TODO: परिष्कार्यम्
श्रीरामदेशिकाह्निकम्. सात्विकत्याग क्रम- अभिगमनकाल क्रमः मलमूत्रोत्सर्जन विधिः शौच विधि- पादप्रक्षाळन विधि : आचमन विधि : अमन्राचन प्रकार : अङ्गुल्याधि देवता : समन्राचमन क्रम : द्विराचमन काला : दन्तधावन प्रकार : समन्द्रकनित्यस्नान प्रकार : स्नानाङ्गतर्पण विधि : विषयसूचिका 2 । समिदाधानप्रयोग क्रम : उपादानकाल क्रमः 3 कुहरणम् । समिदाहरणम् 4 इन्धनलक्षणम् 99 । तुलसीपुष्पादाहरणम् 5 तुलसीग्रहणमस्त्र : 4 99 77 इज्याकालक्रम : । भगवदाराधन क्रम- 6 भूशुद्धि : 97 अन्तर्मातृकन्यास प्रकार : 7 बहिर्मातृकान्यास क्रम- 10 ब्रह्मन्यास : 38 39 99 40 19 " 41 99 42 99 99 47 48 वस्त्रधारण प्रकार : 11 सुदर्शनन्यास : 49 तीर्धग्रहण प्रकार : अङ्गुळिन्यास : ऊर्ध्वपुज्रधारण प्रकार : 12 ॥वैश्वदेवप्रकार : 53 गुरुपरम्परानुसन्दान प्रकार : 15 बलिहरणम् 54 सान्यावस्धानम् भोजनविधि : 56 श्रीमदष्टाक्षरमस्त्रजप प्रकार : 27 अध्ययनकाल क्रम- 57 श्रीमद्वादशाक्षर मस्त्रजप प्रकार 28 योगकाल क्रम : 58 विष्णुषडक्षरीमस्त्रजप प्रकार- तीर्थ क्रम- 29 यज्ञोपवीतधारण क्रम- 59 30 उपवीतधारणकाला : 60 देवर्षिपितृतर्पण प्रकार : धृतवस्त्रनिप्पीडन विधि : ब्रह्मयज्ञ प्रकार : नित्यौपासन क्रम : 99 यज्ञोपवीतनिर्माण क्रम- 32 यज्ञोपवीतप्रतिष्ठा 99 यज्ञोपवीतधारण क्रम : 35 जीर्णोपवीतविसर्जनम् VII 61 62 63 64 63 श्रीरामदेशिकाह्निकम्. श्रीरस्तु श्रीरामचन्द्र परब्रह्मणे नमः श्रीमद्विखनसमहागुरवेनमः श्रीरामदेशिकाह्निकम् श्री वेङ्क टाचलाधीशं श्रियाध्यासितवक्षसम् श्रितचेतसमन्दारं श्रीनिवासमहं भजे. लक्ष्मीनारायणोरस्थल फलकमभूद्यनु नेर्जन्मभूमि- साक्षाद्रह्मापि यस्यावरपदमयते यैश्च भृग्वत्रिमुख्यैः मान्यैरन्यैर्मुनीन्द्रॆर्विखनसमुनिराड्यो भवत्पुत्रवां स्तं ध्यायेत् पद्म त्रिदण्णादिभिरपि लसितं दिव्य वैखानसार्यम्. फाले दिव्योर्ध्वपुण्ड्रं करकमलयुगे शङ्खचक्रे सुहृद्ये पाणिद्वन्द्वे. परस्मि सुललितवरदाभीति मुद्रेचरम्ये कणे पद्माक्षमालां सुरभिलतुलसीमालिकां चोद्वहन्तम् वन्देनारायणस्यापरवरवपुषं दिव्यवैखानसार्यम्, श्री लक्ष्मीवल्लभारम्भां विखनोमुनिमध्यमाम् अस्मदाचार्य पर्यन्तां वन्डे गुरुपरम्पराम्. देवराज दयापात्रं धीभक्त्यादि गुणार्णवम् भृग्वादि मुनिभिर्मान्यं वन्डे श्रीविखनोमुनिं अथ स्वकृतपूर्वपुण्य विशेषात्, श्रीमन्नारायणैक शेषत्वे नाभिहितानां. गर्भवैष्णवनाम्नां श्रीवैखानसाना मितर सूत्रिणामपि 1 श्रीरामदेशिकाह्निकम्. चतुर्विध पुरुषार्ध सिद्ध्यर्धं भगवदाराधनरूपत्वेनाभिहितानां चरित क्रियाज्ञानयोगाख्यनिष्कामकर्मणामनुष्ठानयोग्यता सम्पादनाङ्ग भूत स्नानाद्यनुष्ठानक्रमः प्रारभ्यते :- प्रातःकाले भिगमनमुपादानं ततः परम् माध्याह्नेज्यां प्रकुर्वीत स्वाध्यायं चापराहके योगं सायाह्नकालेतु पञ्चकालमुदाहृतम्. Q. ब्राह्मेमुहूर्ते शयनादुत्थाय प्राङ्मुख उदङ्मुखो वाआसीनः २. श्राताचमनं कृत्या, हरिर्हरिर्हरिरिति . आत्मोज्जीवनकरं हरिस्मरणं हर्यष्टकं भगवत्तोत्रं वेदान्वा समुच्चार्य =- सात्विकत्यागक्रमः 3. परमात्मा सर्वशेषी श्रियःपतिः, स्वाराध