानम॑ग्नना विश्वाषाडिति द्वाविंशतिमिन्द्रतनूः पञ्च पञ्च १० दिक्षु द्वे मध्ये प्रजापतिर्मनसान्धो ऽच्छेत दूति यस्त्रिंशत यज्ञतनूरष्टावष्टौ दिवेकां मध्ये | ज्योतिमतों त्वा सादयामीति द्वादश ज्योतिमतौर्दिनु तिस्रस्तिस्रो राष्ट्रभृतो दिक्षु पूर्णा पश्चादिति दक्षिणें से पौर्णमासौसुपधाय कृत्तिका नक्षत्रमिति नक्षत्रेष्टकाः पुरस्तात्प्रतौचौरसंस्पृष्टाः पूर्वी पूर्वामुपधायापरा - १५ मपरामा विशाखाभ्यां दक्षिणादंसादक्षिणेन स्वयमातृणां दक्षिण- श्रोण्यारभ्योत्तरेण स्वयमातृष्णामुत्तरमंसमभ्यायातयति । पौर्ण- मासौमन्ततो हिरण्यगर्भः समवर्तताग्र इत्यष्टौ सरितो विश्वकर्मा दिशां पतिरिति पञ्च हिरण्येष्टका दिच्छेकैकामेकां मध्ये प्राणाय त्वा चक्षुषे त्वेति चतस्रः स्वयमातृषा दिनूप - २० । १ व्यतिषिक्ता TV ; व्यतिरिक्ता ML; AHB corrupt. २ सादने TABV; सदने MLA Different from TS. IV. 4. 7. C. ३ दक्षिणोष्यारभ्योत्तरेण MTV ; दक्षिणश्रोण्याभ्यो० L; दक्षिणां श्रोष्युत्तरेण AHB. वैखानसंसूत्रे ३०, ५-६ ( ० श्रौतसूत्रे १६, ५-६ ) २८६. I दधात्येन श्रायाहि वीतये ऽग्निं दूतं वृणीमहे ऽग्निनाग्निः समिध्यते ऽग्निर्वृचाणि जङ्घनदग्ने स्तोमं मनामहे सिभ्रमद्य दिविस्पृशः । देवस्य द्रविणस्यव इति पञ्चानां रूपाणि व्रतमुपधाति प्राच्या त्वा दिशा सादयामीति पञ्चात्मेष्टका ५. दिच्छेकां मध्ये संयच्च प्रचेतश्चेति पञ्च वैश्वदेवीरात्मनि द्वेष्यं मनसा ध्यायन् ’ कया नश्चिच भुवदिति तिसृभिर्वामदेव्यं ? दक्षिणत आत्मनीन्द्रो दधीचो अस्थभिरित्यनुवाकेनाथर्वशिरो दशातिषता र अभि त्वा शूर नोनुम इत्येषा ईशानमिन्द्र I i प्रथमा- तस्थुषो ॥ न त्वावा अन्य दिव्यो न पार्थिवः । न जातो १० न जनिष्यते ऽश्वायन्तो मघवन्निन्द्र वाजिनः । गव्यन्तस्त्वा हवामह इति रथंतरं दक्षिणे पते ऽभ्यात्मन्नपवर्ग:‍ I मुपधाय द्वितौयामथ विशयामर्धमात्मन्यर्ध पक्षे । त्वामिद्धि हवामहे साता वाजस्य कारवः । त्वां वृचेविन्द्र सत्पतिं नरस्त्वां काष्ठास्वर्वतः काष्ठास्वर्वतः ॥ स त्वं नश्चिच वज्रहस्त धृष्णुया । मह स्तवानो अद्रिवो मह स्तवानो अद्रिवः | गामश्वं रय्यमन्द्रि४ संकिर । सत्रा वाजं न जिग्युष इति बृहदुत्तरे पक्षे’ तस्य रथंतरवत्कल्पः ’ ॥ ५ ॥ J यज्ञा यज्ञा वो अग्नये गिरा गिरा च दक्षसे । प्र प्र वयममृतं जातवेदसं प्रियं मित्रं न शसिषम् । प्रियं मित्रं १ तिसृभि० MLV; तसृभिः T ; चतसृभि० AHB. २ दशातिरिक्ता MLA; दशाषिता TV ; दशातिपिक्ता H; दधातिषक्ता B. ३ भि (not अधि) the Mss. ४ रथ्य • the Mss. 19 २६० वैखानससूत्रे ३०, ६ ( ० श्रौतसूत्रे १६. ६ ) } न शसिषम् ॥ ऊर्जो नपातः स हिनायमस्मयुः । दाशेम हव्यदातये । दाशेम हव्यदातये । भुवद्दाजेष्वविता भुवहधः । उत त्राता तनूनामिति यज्ञायज्ञीयं पुच्छे तस्य रथंतर- वत्कल्पस्त्वाम वृषभमित्यषभमुपधाय संवत्सरस्य प्रतिमामिति प्राजापत्यार्मत्राज्यानौरेक इन्द्रस्य वज्रो ऽसौति चतस्रो ५ वज्रिणोर्दिवान द्वषुहस्त उपदधातीन्द्रस्य वज्रो ऽसि वार्डन- स्तनूपा नः प्रतिस्पशः । यो न उपरिष्टादघायुरभिदासत्येत सोमानटच्छत्विति मध्ये पञ्चमौके । पृथिव्यै त्वान्तरिक्षाय त्वा दिवे वेति तित्रो लोकेष्टका अग्नये त्वा पवमानायामये FIT पावकायामये त्वा शुचय इति तिखः पावमानीर्ऋचा १० वा छन्दसा सादयामि वषट्कारेण त्वा कन्दसा सादयामि हिंकारेण त्वा छन्दसा सादयामि प्रस्तावेन त्वा छन्दसा सादयामि प्रतिहारेण त्वा इन्दसा सादयाम्बुद्धौथेन त्वा छन्दसा सादयामि निधनेन वा छन्दसा सादयामीति सप्त छन्दस्याने यशस्विन्निति चतस्रो राष्ट्रभृतः पुरस्तादुपधाय १५ हिरण्येष्टकाभिर्लोकंपृणाभिर्वा सर्वतोमुखं चिनुते ऽग्निर्मूर्धति गायत्रौं पुरस्ताद्भुवो यज्ञस्येति त्रिष्टुभं दक्षिणतो जनस्य गोपा इति जगतौं पश्चात्त्वां चित्रश्रवस्तमेत्यनुष्टुभमुत्तरतो ऽग्ने तमद्येति’ विकर्णो चोत्तमामुपदध्याच्छेषः साधारण उक्तो ऽग्ने युवा हि ये तव युवा हि देवहतमानिति द्वाभ्यां संचितमग्नि- २० मभिमृश्य वसवस्त्वा रुद्रैः पुरस्तात्पान्वित्येतैः प्रतिदिशं संचित – मग्निमाज्येन प्रोक्षति मध्य उत्तमेन प्राङ्मुखः सहस्रं हिरण्य- १ The text here seems to be incomplete. वैखानससूत्रे ३०, ६ ( ० श्रौतसूत्रे १६, ६ ) २८१ शल्कानूर्ध्वं चिभ्यो ऽपरिमिताम्बा’ । यदि सहस्रं भवति द्वे द्वे शते पत्त्रनाडौवोते भवतः सहस्रस्य प्रमा असौत्यूर्ध्वस्तिष्ठ- न्युतिदिशमग्निं द्वाभ्यां शताभ्यां प्रोक्षति मध्यमाभ्यां प्राङ्मुख इमा मे अन दूष्टका धेनवः सन्त्वितौष्टका धेनूर्यजमानः ५. कुरुते ’ ऽग्निरसि वैश्वानरो ऽसौत्यैडिक्या चित्याध्वर्युरग्निमभि- मृश्य दौर्घवंशे स्रुवं प्रग्रथ्यान उदधे या त दूषुर्युवा नामेति पञ्च संचिता तौर्जुहोति तत्त्वायामि ब्रह्मणा वन्दमान इति वारुण्यर्चा च जुहुयादुत्तरस्य पक्षस्य चरमायामिष्टकायामुपरि विकयीं स्वयमात्तृलायां वा वेणुदण्डाग्रतो ऽर्कपर्ण बना यथा १० धारा निपतति तथा जर्तिलयवाग्वा गवीधुकयवाग्वा वा गवौधुकसक्नुभिः कुमयसर्पिषाजाचीरेण मृगौक्षीरेण वोदङ् तिष्ठन्मुखदघ्ने नमस्ते रुद्र मन्यव इति प्रतिपद्य शतरुद्रीयस्य चतुर्थानुवाके यचाभिजानाति नमः क्षत्तृभ्य इति तत्खाहा- करोति संततधारया ततः संग्रहौतभ्य इति प्रतिपद्य प्राङा- १५ वृत्या नाभिदघ्ने धारयन्सप्तमानुवाके यत्राभिजानाति नमो वय चेति तत्खाहाकरोति ततो दक्षिणावृत्य जानुदघ्ने धारयन्नवर्व्याय चेति प्रतिपद्यैकादशानुवाके यत्राभिजानाति य एतावन्तश्च भूयामश्चेति तत्खाहाकरोति ततः प्रत्यङ्कादृत्य गुल्फदघ्ने धारयन्नमो रुद्रेभ्यो ये पृथिव्यामित्येवमेव यजमानं २० वाचयति । नाभिदघ्ने धारयन्नमो रुद्रेभ्यो ये ऽन्तरिक्ष दूत्येनं च यजमानं वाचयति 1 मुखदन्ने धारयन्नमो रुद्रेभ्यो ये 1 The accusative is not dependent on any verb. The sentence has been taken from Baudh. X. 47, beg. २ प्रा० MATB ; प्रबध्या० TLV, cp. Baudh. X. 47. end. Q२६२ वैखानससूत्रे ३०, ६ ( ० श्रौतसूत्रे १६, ६ ) दिवौत्येनमेव वाचयन् तदर्कपत्त्रं यं दिव्यात्तस्य संचरे पशूनां न्यस्येद्येद्यु वै न द्वेश्याखुसंचर एव न्यस्येद्रौद्रं गावीधुकं चं यो रुद्रो अग्राविति तस्यामेव चरमायामिष्टकायां निदध्यात् तिसृधन्वमयाचितं ब्राह्मणाय दद्याद्यते रुद्र पुरो धनुरित्येते- र्यथालिङ्गमुपतिष्ठते ऽनुपरिक्राममुदकुम्भमादायोत्तरे श्रीयन्ते ऽध्वर्युरश्मन्नूर्जमिति त्रिः प्रदक्षिणमग्निं संततधारया परिषिञ्च- न्पर्येति । निधाय कुम्भमशमस्ते क्षुदमुं ते शग्टच्छतु यं द्विम इति त्रिरपरिषिञ्चन्प्रतिपर्येत्य॑वका’ वेतसशाखां मण्डूकं दर्भस्तम्बं च दीर्घवंशे प्रयश्नाति समुद्रस्य त्वावाकयाने परिव्ययामसौति यत्प्राक् स्वयमाणायै भवति तत्प्रथमाभ्यां विकर्षति यद्दक्षिण- १० स्तदुत्तराभ्यां यत्पश्चात्तत्पञ्चमाष्टमाभ्यां यदुत्तरतस्तदुत्तराभ्या- म॑ष्टाभिर्वकर्षतौत्युक्तं‍ विकर्षन्नेवानुगमयित्वा मण्डूकस्य प्राणान्सर्वान्संलोभ्योत्कर उदस्यति । कार्ष्णाजिन्युपानहौ दीर्घ- वंशं च संविद्यान्यत्र चात्वाले वोदस्यत्यथः शान्तमग्निं पृष्ठैरुप- तिष्ठते गायचेण पुरस्ताद्दृहद्रथंतराभ्यां पक्षावृतुस्थायज्ञायज्ञियेन १५ पुच्छं वारवन्तौयेन दक्षिणां श्रोणिं वामदेव्येनोत्तरां प्रजापते- हृदयेनापि पक्षम॑न॒चं गायति । पिता मातरिश्वेति संचितोक्थेन होतानुशंसति ’ यदि होता न शंसेदध्वर्युर्यजमानो वा शंसेत्स्तुति- १ चिः परि० all the Mss.. ९ This passage is rather confused in the Mss.; I have restored it with the help of Baudh. X. 48-49; agamai seems suspect. ३. See TS. V. 4. 4. 3. ४ Thus MLVT ; विकर्षन्नेवाग्रिमनुगमयित्वा AHB ; this hardly can be right. ५ बोदस्याथ TLV ; वस्ताद M.; वेदस्य AB ; देवस्यत्यथ H. वैखानससूत्रे ३०, ६ ( ० श्रौतसूत्रे १८, ६ ) २६३ | I शस्त्रयोश्च स्तुतस्य स्तुतमसि शस्त्रस्य शस्त्रमसीति स्तुतशस्त्रयो- वैशेषिकं च दोहं यजमानं वाचयतौष्टो यज्ञो भृगुभिरशौर्दा इति पुरो वा पश्चात्र प्रवर्ग्यमुद्वासयति । काष्ण उपानहौ कृत्वा चिते त्वेति दक्षिणपादावुपमुञ्चतोऽध्वर्युर्यजमानचपामिदं ५ नमस्ते हरसे शोचिष इति द्वाभ्यामध्वर्युरग्निमधिरोहति पृथिवौमाक्रमिषमित्येतैर्यजमानो । नृषदे वडिति पञ्चग्टहोते- नाज्येन पञ्चभिरुत्तरवेदिवदग्निं स्वयमातृणां वा व्याघार्य ये देवा देवानामिति द्वाभ्यामनुपरिहारं दध्ना मधुमिश्रेण दर्भाग्रमुष्टिना प्रतिदिशमवोक्षति कूर्मपृषन्तं कृत्वा प्राणदा अपानदा दूति १. प्रत्यवरुह्याग्निस्तिग्मेन शोचिषेति द्वाभ्यामग्नये ऽनौकवत एका- माइति जुहोति जुहां षोडशग्टहोतं गृहीत्वा यदूमा विश्वा भुवनानि जुहच्चक्षुषः पिता मनसा हि धौर इति नानाकाभ्यां द्वेतौ यं कामयेत चिरं पाभनो निर्मुच्येतेत्येकैकं तस्ये- त्यु’ यद्येनमुदके भौर्विन्देदुदकाञ्जलिमादाय समुद्राय वयुना- १५. येत्यप्सु जुहुयादेतत्सर्वत्र भवत्यु॑देनमुत्तरां नयेत्येकरा त्रघृतोषिताः समिधस्तिस्त्र औदुम्बरौराधाय पशुबन्धवदनं प्रणयत्युदु त्वा विश्वे देवा दूत्यृचाग्निमुद्यम्य पञ्च दिशो देवौरिति पञ्चभिराग्नौघ्राद्धरति ’ षनिर्हरति वा तासां द्वे परिग्टह्यवती भवतो’ विमान एष उता समुद्र इति द्वाभ्यामानौत्रे प्रथममश्मानं‍ निदधातौ न्द्रं विश्वा २० अवौवृधन्निति चतसृभिरा पुच्छादेत्यशः शिशानो वृषभ इति दशर्चेनाप्रतिरथेन ब्रह्मा दक्षिणतो ऽन्वेति मैत्रावरुणः प्रतिप्रस्थाता १ ग्टहीत्वा AHV; कृत्वा MLTB.
• See TS. V. 4. 5. 4-5. ३ प्रथमम् is probably corrupt, cp Baudh X 51 : 54.2. २६४ वैखानससूत्रे ३०, ६ ( ० श्रौतसूत्रे १८, ६ ) 1 1 वा धारयत्येनमग्निमंत्र संचितस्याज्यप्रोक्षणमित्येके । प्राचौमनु प्रदिशमिति महाग्निनाग्निमधिरोहति । नक्तोषसेति दध्नः पूर्ण- मौदुम्बरौं स्वयमात्तृष्णायां जुहोति’ नक्तोषसेति पुरोऽनुवाक्यामनू- च्याग्ने सहस्राक्षेति याज्यया जुहोत्यूर्णावन्तं प्रथमः सौद योनि- मित्युच्यमाने पाशुकान्संभारान् न्युष्य सुपर्णो ऽसि गरुत्मा- न्पृथिव्यामिति तिसृभिरनिं प्रतिष्ठापयति । प्रेद्धो अग्ने दीदिहि पुरो न इत्योदुम्बरौं समिधमादधाति विधेम ते परमे जन्मन्नन इति वै । ता सवितुर्वरेण्यस्य चित्रामिति शमीमय चित्तिं जुहोम्य तमद्याश्वमित्याहुतौ वाष्टग्टहीतेन स्रुचं पूरयित्वा सप्त ते श्रम इति सप्तवत्या पूर्णाहुतिं जुहोति १० जुदिह सोऽस्ति दिग्भ्यो ऽग्निं मनसा ध्यायति यत्प्राग्वेदि- प्रोचात्कृत्वा वैश्वानरं द्वादशकपालं निर्वपति मारुतांश्च सप्त सप्तकपालान् वेदं कृत्वाग्नीन्यरिस्तीर्य पाणी प्रक्षाल्य पात्राणि प्रयुज्य हविर्निरुप्य मारुतास्तूष्णीमुपचरिता भवन्ति ’ संप्रेषकाले पत्नीवर्ज संप्रेष्य भुवायामेवाज्यं गृह्णाति । प्रोक्षणौरभिमन्त्र्या - १५ परेणाग्निं बर्हिः स्तौर्ला ध्रुवां स्रुवं च सादयत्येषासददिति मन्त्रं संनमति वेदं निधाय सामिधेनीभ्यः प्रतिपद्य न संप्रेष्यति न संमार्ष्टि न प्रयाजान्यजत्या॑ज्यभागाभ्यां प्रचर्य जुहामुपस्तौर्य कृत्स्नं वैश्वानरमवदाय द्विरभिघारयति ’ त्रिः पञ्चावत्तिन उच्चै - हैश्वानरस्याश्रावयत्युपांशु मारुतान् । मध्ये सुवर्ण धर्म स्वाहा २० सुवर्णर्क’ स्वाहेति पञ्चभिः सुवाहुतौरुपजुहोति’ मारुतैश्चरतौदृङ् १ सप्त only in TBV. २ मारुतान् MLTV; भारतं AHB. 1 ३ With , not न, both times the Mss., सुबर्न B only. वैखानससूत्रे ३०, ६ ( ० श्रौतसूत्रे १६, ६ ) 1 1 २६५ चेति गणं गणमनुद्रुत्य शुक्रज्योतिश्चेति गणेन गणेन मरुता- न्सर्वहुतान्’ पुरोडाशान्जुहोति । धुनिश्चेति मध्ये ऽरण्येऽनु- वाक्येन जुहोति स्वतवाश्च प्रधासौ च सांतपनञ्च ग्टहमेधी च क्रौडौ च साकौ चोर्जिषी चेति षष्ठो ग्राम्यो गण श्राम्नातो 1 ५ मितासश्च संमितासश्च न ऊतय इति सर्वचानुषजत्यु॑त्तममनु- द्रुत्य पूर्वेण सप्तमं पुरोडाशं जुहोत्यैौदुम्बरौं स्रुचं व्यायाममात्र मध्ये बिलान्ततो ऽग्रतः प्रसेचना र दक्षिणत उदचं पश्चादा प्राञ्चं प्रसेचनमन्वायातयति तस्य बिले घृतस्य संततां धारां करो- त्य॑ग्नाविष्णू सजोषसेति संततां वसोर्धारां जुहोत्या मन्त्र- १० समापनासोर्मे धारासदिति वा एषा हयत इत्युकं यदाज्य- मुच्छिष्यते तस्मिन्त्रोदनं पक्का चतुरो ब्राह्मणान्प्राशयेत्तेभ्य- श्चतस्रो धेनूर्दद्यात् सप्त ग्राम्या श्रोषधयः सप्तारण्याः पृथग्द्रवोकता औदुम्बरेण स्रुत्रेण वाजस्येमं प्रसवः सुषुवे अग्ने वाजो नः सप्त प्रदिशश्चत इति चतुर्दश वाजप्रसवनौयानि तत्र ग्राम्या यवागू- १५. राज्यसंयुता डवारण्या जुहोति जला हुत्वा पाव्यां प्ररेकं परिशिनष्टि । दक्षिणं प्रत्यपिपक्षमौदुम्बरोमासन्द प्रतिष्ठाप्य तस्यां कृष्णाजिनं प्राचीनग्रोवमुत्तरलोमोपस्तृणाति तस्मि न्यजमानं प्राञ्चमुपवेश्याग्निमन्वारब्धं सुवर्णरजताभ्यां रुक्माभ्या- मुपर्यधश्च कृत्वा सर्वोषधेन पुरस्तात्प्रत्यङ् तिष्ठन्प्ररेकैरभिषिञ्चति । २. शौर्षतो ऽभिषिञ्चत्या मुखादन्ववस्रावयति व्याघ्रचर्मणि राजन्यं 1 I 1 १ So my correction : सर्वतां MTV ; सर्वतान् LA; सयतान् H; B corrupt. २ Thus V; ०नुवाकेन the other Mss. To this accusative a verb is missing! ४ See TS. V. 4. 8. 1. रह६ 1 वैखानससूत्रे ३०, ६ ( श्रौतसूत्रे १८, ६) 1 I = बस्ताजिने वैश्यं | देवस्य त्वेत्यनुद्रुत्य सरस्वत्यै वाचो यन्तुर्यन्त्र- लाग्नेस्त्वा साम्राज्येनाभिषिञ्चामीति ब्राह्मणमभिषिञ्चतौन्द्रस्येति राजन्यं बृहस्पतेरिति वैश्यं । न हि सुषुवाण: कंचन प्रत्यवरोहति । समुत्क्रोशन्त्यभ्यषेच्ययमसावामुष्यायणो ऽमुष्य पुत्रो ऽमुष्य पौत्रो ऽमुय्य नप्तेति ’ नकोषमेति कृष्णायै श्वेतवत्साये पयसा जत्वा षङ्गिः ५ पर्यायैर्ऋताषाडिति षड्राजभृतो जुहोति भुवनस्य पत इति रथमुखे पञ्चापि समीचौ नामासि प्राची दिगिति दध्ना मधुमिश्रेण षट् सर्पाजतौरनुपरिचारं जुहोति हेतयो नाम स्थेति षङ्गन्धर्वा तौर्जुहोत्यत्र सुवर्ण धर्म स्वाहेत्यर्काजितौरे के यास्ते अग्ने सूर्ये रुच दूति तिस्रो रुचो | वेद्यास्तरणादि सौमिकं १० कर्म यत्प्राग्धिष्णिय निवपनात्तत्कृत्वा ममागे वर्च इत्यनु- वाकेन प्रतिमन्त्रमिष्टकाभिर्धिष्णियां श्चिनोत्य॑श्मनवमा ९ श्राग्नी- नौय उपदधाति । द्वादश होतुर्धिष्णिय एकादश ब्राह्मणा- च्छंसिनो ऽष्टावष्टावन्येषु धिष्णियेषूपदधाति षण्मार्जालीये चतुरश्राः परिमण्डला वा घिष्णियास्तेषां यावत्य दृष्टकास्तावतौः १५ शर्कराः परिश्रिताः । सर्वत्रैकैकया च लोकंपृणयेत्येके । ऽष्टौ शामित्रे ‘ऽव ते हेड उदुत्तमं तत्त्वा यामीति तित्रो ऽवभृथे ’ प्रचरन्ति ’ खण्डाः कृष्णाश्चोत्करे न्यस्या यूपसंमानात्कृत्यैक- यूपमेकादश वा यूपान्संमिनोत्यैक्यूपे वैकादशिनानुपाकरो- त्यग्नीषोमोयस्य पशुपुरोडाशमन्वष्टौ देवसुवां हवींषि निर्वपति समानं तु स्विष्टकदिडं वसतौवरोः परिहृत्येडान्तः पुरोडाशः पन्नौसंयाजान्तः पशुः ’ संप्रेक्ष्यैतावत्वा रात्रिं वसन्ति ’ ॥ ६ ॥

  Thus MLTV; HAB are hopelessly corrupt.
  {
  तासु
  २०
  २ Emended ; नोत्यनवमा TV; • नोत्यनदमा ML; B incomplete.
  वैखानससूत्रे ३०, ७-८ ( ० श्रीतसूत्रे १८, ७-८ )
  I
  1
  २६७
  महारात्रे पुरस्तात्प्रातरनुवाकादग्निं युनज्मौति तिसृभि- रग्नियोगं कुर्वन्संचितमग्निमभिमृशति पशुकाल श्राग्नेयं सवनीयं पशुमुपाकृत्यैकादशिनान्वा कुर्यात् दक्षिणाकाले हिरण्यपात्रं मधोः पूर्ण शतमानस्य कृतं चित्रं देवानामित्यवेक्ष्याश्वेनावघ्राप्य ५ ब्रह्मणे ददाति यज्ञायज्ञीयस्य स्तोत्र एक याप्रस्तुतं भवत्यथ नमस्ते श्रस्तु मा मा हिसौर्विश्वस्येति द्वाभ्यामग्निमभिमृशति धाता रातिरिति नव समिष्टयजूंषि कृलेष्टो यज्ञो म्भृगुभिरिति द्वे समिष्टयजुषौ जुहोत्यनूबन्ध्यावपान्तं कृत्वेमः स्तनमूर्जखन्तं धयापामित्याज्यस्य पूर्ण स्रुचं जुहोत्येष वा श्रझेर्विमोको १० ते सक्नुहोमे यदाकृतात्ममसुत्रोद्धृदो वा मनसो वा संभृतं चक्षुषो वेति दशाकूतौर्जुहोति प्रत्यवरुह्य पुनर्मन: पुनरायुर्म गादित्युपतिष्ठते ये ऽनयः पुरौव्या इति प्रयास्यन्नाप्तिभिरनिं यजमान उपतिष्ठते ॥ ७ ॥
  }
  1
  1
  श्रन्येषामग्निं दृष्ट्वोप त्वाग्ने दिवे दिव इति तिसृभिरुप- १५. तिष्ठते । ऽग्निं चित्वा सौत्रामण्या यजेत मैत्रावरुण्या वामिच- योनिं चित्वेतस्मिन्संवत्सरे न पक्षिणो ऽश्नीयान्न कंचन प्रत्यवरोहे- द्यावज्जीवं च मस्तिष्कस्य नानौयान्न च वर्षति धावेद्यदि धावेदुपावर्तेत नागिं चित्वा रामामुपेयान्न द्वितीयं चित्वा - न्यस्य स्त्रियमुपेयान्न त्वतौयं चित्वा कांचन । भार्यां वोपेयादग्निं २० चित्वेतस्मिन्संवत्सरे यो ननुयात्स पुनश्चितिं चिनुते स्रवणार्थे समृद्ध्यर्थे संतानार्थे च पुनश्चितिं चिनुते चिनुते ॥ ८ ॥
  इत्येकोनविंशः प्रश्नः ॥
  १ These two words only in AH.
  I
  २६ वैखानससूत्रे ३१, १-२ ( ० श्रौतसूत्रे २०, १-२ )
  I
  नित्यकर्मभिः श्रेयः स्यात् श्रतैः स्मार्तेश्च येषामनाहार होपादलम्भो मुत्र च प्रत्यवायस्तानि नित्यान्यध्ययनमग्न्या- धेयं तयोर्गुप्तिरग्निहोत्रं दर्शपूर्णमासावग्निष्टोमः प्रजन’ इति श्रुतद्रव्यावेदने प्रतिनिधिर्माचावेदने तदेव द्रव्यं होतव्यं । देवताग्नि- शब्द क्रियाणां देशकालयोर्न प्रतिनिधिर्विध्यपराधे प्रायश्चितं ५ दोषनिघातार्थं विधोयते ऽनाज्ञाते विशेषे ध्यानं नारायणस्य तज्जपेज्याहोमाश्च हननार्थ दूत्येकस्मिन्दोषे श्रुतानि प्राय- चित्तानि समुच्चयन्ते ॥ ॥ १ ॥
  गार्हपत्य उद्घाते ऽवक्षाणेभ्यो मन्येदलाभे भस्मनारणी संस्पृश्य मथित्वा पूर्ववत्पूर्णी खुवातिं जुहोति सर्वत्र व्रतो - १० पायनौयं जपेदोहिताग्ने प्रयाणे तुभ्यं ता श्रङ्गिरस्तमेति जत्वा पृथगरणौ प्रत्यग्न्ययं ते योनिरिति प्रतितपेद्यद्यात्मनि या ते अग्ने यज्ञिया तनूरिति पाणी प्रतप्यापान्याचिते’ स्थले saसाय लौकिके ऽग्नौ प्राण्यादपि वारण्योः प्राय मन्येत्तत्रेष्टिं समाप्यैतावाञ्छम्याप्रासादपक्षायन्तमाह वनौयं परिवाजपति - १५
  १ Thus B; श्रस्मातैश्व ATV ; श्र स्मार्ते च H ; श्रौतस्मार्तेश्व ML. २ येषामनाहरणं जदोपादलम्भी TV; येषामाहरणसहोपादलभो M ; येषा- माहरण पाद: L; एषामकहरणं इहोपादालभो H; एषामनादरण इहोपा- दलंभो A.
  ३ ? नित्यान्यध्ययमग्न्या० MLT ; नित्याध्याय मग्न्या० AB ; नित्याध्ययमग्न्या० V; - नित्यध्ययन मग्न्या० H.
  ४ प्रजन MBAH ; प्रजनन TLV.
  ५. Thus : ० निघात (not •निर्धात ० ) the Mss.
  •

• विशेषध्यानं AHL; विशेषे ध्या० TVB ; विशेषं ध्या० M.. ७ प्रतप्या० TLV ; प्रतितप्या : MAHB. = Thus H; समाप्येतावाकरम्याप्र ( or प्रासा० ) MLTV ( in H there is a great lacuna); qarqararqaror B. The text as handed down is difficult to understand. Cp. Ap. IX. 1. 17. वैखानससूत्रे ३१, २-३ ( ० श्रौतसूत्रे २०, २-३ ) रहह रिति प्रदक्षिणं कृत्वेदं त एकं पर उ त इत्याहवनीये’ संभरेद्येद्यनवकाशः प्रदक्षिणस्येदं त एकमित्येव संभरेद्य॑दि परस्तरामपक्षायेदेद्युत्करपुरीषादिभिः ९ सहानुप्रयायावस्येत्त॑त्रेष्टिं समाप्याग्नये पथिकृते पुरोडाशमष्टाकपालं निर्वपेदग्ने नया ५ देवानामिति याज्यानुवाको यदाहिष्ठमये त्वं पारयेति स्विष्टकृतो ऽनन्दक्षिणा॑प॒रेद्युर्गृहे पुनरवस्येद्येद्याहिताग्नेरन्यो ऽग्निषु यजेतोभयोर्यजमानयोराग्नावैष्णवी पाथिकृतौ वा दर्श पूर्णमासं वाश्रीयादन्यो ऽग्निर्वानौन्व्यवेयात्संवेष्टिर्यस्य हविषे arer अपाकृता धयौरन्धौतान्यां दुह्यात् ’ ॥ २ ॥ १० यदि कतिपये’ धयेयुर्धीतां न दुह्यादितरा दुग्ध्वेष्टिं संस्थाप्य धौतानां वत्सानपाकृत्य वो भूते सान्नाय्येन यजेत यस्य सायं दुग्धं हविरार्तिमाईतीन्द्राय व्रीहौन्निरूप्योपवसेदिति ब्राह्मणव्याख्यातं पुरोडाशं प्रातदोहन समवदाय प्रचरेदेव- मार्तस्य प्रातर्दोहस्यपि वा प्रातदहं द्वैधं कृत्वान्यतरदातव्य १५ सायं दोहौकृत्य प्रातदहिन समवदाय प्रचरेदुभयोरार्तयोरेन्द्र AB. I १ ० नौये MLTBV ; • नौयस् ; A read probably • नौयं. २ ० पुरुषादिभिः MLTV; ० पुरुषैः A ; B corrupt. ३ पाथिकृति TV ; पथिकृति ML; पथिकतौ AB. ४ ? वाग्मियोदन्यो L; वादग्नियोदन्यो TV ; वानियोदन्यो M; वादनियादन्यो faaf. all instead of faf, only B faat. ६ धितान्यां TV ; तितान्वां ML; दितान्वां A. ७ ० पये M ; ०पया AB ; ० पयो TLV. ← Stala or fuara the Mss. See TBr. III. 7. 1. 6. ३०० ‘वैखानससूत्रे ३१, ३-४ ( ० श्रौतसूत्रे २०, ३-४ ) 1 1 I आग्नेयो वा’ पञ्चशरावः स्यादुत्तरस्मै हविषे वत्सानपा- कृत्योपवसेदेवमन्यत्रातो ऽन्यानि हवींषि चेदार्तान्याज्येर हवि- देवताः प्रतिसंख्यायेद्वैता मिष्टिमनु निर्वपेद्यस्य व्रत्ये ऽहन्यत्त्य- नालम्भुका स्यात्तामपरुध्य यजेत परेण वेदिमुदगग्रं योक्त्रं निदधाति तन्मन्त्रं यजमानस्तत्पुत्रो वा व्यवेते" व्यहे मो ऽहमस्मीत्येनामुपयते पूर्णो यज्ञो भवत्येवमप्रक्रान्ते हविषि यज्ञेष्टिप्रारम्भे प्रथमेनास्य पत्न्यनालम्भुका स्यात्तामपरुध्य यजे- तेति तस्मा एतामिष्टि निर्वपेदाग्नेयमष्टाकपालमैन्द्रमेककपालं मौर्य चरुमित्युक्तं । स प्रत्नवन्निकाव्येन्द्रं वो विश्वतस्परौन्द्रं नरस्त्वं नः सोम या ते धामानौति याज्यानुवाक्या दुष्ट- १० हविषेष्ट्वा चैषा विभ्रष्टेष्टिः ॥ ३ ॥ 1 अग्न्याधेये यद्यनालम्भुका प्राग्दक्षिणायास्तदा " धौतकाला- न्तरे पश्चादपरुध्य यजेत प्रारब्धायामारम्भणीयायां सा पौर्णमास्यन्ता श्राजते ऽग्निहोचे प्रारब्धे ऽप्यवरुध्य होतव्यः १० १ Thus A; रैन्द्राग्नयोर्वा TMLV; द्रादाग्रयो वा B. २ न्यजातो MLTV ; वन्यतरानो A ; वन्यतरत्रातो B. ३ Thus the Mss, read आज्येन, cp. Ap. IX. 15. 14, Baudh. śrs. XXVII. 13: 340 7 and Katy. Šrs. XXV. 4. 14.
• Thus the Mss. ५ इत्युक्तम्, where ? ( Thus my conjecture, दुष्टहविषेष्वा the Mss. ७ तदा TAV ; तथा ML; तदु B. = कालान्तरे om. AB.
• Thus MLTV ; • मास्यान्ता चत्यग्नि० A; ० मास्यनात्यग्नि० B. १० होतव्यः A ; होतव्य MLTBV. वैखानससूत्रे ३१, ४ ५ ( ० श्रौतसूत्रे २०, ४-५ ) ३०१ सोमाधाने सोमकल्पे’ कृते चानालम्भुका हविर्नाबेक्षेता॑ति॒ते त्यहे तां पूर्ववदुपयते दुग्धे व्रते तदहः समाप्यैतान्यतीते त्यहे व्याख्यातं ’ तथा प्रवर्ये तथोपवसथे यावत्मौत्यमहः समाप्यते तस्मिन्नहनि मार्जालीये परिश्रिते वसेद्भविष्यत्रता स्याद्यदि ५ सूतिका दशा तते तदुपहयते ऽनालम्भुकयाग्नयः स्पृष्टा रे नश्येयुः पुनरादधौत’ यद्येकं स्पृशेत्तं मथित्वायतने निधाय पवमान हवींषि निर्वपेत् ॥ ४ ॥ I सान्नाये धर्मे वा यदि दोग्धारं प्रतिबध्नीयादुपार्दोर्होय- त्वैतदन्यैः प्रभाष्य प्रचरेद्वष्यन्दमानं सान्नाय्यमग्निहोत्रं वोदङ् १० परेत्य प्रजापते न त्वदिति प्राजापत्ययर्चा पलाशपर्णेन वल्मौके ऽवनयेद्भूरित्युपतिष्ठेत । यत्कौटावपनं महो द्यौः पृथिवी च न इति द्यावापृथिव्ययर्चान्तः परिधि निनौय वरित्युपतिष्ठेत सान्नाय्ये पुनरिज्याग्निहोत्रे पुनर्होमो यद्यभिवृष्टमग्निहोत्रं मित्रो जनान् कल्पयतौति मैत्र्यर्चा तद्भुत्वान्यां दुग्ध्वा पुन- १५ हतव्यं यत्पूर्वस्यामाहुत्यां हुतायामुत्तराहुतिः स्कन्देद्यदा पूर्वामुत्तरयाभिजुहुयाद्यत्र वेत्थ वनस्पत इति वानस्पत्ययर्चा समिधमाधाय तृष्णौमेव पुनर्जुहुयाद्येद्युत्तरातावताया- माहवनीय उदायेदनन्तरे शकले हिरण्यं निधायाग्निर्दारौ दारावग्निः स्वाहेति हिरण्यमभिजुहुयात् ॥ ५ ॥ I १ सोमक • L; सोमंक ० MAHTBV. २ • न्यदतौ AMLIV; •न्यतौत्रे E; missing in B. ३ Thus V; स्पृष्टा all the other Mss. ४ उपाद • all the Mss.; उपादेदादवि of B seems to point to the same. Read उपादो० ? Thus emended; gaftanfy. MLTV; gafc@darfır. A; पुनरित्येतन्याग्नि० H; पुनरित्येत ज्याग्रि ० B.३०२ वैखानससूत्रे ३१, ६-७ ( ० श्रौतसूत्रे २०, ६-७ ) यदि पुरा प्रयाजेभ्यो बहिः परिधिदेशे प्रागाहवनीया- दङ्गारः १ स्कन्देत्तदाध्वर्यवे च यजमानाय चाकः स्यादित्युक्त मा तमो मा यज्ञस्तमदित्यनुद्रुत्याध्वर्यु मा हिसौर्यजमानं मा हिप्सौरिति सुवबुध्नेन तमङ्गारमभिनिदध्यात्तथानुद्रुत्य दक्षिणतो ब्रह्माणं मा हिमौर्यजमानं मा हिसौरिति । पश्चाद्धोतारं मा हिमौः पत्नों मा हिमौर्यजमानं मा हिमोरित्याग मा हिमौर्यजमानस्य पशून्मा हि सौ- रित्युत्तरतः । सहस्रश्टङ्गो वृषभो जातवेदा इत्याहवनीये ऽङ्गारमनुप्रहरेत् ॥ ६ ॥ 1 इमं जौवेभ्यः परिधिं दधामीति प्रहृतं स्रुवेणाभिजुहुया- द्यस्य समारूढो ऽग्निरनुगतो वा मध्यमानो न जायेत संनिकृष्टे होमकाले ऽग्निं नरो दौधितिभिररण्योरित्यरणौ श्रभिमन्त्र्य alkaaafrared निधाय होतव्यं । यद्यन्यमग्निं न विन्देता- जायां होतव्यमित्यादिब्राह्मणोकानि सांवत्सरिकाणि तत्तद्धोम- व्रतानि चाग्नये व्रतपतये पुरोडाशमष्टाकपालं निर्वपेत्त्वम १५ तपास यो वयं प्रमिनामेति याज्यानुवाकये । समाप्यैव- मिष्टिं तत्तद्वतानि विसृजेद्यस्याहिताग्नेः संग्रामे संयत्ते गृहदाहे वा येषां पूर्वापरा अन्वञ्चः प्रमौयेरन्ननये क्षामवते पुरोडाशमष्टाकपालं निर्वपेदक्रन्ददग्निस्त्वे वसूनौति याज्यानु- वाक्ये ’ ॥ ७ ॥ • १ प्रागादवीयाङ्गारः the Mss. See TBr. III. 7.2.5. ३ See TBr. III. 7. 3. 1-5. वैखानससूत्रे ३१, ८-८ ( ० श्रौतसूत्रे २०, ८-८ ) ३०३ यस्याग्नयो ऽग्निभिरन्यैः संसृज्यन्ते मिथो वाग्नये विविचये ऽष्टाकपालं वि ते विष्वग्वातजूतासस्वामग्ने मानुषीरौडत इति याज्यानुवाक्ये | मिथश्चेदिचये ऽग्नय इत्येकेषामग्निना विपृचा वयं गौर्भिः स्तोमं मनामहे । स नो रास्ख सहखिनः ॥ ५ कविरग्निः समिध्यते विप्रो यज्ञस्य साधनः । विपृञ्चन् राख नो वस्खिति याज्यानुवाक्ये यदि गार्हपत्य आहवनीयेन दक्षिणाग्निना वा संसृष्टोऽये वीतय इत्येकेषामन श्रायाहि यो अग्निमिति याज्यानुवाक्ये ‘यदि प्रदाव्येन गृहदाहवहिना वा श्मशानवहिना वा गार्हपत्यः संसृष्टोऽग्नये शुचये यदि १० सर्वैः सर्वे विविचये निरुप्य शुचये निर्वपति ॥ ८ ॥ निर्वपेत् 1 I 1 ततो व्रातम्भृतौं ढतीयाममत चतुर्थौमन्ततः क्षामवतौमिष्टिं संसृष्टानग्नौन्पृथगरणौषु समारोप्य मथित्वायतनेषु निधायैता दूष्टय श्राहार्याः पूर्णाहुतयः स्वाहुतयो वा पूर्वा: पूर्वा वयस्यः पुनराधेय इत्येके गर्भः स्रवन्तमगदमकरिति १५ स्रवन्तीमग्निहोत्रस्यालीमभिमन्त्र्य विधुं दद्राणमिति संधानैः स॑दध्यादसमर्था चेदप्तु॒ क्षिपेद॑न्यमाहृत्य दुह्यादग्निहोत्रौ यद्युप- सृष्टा निषौदेद्यस्माद्भीषा निषौदसौति तामभिमन्त्योदस्याद्देव्य- दितिरित्युपस्थाप्य दुग्ध्वा सह दुग्धेन दर्भस्तम्बमा लुप्य ग्रासये- दि लोहितं दुहत तदा व्युत्क्रामतेति संप्रेष्य दक्षिणे ऽग्नौ 5.2. • Thus (not faga) the Mss. २ सस्ये • MLTV; संस्टष्टे ० AB. ३ The verses are confused in the Mss. ; see Ait. Br. VII.