नरूपत्वे नाभिहित पूर्वदिनाभिगमनोपादानेज्याध्ययनयोगाख्यस्वाजाकैङ्कर्य कर्म स्वशेषभूतेन मया स्वयमेव कारितवाज्. भगवतो बलेन भगवतो वीर्येण भगवत स्तेजसाभगवतः कर्मणा भगवतानु गृहीतो भगवता नुद्यातो भगवन्यात्वा भगवत्कर्मकरिष्यामि; तद्भगवाननु मन्यताम्, परमात्मा सर्वशेषी श्रियःपतिः स्वाराध नरूवत्वेनाभिहिताभि गमनोपादानेज्या ध्वयन योगाख्य पञ्चकालरूपं स्वाज्ञाकैङ्कर्य कर्म स्वशेषभूतेन मया स्वकीयैश्चोपकरणैस्स्वस्मै स्वप्रीतये स्वयमेव कारयति इति सात्विकत्यागं कृत्वा, 4. अभिगमवकालक्रम- मनः समुद्रवसने देवि पर्वत स्तनमट्टिते, नमोविश्वम्भरे मातः पादस्पर्शङ्क्षमस्वमे. इति भूमिं सम्प्रार्थ्य, प्रणम्य शयनादुत्थाय स्नानार्थं वस्त्रोत्तरीय खज्ज वस्त्रदर्भाक्षतादीन् सङ्गृह्य, नदीतटाककूपानामन्यतमं गत्वा, तत्रस्थलं संशोध्य, तान्निदाय- 2 श्रीरामदेशिकाह्निकम्. मलमूत्रोत्सर्जनविधिः शौचाचारक्षमां प्राचीमुदीचीं प्रागुदीचीं नैर् ऋतींवा दिशङ्गत्वा “देवदानव गन्धर्व यक्षराक्षसगुह्यकाः परित्यजन्विमं देशं विद्युत्रं विसृजाम्यहम्,” इति मस्त्रमुच्चार्य, पाणिना पाणिन्त्रिस्सन्ताड्य, उत्तरीयेण घ्राणास्येशिरश्च प्रावृत्य, निवीती, दक्षिणकर्डे यज्ञोपवीतं संवेष्ट्य, मौन्युत्कुटिक मासीनः निष्ठीवनोच्छ्वासनं विना ऊर्ध्वज्ञः दिशमपश्यन्नहनि सन्ध्ययोश्च उदङ्मुखः रात्रे चेद्दक्षिणामुखः तृणान्तरिते देशे अग्न्यर्क गोधान्यसस्याम्बुस्त्री द्विज देववायूना मनखिमुख स्तेष्वेकमप्यनिरीक्षमाणो मूत्रपुरीषे विसृजेत्. शौचविधि- शिश्नं वामहस्तेन गृहीत्वात्थाय, शिश्नं वस्त्रेणान्तरितं कृत्वा शौचार्धं मार्ग देवालय वल्मीक मूषिकोत बहिश्चारसमीपस्थ जलान्तस्थजल समीपस्थादि मृदः वालुकाञ्च वर्णयित्वा अन्यत्र कूलस्थां नसिकतां शुद्धमृत्तिकामादाय, अलाभे तटाके अरत्निमात्रान्तर्जले कूपादिषु तत्तीरे वा मृदङ्गृहीत्वा नदीतटाक कूपानामन्यतमं गत्वा पाण्युद्धृतजलेन जलस्थलंसंशोध्य प्राङ्मुख उदङ्मुखोव जलेचै कं स्थलेचैकं पादं कृत्वानीनः, स्वस्यदक्षिणे मृदं विन्यस्य ब्रह्मचारी गृहस्थोपि मूत्रोत्सर्जनमात्रेतु लिङ्गे समृज्जलेन (सूत्रकारोक्त प्रकारेण)द्विः कृत्वः हस्ता पादौ प्रत्येकं द्विरि- तधामृज्जलैः, प्रक्षाळयेत्. ब्रह्मचारी गृहस्थोपि पुरीषोत्सर्जनमात्रेतु प्रथमं सुं. ताम्रादिजलपात्रेण वा जलमादायान्यत्रोत्कुटिकमासीनः शौचङ्कुर्वीत (इति) सजलं भाजनं संस्थाप्य मृत्तिकाञ्चपरीक्ष्यतां, कुर्यान्मूत्रपुरी षेतु नान्यथा शुद्धिमाप्नुयात्. इति (उपजलाभाव विषये कर्तव्यं) 3 श्रीरामदेशिकाह्निकम्. वामकरेण प्रसृतिमात्रमृदा मलबाहुळ्यं विमृज्य, तथा वामकरं चमृज्जलैः प्रक्षाळ्य द्वितीय प्रभृति तदर्धमृदं वामकरे निक्षिप्यतेन गुदं दक्षिणपाणि नोर्द्रृतजलै रेव प्रक्षाळ्य पुनश्च तथा वामकरं प्रक्षाळ्यैवं षट्कृत्वः गुदं वामकरं च यावद्दनलेप क्षयकरं प्रक्षाळयेत्. उभयोत्सर्जने तु प्रथमं विट्छौचं कृत्वाततः मूत्रशौचं कुर्यात्, ततो वमहस्तेन कौपीनं धृत्वातं करं प्रक्षाळ्यकच्छं धृत्वा शाचस्थलं संशोध्य पादप्रक्षाळनविधिं- अन्यत्रजलोपान्तं गत्वा ततलं संशोध्य अन्तर्जले अन्यत्र वा शुद्ध मृत्तिकामादाय तत्र निक्षिप्य आसीन : प्रथमं वामकरं आरामलकमात्रमृज्ञलै र्धशकृत्वः प्रक्षाळ्य ततः दक्षिणादि पाणी पादौच प्रत्येकं मृज्ञलै- दशकृत्वः प्रक्षाळयेत्. (एतच्चौच महन्येव रात्रावर्धमातुरस्य तदर्धं तदर्धं पथि शौचं रेतोविसर्गे मूत्रवच्चेचं कर्तव्यमिति भाष्ये उक्तम्) एतच्छौचं नैष्ठिक ब्रह्मचारिण-द्विगुणं, वनस्थन्यत्रिगुणं, सन्यासिनः विधवायाश्च चतुर्गुणमितिवेङ्कटयोगि प्रभृतयोवदन्ति. ततोन्तर्जलं गत्वा पाणीपादावा मणिबद्धजानुतो दक्षिणादि प्रत्येकं मृज्जलैः प्रक्षाळ्य नखशोधनङ्कृत्वा जलस्थलेष्वासीन एव वामभागे स्थले मूत्रत्पोर्जने चतुरः पुरीषोत्सर्जने त्वष्टा उभयोत्सर्जने तु द्वादश गड्डूषानृत्वा तत्फलं संशोध्य. आचमनविधि- तत उपवीतं धृत्वा मुखं प्रक्षाळ्य शिखां बद्ध्वा करौ प्रक्षाळ्य उत्तरीयं कट्यां धृत्वा प्राङ्मुख उदङ्मुखोवा जल स्थलेषु वामपादं जले कृत्या स्थले कृत्वातु दक्षिणं. इत्येव मासीनः पाणी पादानामणिन्दजानुतो दक्षिणादि प्रत्येकं प्रक्षाळ्य उभय पवित्रपाणि- वामपाणिना जलं स्पृष्ट्वा अफेनमपस्राव मविच्छिन्न मद्रुतमशब्दमबहिर्जानुरृदयङ्गममुदकं श्रीरामदेशिकाह्निकम्. गोकर्णवत्पाणिं कृत्या आमणिमग्नदक्षिणकरेण संयुक्ताञ्जलिना देवतीर्थे नादायाङ्गुष्ठकनिष्ठके मुक्त्या पुनरङ्गुष्ठाश्रेण मध्यमाङ्गुळि मध्य पर्वंस्कृष्ट्या, एवं गोकर्णाकृतिहस्तेन माषरेखामग्नं यथा अन्यवार्तामशृण्व स्वयमकुर्व दिशो नपश्य= अन्यन्नस्नृशन्. अमन्ताडमनप्रकारः मस्त्रं विनाब्राह्मेण तीर्थन त्रिराचम्य, द्विरङ्गुष्ठमूलेन कपोलमूलयोर्दक्षिणाद्यधः परिमृज्याङ्गुष्ठ मध्यमाभ्यां सर्व तीर्थेर्वा मुखं ललाटादिचुबुकान्तं परिमृज्याङ्गुष्ठनामिकाभ्यां चक्षुषी अङ्गुष्ठकनिष्ठकाभ्यां श्रोत्रे अङ्गुष्ठ प्रदेशिनीभ्यां नासिकापुटे भुजौ ताभ्यामङ्गुष्टेन वा हृदयमङ्गुळिभिर्नाभिञ्चाङ्गु नस्कृशेत्. कपोलाद्यङ्गद्वयस्य सकृदप्पुर्शनं कृत्वामुखहृदयनाभिषु प्रत्यङ्गमपश्च स्पृष्ट्वा जङ्घयोर्वामेपाणा चाद्भिरभ्युक्ष्य सर्वा भिर्मूर्धनं स्पृशति. अङ्गुल्याधिदेवताः अङ्गुष्ट स्याग्निः प्रदेशिन्यावायु- प्रजापतिर्मध्यमस्य अनामिका यास्सूर्यः कनिष्ठन्येन्द इति देवता भवन्ति, देवतास्मरण पूर्वक मङ्गस्पर्शनं कृत्वा आचामेत्, एवममन्राचमनं कुर्यात्. समनाचमवक्रमः इद्रोहमुभाभ्यामिति करौ प्रक्षाळ्य. “इद्रोहस्मियजमानाय देवान्त त्वासत्यं वृणीमहे, उभाभ्यां देवसवितः प्रहरेम वीतये" अप- पादावस्मिन्कुलइतिपादौच प्रक्षाळ्य आपः पादावनेजनीर्विषं नाशयन्तुमे अस्मिकुले ब्रह्मवर्चस्यसानि. आपः पुन न्विति पुनस्तधाचामति. “आपः पुनन्तु पृथिवीं पृथिवीपूता पुनातु मां पुनन्तु ब्रह्मणस्पतिर्बह्म पूता 5 श्रीरामदेशिकाह्निकम्. पुनातुमां यदुच्छिष्ट मभोज्यं यद्वा दुश्चरितं मम सर्वं पुनन्तु मामापो सतां च प्रतिग्रहं स्वाहा” इति ब्राहेण तीर्थन सकृदपः पीत्वा “ऋग्वेदः प्रीणातु, युजुर्वेदः प्रीणातु, सामवेदः प्रीणातु” इति त्रिरपः पीत्वा “अधर्ववेदः प्रीणातु, इतिहासवेदः प्रीणातु, चक्रमाः प्रीणा” त्विति. त्रिधापरिमृज्य “महेश्वरः प्रीणा त्विति मूर्धानं आदित्यः प्रीणातु, सोमः प्रीणात्विति