8. Thus HB ; स्पृष्ट्वान • MLA ; only TV संस्पृष्टोम 。. ३०४ वैखानससूत्रे ३१, ८-१० ( ० श्रौतसूत्रे २०, ८-१० ) परिश्रित्यात्र’ श्रपयित्वा तस्मिन्व्याहृतौभिर्जुहुयाद्येमनभ्यागम- व्यन्मन्येत तस्मै ब्राह्मणाय तां दद्याद्येदद्य दुग्धं पृथिवीमसति दुह्यमानं स्कन्नमभिमन्त्र्य समुद्रं वः प्रहिणोमीत्यद्भिरुपस्सृज्य र तदेव दुग्धं यादृक् कौदृक् च होतव्यमन्यया वाभिदुह्य होतव्यमन्यां वा दुग्ध्वा पुनर्जुहुयादपि वाग्निहोत्रीमेव दुग्ध्वा ५ होतव्यम् ॥ ८ ॥ | श्रा होतोर्यजमानः सायं प्रातर्नाश्रयादेवं रौद्रं गवौत्यनु- वाकोक्तावस्थहविस्कन्ने सर्वास्वग्निहोत्रे हविरार्तिषु तमतन्वानिं जुहुयादित्यपरं यदि दुह्यमाना स्थाली भिद्येतान्यां स्थालौमाहृत्य दुच्याद्येदि सदुन्नतं स्कन्देदस्कान्द्यौः पृथिवो - १० मिति स्कन्नमभिमन्त्योन्नम्भय पृथिवीमित्यद्भिरुपनिनीयानाज्ञातं जपित्वा भूर्भुवः सुव: स्वाहेति तथा सर्वप्रायश्चित्तं जत्वानशनं र च तदेव यादृक् कौदृक् च होतव्यमेन्ां दुग्ध्वा पुनर्होतव्य- मन्यया वाभिदो द्विस्त्रिर्वा स्कन्दने न तदाद्रियेत यद्यु वै चतुर्थमुन्रोतं स्कन्देन्स्थाल्यां शेषमवनौय चतुरभ्युनीय होतव्यमन्यया वाभिदोह्यम् ॥ १० ॥ 1 १५ १ परिवीत्यत्र ML; परिवित्यचि TV ; H and A om. परिश्रित्य and read तच्छ्रपयित्वा ; B useless. २ उपस्पृश्य the Mss. ३ ? Thus TAHB ; • वास्वहविरन्यैः ML. ४ सर्वास्ख • HB ; सर्वेष्व. MLTAV. ५ ? तमतन्वाग्निं ML; तमतस्वग्निं TABV; • तमतत्यखनिं H. fa om. LTV ; उत्वाशनं B. ७ Thus AH; अन्यया वा स्थाल्याम् ML; वाभिदुह्यात् T; वाभिदुह्यं V. वैखानसस्तुचे २०, ११-१२ (०३१, ११-१२ ) ३०५ यहुतस्य स्कन्देद्यत्ततो हुत्वा पुनरेयात्स्रुचं तन्निषद्य पुनर्गृह्णौयात्त॑दे॒व यादृक् कौदृक् चेति व्याख्यातमेव ते हेड इत्यनूच्योदुत्तमं वरुण पाशमस्मदिति वारुण्यचयेन जुहुयाद्यदि प्राचीनं ह्रियमाणं स्कन्देत्प्रजापतेर्विश्वभ्वति तन्वं जतमसि ५ स्वाहेत्यभिमन्त्र्य पूर्ववदनूच्य जुहुयादयाहुतिमाचादन्यत्स्कन्नं विप्रुडेवर मा न स्कन्नं न प्रायश्चित्तमेोत्तरस्माद्धोमकाला- नाश्नीयात्पुनर्होमं च कुर्याद्यस्याग्निहोत्रमधिश्रियमाणं शिरि- शिरा भवति समोषासुमिति द्वेष्टारमुदाहरेद्य॑स्याग्निहोत्रे ऽधिश्रिते वादयो ऽन्तराग्नौ धावेयुर्गार्हपत्याद्भस्मादायेदं विष्णु- १० र्विचक्रम इति वैष्णव्यर्चाहवनौया इंसयन्नुद्रवेत्तया भस्मना शुनः पदमपि वपति गोमयौरपो ऽन्वतिषिच्य गोभिराक्रमयेदित्ये के यद्यनभिश्रिते मनो ज्योतिरिति मनस्वतौं जुहुयात् ॥ ११ ॥ 1 दक्षिणाग्रिमनाहृतं सूर्यो ऽभिनिम्रोचेद्यथायोन्याहृत्यैतं प्रविशानौत्यायतने प्रतिष्ठापयेदेष श्रधीयत इत्यनुगतस्याधान- १५ कल्पो यस्याग्निमनुद्धृतं सूर्यो ऽभिनिम्रोचति दर्भेण हिरवं प्रबध्य पुरस्ताद्धरेद्राह्मणो बहुविदार्षेयो ! ऽथाग्निं समिधमुप- गृह्याग्निहोत्रं सूर्याग्न्योर्हिरण्यं प्रतिनिधिरिति विज्ञाय हिरण्ये ऽग्निं प्रतिष्ठापयेत्प॑य॒सैवाग्निहोत्रं जुहोत्य॑ग्निहोत्रमुपसाद्या १ Thus emended in acc. with TBr. I. 4. 3. 5. All the Mss. are corrupt here. 2 Thus emended in acc. with Āp. IX. 6. 8; the Mss. are corrupt here. ३ शिरिशिरान् A ; शिमुशिरा MLTV; शरिशिराद H; शरिशरान् B. ४ उपग्टह्य THAV; उपसंगृह्य ML. 20 ३०६ वैखानससूत्रे २०, १२-१४ (० श्रौतसूत्रे ३२, १२-१४ ) 1 तमितोरप्राणन्नासीत’ ‘भूर्भुवः स्वरित्युपतिष्ठते वरं दत्त्वा पुनः समन्य हुत्वा नकमाहवनीयं धारयन्वारुणं चरुं सूर्यो अभ्युदेति दर्भेण हिरण्यं प्रबध्य पुरस्ताद्धरेत् ॥ १२ ॥ 1 . ५ अथ चतुर्गृहीतमाज्यं पूर्ववदग्निमादायाग्निहोत्रमुद्धरेदुषाः केतुना जुषतां यज्ञमिति प्रत्यङ्गिषद्याज्येन जुहुयादग्निहोत्र- सुपसाद्या तमितोरासीत । पुनः समन्य जुहोतीति व्याख्यात’ - मग्निहोत्रमग्निमनुगमयित्वान्वग्निरुषामग्रमख्यदित्यन्यं प्रणीयेहैव क्षेम्य एधि मा प्रहासोर्माममुमामुध्यायमित्युपस्थाय वारुण- स्थाने मैत्रं चरुं निर्वपेदभौमं महिना दिवं प्र स मित्र मर्तो स्विति याज्यानुवाक्ये ददाति वरमत्र वाहवनीय- १० मेवैतदहरियानावननन्तौ यजमानः पत्नी च वाग्यतावासाते द्वयोः पयसा सायमग्निहोत्रं जुहुयात्पूर्वमधिश्रित्योत्तरं पय श्रनयति वरो दक्षिणपत्कल्पे न च तदेव प्रायश्चित्तमित्येके ऽस्मिन्दये निमित्ते मनो ज्योतिर्जुषतां त्रयस्त्रिशतन्तव इति द्वे चतुर्गृहीते जुहुयादित्यपरम् ॥ १३ ॥ 1 1 यस्य होष्यामीति प्रवृत्ते जतमग्रिहोत्रं सूर्यो ऽभिनिम्रोचे- १ आसीत् or आसीद् the Mss. १५ २ ? वारुणं चरुं स्वर्याभ्युदेति TV ; वारुणं च द्रुतं स्वयेभ्युदेति A; वारणं च दूतं स्वर्याभ्युदेति H ; वारुगां च व्यवदेति M ; the same, but at the end •वदिति, L; B incomplete. ३ व्याख्यानsto the Mss. 8 In TLV this passage is left out; अन्वगमयित्वा AB ; धन्वन्गमयित्वा M; श्रन्वमधित्वा H. ५ •मं (not मां) the Mss. ५० ६ ? यस्यतु MLTV; ‘यस्यते A ; यस्यर्तु H ; यस्यनु B. ७)जत or उडत ? वैखानससूत्रे २०, १४-१५ (० श्रौतसूत्रे ३१, १४-१५) I ३०७ दम्बुदियादा तदुत्साद्य पुनराधेय इत्येके । यद्यन्ते स्यादुन्नीय प्राङुदाद्रवे॑ उपसाद्यातमितोरासौत । स यदा ताम्येदथ भूः स्वाहेति जुयादित्युक्तो यस्यो भावनौ अनुगतावभिनिम्रोचे- दभ्युदियाद्वा यदि वारुण्योः समारूढो नश्येत्पुनराधेयमग्न्या- ५. धेयं वा प्रायश्चित्तं मनस्वत्या वा चतुर्गृहीतं जुयादित्यपर- मग्निहोत्रं विच्छिद्येत हे व्यहे चतुरहे वाग्नये तन्तुमते 1 ऽष्टाकपालं निर्वपेत् ॥ १४ ॥ I स्वयं कृष्वानः सुगमप्रयावं त्वं नस्तन्तुरुत सेतुरग्न इति याज्यानुवाक्ये तन्तुं तन्तुं तन्वन्नुध्यस्वा त्रयस्त्रिँशन्तन्तवो ऽव १० ते हेड उदुत्तममुदयं तमसस्पर्युदु त्यं चित्रमित्युपहोमा हव्यवाहर स्विष्टमिति संयाज्ये संस्थितायामिष्टावतीतहोमान् जुहोति यदि ह्यहं न जुहोति व्यहं बात ऊर्ध्वं‍ सप्तहोतारं 1 १५ तौति ब्राह्मणं } मनसानुद्रत्य संग्रहं जुहोति मनो ज्योतिरित्येके । सर्व- प्रायश्चित्तमित्यपरे | चतुरात्रमहयमानो ऽग्निर्लोकको भव द्वादशरात्रमहयमानो ऽग्निर्लोfeat भवती- ऽन्यचापगतस्य मासादिषणमासपर्यन्तमग्निहोचलोपे तन्तुमान्पथिकद्वैश्वानर्यौ वैश्वानरो वा पथिकतेवा सर्वा वेष्टयः त्येके 1 कार्या नाधानम् ॥ १५ ॥ १ Thus the Mss. ; read इत्युक्तं ? २ ० होमान् MLTBV; • होमं AH. ३ बोर्ध्व M; चोर्ध्व L; वा ऊर्ध्वं TV ; वात ऊर्ध्वं AHB. ४ ० क्रियमाणो MLTAV; • कुयमानो H; क्रीयमानो B. I am unable to point out this brāhmaṇa. ६ पथिकृतो वा सर्वा HA; पथिकतेन सर्वा B. ३०८ वैखानसस्तुत्रे २०, १६-१७ (० श्रौतसूत्रे ३१, १६-१७) नैमित्तिकाय होमायोद्भूते यस्याहवनौये ऽनुद्वाते गार्हपत्य उदात्तदाहवनीयमुद्दाप्येतः प्रथम मिति पूर्ववगार्हपत्यं मन्येत्तत श्राहवनीयं प्रणयेने सम्राडिति । तमाहवनीयमुपसमिध्याग्नये तपस्ते जनदते पावकवते ऽष्टाकपालं निर्वपेदांयाहि तपसा नो याहि तपसेति याज्यानुवाको होमकाले त्वते ऽग्निहोत्रे ५ ऽनुगत श्राहवनीये ज्योतिमते तपखते वाष्टाकपालं निर्वपेदुदने शुचयस्तव वि ज्योतिषेति याज्यानुवाको अधिश्रित्य येत्स- नाग्निरनुगच्छेन्मथित्वा तपस्वते निर्वपेदधिश्रित्येश्यन्ते ऽनु- गतेनन्निरूहेत्तदा। गार्हपत्ये ऽनुगते व्यन्तादाहृत्य समिन्द्धेर प्राग्घविरासादनात् तत्तद्योनितः प्रणीय समिन्धनमित्येके संधानमा सर्वप्रायश्चित्तमेव यस्यानाहिताग्नेः सायंप्रातराजते ऽग्निहोचे होमकाल आहवनीयो ऽनुगच्छेदधिश्रित्याग्निहोत्रमुत्रीय बहुविदाहवनौयमुद्धृत्याग्निहोत्रेण सह प्राङ् द्रवेत् ॥ १६ ॥ यदस्य दयितं धनं तत्तस्मै दद्यादनुगतेष्टौनां स्थाने मित्राय स्वाहा वरुणाय स्वाहा सोमाय स्वाहा सूर्याय १५ स्वाहाग्नये तपस्वते जनदते पाकवते स्वाहाग्नये शुचये स्वाहाग्नये १० येवांनाभिरनुगतेमथि ० H; १ १ येनान्निरग (नसं) च्छेन्मथि ० MLTV; येत्यन्नानिरनुगच्छेन्मथि॰ A ; येत्यग्निरनुगच्छे ० B. How is to be restored ? २ ? - वेननिरूहे तदा M and the same I but • रूपे तदा, and A ॐ ० रुपेत्तदा ०गतेननिरूहे तदा HB ; ०गतेनं निरूभे तदा TV. ३ व्यन्तर्धाहृयस्मिन्धे M; व्यंतर्धाहृत्यस्मिन्वे T; व्यंतादाहृत्यस्मिद्धे A ; व्यांता- दाहृत H ; व्यन्तदाहृत्यतधाहृत्यन्मन्धे L; व्यतोदाहृत्यस्मिद्दे B; व्यंतदाहृत्यस्मिन् . V. ४ Thus emended by me : प्राग्वपिरासाo the Mss. ५. Thus B; तं तस्मै the other Mss. वैखानससूत्रे २०, १७-१८ (० श्रौतसूत्रे ३१, १७-१९) 1 ३०६ ज्योतिमते स्वाहाग्नये व्रतपतये स्वाहेति व्याहृतौभिरेकैकशः समस्ताभिश्च जुहोतीत्येकेषां यदि होमकाल श्राहवनीयो ऽनुगच्छेत्प्राण उदानमप्यगादिति गार्हपत्ये जुहुयादपचाणानि संनिधाय मन्येत्सर्वप्रायश्चित्तमन्यद्यदि गार्हपत्य उदान: प्राण- ५ मप्यगादित्याहवनीये यदि दक्षिणाग्निर्व्यान उदानमप्यगादिति गार्हपत्ये यदि सर्वेऽनुगच्छेयुयां दिशं प्रति वायुरावाति मथित्वा गार्हपत्यं निधाय तां दिशं प्रत्याहवनीयमुद्धृत्य वायवे स्वाहेत्या॑हु॒तं जुहोत्ये॒तत् पूर्वामाहुतं जुहोत्ये॑तत्पूर्वा- हुतिस्थानीयमित्येके ’ ॥ १७ ॥ यदि निवाते ऽनुगच्छेयुर्मथित्वा विहृत्यापरेणाहवनीय- मुपविश्य स्वयमग्निहोत्रं पिबेद्धविः प्रोन्नाग्निमभिप्रोक्षेद्यदि प्रोक्षेत्पुनस्त्वादित्या रुद्रा वसवः समिन्धतामिति समिधमा - दध्याज्जुहुयादुपतिष्ठेत वा’ द्वादशमालादिशूद्रादिसंस्पर्शजाम्युप- घाते’ पुनरादधीत यस्याग्नावग्निमभ्युद्धरेयुस्तत्र प्रारब्धं उवा- १५ नये ऽग्निवते पुरोडाशमष्टाकपालं निर्वपेदग्निनाग्निः समिध्यते त्व ह्यग्निनेति याज्यानुवाको भवतं नः समनसाविति चोपतिष्ठते ॥ १८ ॥ I 1 प्रातरहुते ऽग्निहोत्र उदाते ऽपर आदौप्यानूद्धृत्यो I मन्येदित्येके ऽग्नये ज्योतिमते ऽष्टाकपालं निर्वपति चय- २० स्त्रिशत्तन्तव इति च जुहोति’ मित्रादयश्च’ यदि कृष्णशकुनि- १ ० मालादि० MLH; • मलादि० ATV (meaning ?). २ Thus V; राहते the other Mss., but ep. TS. II. 2. 4. 7. ३१० वैखानस सूत्रे २०, १६-२१ (० श्रौतसूत्रे ३१, १८-२१ ) र्ध्वसयन्नुपर्युपर्यग्निहोत्रमधिपतेद्यदि ’ सान्नाय्ये ऽधिश्रिते हविषि वा निरुप्ते रथपुरुषादयो ऽन्तरग्नौ वौयात्प्राक् प्रधानयागा- गोमयौरपो ऽन्वतिषिच्य तेनैव मार्गेण गामन्वत्यावर्तयेद्वर्धतां र भूतिरिति डवोपस्थाय वा देवाञ्जनमगन्यज्ञ इति षड्डित्वा गार्हपत्याद्भस्मादायेदं विष्णुर्विचक्रम दूति वैष्णव्यर्चाहवनौयं ५ ध्वंसयन्नु वेदेतयैव भस्मना पदमपि वपति ’ ॥ १९ ॥ यस्यानो वा रथो वान्तरानौ याति न कालमवधारय- त्यsattaमुदाय यदने पूर्व प्रभृतं पद हि ते त्वमग्ने सप्रथा असौति द्वाभ्यां गार्हपत्यादुद्धरेदथ वा पाथिकृतौ निर्वपेदे तामेव स्तोत्रे शस्त्रे वा मूढ एतां जने प्रमीतस्य निर्वपेत्तचेद्दार्थ शिषो १० न विद्यन्ते याजमानानि चाध्वर्युर्वा कुर्यादभिवाज्य दक्षिणत उद्वास्य सक्कदेव ’ सर्वं तृष्णमु॑न्त्रयाधस्तात्स॒मिधं धारयत्यु॑परि हि देवेभ्यो धारयन्ति ॥ २० ॥ 1 विहारस्य’ दक्षिणतः पयसाग्निहोत्रं जुहुयादा शरौर- स्थाग्निभिः संस्पर्शनात् । सर्व तृष्ण क्रियेत | प्राचीनावोती १५ दोहयति ये पुरोदञ्चो दर्भास्तान्दक्षिणाग्रान्कृत्वा दक्षिणार्धे १ जति प० or इति पo the Mss. २ गामावर्तये॰ TLV; गामनुवर्तये ० M ; गामन्वयान्यावर्त • AH; गामयत्य- धान्यावर्तये ० B. ३ अभिवाज्य दक्षिणत H; अभिवाद्य दक्षिणत MAB; अभिवान्यवत्सायाद्वास्य TLV. 8 विहारस्य पयसा the Mss., but in the list of pratikas दक्षिणतः is given. After all, perhaps, no afaua: is required, but the original reading could have been : श्रभिवान्यायाः पयमा etc., see preceding note ; B विहारस्य दक्षिणतस्तूष्णों, thus omitting three lines. वैखानससूत्रे २०, २१-२२ (० श्रौतसूत्रे ३१, २१-२२ ) ३११ गार्हपत्यस्य शौते भस्मन्यधिश्रित्य दक्षिणतस्तूष्णों प्राङ द्रवति स उपसाद्य समिधमाधाय सर्व तूष्णों जुहुयादपि वा सोमाय पितृमते स्वाहेति पूर्वामाजति जुहुयादनये कव्य- 1 वाहनाय स्विष्टकृते स्वाहेत्युत्तरां प्राशनोत्सेचनपरिषेचनानि न ५. विद्यन्ते ब्राह्मणेभ्यः सर्वाणि यज्ञायुधानि ददात्य॑स्यान- त्यपरं । मृन्मयान्यशु॒ प्रहरेद॑मैव पुत्रस्य दृषस्यात्प॑यं एवाजत्रे- स्वग्निषु जुहुयादप्रमीतं प्रमीतमिति श्टणुयादनये सुरभिमते ऽष्टाकपालं निर्वपेदग्निर्होता निषसादा याजीयान्साध्वी- मकर्देववीतिं नो अद्येति याज्यानुवाक्ये ! यदि पूर्वस्यामात्यां १. हुतायां यजमानो म्रियेत दक्षिणतो भस्मन्युत्तरामाजति निनयेत् ॥ २१ ॥ परेयुवा৺ममिति प्रथमामाहुतिं जुहुयाद्येद्यपरपक्षे शेषा- यहानि यावत्पूर्वपचं संख्याय तावन्ति पयसाग्निहोत्रं जुहुयु- रमावास्यायामप्याक्लव्य’ पूर्णाहुत्या याजयेयुर्यदि पूर्वपक्षे नक् १५ प्रतिकृष्य प्रातरग्निहोत्रं जुहुयुः । परिस्तरणानि प्रहरेयुर्यधुप- वसथे पौर्णमास्यां पैटमेधिकमेवापराते ऽधिवृक्षसूर्ये यधुप- वसथे ऽमावास्यायां पूर्णात्यैव याजयेयुर्य दौष्टिमध्ये सर्वेभ्यो यदि विसंस्थितायामियां यजमानो म्रियेत सर्वेभ्यो हविर्भ्यः › After affa MLTV (in AHB this passage has been omit- ted) insert the incomprehensible words : दक्षिणो मेदते पुंसां रर्प (or पुंसां र or पुंसां रर्च). २ स उपसान्य A ; उसान्य MHLTBV. ३ प्रमौत इति AHB ; प्रमौतमिति MLTV. ४ ० मास्यामप्याकृष्य TV ; •मावास्यायाम प्याकृष्य MLA; ०मावास्यारयकष्य H; :मावास्यायामप्यकृष्य B.३१२ वैखानससूत्रे २०, २२-२४ (० श्रौतसूत्रे २१, २२-२४ ) समवदाय सर्वा देवता श्रनुद्रुत्य स्वाहाकारेणेट्वाग्नये विष्णवे ऽग्नौषोमाभ्यां स्वाहेति जुहुयात्तथा चातुर्मास्यपशुबन्धसौत्रा- मणौषु यद्याहिताग्निम्रियेत ज्ञायेत यां दिशमभिप्रस्थितः स्वात्तां दिशं गत्वाग्निभिस्तूष्णों कक्षं दहेयुरपि वाकृतिदहनं कुर्यस्त॑द्व्याख्यातम् ॥ २२ ॥ देशान्तरगतस्य मरणात्प्रत्यासन्नस्य वा पाथिकृतौष्टिः कार्या ’ देशान्तरे मृतस्य शरीरं तैलद्रोण्यामवधाय शकटेनाहरे- निर्मन्थ्येन दग्ध्वा वा कृष्णाजिने ऽस्थीत्युपनवाहतेन वाससा संवेष्य दीर्घवंशे प्रबध्यानधो निदधानाः प्रयता मृन्मयपाच- भोजिनस्तमाहरेर्युग्रममर्यादायां निधायाग्नीनाहृत्य पाचाणि १० तैः सह श्मशानं नौवा दहेयुरप्रमीतं प्रमीतमिति स्वजनाच्छुत्वा- कृतिदहनादि परिधानौयं कर्म कुर्यर्यद्यागतस्ततो जातकर्मोप- नयनादिस्नानान्तं कर्म कृत्वा पूर्वामेवोपयच्छेत्तयाग्नीनाधाय पुनः सोमेन यजेत ब्रात्येन पशुनेति विज्ञायते ’ ॥ २३ ॥ आहवनीय श्रधीयमाने सूर्यश्छन्नः स्यादुपरको वा १५ शमनहोमान्त उद्वयं तमसस्पर्युदु त्यं चित्रमिति तिसृभि- रुपतिष्ठेतैवं सर्वत्र वितते यद्युच्छ्रियमाणे यूपे चषाले शकुनिः पद्येत भूमौ वा पतेद्ब्रह्म प्रतिष्ठेत्याहुतिं जुहुयाद्यद्यन्यत्र पतेत्सर्वप्रायश्चित्तमे॒वा॑नुद्वास्य हविःशेषाननूयाजार्थमाश्रावयेद्य॑द्वो देवा इत्यातिं जुहुयाद्यदि प्रणीताः स्कन्देयुरुपदस्येयुर्वापो २० १ म्रियेत ज्ञायेत MLTAV; मृतज्ञायो H; ●हिताग्निमत्रियेत B. २ ० पात्रभाजिनास्तमा० A; पात्राभाजिनस्तमा० H; ० पात्रे भोजनस्तमा० M.; पावे भोजिनस्तमा० TV ; पाचे भोजनास्तमा० L. ३ इति om. ML. वैखानस सूत्रे २०, २४-२५ (० श्रौतसूत्रे ३१, २४-२५ ) ३१३ हि ठा मयोभुव इति तिसृभिः पुनर्गृहीत्वा ततं म आप इत्याहुतिं जुहुयाद्येदि तो ऽधस्तात्पर्यावर्तेत ’ ब्रह्म प्रतिष्ठा मनस इत्येतया प्रतिष्ठाप्य सुवातिं जुहुयाद्भुत्वा वा प्रति- ष्ठापयेदा॑श्राव्यः॑ विनात्याश्रावितं च वषट्ङ्कृतानामुक्तहौनेष्वा- ५ श्रावितमत्याश्रावितमिति सुषेण जुहुयात् ॥ २४ ॥ भागिनौ देवतानामनावाहितानां मनसावाहयेद्यदो देवा इत्याहुतिं जुहुयात्तयैव पूर्णाहुतिं हत्वा भागिनों चावाह्य यजेद्यजमानस्यर्त्विजां वा स्वप्ने रेतःस्रावः स्याद्यदि गोमायवो sarदिषुरेकको वादौदभिमृषाः स्मः परिधिं नः कुर्विति पालाशमिमुपसमाधायेमं मे वरुणेति पञ्चभिराहवनीये जुहुया- प्रजापते न त्वदिति षष्ठीमिमं जीवेभ्यः परिधिमिति दक्षिणतो ऽश्मानं परिधिं निदधाति नैय्यग्रोधमिमं राजन्यस्य राष्ट्र- मर्यादायामश्वत्थं वैश्यस्य क्षेत्रमर्यादायां ! यज्ञभ्रेष श्रागच्छे- द्दार्शिकेषु सर्वप्रायश्चित्तेष्विष्टेभ्यः स्वाहेत्यष्टावाज्डतौर्जुहुयाद्येदि १ वो तात्पर्यावर्ते or oर्तो MLIV; स्वप्नमन्नं तोधस्तात्पर्यावर्तेत H and nearly equally AB. २ ? चाश्राव्यं विनाव्यात्रावितं च वषङ्कतानामुक्तिहीरेष्वा • TV ; • श्राव्यं विना- वाश्राव्यवतुं च वषतानामुक्तिरारष्वा० M ; ०श्राव्यं विना वाश्रावितुं च वषर्तानामुक्ति- ईविष्वा • L; ० याव्यविनात्याश्रावितवषक्तानाम इत्युक्तानुक्तहोने श्रा० H; आय- विनान्याश्रावित वषतानामित्युक्वा मुक्त होनेष्वा० A ; श्रावितमत्याश्रावितं वषकताना - मित्युक्तानाक्तं होने० B. ३ भागिनों देवतानामनावाभ्यांनां यद्यावयेद्यद्वो HB and similarly A; but for मनसा cp. Hir. and āp. IX. 15. 23. ४ तस्यैव the Mss. ५ Thus TV; धार्मिकेषु MT; दाशिकेषु LB; अर्शिकेषु A; His deficient. ( अष्टादशाङ· ML ; अष्टावडतों T; अटार्वाडतिर्जु• V; अष्टावा AHB. ३१४ वैखानससूत्रे २०, २५-२७ (० श्रौतसूत्रे ३१, २५-२० ) दुःखमन्यद्वा भयं पश्येद्विहारान्तर्बहिर्वा यत इन्द्र भयामहे स्वस्तिदा विशस्पतिरिति द्वाभ्यां जुहुयाज्जपेदा ॥ २५ ॥ यदि प्रत्याज्यं कुर्यात्प्रवर्ग्यं वा सर्पेद्यदि वोपांश्वादि- वाक्स्थानानां स्वराक्षरपदवृत्तभ्रेष श्रागच्छेदाभिर्गीर्भिरिति जुहुयादुपतिष्ठेत वनाज्ञाते प्रायश्चित्ते ऽनाज्ञातं पुरुषसंमित ५ इत्येताभ्यां जुहुयाद॑नाज्ञातदोषेषु कर्मसु यत्पाकचा मनसेति जुहुयाद दि’ होमायोपसमिद्धेष्वग्निस्वतेषु यजमानो नाश्नीया- द्ययाद्यन्ते वयं यथा ह तद्वसव इत्येताभ्यामाहुती } जुहुयादुपतिष्ठेत वा तदश्नीयाद्रातपतीभ्यां जुहुयात् स्कन्ने भिन्ने चामे विपर्यास ऊनातिरिक्ते ऽभिनितो ऽभ्युदित: १० पर्याहितः परौष्टः परिवित्तः परिविन्नः परिविविदानोर वा सोमवrat सोमातिपवितो भक्षान्तरितो भक्षान्तरहितो वा मिन्दाती जुहोति मनो ज्योतिरिति वायाश्चाने ऽस्यनभि- शस्तिरिति मनस्वतौं वा जुहुयात् ॥ २६ ॥ 1 { यद्याज्यमनुत्पूतं स्कन्देदजां दद्याज्जातवेदस इति दुर्गा वा जुहुयाद्येद्युत्पूयमानं छिन्दत्प्राणि दद्याद्यद्युत्पूतं चित्रं देयं यदि स्रुग्गतं भूपतये स्वाहेति प्राञ्चं प्रादेशं निदध्याद्भुवनपतये स्वाहेति दक्षिण भूतानां पतये स्वाहेति पश्चाद्भूतये स्वाहे - त्युत्तरतो भूर्भुवः सुवरित्यूर्ध्वं ’ सं त्व सिञ्चामौति तत्संसिञ्चत्यभि- १ यदि should be cancelled ! Thoughtless repetition ! The purport of these two sentences is not clear! १५.. ३ After परिविविदानीवा HA ins. : परिददानः ; ML: परिविविदासोदा ; TV: uftfafaza:; ep. Baudh. XXVII. 5: 329. 5 with the critical note 2. वैखानससूत्रे २०, २७-२८ (० श्रौतसूत्रे ३२, २७-२८ ) I ३१५ 1 मन्त्रयते वा यज्ञस्य त्वा प्रथमयाभिमया प्रतिमयोन्मया परिग्टतामीति तत्परिग्टहाति देवाञ्जनमगन्यज्ञ इत्येके सर्वत्र भूपतये स्वाहेत्येतेन स्कन्नमभिमन्त्रयते । यज्ञस्यैव तदात्य यजमानो वसौयान्भवति भूयसौर्हि देवताः प्रौणातीति * विज्ञायते’ ॥ २७ ॥ यदि कपालं भिद्येत गायव्या त्वेति संधायोपरि गार्हपत्ये धार्यमाणे मनो ज्योतिरित्यभिजुहुयाद्भूमिर्भूमिमगादिति ब्रह्माभिमन्त्रयते । ऽभिन्नो धर्मो जीरदानुरिति भिन्नमपो ऽभ्यवहरेत् चयस्त्रिशत्तन्तव इत्यन्यत्संस्कृत्य कपालेष्वपि- १० सृजति यद्यसोमयाज्यार्त्विज्यं कुर्वन् कृत्वापार पुष्पमस्योष - धौनामित्येतैराहवनौये तिस्र श्रज्याजतीला वय सोम व्रते तवेति शिष्टमाज्यं भक्षयित्वा देवेभ्यः पितृभ्यः स्वाहेति दक्षिणा प्रतिमन्त्रं जुहोति तं जघनेन दक्षिणाप्रागग्रा- न्दर्भान्संस्तौर्य दधिं ददाति देवास दूह मादयध्वमित्येतैः १५ प्रतिमन्त्रम॑न॒न्तरिताः पितरः सोम्या : सोमपौयादित्युपतिष्ठते । कपालं चिकीर्षवथचक्राकृतिं सर्वतः षडङ्गुलं स्थानं कल्पयित्वा ? See TS. II. 6. 6. 4. २ ? यद्यसीमया० AHB; यदि सोमया • MVT ; यसो मायाज्या० L.. ३ ? कृत्वा all the Mss. ४ After एतैर् AHMB ins. : उपतिष्ठते ऽनन्तरिताः पशव इति; LIV om. these words. ५ दधाति TV ; निदधाति ML; missing in HAB. ( Thus restored in acc. with Āp. XIV. 32. 3-4; the Mss. are wholly confused. ३१६ वैखानससूत्रे २०, २८-३० (० श्रौतसूत्रे ३१, २८-३० ) कपालवृद्धिहासौ कुर्वन् द्व्यङ्गुलोत्सेधं कारयेत्तेषामभिप्रथने १ व्याहृतौभिर्जुहुयाद्येदि प्रयुक्तानां प्रागर्थकर्मणः कपालं नश्ये- दाश्विनं द्विकपालं निर्वपेद् द्यावापृथिव्यमेककपालं भार्गवो होतैकहायनो दक्षिणा महो द्यौः पृथिवी च न इति द्यावापृथिव्ययर्चा जुहुयादित्येके ॥ २८ ॥ یے 1 I श्रधिश्रयणादूर्ध्वं व्याहृतौभिर्जुहुयाद्येदश्टतं रुद्राय स्वाहेति वे वायवे स्वाहेति । निदग्धे निर्ऋत्यै स्वाहेति । यत्किंचि- च्छतं तेन प्रचरेद्यदि सर्व दग्धमपो ऽभ्यवहृत्य मिन्दाती हुत्वान्यं निर्वपेदाज्येन वा प्रचरेद्यदि हविया दिशमभ्युत्मिच्येत तत्तद्दिक्पतिभ्यो जुहुयात्स॑र्व॒तः सर्वाभ्यो जुहुयार्द्धविरुद्वासय- न्यतनखण्डादौन्परिहरेदपरिहरन्व्याहृतौभिर्जुहुयाद्यद्येककपालं परिवर्तेत स्कन्देद्वा प्रजापतेर्वर्तनिमनुवर्तस्खेति यथास्थानं रचयति प्रति क्षेत्रे प्रतितिष्ठामि राष्ट्र इति तं यजमान उपतिष्ठते ऽस्कान्द्यौः पृथिवीमस्कानजनि प्राजनौति द्यावापृथिवीभ्यां जुहुयाद्येदि पत्नीः संयाजयन्कपालमभिजुहुयाद्वैश्वानरं द्वादश- १५ कपालं निर्वपेत् ॥ २९ ॥ 4 यस्य पुत्रौ यमौ गावौ वा जायेयातां मारुतं त्रयोदश- कपालं निर्वपेन्मरुतो यद्ध वो दिवो या वः शर्मेति याज्यानु- वाक्ये पूर्व स्रुगापादनादन्तर्वेद्यासनः पश्चाद्धविर्म्यश्च जुष्टो वाचो भूयासमित्येषा इमामेवाश्विना यज्ञस्य यद्वाचो यहु- २० रिष्टम् । तदश्विनौ भेषजेन संधातारौ स्वाहा ॥ चातारमिन्द्र- मित्येषा | यन्मे मनसछिद्रं यद्वाचो यच मे हृदः । देवास्त- १ अभिप्रभने TV ; व्यथने ML; ० प्रथमने AH; B incomplete. वैखानससूत्रे २०, ३०-३१ ( ० श्रौतसूत्रे ३१, ३०-३१ ) ३१७ च्छमयन्तु सर्व सोमो बृहस्पतिश्च स्वाहा ॥ यद्विद्वासो यदविद्वासो मुग्धाः कुर्वन्त्यृत्विजः । श्रग्निर्मा तस्मादेनसः श्रद्धा देवौ च मुञ्चता स्वाहा || यदन्तरिक्षं पृथिवीमुत द्यामित्येषा ब्रह्मत्वे हौत्र श्रध्वर्यव अग्नीध्र एक एव यज्ञे ५ पर्याणि तं मे देवा रक्षन्तां प्राणान् मे मा मा हिसिषुः स्वाहा || अहं ब्रह्माहरू होता हमध्वर्युरहमानौत्रो ऽहं यजमानः पनौ च एक एव यज्ञे पर्याणि तं मे देवा रक्षन्तां प्राणान्मे मा मा हिसिषुः स्वाहेत्याज्यस्थाल्याः स्रुवेणादायैकाध्वर्यव- त्वा जुहपभृतावादाय समिदाद्याः सर्वदेवता I प्रायश्चित्तानि १० यजेत ॥ ३० ॥ समारोपितेव्वग्निषु षण्मासविच्छेदे ऽनये शचये पवमानाय तन्तुमते पथिक्कृते ऽष्टाकपालान्युरोडाशान्निर्वपेद्वैश्वानरं द्वादश- कपालं नित्य होमदर्शकाग्रयणनिरूढपशुबन्धचातुर्मास्यसौत्रा- मणिसोमेषु बहुशो विच्छिन्नेष्वेतेषु तदेवान्वारम्भणौयं च १५ कृत्वाग्नीन्संदधीत पुनराधेयमग्न्याधेयं वा कुर्यादित्येके जन्तुभिर्मन्थनेन वारणी अनुपयोग्यौ भवतस्तावन्यौ नवारणी हृत्य पौर्णमास्याममावास्यां वेष्ट्रा पुराणे अरणी गार्हपत्ये १० नौधायक MLTIV; गौधाय एक A; • गौत्रीय एव H; ०ग्रोधयमाक एव B. 2 With hiatus in all the Mss. ३० काध्वरप्राय. the Mss. ४ समारोपितेनिष the Mss. ५ ० योग्यौ AH; • योगौ MLTIV; • योग्यो B. Thus the Mss. (only TV तावन्यानवा० ). ३१८ वैखानससूत्रे २०, ३१-३३ (० श्रौतसूत्रे ३१, ३१-३३) प्रज्वाल्य दक्षिणेनोत्तरामरणौमादाय र सव्येनाधरामरणीमुप- र्युपर्यनौ ? धारयन्राजुहान उद्दुध्यान इति द्वे विश स्वां योनिमिति संनम्य जपेत् ॥ ३१ ॥ श्रयं ते योनिर्ऋत्विय इति वा समारोप्यानुगमयित्वा गार्हपत्यं मथित्वाग्निं निधायाहवनीयं विहृत्य तत्र संतनिर जुहुयाद॑ग्नये तन्तुमते ऽष्टाकपालं निर्वपेदन्त्यजात्यमेध्यवाय- सादिस्पर्शने ऽर॒ण्योर्नाशस्त॑व॒त्सृज्य भवतं नः संमनसावित्यप् निमज्जयेदन्यौ नवावा त्याग्न्याधेयं कार्य तन्तुमानित्ये के यस्य पशुर्होयेत’ रौद्रं वास्तुमयं चरुं निर्वपेत्कृष्णाजिनं दक्षिणा यो ब्रह्मचार्यवरन्स नैर्ऋतं प्राजापत्यं वा गर्दभं पशुमा - १० लभेत । भूमौ पुरोडाशं श्रपयेन्नास्य कपालम॑श्ववदानैश्चरन्ति पाकयज्ञेन वा निर्ऋतिं यजेत यो दक्षिणेन यज्ञेन यजेत मृतस्तस्य यज्ञो ऽनायुर्यजमानः स्यादुर्वरां दद्यात् ॥ ३२ ॥ 1

यद्युक्तो यज्ञ श्रर्तिमियाद्भूरिति गार्हपत्ये जुहुयाद्येदि यजुष्टो भुव इत्यन्वाहार्यपचने । यदि सामतः स्वरित्याहवनीये ’ १५ यदि सर्वतः सर्वास्त॑दिदं सर्वप्रायश्चित्तं सर्वच समभ्युच्चीयते स्तेनो ऽभिशस्तो ऽभिशस्यमानो मृगारेश्या यजेत पुरा प्रणीताभ्यो येन देवाः पवित्रेणेति चतुर्गृहीतं जुहोति प्राजापत्यं पवित्र- मिति चेन्द्रः सुनौती सह मा पुनत्विति चाग्नये ऽहोमुचे

१ The Mss. sometimes अरणि, sometimes चरणी.

२ ? विशयोमेतानी (or नि) मिति MLIV; विश स्वां योनिभित H; विशस्य- योनिमित्ति AB.

३ संतनिं LTV ; संतति AB ; संतनं M.; संततति H; संततिर्ज • B. ४ पशुहयेत MLV; • शुर्भियेत AB ; • शुर्हियेत T; पशूहीयेत H.

वैखानससूत्रे २०, ३३-३४ (० श्रौतसूत्रे ३१, ३३-३४ )

३१६

ऽष्टाकपालमिति दशहविषमिष्टिं निर्वपति तां मृगारेष्टि- माचक्षते । सप्तदश सामिधेन्यो ऽपामिदं न्ययनं नमस्ते हर से शोचिष दूति पावकवत्यौ धाव्ये नौ रक्षाभूमि सेधति यत्ते पवित्रमर्चिषौति प्रथमस्याज्यभागस्य 1 यो धारया पावकया ५ परिप्रस्यन्दते सुतः । इन्दुरश्वो न कृत्विय ज्या कलशेषु धावति पवित्रे परिषिच्यते । उक्थैर्यज्ञेषु वर्धत इत्युत्तरस्यग्निर्मन्बे प्रचेतस इति हविषां याज्यानुवाक्या भवन्ति ॥ ३३ ॥

पुरस्तात्स्विष्टकृतः पवमानः सुवर्जन दूत्याज्याजतीरूप- जुहोति यत्ते वयं यथा ह तसव दूति संयाज्ये ’ दक्षिण- १० काले हिरण्यं ददाति । पत्नीसंयाजेषु पुरस्ताद्गृहपतेर्यद्देवा देवहेडनमित्याज्याजतौरुपजुहोति । मृगारेष्टिः संतिष्ठत ’ उक्तः पशुर्यदि न लभ्येताग्नेयौं वैष्णवमैन्द्रों’ वायव्यां प्राजापत्या- मैन्द्रावैष्णवमिति जत्वा तमेवोपकल्पयेदुपाकृतो वाश्येत यदस्य पारे रजसो यस्माद्भौषावाशिष्ठा दूति दे श्राद्धतौ जुहुयाद्येदि १५ वेपेत यस्माद्भीषावेपिष्ठा दूति द्वितीयां । यदि पलायेत यस्माद्भीषा पलायिष्ठा इति । यदि संज्ञपनं न कामयत र यस्माद्भषा समज्ञास्था इति यदि शकृत्कुर्वीत यस्माङ्गौषा शकदकथा इति यदि मूत्रं कुर्वीत यस्माद्भीषा मूत्रमहथा इति य इदमकस्तस्मै नमस्तस्मै स्वाहेति सर्वत्र तृतीयां

’ २० यदि निषौदेदग्निहोत्रवत्कार्य | मैत्रावरुणदण्डेनोदुन तिष्ठे -

त्युस्रमुत्थापयेत् ॥ ३४

१ After वैष्णवों H ins. ज्यानावैष्णवीं.

२ Thus BHA; यदिसंज्ञपनान्मत्रमियत ML.

I

३२०

वैखानससूत्रे २०, ३५-३६ (० श्रौतसूत्रे ३१, ३५-३६)

1

अन्येन वौदुम्बरेणोन्मेष तिष्ठेति मेषमुदश्व तिष्ठेत्यवमुच्छाम तिष्ठेति छागमुद्दश इति वंशां । यदि पूर्व पर्यनिकरणा- निमयेत याश्वमेधे प्रायश्चित्तिस्तां कृत्वाथान्यं तादृशं पशु- मालभेत तस्योपकरणादि समानं निर्मन्थ्य सामिधेनी- तच्छेषाघार संप्रेषसंमार्गप्रवरप्रयाजवर्ज । यदि तादृशं न लभे ताजावयो गोश्रश्वा दूत्यन्योन्यस्य प्रतिनिधयो भवन्ति यदि प्रतिनिधिं न लभेताज्येन संस्थापयेच तत्र श्राशाः प्रचरन्त्वनयो न वा उवेतन्नियस आशानां त्वा विश्वा आशा इति मृतं शरीरमनु प्रवेशयति । यदि वा हृता नष्टा वा स्यादुद्य- न्त्सुपर्णो न विभाति सर्वमिति चतुर्गृहीतं जुहोति ॥ ३५ ॥ १० तत्स्याने यदवशिष्टं स्यात्तेन मेदमा प्रचरेत्ततो यदि तां

1

I

लभेत न तदाद्रियेत यदि वपा हविरवदानं वा स्कन्देदा त्वा ददे यशसे वौर्याय चेत्यादाय यस्ते द्रो यस्त उदर्ष इति जुहोति यद्यसंस्थिते शकुनिश्चषालमुपविशेञ्चषालं?

1

प्रक्षाल्य यूपं प्रोक्ष्यापवस्व सोमपीतये गातुमस्मै यजमानाय १५ विन्द स्वाहेति चतुर्गृहीतं जुहोति स्कन्ने पृषदाज्ये पात्रं निर्णिज्य पृषदाज्यमन्यमभिग्टह्य * मनो ज्योतिरित्याज्यं जुहुय-

०

१ कुनिहृता H, which points to शकुनि ० ; कूनिभूत B, with lacuna of one aksara before कू..

२ ० लमुपवि० the Mss. ? ल उप० ? see Baudh.

३ प्रोयोवख H; श्रोच्यवपख A; प्रोट्यवपध्यवः ML; प्रोक्ष्यपध्ववः TV ; प्रोच्यापस्ववसः B.

४ बिंद LIV; विंदन MAHB.

५. अन्यम् all the Mss.

वैखानससूत्रे ३१, ३६-३८ ( ० श्रौतसूत्रे २०, ३६-३८) ३२१

देवं स्कन्ने सोमे सोममभिग्टह्य जुहुयाद्यदि मार्जारादिभिः पाचमुपहतं स्यादन्यस्मिन् ग्टताति ॥ ३६ ॥

1

उखां’ स्रवन्तौ पशुखां स्रवन्तीमभिमन्त्रयते यावन्ति यशोरवदानानि न विन्देयुस्तावत्कृत्वस्तचाज्यस्यावद्येद्ये पशुं ५ विमचौरन्यस्तान् कामयेतार्तिमार्केयुरिति कुविदङ्गेति नमो- वृक्तिवत्यर्चाग्नौ जुहुयाद्येद्यष्टापदौत्यवबुध्येरन् धाता रातिः सूर्यो देवो दिविषय इति द्वाभ्यां गार्हपत्ये जुहोति यस्यास्ते हरितो गर्भ इत्यभिमन्व्या वर्तन वर्तयेति प्रदक्षिणं गर्भ- मावर्तयति वि ते भिनद्मि तकरौमित्यन्तरा श्रोणी गर्भ १. निष्पाटयति बहिस्ते श्रस्तु बालित्याशयागर्भ निरस्यो- रुद्रो विश्वरूप इन्दुरिति रसाय पात्रमुपयच्छति शूलेन पशुश्रपणे निहत्य गर्भ श्रपयति पशुपुरोडाशं निरुप्य भक्तिद्यावापृथिव्यं पशुपुरोडाशं निर्वपति। पशोरवदानान्यवदाय गर्भस्य पुरस्तान्नाभ्या अन्यञ्चावद्येदुपरिष्टादन्यदवदाय सौविष्ट - १५ कृतान्यवद्यति । रसं त्रैधं करोति ॥ ३७ ॥

1

देवतेषु सौविष्टकृतेय्वैडेषु चैकपदी द्विपदौति पुरस्तात्खिष्ट- कृतो जुहोति वषट् ते विष्णो प्र तत्ते श्रद्य शिपिविष्ट नामे- त्यन्यतरया गर्भस्य दक्षिणेन पूर्वसक्थिना विष्णुं शिपिविष्टं यजति दक्षिणाकाले ऽष्टारिण्यमुष्णोषेणावेट्य कोशे ऽवधाय २. द्वितीये ऽवधाय दतौये ऽवदधाति विबिलानिव कोशान्

1

कृत्वा तद्दचिणां ददाति मरुतो यस्य हि चये यज्ञैर्वा

१ Read perhaps (op. Ap. IX 18. 12 ) गर्भं खवन्तीमिति, २ ० पादयति MLTAV; निषवदति H; ० पदति B.३२२ वैखानससूत्रे ३१, ३८-३८ ( ० श्रौतसूत्रे २०, ३८-३९ )

यज्ञवाहस इत्यन्यतरया पशुश्रपणे गार्हपत्ये वा गर्भपुरोडाशं चेत्युत्तरेण गार्हपत्यस्य शामित्रस्य वा शौते भस्मन्युपोप्य महो द्यौः पृथिवीं च न इति शीतेन भस्मनाभिसमूहत्येतं युवान- मिति पञ्चभिरुपतिष्ठते ॥ ३८ ॥

1

यस्यानपवृतो यूपो विरोहेत्तस्मिन् त्वा चरुं निर्वपेत् त्रयस्त्रिदिति तन्तुमर्ती वा जुहोति । यदि सुषिरः स्याद्वैष्णव्या व्याहृतौभिः प्राजापत्यया च हत्वा तं संस्थानौ प्रविध्याथान्यं साधयेद्यदि क्रिमिणः पूर्ववत्प्रायश्चित्तं यद्या- श्वन मास्कन्देत्यादि समानमुत्तरं यदि दक्षिणा पते-

! प्रत्यङ् वासं वा शौर्येत वैष्णव्या: स्थाने यामी । शेषो १. व्याख्यातो '

यद्यभु पतेत्तत्स्थाने वारुण जुहुयात्मानमुत्तरं यदि प्रासहा हरेयुरैन्द्रौ विशेषो । यदि मूल उप शुष्कः स्यान्मध्ये ऽग्रे वा यद्यग्निष्ठा श्रिर्विच्छिद्येत पूर्वार वा दक्षिणा सर्वतो वा याम्येव विशेषो यदि लोहिन्यो रेखा अन्ये वोत्पाताः सर्वत्र प्रायश्चित्तं भूर्भुवः स्वरित्यन्या वा वैष्णवी- १५ वैष्णवः ॥ ३८ ॥

इति विंशः प्रश्नः ।

१ Thus B; तो the Mss.

२ पूर्व the Mss.

३ यामौरव or यामिरेव the Mss.

वैखानससूत्रे ३२, १-२ ( ० श्रौतसूत्रे २१, १-२ )

३२३

अथ सौम्यानि । यदि दौचितो ऽनृतं वदेदप श्राचम्याव ते हेड उदुत्तममिमं मे वरुण तत्त्वा यामीति जपेद्दण्डात्कृष्णा- जिनादा व्यवच्छिन्नो दवाञ्जनमगन्यज्ञ इति व्याख्यातं ! यद्वै दौचितो ऽमेध्यमनिष्टं वा पश्यत्यबद्धं मनो दरिद्रमिति जपेद्येद्वै दौचितमभिवर्षत्युन्दतौर्षलं धत्तेति जपेद्यदि वाति भद्रादभि श्रेयः प्रेोति छर्दयित्वा निष्ठीव्य वा यदत्रापि रमस्येति यदि स्वप्ने रेतः सिञ्चति यन्मे रेतः परितोषा- दिति स्कन्नमभिमन्त्रयते यद्यवकिरेदस्वग्ने तपो व्वग्ने न ह ते अग्ने तनुवा इति तिस्र श्राजतीर्जुहोति यद्देवा १० दवहेडनमित्येताभिश्च जुहुयात्प्रत्याहुति वरं दद्यादेकं वा बहुविदे | मूचमुत्सृजतौयं ते यज्ञिया तनूरिति मृदं लोष्टं वादत्ते ॥ १ ॥

I

1

I

अपो मुञ्चामि न प्रजामहोमुचः स्वाहाकृताः पृथिवीमा- विशतेति तदुत्सृजति पृथिव्या संभवतेति वेद्यां लोष्टं प्रति- १५ निदधाति बीभत्सा नामापः स्वाहाकृताः पृथिवीमाविश- तेत्यश्रु कुर्वन् जपेत् कफस्या नामापः स्वाहाकृताः पृथिवी- माविशतेति कफमुत्सृज॑स्त॑पस्या नामापः स्वाहाकृताः पृथिवी- माविशतेति स्वेदमुत्सृजन् । दुःस्वप्न पापस्वनोपभुक्तैर्ब्रह्माहमन्तरं त्यवे न भि स्वप्नमुग्रवधेति । दुःस्वप्नं दृष्ट्वा जपति । यदन्नमद्यते

१ यन्मे रेतः परि० HB (as Baudh XXVIII. 9: 358 12 ) ; यन्मे पयसः परि MLTAV (as Āp. X. 13. 10).