चक्षुषी, दिशः प्रीणन्त्विति श्रोत्रे वायु- प्रीणात्विति नासिकापुटे इन्दः प्रीणात्वितिभुजौ, विष्णुः प्रीणात्विति हृदयं अग्निः प्रीणात्विति नाभिं च प्रत्यङ्ग मप्पर्शनं विना पूर्वोक्ताङ्गुलिभिः स्मृशति. एवं पूर्वोक्ता मन्राचमनं समन्राचमनं च नित्यं कुर्यात्. द्विराचमनकाला- भोजन वासोत्तरीय स्वाप रथ्यापसर्पण हविर्विशेष भक्षणादौ आदावस्ते च द्विः स्नान खादनपानेषु सकृदादौ द्विरन्ततः दानप्रतिग्रह होम सन्यावन्दन बलिकर्मारम्भादौ आदौद्विर्नानतः अन्यत्र देवपूजादौ आद्यन्तयोस्सकृत्. अन्यत्र दक्षिणपाणिना दक्षिण कर्णं स्पृशेत्. धावन प्रकारं अथ उत्तरीयेण शिरोवेष्टणं कृत्वा कण्टकक्षीरवृक्षोत्थं द्वादशाब्धुल परीणाहं कनिष्ठाङ्गुल्यग्रवत् स्थूलं यथोक्तदन्तकाष्टं प्रतिपत्पर्वषष्ट्यादि वर्ण्यतिथिषु तत्कारं वर्णयित्या जम्बूफ्लक्षाम्रपल्लवानामन्यतमं वा ‘आयुर्बलं यशोवर्च- प्रजाः पशुवसूनिच ब्रह्म प्रज्ञां मेधां च त्वन्नोदेहि वनस्पते’ इति सम्प्रार्ध सङ्गृह्य प्रक्षाळ्य प्राङ्मुख उदङ्मुखोवा उत्कुटिकमासीनः ज्वान्वो रन्तरे हस्तं कृत्वा, अन्नाद्याय व्यूहध्वं दीर्घायुरहमन्नादो भूयासम्” इति मर्रेण आस्याधोदन्तवामभागं समारभ्य प्रादक्षिण्य क्रमेण वाग्यतो दन्तधावनं कृत्वा, जलस्थलं गत्वा तदन्तकाष्टं प्रक्षाळ्य, द्विधा विचार्य एकेन सम्मार्ज्य द्वितीयेन जिह्वाशोधनं कृत्वा तत्प्रक्षाळ्य, अशुद्धस्थले 6 श्रीरामदेशिकाह्निकम्. नैरृत्यां आयुर्बलमिति मन्रोण विसृज्य जलस्थलमागत्य षोडश गड्डूषा वामभागे जलाद्बहिः कृत्वा पाणिपादौ प्रक्षाळ्य, दस्तधावनस्थलं गट्टूषस्धलं च संशोध्य कट्यां उत्तरीयं धारयेत्. दन्तात् रुधिरस्रावे यावद्रुधिरनिवृत्ति र्भवति तावद्गण्डूषङ्कुर्यात्. श्राद्धदिनेषु दन्तधावनं विना द्वादशगण्णूषं कुर्यात्. समन्रक नित्य स्नान प्रकारं- सङ्कल्पसूक्तपरने मार्जनं चाघमरणम्. तर्पणं पितृदेवानां स्नानं पणङ्ग मुच्यते. सङ्कल्प प्रकारोत्र लिख्यते– ततःस्नानदेशं गत्वा पादौ प्रक्षाळ्य ब्रह्मगनि संयुक्तोभय पवित्रपाणि- (सुवर्ण पवित्रमस्तिचे द्वामहस्ते तत्सन्धार्य) सकृदाचम्य, हरिः ओम्. अस्मद्गुरुभ्यो नमः अस्मत्परमगुरुभ्योनमः श्री विखनसगुरुभ्योनमः श्रीलक्ष्मीवल्ल भारम्भां विखनोमुनिमध्यमां, अस्मदाचार्य पर्यन्तां वन्डेगुरु परम्पराम् आनमनन्य, वृथिव्या मेरुषृष्टऋषिः, सुतलं छन्दः, श्रीकूर्मोदेवता. आसने विनियोगः, पृथ्वि त्वयाधृता लोकादेवि त्वं विष्णुना धृता, त्वं च धारय मां देवि पवित्रं कुरु चासनं अं अनन्तासनाय नमः विं विमलासनाय नमः कुं कूर्मासनायनमः यं योगासनायनमः ॐ भूः ॐ भुवः ओग् ं सुवः ॐ महः, ॐ जनः, ॐ तपः, ओग्ं सत्यं ॐ तत्सवितुर्वरेण्यं भर्गोदेवन्य धीमहि, धियो योनः प्रचोदयात्, ओमापो ज्योतीरसोमृतं ब्रह्म भूर्भुवस्सुवरोम् (इति) यथा बलं प्राणायामं कृत्वा, ॐ श्री अच्युताय नमः ॐ श्रीअनन्ताय नमः, ॐ श्री गोविन्दाय नमः अस्मद्गुरुभ्योनमः, श्रातस्मार्तादिकं कर्म निखिलं येनसूत्रितम्, तस्मै समस्त वेदार्थविदे विखनसेनमः, शुक्लाम्बरधरं विष्णुं शशिवर्णं चतुर्भुजं प्रसन्नवदनं 7 श्रीरामदेशिकाह्निकम्. ध्यायेत्सर्व विघ्नोपशान्तये, यस्य द्विरद वक्राद्याः पारिषद्याः परश्शतं विघ्नं निम्नन्ति सततं विष्वक्सेवं तमाश्रये, श्री गोविन्द गोविन्द गोविन्द अस्य श्रीमद्भगवतो महापुरुषस्य विष्णो राज्ञया, प्रवर्त मानस्य, अद्यब्रह्मणः द्वितीयपरार्धे, श्वेतवराहकल्पे, वैवस्वत मन्वन्तरे, अष्टाविंशतितमे कलियुगे प्रथमपादे जम्बूद्वीपे भरतवर्षे, भरतखल्डे, मेरोर्धक्षिणदिग्भागे महानद्योर्मध्य देशे (श्री कृष्णा कावेर्योर्मद्यदेशे) अस्मिन्वर्तमाने व्यावहारिके प्रभवादीनां षष्टिसंवत्सराणां मध्ये वत्सरे, आयने, ऋतौ, मासे, पक्षे, तिधौ वासर युक्तायां नक्षत्र युक्तायां श्री विष्णुयोग श्री विष्णुकरण एवङ्गुणविशेषण विशिष्टायां अस्यां शुभतिधौ श्री भगवदाज्ञया श्रीमन्नारायण प्रीत्यर्धं भगवदाज्ञकैज्कर्यरूपं भगवदाराधनाङ्गभूतं प्रातः स्नान महं करिष्ये ) (इति सङ्कल्प्य) भगवतोबलेन… अनुमन्यतां, परमात्मा सर्वशेष श्रियः पतिः सार्वाधनरूपत्वेनाभिहितं प्रातःस्नानाख्यं स्वाकैज्कर्य कर्म स्व शेष भूतेन मया स्वकीयैश्चोप करडैस्स्वस्मै स्वप्रीतये स्वयमेव कारयति ! (इतिस्वातिक त्यागङ्कृत्वा इदमावः प्रवहतेत्यभिगम्य “इदमावः प्रवहतावद्यं च मलं च यत् यद्वाभिरुद्रहानृता यद्वाशेपो अभीरुणम् आपो मा तस्मादेनसोविश्वान्मुञ्चत्वगिंहसः निर्मामुञ्चामिशपथान्निर्मा वरुणादधि निर्मायमन्यवड्बीशात्सर्वस्माद्देवकि ल्बिषात्, इदमाव- प्रणीतभेषजन्तन्मेवरुणन्नुमः " हिरण्यशृङ्गमितिजलमवगाह्य, हिरण्यशृङ्गं वरुणं प्रपद्ये तीर्थम्मेदेहियाचितः यन्मयभुक्त मसाधूनां पापेभ्यश्चप्रतिग्रहः यन्मे मनसावाचा कर्मणावादुष्कृतं कृतं तन्न इन्दोवरुडो बृहस्पतिस्सविताच पुनन्तु पुनः पुनः सुमित्रानइति मृत्तिकास्थाने जलमुत्सृज्य सुमित्रान आपओषधयस्सन्तु दुर्मित्रास्तस्मै भूयासुः योस्मान्वेष्टीति पूर्वाभिमुखो नैरृत्यां, योस्मान्वेष्टि एवं त्रिरृत्तिकास्थाने जलमञ्जलिनोत्सृज्य नमोजि ग्नय इति तीर्थं नमस्कुर्यात् न मोग्नयेप्पुमतेनम इन्दाय नमो वरुणाय नमोवारुण्यै नमोद्भ्यः 8 श्रीरामदेशिकाह्निकम्. यदपां क्रूरं यदमेध्यं यदशास्त्रं तडपगच्छताति. अत्याशनात्सोहमपाप इति द्वाभ्यां पाणिना त्रिरालोड्य वारिमुचतुरस्रं तीर्थपीठं पाणिनोपकल्प्य, अत्याशनादतीपानाद्यच्छ उग्रात्पतिग्रहात् तन्मेवरुडो राजा पाणिना ह्यवमर्शतु सोहमपापो विरजो निर्मुक्तोमुक्त किल्बिषः, नाकस्य पृष्ठ मारुह्यगच्छे गृह्म लोकताम्! आवाहयामि त्वाग्देवीति जाह्नवी मावाह्य आवाहयामि त्वां देवि स्नानार्धमिह सुन्दरि एहि गङ्गे नमस्तुभ्यं सर्वतीर्थ समन्विते! इमं मे गङ्गेइति पुण्यतीर्थानि स्मरेत्. इमम्मे गजे यमुने सरस्वति शु तुद्रि स्तोमग्ं सचतापरुष्टिया असिक्निया मरुदृथे वितस्तयार्टीकीये श्रु णुह्या सुषोमया! योसौ तीर्धपदो विष्णुभ्रवरूपी रमेश्वरः स एव द्रवरूपेण वसत्यत्र जलाशये. नारा आपस्समुद्दिष्टा आपोवै नरसूनवः तस्मान्नारायणं देवं स्नानकाले विचिन्तयेत् गङ्गा पुष्कर नर्मदा च यमुना गोदावरी गोमती तुग्गा द्वारावती प्रयाग बदरी वाराणसी सिन्धुभिः, कन्या सेतु सरस्वती प्रभृतिभरृह्माणमध्येजले तीर्थस्नान मनस्त पुण्यफलदं श्रीविष्णु पादोदकम्! इत्यादि पूर्वाचार्योक्तं