५

२० मन्तरत्यवेन MLTV (but in TV a space for one aksara is left before त्य ), 0 मंतरंक्यवेन A; in H, there is a great gape ;

• मन्तर कोवेन B.

३२४

वैखानससूत्रे ३२, २-४ ( ० श्रौतसूत्रे २१, २-४ )

सायमिति स्वप्ने ऽन्नं भुक्त्वा जपति नमो रुद्रेभ्यः स्वाहेति

1

कण्डूय लोहितमुत्पतितं दृष्ट्वा जपति न वर्षति धावेन्मो वाय’ इत्येतदृग्दयं जपति यदि धाबेत्सूर्यो मा देवो देवेभ्यः पात्विति दौचितविमितादन्यत्राभिनिमुक्तो ऽभ्युदितो वा जपति ॥ २ ॥

प्रातरनुवाके ऽभ्युदित उदयं तमसस्पर्युदु त्यं चित्रमिति तिस्र तौर्जुहोति तथा सोमो यदि नाविर्भवेन्नवो नवो भवति यमादित्या इत्याहुतौ जुहुयात्सूर्याचन्द्रमसोरुपरागे ऽप्येतदेवाग्निं नरादि । यदि ग्रहं ग्रहीष्यन्नन्यां देवतां गृहीयात्तदेवामुय्यै स्वाहेति सर्वहुतं तस्यै देवतायै जुहुया - १० निमन्दाती वा भागिन्यै देवतायै पुनर्गृहीयादपि वा वाचस्पते विधे नामन्निति ग्रहाणामेकेन जुहुयाच्चमसेषु चैवं सवनकालातिक्रमे ऽग्निर्मूर्धति गायल्या प्रातः सवने जुहुयाद्भुवो यज्ञस्येति त्रिष्टुभा माध्यंदिने जनस्य गोपा इति जगत्या तृतीयसवने निन श्रग्निष्टोमे चारहरतिराचमुत्तरं नाधि - १५

1

गच्छेद्यज्ञे भ्रेषः’ स्यादित्यधिगमे सर्वान् होतॄन् जुहुयात् ॥ ३॥

पशौ यदि पूतिगन्धः स्यात्तदुत्सृज्यान्येन पशुना प्रचरे- दोज्येन पुरोडाशसान्नाय्ययोर्यदि स्तोत्रशस्त्रप्रति गरार्धर्चादिषु *

१ R. वायव? Baudh differs.

२ ? वान्निरादि the Mss. ( वाग्निनेराति B ).

३ ? निन यानि (or नौ ) होम (or मे ) चारहरति राजा (or राज्या) मु० MLT ; निन थाग्निमीक्षाहरति रात्र्याः A ; निन ध्यानीटोमिक्षाचरति राया BV.

४ बजे भेष the Mss.

५. Thus B; • प्रतिगरा अर्धर्चा • the other Mss.

३२५

वैखानससूत्रे ३२, ४-५ ( ० श्रौतसूत्रे २१, ४-५)

लुप्येत मिन्दाती वा पुनर्जपेद्यदि प्रातःसवने त्रिषु कल - धूक्य्यस्थाल्यां वाल्पसोमः शिष्येत्प्राग्घोमाञ्चमसेव्वभ्युन्नीय जुङ- यात्क॑ल॒शेव्वभ्युन्नय तैरुपोतव्यमित्येके । यदि प्रागनुवषट्कारा- दनुवषट्कारे’ जुहुयाद्येदि भूयानतिरिच्येत सहैव कल - ५ माय प्रतिष्ठेद्भुते ऽनुवषङ्कृते ऽतिरितमवबुध्योगात होत्टप्रत्ययेन त्रिषु सवनेषूतवत्सर्वं कुर्याद्येद्यग्निष्टोमे ऽतिरिच्यतोक्य्यं कुर्वीत यद्युक्थ्ये षोडशिनं यदि षोडशिन्यतिरात्रं यद्यतिराचे वैष्णवीषु शिपिविष्टवतीषु वृहता गौरिवीतेन वा स्तुवरन् ॥ ४ ॥

1

सोमसंसवे विद्विषाणयोर्यजमानयोर्महाराचे ऽग्निर्यजुर्भिरिति १० चत्वारि संभारयजूंषि हुत्वोपाकृत्य परिहिते प्रातरनुवाके संवेशायोपवेशाय गायत्र्या श्रभिभूत्यै स्वाहेति पुरस्तात्प्रातः- स॒व॒नस्य॒ जुहुयात्त॑थोत्तराणि संभारयजूंषि माध्यंदिनस्य त्रिष्टुभो ऽभिभूत्या इति मन्त्रं संनमति तथोत्तराणि संभारयजूंषि eateसवनस्य जगत्या अभिभूत्या इति मन्त्रं संनमति १५ तथोत्तराण्यनुष्टुभ इत्यवभृथस्य संनमति तथोत्तराणि त्वोद- वसानीयायाः पङ्क्त्या इति संनमति ! प्राणापानौ मृत्योर्मा पातं प्राणापानौ मा मा हिसिष्टमिति द्वे पुरस्तात्पशस्विष्टकृतो जुहुयादेतिवन्ति प्रेतिवन्ति वाज्यानि मरुत्वतोर्वृष तौर्वा प्रतिपदो । यद्यग्निष्टोमः सोमः परस्तात्स्यादुक्थं कुर्वीत

२० यद्युक्थ्यः स्यादतिराचं कुर्वीत ॥ ५ ॥

१ ? प्रागनुवषकरोदनुवषट्ङ्करो अजय B; A •कारोदनुवषट्कारे का० ; the other Mss. प्रागनुवषट्कारस्तदनु वर्ष ०. २ गौरीवोवेन TVA ; गौरिवौ० NL; गौबतेन BH. } ३२६ वैखानससूत्रे ३२, ६-७ ( ० श्रौतसूत्रे २१, ६-७ ) यद्यतिराचो ऽतोर्यामो यद्यतोर्यामो द्विरात्रः सोममाहृत्य विधनसनिधौ क्रीत्वा महदाप्याय्य हविर्धानं प्रपाद्य शकटे कृत्वोत्तरमुत्तरमहः कार्यमेत्यभिषुत्यो दक्षिणाभिर्वा वरीयांसं यज्ञक्रतुं कुर्याद्येद्यन्तरा गिरिर्नदौ वा न स्यात्संसवो | नावि- द्विषाणयोः संसव इत्यपरं कोभागिनसत्त्रेषु यदि दीक्षिता- नामुपतापः स्यान्महत्काष्ठमानौये समिध्योत्तरत उदपाच निधाय यवानामेकविंशतिं तावतञ्च दर्भपुञ्जौलानवधायापो ऽग्नावधिश्रित्याग्नीश्रीयाद्दक्षिणोपविष्टं ब्राह्मणं प्रोच्य तत्प्रसूतो जौवा नाम स्येति परिब्रूयात् ॥ ६ ॥ । या जाता इत्योषधीसूक्तेन ताभिरुपतप्ताभिरद्भिरभि- १० षिच्याचमय्य प्राणापानौ त उपावन्तर्यामौ पातामित्यभि- मृशति प्राणापानावुपाश्वन्तर्यामौ पातमिति सर्वच मे इति संनम्य यजमानो जपति पुष्टिपतये पुष्टिरित्यागौत्रीय जति जुहोति नान्यद्वेषजं कुर्याद्यथासंभवमेकान्हे यदि म्रियेत यत्प्रागवभृथाकृत्वा पैटमेधिकेन विधानेन सर्वैरग्निभि- १५ दर्शपूर्णमासे : " सौमिकैश्च पाचैः पूर्वेण सदो ऽग्न्यवभृथं कुर्य- रवम्भृथं वा गमयित्वोन्मुच्य दौचामवमृथादुदेत्य श्मशानं Thus BA; fater TV; ar MLH. २ वरौयांसं TV; परिधासं H; परिवौयांसं MLA परियां B. ३ Thus the Mss.; could the original reading be : एकाचा- हौनसत्त्रेष ? ४ दर्शपूर्णमासैः MLVTAB ; दर्शपूर्ण मासिकैः H.

• Thus H ( and cp. Hir.) ; ०भथो ( or धो) बभ्टथं ( or i ) वा गम० MLTV; A useless ; भृथं वो मथित्वोमुच्य B. वैखानससूत्रे ३२, ७-६ ( ० श्रौतसूत्रे २१, ७-८ ) ३२७ नीवाग्निभिर्दहेद्येषां दौचितानां प्रमोयते तं यदववर्जेयुः क्रूरकृतामिवैषा लोकः स्यादहर दहेति ब्रूयान्तं दक्षिणतो बेद्यै’ स्मृतिदेशे’ निधाय दक्षिणाग्रङ्गारान्निर्वर्त्यै तेन निर्मन्थ्येन वा दहेयुः ’ ॥ ७ ॥ दक्षिणस्यां वेदिश्रोष्यामस्थिकुम्भमुपनिधायायं गौः पृश्नि- रक्रमौदिति तिसृभिरप्रतिहताभिः सर्पराज्ञौभिरुद्गातारः स्तुवौर- नृत्विजो होटप्रथमा: प्राचीनावीतिनो यो ऽस्य कौष्ठ्य जगत इति यामौरनुब्रुवन्तः सर्पराज कीर्तयन्तो दक्षिणान् केश- ४ पक्षानुमथ्य सव्यान् प्रस्त्रस्य दक्षिणानूरूनान्नानाः सव्यान्वा त्रिः १० प्रसव्यं मार्जालीयं परौयुस्त्रिः पुनः प्रतिपरौयु॑रेन्द्रवायवाग्रा- मैत्रावरुणाग्रान्वा गृह्णीयादांस्तु मार्जालीयन्यन्ते निनयेयुर्न भक्षयेयुराप्यायनं तु कुवरन्नम श्राषि पवस इति रथन्तरपृष्ठस्यं प्रतिपदं कुर्वौरन् । रथन्तरसामैषां सोमः 電器 1 स्यात् ॥ ८॥ पुत्रादिहीनस्यास्थिकुम्भमवभृथे निखनेयुः पुत्रादिस्मृतं arsarriour यो ऽस्य नेदिष्ठौ स्यात्तं तस्य स्थाने दौचयित्वा तेन पुनर्यजेरंस्त॑तः संवत्सरे ऽस्थौन याजयेयुरग्निष्टोमो रथ- न्तरसामा गौरिवौतमामा । सप्तदशस्तोमेन । पूर्ववहहायतो 1 ? Cp. T. Br. I. 4. 6. 5. २ ? स्वतिदेशे MLVTH; सदिग्देश A ; सततिदेशवा B. = Thus the Mss., सार्प Bonly. 8 प्रख० ML; विस्र० ATHBV. ५ कुर्वीत HB only. ६० स्योनुप० all the Mss. ७ गौरिवौत • MLTAV; गौवन • HB. | ३२८ वैखानससूत्रे ३२, ९-११ ( ० श्रौतसूत्रे २१, ९-११ ) ऽस्थिकुम्भं प्रतिस्तोत्रं कृष्णाजिन उपन निधाय॑न्तर्यामहोमान्ते यामेन साना सर्पराज्ञीषु स्तुवौरनौटप्रथमा: प्राचीनावीतिनो मार्जालीयं प्रतौयुरिति’ व्याख्यातं ’ द्वादशशतं दक्षिणा मृत- स्याग्नयः पूर्वस्यैवोदवसानकाले प्रथमकृताग्निहोचविधानेन धृता ए॒वास्थय॒ज्ञाव॒म्भृथमे॑तस्मि॑न्न॒ग्नौ यज्ञपात्रैश्च दहेयुः ॥ ८ ॥ ‘यदि सत्त्राय दीक्षितानां कुतश्चित्कारणात्साम्युत्थानं जायेत स सोममपभज्य विश्वजितातिरात्रेण सर्वस्तोमेन सर्वपृष्ठेन सर्ववेदसदक्षिणेन यजेत ’ व्याख्यातम्टत्विग्वरणं पृथगरणीष्वग्नौ- छालामुखीयारण्योरेवोत्तरवेदिकाग्नौश्रीयान्समारोप्य देव- यजनादि कृत्वोत्थायिनः कृतान्तात्प्रतिपद्येरन् सत्त्रिणञ्चोखा - १० मवलिख्य तैरन्या मृदः संसृज्याषाढा घर्मेष्टकाकुल यिनौमहा- वौरेणन्यच्च कुर्युर॑वलिख्य पशुशिरसां तूष्णीकेष्वाश्लेषयेद्देद्युत्तर- वेदिधिष्णियोत्करोपरवखरसदोहविर्धानादिभ्यो विद्यतेभ्यः पुरौ - षानपादायाश्लेषयेदिष्टकाश्च कार्याः ’ ॥ १० ॥ श्रतेषूखादिषूत्याने तेषां मन्त्रवत्पुनरुपादानमेव प्रणीत १५ श्राहवनीय उत्तिष्ठेत्तूष्णीमाहवनीयं प्रणयत्येवमाग्नौघ्रौयादि ’ संचिते पतिष्ठेत न कारयेयुः सोमे यदपहृते प्रायश्चित्तं । १ प्रतीयु० the Mss. ( प्रतियु० BV). २०वोत्तरं वेदि० the Mss.; श्रौयात्समा० the Mss. ३ कृतान्तात् AB ( and ep. Hir and Ap. XIV. 25. 2) ; कतां तान् H; कृतान्ता TM; कृतान्तौ L.
• एवं MLTHBV ; एव A. ५ Read ग्रावतिष्ठतो ( ० झाबुतिष्ठेत BV). वैखानससूत्रे ३२, ११-१३ (० श्रौतसूत्रे २१, ११-१३ ) ३२६ 1 तद्दग्धे । पञ्च गावो विशेषो यदि ग्रावा शौर्येत ब्रह्मसाना ’ स्तुवरन् कलशो दौर्येत सर्वच वषट्कारनिधनेन ब्रह्ममाना स्वरसवे स्वाहेति सप्तमन्त्रैर्डत्वेन्द्रस्य ग्रहो ऽसौति सिक्त- सोममभिमन्त्र्य’ संवेशाय त्वेति पूर्ववद्यथर्तु जुहोति ॥ ११ ॥ 1 आग्नौअविनाशे ऽग्निर्मूर्धत्याग्नेय्या जुहुयाद्भूविर्धाने विष्णो त्वं नो अन्तम इति वैष्णव्या । सदसौन्द्र विश्वा श्रववृध- न्नित्येन्द्रिया | विश्वे देवाः श्टणुतेम हवं म इति वैश्वदेव्या प्राग्वंशे सर्वेषु विनाशेषु मिन्दाती वैष्णवीर्याहृतोर्वा जुहुयाङ्केटमैचावरुणप्रम्भृतिसप्तानां वषङ्कर्तॄणामन्योन्यस्य वा १० याज्यापुरोनुवाक्याविपर्यासे ब्राह्मण एकहोतेति सप्तभिर्मन्त्रै- र्यथाक्रममध्वर्युर्जुहुयाद्य॑स्याश्विने शस्यमाने सूर्यो नाविर्भवति सर्वाः शंसेदपि दाशतयो: ५ ! सौर्य बहुरूपं पशुमालभेत । ॥ १२ ॥ समन्वारब्धानां सर्पतां बहिष्पवमाने यद्युगातापच्छिद्येता- तत्र तद्दद्याद्यत्पूर्व - १५ दक्षिणः स यज्ञः संस्थाप्यस्तेन पुनर्यजेत } स्मिन्दास्यन्स्याद्यदि प्रस्तोतापच्छिद्येत ब्रह्मणे वरं दत्त्वा स एव पुनर्वर्तव्यो | यदि प्रतिहर्ता पुनर्थज्ञे सर्ववेदसं दद्यायुंग - The Sutrakara forgets to indicate, which brahmasaman should be applied, see Ap. XIV. 25.7. २ सितमभिम• H. ० प्रभृतसप्ता • MLA; प्रभ्टतिस्स • TV ; • प्रभृतः स० HB. ४ ० नुवाक्यविप. MLTAV ; • पुरोनुवाक्ये वि० HB. ५ Thus H only ( and op. Ap. XIV. 24. 2.) ; the other Mss. omit सर्वाः and read वाशतयोः or बातशयोस (only A दाशतयौ ). ३३० वैखानससूत्रे ३२, १३-१४ (० श्रौतसूत्रे २१, १३-१४ ) 1 पदपच्छिन्नयोरुगातुः प्रायश्चित्तं प्रतिहर्तुर्भिन्दाजतो अपच्छे दपौर्वापर्ये यो’ जघन्यः स्यात्पुनर्यज्ञे सर्ववेदसं दद्यात्तथा माध्यंदिने यद्यार्भवे मिन्दातौ एवमहर्गणे तदह- 1 रेवावर्तितव्यम् ॥ १३ ॥ यस्य सोम उपदस्येत्सुवर्ण हिरण्यं द्वेधा विच्छिद्यर्जीषे ५ ऽन्यतरदन्तर्धाय वसतौवरौरवनौय तूष्णीमभिषुत्याधवनीये वनौयाग्रयणे द्रोणकलशे वावनौयैवमेकधनैकदेशमवनौय पूत- भृत्यवनयेद॑न्यद्भिरण्यार्धं विभज्य ग्रह चमसेव्वभ्युन्नीय जुहुयान्म॑ह- र्त्विग्भ्यश्चतुरो वरान्दद्यादग्रयण उपदस्येत्स्कन्देद्वेतरेभ्यो ग्रहेभ्यो निग्टह्णौयान्तेषामुपदस्तानां शुक्रामन्थिवर्जितानामाग्रयणादृती - १० यासर्वेषु ग्रहेषूपदस्तेय्वाग्रयणं? द्रोणकलशाहाति । यदाग्रयण उपदस्येत्कलशाद्गत्त्वौयाद्यथा पिता पुत्रं चित उपधावतौत्युक्तं यदि ध्रुवः स्कन्देदायुर्धा असि ध्रुवायुर्मे धेहि वर्षोधा मि ध्रुव वर्ची मे धेहि तनूपा श्रसि ध्रुव तनु मे पाहौति तस्मिञ्छतमानं हिरण्यं निधाय स्वाहा दिव श्राप्यायस्वेति १५ द्रोणकलशादाप्याययति । द्वितीयमन्तर्धाय स्वाहान्तरिक्षा- दाप्यायस्वेत्याप्याययति । तृतीयमधस्तादन्तर्धाय स्वाहा पृथिव्या १ यो added by me . But perhaps this word is not to be added, but ea to be cancelled. ? fazısât vare HB, which also gives a good sense. ३ ० यणं MLTV ; •यणे AHB. ४ ० कलशान्निरट • HB.

1. See TS. VI. 5. 10. 1-2. ६ तनुवं T ; तन्वं MLAV. वैखानससूत्रे ३२, १४-१५ ( ० श्रौतसूत्रे २१, १४-१५ ) ३३१ श्राप्यायस्वेति तृतीयमाप्याययत्यध्वरो ऽयं यज्ञो अस्तु देवा श्रोषधौम्यः पशुभ्यो मे जनाय विश्वस्मै भूतायाध्वरो अस्तु देवाः स पिन्वस्व घृतवद्देव यज्ञेत्या त्वाहार्षमिति ब्रुवन यजमानो ध्रुवमभिमन्त्याध्वर्यवे वरं ददाति ॥ १४ ॥ 1 } नाराशंसः स्कन्देद्यमध्वर्युरुत्तरं ग्रहं गृह्णाति तं वा- प्यायस्व मदिन्तमेति तस्मादितरं नाराशंसमाप्याय भक्षयिला पुनराप्यायानुकम्प्य भक्षयतिर सोमस्कन्दने ब्रह्मन्सोमो स्कानिति ब्रह्माणमामन्त्र्य प्रायश्चित्तं कुर्वीत तेन प्रस्तुतो यत्र स्कन्देत्तत्रापो निनोयाभूदेव इति स्कन्नमभिमन्त्र्य देवा- १० जनमगन्यज्ञ इति प्रातः सवने पुनरभिमन्त्रयते । हिरण्यगर्भः समवर्तताग्र इति जुहुयाद्गन्धर्वाञ्जनमगन्यज्ञ इति माध्यंदिने ऽभिमन्त्रयते पितृञ्जनमगन्यज्ञ इति टतौयसवन श्राप श्रोषधौ- रिति न द्यावापृथिवी जनमगन्नति तिरोहियान् सोमे सोममभिग्टतौयाट्र्मश्चस्कन्द मनो ज्योतिरिति संहिताभ्यां १५ पृषदाज्येनैकामाहुतिं जुहुयाद्यूतुग्रहे मुग्धौ स्यातां विसृष्ट- धेनाः सरितो घृतश्रुतो वसन्तो यौनो मधुमन्ति वर्षाः । शरद्धेमन्त ऋतवो मयोभुव उदभुतो नभसौ संव्ययन्ताम् ॥ आ नः प्रजां जनयतु प्रजापतिर्धाता ददातु सुमनस्यमानः । {auf the Mss. p Same of the Mss. seem to point to a reading इतरान्नाराशंसान्. ● भयंति H. ४ तोरे वाहीयात् HB; मरे अनुग्टलीयात् MLTA. The same in Hiranyakesin. ५ Thus the Mss.३३२ वैखानससूत्रे ३२, १५-१७ ( ० श्रौतसूत्रे २१, १५-१७ ) Į संवत्सर ऋतुभिश्चाकुपानो’ मयि पुष्टिं पुष्टिपतिर्दधातु ॥ श्री देवानां त्वमग्ने व्रतपा असि यदो वयं मधुश्च माधवश्च वासन्तिकात्त इमं यज्ञमवन्तु ते मामवन्त्वनु व आरभे ऽनु मारभध्वँ स्वाहेत्येतैः सहैकादशातर्जुहोति ॥ १५ ॥ यद्यभक्षिते चमसे स्तोत्रमुपाकुर्यादारमतेति इन्दोगानुक्का हिरण्यगर्भ इत्याहुतिं जुहोति तं चमसं यथान्यायं भक्षयत्य॑थ ग्रहं चमसं वाभिदृष्टमिन्दुरिन्द्रमवागादिति भक्षयति । यदि जतशेषेण सोमेनाहुतः सोमः संसृज्येतान्तःपरिध्याहवनौया- दुदञ्चमङ्गारं निर्वर्त्य यज्ञस्य हि स्य ऋत्वियोर वीतं‍ जुषेथा‍ स्वाहेति जला हुतौ भक्षं हरति मा नो ध्वारिषुरिति शेषं १० भक्षयति मा यजमानं तमो विददिति भक्षयन्तमनुमन्त्रयते 1 } यदि हुतः परित्याङतेन संसृज्येत वा यद्यवृता ऋत्विजो ऽन्यवृतैः संसृज्येरन्नात्यस्तोमात्सत्वादन्यत्र दौचितैर्दोचिता एत- देवभिषुत्य सोमो ऽभिवृध्येत तदित्पदं प्रत्यस्मै पिपौषत इत्येताभ्यां स्रुवातौ जुहोति मैत्र्यर्चाभिवृष्टे हुत्वेन्दुरिन्द्र- १५ मवागादिति शेषं भक्षयति ॥ १६ ॥ 1 सप्तर्त्विजः सप्त सदास्येषामिति भक्षं व्यापन्नमुत्तरार्ध- पूर्वार्ध उपरवे निनयेद्दक्षिणार्धपूर्वार्धे वा यस्याग्निरुख्य उद्दायति स एव पुनः परौध्य इत्युक्तमुख्यश्वेदुद्वायेदपुर भस्म प्रवेश्य १ चाकुपा० ( as Āp. ) MLTV; चारूपा० A (read चालपा० ). २० विभवति the Mss. ३ अतः TBV; जतं MLA; यदञ्जतः B. ४ • दृध्येत the Mss., see, however, Baudh XXIX. 5 : 375. 4. 1 ozÈ A, ozžfa MLTV. ६ इत्युक्तम् see TS. V. 7. 5. 1. वैखानससूत्रे ३२, १७-१८ (० श्रौतसूत्रे २१, १७-१८) ३३३ 1 शतत्पिण्डेन’ परिलिप्याडतिषाहं कृत्वा सुवर्ण धर्मः स्वाहेति पञ्चातोर्डवार्क: पवित्र‍ रजसो विमान इति द्वाभ्यां मुज्ञ्जकुलायप्रभृतीनि कर्माणि प्रतिपद्येता कृष्णाजिनवाचनात् कृष्णं वासः कृष्णा धेनुर्दक्षिणा शतमानं च हिरण्यं ५ यद्यगारमासन्दौर शिक्यं वा दह्येत वैश्वानरो न ऊत्येति १० वैश्वानरौभिरष्टौ समिध श्रदध्याद्येदि हविर्धाने शौर्णे स्यातामध्वर्युर्दक्षिणमुखीयात्प्रतिप्रस्थातोपस्तम्नुयादुत्तरं प्रति- प्रस्थातोद्गतौयादध्वर्युरुपस्तभ्नुयादेष्णव्योपस्ततो वैष्णव्योपमिनुत आश्विन्या संमिनुतः ॥ १७ ॥ 1 अग्ने वाजस्य गोमत इति तिसृभिरुणिग्भिरध्वर्युरानौ जुहोत्युत्तराभिः प्रतिप्रस्थाता यदि पन्नेज निकलशो वसती- बरौरेकधनाः कुम्भेष्टकाः क्वथनेष्टका वा परासिच्येरन्यूपौदु- म्वरौद्रोणकलशा दौप्येरन् रशना भिद्येत कपालमन्यदा पात्र- मपस्थाने" स्वेनैव यजुषाभिजपति दारुमयमाहवनीये प्रहरेत् । 1 १ पिण्डेन परिलि. AB (as Baudh XXIX. 6 : 376. 11) ; • त्पिण्डे - रुपलि - MLTV. 2 Thus corrected by me; कर्माणि पद्येत (पत्येत ) कृष्णाजिनवचनात् the Mss. ३ यद्यगार • MLA ; यद्यागार ० TV. 8 Conjecturally; पुष्येत the Mss. ( स्पष्येन B ). ५. Thus corrected acc. to āp. and Hir, the Mss. are cor- rupt. ६ - कलशे the Mss. ७ त्वायज्ञेटका MLAV; त्वायज्ञेष्टिका T. Thus the Mss. ( पाचवेस्थाने B ). ३३४ वैखानससूत्रे ३२, १८ ( ० श्रौतसूत्रे २१, १८) ध्यायन्नारायणं यत्प्रायश्चित्तमभिददात्यानर्थक्यात्तत्तत्प्रसङ्गे’ तत्कुर्यादापत्सु तद्धनं तद्भूनमित्याह विखनाः ९ ’ ॥ १८ ॥ इत्येकविंशः प्रश्नः ॥ इति श्रीमदौखेयशाखायां विखनसा प्रोक्ते श्रीवैखानसस्तत्रे मूल द्वाविंशः प्रश्नः ॥ १ श्रभिददाति the Mss, only A •दधाति. २ तं धनं तंत्तनंधन० A. ३ श्रीविखनाः T only. Probably the last three words do not be - long to the original text; cp. the note on XI. 11 (end). ४ This last is the colophon acc. to T. In V it runs : इति श्रीमदौखेयशाखायां विखनसा ऋषिणा प्रोक्ते मूलग्टधे एकविंशत्पनात्मके एकविंश- महायज्ञप्रबोधकल्पसूत्रे एकोनषष्ट्यधिकचिशतखण्डात्मके पञ्चाशदधिकपञ्चशतोत्तर- चतुःसहयन्यात्मके प्रायवित्तविविनियोग एकविंशतिप्रश्नः || MANTRA-INDEX TO Vaikhānasa-śrautasūtram By PROF. DR. RAGHU VIRA, M.A., Ph.D., D.Litt. et Phil., Director, International Academy of Indian Culture, Lahore. The references to sections and paragraphs are supplemented by the numbers of pages and lines. The colon (:) separates the two sets of references. Mantras which show variation (either in form or in extent) with the entries registered in the Vedic Concordance of Bloomfield are marked with one prefixed asterisk. There is, however, a large number of mantras or pratikas which are totally missing as such in Bloomfield. These are marked with two prefixed asterisks.

अशवः स्व मधुमन्तः ४ ८ : ४७,८. शना ते कঅ ते अशः पृच्यताम् १२, १७:१४८, ५. वर शस्त्रे देव सोमाप्यायनाम् १२, २३ : १५३, १६. हस्पत्याय वा ९, १२ : १०१, त्वा १; १५, ३४ : २१२, १७. होमुचः खाहाकृताः पृथिवीमा- विशन २१,२ : ३२२, १२. वक्त१रिवाणाः ७, ५ : ७२, ५. चक्रन्कर्म कर्मकृतः ८, १२ : ८७, १३. अक्रन्दत् १८, ११ : २६१, १०. चक्रन्ददग्निः १८ ८२५८, ७; २ ७: ३०२, १९. अनमीमदन्त हैं; हः हद, पू. चक्षन्पितरः

6- हः हद, द.

• अक्षितमसि २, ६ : २६, २. गन्देवान्यज्ञः अन्ननिः १, १६, १८ : २३०, ११. १९: २०, ५. अगम सुवः ७, १३ : ७७, २१.

antri नाष्ट्रां पाभानम् १८, १४ : २६४, १५. अन श्रायाहि १, ११ : १२, १९ : २०, ८: ३०३, ७. अन यायाहि वीतये १८, १५ : २६७, ६; १८, ५ : २८९, १. अन वायषि १, १४ : १५, ८ १, १६ : १७, १६; २, ७२ : २७, १,२: १३:७८, ३. न यूष पवसे १५, १७: २००, १० : २१, ८ः३२७, १२.. अन उदधे या त दूषुर्युवा नाम १९,६ : २९१, ६. अग्नय चादित्यं ग्टताम्यहे रात्रिम् २,२: २४, २. मुser कपालम् ३३ : ३१८, १९. २०.

• ये कव्यवाहनाय खितेऽनुखधा है, छः लछु, ६.
• अग्नये कव्यवाहनाय खिटकते वाचा २०; २१ : ३११, ३. ये पतये स्वाहा २,६:२६, ४. ये च त्वा पृथिव्यै चोन्नयामि २. अगा ३ नग्नीत् , ७: ७३, C. ३ : २४, १४. ( ३३६ ) ये ज्योतिषम स्वाहा २०, १७ : ३०८, १६. ये तपखते जनहते पाकवते स्वाहा ३०, १७:३०८, १६. * नये त्वा जुटमुपाकरोमि १५, २१: २०२, १८. अग्रये त्वा पवमानाय १९, ६ : २९० ल अग्नये त्वा पावकाय २८०, ल १८, ६: ये त्वा वसुमते खादा १३, १२: १६६, २. अग्नये वा वैश्वानराय २, ४:२५, १; १५, १८ : २००, १६. ये त्वा शुचये १८, ६ : २९०, १०. ** ग्रयेऽदाभ्याय स्वाहा २,९:२६, ५. ये देवेभ्यः पिटभ्यः समिध्यमानायानु- ब्रूहि ९, ६ : ५, ७, अग्रयेऽनुदि ६८ ६, ८ : ६५, १३; १०, १७ : ११६, १३, १५, २५:२०५, ११; १६, ४ : २२०, १: १६० १३: २२६, १३. अग्नये ऽन्नपतये स्वाहा २,६:२६, ६. अग्नये पावकाय १,१६ : १७, १३. च्वग्नये प्रणौयमानायानुब्रूहि १०,५: १०५, १२. अग्नये प्रेष्य १०, १७ : ११६, १४; १५, २५:२०५, १९६ १६, ४ : २२०, १; १६, १३ : २९६, १३. ** अग्नये भूर्भुवः सुवः स्वाहा २, ६ : २६,६. अग्नये मथ्यमानायानुब्रूहि ८५ : ८३, ११०,१०:१०६, १३. ** श्चग्नये विष्णवेऽग्ग्रौषोमाभ्यां स्वाहा २०, २२: ३१२, १. अग्नये तपतये स्वाहा २०, १७ : ३०९ १. अग्नये शुचये १, १६:१७, १४. अग्नये शुचये स्वाहा २०, १७: ३०८, १६. ये समिध्यमानाय ८, ११:८७, १ अग्नये समिध्यमानायानुब्रूष्टि ५, ९: ६०,८८, ६:८३८. नये खितेऽनुदि १०, ११८, ४. ७ अग्रये स्विष्टकृते प्रेष्य १०, २० : ११८, ५. अग्नावग्निः ८६ : ८३, ७, १०, १०: ११०, २. अग्नाविष्णु, ३ : ६२, ४. अग्नाविष्णु मति धाम १.१७ : १८, ७. अद्माविष्णू सजोषसा १, १७:१८, १७, १९, है : रहयू, ए. अग्निं युनज्मि १९७ : २४७, १. अग्निं राजानं चान्तरेण मा संचारिष्ट १२, २२ : १५२,२०. अग्नि स्वे योनौ भरिष्यत्युखा १८, ७: २५८, १८. ‘अग्निर् होतारमिव न वे ४, ४ : ४४, ४. अग्नि होतारं मन्ये दाखन्तम् १९, ५ : २८७, १२. * * श्रग्निः १,२०:२१,२. * श्रग्निः पृथिव्याः १५, २३:२०४, ५ च्यग्निः प्रथमः प्राश्नातु २ Go, R. अग्निः प्रविद्वानि तद्दधातु १८, १९ : १७६, २. अग्निः प्रातः सवने पात्वस्मान् १५, ३८ : २१६, ४.
• अग्निं कव्यवाहन विष्टकृत स्वधा

4, 5: 29, 5. १. अग्निं ग्टहामि सुरथम् ३, २, ३३, अग्रिजा असि प्रजापते रेतः १३, २: १५६, ४. ** अग्निमा १२० : २१,२. ( ३३७ ) अग्निनागिः समिध्यते १९०५ : २८६, १ २०, १८ : ३०८, १५. * अग्निना देवेन १६, २२:२३३, ६. अग्निना रयिं १, १६ : १८, ४. अग्निना विश्वा वयम् २०, ८: ३०३, ३. अग्निना विश्वाषाट् १९,५:२८८ १०. अग्निं दूतं वृणीमहे १८. ५ : २८८, १. अग्निं मरो दौधितिभिररयोः २०, ७: ३०२, १२. अग्निपीतस्य १६, १८:२३०, १. ** अग्निम् १,२०:२१, २. अग्निमग्नौ स्वाहा १०. २, १ : २२. अग्निमद्य १०, २१ : १२०, ११. अग्निं पुरौष्यमङ्गिरखदच्छेमः १८, १ : २५०, २. अग्निं पुरौष्यमङ्गिरखदच्छेति १८, १ : २५०, २. अग्निं पुरौष्यमङ्गिरखड्रामः १८, १; २५१, १५. अग्निं पुरौष्यमरिस्वद्भरिष्यामः १८, १ : २५.०, २. अग्निरसि वैश्वानरोऽसि १९०६ : २९१, ५.

• अग्निरेकाक्षरेण वाजमुदञ्जयत् १७, १३: २४५, ४. अग्निज्योंतिज्योंतिरग्निः २७३, २०. १८, १७ : अग्निर्ज्योतिर्ज्योतिरग्निः खाचा २, ४ : २५, ६, १३, १४ : १३८, ५. अग्निज्योंतिज्योंतिः स्वर्यः स्वाहा ४:२५, ७.
• नियतिषा १८, १९:२०६६.

निदरी दारावनिः स्वाहा २०. ५ : ३०१, १८.

• अग्निर्दिशां पतिः १८, १९:२०६, २०. अग्निर्देवता १५२ : १९०, १२, १८, २०:२७८ ५ १८.३ : २८५, १३.
• अग्निर्देवो होता ६,४ : ६२, ५. अग्रिम तस्मादेनसः २०, ३०: ३१७, २. निर्मादुरिष्टान्पातु ६,१०:६६,२०. ** निर्मा पृथिव्याः पातु वायुरन्त- रिक्षात्सूर्ये दिवः १३, १२:१६५, १८. अग्निर्मूर्धा १, १५ : १७, १, १, १९ : २०,२; १९, ५२: २८७, ५; १८, ६ : २८०, १६ : २१, ३ ३२४, १३; २१, १२ : अग्निर्वशुर्भिः ३२८, ५. १२, ४ : १३५, ४; २१, ५ : ३२५, ९. ** अग्निर्यज्ञं नयतु प्रजानन् १०, ६ १९. ५ : १०६, १०. अग्निर्टत्राणि जङ्घनत् २८९ २. अनिता ८, ३:८०, १३८५ : ८२, ११. अनिता निषसादा यजीयान् २०, २१: ३११, ८. अनिता स मे होता १२, ३ १३४, ४. अग्निः शुचित्रततमः १,१५:१८, १. ‘अग्निष्वात्ताः पितरः ८ ८ ८७, २. 5: ग्रिस्तिग्मेन शोचिषा २९३, १०.
• अग्निस्ते तेजो मा धाचीत् २४, ४. १८, ६: २,३ः अग्निस्ते वेजोमा विनेत् ५, ३ : ५४, १५. ** अग्निज्यनिषा श्रेष्ठः १२, ११: ** मौलाकाविर १६. १३: १४१, १०. २२६, ५. . 22 ( ३३८ ) अनोप्रोतिमतः कुरुत १२, १२: १४३, १. अग्नীत् ७, ७: ७३, ८. अग्ग्रौत्परिषौवाग्निं च चिखिः संमृद्धि ६,२६१, १२. ** पशुपुरोडाशं निर्वण १०, १७ : अग्नीनेटुरुपस्थमासोद १६, १८ : २२६, १५. अग्नीन्मदन्त्यापा३: १२, २३:१५३, १३; १४, ३ : १७४, १४. अग्नौन्यमाषेदि २,१०२ : २८, १६; १९, है. ११५, १६. art रक्षा fत १, ८:९, त्याatarस्य यज १६, १७: १६ ; २०, ३३ : ३१८, ३. ** खाग्नीषोमयोः २२८, १०. ** नोत्सवनयान्निर्वप १५, ३: १९१, २१ : १६, १ : २१७ ; २; १६, १०: २२३, १८. अग्नौदग्नौग्विदर १५, २०:२०१, १८; १६, ३ : २१८, ३. अग्ग्रौदपस्त्रिः संमृडि १६, २५ : २३५, १. अग्नीदपः सकृत्संसृष्टि १६, २५ : २३५, ८. अग्रीदोपयजन् १६, २०:२११, १५ : १७, १ : २३८, ७; १७, ५ : २४०, ५. अग्नौ दीपयजानङ्गारानाहर .२० : ११८, ११. अग्ग्रौद्गमय ७, ६ : ७२, १६. नौदेव पत्नीर्याच १६. *ग्रोदोमसेन १०, ६,८६५, ६. अनौषोमयोरहं देवयन्यया टचचा भूयासम् ६,९ : ६६, ७. चग्रीषोमाभ्यां त्वा जटमुपाकरोमि १४, १७ : १८७, १०. श्रौषोमाभ्यां प्रणीयमानाभ्यामनुब्रूहि ** सबको १४, १५ : १८५, १३. माविम सु मे २,७:२६, १९. १,२०:२१, २. अग्रे चङ्गिरः १०, ४१: १०४, ९; १२; १८, ८ : २५, ८१८, १०: २६१, १. **ः १, २० : २१, C. १४,२:१७४,

Tentatfree चात्वालं प्रत्युपलम्भख १५, ५: १९२, १७. अग्नौज १५, २०:२०८, १७. चौपाटं खनोपरसंमितं लेन व्यङ्गुलेन चतुरङ्गुलेन वोपरमतिखन- तात् १ ७: १०७, কে. अग्रौद्रौहिणौ पुरोडाशावधिश्रय १३, ७:१६१,

८.

चौद्रोहियों पुरोडाशाबासादय १३,

१०: १६४, १२.

** अग्ग्रौनाधास्ये १,४ : ५, ११.

22B

*

नेः

कुलायमसि १०,६:१०६, ९. टप २, ५ : २५, ११२, ८:२७, १३५, ३: ५४, ६, ७, १३:७८, ४. ग्रे ग्टरूपते शुन्धख २,१:२९, १३. ने म्टचपतेऽहे बुञ्ज परिषद्य १. ११:१२, १७. अग्ने गोभिर्न चाहि २८७, १५. १८, ५: वने जाताप्रणुदा नः सपत्नान् १८, ४ : २८६, ६. अग्रे तमद्य १, २० : २१, ४; १८, ५:२८७, ११. ग्रे ममद्याश्वम् १८६ : २९४, ९. तव अवः १८, १६ : २६८, ९. अग्ने तेजखिन् १६, ९:२२२, ८. अग्ने वसु जाडि १२, ११: १४१, ८. अग्रे त्वं नः २,७:२७, १०. ( ३३८ ) त्वं नो अन्तमः १८, ५ : २८७, १३. अग्ने स्वद् युयोध्यमौवाः १८, ५ : २५६, ५. अग्रे त्वं पारया २०, २: २९९, ५. अग्रे त्वं पारया नव्यो अस्मान् १८, ५: २५६, ५.

• अग्नेऽदब्धायो ७, १०:७६, १; 10, 17: 00, f.
• अग्रे देवाथ् इहावच अज्ञानः १९. १ : २८३, १२. अग्ने नय १४, १५ : १८६, ३ १५, १: १९०, ५; १६० ६ : २२१, ३.
• ग्रे नय सुपथा १८, ५ : २५६, ४. * ग्रे नया २०, २ : २८८, ४.
• अग्रे ऽनपा मयोभुष १,१२:१३, १४. अना पत्नीवाद: सजदेवेन त्वष्ट्रा wares सोमं पिब स्वाहा १६, १७: १२८, ११. अग्ने परिव्ययामसि १८,६ : २८२, ८. ग्रे पवस्व १, १४ : १५,८१, १६ : १७, १६ : २,७:२७, १; ७, १३ : ७८, ३. : च पावक १, १४ : १५, ८; १ १३:१७, १७. * अग्रे बाधख १०, १०६ ८. ग्रेटनुषसाम् १८, ८: २५८, ११. अग्ने भूरीणि १८, ११ : २८३, ११ : १५. अग्नेऽभ्यावर्तिन् १८, १०:२६१,१. अग्रे यशखिन् १८६ : २९०, १५. अग्रे युवा हि ये तव १८, १८:२७५, १३; १९, ६ : २९०, १९. arentary afवेश १६, १५ : १३५ ४. चरन्तःक्षेषोऽसि १८, १७:२७४, ११.
• अग्नेरहम् ८:६६,१. ,

चरमुज्जितिमनुजेषम् ७, (:

७२. १७.

अग्रेरातिथ्यमसि १२, २१ : १५२, ७.

ग्रे रेतचन्द्रम् १,७९, ५. अग्रेर्जनित्रमसि

८, ५:८२, १२,

१०, १० : २००, १०. अग्नेर्जिकासि ५, ३:५४, १६..

अग्नेर्भस्मासि १, ९: १०, १४;

१०, ६: १०६, ७, १८, १२: २६२, २०. व्यग्नेर्भागोऽसि १८, ४:२८५, १९. अग्नेर्यान्यसि १८, १७:२७४, १०. अग्नेर्बस्टेजिटेन तेजसा देवताभि- हामि १८, १९ : २७०, ८. ग्रेपन्नग्टहस्य ७८ ७४, १२. **ग्नेवैश्वानरस्य च १८, १९ : २७६, ५.

*

*

अग्रे वहे. ७, १३:७८, ३.

ग्रे वाजजित् ६, २:६१, १५. ने वामजिद वाजं त्वा सहवासम्

७, ४:७१, २.

अग्ने वाजस्य १९, ५ : २८७, ९. अग्ने वाजस्य गोमतः २१, १८:

३३३, १०.

अग्ने वेचं वेर्दूत्यम् , ३ : ९२, १२. अग्रे व्रतपते ३,२:३३, १५.

अग्ने व्रतपते त्वम् १२, २३ : १५४, २. * अग्ने व्रतपते त्वं व्रतानाम् १४, १६ :

१८७, २.

ग्रे व्रतपते व्रतं चरिष्यामि ३, २ :

३३, १६.

अग्रे व्रतपते व्रतमचारिषम् ७, १४ :

११.

अग्ने सम्राट १, १३: १४, १५;

२०,११:३०८, ३.

,

यग्रे सहस्राक्ष १८.६ : २९४, ४. अग्रे स्तनूरसि ४ (४५, १४. अग्नेस्तेजसा स्वर्यस्य वर्षमा १८, १५ :

२६७, १४.

( ३४० )

ग्रे स्तोमं ममामरे १६,५ : २८९, २. अस्त्वा साम्राज्येनाभिषिञ्चामि १८, है : २९६, १. 2

• ग्रेस्त्वास्येन प्राश्नामि ७ १:६८, ४. * ग्रेः खिटकतोऽहम् ६, १०:६६, १९. faffर्वस्यामि ४, ३:४३, ९. अग्रे दव्य रचख ४, ६:४५, ७; ४, १० : ४८, १२. ** अग्नौ १, २० : २१, ९.
• घोर प्रजा अभिविपश्य १८, १८ : २७५, ३. घोरेण चक्षुषाच शिवेन १८, १४ : २६५, ६. हो न्यङ्क १७, १२ : २४४, १२. रिसां त्वा देवानाम् १, ११: १२, १३.
• व्यङ्गिरसी मास्य यज्ञस्य **छावाकस्य चमसाध्वर्यो मा त्यसुन्नेष्ठाः १५, २७: २०७, ३. ६, १:

६१, ४. खतेभ्यो मे १५, २२: २०३, ६. चङ्कारिरसि बम्भारिः १४, १२: १८३, १५. चिक्रददुषा हरिः १३, १८ : १७२, १३. अच्छा गिरी मतयो देवयन्तौः १८, ५:२५६, ४. चच्छायं वो मरुतः १६, २२ : २३२, १९. सरस्वत्यै जष्टं ग्टहामि ११.२ : १२४, ८. चच्छिद्रां वाच्छिद्रेणाश्विभ्यां जएं खामि ११, ३ १२४, ६. छिद्रां त्वाच्चिद्रेणेन्द्राय सुत्राणे जष्ट गृणामि ११,३ : १२४, C. वच्छिन्नं तन्तुं पृथिव्या व्यनुगेषम् १२, १४ : १४५, ४. अच्छिन्नो रायः सुखौरः १०, १ : १०३, ७, १०, १५ : ११४, ३. चज एकपात् १६, २० : २३१, ९. नगरस्वासोदको विसर्पतु १८, २१: २८२, १५.. अग्निः १, ११ : १२, ७. जखं त्वाथ् सभापालाः ३३, ७. ३, २: जखमिन्दुमरुषम् १८, १९ : २७६, १५. बजा ह्यग्नेः १८, १९ : २७७, ३. * अजीजननमृतम् १८, १२:२६३, १७, अजीजनन्नन्तं मर्त्यासः १. ११: १२, ७. trisस्येकपात् १४, १३:१८४, १०. अचन्ति यम् १३, ८ : १९२, ३. * अतारिा तमसः पारे अस्य १८, १६ : २६८, १६.

• अच्छा वद तवसं गार्भिः ८ ३: **वतिच्छन्दसः १७, ५ : २४०, ५. ८०, १६. अच्छावाक यज १५, ३३:२१२, ४. अच्छावाक वदस्व यते वाद्यम् १५. ३३ : २११, १७. ** अच्छावाकस्य चमसमनून्द्रयध्वम् १५, ३८ : २१५, १७. **च्छावाकस्य चमसाध्वर्यौ त्वमप्युनयस्व १६, ४ : २२०, ४. ** अच्छावाकस्य चमसाध्वर्योऽपि त्वमुन्नयस्व १६, १३ : २२६, १५. अत्यन्यानमाम् १०, १:१०९, १४. व पितरो यथाभागं मन्दध्वम् ह C: 45, 2. चच रमेथाम् १४, ६:१७८, ४. अथर्व पितुं मे गोपाय १, १४ : १६, ४. अथा सपना इन्द्राग्नी मे ७, ५ : ७१, १७. कथा सपary इन्द्रो मे ७, ४ : ७१.१४. ( ३४१ ) : यथा मनुकामिनी १४, १४ : १८४, २०. अथेमवस्य वर च्या पृथिव्याः १२, १४ : १४५, ६. ** अर्थात ऋत्विजः १२.१: १२२, ८. अथो च्याबन्धनौययोः २६७, १६. चोचिष्टायं ब्राह्मणोऽसावमुष्य पुत्रो- ऽमुष्य पौत्रोऽमुष्य नप्तामुष्याः पुचौ ऽमुष्याः पौचोऽमुष्या नप्ता १२. १० : १४०, ११. अदृश्रमस्य केतवः १८, १० : २६०, १७. * अदी देवौः १, ९ : ११, ५. १८, १८, १५ :

अथो इन्द्राय पातवे १८, १८:२७५, १०. यदब्धेन दवेन त्वा चक्षुषावेचे ४, ८ : ४७, १३.

• चदखेन वचचुषावपश्यामि ४ ७: ४६, १९.

---

दस्तमसि विष्णवे त्वा ३८:३६, ६. यदित राहि ६, १२ : ६८, ७; १३, ११: १६४, १७. यदितिः पशुं प्रमुमोक्तु १०, १४ : ११२, १३. वदितिरस्यच्छिद्रपचा ५, ३:५४, १०. अदितिले बिलं गृह्णातु १३, २: १५.७, १२; १८, १ : २५२, १४. अदितिस्त्वा देवौ १८, १:२५३, ४ . अदित्या उष्णौषमसि १३, १६५, १. यदि टणमध्ये विश्वदानीम् १३, १४ : १६८, १८. खद्भिराज्यम् ५, ४ : ५५, ६. ** द्भिस्त्वौषधीभ्यः प्रौक्षामि १०: ११०, ६. थाः परि प्रजाताः स्थ ४८, १५. १०, 8, 2: चास्वौषधीभ्यः १०, २१:१२०, ५. अङ्गाः संभूतः पृथिव्यै रसाश्च १८, } २०:२७८, १८. अद्रिरसि ४ ६:४५, १६. अद्रिरसि लोककृत् ४,७:४६, ६. अषा मे १, २० : २१, ४. * अधि द्यौरन्तरितम् १८, २ : २८५, ६. ** अधिपत्नीः स्थौजखिनौ : १८, १६ : १३. ११: * ऋदित्यास्त्वगसि ४, ६:४५, १३. यदित्यास्वा पृष्ठे सादयामि ३, ४ : १. ३६. वदित्यास्त्वोपस्थे सादयामि ४, ६ : ४५. चदित्याः सदः ३, ४ : ३५, १५. अदित्याः सद वासौद १२, १९ : १५०, १४; १२, २२ : १५२, १६. चदित्याः सदोऽसि १२, १९ : १५०, १२; १२, २२ : १५२, १६. * अदित्यै राम्रासि ३, ४ : ३५, ४३, ७ : ३८, ४ ; १३, ११ : १६४, १५. पदोचिष्टायें ब्राह्मणः १२, १०: १४०, १४. २७०, २०. धिषवणमसि ४, ६ :४५, १४. ध्वनामध्वपते नमसे १३ : १८४, ४. १४, अध्वरोऽयं यज्ञो यस्तु देवाः २९, १४ : ३३१, १. अध्वरो यज्ञोऽयमस्तु देवाः १५. २६ : २०५, १८. अध्वर्य’ मा हिंसीः २०,६:३०२,३. ऋध्वर्यू यजतम् १५, ३५ : २१३, १. ध्वर्येऽवेरपा३: १५, ८: १९४, १. च्वध्वर्ये शोसावोम् १५, ३५ : २१३, १२. अनन्तरिताः पितरः सोम्याः सोम- पौथात् २०, २८ : ३१५, १५. **नया वो ग्रहीष्यामि ४ २:४२, १२. 1 नव हि १०, १४ : ११२, १६.( ३४२ ) १५. ११: अन्तरिक्षस्य यान्यसि १८. ३: ५. श्रमागमस्वा वयम् १९६, १७. अनाज्ञानम् २०, २६:३१४, नाष्टष्टमसि १२.२२: १५३, ९. अनाष्टष्टासि १५, २८:२०८, २. नाष्टष्या पुरस्तात् १३,९ : १६३, ३. नाता या वः प्रथमा १८, १५ : २६८, ९. अनिमिताः स्य सपलक्षययोः ५, २: ५३, ११. अनु त्वा दिव्या दृष्टिः सचताम् १८ : १७५, ३. अमुत्वा रमे १८, १५, २०: २०१, १३; १६, १९:२२६, ३. अनु वा हरियो मृगः १६, ८: २२२, ८. अनु मोद्यानुमतिः १३, १५ : १७०, ३. अनु प्रहर ७, ( : ७३, ३. अनुमत्यै चरम् १६, २७:२३६, २२. अनु मा रमध्यथ् स्वाहा २१, १५ : ३३२, ३. अनु मे दोचाम् १२, २२ : १५३, १०. अव चारभे १८, १:२४८, १०; २१, १५ : ३३२, ३. अनुवत्सरीणां स्वस्तिमाशास्ते ८, १२ : १०१,१. चनुष्टुप् छन्दः १८, २०:२७८, ८. कटुकन्दसः १७, ३:२३८, ८. मुटुमा प्रविशामि १८, १९ : २६८, ११. अन्तरानौ पशवः ३,२:३३, ३. अन्तरिक्षं वशा धाता गर्भा रुद्रो जरायु वायुर्वत्तमो धर्मः पौयूषः १८, २१: २८१, ३. अन्तरिक्षमसि १९, ४:२८५, २०. * अन्तरिक्षमसि जन्मना १८, २१ : २८०, १७. अन्तरिक्षस्य त्वा १०,९: १०८, १८. अन्तरिक्षस्य भागोऽसि ७,३:७०, ६. ३८यू ट् अन्तरिक्षस्यान्तर्धिरसि १३, १० : १६३, ११. अन्तरिक्षाय त्वा ५, ५:५६, ६; 8: १५, ८ १९४, १३; १८, ४ : २८५, २०१८ : २९०८. अन्तरिक्षाय खाडा १८, ३:२८५, १५. मरिक्षेण त्वोपयच्छामि १३, १९: १५, १६. अन्तरिक्षे यतस्व १८, १९ : २७१, १४. अन्तरित रक्षः २, ३:२४, १; ४, १० : ४८, ८. अन्तरेण मा संचारिए ३,७:३८, ५. अन्तर्यच्छ १५, १४ : १९८, १८. अन्तान्ममे शथिव्याः २६०, १५. अन्धोऽच्केतः १८, १० : १५, १: १९०, ९ ; १८, ९ः १८, ५ : २८८, ११. aasaस्य नो देखि २५८, १७. चन्नमावसथीयम् ३,२:३३, ८. चनाद्याय व्यूहध्वम् १२, ६ : १३६, १०. चन्नाय त्वा १७, १५ : २४६, ४. * चम्बग्रिरुषसाम् १, १२:१३, ५. चन्वग्निरुषसामग्रमख्यत् १८, १: २५०, ५ २०, १३ : ३०६, ७. अन्विदनुमते त्वम् १३, १५ : १७०, १. प दृष्य होतः पजन्यं भयं नुद १; २. १५, ५ : १९२, १५. १४,५ : १७८, अपद्यमानः पृथिव्याम् १३, ५: १५, १.

• पपद्यमाना पृथिव्याशा २५३, १४. थप द्वेषो कप करः १७१, ३. १८, १: १३, १६ : ( ३४३ ) अपमुतौ शण्डामक सहामुना १५, २७: २०७, १५; १५, २९: २०८, १२:
• अपरिमितानाम् ३, ४ : ३५, ७. अपश्यं गोपाम् १३, १०:१६४, ९. पस्थिन् १८२: २८४, ८. अपहृत रक्षः ४, ४ : ४३, १८; ४, ८:४७, १६. **अपहता यातुधानाः ४, ११ : ५०, १८. " ** चपचमोऽधः ४ १२:५१, २. * werdiscs: ४, ११ : ५०, ह. अपerisceः पृथिव्या ४, १२ : ५१, १. अदेवयजन: realseः पृथिव्यै ४, ११:५०, १५. अverisceः शथिव्यै देवयजन्यै ४. . ११:५०, १७.

• अपाने अग्रिम् ४ ८:४७, १७. * अपां चया ऋतस्य गर्भाः १५, ३ : १९१, १५.. अपांगम्भीरं गच्छ १८, १०:२७५, १. * अपानं त्वामृते १, १३:१४, १५. अपानाय त्वा ४ ८:४७, ११:१५, , ८ : १९४, १४, १५, १५ : १९९, ५. अपानाय में १५, २२: २०३, ३. अपां त्वा सदमे सादयामि १८, १० : २७७, १२. अपां त्वमसादयामि १८, २० : wri २७७, १०.
• अपां त्वौषधीनाम् १०, १९ : ११८, ८. अपां नपादाशुहेमन् १७, ११: २४३, ७. अपां नपादाशुहेमा कुवित्सः १८ ५ : २५५, १६. पां नपादा ह्यस्यादुपस्थम् १८ ५ : ३५५, १७. अपाम सोमम् : १६, २७:२३६, १०. अपाम सोममम्टता अभूम १६, २२ : २३३, १. चपामिदं न्ययनम् २०,३३:३१८,१. चपामिदम् १९ ६:२९३, ४. पां पतिर्ष्टषभ इष्टकानाम् १८, १८ : २०५, ४.
• अपां पुष्पसस्योषधीनाम् २०, २८: ३१५, १०.

अपां पृष्ठमसि १८, १ : २५०, १५ १८, १:२५०, १६; १८, १७ : २७२, १०. अपां पेरुरसि १०, १० : ११०, ७, अपां मेध्यं यज्ञियम् ३, ४ : ३५, ९. पास्मदेतु निर्ऋतिः १८, १४:२६४, १४. अपास्मन्नेतान्पाशान् १८, १४ : २६४, १५. अपास्य ये मिनाः पाशान् १८, १४ : २६४, १६. पित्रेः ७, ६ : ७२, १०. पिप्रेर खां तन्वम् २९:२८, १२. पौरो मा राया हो मा पाहि १३, १३ : १४८, २. अपोपरी माझी राथै मा पाहि १३, १३: १६८, ३. पेत १८, १२ : २६२, १९. अपेत बौत १, ५ : ६, १०; १,८ : १०, ४. पेन्द्र द्विषतो मनः १५, ८:१९४, १३. sit अन्वचारिषम् ६, १२ : १००, ४; १०, २२ : १११, ६; १६, २७: २३६, ११. पी मुचामि १२, ११: १४१, १५. अपो मुञ्चामि न प्रजाम् २१, ९: ३२३, १३. ** यो ९, ५ : ९४, ८. **प्रमीतं प्रमीतम् २०, २३:३१२, ११. * धौतस्य १६, २६:२६, १. ऋभु अधीतस्य सोम देव ते १६, १९ : २३२,१७. ( ३४४ ) शु में सोमो यन्त्रवत् १६, २५ : २३५, ६. चक्षुषदसिं १८, ५ : २८८, ७. चख २१, १ : ३२३,८. सटिव १६, २५ : २३५, ६ १८, ११:२६१, १५. अप्स्वन्तरममृतमसु भेषजम् १७.११ : २४३, ५.

• बदं मनः १२, ११ : १४१, १०. * अब मनो दरिद्रम् २१,१:३२३, ४. ** खड़े सौद १८, २०:२७८, २१. * भयंकराभयं मेऽकार्षोः २ १०:२९, १३. भयंकराभयं मे कुरु २, १०:२८, १२. अभिजिदसि १८, २०:२७८, ८. अभि त्यं देव१९ सवितारम् १२, १७ : १४८, €. भित्वा देव सवितः ८५ ८३, ९. अभि त्वा शूर नोनुमः pad, a. १९. ५ : अभिनो घमा जीरदानुः २०, २८ : ३१५, ८. **ाभ्यषेचयममावामुष्यायणोऽमुष्य पुचो- ऽमुष्य पौत्रो ऽमुष्य नप्ता १९०६ : २६, ४. स्वभ्यस्थात् १, १२ : १४, * अभ्यस्थाद्विश्वाः पृतनाः

** २६८, १३. 0. १८, १३ : विरसि १३, १: १५५, ७, १४, 0: 796, 6. अमायुं कृखन्तं संज्ञपयत १०, १३ : ११२, ७. यमावास्या सुभगा ६, ९ : ६६, १३. मित्रहणम् १८, २०:२७९, १२. मुं यज ६, ६:६४, ७. चमुचभूयात् १८, ५ : ३५५, १६. अमुना सह निरर्थं गच्छ १३, १३ : १६७, १२. अमुं ते शग्टच्छतु यं द्विमः १८. ६ : २९२, ** मुदमुवत् ६, ४ : ६२, ६. मुमा अनुहि ६,६:६४, ५. ** यमुना अमुकमै २,८:२७, १५. * अमुषमा बद्धं यज्ञं प्रहरामि न तुभ्यथ् सोम १५, ११ : १६, १४. मुख ज्योतिमतम् २, ८:२७, अभिमातिनं वा वज्र सादयामि १८, २० : २७९, १०. ** ** ** अभिमृषाः स्मः २०, २५:२१३, ९. अभिषोतारोऽभिषुणुन १६, १ : २१७, २; १६, १० : २२३, १८. frfect वरुणस्य पाशः १६, २४ २३४, १६. भीमं महिना १३, ५:१५८, १५, भौमं महिना दिवम् २०, १३ : ३०६, ९. भौमां महिना दिवम् १८, २ : २५३, ११. भूदिदम् १८, १९ : २७६, ४. -अभूदुषा रामत्यशः १५, ५: १९२, १३. भूद्देवः २१, १५ : ३३१, ८. * १५. मुष्य सोमो भविष्यति १२. १: १३२, ६. मुष्यै स्वाहा २१, ३: ३२४, १०. मूं यस्याम् ३,७:३८, ११. अमृतमसि २, ३:२४, ५; १७, १५ : २४६, ८.

• अमृता तिम् २,१ : २२, १०. * कामोऽहमस्मि २०,३: ३००, ५. अम्बा नामासि १८५२८७१८. अम्भः स्थाम्भो वः २,७:२७, ७. अयं यज्ञः ५, ९ : ६०, ५. वयं योऽसि यस्य त इदं शिरः १८, ** ३ : २५४, ९. ( ३४५ ) च्वयं वां मित्रावरुणा १९६, १३. १५, १६ :
• चायं वेदः ४, ११ : ५०, ३, ५, ९ः ६०, १. 1 वयं वेनः १५, १६ : १९८, १८. यथ् सो अग्निः १८, १२:२६३, ६. *यं स्रुवः ५, ८:५८, १४.

यमाय वा सामि १८, १ : २५२, २. वयमा वः प्रजया संसृजामि ३. ७: ३८,६.. **यने ते परायणे १८, १५ : २६७, ४. वयं ते योनिः १८, १२ : २६३, ७; २०,२:२८, १२. अयं ते योनिर्ऋत्वियः १, ७ : ९, ९ ; २, ११:३०, ११: २०, ३२: ३१८, ४.

• श्रयं दक्षिणा १८, २०:२८०, ७. व्ययं नो अग्निः १४, १५ : १८५, १५. वयं नो नभसा पुरः १६, २८: २३७, ९. यमनिः श्रेष्ठतमः २,१०:२९, ८. यमग्निः सहखिणः १५, १: १८०, ६. अयमुत्तरात् १८, २०:२८०, ८. वयं पयः ३, ८:३९, ४. अयं पश्चात् १८, २० : २८०, ७. * चयं पितॄणाम् ३,२:३६, ६. अयं पुरो भुवः १८, २०:२८०, ६. व्यं पुरी हरिकेशः १८, ४:२८६, १२. * यं प्रस्तरः ५, ७:५८, ५. चयाडग्निः ७, १४:०८, १७. याङग्नीत् १५, ३० : २०९, १८; १६, ५: २२०, १६. Waist द्यावापृथिवी २,९:२८, १२. या विठा जनयन् ९, १०: हुन्, छ या विठा जनयन्कर्वराणि १७, ९ : २४२, ७.

• अयाचाग्ने ७, ११ : ७६, १४.. श्याश्चाग्रे ऽस्यनभिशस्तिः २०, २६: ३१४, १३. अयुते सौद: १८, २०:२७९, १९. युपिता योनिः ३, ४ : ३५, ५. वररुते दिवं मा स्कान् ४, १२: ५.१, ३. चरातिनं त्वा वज्र‍ सादयामि १८, २०:२७८, ११. रातौयन्तमधरं कृणोमि १०,१४. : ११२, १४. अरिष्टा विश्वानि ७, १ ६६, ८. व्यरुषेषु त्वा कृष्णेषु त्वा नौलेषु त्वामितेषु वा जीमूतेषु सादयामि १८९५ : २८८, १. अरूरुचदुषसः टञ्जिरग्रियः १३, १० : १६४, ४. र्कः पविच रजसो विमानः २१० १७: ३३३, २. वर्कश्चक्षुः १, १३ : १४, १४. अर्चिरसि १३, ९ : १६२, १८. वर्चिषे त्वा १३.५ : १५८, १३. चर्चित्वार्चिषि ५, ४ : ५५, १४. पर्णवे सदने सौद १८, २०:२७७, ११. अर्बुदे सौद १८, २० : २७८, २०. ** पर्येत स्थाध्वगतः १८, १६:२७०, ९. अर्वासि १७, १३ : २४५, १. अलं यज्ञायोत दक्षिणायै १८, २१ : २८२, ९. लुभिता योनिः ३, ४ : ३५, ९. वक्रोऽविधुरो भूयासम् १२, १९ : १५०, स्वव ते हेङः १८, ६ : २८६, १७; २०, ११:३०५, ९; २०, १५ : ३०७, ९; २१, १: ३२३, १. अवधूतथ् रक्षः ४, ६:४५, १२. अवबाढथ् रक्षः ४, ७:४६, १५. अवभ्थ निचङ्कण १६, २५ २३५, १३. ( ३४६ ) अव रक्षो दिवः सपत्नं वध्यासम् ४, * पष्ट्रां तालं प्रतिनाहम् १८, १५ : ६:४५, १६. ** वर्ष्याय च १८६ : २९१, १७. स्युरसि दुवखान् १४, १२: १८३, १६. **

• वादिषुः १६, २ : २१७, १७. वाम्ब सद्रमदिमहि ८, ११ : ९८, ७.
• वाचं बाधे ५ ७:५८, ९. वविदहन्तः श्रपयत ४, १०:४८, १३. २३७, १२. संवपन्तौ भिंषाणूनि कुरुतात् ४, ८:४७, १४. असंमृष्टोऽसि व्यसूदः १४, १३: १८४, ७. असर्जि १५, १९: २०१, १०; १५, ३३:२१४, ८. असवे स्वाहा २१, ११ : ३२८, ३. अवौरनो वौरवतः सुवौरान् १८ | ** असारसि १८, १७:२७३,१. १४ : २६५, ८.
• चवीष्टधं वो मनसा १५, ९: १९४, १९६, १४. १८ : १५, ११ : * अशिश्रेम बहिः ५, ५:५०, ७. अश्मस्ते क्षुत् १९, ६:२८९, ७. अश्मन्नर्जम् १९, ६ : २९९, ६. च्वश्वत्थादव्यवाचात् १, ४ : ६, इ. अश्वानि १७, १३ : २४५, १. treat मधवन्निन्द्र वाजिनः १९, ५ : २८९, १०. **श्वावद्धरि पुटम् १८, २१:२८९, १४. वश्विना धर्मं पातम् १३, १२: १६६८.
• अश्विनोवा १५, २० : २०२, ६. विभ्याथ् सरस्वत्या इन्द्राय सुत्राम् सोमानाथ् सुराभ्यामनुब्रूहि १९. ४ : १२५, २. अश्विभ्या१९ सरखत्या इन्द्राय सुत्राम्ये सोमान्सुराभ्यः प्रस्थितान्प्रेष्य ११. ४ : १२५ ४. वश्विभ्यां त्वा ११, ४: १२४, १४. * वश्विभ्याम् ११, २: १२२, १२. **श्विभ्यामनुब्रूहि १५, २७:२०, १८. विभ्यां पिन्वख १३, ११:१६५, ६. ** श्विभ्यां प्रेष्य १५, २७:२०६, १८. वो रूपं कृत्वा १,७:८, १६. वाढासि सहमाना १८, १७ : १७४, वेसावे १३, ११:१६४, १७. व्यसि होता न ईज्य: १८, १० : १६०, १०. **सुरडणं त्वेन्द्रवचथ् सादयामि १८,

** २०:२७८, १३. सौ ६. ५ : ६३, १३. *सौ ते दद्र पशुः ६, ११ : ९६, ३. सौ मानुषः १०, ११ : ११०, १४; १२.२:१३३, ८. असौ मे जारः ८, १२:८७, ৩. स्कानrनि प्राजनि २०, २९: ३१६, १४. चस्कान् द्यौः पृथिवीम् २०, १०: ३०४, १०. अस्तभ्नाद् द्याम्टषभः १२, १९ : १५०, १५. वस्तु श्रौषट् ६, ४ : ६३, ९. अस्तु स्वधा स्वधा ८०: रई, ८. **यस्मादाचा देवचा गच्छत १६.७: २२१, १५. **अस्मिन् यज्ञ उग्रोऽसि ५, ६:५७, १०. * अस्मिन्यज्ञ उप भूयः ५, ६ : ५७, ७. **स्मिन्यज्ञेऽभिभूरसि ५, ६:५७, ११. अस्मे चन्द्राणि १२, १९ : १४९, १९. ते बन्धुः १२, १९ : १४८, १३. स्यस्प्रे देवासो वपुषे चिकित्सत १६, १२: २२५, १५. अस्मे रायः १२, १७ : १४७, ७. तो ब्रह्मणे पवते १५, १७ : १००, ८. ** ( ३४७ ) व्यस्य प्राणात् १. १३:१४, १३. wer स्पशो न निमिषन्ति भूर्त ( ) यः १८, १६ : २६८, ७. अलौविश्वन्दः १८, २०:२७८, ७. वदसि १ १०:१९, ५; १,

१३ : १५, ६, १५, ३१:२१०, १. अहं नावुभयोः सुवो रोच्यामि १७, १४ : २४५, १६. अहं परस्तात् ९६, ११ : २२४, २०. पितॄन् : ६, १५. होतारमध्वर्युरद- ** अहं ब्रवाह माग्नीश्रोऽचं यजमानः पत्नी च २ ३०: ३१७, ६.

• अहं भूपतिः ४, २: ४९, ५. हरर्नयमानः १८, ४:२५४, १४. * चर्च्चतिः केतुना १३, १९:१६६, ४. श्राव्य हविरास्ये ते ११, ४ : १२५, (. अहिरसि बुनियः १४, १३ : १८४, ११. देविषव्य ४ २:४२, ३; १५, २३:२०४, ११. बड़े बुना मन्त्रं मे गोपाय १, १४ : १६, ५.. चायनः २१:२२, ८. बहुतम् ४ ४ ४२, १५. ४, आ ar कलशेष धावति ** वागन ७:७३, C. श्रामन्त पितरः पिटमान् १५, २४ : २०४, १५. अग्नौघ्रं मा हिसौः २०, ६: ३०२, ७.
• ब्याग्रेयं हविः प्रजननम् २,५:२५, १९. * याप्रयणोऽसि १५, १७:२००, ६. या घा ये अग्निमिन्धते १७७, १. १ ४, ५ : या च परा च चरति प्रजानन् १८, ५ : २५५, १८. 9 ** याचिते त्वा १८, १४ : २६६, ८.
• शाच्छेत्तां ते ३, ४ : ३५, १. ६, १६१, ६. च्याजानः ३०, ३१: ३१८, २. २०, २३: ३१८, ५. याकूतमग्निम् १८:२५७, ७. याकूत्यै त्वा कामाय वा १, ५:७, ४. याकूत्यै प्रयुजेऽग्रये स्वाहा १२, ८: १३८, ११. ब्याक्रममाणासि १८, २० : २७८, १३. याक्रम्य वाजिन् १८, १ : २५०, ६. क्रान्तिरसि १८, २०:२७९, १४. १८, २०:२७, १४. ध्यास्ते रुद्र पशुः ९, १० : हल, १. स्वागत्य वाज्यध्वनः १८१ : २५०, ६. वान्यमसि ५, ४ : ५५, ३.
• वाष्येन च दना चोदेहि १८, ३ : २५४, ४.
• मायेन दना चोदेष्टि ८ ५ ८२, 2 ३; ८, १० : ८६, १९:१ ० 10: १०७, ५. चान्येनोदेहि १ : १७३, ९, १ : ९०, १४; १४, १६, २३ : २३४, १. चातिष्ठ वचन १७,२:२३८, १९. वेन धीमहि १६५ : २८५, १०. सामने मे १५, २२: २०३, ६. या त्वा जिधर्मि १८, १९ : २५०, ६; १०. या त्वा ददे यशसे वौर्याय च २०, ३६ : ३२०, १२. या त्वा वदन्तु हरयः १५, २७:० २०७, ५. या वादार्थम् २१, १४ : ३३१, ३. * च्या वादार्थमन्तरभूत् १८८२५८, ११. दशभिर्विवखतः १३, ११:१६५, ५. वादित्यं गर्भं पयसा समझन् १८, १९ : २७६, ९. ( ३४८ )

च्यादित्यवगणस्य सोम देव ते मतिविदम् * वापस्त्वामश्विनौ ३, ४ : ३५, १३. तृतीयस्य सवनस्य जगतौ इन्दमः १६, १४ : २२७, ११. यादित्या देवता १६, १२:२२५, २१.

• वादित्यानां वो देवताभिहामि १८, १६ : २७०, २०.
• स्यादित्यानां त्वा १, ११: १२, १३. वादित्यायानिं ग्टहामि राज्या अहः २, ३: २४, ४. स्वादित्यास्त्वा ४, १२:५१, ७.
• चादित्यास्वा कृण्वन्तु १८, १:२५२, १२. स्वादित्येभ्यः प्रियेभ्यः … प्रेष्य १६, १२ : २२५, ३. च्यादित्येभ्यस्त्वा १६, १० : २२४, ८ १६, ११२ : २२४, १० १२. ** च्वादिशः खाचां ८,७:८४, ९. या देवयजं वह ४, ८ : ४७, १८. श्वा देवानाम् २१, १५:३३२,२. आ नः प्रजां जनयतु प्रजापतिः २१,

१५ : ३३१, १८. च्या नः प्राण स्तु परावतः १५, ९: १९५. ५.. €. वान व्यानशे १, १३ : १५, चानुष्टुभेन बन्दसाववाढो वलगः १४, .८ : १८०, ६. या नो अग्ने सुकेतुना ९.७:०५, १३. च्वा नो दिवः १,१७:१८, १८. या नो याहि तपसा २०, १६ : ३०८, ४. खाप उन्दन्तु ८, ८: ८४, १७. चाप उन्दन्तु जीवसे १२, ५:१३५, १८. चाप चोषधौः २१, १५ : ३३१, १२. चापतवे त्वा ग्टहामि १२, २२ : १५२, ७. **यापवस्व सोमपीतये गातुमने यज- मानाय विन्द खाचा २०, ३६ : ३२०, १५.

• चापः शिवाः १२, १ : १३६, १३. खापः समरिणन् १०, १९ : ११८, १०. यापूर्यास्था मा पूरयतं १६, २१ : २३२, ८. चापो अस्मान्मातरः शुन्धन्तु १२, ६ : १३६, १४. चापो देवौः ३, ६:३७, १०, १०, १४ : ११३, १. ब्यापो देवौः प्रतिग्टहौन भनैतत् १८, ११: २६१, १४. ** स्वापो देवोर्दैव्या होत्राशश्वन्यः १२, २: १३३, ८. चापो रिप्रं निर्वचन १०,४२:१०५, २, ३. चापो रेवतीः क्षयथा हि वस्वः १५० ४ : १९१, २३. . पापी वाजजितो वाजं .. चनाद्याय २३५, २. ३, ८ : ३८, ५. १६, २५ : * चापो हविष्णु

चापो चिठा मयोभुवः १०, १७: ११५, १७, १६, १९ : २३०, १६: १८, १:२५१, १९; २०, २४ : ३१२, २०. श्राप्यायतां घृतयोनिः ५ ८:५८, २०० चाप्यायनां ध्रुवा घृतेन ६, २: ६१, ११. चाप्यायन्तामापः ७, ६: ७२ १४. ‘च्याप्यायय सखौन् १२, २३: १५३, १७. चाप्यायख ८ হ: ৩ল, १७ वाप्यायस्व मदिन्तम २१, १५: ३२१, ५. पाप्यायस्व समेतु वे १५. २३: २११, १४, १८, १६:२६८, ८. यात्री रिक्तो म बामा १८, २१: २८२, १५. याभिर्गोर्भिः १३, १० : १६३, १३; ०, २६ : ३१४, ४. २०, श्राभिष्टे वद्य १, २०:२१, ७. * याभिटे चद्य गौर्भिः १, २० : २१, ५. ( ३४६ ) या मा वाजस्य १७, १४ : २४५, ७. यामावास्यं चविः ३,२:३३, ३. या मा विशन्त्विन्दवः ८, १३ : ८८, १०. या मास्कान् १५, ९: १९५, १; १५, ११: १९७, १. वायं गौः पृश्निरक्रमीत् १, १२: १२, ११; २१,८:३७, ५. वायवे स्वाहा १८, २०:२७८,१९. या यस्मिन्सप्त वः सवाः १३, १४ : १६८, १५. या याहि तपसा २०, १६:२०८, ४. चायुरसि८५ ८३, ११०, १०: १०९, १२. वायुर्दा अग्रे असि २, ७:२७, ४. चायुर्दा अग्रे हविषो जुषाणः १६, २४ : २३४, ५. वायुर्धा असि ध्रुव २१, १४ : ३३०, १३. वायु १३, २: १५६, ६. धर्म इन्द्रियं दि २३१, १५. १६, २०: वायुर्मथि धत्ताम् १,४:६, ६. ** वायुर्मामाविशतु १, ४ : ६८. वायुर्मे देहि २, ७:२७, ४. वायुर्मे धतम् १५, २८:२०८८. वायुर्मे धेहि २१, १४ : ३३०, १३. वायुर्मे पाहि १८, ३:२८५, १०. ** युर्मे प्रावोचः १२, १:१३२, ११. वायुर्मे यच्छ २, ४ : २५, २. वायुर्यज्ञेन कल्पताम् * वायुमन्तो अरामुपगच्छेम देवाः १८, १६ : २६८, १३. चायुः संधत्तं तन्मे जिन्वतम् १५, २८:२०८, ८. वायुः स्यः १५, २८: २०८, ८. च्यायोष्कृते वाडा १८, २०:२७८, १७. saturat खादा ** वायस्वा सदने सादयामि १८६४ : २८६३, १४. आरमत २१, १६ : ३३२, ५. वारे मचून हि सर्ववौरः १२, लणहि १४ : १४५, ७.

• चारोचतं दशनम् १,८:९, १३. * खारोह पथः ५, ७:५८, ६. * यार्द्रः प्रथस्तुः ५, ८:५८, २. या वर्तन वर्तय २०, ३७ : ३२१, ८. ** या वह देवान्देवयते यजमानाय स्वाहा

०५. १०६, २. १. च्या वायो भूष १५, १५ : १९९, ९. या वो देवास ईमहे १२,७:१३८, ६. याशा दिश चारण १३,५ : १५९, १. वाशानां त्वा २०, ३५ : ३२०, ८. यशासानः सुवीर्यम् १०, २२: १११, ८. शासाना सौमनसम् ५, ३ : ५ ४, २ . च्याशः शिशानी वृषभः १८, ९ : २६३, २०. यशस्वित् १८, ४:२८५, १९. यात्रावयो श्रावय श्रावय ६, ४ : ६६, ९ च्याश्रावितमत्याश्रावितम् २०, २४ : १७, १५: २४६, १. वायुषः प्राण संतनु १८, २१ : २८०, १५. ३१३. ४.

---

श्रायुषा नाम्नेहि १०, ४ : १०४, १०. च्यायुषे त्वा ५, ७:५८, १. २१:२०२, ६. वायुष मे १५, २२ : २०३, ** चायुषे वो ग्टहामि १, ४, ८ चायुषे सिंकुस १६, १२:२२५, २१. 01.08, वासन्यान्मा मन्त्रात्पाहि कस्याचिदभि- मख्याः १५, ३: १९१, १६. • या समुद्रात् १६, ११:२२४, १९. सव सवितुर्यथा १, १७ : १९, १. चामा अचुच्यवु १५, १०: १९५, १६. 6 ( ३५० ) या स्वधा स्वधा ९७: ९६, ७. * चाहं दीक्षाम् १२, ८:१३८, २. चादर दह २१, ७: ३९७, २. इं इड एहि ६, १२ : ६८, ७ १३, ११ : १६४, १६. इडा देवकः १५, ३५ : २१३. १२; १५, १६ : २१४, १२. इडामने १८,१२:२३, ७. * इडाया वहं देवयज्यया ६, १२ : ६८, १२. इडायाः पदम् २,२:२४, ३. * इडायाः पदे सौद १८, २०:२७९, १३. • इडाये जिंकुर… श्ववयही १५, ३६ : २१४, ९. इडासि व्रतभृत् २,२:२३, १. * इडास्माननु वस्ताम् ७, १०:७५, १३. * इंडे भागम् ७, २ : ६९, १५. इतः प्रथमं जज्ञे अग्निः १,९:११.९. इतः प्रथमम् २०, १६ : ३०८, २. दूत्यमाचत्व १२, १२ : १४१, १९. इदं यजमानस्य ७,२: ६९, २०. इदं विष्णुः १,८ : १०.२. 笮 इदं विष्णुर्विश्वक्रमे ५ ३:५४, ९; १०, ९ : १०८, १२; १४, ५ : १७७, १७; १४, ११ : १८३, ३; १५, १: १९०, ६; १६, २८: २३७, १४; २०, ११ : ३०५, ९ ; २०, १९ : ३१०, ५. १ शकेयं यदिदं करोमि स्वाहा

• इदथ्

१८, १: २४९, ११. इद श्रेयः २, ११ : ३१, ३. इद हविः प्रजननं मे वस्तु १२:७७, ८. इद चतुः ७ २ : ६८, १९. इदं त एकम् २०, २१ : २९८, १; २. इदं तस्मै १४, ४ : १७५, १२. इदं तस्मै इम् करोमि ५०, २० ४, ११: १६. इदं तय सवनं कवीनाम् २२:२३३, १०. इदं देवानाम् ३, ४ : ३४, १६; ४, ४:३४, ५ : ४४, १०. * इदं द्यावापृथिवी भद्रम् ७, ६ : ७२,१९. * इदमग्रये ४, १०:४८, ३. इदमग्नीधः ७ २ : ६८, १९.

इदमध्वर्यौः ७, २: ६९, १९. * इदममुखी ४, १० : ४६, २. * इदभस्माकं भोगाय भुजे भूयात् १८, ४ : २५५, १. इदमद्द१९ रक्षोऽधमं तमो नयामि १ •

इदम १४ : ११३, १३. सर्पाणां दन्दकानां प्रौवा उपग्राम १२, १८ : १५०, १.

• इदमच सेनायाः ४, १० : ४८, ४. इदमहं तं बलगमुद्रपामि १४, ७: १७९, १६. इदमहं निर्वरणस्य पाशात् ४, ५ : ४४, ११; १४, १६ : १८६, १६. * इदमहमग्निष्येष्टेभ्यः ३,९:३२, १०. इदमहमन्टतात् सत्यमुपैमि १, ८: है, १५०
• इदमहममुमामुष्यायां ब्रह्मवर्धसेन पर्यामि १३, ( : १५६, ४. ९ :
• इदमहममुष्यामुष्यायणस्य १२, १३६, ८. इदमहं मनुष्यो मनुष्यान् १२, १८ : १७२, १४, १४, १६ : १८६, १४. इदमापः प्र वचत १० १७:११५, १७. मापः शिवाः ४, ११:५०, १७. * दूदमिन्द्रियममृतम् ५, ९ : ६०, ४. ** **

इदमु नः सह ४, ५ : ४४, १०. इदमेनमधरं करोमि यो नः समानो यो समानोऽरातयति १४, ७: १७८, १७. ( ३५१ ) इदं पशूनाम् ३, ४ : ३४, १७. इदं ब्रह्मणः ७, २ : ६८, १९. ** इदं मदन्ति देवौरमृता ऋतादृषः १२, २३ : १५३, १४. इदावत्सरीणाथ् स्वस्तिमाशास्ते c ३ : ९२, १४. दावत्सरे सौद दुसरे सौद दूसरे सौद १८, २०:२७९,१८. दुधामुपसादय १४, १: १७३, ८. इन्दुरश्वो न कृत्वियः २०, ३३: ३१८, ५.

• इन्दुरिन्द्रमवागात् २१, १६२ : ३३२, ** ७; १५. इन्द्रं विश्वा वटधन् १५, १: १००, ८; १८, १५ : २६७, ३; १८, १६ : २७२ ८ १८, ६ : २९३, ; १९; २१, १२ : ३१८, ६. इन्द्रं वो विश्वस्परि २०, ३:३००, ९. इन्द्र शिक्षेमेन्दना सुवेन १८, २१ : १८२, १०. इन्द्र होत्रात्मर्दिव या टथिव्याः १४, १७ : १८७, ११. इन्द्रघोषस्त्वा वस्तुभिः १०,५:१०५, ८. पुरस्तात्पातु इन्द्रं नरः २०, ३:३००, ८. इन्द्रपीतस्य १५, ३५ : २१२, ६. १६, २: २१८, ६. इन्द्र मरुत्वः इन्द्रमिव देवा अभिसंविशन्तु १८, १७:२७४, १२. इन्द्रवायुभ्यां त्वा १५, १५ : १९६, ११. इन्द्रवायू दूमे सुताः १५, १५: १६९, १०. इन्द्रवायू युङ्काम् ४ ९:४८८ इन्द्र शाकर गायत्रीम् १२, ८:१३८, १७. इन्द्रश्व सम्राट १७, ३: २३९, ७. इन्द्रस्य १९, ६ : २९६, ९. इन्द्रस्य योऽसि २१, ११ : ३२८, ३. इन्द्रस्य जठरमसि १५, १२:२०३, ११. इन्द्रस्य त्वा १, ११ : १२, १४; ३, ४:३५, १३. इन्द्रस्य त्वा जठरे सादयामि ७, १: ६८, ६. इन्द्रस्य ध्रुवोऽसि १४, ११ : १८३, १. इन्द्रस्य बाउरसि ४, ११ : ५०, ६; ५, ६:५७,८ इन्द्रस्य भागः सुविते दधातन १० १३ : ११२, ९. इन्द्रस्य योनिः १२, ९ : १३८, १२. इन्द्रस्य व इन्द्रियावतो देवताभिगृहाम १८, १६ : २७०, १३. इन्द्रस्य वचोऽसि १८, १४:२६६, १८; १६, ६ : २९०, ५. इन्द्रस्य बच्चोऽसि वार्चनः १७, ११ : २४३, ३. इन्द्रस्य वचोऽसि वर्त्रघ्नस्तनूपा नः प्रतिस्पशः १८, १४ : २६६, १५; १८, ६ : २५०, ६. इन्द्रस्य वरूथमसि १८, १६:२६८, ९. इन्द्रस्य वर्मासि १८, १६ : २६८, ८.
• इन्द्रस्य वैमृषस्य ६,८:६६, १२. इन्द्रस्य शर्मासि १८, १६ : २६८, ९. ‘इन्द्रस्य सदोऽसि १४, ११ : १८२, १३.

इन्द्रस्य स्यूरसि १४, ११ : १८२, १६. इन्द्रस्याहम् ६, ९: ६६, ११. इन्द्रस्योरमाविश १२, १९ : १५०, ५. इन्द्रस्योजोऽसि १३, २:१५६, ४. इन्द्रः सुनौती सह मा पुनातु २०, ३३ : ३१८, १९. इन्द्राग्निभ्यां वागस्य वर्षां मेदः प्रस्थितं प्रेष्य १०, १६ : ११५, C. इन्द्राग्निभ्यां वागस्य वपाया मेदसौं हि १०, १६ : ११५, ८. इन्द्राग्निभ्यां वागस्य दविषः प्रेष्य १०० १९ : ११८, १३०( ३५२ ) इन्द्राधिभ्यां वागस्य दविषो ऽनुब्रूहि १०, १९ : ११८, १२. इन्द्राग्निभ्यां त्वा १५, ३८९२ : २१५, २०; २१; १८, १७:२७४, ८. इन्द्राग्निभ्यां त्वा जुष्टमुपाकरोमि १०, C: १०९, हैं. इन्द्राग्रिभ्यां त्वा सयुजा युब्जा युनज्मि १८, ५ : २८७, १७. इन्द्राग्निभ्यां पुरोडाशस्य प्रेष्य १०, १७ : ११६, १२. इन्द्राग्निभ्यां पुरोडाशस्यानुब्रूहि १०, १७ : ११६, ११. इन्द्राग्नियोर्भागधेयौ स्थ १४, १९ : १८८, १६. इन्द्राग्नौ अव्यथमानाम् १८, ३ : २८५, २. इन्द्राग्नी या त सुतम् १५, ३५ : २१३, १०. इन्द्राग्नी या गतम् १, १६ : १८, ५. इन्द्राग्नौ द्यावापृथिवी द्यावापृथिवी १३८, ८. * इन्द्राय त्वा दते १५, १७ : २००, १२. इन्द्राय त्वा दृचचे १५, ११: १९ई, ५. इन्द्राय मरुत्वतेऽनुब्रूहि १६, ८: २२२, १०. इन्द्राय मरुत्वते प्रेष्य १६.८ : २२२, १२. इन्द्राय वाचं वदत १७,१३:२४४, १४. इन्द्राय सुचाम्णे त्वा ११, ४ : १२४, १६. इन्द्राय परिवते धानासीमानामनुब्रूहि १६, २० : २३१, १९. इन्द्राय हरिवते धानासोमान्प्रस्थिता- प्रेष्य १६, २० : २३२, १. इन्द्रावरुणाभ्यां त्वा १७, १:२३८, ५० इन्द्राविष्णुभ्यां त्वा १७, १ : २३८, ६. इन्द्राश्विना १३, १२:१६५, १२. इन्द्रियाय त्वा १३, १५ : १६६, १५. १२. ७: * इन्द्रियावन्तः * इन्द्रेण देवेन १५, २०: २०१, १७. १६, २२ : २३३, ६. १५, ११:१९६, इन्द्राग्री मे वर्षः कृणुताम् १५, ९: इन्द्राग्नौ रोचमा दिवः ८ १: ON, F.

• इन्द्राग्न्योरचं देवयज्ययेन्द्रियाव्यन्नादो भूयासम् ६, ९ : ६६,८ * इन्द्राणीव ५, ३ : ५४, ७. इन्द्रायै संनहनम् ३, ४ : ३५, ११. * इन्द्राधिपतेऽधिपतिः १७,३ : २३८, ७. इन्द्राहस्पतिभ्यां त्वा १७, १ : २३८, ६. इन्द्राय त्वा १४, ११ : १८३, १; १५, ३७-३८८ : २१५, १२; १४ ; १६, १० : २२२, १३. इन्द्राय वाfपर्वराय १७, ४ : २३९, १४. इन्द्राय त्वा प्रसकने १२, १४ : १४४, १४. इन्द्रेण प्रेषिता उप १८. इन्द्रेण सयुजो वयम् १५, २८: २००, १८, १६, २२ : २३३, २. इन्द्रो दधीची स्थभिः १८, ५ : शक्ल, ७. इन्द्रो देवता १८, २०:२७८, ९. इन्द्रोअखिन् १६, ९ : २२३, ८. इन्धानास्त्वा शतथ् हिमाः २, ७ : २७, ५. इमं वि ष्यामि ७, ११: ७६, ৩; ८, १४:१८, १६, २६: २३६, ३. इमथ् समुद्रथ् शतधारमुत्सम् १८, १८ : २०७, २. इमं स्तनमूर्जखन्तं धयापाम् ७:२९७, ८. १९. ३५३ )
• इमं वेभ्यः परिषिम् २०, २५ : ३१३, ११.

इमं जवेभ्यः परिधिं दधामि २०, ७: ३०२, १०. दमम् षु त्यम् १३, १८ : १७२, १७. * दमं पशुम् १०,९ : १०९ : ५. इमं मा विसौरेकशफस् १८, १८ : २०७, २.

• इमं मा हिसौर्द्विषदम् १८, १९२ :

pof, c; poo, {. इमं मे वरुण २०, २५ : ३१३, १० ; २१, १: ३२३, २. इमा उ माम् १, १२:१४, ३. इमा सु नावमारुतम् १३९, ३. " १२, ८: १४, ४ : इमां धियम् १२ ८ : १३९, २. * इमां नराः कृणुत ५, १:५२, १. मां नराः कृणुत वेदिमेत्य १७३, ४. इमामग्टभ्णन् रशनामृतस्य ९८, १: २४९, १५. इमामूर्णायुम् १८, १९ : २७७, ३. इमा मेन इष्टका धेनवः सन्तु १९. ६ : २९१, ४. ** इमामेवाश्विना यज्ञस्य २०, २०: ३१६, २०.

• इमां प्राचीम् ३, ३:३४, ३- इमो अग्ने १,१६:१८, १८, २:

, १७.

इमौ पर्णं च दर्भ च ३, ८:३८, ७. इस प्राणापानी ३,६:३७, ६. इयं वः सा सत्या संधाभूत् १७,

१४:२४५, ८.

दूय स्थालौ ५ ८:५८, १४;

७, ३:००, १०. इयत्यग्र वासौः १, ९ : ११, ५ ;

१३२ : १५६, ३.