श्रीविष्णु स्मरणं पुण्यनदीस्मरणं च कृत्वा आपः पुनात्विति समृदोदकेना भ्युक्ष्य! अपः पुनातु पृथिवी सर्वं पुनातु धरणी सर्व पूता माग्ं सर्वपापैः पुनातु! इदमापश्शिवा इति विगाह्य सुस्नाति! इदमापश्शिवश्शिवतमाश्शान्ताश्शान्ततमा शुभाश्शुभतमाः पूताः पूततमाः पुण्याः पुण्यतमा मेध्या मेध्यतमा अमृता अमृतरसाः पूता ब्रह्मपवित्रेण पूताः सूर्यस्य रश्मिभिः, इत्युक्त्वा द्वाक नासिकावुटे चाङ्गुष्ठ मध्यमाभ्यं पिधाय मन्दं निश्वस्य चतुर्नि मज्यान्तर्जले पूर्वोक्तवत् ध्यात्वा स्नायात्. अस्पृश्यस्पर्शने पूर्वं त्रयोदश वारं एकश्वासेन निमज्यततो याथाविधि चतुर्निमज्जनं कुर्यात्, स्नानाङ्ग तर्पण विधिः ततः प्राङ्मुखो नाभिदघ्नजल एवस्थित्वा द्विराचम्य प्राणानायम्य 9श्रीरामदेशिकाह्निकम्. श्रीभगवदाज्ञया भगवत्रीत्यर्थं स्नानाङ्गतर्पणङ्करिष्ये (इति सङ्कल्प्य) देवतीर्देन प्राच्यामूर्ध्वं, भूर्देवाग्ं सर्पयामि भुवर्देवाग्ं सर्पयामिसुवर्देवाग्ं स्तर्पयामिभूर्भुवस्सुवर्देवाग्ं स्तर्पयामि, देवेभ्यस कृत्तर्पयित्वा अथनिवीती, उत्तरस्यां दिशि तन्मुखः तिर्यक् अरेण तीर्थेन, भूरृषीग्ंस्तर्पयामि, भुवरृषीग्ंस्तर्पयामि, सुवरृषीग्ंस्तर्पयामि, भूर्भुवस्सुवरृषीग्ं स्तर्पयामीतिऋषिभ्यः प्रत्येकन्द्वाद्वौतर्पयित्वा अथ प्राचीनावीती दक्षिणस्यान्दिशितम्मुखः अथ पैतृकेण तीर्थन, भूः पितॄं स्तर्पयामि, भुवः पित्यं स्तर्पयामि, सुवः पितॄं स्तर्पयामि, भूर्भुवस्सुवः पितॄं स्तर्पयामीति पितृभ्यः प्रत्येकं त्रीज त्रीज एकैकं वातत्ततीर्धेन गृहीत्वा तत्ततीर्थेन देवादीक्षा नन्तर्प्य उपवीती आचम्य यन्मया दूषितं शोयं शारीरमलसंयुतं तन्य पापविशुद्ध्यर्धं यक्ष्माणं तर्पयाम्यहम्, इत्यञ्जलिना जलमादाय जलादृहि. प्रक्षिप्य, शिखां पुरतः कृत्वा क्षणं स्थले स्थित्वा, पूर्वदिन धौतवस्राणि प्रणवेन प्रोक्ष्यादाय स्थले दक्षिणामुखमुत्कुटिक मासीनः शुष्कवस्त्र खज्ज द्वयेन एकेन वा शिरोङ्गं परिमृज्य, केशनिर्दूनन मकृत्वा शिखां बद्ध्वा हस्ताप्रक्षाळ्य वप्रधारण प्रकारं सोमस्यतनूरसीति उत्तरीयं शिरसि संवेष्टु, सोमस्य तनूरसि तनुवम्मे पाहि स्वामातनूराविश शिवो मा तनूराविश यज्ञसूत्रं अपुच्छं दक्षिणकरे संवेष्ठ्य, नाभेरूर्ध्वं कटिसूत्रं सन्धार्य, वामपाणिना कौपीनं चापुच्छं धृत्वा समृदोदकेन तदस्तं कटेरधः प्रदेशं च प्रक्षाळ्य पूर्वमार्जनव(स्रेण समृज्य हस्तं प्रक्षाळ्य प्राङ्मुखः तेजोवत्स्याव इति वस्त्रं सव्यावर्तेन परिवेष्ट्य, तेजोवत्स्या वसवितुः प्रसवेदि श्विनो राहुभ्यां पूर्णोहस्ताभ्याम् मौनी नोद्धृत पादः पूर्वकच्छन्तु पूर्वं स्यात्पश्चात्कच्छं ततःपरं पूर्वं चतुःकच्चं पुरतः पश्चात्कच्चं ततः दृत्वा पादौ हस्ता च 10 श्रीरामदेशिकाह्निकम्. प्रक्षाळ्य. उत्तरीयं कट्यां धृत्वा सोपवीतः आचम्य, तीर्धग्रहण प्रकारं- पात्रेण आद्यमभिगृहामीत्याधानं गृहीत्वा आद्यमभिगृहमि नारमभिगृष्णामि तोयमभि गृष्णम्यमृतमभि गृष्णमि सत्रिदिवं यद्भूत्यं तद्र्बाह्मं तोयमभिगृष्णामि! तत ऊर्ध्व पुज्रं धारयेत्. ऊर्ध्व पुण्णधारण प्रकार- उभयपवित्रं धारय शुक्लमृत्तिकया केशवादिद्वादश नामभिरूर्त पुड्रविधिना