दूयं ते यज्ञिया तनूः १२, ११: १४१, १४; २१, १: ३२३, ११. 23 इयं वे शक्र तनूः १२, १६ : १४६, ९. * इयमसि २,२:२३, २:१८, १० : २७३, १. इयमुपरि मतिः १८, २०:२८०, ९. इयमेव सा या प्रथमा व्यौच्छत् १८, ४ : २८६, ३. इरा भूतिः पृथिव्यै रसो मोत्कमौत् ५, ८:५९, ४. दूरावतौ धेनुमतौ १४,५ : १७७, १७. दूषमावद ४, ७:४६, ७, * दूषिता देव्या होतारः ७, ( : ७२, १२. दूषि सौद १८, २० : २७८, १५. दुषे त्वा २, ५ : २५, १५; ३, ३ ३४, १५, ३: ५.४, ११ : १० ९ : १०९, ३; १०, १५ : ११३, १५. दूषे त्वा १, ४ : ५, ७. इषे पौपिहि १३, १३:१६६, १३. इष्टका स्वर्ग लोकः १८, १७१ : २०३, १९ : २१. , ** दृष्टुं म आगच्छतु १६, २० : २३१, १५.. इष्टयजुषस्ते देव सोम १६, २१ : २३२, ५.. इटाहोत्रौयं साम गाय १३, १६ : १७०, १३. इष्टेभ्यः स्वाचा २०, २५ : ३१३, १४. इष्टो यज्ञो भृगुभिः ৩, ৩: ৩४, ५ ; १८,७: २८७, ७. * दृष्टो यज्ञो भृगुभिराशौर्दाः १८, ९ : २९३, २. * * दूर द्यमत्तमं वद १८, १८:२७५, ७. इह पशवः ३, २: ३३, धू.. इह प्रजाः २,२:३३, ४. इह प्रजां पशून्दृथ्च २,२:२४, ८. इह प्रजा विश्वरूपा रमन्ताम् १०, १३ : ११२, ८. ** दूह बर्हिरामदे ३, ४:३४, १३. ** इह सोऽस्तु १९, ६ : २९४, ११. ** ** ( ३५४ ) दृष्वा इच्चा दुवा १६, १३:२१०, ११ १२ १३. इहामेवा २१ : २२, ७. इहैव क्षेम्य एधि मा प्रहासी मममुमामु- व्यायणम् २ ● १३: ३०६, 2 इचैव सन्तत्र सतो वो अग्रयः २,१० : २८, २० ई ईडिष्वा हि महे वृषन् १८, ४ : २५.५, १३.

• ई डेन्यऋतूः ५, २:५३, ६, ५, ३ :

५४, १७.

• ईङ् च १८, ६:२९४, २१. ईयुष्टे १९, ४ : २८६, ३. ईशानं त्वा शत्रुमो वयम् १८, २१ : २८२, १३. ईशानमिन्द्र तस्थुषः १८, ५ : २८९, ८. ईषां खगल्यं शफम् १८, १५ : २६७, ११. उ उक्थं वाचि १६, ९ : २२२, १८. उक्यं वाचन्द्राय १६, १६:२२८, १४ : १६, २० : २३१, ९. उक्यशाः १५, ३६ : २१४, २. उक्थशा यज्ञ सोमस्य १५, ३६ : २१४, ५, १५, १६ : २१४, १३, १६, ९ : २२२, १९ : १६.९ : २२३, उक्थमा यज सीमानाम् १५, ३७: २१५, ३; १५, ३८: २१६, २ १६, २० : २३१, ११, १७, ३: २३८, इ. उक्यैर्यज्ञेषु वर्धते २०, १३ : ३१८, ६. उक्षान्ताय १९, १ : २८३, ६. उता समुद्रः १८, ६ : २९३, १९. उखां स्वसारमधि वेदिमस्थात् १८, १९ : २७६, १. उखां करोतु शक्त्या १८, १:२५२, ११. ** उच्चैः समादन्तवै ४७:४६, ६. ** : उदाग तिष्ठ २०, ३५ : ३२०, १. उच्छिष्टभाजी जिन्व २,५:२५, २१. उच्छम अग्ने ६, १६१, ४. ** उत ते वनस्पते वातो विवात्यग्रमित् १८, १८:२७५, १०. उत त्राता तनूनाम् १६, ६ : २९०, २. * उन त्वामदिते १,१६:१८, ५. उत नो ऽहिर्बुनः १, १५ : १६, ११. उत नो ऽचिर्बुनः श्टणोतु १६, २० :

२३१, ८. उतेमनन्नमुः १५, ८:१९४, २. उत्तमः ८, ६:८३, १०. उत्तरतः परौन ७, ३ : ७०, १४. उतिष्ठन्नोजसा सह १४, १२:१८३, ५ १५, १७:२००, ११. उतिष्ठतो भव १८, २ : २५.३, १४. उतिष्ठ ब्रह्मणस्पते १३, १:१५५, ८. ** उत्तिष्ठ खध्वर १८, १ : २५.१, ८. * उत्मं दुहन्ति कलशम् ३,७:३८, ८. उत्समुद्रान् १, ९: ११, ४. * उम्मो वा तच जायते १८, १५ : * * ** * २६७, ५. उदग्ने शुचयस्तव १,१६ : १८, १; २०, १६ : ३०८, ६. उदप्रुतो नभसौ संव्ययन्ताम् २१, १५ : ३३१, १७. उदव तिठ २०. ०, ३५ : ३२०, १. उदस्थाद्गोजिद्दमजिदव जित् १८, १५ : २६७, १८. उदस्याद्देव्यदितिः २०, ९ : ३०३, १७. उदस्य शमाद्भानुः १८, १७:२७४, १५. प्रदान: प्राणमप्यगात् २० १७: ३०९, ४. उदाभ्य: शचिरा पूत एमि १२. ६ : १३७, १. 23B ( ३५.५ उदायुषा १२, १६ : १५०, १२. उदितिर १८, २०:२७८, १३. उदीचीनाथ् अस्य पदो नित्तात् १०, १३ : ११२, ३. उदुत्तमम् १८, ६:२९६, १७; २०, १५ : ३०७, १०; २१,१: ३२२, २. उदुत्तम वरुण पाशमात् ० २५ल, ह; २ उदु त्यम् १, ८, , १८ : १७२, १६; २; १६, २६ : १८८: ११ : ३०५, ३. १०, १० : १३, १६, ६ : २२१, २३६, ६:१७, ११ : २४३, ३; २ ० १५. . : ८७, १०; २०, २४ : ३१२, १६:२१, ३ : ३२४, ६. उदु त्यं जातवेदसम् १२, १९ : १५०, १७. उदुत्वा १, १२ : १३, उदुत्वा विश्वे देवा: १८, ११ : २६१, ६ १८, ६ : २८३, १६. उदुख तिष्ठ २०३४ : ३१९, २०. उदेनमुत्तरां नय १९, ६ : २९३, १५. प्रदेषां वाह तिरम् १८, ७: २५८, १६.

• उदेने १,९ : ११,२.

उदेने अघि मातुः पृथिव्याः १८, ४ : २५५, २. खगाचा पत्नीं संख्यापय १६, १८ : २२९, १६. उद्गीथेन त्वा छन्दसा सादयामि १९, ६ : २९०, १३. उद्ग्राभं च ७, ५ : ७१, १५. १०,९ : १०८, ७; उद्दिवथ् वि१९ स्तभान १४, १० : १८२, ३. ** उद्दिशः खादा ८ ७ ८४ १०.

• उदन्यमानम् १, ५: ६, ११; १ ८ : १०, उदर २.१ : २२, ५..

उद्बुध्यख २, १ : २२, ५.. उद्बुध्यस्वाने २०, १५ : ३०७, ९ ; २०, ३१: ३१८, २. उद्यत्यसि १८, २०:२७९, १३. ** उद्यन्त्सुपर्णो न विभाति सर्वम् २०, ३५ : ३२०, ✩. उद्यनद्य मित्रमहः ७, १३:७७, २२. उद्योजन मन्तर्यामम् १८, १५:२६०, ११. उद्विग१९ सिञ्चे अतितम् १८, १५ : २३७, १०. उस १८, २०:२७८, १३. * उद्दयं तमसः १,८:१०,१०:१३ १८ : १७२, १६. ** उद्वयं तमसस्परि १६, २६ : २३६ ६ ६ २०, १५ : ३०७, १०:२०, २४ : ३१२, १६ : २१,३:३२४, ६. उहशे २०, ३५ : ३२०, २. उन्दतीर्बलं धत्त १२, ११: १४१, ९; २१, १ : ३२३, ५. उन्नम्भय पृथिवीम् १०, ९: १०८० ११; १२, १७ : १४७, १३, १४, ११ : १८२, ७, १६, १२:२२५. ६; २०, १० : ३०४, ११. उन्नयस्व १५, ३३: २१२, २. उन्निवत प्रदुद्वतश्च गेषम् ४,२:४२, ३; १५, २३ : २०४, १२. उन्नत राये ६, ४ : ६२, १३. उन्नौयमानेभ्योऽनुब्रूचि १५. १७: २०७, १; १६, ४ : २२०, ३; १६, १३ : २२६, १५.

• उन्नतः सर्व‍ एव राजानमुन्द्रय माति- रौरियों दशाभिः कलशौ मृष्ट्रा न्युज १५, ३८ : २१५, १८. ** उन्नतः सोमं प्रभावय १५ २७ : " २०७, ४ ; १६, ४ : २२०, ५ ; १६, १३ : २२६, १७.
• नेतन्नय १६, २६:२३६, ५. ( ३५६ ) उन्नतश्चमसमनून्नय होतृचमसे वायावकाशं कुरु १६, १८ : २२९, १५. उम्मुक्तो वरुणस्य पाशः १२, २१ : १५२, ३. * उन्मेष तिष्ठ ** २०, ३५ : ३२०, १. उप कलशः १५, २३ : २०३, १९. उपवाने दिवे दिवे २, ७:२७, ९ ; १०, १५ : ११४, ९ ; १८, २८७, १४. ८; उप त्वाग्ने हविमतीः १, ६ : ७, १५.. * उप देवाः १५, २३ : २०३, २०. उपद्रव पयसा गोधुक् १३, ११ : १६५, ९.

उपप्रयन्तु १३, १ : १५५, ९. उपप्रयन्तो अध्वरम् २,७:२६, १५. प प्रेष्य होतव्या देवेभ्यः १०, १२ : १११, १४.

• उपटदसि घृताची ५,७:५८, ८. उपदेदि ६, ३ : ६२,३. उप मा द्यावापृथिवी १५, १५, २३: .२०३, १७. उप मा होत्रा उपहवे कयन्ताम् १५, २३:२०३, २०. उप यज्ञः १५, २३ : २०३, २०. उपयहरूपसौद १०, २० : ११९, १२. उपयामग्टहीतोऽसि ११,३३ : १२४, है ; ७; ; १५, ८: १८४, १०; १५, १४ : १८ १८ १५, १५२ : १९८, ९; ११; १५, १६ : २००, ३; १५, १७:२००, १२; १५, २५ : २०५, १५; १५, ८; १६, २० : २३१, १७; १७, ४ : २३८९, १४; १७, लए: २४२, ४ ; ७; १७, १० : २४२, ११. उपवोरसि १०,९ : १०९, ४. * उपवेषोऽसि यज्ञाय ३,५:२६, १०. उप सृजामि ३,७:३८, ३. उपसृष्टां मे प्रब्रूतात् ३,७:३८, ३. उप सोमः १५, २३ : २०३, १९. उपहतः ८, ७: ८४, १२ :

---

१५, ३१ : २१०, ६. उपहतः पशुमानसानि ६, १२: ६८, ११. उपहताः पितर, छः ९६, १७. ** उपहता पशुमत्यखानि ७, ¢: ७५ १२. उपहतेयं यज्जमाना ७, ९ : ७५, ११. उपहतो द्यौः पिता ७,२:७०, ३; ७, १० : ७५, १३. उप कथख ८.७:८४, १२:१५. ३१: २१०, €. **उपाग्निः १५, २३ : २०३, २०. उपावरोड १. १० १२. * ११ : ३१, २. उपावरोह जातवेदः २, ११:३१, १. उपास्तावः १५, २३ : २०३, १८. उपेमसृति वाजयुर्वश्वस्याम् १८, ४ : २५.५, १४. उपो मात्राह्मणान्ब्राह्मणा कयध्वम् १५, ३३ : २११, १८. * उपो देवान् १०, ९ : १०९, ४. उभयतः शुक्रं कृष्णुष्व २७२ : * १५. ३३ : २०६, १३; १७; १५, ३४२ : २१२, २. २१२, ९; १७; १५, ३७९ :

• उभयतः शुक्रान् कुरुध्वम् १५, २७: २१४, १६ : २१५, ३८ : २१५, १८; १६, १०२ : २२३, १३: २२४, ११२ : २२४, १० : १२; १६, १५ : २२८, ६; १६, १७ : २२९, १२; १५,

१६. २०७, २: १६, ४ : उभा कवौ युवाना सत्या २३२, २०.

• उभावग्ग्रौ ३, ९ : ३८, १६. उभा वामिन्द्राग्ग्रौ २,७:२६, १६. २२०, ४. १६, २२ : ( ३५७ ) उभे अभि प्रियतमे सधस्थे १८, ५ : ३५.५, १८. उभे वा प्रप्रौ रोदसी महित्वा १८, १० : २६०, १५. ** उभौ मण्डुक्यौ युजौ १८, १५ : २६७, १२. उरुथ् हि राजा वरुणचकार २४:२३४, ८
• उस्र धर्म‍ शिक्ष १३, ११: १६५, ३. उखावेतं धूर्षाची १२, १९ : १५०, २०. ऊ
• ऊतौः कुर्वाणः १,७:८, १२. ऊर्मस्याङ्गिरसौ १२, १३८, ५. ** ऊर्जः पवित्रमूर्गन्नमन्नाद्याय
• १६. उद्री विश्वरूप इन्दुः २०, २०: ३२१, १० उरु प्रथख ४, १० : ४९, 10 ४ : १०४, १.४. · १ : १ ७ , उरु वाताय ४, ४ : ४३, १६. उरु विष्णो विक्रमख १० ह; ; ९; १४, १५ : १८६६ १६० २८ : २३७, १४. उरो अन्तरिक्ष १०, १३ : १११, १९. उर्वन्तरिक्षं बौद्धि २, ४ : २४, २१. उर्वन्तरिक्षम् १०, १५ : ११४, ८ १४, १६ : १८६, १०. उर्वन्तरिक्षमन्विदि ३, ४ : ३५, १४ ४, ३ : ४३, ९ : ४६ : ४५, ६ ३:४३, , १२, १९ : १५० १३: १२, २१: १५२, १२, १५, १२ : १९७, ११३ १५, २८ : २०७, १७. उर्वन्तरिक्षं प्रेहि ३, ३:३४, ११. उर्वश्यसि ८ ५ : ८२, १५. उलूखलक युज्यसे १८, १८:२७५, ७. उलूखले मुसले ७, १० : ७६, ३. * उशन्तस्त्वा हवामहे ९,६:९५, ८. प्रशिक् त्वं देव सोम १५, १३:

१८ २. उगिति कविः १४, १२:१८३, १५. उषाः केतुनः जुषतां यज्ञम् २०, १३ : ३०३, ४. उषासानक्ता ८, ८३, ९. उष्टारयोः पिल्वयोः १८, १५ : २६७, १६. उष्णिचा छन्दः १८, २० : २७८, १०. १८:२७५, ९. १८, ऊर्जः पृथिव्या अभ्युत्थितोऽसि १,७ : ८, १६. ऊर्जं धत्स्व ४, ४३, १७. ऊर्जमस्मासु धेहि २,९:२८, १२. कर्जमावद ४ ७:४६, ७. 2

• कर्जं पयः ३, ७ : ३८, * ऊर्जं पृथिव्याः १, ७:८, १३. जर्ज बिभ्रद्वसुवनिः सुमेधाः १४, १८ : २६५, ५. ऊर्जा वः पश्यामि २,८:२७, ११. ऊर्जि सौद १८, २०:२७८, १५. ऊर्जे त्वा १ ४ ; ५, ७, २, ५ : २५, १५; ३, ३:३४, ३, ५, ३ : ५४, १२ : १० १५ : ११४, १ :

७ : १३७, ५. ऊर्जा नपात सहिनायमस्मयः १८, ई : २९०, १. ऊर्जा भागं पृथिवीमेवाश्णन् १८, १५ : २६८, १. कर्जे भागं मधुमत्सून्टतावत् १८, २१ : २८२, ११.. ** ऊर्जे भागोऽसि १८, १८:२७५, ९. * ऊर्णामृदु प्रथमानम् ५, ६ : ५७, १. ऊर्णावदसं त्वा स्पामि ५, ६ : ५६, १७. ऊर्णावन्तम् १० : १०६, ७. ऊर्णावन्तं प्रथमः सौद योनिम् १८, ६ : २९४, ४. ऊर्ध्व ऊ ष [ए] ऊतये १८, १ : २५१, * ऊर्ध्वः ६, ३ (२, ७. ऊर्ध्वसदसि १२, ९ : १४०, २. ( ३५८ ) जर्ध्वा यस्य समिधो भवन्ति १८, ५ : २५.५, २१. वयगोहं पार्थिवं खनतात् १०, १३ ११२, ५. नट ऋक्सामयोः शिल्पे स्यः १२, ८: १३८, १८. ** * सि जन्मना वशा १८, ३१ : २८०, १८. परवशा बृहद्रथन्तरे…. पौयूषः १८, २१ : २८१, ५.. ऋवा त्वा इन्दमा सादयामि १८, ६ : २९०, १०. ऋचा स्तोमम् १४, १७ : १८७, १६. ऋचा स्तोमं समर्धय १८, १: २४९, १३. ऋचे वा १८, १९: त्वा १८, १९ : २७३, ६; १९, ५ : २८८, ५. ऋतथ् सत्यम्मृतय् सत्यम् १८, १ : २५.१, १३. 10. ऋतं स्तृणामि १.९ : ११, ऋतं च स्य सत्यं च स्य १८, १६ : २७०, १४. ऋतधामासि सुवर्ज्योतिः १४, १३ : १८४, G. ऋतं त्वा सत्येन परिषिञ्चामि २३. १४. ऋतमसि ५ १:५२, ११; १८, २०:२८०, १. ऋतमेव परमेष्ठि ८ ८ ८४, १८. ऋतसदसि १५, २७: २०६, १३; १८, २०:२७८, १८. ऋतसधः स्थ ५, २:५३, ४. ऋतस्य त्वा देवहविः पाशेनारभे १० १० : ११, 8. , तस्य पथा पर्येदि ७, १ : ६८, १. ऋतस्य पथा प्रेत चन्द्रदक्षिणाः ७ : २२१, ११. ऋताय त्वा १८, २०:२८०, १. ऋतुना प्रेष्य नाबाद १९, ६ : २८६, ६. ** ऋतुमा पौतस्य ६८. १५, ३५२ १५, ३५२ : २१३, १५, ३४२ : २१२, १२; १५. ** ऋतुभिः पौतस्य १५, ३५ : २१३, ७. ऋतुभिः प्रेष्य १५, ३४:२१२, १४. * ऋतेभ्यस्त्वा १८, २० : २८०, २. ऋते सौद १८, २० : २८०, २. ऋत्वियवतौ स्यो अग्निरेतसौ १, ८: , १४. ऋध्यास मद्य १३, १: १५५, १५. ऋभ्रूणां त्वा १, ११ : १२, १५. ऋषभं वाजिनं वयम् ६, ९: ६६, १३. ऋषभोऽसि शाकरः ५,७:५८, १२. ए ** एक एव यज्ञे पर्याणि ३१७, ७, २

• एक एव रुद्रः C, le ca, po. एकचक्रेण भविता रथेन १८, १५ : २६७, १८. एकताय वाचा ४, १०:४८, १५. एकधनिन श्राद्रवत १५. धू : १९२, १६. एकपदी द्विपदी २०, ३८ : २२११६. एकमिषे १२, १६ : १४६, १८. एकं मासमुदसृजत् ८, १२:१०१, ३. ‘एकया च दशभिश्च स्वभूते १६, १५ : २२८, ७. एकयास्तुवत १८. ४ : २८६, २. * एकविंशौ ते अग्रे अरू तो मे अग्रे जरू १८, २१ : २८१, १६. ** एकटकोsवादीत् २०, २५ : ३१३, ९. एकस्या सौद १८, २०:२७, १८. 2 ३८ : ३२२, ( ३५ह ) एतं युवानम् एतत्ते बने राधः १६, ७:२२१, १०. एतते ततासौ ये च त्वामनु ८, ९ : ८७, १८; १६, २१.: २३२, १२. तवं सोम १४, १६ : १८६, १३. एतत्त्वं देव धर्म १३, १८ : १७२, १४. ** स्तदेतत् ७, ६ :७३, ४ .

एतमु त्यं मधुना ८ २ : ८० ३. एतं प्रविशानि २०,१२:३०५, १३. ** एता असदन् ५, ८ : ५८, १६. * एता चाचरन्ति ३,६:३७, ११, १४, २:१७३, १४. एतावसदताम् * एतेन त्वममुद्मिन् लोके शीर्षखानेधि १८, ३ : २५४, १०: ** एते याजयन्ति १२,१: १३२, ८. एदमगन्म देवयजनं पृथिव्याः * ** १००, १; १५, २० : २०९, ८. एष वो देव सवितः सोमः एष ते रुद्र भाग: ८, ११२ : ९९, ५ ; १४, १६ : १७. १८६, १२. एषा ते ने ७, ३ : एषा ते अग्रे संमित् २, ४ २५, ३. एषा मा भेदि १८, १२५२, १७. एषासदत् ९, २:४०, १७ १८, ६ : २९४, १३. एटा रायः प्रेषे भगाय १५.४, २. १२, २३ : एट्री: स्थ १२, १२ : १४३, ६. एष ब्रवाणि वे १,२०:२१, ४. १२, ऐन्द्रः प्राणः ४ : १३४, १२. सोऽस्येधिषौमति है, १२ : १००, १६. ४; १०, २२ : १२१, ५. २७: २३६, १०. एना वोऽग्निम् १८५२ : २८७, छः ल एभिर्नो यः १. २० २१, ७ १८५ : २८०, १२. एमा अग्मन्नाशिषो दोदकामा: ७ ६ : ७३, २. एवञ्छन्दः १९ ४:२८६, ८. एवा वन्दख १४, १४ : १८५, २. ** याधीयते एष २. ० १२:३०५, १४. एष ते गायत्री भाग: १२, १७: १४८, ३. एष ते योनिः ११, ४३ : १२४, १४ १८७, १६ ; १२; १५; १५, १२: १५, १५२: १९९, ५; १५, १६३ : १९८, १७; १८; १५, २०; १५, १७ : २००, ९ : १८: २००, १६; १५. ३७ : २१४, १७, १५. ३८२ : २१५, १४ ; २१, १७ ९ः २४२, ९. ऐ १०, १० : ११८, ८ १८, ६ : २५६, १५. ऐन्द्रमसि १०,८१०८, २०१४, ११२ : १८२, १२; १८३, १; ऐन्द्राग्नं वर्म बडलं यदुग्रम् १८, १६ : २६८, १२. ऐन्द्री मातमन्वावर्ते ७, १३ : ७७, २२. श्रो स्तुत १७, ( : २४०, १३. * खोजसे बलाय त्वोद्यच्छे १, १२: १३, ६. चोविदसि १६, १० : २२३, ११. यथा मोद इव १५, ३६३ : २१३, १७, १९ : २१४, १.

• खोथा मोंद इव मदे मदा मोद दुवोमथा १७, ३:२३८, ४. it निर्वष ४, ३ : ४३, ८. शोमा चर्षणौष्टतः १५, ३६:२१४, ७. श्रोमिन्द्रवन्तः प्रचरत ११. १३,८:१६१, चोमुन्नय २३:२४, १३. चोमुन्नयामि २,३ : २४,१२. मुन्नेष्यामि २, ३:२४, १२. ( ३६० ) ** श्रोमोथा मोद इव १५, ३६ : २१३, १८. यों भूः १२, २० : १५१, ६. Valeseः प्रतिग्टहीतामिमेतं १ : २५१, १६. १८, वोषधयः प्रतिमोदध्वम् १८, १ : २५१, १७. stratभ्यः पशुभ्यो मे जनाय २१. १४ : ३३१, २. वोषधौभ्यस्त्वा २, ५ : २५, ११. च्योषधीर्जिन्व २, ५:२५, ११. औषधे त्रायस्वैनम् १०, १: १०३, १; १०, १४ : ११३, १०:१२, ५. : १३६, ११२, ६ : १३६, ४. क
• कं इदमनोत् ६, ४:६३,१. क दूदमध्वर्युर्भविष्यति ६, ४ : ६२,१७.

** क दूदं ब्रह्म ४, २ : ४२, ५. क ऋत्विजः १२, १: १३२, ककुह रूपम् १५, १०:१०५, १७. aferror दक्षिणाः १३२, ८. १२, १:

• कच्चिन्न न्यस्तमार्त्विज्यम् १२, १ : १३२, ७. कच्चिन्नाद्दनः १२, १: १३२, ७. कदा चन प्रयुच्छसि १६, ११:२२४, १०. कदा चन स्तरौरसि ८:२७, १२: १६, १० : २२४, ७. ** कफस्या नामापः खादाकृताः पृथिवी- माविशत २१,२: ३२३, १६. कया नश्वित्र वा भुवत् १५, ९ १ल्यू, ४; १८, ५ : २८९, ६. कर्मणे वा १८, २० : २७८, २२. कर्मणे वाम् ४, १ : ४१, ३. aafa १८, २०:२७८, २२. कलया ते क्रौणानि १२, १८ :

• १४८, १. कल्पेतां द्यावापृथिवी १, १० : ११, १५ : १, १५ : १६, १४.

• कल्याण्यो दक्षिणाः १२, १:१३२, १०. कविरग्निः समिध्यते २० ● ८ : ३०३, ५. कविर्यज्ञस्य वितनोति पन्याम् १६, ११ : २२५, १. कव्यवाचनः १४, १३ : १८४, ११. ** कः श्रेयांसं विषुप्तं बोधयिष्यति २,

१०: २८, ११.

कस्त्वा युनक्ति स त्वा युनक्तु ४, ४ : ४४, ४, ६ : ४६, ४; १५. २. १९०, १२.

कस्वा युनक्ति सत्वा विमुच्चतु ७, १४ :

এ >

काकाण्डा रोहन्ति (न्तौ)

१७:२०३, ११.

कामं कामदुधे धुव

२६८, १६.

१८,

१८, १६ :

कामधुक्षः ३, ७१ : ३८, १०; १३.

कायानुब्रूहि ८ १३:८८, ५.

कार्षीरसि १५, ६ : १९३, ६. ** किमच्छेत १८, १:२५.०, १

किमच १४, ८१ : १८०, १०; १२. कुरु १५, १ : १८०, ५. कुविदङ्ग ११, ३

**

**

३७ : ३२१, ५. कुविदङ्ग यवमन्तः

११ : १२.

१२४, ३; २०,

ir

१७, १०

, १०२ : २४२,

कुण्या ते क्रौणानि १२, १८ : १४९, २.

कु चरुम् १६, २७ : २३७, १. कृणुष्व पाजः १, ४ : ६, २१८,

१४. ७:२५८, ११:१८, १७:२०३, ३. कृत्तिका नक्षत्रम् १६,५ : २८८, कृत्वाय सा महीम् १८, १ : २५.२, १५. कृष्णोऽमि ५ ५:५६, ३.

• कृष्णोऽस्याखरेः ३,५:३६, ४. * कृष्यै क्षेमाय त्वा १७, १५ : २४६, ७. ( ३६९ ) :)
• कृष्यै क्षेमाय रथ्ये पोषाय १६, २१ : २३२, ७. ऋष्यै वा सुमस्याये १२,९ : १३८, १४. के याजयन्ति १२, १: १३२, ७. को वः प्रणयति स वः प्रणयतु ४, ३: ४२, १७. को वो गृह्णाति स वो गृह्णातु ४, २:४२, ११.
• को वोऽयोक्षीत् ७, १२ : ७७, १०. कोऽसि को नाम १५, २२:२०३, १३. क्रमध्वमग्रिना १, १२:१४, १. क्रय्यः १२, १८ : १४८, १७. क्रियासम् १८, २०:२७८, १. * क्रौडौ च साको चोर्जिषौ च १८, ६ : २९५, ४. चत्रं यच्छ चत्रं जिन्व चत्रं दृच १ ८, २०:२७९, २. तत्रम्टत स्वौजखिनः १८, १६: २७१, ४. क्षत्रमसि १८, २०:२७८, २. च पाहि १८, २०:२७, १. चर्च पिन्व १८, २०:२७८, २. १७, १४ : २४५, चचस्य योनिरस १३. चत्रस्योत्वमसि १७, १४ : २४५, १३. क्षत्राय त्वा १८, २०:२७C, क्षयेभ्यस्त्वा १८, २०:२७९, ३. क्षत्रे सौद १८, २० : २७८, ३. तयं जिन्व १७, ६ : २४०, १२; १९, ४ : २८६, १०. जयाय त्वा १७, ६ : २४०, १२: १८, ४ : २८६, ९. ग गन्धर्वाञ्जनमन्यजः २१, १५ : ३३१, ११. road सि ५, ६ : ५७, ६. गयस्फानः ९, १६:१८, ४. गर्भ खवन्तमगदमकः २०, हः ३०३, १४. गर्भे वस्योषधीनाम् १८, ११ : २६१, १५. गवा ते क्रौणानि १२, १८ : १४९, ४ . व्यन्तस्त्वा हवामहे १८, ५ : २८९, १०. * गां दोहपवित्रे ३,६:३७, ८. गामश्वं रथ्यमिन्द्र संकिर १८, ५ : २८६, १६. गायत्र: पन्याः १५, १९ : २०१, ६. गायचं छन्दोऽनु प्रजायस्व ८, ५ : ८३, ३. गायत्रमसि १३, १० : १६३, १३. गायत्री लोमभिः प्रविशामि १६ : २६८, १०. १८, गायत्री छन्दः १५, २: १९०, १२; १८, २०:२७७, १२; १८, २० २७८, ८. गायत्रेण छन्दसावबादो वलगः १४, 10: १७८, १८. ** गायत्रेण इन्दसाहरिकामुपद १८,

तूल: २५९, २०. गायत्रेण वा छन्दमा करोमि १३, ३ : १५७, ९. गायत्रेण त्वा वन्दसाच्छुद्मि १३, ६ : १५८, 10. गायत्रोऽसि १३, ३: १३, ११ : १६५, ८. १५.७, गायच्या त्या २ २८ : ३१५, ६. गिरा गिरा च दक्षसे रखट, १८ १८, ६: गौर्भिर्विप्रः १, १६ : १८, ५.. मौर्भिः स्तोमं मनामहे २०, ८: ३०३, ४. गुर्दा मा निर्देषौ १०, १७ : ११६, ६.* गूर्दाय गुदभ्यस्त्वा गुर्दे सौद ( ३६२ ) १८, २०:२७९, १. टणानासि १८, २०:२७८, १९. ग्टहपते यज १५, ३५ : २१३, २. हा माकं प्रतिरन्वायुः १४ : २६५, १८, गृहान् जिन्व २, ६:२६, ३. ग्टहाणामायुः प्र वयं तिरामः १८, १४ : २६५, ७. ग्टहाणां पश्यन् वय उत्तिराणि १८, १४ : २६५, ६. सुमनसः प्रपद्ये गृहानच १४ : २६५, ८.

• ग्टहानहम् २,१०:३०, ३.

१८, refa मनसा मोदमानः सुवर्चाः १८, १४ : २६५, ५. ३०. १. हा मा बिभौत २,१० गृहेभ्यस्त्वा २, ६ : २६,२. गोमद १८, २१ : २८२, १३. गोमा अग्ने ७, १४ : ७८, १३. गोर्महिमा महान् १२, १८ : १४८, १. गोठ मा निर्ऋतम् ५, २:५३, १४. * ग्रास्त्वा देवौः १८, १:२५३, ८. ग्रावभ्यः स्वादा १३, १३ : १६७, ७. ग्रावस्तुगापोऽभिशुद्धि १६, १ : २१७, ** २. ग्रावा वदेदभि सोमस्या पूराना १८, २१ : २८२, १०. ग्रावासि १५, ११ : १९६, ५. Dreतू भि कल्पमानाः १८, २० २८४, १०. घ धर्ममपातमश्विना १३, १२:१६६, ८. धर्म या ते दिवि शुक् १३, १५: १६८, १७.

• धर्म या तेऽन्तरिक्षे १६६, १९. १३, १५ :
• धर्म या ते पृथिव्याम् १३, १५ : १७० १. धर्मः शिरः १, ११:१२, १६. धर्मस्य यज १३, १२:१६६, ८. ** धर्माः स्व विश्वायुवः ८,५:०३, १९. धर्माय सवाद्यमानायानुब्रूहि १३, १४ : १६८, १४. घमैतते ऽनमेतत्पुरोषम् १३, १६ : १७१, १२, १३, १७ : १७२, ५. ansfer रायस्पोषयनिः २४, “G , ३ : ans विश्वायुः ४, १० : ४८, ६. * घसौना मे मा १ : ३८, ७. , घृतं घृतपावानः १०, १९ : ११८, १५. greater भुवनस्य मध्ये १४, ४ : १७६, ६. घृतवति सौद १८, २०:२७८, १७. घृतवतम् १४, ३ : १७४, ५ . graat मध्वय सुचम् ६, ६ : ६४, ११; १०, १६ : ११५, २. घृतवन्तं कुलायिनम् ७, ११:७६, १०. घृताचीरेत ५२: ५.३, ११. घृतेन द्यावापृथिवी चाष्टषेथाम् १४, ११: १८२, ८. घृतेन द्यावापृथिवी वाटणे या स्वादा 5 १० ८. १०७, १८. घृतेन द्यावापृथिवी प्रोर्खाथाम् १०, १५ : ११३, १६. घृतेन सौता १८, १६ : २६८, ५. घृतेन स्वावा १८, १४९ : २६५ ; १६; १७.
• घृतेनाक्ते ८, ५ : ८३, ११०, १०: १०८, १२. घृतेनातौ १०, ११ : १११, ४. घृतेनानौ पशुं जायेथाम् १०, ११ : १११,

( ३६३ ) चक्षुभ्यां मे १५, ९९ : २०३, ५. चक्षुः श्रोचम् ५ २:५३, १६. चक्षुषः पिता मनसा हि धौरः १८० ६ : २९३, १२. चक्षुषे वा चक्षुषे वाम् १८, १६ : २७०, १६. १८५ : २८८, २०० चतच याशाः प्रचरन्तनयः १८, २०४, १९; २०, ३५ ! १७: ३२०, ७. चतुः शिखण्डा ४, ११:५०, ४, ५, ६:५०, १. * चतुः शिखण्डा युवतिः सुपेशाः १४, ४ : १७६, * चतुः शिखण्डे युवतौ कनौने ४ : १०५ ५. १०, चतुःखक्तिर्नाभितस्य १३, १६: १७१, १. चत्वारि पूटङ्गा १.१४ : १५, ११. चनो दधीत माद्यो गिरो मे १८, ४ : २५५, १५..

• चन्द्रमग्निम् ९, १० :

११, १२. चन्द्रमसि १२, १४ १४४, १०. १२. २: चन्द्रमा देवो देव्यो ब १२३, ७. चरोस्त्वा पञ्चविलस्य ५, ४:५५, १४. चितः स्थ ४,९:४८, चितः परिचितः १३,९: १६२, ७, १८, १२ : २६३, २०१८, १६ : २६९, ७. चिते त्वा १८, १४४ : २६६, ८; ८, १८, ६ : २९३, ४. चितिः स्रुक् १,१०:११, १८. चित्तिं जुहोमि १८, १७:२७३, ११; १८, ३: २८५, ५.. चिन्तिमचितिम् १८, २१२ : २८२, 9; 5. चित्पतिर्मा पुनातु १२,७:१३८, २. चित्पतिस्त्वा पुनातु १३७, १४. १२. चित्यग्निभ्यः प्रणौयमानेभ्योऽनुब्रूहि १८, १६ : २६८, ११. चित्रं देवानाम् १८, १९:२७६, ७, १८,७ : २८७, ४. चित्र १८:१०, १०६ १३, १८ : १७२, १६ १६, ६ : २२१, २६ १६, २६ : २३६, ६, १७, ११: २४३, ३; २ १५ ३०७, ० , १०; २०, २४ : ३१२, १६:२१, ३० ३२४, ६.

• चिनियादश्वत्थात् १, ६ : ७, १५. चिदसि ४, ९२ : ४८४ ; ; ६,

१२:३८,८१२, १६: १४३, १५: १८, १२ : २६६, ८. छ इन्दोभिर्विग्टहौत एति १८, २० : २७८, १. ज जगती छन्दः १८, २० : २७८, ८. जगतीं मांसेन प्रविशामि १८, १६ २६८, ११. जनः १.३:४, १२. जनयत्यै त्वा संयौमि ४, १०:४९, १. * जनयस्त्वा १८, १ : २५३, ८. जनस्य गोपा अजनिष्ट २८७, ७. जनस्य गोपाः १८, ५ : १९. ६ : २८०, १७; . २१,३ : ३२४, १४. जनिष्वा हि अन्यः १८, १:२५ १, ५. जयतामिव दुन्दुभिः १८, १८ : २७५, ७. जागतः पन्या: १६, १२: २२५, २०. जागतमसि १३, १९:१६५, ८. ** जागतेन इन्दसावबाढो वलगः १४, ७: १८०, ३. ( ३६४ ) जागतोऽसि १३, ३:१५७,८. जातवेदो भुवनस्य रेतः १,७:८, ९. जातवेदो वपया गच्छ देवान् त १०. त इमं यज्ञभवन्तु २१, १५ : ३३२, ३. ३३: १६ : ११५, १२. जातायानुब्रूहि ८५ : ८३, ४.

• जाय सहि सुवः १७, १४ : २४५, १४. जिघर्म्यग्निम् १८, १ : २५०, १०. जिधर्म्यग्निं मनसा १८, १:२५०, ९. जिलानामूर्ध्वः स्वयशा उपस्थे ५. : २५५, १७. त होतरूपकयख १५, २१२, १. तञ्चक्षुः १८, २०:२७८, १०. * तच्छम्योः ७, ७:७३, ११. २० तत म चापः तत्कुषिः १८, २० : २७८, ११. O , २४ : ३१२, १. १८, तत्त्वा यामि १९, ६ : २९६, १७;

जीवा नाम स्थ २१, ६ : ३२६, ८. २१, १ : ३२३, २. जुषख सप्रभ्यस्तमम् १०, १५ : ११४, तत्त्वा यामि णा वन्दमानः १२. १६. जुषाणो यतुः १४, १४ : १८५, ६. ** जुष्टं निर्वपाम १२, २१ : १५२, ८.

• जष्टिर ि७, १६८, १३. जष्टो वाचो भूयासम् १४, १७: १८७, १५ २०,३०:२१६, १९.
• जुहरसि ५ ७:५८, ६.

जुहरसि घृताचौ गायत्रियाम्नी ५, ७:५८, ৩, जुहेहि ६, ३ : ६२,३. जूरसि धृता मनसा १४६, ८. १२, १६ : ज्योतिरसि १३. ९ : १६२ १९; १८, ३ : २८५, ५. ज्योतिरमि वैश्वानरं प्रनियै दुग्धम् १६, ३ : २१९, ७. ज्योतिरापाम १८, १६:२६८, २०. ज्योतिर्मा अमि वनस्पतीनामोषधी- नाथ् रसः १३, १६ : १७१, ९. ज्योतिर्मे यच्छ १९. ३ : २८५ ६. ज्योतिषे वाम् १८, १६ : २७०, १९. * ज्योतिषे हिंकुरु १६,३ : २१९, १. ज्योति त्वा सादयामि १९ : ५, २८८, १२.

• ज्योतिष्मतीम् २, ८:२७, १६. * ज्योतिमन्तं त्वा १८, १:२५०, १२. ज्योतिस्त्वा ज्योतिषि ५, ४:५५, १०.

२२ : १५.२, १६; १८, १७:२७९, १४; १८, ६ : २९१, ७. तत्र गच्छ यच पूर्व पता: १८, १८:२०५, ४. तत्सवितुर्वरेण्यम् २८:२७, ११. तदजा १८, २०:२०८८ तदन्तरिक्षम् १८, २०:२७८, ६. तदयम् १, ११ : १२, १६. तदवः १८, २०:२७८, ११. ** तदश्विनौ भेषजेन २०,३०:३१६, ** २१. नदस्य प्रियम् १७६ : २४०, १० तदायुः १८, २०:२७८, १०. तदित्पदम् २१,१६:३३२, १४. तद् ऋतम् छ, छः ८५, 1. गौः १८, २०:२७८, ८. तद्दिशः १८, २०:२७८, २. तद् द्यौः १८, २०:२७८ 4. तहिरण्यम् १८, २०:२७८, ९. तद्रावो यद्य सवितुर्वरेण्यम् १६. १६ : २२८, १२. तद एतत्पुरो १८, १६:२६८, ४. १८, २०:२०८, 0. तद्विष्णोः परमं पदम् १०,९ : १०८, तदु वाक १६; १८, १८ : २७५, ११. तनूनपादसुरो विश्ववेदाः १८, ५ : २५६, ३. ** * ( ३६५ ) €. तनूं त्वचम् १०, २१ : १२०, असि ध्रुवं तनुवं मे पाहि २१, तनूपा १४ : ३३०, १४. तन्तुं तन्वन्रजसः १६, १९ : २३१, २.

• तं त्वा जुषे १ ० १ : १०२, १४. " तं त्वा प्रपद्ये १८१६ : २६८, १०. तं त्वा समिद्भिरङ्गिरः १, ६ : ७, १६. narani तन्नो विश्वतो महत् १८, १६ : २३८, १३. नौ सद १४, ८:१८०, ११. तन्मे १४, ८ : १८०, १३. तपश्च तपस्यश्च १९, ४ : २८६, १७. ** तपश्चि त्वा १८, १४ : २६६, ९. तपसस्तनूरसि १२, १८ : १४८, ७. ** तपस्या नामापः स्वादाता पृथिवी- माविशत २१,२ : ३२३, १७. तपो बग्ने १३,९ : १६६, ६:२१, १ : ३२३, ८. तपोऽसि १३, ९: १६३, १. नमभिशौच १०, २२ : १२१, ३. तं प्रलया १५, १६ : १९९ १९. ** तं मे देवा रक्षन्तां प्राणान् मे २०, ३० २ : ३१७ : ५; ७. c ** तथा १८, १७२: २७३, २०; २२. तया देवतया १८, १४, १५ : २६६, १३; २६७, २. तया देवतयाङ्गिरखद् बुबा सौद १८, ९ : २६०, १; १८, १६ : २६८, १७. तथा देवतयाङ्गिरखद् ध्रुवे सौदतम् १८, १७:२७४, १३. तयोर्देवानामधिभागधेयम् १४, ४ : १७६, ७. तरणिर्विश्वदर्शतः १५, १७:२००, ११; १८, १० : २६०, १८. तस्मा इन्द्राय सुतमाज्जुहोमि स्वाहा १५, ३०:२०८, ६. * तस्मिन्नसौद ५ ८:५८, ३. ** तस्मै मित्राय सुतमाजुहोमि स्वाहा १५, २०:२०८, ६. तस्मै रुद्राय नमो अस्तु देवाः १८, २१:२८२, १७. तस्य ते पवित्रपते पवित्रेण १२, ७: १३८८, ४. तस्यां सुपर्णावधि यौ निविष्टौ १४, ४ : १७६, इ. १६, १२ : २२६, १. तस्यै ि ता अस्य हृददोहसः १८, १२ : २६३, १०; १८, १५ : २६७, २ : १८, २१:२८२, ६. ना सवितुर्वरेण्यस्य १, १४ : १५, १३. ताथ् सवितुर्वरेण्यस्य चित्राम् १९० ६ : २६४, ८. ता ते विश्वा परिभूरस्तु यज्ञम् १२. २१: १५२, ११.. तान् गायत्री नयतु प्रजानती १८, २०:२७७, १४. तान्ददन्ते कवयो विपश्चितः १८, २०:२७७, १७. तान्यज्ञस्य मायया १८, १४ : ६. २३४, १८. तान्वषो गृह्णातु ८, १२:८७, ताभिराद्रव १२, २३:१५३, १५. नामाशिषमाशासे तन्तवे ज्योतिष्मतीम् २,८:२७, १४; ७, १३ : ७८, ४. तामाशिषमा मुख ज्योतिमतम् ७, १३ : ७८, ५. ** तिष्ठ होतः १६, २५ : २३५, ५. * faen at: C, (: 58, < तिस्रो ६:८३, ** सौत्राय् आशीर्वतः कुरुध्वम् १६, १३:२२६, १६. तुथो वो विश्ववेदा विभजतु १६, ६ : २२१, ६ ( ३६६ ) तुथोऽसि विश्ववेदाः १४, १२ : १८३, १५.. तुभ्यं ता खङ्गिरस्तम २०,२: २६८, ११. टतौयस्य सवनस्यर्भमतो.. सीमान्प्रस्थि- तान् प्रेष्य १६, १३ : २२६, १९. * टतौयस्य सवनस्येन्द्राय पुरोडाशा- स्थितान्प्रेष्य १६, १३ : २२६, ११. * तस्य सवनस्येन्द्राय पुरोडाशाना- मनब्रूहि १६, १३ : २२६, ११.
• दतौयस्याम् ० ४ : १०४, १३.
• हृतौयस्यै ३,७:३८, १३. तौयस्यै दिवः ३, ५:३६, ११. होव: १६, १४:२२७, १०. टम्पन्ताथ् तेजसे त्वा ५ ३ : ५.४, १४. * तेजसे में आजसे मे वर्ष से मे १५, २२: २०३, १०. तेजसे मे वर्षोदा वर्चसे पवख १५, २२ : २०२, 9. तेजसे वाम् १८, १६ : २७१, ७. तेजः सदसि १८, २०:२७८, १९. * तेजिष्ठा ते ५, ७:५८, १. तेजोऽनु प्रेहि ५, ३:५४, १५; १३, १२ : १६५, १८. तेजो मे यच्छ १८, १० : २७३, १७. तेजोविदसि १६, १० : २२३, ११. तेजोऽसि भू, ३ : ५४, १४; १३, १२ : १६५, १७; १७, १५ : २४६, ; १८, १७ : २७३, १७. ते ते धामानि १०, ९ : १०८, ८; १७, ६ : २४०, १०. * तेनर्षिणा १८, २० : २७८, १२. तेनातिष्ठद्दिवमन्तरिक्षम् १८, २० : २७८, १२. वेनेतु यजमानः खस्त्या १८, २० : २७८, ३.
• ते नो अर्वन्तः १७, १४ : २४५, ७. वेभ्योऽग्निभ्यो हुतमस्त्वेतत् १८, १४ : २८३, ३, ५ १०. a ते मामवन्तु २१, १५ : ३३९, ३. यन्तु प्रज्ञानन्तः १८, २० : २७७, १६. ते राजन्निह विविद्यन्ते १८, ४ : २५.४, १६. तोते रायः १२.१७:१४७, ८. तौ देवौ शुक्रामन्यिनौ १५, २९ : २०८, १० चयस्त्रि १९त् २०, ३८ : ३२२, ६. चयन्तिन्तवः २०, १३ : ३०६, १४; २०, १५ : ३०७, ९:२०, १६ : ३०९, २०१ ३१५, ८. 2 २८: वयस्त्रिंशस्ते ( शं ते) अग्ने अग्रे प्रतिष्ठानं तन्मे वग्ने प्रतिष्ठानम् १८, २१ : २८२, १. वातारमिन्द्रम् २०, २०:३१६, २१. दाम १,१२:१३, ११. format ते ग्रे यौवन्तौ तौ मे अने चौवन्तौ १८, २१ : २८२, १. चिरेकादशास्त्रिस्त्रयस्त्रिः १८, १ : २४६, १०. त्रिटते व शिरस्तन्मे धने शिरः १८, २१: २८१, १४.
• त्रिष्टको अग्रे शिरस्तेन माभिपाहि १८, ** २१: २८२, ३. त्रिष्टत्पलाने दर्भः ३, ५:३६, १२. विष्टुप् छन्दः १८, २०:२७८८. चिटमं त्वचा प्रविशामि १८, १९ : २६८, १०.

त्रिष्फलौकर्तवै ४ ७:४७, १. चिष्फलौक्रियमाणानाम् ४७, ४. चौणि पदा विचक्रमे २४०, १०. ४, १७, ६: चैटभः पन्थाः १६,२ : २१८, १२. * चैटुभेन छन्दमा रात्रिमिएकाम् १८, ल : २६०, २. ** त्रैष्टभेन इन्दसा वबादी वलगः १४. ७: १८० १.

( ३६७ ) वैष्टुभोऽसि १५७, १३, ३:१५७, ८ : १३, ११ : १६५, ८. त्र्यम्बकं यजामहे ८, ११ : ल्ट, ए. १८, २ : २८४, ११. त्वय् सोम तनुक्रमाः १४, १४ : १८५, है. त्व मोम पिटभिः संविदानः ८, हुई, ११. त्व सोम प्रचिकितः १२५, १६. ११, ५ : व सोम प्रचिकितो मनीषा ८,७ : लई, प्र १७ सोम मडे भगम् ८,७:०५, १३. ** त्वं हि नावुभयोः सुवो रोह १७, १४ : २४५, १७. त्व ने अग्निना २०, १८ : ३०९, १६. त्वचं टौष्व ४, १०:४८८

• त्वत्पितारः २, १०:२९, ८. २,१० * त्वं दीक्षाणामधिपतिरसि १२, ७ : १३८, ९.
• त्वं देवानाम् ४, ४:४३, १३.

त्वं नः सोम Q 2 ३ : ३०० १०. त्वं नस्तन्तुरुत सेतुरने २०, १५ : ३०७, . त्वं नो अग्ने १.२० : २१, ११. त्वं नो अग्ने भिषग्भव १८, १० : २६०, १०. cane ईडितः ८,८: लंड, ७. पति: १३, १०:१६४, १०. त्वमग्रे तपास १२, १० : १४०, ११; १२, ११२ : १४१, ६; ७; २०, ७: ३०२, १५ ; २१, १५ : ३३२, २. त्वमग्रे प्रथा मि ८ २:७८ १५ ; 2 २०, २०:३१०, ८, त्वया वेदिम् ७, ११ : ७६, ११. त्वया हि नः पितरः सोम ८, ७: ई, ६. वौमती ते सपेय १२, १७:१४७, १० : १३, १० : १६४, ११. त्वां वृत्रेष्विन्द्र सत्पतिं नरः १६, ५ : २८९, १३.

• त्वां काष्ठास्वर्वतः काष्ठास्वर्वतः १९, ५ : २८९, १४. त्वां चित्रश्रवस्तम १८, ५ : २८७, ७ ; १८ : २८०, १८. है त्वामने पुष्करादधि १८, १ : २५०, १८.
• त्वामग्ने मानुषौरौडते २०,८:३०३, २. त्वामने दृषभम् १८६ : २८०, ४. त्वामने दृषभं चेकितानम् १८, २१ : २८२, ५. त्वामग्रे समिधानं यविष्ठ ७, १८ १. ६ : स्वामिद्धि हवामहे १८५ : २८८, १२. त्वामु ते दधिरे हव्यवाहम् १०, १५ : ११४, १४. त्विष्यै त्वा १३, १३ : १६६, १४. त्वे रायः १२, १७ : १४७, ७. * त्वे वस्तुनि ० द ७: ३०२, १८. दवाभ्यां मलिम्लून १८, ७:३५८, १३. दचक्रतुभ्यां मे १५, २२:२०२, ४. दक्षाय त्वा ४, २:४२, ८ ४, ३ : ४३. दक्षिणत एत ७, ३ : ७०, १२. दक्षिणसभ्य उपदर्तयै ७, ३ : ७०, ११. दधन्वे वा यदोमनु १५, ९: १९५, ८. दधिक्राव्णः १६, २२ : २३२, २०. दधिक्राव्णी चकारिषम् ७ १२: 00, £. दधिधर्मस्य यज १६, ३ : २१९, १२. दविरसि ई, : ६६, ५. ** दर्भेन यच्ये ३,१:३२, ८.

( ३६८ ) दिवे त्वा ५ ५ ५.६, ते तनुवो यज्ञ ६, १० : ६६, १५. दश प्राचीर्दश भासि दक्षिणाः १३, दश १० : १६४, २. ** दशभिः कलशौ मृड्डा न्युज १६, * १८ : २२६, १७, दशसु सौद १८, २०:२७८, १८. दहन् रक्षासि विश्ववा १८, ४ : २५५, ४. दानवः स्व पेरवः १३, ११:१६५, ५. दानाय समिधीमहे १८, ४:२५५, १३. दाशेम हव्यदानये १८, ६२ : २९०, १ : २. दिवः खोलो ऽवततः ৩, ६ : ७३, ७, ११ : ७७, ६. , ५.. दिवः पृथिव्याः ९, १२:१३, ६. दिवं गच्छ १८ : २५९, ५. दिवं गच्छ सुवः पत १६, ६ : २२१, ४. दिवं तपसस्त्रायस्व १३, १०:१६३, १२.

• दिवमग्रेण १०, २:१०३, ३. दिवः शिल्पम् ५ ३५.४, १. दिव स्कम्भनिरस ४, ८ : ४०, ५. दिवस्त्वा परस्यायाः १३, १३ : १७०, ८.
• दिवस्वा वीर्येण १,१०:११, १४ ; १, ११:१२, १७ १,१२:१३, १४ : १, १३ : १४, १५. दिवस्परि २,८:२८, १. दिवस्परि प्रथमं जज्ञे यग्निः १८, ९ : २६०, ४. दिवः स्वनुरसि १०,९ : १०८, १७. * दिवि देवान्दृड १६, १८ : २३१, ६. दिवि श्रयख १८, १६ : २७१, १४. दिवि सौद १८, २० : २७८, ७. दिविस्पृङ् मा मा हिसौः १२ : १६५, १६.

१३, १४, १० : १८२, ११५, ८ : १९४, १२; १९, ६ : २९०० ९. दिवोऽषि पृष्ठमस्थात् २७८, ३. १८, २०: दिवो नाके मधुजिका चमच्चतः १८, १६ : २६८, ६. दिवो भागोऽसि ७, २:००, २७, ३:७०, दिवो रुका उरुचक्षा उदेति १‍ १८, १०:२६०, १८. दिवो वा विष्णु उत वा ष्टथिव्या: १८, १८ : २०५, १२. दिवो वा विष्णो १४, ६:१७८, ६. दिव्यं श्रामाशास्ते ८, ७८४ २. दिशः स्वाहा ८, ७० : ८४, ८, दिशां लृप्तिरसि ७, २६८, १८: दिशो जिन्व ७, १ : ६६, १०. दौक्षित वाचं यच्छ १२. १२ : १४३, १. ** दौदिता मेऽमि खाहा २, ९ : २८, ११. दौदिदि २८ : २८, ११. * * दौद्यासम् २,९:२८, ११. दीर्घामनु ४, ८ : ४७, १२. दुरः ८६ : ८छ्, है. दुर्मित्रास्त भूयास्मान् द्वेष्टि यं च वयं द्वियः १६, २५ : २३५, १५. ** दुःखन पापस्वत्रोपमुक्त ब्रह्माहमन्तरं . मुग्रवध २१,२:३२३, १८. दुहां वे द्यौः पृथिवी पयः १८, २१ : २८२, १४. ** दुद्दाम यज्ञ सुनवाम सोमम् १८ २१ : २८२, १२. दूर्वा रोहन्तु पुष्पिणौः १८, १५ : २६७, ५. दृश्च गाः १८ : ११७, ३,८:३८, २० : १ हन्तां दुर्याः ४६:४५, ४. Q , ( ३६६ ) ** इख देवि पृथिवि १८, ७ : २५७, १२. ढे स्थः शिथिरे समौचौ १५, २३ : २०४, ३.

• हशानो रकम उर्व्या १८, ७:२५८, १. देवकृतस्यैनसोऽवयजनमसि खाचा १६, २२: २३२, २. देवङ्गममसि ३, ४ : ३५, १५. ** देवपिटबर्हिः ८४ : ९३, ५. देव पुरवर सध्यासं त्वा १३, ५ : १५८, ९ ; १३, ६ : १५९, १५; १३, ७: १६०, ३; १३, ९: १६२, ११, १३, १६ : १७१, ५. * देवबर्हिः ३, ४ : ३४, १८३, ४ : ३५; ३. देवयजनवान् भूयाः १२, ३; १३४, १. * देव वरुण १२, ३: १३३, २०. देवश्रुतौ १४, ५ : १७७, देवतानि प्रव १२, ६: १३६, ३. देव सवितः प्रतुव यज्ञम् १७, ८ : २४१, १४. देव सवितरेतते ७, ३ : ७०, १७. देव सवितरेतते प्राह १७, (: २४०, १२. देव सूर्य सोमं क्रेष्यामः १२, १८ : १४८, १५. देवस्वा सविता ३,७:२८, १२. देवस्त्वा सविता मध्वानक्तु ५,८: पूल, ७, १०, १: १०२, १५; १० ८१: १०७ १८; १०८, , २; १३, ९ : १६२, १५. देवस्वा सविता श्रपयतु ४, १० : ४८, १०. देवस्त्वा सवितोद्वपतु १३, ५ : १५८, १७, १८, २: २५.३, १३. देवस्य त्वा २, ३ : २४, १०; ३, ३ : ३४, ୯ ; ३, ४ १७; ४, ४:४४, २४:४५, १० ३४, ४८:४७, ९४, ९:४८, १० ४, ११ : ५०, ६, ७, १८, २ १०, ३: १०४, ६ : १०, ७:१०७, : ७ १०, ९ : १०८, १२:१०, १० ११०. ३ : १३.१: १५.५, ५; १३, ११ : १६४, १५; १४, ७: १७८, ८; १५, ११ : १९६० ३; १८, १ : २४९, १४; १८, ९ : २५९, २०; १८, १९:२६२, १२, २१ : १६; १८, ९ : २८६, १.. देवस्य त्वा सवितुः प्रसवे १५२, ७, १८, १: २५०, १३. देवस्य द्रविणस्यवः १८५ २८९, २. देवस्य वः सवितुः प्रसवे मधुमती’ साद- यामि १८, १६६ : २७०, ११; १४; १८ २७१, २ ६; ६. देवस्य सवितुः सवे ५, १५२, १. देवस्याहम् १७, १३२ : २४४, १३ १४. देवः सविता वसोर्वसुदावा १२, १४ : १४४, १०. देवाः पितरः ६, ५ देवा गातुविदः ३, ६३, १४. १:३२, १२; १६, २ : ७, ११ : ७७, २. देवा ग्रावाण इन्दुरिन्द्रः १६ २१७, १७. देवाञ्जनममन्यज्ञः १२, १९: १४२, ३; २०, १९ : ३१०, ; २०, २७: ३१५, २: २१. १: ३२३, २:२१, १५ : ३३१, ९. देवा देवेभ्यस्परि १८, २०:२७७, १३. देवा देवेषु पराक्रमध्वम् ३ २: ३३, १४. · देवा देवेषु पराक्रमध्वं प्रथमा द्वितीयेषु factoryday १८ १ : २४९, ९. देवानां यान्यसि १८, ४ : २८६, १६. देवानां त्वा १३, १२:१६५, १७, * देवानां त्वा पत्नीदेवौः १८, १ : २५३, ५. देवानां देवयान्यसि १८, ४ : २८६, १७ 24 देवानाम् २०,२ : २९९, ४. देवानां पत्नीः ५, ३ : ५४, ६. ** देवानां पत्नीभ्यो ऽनुब्रूहि ७, ३. ( ३७० ) देवानां परिषतमसि ३, ४ : ३४, १५. ** देवानां पितृणां परिषतमसि ८, ४: ल३, ५. ,
• देवानां ब्रह्मवादम् ७:१७. देवान्यज्ज ७, ४ : ७१,७, देवाय सवित्रे ऽनुब्रूहि १६, १५ : २२८, ३. देवाय सविचे प्रेष्य १६, १५ : २२८, ४. देवास दूह मादयध्वम् २०, २८ : ३१५, १४. ** देवास्तच्छभयन्तु सर्वम् २०, २० : ३१६, २२. देवास्त्वा मन्थिपाः प्रणयन्तु १५, २७: २०७, १२. देवास्त्वा शुक्रपाः प्रणयन्तु १५, २७ : २०७, ११. देव द्यावापृथिवी १३, १ : १५५, १४. * देवौ द्वारौ १५, २३ : २०४, ७; १५, २८: २१६, ७. देवौमद निर्ऋतिं बाधमानः १४ : २६४, १८. १८, देवौरापः ८, १४ : ८९, ११२. १४ : १४५, ३; १५, ६ : १९३, ५. १६, २६:२३५, २०. देवौर्वौः १३,२ : १५६, ३. देवेभ्यः कल्पख १०, १५ : ११४, ३. देवेभ्यः पिटभ्यः स्वाहा २०, २८: ३१५, १२.

** देवेभ्यः पिटभ्यो जटम् ८ ४ : ८३, ४. देवेभ्यः प्रातर्यावभ्यो होतरनुब्रूहि १५. ३. १८१, २०. देवेभ्यः प्रेष्य १०, २१ : १२०, १. देवेभ्यः शुन्यध्वम् ४, ७:४७, १. देवेभ्यः शुभ्वख १०, ४ : १०४, १६; १०, १५ : ११४, २. 24B * देवेभ्यः शुन्ध्यध्वम् ४, ७:४७, २. देवेभ्यः शुम्भध्वम् ४,७:४७, २. देवेभ्यः शुम्भख १०, ४ : १०४, १६; १० १५: ११४ २. देवेभ्यस्त्वा मरोचिपेभ्यः १५, १२ : 2 १९७, १४. देवेभ्यस्त्वा ३, ४ : ३४, १८; १५, २६ : २०६, ७. देवेभ्यस्त्वा देवयुवं यज्मि यज्ञस्यायुषे जयम् १५, ३७:२१५, ५. देवेभ्यः स्वाहा १० १३ : ११५, १२. देवेभ्यो हव्यवाडसि १८, १०:२६०, ११. देवेषु हव्यवाहनः १८, १०:२६०, १०. देवो देवमेतु १२, १ : १२२, १२. * देवो देवानाम् १५, १२ : १८७, ८. देवो वः ३, ३: ३४, ५ ; ३, ३७, ९ ; ४, २: ४२, १३; ४ : ७:४६, १८ : ४८:४७, १३ : ४, ८ : ४८, १२५ ४५, देवौ यज ९, १० : ८, १२१६, २५ : २३५ ला देहि मे ३ : ९२, ५. .. देवीं धियं मनामहे १२, १३: १४३, १०. ** देव्या वध्वर्यव उपहतोऽयं यजमानः ६, १२ : ६८, १०,

• देव्या होतारा ८, ६ : ८३, ८. * दोषावस्तोर्नमः खाच्चा २, २:२२, ११. * दोह्याच वे १ ८. १२. 2 द्यां ते घूमो गच्छतु १०,२१:१२०,८. द्यावा नः पृथिवी ८, १ : ०८, १०. द्यावाशथिवीभ्याथ् स्वाहा १२, १३ : १६७, ८. द्यावापृथिवीभ्यां वा परिग्टहामि १३, १२: १६५, १४; १६, १९ : २३१, ३. ( ३७१ ) द्यावापृथियोरधि निर्मितः १८, २० : २७८, २. द्यावा होत्राय पृथिवीम् १८, ४ : २५५, १४. द्युतानस्त्वा मारुतौ मिनोतु १४, १०: १८२, ४, द्युम्नाय त्वा १३, १३ : १६६, १५. द्यौरपराजिता १८, ४ : २८७, १. द्यौरसि जन्मना वा १८, २१ : २८०, १८. afaagini नचचाणि जरायु सूर्यो मोष्टष्टिः पौयूषः १८, २१ : २८१, ४,
• द्यौचेमं यज्ञम् ३,८:३८, १८. * द्यौश्मम् ३, ७:३८, ८. द्यौस्ते पृष्ठम् १८, १ : २५०, ७. द्रवस्कन्द १५, टः १९५, २; १५, ११ : १८७, १ १५, १९ : २०१३ १८, १७:२७२, १८ १८, १९ : २७६४; २१, १५ : ३२१, १४. द्रमस्ते दिवं मा स्कान् ४, १२ : ५.१, १. द्रविणे सौद १८, २०:२०८, १५. * द्विषरध्या ऋणया न इयते १८, १६ : २६८, द्वे द्रधसौ १५, २२ : २०३, १. वे स्रुतौ श्ट्रणवं पितॄणाम् ११,५ : १२५, १२. द्वौ समुद्रौ १५, २१ : २०२, २० १५, २२: २०३, १. ध धनजिदसि १८, २०:२७८, ल धनानां धनपते १८, २१:२८२, १३. वरुणमसि ४, ल : ४८, २. धर्नासि धरुणः १७, १५ : २४६,७. धर्चमति ४, ९ : ४८ १. धर्मासि ४ : ४८, ३; १३, १३: १६७, ९. धर्षा मानुषान् १०, १० : ११०, ५.. धा असि ५, २:५२, १३. धाता ददातु सुमनस्यमानः १८. १५ : ३३१, २१. धाता रातिः १८, ७: २०७, ७; २०, ३७:३२१, ६. धाता रातिः सविता १६, २२: २३३, ४. वामभ्यस्त्वा १८, २०: २७८, २०. धामसु मौद १८, २० : २७८, २०. धामासि १८, २० : २७८, २०. ५, ४ : ५५, ११. धाम्म्रो घाम्नः १०, २२ : १२१, ४.
• धाम्ने धाम्ने

वाम्यै त्वा १८, २०:२७८, २०. भिषणासि पर्वत्या ४, ८ : ४७, ७. faषणासि पार्वतेयौं ४, ८:४७, ८. धिषणास्वा १८, १२५.३ ७. धिषणास्वा देवौः १८, १ : २५३, ८. विष वि सतौ १५, ११: १९६, १६. धौरो यः शक्रः परिभूरदाभ्यः १८, १: २८३, ७. धुनिश्च १९, ६ : २९५, २. धूरसि ४, ४:४३, १२:४, ५ : ४४, ९; १२, १९ : १५०, १८; १५, २७:२०६, १५.. पुष्टिर ि२१:२२.६२, २, २ २३, १७; ३, ६:३७, १३, ४, ८:४७, १६. ध्रुवचितिः १९२ : २८४, ३. ध्रुवं ध्रुवेण हविषा १६. १९ : २३१, ६. ध्रुवमसि ४ ८:४७, १८; ८, ५ : ८३, १७; १५, ४ : १९२, ८. ध्रुवा च्यस्मिन् ३, ३:३४, ६.( ३७२ ) ध्रुवासि ७, ७:७३, ८; १०, ४ : १०४, १५ : १८, १ : २५२, ९: १८, १७:२७३, ८, ** ध्रुवासि घृताची ५,७:५८, १०. * ध्रुवासि वरणौ धनस्य ५, ७ : ५८, ११. ध्रुवासि पृथिवी १८८, १८; २७५, १५. ध्रुवोऽसि ५, ६ : ५७, ७; Ć, १ : ९०, ११, १५, १८ : २००, १५.. * ध्रुवोऽहम् ५, ६ : ५७, ७. नक्तोषसा १८,८:२५, २; १८, ६२ : २९४, २; ३; १८, ६ : २९६, ५. न जातो न जनिष्यते १८. ५ : २८८, ह. न त्वावा अन्य दिव्यो न पार्थिवः नमः सखीनां पुरोगाणां चक्षुषे १५, २३:२०४, ८, नमः सदसस्पतये १५,२३:२०४, ८. नमः सदसे १५, १३ : २०४, ८. नमः सु ते निर्ऋते विश्वरूपे १८, १३ : २६४, ८. नमः स्वर्यस्य संह १०, १५ : ११४, ६. नमः सोमाय राजे १२,१:१३२, ११. नमो वस्तु सर्पेभ्यः १८, १७ : २७३, ५. * नमोऽग्रयेऽप्रतिविद्धाय २, १० : २८, नमोऽग्रये भने १५, २३:२०३, २२. नमो दिग्भ्यः ८ ७८४, ११. नमो दिवे ४, ११ : ५०, १२:१४, ४ : १७६, २; १४, १३ : १८६, १५; १५, २३ : २०४, ८. नमो दिवे नमः पृथिव्यै १३, १२ : १६६, १०. १९. ५ : २८९, ९. ** न न्यस्तमार्त्विज्यम् १२, १:१३२, १०. ** न पुरस्ताद व्युत्क्रामत १८८ १२. नभश्च नभस्यश्व ८, १३ : ८, ५; नमो देवेभ्यः १४, १६ : १८६, १५. नमो ब्रह्मणे ४ २ : ४२, २. १४, १९ : नमो मित्रस्य १२, २० : १५१, १४.

• नमो यमाय मख १५, २३ : २०४,

.१५, २३ : ** * १९. ३:२८५८. नम इन्द्राय इन्द्राय मखघ्ने १५. २३: २०४, १. नम ईशानाय प्रजाः ( ? ) २, ४ : १९, ६ : २९१, १३. २४, २०. नमः क्षत्तभ्यः नमः पृथिव्यै नमस्कृत्या मा पाहि १५, २३ : २०४, १०. १५, २३ : २०४, २. 3 नमस्त खातान १ ० १४ : ११२ : १५. नमस्ते अस्तु १८, ७:२८७, ६. नमस्ते रुद्र मन्यवे १९, ६ : २९१, १२. नमस्ते हरसे शोचिषे १८, ६ : २८३, ५; ३०, ३३ : ३१९, २. नमः सखिभ्यः सन्नान्मावगाव १०० २२: १२१, ८. नमो रुद्राय मखन्ने २०४, १. नमो रुद्राय वास्तोष्पतये १६, २४ : २३४, ५.

• नमो रुद्रेभ्यः खाचा २१२:३२४, १. नमो रुद्रेभ्यो ये दिवि २९१, ११. १८, ६ : नमो रुद्रेभ्यो येऽन्तरिक्षे १८,६ : २९१, २०. नमो रुद्रेभ्यो ये पृथिव्याम् १९ ६ : २९१, १६.
• नमो वर्ष्याय च १८, ६ : २९१, १५. नमो वाचे १५.५, २; १३, १: १३, ७: १६०, २.
• नमो वायो २१.२: ३२४, २. नर्य प्रजां मे गोपाय १.१४ : १६,४. ( ३७३ ) न वा उवेतन्दियसे २०, ३५: ३२०, नवो नवो भवति २१,३ : ३२४, ७. नसोः प्राणः १८, १७:२७२, १२: १८. १ : २८३, १. ते न (हि) ने तनुवै ३२३, ८. २१,१:
• नाकोऽसि १,१२:१४, ४. नानददु रासभः पत्वा १८, १ : २५.१, १३. नाना प्राणः १०,१३२ : १११, १७ ११२, ११. नाना हि वां देवहितं सदो मितम् ११. ५ : १२५, ११, * नान्दीमुखाः पितरः सानुगाः प्रियन्ताम् १. ४ : ५, १३. नाभिस्त श्राप्यायताम् व्याप्यायताम् १०, १४ : नारिरसि १३, १ : १५५, ७, ११३, ५. ** नाहोनोऽग्निष्टोमः १२,१:१३२, ८. निकाव्या २०३ : ३००, ८. ** निग्रामं च ७, ५ : ७१, १६. नियाभ्या स्थ देवश्रुतः १५, ८: निवेशनः संगमनो वसूनाम् १८ १४ : २६५, ९. निषसाद ष्टतत्रतः १, १४ : १६, ९. निष्कृतादावमवटम् १८. १५ : २६७, ‘. निष्टतम् ३:३०, १२. वृक्षसं त्वा १५, २०:२०२, ७. * टषदं त्वा द्रुषदम् १७, ९ : २४२, ४ . टषदे व १९, ६ : २८३, ६. नेवा वातः स्कन्दयात् १३, १३ : १६७, ३. नेटः पत्नमुदानय १५, ५: १९२० १६, १६, १८ : २२८, १५. नेटर्यज १५, २० : २०९, १७. हास्य अपि किंचन १८, १४ : २६४, १४. न्यर्बुदे सौद १८, २० : २७९, २०. प १९४, ९. ** निदधामि १८, १३ : २६४, ३. निधनेन त्वा छन्दसा सादयामि १९. ६ : २६०, १४. नियुते सौद १८, २०:२७९, २०. * निरमुं नुद ७, १३ : ७७, १७. * निरस्तः शण्डः सहामुना १५, २९ : २०८, ११.
• निरस्तो मर्कः महामुना १५, २९: २०८, १२. निरतो वलगः १४, ७:१७९, १८. नित्यै त्वा १२, १४ : १४४, १३. नित्यै स्वाहा २०, २८: ३१६, ७. * निर्दग्धम् ४ ९ : ४८, १० ३
• निर्मा मुचामि १०,१७:११५, १८. पङ्क्ति मज्जा प्रविशामि १८, १६ : २६८, १२. पङ्क्तिछन्दः १८, २०:२७८, ११. पङक्तिम्छन्दसः १७, ५ : २४०, २. पञ्चदशौ वेने बाह तो मे ने बाह १८, २१:२८१, १५. * पञ्च दिशो देवौः १८,६ : २९३, १७. * पञ्चषानौन् १, १४ : १६, ६. १. पञ्चधाग्नीन्यक्रामत् १,८ : १०, * पञ्चानां त्वर्तुनाम् ५, ४ : ५५, १२. * पञ्चानां त्वा पृष्ठानाम् ५, ४ : ५५, १३. * पञ्चानां त्वा वातानाम् ५, ४ : ५५, ८. * पञ्चानां त्वा सलिलानाम् ५, ४ : ५.५, १३. 3 पत्नि कति ते जाराः ८ १२:८७, भू. पत्नि वाचं यच्छ १२, १२ : १४३, १. पत्नी संना ८१०८६१२ ८, १ : ९०, १३. पनौं मा हिसौः २०, ६:३०२, ६. ( ३७४

पदा ते क्रौणानि १२, १८ : १४९, २. पदे पदे पाशिनः सन्ति सेतवः १८, १६ : २६८, ७. पद्म सौद १८, २०:२७८, २१. पद्मा नामासि १२, १ : १३२, १३. पयखती रोषधयः ३, २१:२३, १०; १४; ७, १४ : ७८, ११; १२, ६: १३७, २. पर उ ते ३ २ : २९९, १. परमस्याः परावतः १८, ७:२५८, ७. परमेठी देवता १८, २० : २७८, ११. परस्या अधि संवतः १८,७:२५८, ६. पराध्माता अमित्राः ४,७:४६, १२. परापूत रक्षः ४,७: ४६, ११.. परार्धे मौद १८, २० : २७८, २१. परि विविधध्वरम् १८, ४ : २५५, २. परि त्वा गिर्वणः १४, ६ : १७८, २. परि त्वाग्रे पुरं वयम् २,८:२७, १३. ** परिधिं नः कुरु २०, २५ : ३१३, ९. परि प्रागादेवो अग्निः १८, ४ : २५५, ३. परिभूरग्निम् १५, २२ : २०३, २. परि यो रश्मिना दिवः २६०, १५. परिलिखितम् रक्षः १८, १० : परिलिखिता वरात्तयः १२, १७ : १४७, ५. परिलिखितम् १०, ३: १०४, ६ १०, ७: १०७, ; १४, ७ १७६, १०. परिवत्सरीणां स्वस्तिमाशास्ते ८, १३ : छळ, ह. ; परिवारे सौद १८, २०:२७८, १८. परि वाजपतिः १०, १२ : १११,९;’ १८, १:२५०, ११; २०,२: २९८, १५. परि वाजपतिः कविः १८, ४ : २५५, ३. परिवौरस १०,९: १०८, १६. * परि वृत्राणि सक्षणिः १८, १६ : २६८, ५. परिषद्योऽसि पवमानः १४, १३ : १८४, ५. परिस्तृणीत ३, ९ : ३६, १५. BE, परेवासम् २०, २२ : ३११, १२. पर्जन्याय प्रगायत ८ ३८०, १६. पर्जन्यो देवता १८, २०:२७८, ११. पर्यप्रये क्रियमाणायानुब्रूहि १०, १२ : १११. C.

• पर्यष प्रधन्व वाजसातये १८, १६ : २६८, ४. पवमानः सुवर्जनः १२, ७:१३८, O ३४:३१८.८. * पवित्रं ते विततम् १५, १४ : १९८, २; २ १३. पविचे परि षिच्यते ३१८, ६. २०, ३३ : पवित्रे : ३६ :३७, ६. * पशुभिः १३, ६ : १५८, ६. पशुभ्यो में बचदा वर्चसे पवस्व १५, २२: २०३, ७. पशूना शर्मासि ८, १० : ९८, १९. ** पशूनां त्वा भागमुत्सृजामि ३, ४ : ३४, १५.. पशून्मे यच्छ २, ४ : २४, १९.
• पातं मा द्यावापृथियौ ४ २ ४२, 2 ४; १५, २४ : २०४, १४. पायुक्त श्राप्यायताम् १०, १४ : ११३, ६. * पाहि माग्रे ३ : ६२, १०. पितरः पितामहाः १८, २०:२८०, १३. पितरो भूः १२, १: १३२, १४. पिता मातरिश्वा १९, ६ : २९२, १७. पिटभ्यस्त्वा २५:२५, १६. * पिटभ्योऽग्रिष्वान्तेभ्योऽनु स्वधा ९, ८: लख, १. ( ३७५ ) पिभ्यो धर्मपेभ्यः खाचा १३, १३ : १६७, १०.
• पिटभ्यो बर्हिषयोऽनु स्वभा रई, १४. पितृञ्जनमगन्यज्ञः २१, १५ : ३३१, १२. पितृञ्जिव २, ५ : २५, १६. पितृणा सदनमसि १०, ८:१०७, 3 १६ : १४, १० : १८२, २. * पितृ विभाषा, ८:५७, ३. * पितृम्बर्हिषदः स्वधा ८, ८:०६, १६. पितेव पुत्रं दसये वचोभिः १८, १४ : २६५, १. पिन्वमानाय वा १८, २०:२८०, १. पिन्वमानासि १८, २०:२७८, २१. पिन्वमानेभ्यस्त्वा १८, २०:२८०, १. पिन्वमाने सौद १८, २०:२७० १७; १८, २०:२८०, १. पिहि मा १४, १२ : १८३, ६. * पिशाचहनं त्वा १८,२०:२७८, १२. पौपिवास सरखतः १, १७ : १८, १. पौवोsन्ना रयिष्टधः सुमेधाः १८, ५ : २५.६, ९. पुत्रमिव पितरौ ११,३ : १२४, ५. * पुनरनिश्चक्षुः १६, २१:२३२, १४. पुनरासद्य सदनम् १८, ११:२३१, १७. पुनरुर्जा १.२० : २१, ६, १८, छः २५८, ८; १८, १०:२६१, १; १८, ११ : २६१, १८. पुनर्मन: पुनरायुर्म यागात् १९, ७: २८७, ११. पुनर्द्धविरसि १५, ३७:२१४, १८ १५, ३८ : २१५, १४. * पुनस्त्वादित्या रुद्राः १, १९:२०, १६. पुनस्त्वादित्या रुद्रा वसवः समिन्धताम् १८, ११ : २६१, १८ २०, १८: ३०९, १२. पुनातु ते परिसुतम् ११, २: १२२, १०; १७, ९ : २४२.. पुरः कृणुध्वमायसौरष्टष्टाः १८, १२ : २६३, ५.. पुरा क्रूरस्य ५, २: ५३, १. पुरीषं वसानः खां योनिं यथायथम् १८, १८:२७५, ५. पुरीष्यासी अग्नयः १८, १६ : २६८, १३. पुष्योऽसि विश्वभराः २५०, १८; १५.१, ४.
• पुरुषसंमितः १८, १२ : २०, २३ : ३१४, ५. पुरुषमाम गाय १८, १७:२७२, १८.

---

पुरुषाः किं भरथ १८, १ : २५१, १४. १८, २ : २८४, १४. १६. ३: पुरुषो वयः पुरूरवाः ८, ५:८२, १५. पुरोडाशय् अलंकुरु २.१९, ४. पुरोडाशाथ् अलंकुरु १५, २०: २०१, १८. पुरोवातसनिरस १९, ५: २७८, २. * पुष्टिपतये पुष्टिः २१,७ : ३२६, १३. पुष्टिमतौ पशुमतौ ७, ११ : ७६, ८. पुष्टिर ि१७, १५ : २४६, १०. * पु मे वचदा वर्चसे पवध्वम् १५, २२ : २०३, ८.. ** पूतं तन: (?) १,८ : १०, ७. पूर्ण दर्वि ३२, ५. पूर्ण पश्चात् १,१७:१८, १४ : १८ : * * ५ : २८८, १२. पूषा ते ३, ४ ; ५ : ३५, १२; ३६, ५. पूषा ते ग्रन्थिं विष्यतु ५, ५ : ५६, ११. पूषा ते ग्रन्थिं नातु ५, ३:५४, ४; १२, ८ : १३९, ६. पूषा वे बिलं विष्यतु ५, ३:५४, ८. पूषा त्वोपावसृजतु १६५, २. १३. ११ : पूषा देवता १८ २०:२७८, १०. पूषाध्वनः १२, १६ : १४६,१७. ( ३७६ ) पूषा युनक्तु सविता युनक्तु १८, १५ : २६७, १४. पूषा सन्धा १२, १४ : १४४, ९. पूषासि २२:२३, ३; २, ५ : २५, १८; ३, ७:३८, ४. पूणे शरसे स्वाहा १३, १३ : १६७, ५. पूष्णे वाचा १३, १४ : १६८, १२. पृतनाजिदसि १८, २०:२७८, ८. पृथिवि देवयजनि ४, ११ : ५०, ८. पृथिवि पृथिव्या सौद १८, १८ : १८ २७५, पृथिवो कन्दः १९, ३ : २८५, १२. पृथिवीं तपसस्त्रायस्व १३, हः १६२, १६. पृथिवीमाक्रमिषम् १८६ : २८३, ६. ** पृथिवी वशामावास्या गर्भा वनस्पतयो जरास्वनिर्वत्सोऽग्निहोत्रं १८, २१ : २८१, १. पौयूषः पृथिव्यसि १८, १: २५.२, ८; १८, १७ : २७३, १६. पृथिव्यसि जन्मना वशा २८०, १६. १८, २१ : पृथिव्याः पुरोषमसि १८, ४ : २८६, ७. पृथिव्याम् १९०९ : २९४, ६. पृथिव्या यज्ञिये मौद १८, २०: २७८, १६. पृथिव्या संभव १२. ११; १४ : १४१, १६; १४५, ५.

• पृथिव्या संभवत २१,२: ३२२, १४. * पृथिव्यास्वा नाभौ ७, १: ६८, ३. पृथिव्यास्त्वा मूर्धन्नाजिघर्मि १२, १६ : १४७, ३.
• पृथिव्यास्त्वा सादने सादयामि १९, ५:२८८, ८. पृथिव्याः सधस्थात् १८, १:२४९, १९. पृथिव्याः संपृचः पाहि ३,४ : ३५, ७. पृथिव्युदपुरमन्नेन १८, १७:२७३, १६; १८, ५ : २८७, १९. पृथिव्यै वा ५, ५ : ५६, ७ ; १०, ८ : ५:५६, ७, १०७, १४; १५, १०४, १३; १९६ : २८०, ८. पृथिव्यै भागोऽसि ७,३:७०, इ. प्रथिये वर्मासि ४, ११:५०, ८. पृथिव्यै स्वाहा १९, ३:२८५, १५. पृष्टोदिवि १, १९ : २०, २; ८, ३:८०, १५; १८, १२ : २६३, १२:१८, २१ : २८२, १९:१६, १: २८३, ६. 2 १८, पोतर्यअ १५, ३०: २०९, १६. पोषाय त्वा ५, ५. ५.६, ে * पौर्णमासं हविः ३,२:३३, २. ** पौर्णमासेन यच्ये ३, १:३२, ७. ** प्र कारवो मनना वाच्यमानाः ५ : २५६, ६. प्रधास्थान्हवामहे ८, ११:८७, ३. प्रच्यवस्व भुवस्पते १२,२०:१५१,८. प्रजननमसि १७, १५ : २४६, १०. प्रजा का संवासय १,६८,८. प्रजां योनिम् ५, २:५३, १६. प्रजां योनिं मा निर्मम् ७, ५. : ७२, ६. प्रजाः पाहि १५, १६ : १९६, २०. प्रजानन्तः प्रतिगृह्णन्ति १०, १०: ** १०, द प्रजापतये त्वा १७, ९ : २४२, १७, १० : २४२, १३. प्रजापतये त्वा जुयं ग्टहामि १७, है: २४२, ८. प्रजापतये त्वा ज्योतियाते ज्योतियान्तं गृहामि १५, ८. १८४, ११. ** प्रजापतयेऽनुब्रूहि । १७, १७:२४७, ** प्रजापतये प्रेष्य प्रजापतये वादा ६. १:६१, ८. प्रजापतिनात्मानम् १८, २१:२८२, १५. प्रजापतिरसि ५, ९ : ६०, ४, * प्रजापतिर्दिशां पतिः १८, १९: २७६, १३. ( ३७७ ) प्रजापतिर्देवता १८८, २०:२७८, ९. प्रजापतिर्मनसा १५, ११९०, ८ १८५ : २८८ ११. प्रजापतिर्विश्वकर्मा युनक्तु १८, ७: २५८, १९.
• प्रजापतिस्सृष्टानाम् १,७८, १३. प्रजापतिस्त्वा सादयतु १६ : २६६, १३; २६८, १७. १८, १४ :
• प्रजापतिस्त्वा सादयतु दिवः पृष्ठे १९, ४: २८६, १८. प्रजापतिस्त्वा सादयतु पृथिव्याः पृष्ठे १८, १७:२७३. प्रजापते न त्वत् २०,५:३०१,१०; २०, २५ : ३१३, ११. प्रजापते न त्वदेवाभि १२२, ७. १६ १६, ८: प्रजापतेर्जायमानाः १०९ : १००, ५. प्रजापतेर्वर्तनि मनुवर्तस्व २०, २९: ३१३, १२. प्रजापतेर्विश्वति तन्वं तमसि खाहा 3 ११ : ३०५, ४.
• प्रजापतेस्त्वा प्राणेनामि प्राणिमि **

---

१०: १२, ४. प्रजापतौ वा मनसि जम्होमि १२, १३: १५.३, ११. प्रति क्षेत्रे प्रतितिष्ठामि राष्ट्र २०, २९ : ३१६, १३. प्रति वे जिका घृतमुचरयेत् १६, २४ : २३४, १७. प्रति त्वा वर्षष्टद्धं वेतु ४, ७:४६, ११. * प्रतिप्रस्थातः पशुं विशाधि १०, १७ : प्रजाभ्यस्त्वा १२, १८ : १४८, ११. प्रजाभ्यो वाम् १८, १६ : २७१, २. प्रजां मे यच्छ २, ३:२४, ८. प्रजास्त्वमनुप्राणिहि १२. १८: प्रजास्त्वामनु प्राणन्तु १४८, १३. ‘प्रजास्थालीम् १, ५ : ७, ६. प्राय वजम् ४.२ ४२, १६. प्र णो देवी १, १७ : १८,१८, प्रतकामि नभस्वान् १४, १८४, €. प्र तत्ते अद्य शिपिविष्ट नाम ३८ : ३२१, १७. प्र तद्विष्णुः १४, ७:१७९, ७. १३: ११५, १९. प्रतिप्रस्थातः पानेहि १५, २० : २०१, १८. ** प्रतिप्रस्थातः पशुशौर्षाणि विद्धि १८, ३:२५४, ५. प्रतिप्रस्थातः पशौ संवदख १६, १३ : २२६, ६. ** प्रतिप्रस्थात्तः प्रवर्ग्यं विहर १३, ७: १६१, ९. ** प्रतिप्रस्थातराशिरं शृतातयं दध्या- दित्यग्रहायाहर १६, १०:२२४, १.

• प्रतिप्रस्थातर्दविधर्मेषोदेहि १६, ३ २१९, ४. प्रतिप्रस्थान चतुर्भिर्मा शकलैः प्रोक्षिता- प्रोतितैः प्रत्युपलम्भख १५, २७ : २०७, २. ** प्रतिप्रस्थातश्चतुर्भिः शकलैः प्रोक्षिता- प्रोक्षितैः प्रत्युपलम्बख १६, ४:

२२०, ५.

प्रतिमा कन्दः

१८, २०:२७८, ६ प्रतियुतो वरुणस्य पाशः १६, २७:

२३६,

प्रतिरेभ्यः स्वाहा १३, १६:१६७, ८. प्रतिहारेण त्वा कन्दसा सादयामि

१८. ६ : २९०, १३.

प्रतूर्त वाजिन्नाद्रव १८, १ : २४९, १६. प्रत्यङ् सोमः ११, ३: १२३, १३. * प्रत्यचः १६, १० : २२३, १२.

प्रत्यस्तो वरुणस्य पाशः १६, २० :

२३६, ८, १२, २० : १५.१, २. प्रत्यस्मै पिपौष २१,१६ : ३३२, १४.

प्रत्युष्टम्

३४,

( ३७८ )

२४, १० : ३. ४, ३ : ४३, ७; भू. २:५३, १३:१०, १५ : ११४, प्रत्यूढं जन्यं भयम् २, ३:२४, ९. प्रथोऽसि १८, १७:२७३, १५. ** प्रदिशः खादा ८, ७ : ८४, ९. प्र द्यावा यज्ञैः पृथिवी ऋतावा १३ १५ : २२८, ९.

• प्र पूर्वजे ८, १ : ७, १०. १:७८, प्र प्र वयमम्टतं जातवेदसम् १९, ६ : २८९, १८. प्र प्रायमग्रि १८, ११:२६१, १२. प्रभ्रासि १८, २०:२७८, १०. प्रमा असि १३, १० : १६३, ९. प्रमा कन्दः १८, २० २७८, ६. प्रयता द्वेषा १०, १६ : ११५, २. द्वेषास ** प्रवत्स्यामि २, १० : २८, १३. ** प्रावात्सम् २, १० : २६, १४. प्रयुते सौद १८, २०:२७९, २०. प्र वः शुक्राय भानवे भरध्वम् १८, ५ : २५६, ४ .

प्रविद्ध रक्षः ४ ७:४३, १२. प्र वेधसे कवये मेध्याय १,५ : ७, १०. प्र वो देवायामये १५, ३६ : २१२, १७. प्रशास्तः प्रतुहि १५, ३८:२१६५ ; १६, १० : २२२, १५ : १६०२२ २३३, ११. प्रशास्तर्यज १५, ३०: २०९, १३; १६, १४ : २२७, ८. प्रशास्ता ऋतुनाजनि २६३, १६. १८, १२: प्रमद्य भस्मना योनिम् १८, ११ : २६१, १६. प्र स मित्र १६, ४ : २१९, १८. प्र स मित्र मता अस्तु २०, १३: ३०६, ८. प्रस्तावेन त्वा छन्दसा सादयामि १८, ६ : २६०, १२. प्रस्तोतवर्षाहर साम गाय १३, १६ : १७०, १३. प्रस्तोतः साम गाय १३, १५ : १७०, ५; १६, २४३ : २३४, १३; १५.. प्रस्तोतः सामानि गाय १३, ७: १६३, ल. प्रक्रियमाणायानुब्रूहि ८६८३६. प्राङ् सोमः ११. ३ : १२३, १३. प्राचौ दिक् १८३ : २८५, १०; १८, ४:२८६ ११; १८, ६ : २८६, ७.

• प्राची दिशाम् १८, २०:२८०, ११. प्राची प्रेतम् १४, ५ : १७७, १४. १४,५. प्राचीमनु प्रदिशम् १, १२:१२, १७ : १६, ६ : २९४, १. प्राच्या त्वा दिशा सादयामि १८, ५ : २८९, ४.
• प्राच्यां दिशि देवाः ७, १२: ७, १३. प्राजापत्यं पविचम् २०, ३३:३१८, १८. प्राण उदानमप्यगात् २०, १७: ३०८, ३. प्राणदा अपानदाः १८६ : २९३, ६. * प्राणं त्वामृते १, ११: १२, १७. प्राणं धेडि १३, २: १५६, ७. प्राणं में पाहि १८, २ : २८४, ६ ; १८५२८८८. प्राणस्य त्वा परस्पाये १३, १६ : १७० ११. प्राणापानाभ्यां त्वा सतनुं करोमि ५, ५ : ५.६, १४. प्राणापानौ त उपाश्वन्तर्यामौ पाताम् २१.७२ : ३२६, ११; १२.
• प्राणापानौ मा मा हिसिम् २१. ५ : ३२५, १७. प्राणापानौ मृत्योर्मा पातम् २१, ५ : ३२५, १६. ( ३७६ ) प्राणाय त्वा ४, ८ : ४७, १० : १२ १८ : १४८, १२; १५, ८ : १९४, १४; १५, १२ : १८७, १६; १८, ५ : २८, २०.. प्राणाय में १५, २२ : २०३, २. प्राणाय स्वाहा १३,९ : १६२, १४ : १३, १४ : १६८, १२.
• प्राणे त्वामृतमादधामि १,१०:१२,

प्रातः प्रातः सावस्य शुक्रवतो मन्यिवतो मधुश्रुत इन्द्राय सोमान्प्रस्थितान्प्रेष्य १५, २९: २०८, १८ प्रातः प्रातः सावस्येन्द्राय पुरोडाशाना- मनुब्रूहि १५ २५ २०५, ८.