ऊर्ध्व पुण्णणि द्वादशकुर्यात् इत्युक्त प्रकारेण पाड्यो- उ भयपवित्रधारी वाग्यतः विष्णुं सृत्वा प्राङ्मुख आसने चासीनः प्रणवेन शोधित वामहस्ते उद्धृतासीति मृदंसन्यस्य प्रार्धयेत् उदृतासि वराहेण कृष्णन शतबाहुना, भूमिर्देनुर्धरणी, लोकधारिणी, मृत्तिके हनमे पापं यन्मया दुष्कृतं कृतम्, त्वया हतेनपापेन जीवामि शरदश्शतम्, मृत्तिकेदेहि मे पुष्टिं त्वयि सर्वं प्रतिष्ठितम्, शतधारमिति वामहस्ते दर्व्या तोयं च निक्षिप्य! शतधारग्ं हिरण्मयगं सहस्रधारममृतं निहितं गुहायाम्! गन्धद्वारामिति मृदं सङ्घृष्य, गन्धद्वारां दुराधर्षां नित्यपुष्टां करीषिणीम्, ईश्वरीग्ं सर्वभूतानां तामिहोपह्वये श्रियम्. मध्ये क्र्यौं इति नृसिंहबीजं विलिख्य, अस्राय हुं फट्. इति दश दिग्बन्धनं कृत्वा विष्णोर्नुकमिति तर्जन्या मृदं सम्मर्थ्य, विष्णोर्नुकं वीर्याणि प्रवोचं यःपार्थिवानि विममे रजाग् सि योअस्कभा य दुत्तरग्ं सधस्थं विचक्रमाण धोरुगायो विष्णो रराटमनि विष्णोः पृष्ठमसि विष्णोशव्रेस्ट्लो विष्णोस्स्यूरसि विष्णोर्द्रुवमसि वैष्णवमसि विष्णवेत्वा एकी कृत्य भगवच्चरणारविन्दद्वयं स्मृत्वा मूलमव्रेणाभिमन्र्य तारमश्रेण (ॐ) तर्जन्या प्रथमं मूर्ड्नि विन्यस्य पुनः तर्जन्या ललाटे, केशवायनमः इति चतुरङ्गुलोन्नतं पार्श्वद्वये चैकाङ्गुल विस्तारं मध्ये द्व्यङ्गुलविस्तारं सच्छिद्रं हरिपादाकृतिं शूर्पाकृतिंवा 11 श्रीरामदेशिकाह्निकम्. नासिकामूल मारभ्य ललाटान्तं दक्षिणादि सन्धार्य. उदरे नारायणाय नमः इति दशाङ्गुलं. हृदये माधवाय नमः इत्यष्टाङ्गुलं, कणे गोविन्दाययनः इति चतुरङ्गुलं दक्षिणोदरे विष्णवे नमः इति दशाङ्गुलं दक्षिणबाहौ मधुसूदनाय नमः इत्यष्टाङ्गुलं तत्कण्णि त्रिविक्रमाय नमः इति चतुरङ्गुलं वामोदरे वामनायनमः इति दशाङ्गुलं तद्भाहौ श्री धरायनमः इति अष्टाङ्गुलं तत्कट्टे हृषी केशायनमः इति चतुरङ्गुलं, पृष्टे पद्मनाभायनमः इति चतुरङ्गुलं ककुदि दामोदरायनमः इति चतुरङ्गुलं, शिरसि वासुदेवाय नमः इति द्व्यङ्गुलं विन्यसेत्. भगवदभिषिक्तं बिल्वकरण्डस्थहरिद्राचूर्णं शोधित वामहस्ते निधाय, श्रियेजात इति श्री चूर्णं सजलं सङ्घृष्य क्रियेजातश्रिय आनिरियाय श्रियं वयो जरितृभ्यो दधाति, श्रियं वसाना अमृतत्व मायन्भवन्ति सत्यासमिधा मितद्रॆ श्रीबीजाक्षरं विन्यस्य श्रीं तन्मन्त्रेणाभिमन्य, पूर्वोक्त रीत्या ललाटादि द्वादशस्थानेषु मध्ये पूर्वोक्तवत् तत्तत्वानोर्ध्व पुत्राङ्गुल क्रमेण श्रियैनमः अमृतोद्भवायैनमः कमलायैनमः लोकसुन्दर्यै नमः विष्णुपत्न्यै नमः वैष्णव्यै नमः वरारोहायैनमः हरिवल्लभायैनमः शारिण्यै नमः देवदेविकायैनमः महालक्ष्म्यै नमः सुरसुन्दर्यै नमः इतिक्रमशः मन्हमुच्चार्य वेणुपत्राकृतिं श्री चूर्णं धृत्वा महालक्ष्यैनमः इति शेषं शिरसि विन्य सेत्. ध्यानं. ललाटे सततन्देव्या श्रिया सह विराजितम् चतुश्चक्रं नमस्यामि केशवं कनक प्रभम् अमृतोद्भवया देव्या समाक्लिष्ट मथोदरे नारायणं घनश्यामञ्चतुश्शज्जन्न माम्यहम् नित्यं कमलयाक्लिष्टं हृदयेशं दयाम्बुधिम् माधवं मणिभङ्ञाभं चिन्तयामि चतुर्गदम् देव्या लोकसुन्दर्या देवङ्कट्टे विराजितम् 12 