प्रातः प्रातः सावस्येन्द्राय पुरोडाशात्र- स्थितान् प्रेष्य १५, २५: २०५, ९. प्रातर्युजौ विमुच्येथाम् १६, १५ : २२८, ८, प्रातर्वस्तोर्नमः स्वाहा २,२:२३, १२. प्रास्मा अग्निं भरत १०, १३: १११, १७. प्रियं मित्रं न शसिषम् १८०६ : २७ट, १८ प्रियेण नाम्ना प्रिय सद बासौद थू, ह: ५८, १३. प्रेग्ने ज्योतिमान्याहि १८, ११ : २६१,६. प्रेो अग्ने १,१६:१८,६८,२: , १७, प्रेो दीदिहि १, १४:१५, १२. प्रेड़ो ने दौदिदि पुरो नः १९०६ : २९४, ६. प्रेयमगात् ३, ३:३४, ११. प्रेष्य १०, ११ : ११०. १६. प्रेष्य प्रेष्य १०, २१ : १२०, १. देहि १५, ६ : १९३, २; १५. ७: १९३, १२. प्रेतु ब्रह्मणस्पतिः १३,१:१५५, १०.

१४, १४ : १८४, प्रेतु वाजी कनिक्रदत् १८, १ : २५.१, १२. तु तुम सः प्र ब्रह्मणः प्रोद्गातृणां प्र यजमानस्य प्रयन्तु सदस्यानाम् १५, ३० : २०८, १० : १६, ५ : २२०, १२; १६, १४ : २२७, ४. प्रोक्षणौरासादय ५, २: ५३, २ ९, १ : ९०, १३; १६, २३ : २३३, १८. प्रोच यज्ञम् ४, ६:४५, 4. प्रोथदश्वो न यवसे १९, ४ : २८६, १५. ब बडिथा पर्वतानाम् १८१४:२६६, ६. बधान देव सवितः ४, ११:५०, १४. बर्हिरसि ५, ५ : ५६, ४. बर्हिषदः पितरः ९ ८ ९६, १५. * बर्हिषोऽहम् ७, ४ : ७१, १०. १५, २० : २०१, १८; बर्हि स्तृणादि १६, ३ : २१८, ३. बस्ती वयः १९, २ : २८४, १२. बहिस्ते वस्तु बाल २०, ३०: ३२१, १०.

• बहु दुग्धोन्द्राय देवेभ्यः ३, ७: ३८, १५.
• बीभत्सा नामापः स्वाहाकृताः पृथिवी- माविशत २१,२: ३२३, १५. बृहती छन्दः १८, २०:२७८, ११. हृहद् वदत् १६, १ : २१७, १४. बृहदुभाः ६, २:६२, ८. बृहन्नसि १४, ७: १७८, १४, ९ : १८१, ५. १२ : हस्पतये स्वाहा १८, २० : २७८, १७. * वृहस्पतिपुरोहिता देवा देवानां देवाः प्रथमजाः १८, १: २४६, ८. ( ३८० ) वृहस्पतिर्देवता १८, २०:२७८८. वृद्धस्पतिसुतस्य ते १६, १७:२२८८.
• बृहस्पतिस्त्वा युनक्तु १८१५:२६७, १४. बृहस्पतिस्त्वा सादयतु १८, १७ : २७४, ७. वृहस्पतिस्त्वा सुम्ने र १२, १६ : १४७, १. स्पतिस्वपसीदतु १३, ११:१६५, ४. बृहस्पतेः ३, ४ : ३५, १४; १८, ६ : २९६, ३. ब्रह्मन्नपः प्रणेष्यामि ४, ३ : ४२, १५० ब्रह्मन्नुतरं परिग्राहं परिग्रहीष्यामि ५, १: ५२, १०. ब्रह्मन् प्रवरायाश्रावयिष्यामि ६३, १. ब्रह्मन् प्रवर्षेण प्रचरिष्यामः ७ : १६१, " ६, ४ : १३, बान्प्रस्यास्यामः ७, ३:७०, १५ ; है १०: लीछ, ११ १ ११९, १२. O · १०: ब्रह्मन्प्रोक्षिष्यामि ४, ६ : ४५, ९. ब्रह्मन्त्रह्मासि ७, ३:७०, ८. बृहस्पते परिग्टहाण वेदिम् ५, १: | **ब्रह्मन्मनस्ते ददामि तदनेन निष्कोणामि ५२, १०.
• बृहस्पते परि दौय १, १२ : १४, ५. १२:१४, esस्पतेव ब्रह्मणा देवताभिर्गृह्णामि १८, १६ : २७१, ८. वृहस्पते सवितर्बोधनम् १८, ५ : ३५५ २०.. बोधा स बोधि १८, ११ : २६१, १६. बोधा स्तोत्रे वयोवृधः १८, १०:२६०, १४. ब्रन पिन्चख ७, 2: हल, १७; ৩, ३:७०, १०. ब्रह्म जज्ञानम् १. ८ः १०, ७; १३, ८ : १६१, १४; १८, १५ : २६८, २:१८, १७ : ब्रह्म ज्योतिरसि सुवर्धा १८४, है. १६,७:२२१, १८. ब्रह्मन्यज १५, ३०: २०६, १५.. ब्रह्मन्याचं यच्छ १२, २० : १५१, ५; १५, ३ : १९१, १०. ब्रह्मन्समोsस्कान् २१, १५:३३१, ७. ब्रह्मन स्तोष्यामः प्रशास्तः २४०, ११. १७, ६ : ब्रह्मपूता स्थ ४, ३ : ४३, २.

ब्रह्म प्रतिष्ठा ७, ११:०६, १३, ३ ०,२४ : ३१२, १८. ब्रह्म प्रfter मनसः ३१३, २. ब्रह्म यच्छ २०, २४ : २७२, १६. 2 १: २२, इ. १४, १३ :

• ब्रह्मवनिं त्वा १०, ९: १०८, १०; ब्रह्मणस्त्वा परस्यायाः १३, १६ : १००, १०. ** ब्रह्मणे जुष्टं निर्वपाम १,५: ७, ६. ब्रह्मवदा च वक्षत् ६, ५ : ६३, १२. ** ब्रह्मत्वे तात्र चाध्वर्यव खामी एक एव यज्ञे पर्याणि २०, ३०: ३१७, ४. ब्रह्म हह १०, ९ : १०८, १०; १४, ११ : १८२, 0. ब्रह्म देवा श्रवौषन् ७,५:७१, १६. १४, ११ : १८२, . ब्रह्म संधत्तं तन्मे जिन्वतम् १५, २८: २०७, १८. ब्रह्माणं मा हिसौः २०, ६ : ३०२, ५. ब्राह्मण एक होता रु ८८५ १; २१, १२ : ३२८, १०. ब्राह्मणमदा राध्यासम् १६, ०२ : २२१, १२; १६. ** ब्राह्मणस्योदरेण वृहस्पतेर्ब्रह्मणा ७, १: ६८, ५. ( ३८१ )
• ब्राह्मणा वयं व चोदनः ७, ३:७०, १२. स्तर्पयितवै ७, १४ : ७८, १४. भ भक्षय १५, ३३ : २१२, ६. भन्तेदि १५, २० : २०२, ५. भगः स्य भगस्य वो लभौय 22, 11. ८, ११ : ** भगेन त्वा संसृजामि मासरे सुरामिव ६, ११ : ९, १३. भगे सौद १८, २० : २७९, १५. भद्रस् १४,८२: १८०, १०; १३. भद्रादभि श्रेयः प्रेचि १२, १४ : १४५, २:१८, ११ : २६१, ८ २१.१:३२३, ६. भद्रान्नः श्रेयः ८ २:८०, ३. भवतं नः समनसो ८,८१,६ २०, १८ : ३०९, १६. भवतं नः संमनसौ २०,३२:३१८, ७. ** भसप्त चारोहति १२.८: १३६, २. fresदेवेष नो भव १८, १०:२६०, १२.
• भिषङ म अग्र यावर १८. ९ : २६०, ८ भिस्वा हवामहे १८, १०:२६०, ११. भिषणः समिधीमहि १८ १०: २६०, १२. भुवः १, ३ : ४, ८, ९, १५:१७, १; १, १९ : २०, २; १९, ३ : २८५ ४; २०,३३: ३१८, १५. भुवद्वाजेष्वविता भवदृधः १९, ६ : २९०, २. भुवमपतये स्वाहा २०, २७:३१४, १७. भुवनमसि ६, ३ : ६१, १८; १८, १७: २०३, १७. भुवनमसि सह पोषपुषि २, २७, १६. भुवनस्य पते १८६ : २०६, ६. भुवो यज्ञस्य १९, ५ : २८७, ६; भूः १८. ६ : २८०, १७; २१.३: ३२४, १३. १,२:२८:१८, १७:२७३, १०; २०, ५९ : ३०१, ११; १२; २०, ३३ : ३१८, १४. भूतकृतः स्य २. २:२३, १७; ३, ६:३७, १३. : भूतं च स्य भव्यं च स्व १८, १६ : २७१. C. भूतमसि भूते मा धाः २३१, २. १६, १९ :
• भूतये स्वाहा २०,२७:३१४, १८. भूतानां पतये स्वाहा २०, २० :

३१४, १८. 4: - भूतेभ्यस्त्वा १०, ५ : १०६, ३. भूत्यै त्वा १३, १३ : १६६, १५ १८, २०:२७८, २२. भूत्यै नमः २८, १४ : २६५, ३. भूपतये स्वाहा ५, ४:५५, २२०, २७ : ३१४, १७; २०, २७: ३१५, ३.

• भूपते भुवनपते ४, १:४१, १६. भूमिभूत्वा ५ १ ५२, ९. : भूमिभूमिमगात् २०, २८:३१५, ७. भूमिर्भूम्ना १, ११:१२, १५:१, ; १३ : १४, १३ : १, १९:२०, १२. * भूय एवातः सोमो राजाईति १२, १८ : १४९, ५. भूयस्तदसि १९, ५ : २८८, ७. भूयासम् १८, २०:२७८, २२. भूयौं वा यतः सोमो राजार्हति १२, १८ : १४९, ४. भूरसि १५, २६:२०६४; १८, १७:२७३, १६; १८, २०:२७८, २२०( ३८२ )

१८, १७: मधु त्वा मधुला करोतु १३, २: भूरसि भुवनस्य रेतः १७३, १८. भूरिजिदसि १८, २०:२७८, ८. भूर्भुवः सुवः २ १ : २२, ८; २, ५ : २५, १२; २, ८:२७, २० ४, २:४२, ५, ५, ६ : ५८, ११ ; ७, ११ : ७६, १५; १२, १:१३२, ११; १२, १२ : १४३, ५; १६, ४ : २१८, १३; २०, १२:३०६, १२०, २० : ३१४, १९:२०, ३८ : ३२२, १५. भूर्भुवः सुवः स्वाहा २० १०:३०४, १२. , भूख कच ४, ३:४३, १. भूः खादा २० १४ : ३०७, २. ** भृगूणां त्वा देवानाम् १,११:१२, १२. * भृगूणामङ्गिरसाम् ३, ६ : ३७, १४ ; ४ : ४८, 2 भेषजं गवे ११: हल, ७. भ्रासि १८, २०:२७८, C. ** भ्रात्टव्यहणम् १८, २०:२७८, १२. ** म मखस्य त्वा शौ १३, १: १५५, १६. मखस्य राखा १२.३ १५७, १२. मखस्य शिरः १३, १ १५.५, १५. मखस्य शिरोऽसि ४, १०२ : ४८, १; , ३ : ६२, ११. १३, १८; १०, १० : १३, ३: १५७, ५; २५२, ५. → ५: ११० : ११ ; १८, १ : मखाय त्वा १३, १ ; : १५.५, १६; १६१, १२. मखोऽसि १३, ४ : १५.७, १६. ** मदन्तौरासादय १४, १:१७३, ९. मदा मोद द्रव १६, १५ : २२८, १०; १६, १६ : २२८, १३; १६, १९ : २३१, १. १५६, ७, १०. मधुमती १८७, १०. दूषकृषि १५, १२ : मधु मधु १३, १० : १६३, १४; १६. मधु वाता ऋतायते १८, १७:२७४, १६. मधुच १५, २४ : २१२, ९. मधुच माधवच ८, ६ : ८३, १६, 2 १८, १०:२७४, ११. मधुश्च माधवश्च वासन्तिकाऋतू २१, १५: ३३२, २. मधु विरसि १३, १२:१६५, १२. मध्यतः कारिणां चमसाध्वर्यवो वषक- तानुवषङ्कतानुङ १५. २९: २०८, ११६. ५ : २२०, १०; १६, १३ : २२६, २१. मध्ये सौद १८, २०:२७८, २१. * मध्वा यज्ञं नक्षसे **

• मनविते वा * मनसाग्रिभ्यः

१६. १२. १८, ५ : २५६, २. १८, १४ : २६६, ८. प्रहिणोमि १, १८: मनसा ते वाचं प्रतिग्टहामि २५, ४ : १९२, १. मनसा त्वान्वारोचामि १८, १७: २७३, २१. मनसेला १५३ : १९१, १८. मनसो वा संभृतं चक्षुषो वा १८, ७ : २८७, १०. मनस्त्वानु १५, १२: १९७, १२; १५, १४ : १९८, २. मनासि ६, १२:८८१२, १६ : १४६, १४. मनुना दृष्टाम् ६, ११:६७, ७. मनुवत् ६, ५ ६३, ११. ५: मनुष्वत्त्वा निधौमदि १०, ६: १०६, १०. ( ३८३ ) मनो ज्योतिः ७, २ : ६८, १६; ৩, ११ : ७६, १४; २० ११ : ३०५, १२:२०, १५ : ३०७, १३:२०, २६ : ३१४, १३; २०, २८: ३१५, ७ २०,३६: ३२०, १७; ७; २१, १५ : ३३१, १४. मनो ज्योतिर्जुषताम् १, १०२ : २०, १५; १७ २, १० : २९, ९: २ · १३:२०६, १४. मनोत्तायै अविषोऽवदौयमानस्यानुब्रूहि १. ० १८ : ११७, १२. · मनो न येषु १५, १६ : १९९, २०. मनो मे हार्दि यच्छ १०, २१: १२०, ६. मनोरश्वासि भूरिपुत्रा १३, ९: १६३, ५. 3 १०. मनोऽसि प्राजापत्यम् २ : ३१, मनोवा १,११: १२, १५. मन्थिनः समिदसि १५, २९:२०८, १५. ** मन्यिन्नेषा ते समितया समिध्यख १५, २६ : २०८, १६. भन्यौ मन्थिशोचिषा २०८, इ. १५. २८ : मन्द्राभिभूतिः १५, २१:२०२, ८. मन्द्रा स्थाभिभुवः १८८, १६:२७०, १६. मयि त्यदिन्द्रियं मद्दत् १६. ४ : २१९, १६.

• मयि देवाः १, ८:१०, ५; ३. २ : ३३, ५. मयि पुष्टिं पुष्टिपतिर्दधातु २१, १५. ३३१, १. मयि प्राणापानौ ७,१ : ६९, ९. मयि मेषाम् १६, १० : २२२, १२. * मयि वस्तुः पुरोवसुः १५, २६ : २०६, ९ : १५, ३२ : २१०, १२. मयि वसुविंदद्वसुः १५, २७:२०६,

१३; १५, ३२ : २१०, १४. मयि वसुः संयद्वसुः १५, २७:२०६, २१ : १५, ३२ : २१०, १७. मरुताथ् शर्धः ४, ८ : ४८, ३. मरुतो गृहमेधिनो यज १, १०. मस्ती यद वो दिवः १२, १६ : 2 १४६, ४; २० ३०: ३१६, १८. मरतो यस्य हि क्षये २०, ३८ : ३२१, २१.

• मरुत्वन्तं दृषभम् १६, २:२१८, ५ . मरुत्वा ँ इन्द्र वृषभो रथाय १६,

ल : २२२, १६. मरुास्त्वा १२, १४ : १४४, १३. मरुद्धाः स्वतवडाः ९, ३: ९२, ८. मरुझो ग्टहमेधिभ्योऽनुब्रूहि * मम देवाः ३, २:३३, ४. मम नाम तव च जातवेदः २८, इ. २, १० : ९१, ८. मम नाम प्रथमं जातवेदः २, १० : २८, १७. * मम पुत्राः ५, ३:५४, ममाग्ने ५, ९ : ६०, ६. ममाग्ने वर्चः ३, १:३२, १२ : १८, ६ : २८६, ११. मयि ग्टहामि १,८२ : ८, ११; १४; १८, १०:२६६,१०; १८, १६ : २६८, १८. 3 २ मनुब्रूहि ८ १३:८८१. मलिम्लुचो नामासि त्रयोदशी मामः १८, १६ : २६८, ८. महः १, ३: ५, १- मह स्तवानो अद्रिवः १९:५१: २८६, १५. महाथ् इन्द्रौ न्यवत् १६,९:२२३, ३. महाथ् इन्द्रो य ब्योजसा १.६, ९ : २२२, २. महि त्रीणामवस्तु २, :२७, १८. महिषोरसि १०, ४ : १०४, १४. ( ३८४ ) मही द्यौः पृथिवी च नः १८, १७ : • , ५ : ३०१, ११: २७४, १८ : २ २०, २८ : ३१६, ४; २०,३८ : ३२२, २. *

• महीनां पयः भू, ३ : ५४, १० महीनां पयोऽसि ५, ३:५४, १३ ; ८, ५:८२, ६, १२,०: १३७, ७; १३, १६२ : १७१, ६; ८. महौमू ष मातरम् १,१६:१८, ६. * महौ विश्पत्ती १,८:९, १२. * महेन्द्रस्याम् ६, ९ : ६६.१२. महो वा विष्णो १४, ६:१७८, ११. ** मह्यम् १३, १३:१६६, १३. मा व्यसि १३, १० : १६३, ९. मा छन्दः १८, २०:२७८, ४; १८. ३ : २८५, ११. मां जिन्व ७, १: ६८, ११.. मा तमो मा यज्ञस्तमत् २०, ६ : ३०२, २. मातरिश्वनः ३, ६:३७, १४. airat कव्यैः ९९ : ९७, १०.
• माता मातरि १८, १८ : २७५, १८: ** मातिरीरिचः १६, १८ : २२८, १७. मातेव पुत्रम् १८, १३ : २६४, २. मातेव पुत्रं पृथिवी पुरौष्यम् १८, ७:२५८, १७. मावा स्वर्यः परिताशौन्मो अग्निवैश्वा- नरः १८, १७ : २७५, १. मा त्वा हि विषम् १५, ११: १लाख, १७. माध्यंदिनस्य सवनस्य निष्केवल्यस्य भागस्य शुक्रवती मन्थिवतो मधुचुत इन्द्राय सोमान् प्रस्थितान् प्रेष्य १६, ५ : २२०, ८.
• माध्यंदिनस्य सवनस्येन्द्राय पुरोडाशा- प्रस्थितान्प्रेष्य १६,४ : २१९, २०. * माध्यंदिनस्य सवनस्येन्द्राय पुरोडाशा- नामनुब्रूहि १६, ४ : २१८, १९. : मानुषः ६, ५ ६३, १३; १४, १७:१८७१५५.
• मानो वारिषुः २१, १६ : ३३२, १०. मा नो हिसौष्मनिता यः पृथिव्याः १८, १६ : २६८, ३. मान्दार ते शुक्र शुक्रमाधूनोमि १५, १०: १०५, १३. ** मां देवेष्वायायायुषे वसे ६३, १५. ५ * मा : ६,८६५, ७, १५, ११: १९६, १६.
• मा मा हिविषुः स्वाहा २०,३०२ : ३१७, ५, ८, मा मा हिसौः १४, १२ : १८३, १०; १४, १३ : १८४, ४; १८, ७: २००, ६. मा यजमानं तमो विदत् २१, १६ : ३३२, ११. भाजयन्तां पितरः सौम्यासः १६. २१ : २२२, ११. मा वः सुखोचमसो हडता तम् १८, १२ : २६३, ५.. ** मा वो (?) परिहार्षम् १४, १९ : १८८, १२. मा संविक्या: ६५, ७ १५, ११ : १६६, १७. मासु भित्था मासु रिषः १८, ७ : २५७, १२. मा रायस्पोषेण वि योषम् १२, १०: १४७, १०.
• मितामच संमितासच न जनये १८, ई : एफ, मित्रस्त्वा पदि बनातु १२, १३ : १४६, १६. मित्रस्य चर्षणौष्टतः १८, २:२५३, ११. मित्रस्य त्वा ४, ४२:४३, ६. १०:६७, ६. १६ : १७; ( ३८५ ) मिचः ससृज्य पृथिवीम् १८, १: २५२, १. मिचाय स्वादा २०, १७ : ३०८, १५. मिचावरुणयोर्भागधेयौ स्य १४, १९ : १८६, २. मित्रावरुणयोर्वे ब्रह्मणा देवताभि- हामि १८, १९ : २७१, ४. * मित्रावरुणयोस्त्वा प्रशास्त्रोः प्रशिषा प्रयच्छामि १२, १९ : १५०, ८. मित्रावरुणाभ्यां त्वा १५, ३७२ : २१४, १६; १७. ** मित्रावरुणाभ्यामनुब्रूहि १५, २७: २०६, १४. ** मित्रावरुणाभ्यां प्रेष्य १५, २७: २०६, १४. मित्रावरुणौ त्वा ५, ६ : ५७, ल. मित्रावरुणौ प्रशास्तारौ प्रशास्त्रात् १०, १०, ११०, १२. मित्रतांत उखां परिददाम्यभित्त्यै १८१ : २५२, १६. * मित्रैतामुखाम् १८, १:२५३, १० ; १८, ७ : २५७, १४.. मित्रो जनान् १६, ४२१८, १८. * मित्रो जनान् कल्पयति २०, ५ :

---

३०१, १४. मित्रो देवता १८, २०:२७८, १०. मित्रो न एहि सुमिचधाः १२, १९ : १५० ४. , मुखायाहरत २, ११:३०, १३. मुग्धाः कुर्वन्त्यृत्विजः कुर्वन्त्यृत्विजः २०, ३०: ३१७, २. मूर्धानं दिवो वरतिं पृथिव्याः १५, १८ : २००, १४. मूर्धाभिरा १८, ३:२८५, १३. मृत्यूने कत सुवे १८, १४ : २६४, मृत्यूनेकशतथ् १६. मृत्यनेकशनं च ये १८, १४ : २६४, १६. 25 मृत्यो मर्त्याय चन्तवे १८, १४ : २६४, १७. मेडं त वाप्यायताम् ११२, ६. १ १४ : मैचावरुणस्य चमसाध्वर्यवाद्रव १५, ५ : १९२, १३.

• मोदा मोदः १६, १५ : २२८, १०. मोदा मोद इव १६, १६ : २२८, १३. * मोदा मोद इवोस् १५, ३५ : २१३, १५. मोष ः ८, १२ : ८७, ११. य य आत्मदाः १.८, ५ : २५६, ७. यथाविवेश द्विपदो यचतुष्पदः १८. १ : २८३, ५. याविवेश भुवनानि विश्वा १९. १ : २८३, ३. य इदमस्तस्मै नमस्तस्मै स्वाहा २०, ३४ : ३१८, १९. य इमा विश्वा भुवनानि जुहत् १८. ६:२९३, ११. य एतावन्तश्च भूयामश्च १८० ६ : १९१, १८. य तामग्निं यमु काममाङः १६, १ : २८३, ८. यः पन्या विततो देवयानः १८, २० २७७, १८. : यः पुरुषे यो ऽश्मनि १८, १ : २८३, २. यः प्राणतः १८, ५:२५६, ७. * affer त्वा गृहे गृहे १८, १८ : २७५, ६. ** यच्छन्ताम् ४, ४:४४, २. यखना है; १०: हद, १२:१ २१: " १२०, ४ : १६, २५ : २३५, १०. यजमानं प्रथत ७, ७ : ७४, २. यजमानं मा हिसौः २०, ६३ : ३०२, ३; ५; ६. यजमान वाचं यच्छ ४. ३ · ( ३८६ ) ४२. १५ ; १ ७: १०७, ३. यजमानस्य पशून्पादि ३,३:३४, ८. ** यजमानस्य पशुमा हिसौः २०,

६ : ३०२, 0. यजमानस्य स्वस्त्ययन्यसि १२, २० : १५१, ११. ४३, ७. यज्ञस्य संततिरसि २,२:२३, १६; ३, ८ : ३६, ३, ४, १ : ४१, ४ ; १५, २१ : २०२, ११. यज्ञस्य हि ३३२, ८. ऋत्वियौ २१, १६ : यज्ञा यज्ञा वो ऽग्रये १९ है : २८६,

१८८. यजमान विर्निर्वयामि ४. ३ : यज्ञिया यज्ञकृतः स्व १५. २३: २०३, १७. यज्ञे जाग्टत १४, २० : १७९, ५. यज्ञेन त्वामुपभिक्षेम शक्र १८, २१ : २८२, १२. यजमाने प्राणापानौ दधामि ५, ५ : ५६, १३.. यज्ञ यज्ञ ६ : ६४, १५ : ७, ७१, यजुर्युक्तम् १३, ८ : १६१, ११. यजेत २०, ३: ३००, ७. यज्ञं विदानाः सुकृतस्य लोके १८, २०१ : २७७, १६; १८. यक्षं ग्टहीत्वा सुकृतस्य लोकम् १८, २०: २०८, १. यज्ञ नमस्ते यज्ञ ७: ७४, ५. यज्ञपतिमृषय सनमाङः २२२, ८. * यज्ञ प्रतिfra यज्ञ यज्ञं गच्छ ** * १६. १०, ६ : १०६, ८; १४, ९ : १८१, ४. १०, २२ : १२१. १. यज्ञ शं च मे ৩, ৩: ७४, ४, यज्ञस्य घोषसि ३,२:३४, ८. यज्ञस्य त्वा ४, १२ : ५१, ६. यज्ञस्य त्वा प्रथमयाभिमया प्रतिमयो- न्मया परिग्टहामि २०, २७: ३१५, १. यज्ञस्य त्वा यज्ञपते’ अविर्भिः १६, २५ : २३५, १२. यज्ञस्य पदे स्यः १३, ३ : १५७, ६ ; १८, १ : २५२, ६. यज्ञस्य पाथ उपसमितम् ७, ७: ७३, १४, यज्ञस्य योनिमभि संबभूवुः १८, २० : २७७, १७. 25B यज्ञेन यज्ञः संततः ६, ४:६२, १४. यज्ञेर्वा यज्ञवाहसः २१. 2 ३८ : ३२१, यज्ञो देवानाम् १६. ११: २२४, ११. यतो बभूव स वाबभूव ७८, १३.

• यज्ञोऽसि भू : ६०, १.

*. १४ : यत इन्द्रः ७, ११:७३, १५.. यस इन्द्र भयामहे २०, २५ : ३१४, १. यत्कुसौदमप्रतोत्तम् १६, २८ : २३७, ७.

• यत्कुष्णो रूपम् ३,५:३६, ३. यते क्रूरं यदास्थितम् १०, ४ : १०५, १. यते ग्रावणा चिच्छिदुः सोम राजन १६, २६ : २३५, १७. चितं यदुचितं ते अग्ने १८, २१: २८२,
• यन्ते तान्तस्य १. ७ २. यते देवा यदधुः १,१७:१८, १४. यते देवी निर्ऋतिराबबन्ध १८, १४ : २६४, १२.
• यते ऽनाष्टयं नाम यज्ञियम् १०,४ : १०४, १०. यते पवित्रमर्चिषि २०, २३ : ३१८, ३. * यत्ते पावक १० ५ : १०५ १४. ( ३८७ ) यत्ते मन्युपरीतस्य १, १९:२०, १५. यत्ते रुद्रपुरो धनुः १८.६ : २८२, ४. यत्ते वयम् २०, २६ : ३१४, ८ २०, : ३४: २१९, ८. यत्ते शिक्कः परावधीत् १०, ८: १०७, १२.
• यप्ते सृष्टस्य

** ** * , , १. यते सोम दिवि ज्योति: १५, ११ : १९६, ८. यत्ते सोमादाभ्यं नाम जागृवि १५, १३: १९८, २. यत्त्वा क्रुद्धः परोवप १,८:२०, १४. यत्पर्यपश्यत् १, ७:८, २. यत्पार्मायुमकत १०, १३ : ११२, १२. 2 यत्पाकचा मनसा २ 0 २६ : ३१४, ६. यत्पृथिवीमचरत् ५ ९ : ६०, ५. यत् पृथिव्याः १,९ : ११, ९. यत्प्रमत्ता अन्तरगाम १४. ११ : ७६, यत्र वेत्य वनस्पते २०,५:३०१, १६. यथा त्वय् वर्यासि १६.२० : २३१, १४. यथाभागं व्यावर्तेथाम् ४ १०:४९, २.

यथा च तद्वसवः २०, २१ : २१४, ८; २ , ३४ : ३१८, है यदकर्म ७, ११ : ७३, १४. यदक्रन्दः १, १३ : १४, १० यदकन्दः प्रथमं जायमानः • १८, १६ : २६८, १५; १८, १ : २८३, २०. यदग्रे कव्यवाहन है, छ: लও ও ११.५ : १२६, १. यद पूर्वं प्रभृतं पद वे २०, २० : ३१०, ८. यदग्रे यानि कानि च २१:२२, १२; १८, ७ : २५८, इ.

• यदत्र शिष्ट रसिनः ११, ५. : १२५, ११.
• यदत्रापि रसस्य २१, १: ३२३, ६. यददचन्द्रमसि कृष्णं तदिहात १. C: ११,१.

यदद्य दुग्धं पृथिवीमसक्त २०,९: ३०४, २. यदन्तरिक्षं पृथिवौसुत द्याम् २०० ३०: ३१७, ३. यदन्तरिक्षस्य १, ९ : ११,३. यदन्नमद्यते साथम् २१,२: ३२३, १८. यदक्षु ते सरस्वति ७, १२ : ७७, १४.

• यदवदानानि क : ६५, १२. * यदस्मिन्यज्ञे ७, ११ : ७६, १५. यदस्य पारे रजसः १८, १३:२६४, ई; १८, १४ : २६५, ३२०, ३४ : ३१८, १३.
• यदहं देवयजनं वेद तस्मिंस्त्वा देव- यज’न छिनद्मि १२,३ : १३४, २. यदाकूतात् २६, २८: २३७, १०. यदाकूतात्ममसुखोडदो वा १८९०७ : হ७, १०.
• यदिदं दिवः १, १३ : १४, १२. * यदिदं दिवो यददः ४, ७:८, १२: यदि त्राती जुहोतन १६, ३ : २१८..

११. यदुदुघ्नन्तः ५, १ : ५२, २० यहते चिदभित्रिषः १३, ६: १५८, १२. या मे ८,१२:८७, ११.

• यहमः ८, १४ : ८९, ३. यदिवोऽमामृतम् १,९:११, ४. यदुदेवा देवहेडनम् १२,७:१३८, ४ : २ ० , ३४ : ३१६, १० २१. १, ३२३ : ८. यद्य वातो ममत्तन १६, ३: २१९, ११. यद्वावो यच मे हृदः २०,३०:३१६, २२. यद्वावो यदुरिष्टम् २०, ३१६, २०. ( ३८८ ) ३० : यद्वाविम् २०२ : २९९, ५. यासो यदविद्वासः २ ३०: ३१७, १.
• यद्वो देवाः २०, २४ : ३१२, १९; २०, २५ : ३१३, ६. यो वयम् यया वे सृष्टस्याः १.७ : ९, १. यवोऽसि १०८ : १०७, १६; १४, १० : १८२, २. यशः सदसि १८, २० : २७८, १८. यशोदां त्वा यशसि १९, ५ : २८८, ६. ** यस्त श्रात्मा ८:५८, १. १,१२: १३, ३, ५, यस्तात्मा पशुषु १ १८ : ११७,
• २१, १५ : ३३२, २. यो वयं प्रमिनाम २०, ७:३०२, १६. यन्ताराट् यन्तासि यमनः यं ते न यन्त्रमसि } १७, १५ : २४६, ६. चामि ७,३:७०, १९. ४, ८ : ४८, ४. यन्त्रौ राट् १८३ : २८५, १४. * यं त्वायम् १० २ : १०३, ६. यं त्वा समभरं जातवेदः १, ** ~, 0. 2 यं दातारं प्रतिग्रहौतारमाड : १८. १ : २८३, है. यं देवा मनुष्येषु ७, १२ : ७७, १५. यं निरयाचथाः १५, ३०: २०९, ८. यन्म चात्मनः १६, २१ : २३२, १४. * यन्मे अग्ने ५, ६ : ५७, १३.

यन्मे मनः परागतम् ११,५ : १२५, १४ : १६, १७ : २२८, ४. व्यन्मे मनसछिद्रम् २०, ३०: ३१६, २२. यन्मे रेतः परितोषात् २१, १ : ३१३, ७. ** यमः पितृभ्यः [पातु] १५, २३ : २०४, ६. यस मर्त्यम् १५, ८:१९४, ३. * यमादित्याः २१, ३: ३२४, ८. यमाय त्वा १२, १४ : १४४, १५ : १३८ : १६१, १२. यमिन्द्रमा वरुणं यमाड : १६, ३ : २१८, १३. यं परिधिम् ७, ७ : ७३, १२. 2

• यस्ले देव वरुणा मायचकन्दाः ११. ६ : १२६, ७.
• धस्ते देव वरुण जगतौ च्छन्दाः ६ : १२६, ९.
• यस्ते देव वरुण त्रिष्टुप्कन्दा ६ : १२६, ८. ११, ११. ** यस्ते देव वरुण पङ्क्तिच्छन्दाः ११,६ : १२६, १०. ** यस्ते देव वरुणानुष्टुप् छन्दाः ११. ३ : १२६, ९.
• यस्ते द्रष्टा यस्त उदर्षः २०, ३६ : ३२०, १३. यस्ते स्तनः शयः १३, ११:१६५, ३. यस्माद्वषा निषीदसि २०,९:३०३, १७. यस्माद्धौषापलायिष्ठाः 1 ३१८, १६. 1 ३४ :
• यस्माद्भीषा मूचमकथा: २०, १४ : ३१६, १८. यमाषावाशिष्ठाः २०, ३४:३१९, १४. यस्माङ्गषावेपिष्ठाः २०, १४ : ३१८, १५..
• यस्माद्वौषा शकदकथाः २०, ३१६, १७, यस्माद्धीषा ममजास्थाः ३१८, १७. ३४ : ३४ : यस्मान्न जातः १७, २: २२८, १४. यस्मिन्नवासः ११. ४ : १२५,

यस्य रूपम् १,७:८, १४,

या ते धामानि हविषा यजन्ति १२. ( ३ष्ट ) यस्यां कर्माणि कृखते १८, १५ : या ते धामानि २ ० ३ : ३० १० 2 २६८, २.

• यस्यास्ते यस्याः क्रूरे १८, १४ : २६४, १२.

यस्यास्ते हरितो गर्भः २०, ३७: ३२१, ७. १९. * * * यः सोमे अन्तर्ये गोष्वन्तः १ : २८३, ४. या चपखन्तर्देवताः ७ १ : ६८, ७. याः पशूनाम् १२, १२ : १४३, ५. याः पुरस्तात् ४,३:४३, १. या जाताः ३, ४ : ३४, १८:२१, ७: ३२६, १०. या जाता श्रोषधयः २६९, २.

• यातुदनं त्वा १८, ११.

१८, १६ : * त्वा १८, २०: २७८,

• या ते अग्न उत्मौदतः पवमाना १, १९ : ३०, ३. ** या ते अग्रे खोजखिनौ तनूः १,७ : ८, ३. ** या ते अग्न खोजखिनौ तनुस्तां त एतेनावयजे खादा १८, ७:२५७,

१७. या ते काग्रे पशुषु पवमाना प्रिया तनूः १, ११ : १२, २.

• या ते अग्रे पावका १, १९ : २०, ३. * या ते अग्ने यज्ञिया तनूः २, ११:

• ३०, १२; २ , २: २६८, १३. या ते अग्रेयाश्या तनूः १४, ३ : १७४, १०.

• या ते अग्ने रजाश्या १४, ३:१७४, ११.
• या ते अग्ने रुद्रिया तनूः १२, २४ : १५४, ७.
• या ते अग्ने स्वर्ये शुचिः २०, ४. १, १९ : या ते अग्रे इराशया १४, ३ १७४, १२.

२१ : १५२, ११. या ते प्राणान् १०, १४ : ११२, ४. या दिव्या दृष्टिस्तया त्वा श्रौणामि १६, ११ : २२४, १३. या देव्सोटक आयुर्दा उपशोवरी सा मामुपशेष्व जायेव पतिमित् सदा १८, २१ : २८१, ८. या देव्यसौष्टके… सदा १८, २१ : २८१, ९. यानि घर्मे ४, ९ : ४८, ८. यानि धर्मे कपालानि ७, १३ : ७७, १७. याभिरश्वत् १,७८, १४. नाभिर्वर्तिकां ग्रसिताममुञ्चतम् १३, १० : १६४, १. या यजमानस्य व्रतधुक् तामाशिरे दुहत १७,८ : २४१, १८. या यजमानस्य . १८६, ८. … कुरुत १४, २० : यावतौ द्यावापृथिवी २१८, ८. १६, ३:

• यावन्तो ग्टह्याः साः ९१०: हद, १६.

या वः शर्म २०, ३० : ३१६, १८. या वां कशा मधुमत्यश्विना १५, २१ : २०२, १५. या वाजिनः १, १२ : १३, १६- या वो देवाः १८, १७:२७४, २. या शतेन प्रतनोषि १८, १७: २७४, १. या सरस्वतौ विशोभगौना तस्यै ते स्वाचा ७, १० : ७६, ३. या सरस्वतौ वेशभगौना तस्यै वे स्वाहा ७, १०:७६, ४. यास्ते अन चार्द्रा योनयो याः कुला- यिनौः १८, १७:२०४, १५. ** यासु गन्धा रसाः १,४५, १५. ( ३९० ) याते ने १८, १६ : २६८, १९ ; १८, १७ : २७४, ३.

• यास्ते अग्ने कामदुधा विभक्तौः १९:२०, ४. १,
• यास्ते अने घोरास्तनुवः क्षुच्च हृष्णा च १, १४ : १५, १८.
• यास्ते में घोरास्तनुवस्ताभिः पाभानं गच्छ १, १४ : १५, १७. यास्ते अग्ने समिधः १८, २१:२८२, ८. यास्ते बने समिधी यानि धाम १८, १४ : २६६, ११. यास्ते चग्ने संभृतौः १, १९ : २०, ४. यास्ते ने सूर्ये रुचः १८.६ : २९६० १०. यास्ते विश्वाः समिधः सन्त्यग्ने १६. १२ : २२५, ४; १६, २७:२३६, १३. यास्ते शिवाः १, ११: १२, १७; १. १३ : १४, १५.
• यास्ते शिवास्तनुवः

१, १० : ११, ११ : १, १२ : १३, १३. युवा हि देवहतमान् १८, ४ : २५५, १०, १८, १८ : २०५, १४; १९, ६ : २९०, २०. युजे वां ब्रह्म पूर्व्यम् १४, ५ : १७७, १३. युञ्जते मनः १३, १: १५५, ३; १४, ५ : १७७, ८. युञ्जाथा रासभं युवम् १८, १ : २४८, १७.

• यञ्जानः प्रथमम्

युनज्मि वायुमन्तरिक्षेण ते मद १५, ३ : १९१, १२. युवं सुराममश्विना ११.३:१२४, यूपाय परिवोयमाणायानूष्टि है : १०८, १५. यूपायाच्यमानायानुब्रूहि १०८, ३. १०. १०, ८ : यूपायोच्छौयभाग्यायानुब्रूहि १०,९: १०८, ये अग्नयः १, १५ : १६, १४. ये वित्त येननिष्वासाः ९ ८: लछ, २. ये यः पुरीष्याः १८,७ : २८७, १२. ये जनेषु मलिम्लवः १८७२५८, १३. ये ज्योतीष संदधति १८, २० : २०७, १५. ये ते अग्ने वानस्पत्याः १, १९ : २० ये ते शिवे तनुवौ ९, १३ : १५, ६; १, १४ : १५, १३. ये ते पाशा एकशतम् १८, १४ : २३४, १७. ये ते सरख कर्मयः १,१७:१९, १. ये देवा दिव्येकादशस्थ १५, १६ २००, २. ये देवा देवानाम् १८.६:२०३, ७. ये देवा मनोजाता मनोयुकः १३ : १४३, ११. १८, १ : २४६, १२. ये देवा यज्ञचनः १८, ५. : युनक्त सौरा वि युगा २६७, १३. युनज्मि तिस्रः १५, ३: १९१, १५. युनज्मि ते पृथिवों ज्योतिषा सह ३: १९१, १०. १५,

• युनज्मि त्वा ५, ६ : ५७, १३. युनज्मि वाच सह सूर्येण ते १५, ३ : १८१, १३. ७, १४ : १२. येन देवाः पवित्रेण २०, ३३ : ३१८, १८. येन देवा ज्योतिषीर्ध्वा प्रदायन १८, ९ : २५९, १८. येनेन्द्रस्य रथ संबभूवुः १९, १ : १८३, ६. ये पशवो मेध्यासः १८, २०:२७७, १६. ( ३८१ ) ये बध्यमानमनु बध्यमानाः १०,१२: १११, ११, ये यच समग्टगान १००, १३. १८, २० : ये स्वधामहे ट ८१ : हई, ११ ; 29, 8; 4, 2: 29, 20. * योनिम् २०८:३०३८. यो अग्निरः १८ १८:२७६, १८. यो अन्तरग्रियों में १९, १ : २८२ २.

यो अश्वत्थः समौगर्भः १, ४ : ६, ५ ; १ 6: 4. €. यो अस्मभ्यमरानीयात् २५८ १४. १८, ७:

• यो व्यस्याः पृथिव्याः ८, ११:२००, योगे योगे सवस्तरम् १८१२४८, यो देवानां देवनमस्त पोनाः १८. है :

• यो द्वितीयस्याम् १०,४ : १०४, १२.. यो धारया पावकया परिप्रस्यन्दते सुखः २०, ३३ : ३१८, ४. यो न इन्द्रवायू अभिदासति १५, २६:१०, ४.
• यो न उतरतोऽधायः १८, १५ : २६७, १. यो म उपरिष्टादधायुरभिदासत्येत‍ सोऽस्मानच्तु १८.६ : २९०, ७. * यो मः कनीयः ५, : ६०, ५. * यो नः पश्चादधायः १८, १४ : २६६,
• यो नः पुरस्तात् १८८, १४:२६६, १६. यो नो अग्निः ९ ८२ : ८ ११ १८. १४ : २६६, १०; १५. १. १८, १६ : २९९ १८. यो नो अश्विनावभिदासति १५, २०: १०३, १६.
• यो भो दक्षिणतोऽधायः १८, १४ : १६६, १८. यो नो मित्रावरुणावभिदासति १५, २७: २०६, १५.
• योपवेषे शुक् ७, १२: ७७, १६. यो भूतानामधिपतिः ७, ४:७१, ३.. * यो मा वाचा मनसा ५,७:५८, १९, * यो मा हृदा ४, ११ : ५०, १०. * यो मेऽन्ति दूरे ६, ११:६७, १२. यो यज्ञः सहस्रधारः १८, २०: २७८, २. यो रुद्रो अग्नौ १८, ६ : २९२, २. यो रुद्रो अग्नौ यो अणु य योषधीषु १८, २१:२८२, १६. यो रुद्रो विश्वा भुवनाविवेश १८, २१: २८२, १७. यो वैश्वानर उन वैश्वदेव्यः १९, १ : २८३, ७. योऽस्य कौठा जगतः १८. ३:२५४, १२ २१, ८ : ३२७, ७.
• योऽस्यां पृथिव्यामसि ० } १ ४:१०४, ९. र रक्षमां भागोऽसि ४,७४६, १३ १०, १४ : ११३, १२. स्वारातिनीश्च स्व १८, रक्षोघ्नो १३ : २७१, २.. रक्षोनो वो वलनः प्रोचामि वैष्णवान १४, ९ : १८१, ६, रक्षोणं त्वा वज्रम् १८, २० : २७९, १२. ** रक्षोणमेतो न्विन्द्रम् * रक्षोणो वलगडमः १,८ : १०, ५. १४, ७:१७०, ११. रक्षोदणो वलगहनः प्रोचामि वैष्णवान १४, ८ : १८०, १४.
• रक्षोहणो वलगहनी वैष्णवान् खनामि १४, ७:१७८, १४. रोहण वलगढनावुपदधामि वैष्णवो १४, ९ : १८०, १८.( ३९४ )
• वस्तुभ्यो रुद्रेभ्य श्रादित्येभ्यो विश्वेभ्यो देवेभ्यः १५, ७ : १९३, १०. वसुमान्यज्ञः ७, १३ : ७८, २.. वरूनाथ् रुद्राणाम् ५, ७ : ५८, ५.

वाचस्पतये पवख वाजिन् १५, ११ : १८७ ४. वाचस्यते वाचमाश्रावय ६. ४ : ६३, २. ३, वाचस्पते विधे नामन् २१. ३ : ३. वाचा त्वाम्वारोहामि १८, १७ : *

• वसूनां पवित्रमसि शतधारम् ५ : ३६, १२. वनां पवित्रमसि सहस्रधारम् ७२ : ३७, १६; ३८, १. वन्देवान् यज्ञेनापिप्रेम् ७, ५ : ७२, २.
• वसोर्मे धारामत् १८६ : २९५, १०. वासि १२, १६ : १४६, १८. खै हिंकुरु १५, २० : २०१, ११. * वरिष्ठेभिः १८, १०:२६०, १६. वरिसि हव्यवाहनः १४, १२ :

१८३, १२.

वाक् च त्वा मनस्श्च श्रौणौनाम् १६,

३ : २१८, ८.

वाक् त आप्यायतास् १०, १४ :

११३, २.

वाक् त्वा समुद्र उपदधातु १८, १४ :

२६५, १४. वाक्षसदमि १५, २५ : २०५, १५. वागग्रेगाः १५, १९ : २०१, ६६ १६, २ : २१८, १२, १६.१२:

२२५, २१.

बागस्याग्नेयौ ६,३:०२, १३:१६,

२५ : २३५, ५. वागस्यैन्द्रौ ६, ३ : ६२, ८. वाग्वोता १२, ४ : १३५, ४. वाग्देवी सोमस्य पिबतु १५, २१ :

२०२, ९.

वाङ्म आसन् ७, १:६६, ८, १८, १७ : २७२, १२, १८, १ : २८३,

१.

बाचं यच्छ १४, १ : १७३, ५. वाचं प्राणम् ५२:५३, १३. वाचस्पतये त्वा तं प्राश्नामि ७, १

ईट, १२.

३२४, १२.

२७३, १८.

वाचा त्या होचा २,१:२२, ६. वाचा मे वाग्दचता खाचा १२,

८ : १३८, १३. वाचे मे १५, २२ : २०३, ४.

वाजथ प्रसवच

१८.

१७, १४ : २४५,

वाजस्य नु प्रसवे मातरं महीम् १७,

११:२४३, ४. वाजस्य सा प्रसवेन ७,

१२ : १३.

02, वाजस्येमं प्रसवः सुषुवेऽग्रे १७, १६ : २४६, १२ : १९ : २९५, १३. वाजिनं त्वा वाजिमोऽवनयामा १३, १६ : १०१, १०. वाजिनस्याने बौहि ८७ ८४, ७. * वाजिनां भक्षी अवतु ८, ७ ८४, १३. वाजिनो या ८,७:८४, €. वाजिनो वाज्जजितः १७, १३ : २४४, १६ : १७, १४ : २४५, ९. वाजिनो वाजं धावत २४५, ३. १७, १३ : वाजिभ्यो ऽनुब्रूहि ८, ७८४, ५ ; ८, १३:८८ १०.

• वाओ नः सप्त प्रदिशश् चतखः १८. ६ : २६५, १३. बातः प्राणः
• वातं प्राणम्

---

१, १२ : १३, १२. १२, ८:१३८, १५. वातस्य प्राणिम् १८, १९:२०६, १२. वातस्य प्राणिरसि ४, ६:४५, ११. वाताय त्वा २, ४ : २५, २. ( ३६५ ) वातो देवता १८, २०:२७८, ६. वानस्पत्योऽसि ४, २:४२, ९ ; ४. ३ : ४३, ,

• वान्यायै दुग्धे ८:९७, ४. वाममद्य सवितः १६, १५ : २२८, २. वायव इन्द्रवायुभ्यामनुहि १५, २५ : २०५, १४. area इन्द्रवायुभ्यां प्रेष्य १५, २३ : २०६, २. वायवः स्व ३, ३:३४, ४. वायविडा ते माता ६, १२ : ६८, ८. वायवे वा १२, १४ : १४४, १२; १५, १५ : १९८, १०. वायवे वाचा २ २०, २८ : ३१६, ७. ० १७:३०, ८;

वायुः पूतः पवित्रेण ११, ३: १२३, १२.

• वायुरन्तरिक्षात् १५, २३:२०४, ५. वायुरसि ४, ११ : ५०, ७. वायुरस्यैः वायुः १२, ११ : १६५.२.. त्वामनुवा १७, ११ : वायुः ४, ७ : ४६, १८. वायुर्वा त्वा मनुर्वा त्वा १ २४३ बाकर्ता १५, १८ : २०१, ९. वायोर्यान्यसि १८, २:२८४, ८. बायो वौद्धि स्तोकानाम् १०, १५ : ** ११४, ११.. वायो शतश् चरीणाम् १५, १: १५०, १८: वारुणामसि १२, १९: १२, २१३ : १५२, १; २; १० ; १२,२३२ : १५२, १८. वासमा ते क्रौणानि १२, १८ : १४६, वास्तोष्पते २,११ : ३०, ९. बाहाः कौलालपेशसः १८, १५ : २६७, १७. विक्रमस्व महाँ सि १,१२:१३, १७. * विच्छिनद्म ५, ७:५८, ३. 8. ७. वि ज्योतिषा २०, १६ : ३०८, विsसि जन्मना वशा १८, २१ : २८०, २०. विशा राजन्यो गर्भः पशवो जरायु राजा वत्सो बलिः पीयूषः १८, २१: २८१, ६. वि वे भिनद्मि तकरौम् २०, ३७ : ३२१, ८. वि ते मुञ्चामि ৩, : ७३, १३: १६, २६ : २३६, ३. * वि ते विष्वग्बातजूतासः २०, ३०३, २. ferent में अस १०, ३: १०४, २. वित्तरसि ৩, : ७४, ११ : ७६, ६; १५, ३३: २११, १०:१८, २० : २७८, २१. वित्त्यै त्वा १८, २०:२७८, २१. ** विदिशः स्वाहा ८, ७: ८४, १०. विदेय ७, ८ : ७४, ९ ; १८, २० : २७८, २१.
• विदेरग्निः 2 १ • ४ : १०४, ११. विदेरग्निर्नभो नाम १०, ३: १०४, विद्युदसि २२:२३, ७२,४ : २५, ४; ३, २: ३३, १३:१२ ७:१३८, .. fare wwस्य व्रता ध्रुवा १८, १३ : २६४, १. विधुं दद्राणम् १३, ६ : १५८, ११ ; २०, ९ : ३०३, १५.
• विधेम ते १, १४ : १५, १२. विधेम ते परमे जन्मन्नने १९, ६ २९४, वि पाजसा १८, १ : २५१, १८. विष्टचः स्य १७, १७:२४७, ७. विटञ्चन् राख नो बस्तु २०, ८ः ३०३, ५. विप्रो यज्ञस्य माधनः १ ५. ( ३६ ) ८ : ३०३, विभूरसि प्रवाहणः १४, १२ : १८३, ✩. विभ्रूरसि श्रेष्ठ रश्मीनां व्यानयाः १५, २७: २०६, १८. विभ्राजसि विभ्राड् बृहत् १०, ४ : १०५, ४. * विमान एषः १९, ६ : २८२, १८. १८, २० : २७९, ल विमा पाद्मना टङ्क १७, १७ : २४७, ८. * विमिमे त्वा पयखत्तौम् १४, ४ : १७५, ११. वि मुयध्वमनिया देवयानाः १८, १६ : २६८, १९
• वि यन्तु वयः ७, ५ : ७२, ६. विराट कन्दः १८, २०:२७८, ७. ** विराटकन्दसः प्रजापतिना पौतस्य १७, १८ : २४७, १२. विराडसि १ ११२ : १२, ९; १८. विराजसि संपला १४, ७:१७९, १५. विराड् ज्योतिरधारयत् १८, १७ : २०४, ४. विवस्व चादित्य १६, ११:२२४, १३. ** विश स्वां योनिम् २०, २१:३१८, २. ** विशा पर्यहामि १३, ६ : १५९, ५. * विशो यन्त्रे नुदमाने ५, ७:५८, विशौ यन्त्रे स्य ५, ७:५८, २. विश्वकर्मा त्वा सादयतु १९. ३ :

२८५, ७. ४. विश्वकर्मा त्वा सादयत्वन्तरिक्षस्य पृष्ठे १८.३ : २८५, ३. विश्वकर्मा दिशां पतिः १८, १९: २७६, ११; १८, ५ : २८८, १९. विश्वजनस्य छाया १४, ११ : १८२, १३. विश्वजिदसि १८, २० : २७८, ८, विश्वदानीमाभरन्तः २, १ : २२, ११ ; २, १० : २९, ५.. विश्वदेवेभ्यस्त्वा १५, २७:२०, १६. * विश्वलोप १६, २८:२३७, ८.. विश्वमै भूतायाध्वरो बस्तु देवाः २१. १४ : ३३१, २. विश्वस्य (?) १८, ७:२०७, ६. विश्वस्य ते विश्वावतः २३०, ८. १६, १८ : विश्वस्य या जायमानस्य वेद १८, १४ : २६५, १. विश्वा श्राशाः २०, ०५ : ३२०, विश्वा स्यामा दक्षिणसत् १२, १२ : १६६, ५.. विश्वा उत त्वया वयम् २, १०: ३०, ३.

• विश्वा त्वं भूत्वा ६, १२:६८, ८. विश्वान्देवानयाडि १३, १२:१६६, €.

विश्वाभ्यः ४ ९:४८ ४, विश्वायरभि १०,५१०६, ४. विश्वाराsसि विश्वामां नाष्ट्राणा हन्ता १४, ८ १८०५. विश्वासु त्वा दिन सादयामि १८. २०: २७६, ६. विश्वासु त्वा प्रदिक्षु मादयामि १८, १०:२७८, ७. विश्वासु वा सादयामि १८, २० : २७८, ५. विश्वासु त्वोषधीषु सादयामि P.: 704, 1. १८, विश्वे त्वा देवा वैश्वानराः १८ १: २५.२, ११. विश्वे त्वा देवा वैश्वानराः प्रच्यावयन्तु १६, १९ : २३१, ५. विश्वे देवस्य नेतुः १२,८:१३८, १४३ १८, ६ : २५७, ७ विश्वे देवा अभि मामावश्चन् १२. ११ : १४१, : १२, १२ : १४२, ( ३८७ ) विश्वे देवा ऋतावः ८, १:७८, ९. विश्वे देवाः ९, १२ : १३, ७. विश्वे देवा नातिविध्यन्ति खराः १८, १६ : २६८, १२. विश्वे देवा भरतः १६, १० : २२२, १४. विश्वे देवाः शृणुत छ, १ : ৩, ল विश्वे देवाः श्टणुवेम वं में २१. १२: ३२८, ७. * विश्वेभिर्देवेभिः १६, १९:२३२, ७. विश्वेभ्यस्त्वा देवेभ्यः १५, १६ : २००, ३; १५, १७: २००९ १५, , २७: २०६, २०, विश्वेभ्यो देवेभ्यस्त्वा १४, १० : १८१, १०. विश्वेषां वो देवानां देवताभिखामि १८, १६ : २७०, १७. विश्वेषां देवानाम् १५, २२: २०३, १२. विश्वेषां देवानां भागधेयौ स्थ १४. विष्णवे त्वा १४, ६ : १७८, ६. विष्णवेऽनुब्रूहि १२,२२: १५३, ६. विष्णवे वाचा २, ६ : २६,७१८, २०:२७८, १७.

विष्णुं यज १२, २२ : १५३, ५. विष्णुस्त्वास्त ४ ४:४३, १४. विष्णुस्त्वाम्वेतु १२, १६ : १४६, १९. विष्णुस्त्वोत्तभ्नातु १४, ६:१७८, ६. विष्णूनि स्य ५ ८:५८, १६. विष्णोः कर्माणि १०,९: १०८, ८. विष्णोः क्रमोऽसि ४, ४ : ४३, १५ ; १७, १२ : २४४, ११; १७, १३ : २४४, १७, १८, ८ : २५८, ६. * विष्णोः क्रमोऽसि मयतः ७, १३ : ७७, २०. विष्णोः क्रमोऽस्यभिमातिहा ७, १३ : ७७, १८. विष्णोः पृष्ठमसि १४, ३: १७८, १५. विष्णोः पृष्ठे सौद १८, २०:२७८, १६. २०:१८६४. विश्वेषु त्वा दिव्येषु सादयामि १८, विष्णो त्वं नो अन्तमः १५, २१ : २०:१७९ ४. विश्वेषु त्वा देवेषु सादयामि १८, २०: एल.

• विश्वेषु त्वान्तरिक्षेषु सादयामि १८, २०:२७९, ४.
• विश्वेषु त्वा पार्थिवेषु सादयामि १८, २०:२७८, ३. विश्वेषु त्वा वनस्पतिषु मादयामि १८, २०: २७८, ६.
• विषाणे विष्यैतम् १२,९: १३८, १५. विटम्भाय धर्मणे स्वाहा १६, १४ : १९७८. विष्टम्भो वयः १९९१ : २८४, १५. ** विवसि Cः रः ९०, १८ ** विष्णवसि वैष्णवं धामानि प्राजापत्यम् १४, २: १७३, १५.
• विष्णge क्रम १५, २७:२०६, २१. २०२, १३; १६, ३ : २१८, ६; १६, १३ : २२६, ७, १६, १६ : २२८, २०:२१, १२ : ३२८, ५. विष्णो रराटमसि १४६ १७८, : १४. विष्णोर्जठरमसि १५, २२: २०३, ११. विष्णोर्भुवमसि १४, ६ १७८९. विष्णोर्भुवोऽसि १४ ६२ : १७८, ९; १७८, ४. विष्णोर्नु कम् ३, १:३२, १०; १४,६:१७८, विष्णोर्मनसा पूते स्थः ३,६ : २७,७. * विष्णोः शम्योरहं देवयज्यया ७, ० : ७४, १. विष्णोः शर्मासि १२,९ : १३९, १०. १४,६:१७८१. विष्णोः प्ते स्यः अप्ते ( ३ ) विष्णोः स्तूपोऽसि ३, ४ : ३४, १४; ५, ५ : ५६, १२. विष्णोः स्थानमसि ६, ३:६२, ५. विष्णोः स्यूरसि १४, ६ : १७८, ३. विष्णो व्य१९ रक्षख ३, ८:२८, ८. वि सुवः पश्य व्यन्तरिक्षम् १६, ७: २२१, १४. विसृष्टधेनाः सरितो घृततः २१. १५: ३३१, १५.. ** वीतं जुषेथाथ् स्वाहा २१, १६ : ३३२,६. वीतिहोत्रम् ५ ७:५७, १५. वरतां पाहि १५, १६ : १९९, १९. वौरानो अच मा दभन् १८, १६ : २६८, ४. वीर्याय में १५, २२: २०३, १०. त्रस्य कनीनिकासि १२,७:१३७, १०. वृषणं सोमपीतये १५, २० : २०७, ५. वृषणौ स्वः ८, ५ : ८२, १४. वृष्टिर ि२५:२५, १७; ७, १४ : ७८, १६. यः १८, २ : २८४, १३. * श्वस्य निष्वदसि १३, ४ : १५.८, ५.. वेदिसि १२:४, ५, ५, ५:५६, ४. वेदिर्द्धिः तवः ७, ४ : ७१, ४. * वेदेन बेदिं विविदुः ४, ११ : ५०, ३. * वेदेन वेदिम् १४, ४ : १७५, १२.
• वेदो म बाहर ७, ११ : ७६, ११. ७५, वेदोऽसि ३,५:३६, ६, ७, ; ७, १११ : ७, ६; ११ ; १५, ३३ : २११, १०. वेषाय त्वा ४, ३ : ४३, ६. वैवस्वते विविच्यन्ते १८, ४:२५४, १५.. वैश्वदेव हविः १२, १६ : १४६, १३. वैश्वदेवमसि १४, १० : १८१, १०.
• वैश्वानरं ज्योतिः ४ ४५ ४ ; ६ १४, १६ : १८७, १. वैश्वानरस्य रूपम् १,७: ८ ११. वैश्वानरे हविरिदं जुहोमि ६६,२१.

वैश्वानरी अजीजनत् १, १९:२०, २. वैश्वानरो न अत्या ८८० १५ २१,१७:३३३, ४. वैवमसि १४, १२ : १७८५; 194, €. ** वैष्णवी विष्यावे शन्वेथाम् १४. ५ : १७७, ७ व्याघ्रो वयः १८. २:२८४, १३. व्याम प्रदानमप्यगात् 702, 4. * ब्यानं वाचते * १७: १. १२. १३, १३. व्यानं मे पाहि १५, २०:२०, १८. ग्रामाय त्वा ४.८:४७ ११० १२. १८ : १४८, ०३ : १५२: १८० १४; १५, १५ : १९९६. व्यानाय में १५, २०:० व्युत्क्रामत २० : ३०३. वाचित योध्ये श्रितः २०१, . १८, १४. व्र कृणुध्व स हि वो पाचः १८. १२: २६०, ४. वयं गच्छ " ४, ११०५० व्रतं कृत १२, १२ : १४३, ५. व्रत्य व्रत व्रतमुपैति १२, १३ : १४३८. श मत्स्य पश्शून में गोपाय १. १४ : १९, ४.

• शकेयम् १८, २०:२७८. २२. शक्तिरसि

वा

• शं च वक्षि १८, २० : २०८, २१. १८, २०:२७८, २२. १३, १४ : १००, १६. ( ३८८ ) शनं ते राजन् १६, २४ : २३४, १४. ‘शसभ्टष्टिर ि५, २: ५३, ५.

शतायुषाय ८२८०, १. शते सौद १८, २०:२७८, १९. शत्रुणम् १८, २०:२७८, १२. गं भो देवः १, ५६, १२; १,८२ : १०, ५ ; ; १८, १२:२६२, २०. शं नो देवीरभिष्टये १८, १४ : २६५, ४. मी वातः १३६ : १५९, १६. शं नो बातः पवताम् १३. १४: १६८, २०, १३, १८ : १७२, १८. कोपानि १२, १८ : १४९, मफेन ते महोभ्याम् १०,१४:११३८. | शमितरेषा तेऽत्रिः प्रज्ञातास्तु १०, १२ : १११, *K 冀 शमितार उपेतन १०, १४ : ११९. १३. ‘शभ्योर्मूदि ७, ७:७३, १०. शरमन्त ऋतवो मयोभुवः २१, १५ : ३३१, १७. गर्म च स्य वर्म च १८, १६ : २७०, १०. शर्म च स्थो वर्म च स्यः १८, १ : २५० १७. शल्केर निमिन्वानः १,६८,९. शस्त्रस्य शस्त्रमसि १५, २०: २०१ १६; १८, ९ : २९० १. शिरः शिरः प्रति खरो विच १४ : २६५, २. शिवाय १८ १:२५१, १७. १८, • शिवाः पौता भवथ १२, १३ : १४३, ११. शिवा च मे ५, ६:५७, शिवो भव प्रजाभ्यः १८. १ : २५१, ११.

• शक्रव्योतिष १९, ६ : २८५, १. शक्रं ते शक्रेण क्रीणामि १२, १८ : १४९, है. शुक्रं ते शुक्रेण ग्टहामि १९५, १५. शुक्रं त्वा शुक्रायाम् १५, १ १० : ५, ४ : ५५, ८. शुक्रमसि ५४५५ ४ १२, १६ : १४३, १२. शुक्रः शुक्रशोचिषा २०८, ५. १५. २८ : शक्रस्य समिदसि १५, २९: २०८, १४. शुक्रास्य वीर्यवतौः १८, १५:२७०, १२. ** शुक्रेषा ते समितया समिध्यस्व १५, २८ : २०८, १४. शासि १०, २२ : १२१, ३.. शद्धः १२, १७ : १४८, ३. ** शुद्धस्ते सोमः

शुद्धा चपः शुवाखरिचाः १२, १७ : १४८, २. ३:३४, ३. १४ : ११३: शुन्यतां लोकः १४, १० : १८२, २. शुन्यतां लोकः पितृषदनः १०, ८ १०७, १५. शुन्धध्वम् 2 ८:१०, ४ ३७, ११. शुन्धन्तां पितरः ९, १० : ह्छ, शरसि मानलीयः १४, १२ : १८३, १७.

• काणीवेच्कृङ्गिणाम् १०, २१:१२०, टोनिः समिधा हवं में १५, ५ : १९२, १४. त हविः शमितः १०, १८ : ११७, २; १६, १३ : २२६, ९. पूटतम् १ १८ : ११७, ३. , शोमा मोद इव १५, ३५ : २१३, १४; १५, १६ : २१३, १९. शोचिरसि १३,९: १६२, १९. अथदु टवम् द, १ः ८, ८. श्येनाथ पत्वने स्वाहा २२७, १. १६, १३ : श्येनो भूत्वा परा पत १२, २० : १५१, १०. श्येनोऽसि गायचच्छन्दाः १५, २० : २०१, १२.
• श्रद्धा देवी च मुञ्चता स्वादा २००

३०: ३१७, ३. श्रतय् चविः १६. ३:२१, १२. वावय ७, ७:७३, १०. औरसि १०, १९ : ११८, ९. श्रुतसदसि १५, २० : २०६, १७. श्रोत्राय में १५, २२ : २०३, ५. श्रौषट् ७, ७ : ७३, १०. वाचा स्टचतुरः १५, ११:१९६८. वाचोऽसि प्रचेताः १४, १२ : १८३, १३. स स ईं पाहि १८, १५ : २६७, २. * संयच्च प्रचेतश्च १८, ५ : २८९, ५. संयजवैरङ्गानि १०, १० : ११०, १०. मं यज्ञपतिराशिषा ७, १२:७७, ৩; १०

• सं या वः १० : ११०, ११. १,९: ११, ८.
• सं या वः प्रियाः १८, १२ : २६३,१. संवत्सर ऋतुभिश्चाकुपानः २१, १५ : ३३२, १. संवत्सरस्य प्रतिमाम् १६, ६ : २८०, ४. संवत्सरौणाथ् स्वस्तिमाशास्ते ८, ७ : ८४, २. संवत्सरे सौद १८, २०:२७८, १७. संवदख ७ ७ ७३, ८. सं वरचा दधातन १८, १५:२६७८. संवसाथाथ् सुवर्विदा १८, १:२५०, १७.
• सं वः सृजामि १,९: ११,९.
• संविशन्तास ४, ३:४३, ५. संवेशाय त्वा २१, ११: ३२८, ४. संवेशायोपवेशाय गायच्या (त्रिभो, जगत्या अनुष्टुभो ) अभिभूत्यै स्वाहा २१.५ : ३२५, ११, १२:१४; १५. * सं वो दधातु वणः १५. ७:१५३, १६.
• सं वोऽननु वरुणाः १५,७:१८३, १९. समित मे ब्रह्म १८, ७:२५.८, १५.. मञ्जसि सचिषे त्वा स- निभ्यस्त्वा मदिस सौद मसौद $ १८, २०:२८०, ३. सर्प चौन् समुद्रान्स्वर्गलोकान् १८, १८ : २७५, ४, ससर्पोऽसि ९, १२: १००, १४; १५, ३४ : २१२, १७. मसौदख १३,८ : १६३, २. सरसृष्टां वसुभिः १८ १:२५२, ७. सखावभागाः स्य ७ ७७४, ३ १०, २१ : १२० १३. 喧 सतास २७:२७८. सच्चेदं पश्य सखायः सगराः स्य १२,३ : १३४, ५. १२.१६: १४७, १. २ : २४, १. सवासि जगतौच्छन्दाः १६. १२: २२६, ३. संक्रममाणामि १८ २०:२०८, १४. संक्रान्तिरसि १८, २०:२७, १५. संक्रामत्यसि १८, २० : ३०८, १४. स जातोऽसि रोदस्योः १८ १ : २५.१, १०. सारदोऽयाभिः १८, १४:२५, १४.. मजूरुषा अरुणौभिः १ . १८, १४:२६५, सतुभिः १८, २ : २८४, ४. सजूदेवैः प्रातर्यांयभिः २, ३:२४, १ (802) देवर्वयोनाः १८, २२८४, ६. मजूर्देवैः सायंयावभिः २, ३:२४, १७. जर्विधाभिः १८, २ : २८४, ४. सजोषाभ्यां त्वा १५, १५ : १९८, १२. * संजग्मानौ दिव या शथिव्याः २८२ : २०८, ५; ६. संजानाथाम् ७, ५ : ७२, ४. स नो राधास्याभर ९, १७:१९, २. स नो राख सहस्रिणः २०, ८ : ३०३, ४. सन्मे भूयाः ७, १२ : ७७, १२. सं ते ८, २:७, १७. १५,
• मं ते प्राणाः १ ●

१०: ११०, ह. १ ५ , १८ : ११७, संज्ञानमसि १९ : ११, ११८, १२: २६२, १. 2 ४ : ३५, १२ म ते मास्यात् ३ १२. ८ : १३८, ७. सत्यं त्वर्तेन २, २ : २३, १५. सत्यमसि १८, २० : २८०, २. सत्यं पूर्वैर्ऋषिभिखाकुपानः १८, १९ : २७६, १. } e= सत्यसदसि १८, २० : ९७८, १९. सत्याय त्वा सत्येभ्यस्त्वा सत्ये सौद साजिदसि १८, २०:२७८, ९. सत्रा वा न जिग्युषे १८,५२८६ १६. १८,२०:२८०, २. सत्रो त एतादु त ह १६, १७ : २२८, ३. स त्वं नचित्र वज्रहस्त धृष्णुया १८, ५ : २८८, १४. म त्वं नो अग्ने १,२०:२१, १२. सदसस्पतये त्वा तं प्राश्नामि ७, १ : ३८, १२. सदसि ७, १२ : ७७, १२; १६, १०: २२३, १२; २१, १२ २२८, इ. सदस्योऽसि मलिम्लुचः १४, १३ : १८४, १०. सदो विश्वायुः १३, १६ : १७१, २. स नः पावक १,१६:१८, १. सनिसि सन्यै त्वा सनेयम् १८, २०:२७८, २०. सं ते मनसा मनः ५.. सं ते वायुः १८, १ : २५१, ७. * सं त्वमग्ने २, ७:२७, ६. सं त्वा मच्ह्यामि १२.९ : १३८, ८. सं त्वा विशन्त्वोषधीरुतापः १६. २५. : १३५, ११. सं त्वा सिञ्चामि ५, ४ : ५५, २; २०, २७ : ३१४, १८. सं देवि देव्योर्वश्या पश्यस्व १२, १७ : १४७, ८. ** संधातारौ खाचा २०, ३०: ३१६, ११. संधिरसि सन्धये त्वा संधिभ्यस्त्वा संधिष सौद १८, २० : २८०, ३. सपनीच स्वाभिमातिघ्नौवस्थ १८, १६ : २००, १८. सपत्नचनं त्वा वज्रथ् सादयामि १८ २०:२७९, १०. स पिन्वस्व घृतवद्देव यज्ञ २१, १४ : ३३१, ३. ** सप्त ऋषौन्द्रौणौद्धि २,६:२६, ३. सप्त ते १०, ६ : १०५, ११. सप्त ते अग्ने १९ : २९४, १०. सप्त ते चग्रे समिधः सप्त जिहाः १९: २०, १७, + मतदशस्ते वग्न आत्मा स मे मचात्मा १८, २१:२८१, १५. सप्तर्त्विजः सप्त सदास्येषाम् २१, १७:३३२, १७. सप्तिरसि १७, १३:२४५, १. स प्रत्नवत् २०, ३:३००, ९. (802) सप्रथ सभां में गोपाय १६. ५. १४.

• स भद्रमकर्यो नः सोमं राजानं पाययि-

ष्यति १५, ३१: २०९, १६. समङ्काम् ७, ( : ७२, ९. समद्भिः पृयध्वम् ४,९:४८, १५. समन्या यन्ति १५, ७: १९३, १७:

१८, ५ : २५५, १७. समपिवतान् कयध्वम् १४, १४ :

१८५, २.

समस्य तनुवा भव १०, १३:११२, ४. समहं प्रजया ७, १३: ७८, १;

१७, १५ : २४६, ३. समापः ४,९:४८, १३. * समायुषा ७, ११:७३, ८.

समास्याग्रे १८, ४ : २५५, ९. समितम् १८८, १२ : २६३, १८. समित् खवन्ति १८, १९ : २७६, ८. समिदसि ५ ७:५७, १५.. समिडो अग्रिरातः ६, १: ६१, ५. * समिद्धो बग्ने ७, १३: ७८, २.

समिताः प्रेष्य १०, १०:११०, १६. समिधमाषायानोत्परिचानिं

सत्सकसंमृद्धि ७, ३ : ७०, १५. १०, २० : ११८, १२. समिधाग्निं दुवस्यत १, ६ : ७, १५ ; १. २०:२१, ३ १८, ११:

२६१, १०. व समिधो यज ६, ७: ६४, १४. समिध्यमानः प्रथमो नु धर्मः ९. ६ : ७, १७. समीचौ नामासि १८, ६ : २९६, समुद्रं वः प्रहिणोमि ७, १२ : ७७, १४; १६, २२ : २३२, १८, २०, ९ : ३०४, ३. समुद्रं गच्छ स्वाहा १०,२०:११९, समुद्रस्य त्वावाकया १९, ६ : २८१, ८.

समुद्रस्य वो ऽचित्या उन्नये १५, ६ : १९३, समुद्रादूर्मिः १, १४ : १५, ११. समुद्राय त्वा वाताय खादा १३, १२: १६६, १. समुद्राय वयुनाय १६, ६ : २९३, १४. समुद्रे ते हृदयमप्स्वन्मः १६, २५ : २३५, १०, १६, २६:२३५, २०. समुद्रे सौद १८, २०:२७०, २०, समूह्योऽसि विश्वभराः १४, १३ : १८४ समीषामम् २०, ११:३०५, ८.

• सं पत्नी पत्या ७, ९ : ७५, ५, १८, २० : २८०, ५. } संपत्सु सौद संपदसि संपदे त्वा १८, २०:२८० ४. 7 संपावा १८,२०:२८०, ५. संपश्यामि प्रजा चचम् २,७:२०७ संवः स्थ सं मा भद्रेण १७, १७ : २४७, ६.
• संष्टच्यध्वम् ३ ८८१८. ४, १०:४८, १२. कचनान्तरेण ** संभृता अग्रयो मा संचारिट १, १० : ११, १६. सं मया प्रणा १७, १५ : २४६, ३. इमानायुषे १४, ८: १८०, ९. मासि ३, ९:३३, १८. सम्राङसि कृशानुः १४, १३ : १८४, ५. सम्राङसि श्राव्यचा १४.७:१७८, २०. सम्रासि १. ११२ : १२, ८; १८. ** सरस्वती मनुष्येभ्यः [ पातु] १५, २२: २०४, ६. सरस्वत्येहि १३, ११: १६४, १७. सरस्वत्यै त्वा ११, ४ : १२४, १५. * सरस्वत्यै वाचो यन्तु २८६, १. १८. काय त्वा १८.५:२८८, ४. सर्पस ( ४०३ ) १५, ३८ : २१६, ६; १६० १० : २२३, १५ : १६.२९ : २३३, ११. सर्पान्वि सर्पेभ्यस्त्वा २, ६:२६, २. सर्वजिदसि १८, २० : २७८, ८. सर्वे तदपतन्महे १८, १४ : २६४, १५.. सर्वमायुर्थानि ९, १३ : १५, ६. ** सर्वश एवं राजानमुन्नय १६, १८२ : २२८, १७, १८. सर्वानवयजामहे १८. १८, १४ : २६४, ४.
• सर्वेभिर्देवेभिः १६, २२:२३३, ८. सर्वेषां विश्व वो नाम १८, १५ : २६७, १६. सलिलाय त्वा १८, ५ : २८८, मह रय्या ९, २०:२१, ६ १८, छः २५९, ह; १८, १० : २६१, १; १८, ११ : २६१, १८. सहच सदस्यय ८३ : ९२, १३३ १८, ४ : २८६, १. ** सचसोमा इन्द्राय स्वाहा १६, २० : २३२, २.
• सधारेऽव ते समखरन् १८, १६ः २६८, इ.
• सहस्वलशाः ३, ४ : ३५, २: १०३, ५. ; १०. सहस्रशीर्षा पुरुषः १८, २०:२७८, १५. सङ्गो वृषभो जातवेदाः २०, ६ : ३०२, सहस्वस्य प्रमा बसि १९,६ : २८१, २. सहसौद १८, २० : २७९, १८. * महाग्रेऽग्निना १, १०:१२, १. महोर्जे भागेनोपमेहि १३. ११ : १३५, १०. साथ् हि विना शुचिः १८, १२ : २६३, १८. साग्निं गर्भमधत्याः १८, २१:२८०, साता वाजस्य कारवः १८, ५ : १८, २१ : २८९, १३. सादित्यं गर्भमधत्याः २८०, १८. साध्वीमकर्देववीतिं नो अद्य २०, २१ : ३११, ८. सांतच ग्टहमेधी च १८, ९: २९५, ३. सांनाय्यं मा विलोपि ३,७:३८, ६. साम गाय १८, १७: २७३, १४. सा मया संभव १८, २१५ : २८०, १७- १९; २०२. खा मे सत्याशौः ६, १२ : ६८, १२. सा यज्ञं गर्भमधत्याः १८, २१:२८०, १८. सा राजन्यं गर्भमधत्याः १८, २१ : २८०, २०. सा वायुं गर्भमधत्याः १८, २१ : २८०, १७. सा विश्वकर्मा ३,७:३८, १४. सा विश्वव्यथाः ३,७:३८, १३. सा विश्वायुः ३,७:३८, ११. साव देव प्रसवाय पित्रे १४, १५ : १८५ १४.
• सासि सुब्रह्मण्ये १४, ३:१७४, १८. सासि सुब्रह्मण्ये तस्यास्ते पृथिवी पादः १२, २० : १५१, ६. सिद्धौरसि १०, ४ : १०४, १४ ; १०,५ : १०३, २. सि१९चौरसि रायस्पोषवभिः खादा १०,५: १०५, १८. सिहौरसि सपत्नसाही वाचा १०, ५: १०५, १७. सिधु चौरभि सुप्रजावनिः वाचा १०, ५ : १०५, १८. सिहौरस्यादित्यवनिः स्वाहा ५ : १०६. १.(808) सिधुदो वयः १९. २: २८४, १४. सिद्ध्यै वा १३, ५ : १५८, १६ : १३, ९ : १६३, ६. विभ्रमद्य दिवस्पृशः १८, ५ : २८९, २. सिनीवाली सुकपर्दा १८, १ : २५२, १०. ** सिनोवाल्यै चस्म् १६, २७: २३६, २२. सौद त्वं मातुरस्या उपस्थे १८, ७ : २५८, १८, ८; २५८, १३ : १८, ११ : २६१, ६. सौद होतः ८,७:५, १२. सौरा युञ्जन्ति कवयः १८, १५ : २६७, १३. सुगाईपत्यः १, ११ : १३, १२, १ : २२, ५. सुजातो ज्योतिषा सह १८, १ : २५१,

सुनु सोममुलखल १८, १८:२७५, ११.

• सुपर्णस्य त्वा गरुत्मतः ७, १८, ३. ** सुषण त्वा २, ३:२४, ११. सुपर्णोऽसि गरुत्मान् १८८२ : २५, ४; १९, ६ : २९४, ५. सुपर्णोऽमि चिष्टुप्छन्दाः २१९, २. १६, ३: सुपिप्पला चोषधीः कृषि १४, १६ : ११४, १७. सुपिप्पलाभ्यः १०, ८:१०८, २. सुपिप्पलाभ्यस्त्वौषधीभ्यः १३८, १५. १२, ९ :
• सुपेशसरकरभि ज्योतिषद्धि १८, ५ : २५५, १६. सुप्रजसस्त्वा वयम् ५, ३ : ५४, ७; १४, १४ : १८५, १.
• सुप्रजाः प्रजया भूयासम् २ २०.

८ : २७, सुप्रजाः प्रजाः १५, २८: २०८, ४, सुप्रजास्वाय त्वा ग्टकामि ५.५.० १६. सुब्रह्मण्य पितापुचयाशु ५. ४ : भाकय १४, १७ : १८७, १७. सुब्रह्मण्य सुब्रह्मण्या भाय १२.२० : १५१ ५ १४, ३: १७४, १५: · १४, २० : १८८, ६; १५. ३ : १९१, २०. सुभूते सौद १८, २०:२०९, १६. * सुभूरसि श्रेष्ठो रश्मोनां प्रियो देवानाम् * * १६, २०:२३१, १२. सुहृदस्युपभ्टत् ५, ७:५८, १०. सुमनसो यजमानाय सन्त ५ ५ : ५.६,५. सुमित्रा नः १०, २२ : १२१, ५ ; १६, २५ : २३५, १४. सुखाय सुखिनः सुखे माघ १४, १८:१८८८.

• सुयमे मे ६३: १२.३. अटा सुपर्षवद्धि ६, ११ : ४७, १४. सुखः १, २४, २१८, ४:२८. १४; २ • १२:३१८, १५.. सुवः पत १८, २५९ ५. सुवरगन्म १८, १६:२६८, २०. सुवरभि विशेषम् ४५ ४४, १२ , १४, १६ : १८० १. सुवरसि१८ ४ : २८७, १. ** सुवर्ण धर्म स्वाचा १८, ६ : २९६, ८ २१.१७:२३३, १. ** सुख धर्म वाचा सुवर्णर्क स्वाचा १९. ६ : २९४, २०. सुवर्देवा अगमा १७, १५ : २४६, २. सुवर्भे यच्छ १८. ४ : २८० १. सुवर्विदसि १६, १० : २९३, ११. सुवा १४ ५ : १७७, १५. 多 gaौराः प्रजाः १५, २८:२०८, सुबौराय स्वाहा ६, ४ : ६२, १२. सुशर्मासि सुप्रतिष्ठानः १६. १५ : २२८८, ६. ( ४०५ ) सुसंदृशं त्वा वयम् , ९ : ८, ४.
• सूर्यो मा देवो दिव्यादहसस्पातु
• सुसंभृतात्वा ३, ४ : ३५, ८. वाके नमोवाके विधेम खादा

१६, २५ २३५, १२. सूक्ता प्रेष्य १ • २१: १२०, ११. रूपस्था देवो वनस्पतिः १४० २. १२, ९ : रसि सुवनस्य रेतः १८, १७: २७३, २०.

• सूर्य ज्योतिः ५ ८:५८, १९. । सूर्य ते १०, १: १०२, ६. सूर्य भ्राजस्विन् १६, ९२२३, ८. सूर्यमग्नौ स्वाहा २,१:२२, ११. सूर्यस्त्वा १४, २: १७३. १३. सूर्यस्वा पुरस्तात्पातु ५, ६:५७, ११. स्वर्यस्य चतुर रुम् १२, १६ : १४६, १४ : १२, १७ : १४८, १. सूर्यस्य तपस्तप १३, १२:१६५, १४. * स्वर्यस्य त्वा चचुषा ७, १ : ६८, २. सूर्यस्य त्वा चक्षुषान्वौचे १३, ५ : १५.६, २. ** स्वर्यस्य वासोऽसि १२, ६ : १२७, २. पर्यस्य परसा त्राय १३,४ : १५७, १. स्वर्याय स्वाहा २०, १७ : ३०८, १५. सूर्यो पो वि गाडवे १८, १० : २६०, १३. सूर्ये ज्योतिर्ज्योतिरग्निः स्वाहा ४:२५, ८, स्वर्ये ज्योतिर्ज्योतिः सूर्यः १८, १७ : २०३, २१. सूर्यो ज्योतिर्ज्योतिः सूर्यः स्वाहा २, ४ : २५, ७, १३, १४ : १६८, सूर्ये देवता १८, २०:२७८, ६. स्वर्ये देवो दिविषयाः २०, ३७: ३२१, ७.
• सूर्यो मा देवेभ्यः पातु १६, ११ : २२४, २१:२१,२: ३२४, ३. ** १५, २३ : २०४, ४. विश्व पद्विषः १८, ४:२५.५, ४. सेनेन्द्रस्य १४, ३ : १७४, १७. सोमं यज ७, ८: ७४, १७. सोमं ते क्रौणामि १२, १८ : १४८, १७. सोम पवते १५, १७:२००, ७, खोमप्रतीकाः पितरस्तृप्युत ११, ५ : १२५, १५. सोमं पितृमन्त वधा ८६, १०. , सोम यास्ते मयोभुवः ८, २: ७९, १६. सोमविक्रयिणि तमः १२, १९ : १५०, २. सोमविक्रयिन् क्रव्यस्ते सोमो राजा १२, १८ : १४८, १६. सोमविक्रयिन् सोमं शोधय १५ : १४५, १०. १२. सोमस्य तनूरसि १२, ६: १३७, २. सोमस्य त्वा सूजवतो रसं गृह्णामि १५, ७: १९३, ८.. सोमस्याने वौहि ११,४ : १२५, ९. * सोमस्याचं देवयज्यया ७, ९ : ७५, ६. सोमः सोमस्य पुरोगाः १५, १०: १९५, १७. सोमानथ् खरणम् २, ८:२७, १२. सोमाय क्रौताय प्रमाणायानुब्रूहि १२, २० : १५१, ५. सोमाय पिल्लम तेऽनुवधा ८,७६, ५. सोमाय पिटते खाडा २०, २१ : ३१.१, ३. सोमाय स्वाहा २० १७ : ३०८, १५.. सोमायानुब्रूहि ७, ८: ७४, १७. * सोमेन त्वातनचिम ३, ८:३९, २. ( ४०६ ) मोमो जिगाति गातुवित् १४, १६ : १८६, ८. सोमो देवता १८, २०:२०८, ७. ** मोमो दृहस्पतिश्च स्वाहा २०, ३० : ३१७, १. सोमोऽसि ११.२ : १२२, १२. सौम्यस्य यज १६, १६ : २२८, १९. * सौर्यं हविः प्रजननम् २,५:२५, २०. * स्तनाभ्यां में वर्षोदो वर्चसे पवेथाम् १५, २२: २०३, ९. स्तुतस्य स्तुतमसि १५, २०:२०१, १६; १९, ६ : २२३, १. * स्तुतोऽसि १५, २८: २०७, १७. स्तुतोऽसि जनधाः १५,२७१ : २०७, ११३ १२. स्टोकेभ्यो ऽनुब्रूहि १०, १५ : ११४, १५. स्थिरो भव वौद्धङ्गः १८, १ : २५१, ११. * स्फात्यै त्वा ४, ५ : ४४, ११. स्फाः स्वस्ति: १५, २३ : २०३, स्योनं ते मदनं करोमि ५, ८ : ५, १. स्योना पृथिवि १८, १४ : २६६, ६. स्योना स्योनायाम् १८, १८:२७५, १९.
• स्योनो मे सौद ५, ८:५८, १४. * स्रुवं च संमृद्धि ८, १० : ८६, १२.

स्रुवं स्वधितिं खुचख संमृद्दि १८,

३ : २५४, ३.

खुवं च खुचख संमृट्टि ८ १:२०, १३; १४, १ : १७३, १६. २३ : २३३, १८.

स्वमा तनुभ्यः ७, ६ : ७३, ३. स्वगा देव्या होत्टभ्यः ७, ७ : ७३, १०.

स्वनवायुश्च प्रवासौ च १८, ३:

२९५, ३.

स्वधा कुरु ८, ८२ : २६,१०; १६:

६, ८१ : ९७, ३;

स्वधा नमः

८.

८२

एई, 15; 4, 5: 29, 4; 6, ¢ ८७, ११. स्वधा पिढभ्यः भू, ५:५६, १०: ६, ३: ६२, १; १४, १५ : १८६, १५. स्वधिते मा मा हिसौः १२, १ : १३६, ५. स्वधिते मैमथ् चिसौः १०३, १; १०, १४ : १२, ५ : १३६, २. १०, १: ११३, ११: स्वयं कृष्णानः सुगमप्रयावस् २०, १५३०० ८. स्वराजस्यभिमातिचा १४,७:१८०, २. स्वरारोहो अमृतस्य लोकम् १०:२०७, १५.. १८, स्वरूपं कृष्णवर्तने १८,९:२६०, ८. स्वर्गे लोके म्टतं दुहाना १८, २० : २०७, १४. ** खर्ग्यसि १८, २०:२७८, १५. स्वर्भिदसि १८, २० : २थल, स्वर्विस १०, १३ : ११२, १०. स्वस्तिदाः ७ ११:०६, १५. स्वस्तिदा विस्पतिः १,४९,२३

२०, २५ : ११४, २.

• स्वस्ति न इन्द्रः ७, ११:०६, १७ स्वस्ति नो मिमौताम् १,४६, २. स्वस्ति मा संपारय १५, २०:२०१, १३) १६, १९ : २२६, २. स्वस्ति मे उस्तु २. ફ્ १८. ११:१४. स्वस्तिर्मानुषेभ्यः ७, ०:७३, १०. स्वस्त्युत्तरायणीय १२, ९ : १३६, ६. स्वांतोऽसि १५, १२: १८७, ११. * स्वातं चित् १०, १० : ११०, ७. स्वादुष्किलायं मधुना उतायम् १६, १९ : २३०, १७, खाद्यौं वा ११.१ : १२२, १०, स्वान भ्राजङ्घारे १२, १९ : १५०, ३. स्वावेोऽसि १०, ८:१०७, १०. वाडा १४, ११ : १८२, १०. स्वाहास्य धर्मस्य १३, १२:१६६,

(800)

** स्वाहाकृताः समुद्रेष्ठा गन्धर्वम् १६,

*

१८ : २३०, ११.

स्वाहाकनिभ्यः प्रेष्य १०, १६ : ११५, ४. स्वाचा त्वा नक्षत्रेभ्यः १३, १०:१६४,

८:१३, १४ : १३८, १८.

स्वाहा वा सुभवः सूर्याय १५, १२ :

१९७, १२ : १५, १४ : १९६, ३. स्वाचा त्वा स्वर्यस्य रश्मये १३, १२ :

१६५, १२.

स्वाचा त्वा स्वर्यस्य रश्मिभ्यः १३,

१० : १६४, ७, १३, १४:१६८, १७.

वादा दिभ्यः ८,७८४, ११. earer for articख २१, १४ :

३३०, १५.

स्वाच्या देवेभ्यः १०, १६ : ११५, ११. स्वासा द्यावारथिवीभ्याम् ३, ७: ३८, १०४, ६:४५, ५१२, १० : १४० ५; १४, १७ : १८७,

खाचान्तरिक्षादाप्यायख २१, १४ :

३३०, १६.

स्वाहा पृथिव्या श्राप्यायस्व २१.१४ :

३३०, १७.

स्वाहा यज्ञं वातादार मे

१४०, 16

१२, १० :

१४, १७ : १८७, ६. स्वाया यज्ञं मनसा १२, १०:१४०, ४; १४, १७ : १८०, ५. Fare afa बाते विसृजे १४, १७ : १८७, ६. स्वावा वडिन्द्राय १६, ४ : २१८, १५. स्वाहेन्द्राट् १३, १२:१६६, ८. स्वाडोरोरन्तरिक्षात् १२, १०:१४०, ६:१४, १७ : १८७, ५.. स्वोर्ध्वनभसम् १०, १६ : ११५, १३. स्वाष्टोमो ऽव्यथिष्यै १०, १८ : ११७,

• स्थिम् २०, १५ : ३०७, ११. fe हसः शुचिषत् १८, ८ः २पूल, १४. हरिणस्य रघुष्यतः १६.८:२२२,८. हरिरस १६, २० : २३१, १७. हरी हर्योधनाः १६, २०: २३१, १८. हविर्देवानाम् २, ३ : २४, १३. अविवनाभ्यां प्रवर्त्यमानाभ्यामनुब्रूहि १४,५ : १७७, १२. हविष्कृदाहि ४, ३:४६, २.

दविष्कृदाधव ४ ६:४६, २. हविष्कृदेहि ४, ६ : ४६, १. हविष्मतfरमा ब्यापः १४, १८ : १८८, २. चव्यवाहम् २०, १५ : ३०७, ११. हिंकारेण त्वा छन्दसा सादयामि १८.६ : २९०, १२. * हिम्व मे १५, २१ : २०२, १०. हिरण्यगर्भः २१, १६ : ३३२, ६. हिरण्यगर्भः समवर्तताग्रे १८, ५ : * २५५, २१:१८, १६ : २६८, १४ ; १८, १७:२७२, १७, १८, ५ : २८८, १८; २१, १५ : ३३१, १०. हिरण्यजित्सून्टतया परिष्टतः १८, १५ : २३७, १८. हिरण्यवदन्नमदेहि मह्यम् २१: २८२, १४. १८, हिरण्यवर्णाः शचयः १३, १५:१६८, ११. हिरण्यवर्णाः शचयः पावकाः १२. ६ : १६६, १४ : १८, १६ : २०१, १२. तथ् हविर्मधु हविः १३, १४ : १६८, ७. ** तं त्वाडते…. मनुष्येभ्यः १५, ३७ : २१५, ६. तः स्तोकः तो द्रशः २, ०:३८, र. हृदे त्वा १५, ३ : १९१, १८. हेतयो नाम स्य १८, ६ : २८६, ८. होतरेतद्यज १५, ३५ : २१३, १. ** होतरेहि ५, ९ : ६०, ७. चौतर्धर्ममभिष्नुहि १३,७ : १६१, ८. होतर्वदस्व १६, २ : २१९, १०, १०. ‘होता यक्षत् १ ११: होतारं मास २०,६:३.२, ६. ** श्रोतुमसमन्नयध्वम् २०७, २: १६, १५, २०: २०, ३: १६, १३ : २२५, १५. चोत्रकाचाम्… उपावर्तध्वम् १५, २८ : २०८, २०१६, ५: १२०, ११; १६, १५ : २२६, १२. ऋदो या yataमान १८, १५ : २६०, ६. VERIFIED 1989 VERIFIED-2001 Acc. No.. Call No. 7380 Q125:4x6,1 -N41 Caland khanasa sutrad