श्रीरामदेशिकाह्निकम्. चन्द्रभासं चतुश्शार्जं गोविन्द महमाश्रये विष्णुपत्न्याख्यया देव्या कुकै दक्षिण पार्श्वगम्. विष्णुइ्चतुर्हलं वन्डे पद्मकिज्ञ्यल्क सन्निभं वैष्णवीसञ्ज्ञया देव्या कलितन्दक्षिणेभुजे चतुर्मुसल मबाभं संश्रये मधुसूदनं दक्षिणांसे दयावार्धिं वरारोहाधिपं प्रभुं अग्निवर्णं चतुःखड्गं भावयामि त्रिविक्रमं हरिप्रियापतिं कुक्षौ वामपार्वस्थ पुड्रं वामनं बालसूर्याभं चतुर्वज्रं विभावये वामबाहौ महाबाहुं शार्जिगाणम्पतिमव्ययम् श्रीधरं पुण्डरीकाक्षं चतुः पट्टं समाश्रये देवदेविकया देव्याश्रितं वामांससंश्रितं चतुर्मुद्गरमध्येमि हृषीकेश नटित्प्रभं सृष्टे संहृष्टया देव्या महालक्ष्म्या विराजितं पञ्चयुधं पद्मनाभं प्रणमाम्यर्करोचिषं ककुद्मन्तं सदालोक सुन्दरीपति मद्भुतं दामोदरं चतुःपाशमिन्द्रगोपनिभं भजे सर्वाभीष्ट प्रदाधीशं मूर्नि सर्वायुधं विभुं वासुदेव मुपा सेहं पूर्णेन्द्वयुत सन्निभं 2 00 03 इति ध्यात्वा अज्ञलिं बद्ध्वा ललाटादि क्रमेण द्विः प्रणमेत् दामोदरं केशवं च कदापि न परित्यजेदितिसृत्या केशवदामोदर मद्राभ्यां वा ललाटे ककुदिच पुण्डं धृत्वा श्री चूर्णमनि धृत्वा केशवदामोदरौ ध्यात्वा द्विः प्रणमेत् पञ्च खज्ञोक्तवत्, श्री तुलसी काष्ठमालां पद्माक्षमालां श्री पवित्रमालां च कण्णादि नाभिपर्यन्तं धारयन्. 13 गुरुपरं परानुसन्दानप्रकारः श्रीरामदेशिकाह्निकम्. अस्मद्गुरुभ्यो नमः अस्मत्परम गुरुभ्योनमः श्री विखनस गुरुभ्यो नमः नमो गुरुभ्यश्रीमद्भ्यः परमेभ्यो नमो नमः नमोगुरुभ्यस्सर्वेभ्य श्रीशादिभ्यो नमोनमः श्रियैनमश्रीधराय नमोनारायणाय च नमः परस्मै पुंसे च परमहंसस्वरूपिणे श्री लक्ष्मी वल्लभारम्भं विखनोमुनिमध्यमाम्, अस्मदाचार्य पर्यन्तां वन्देगुरुपरम्पराम्. वन्डे श्रीराघवाचार्यं श्रीरङ्गार्य मतः परम् श्रीनिवासं नरहरिं गोविन्दार्यं वसन्तकम्. अनन्तं कृष्णभट्टार्यं श्रीमत्सुन्दरराजकम् नृसिंहं भट्टवर्यञ्च भास्करं वाजपेयिनम् वरदं वेङ्कटं रङ्गं कृष्णं गोविन्दनामकम् रामाचार्यं राघवं च नारसिंहञ्च केशवम् नारायणं भृगुमुनिं मरीचिं चात्रि काश्यपौ वैखानसं श्रियं वन्डे श्री शं गुरुपरम्पराम् श्रीविष्णुं श्रीमही युक्तं शास्त्रं शेषं खगाधिपं सुदर्शनाद्यायुधानि नमस्तानि नमाम्यहम्. श्रियान मेत श्री परमहंसस्वरूपिणे श्रीमते नारायणाय नमः श्री वेङ्कटेशकरुणामृत सेकलब्दवेदान्त देशिक पदाय बुधोत्तमाय वैखानसान्वयमहाब्धि सुधाकराय श्रीश्रीनिवासगुरवे महते नमोस्तु, एवं गुरुपरम्परानुसस्धानं कुर्यात्. उत्तमा तारकोपेता मध्यमा लुप्ततारका अथमा सूर्यसहिता प्रातस्सन्या त्रिधामता, इत्युक्त प्रकारेण प्रातस्सन्ध्यामुपास्य. हरिः ओम् प्राङ्मुख उदङ्मुखोवा ऒ बहिर्जानु रुत्कुटिक मासीनो हस्ता पादौ च प्रक्षाळ्य, वामहस्तेन जलं स्मृशः गोकर्णाकृति दक्षिणहस्तेनापो गृहीत्वा ऋग्वेदः प्रीणातु, यजुर्वेदः प्रीणातु, सामवेदः प्रीणातु (ब्राह्मेणतीर्धेन त्रिराचम्य) 14 श्रीरामदेशिकाह्निकम्. द्विस्तिर्यक्) अधर्व वेदः प्रीणातु इतिहासवेदः प्रीणातु (अब्दुष्टमूलेन मुखं चन्द्रमाः प्रीणातु - (अधश्चैकं परिमृज्य) महेश्वरः प्रीणातु (सर्वाङ्गुळिभिर्मूर्धानं) आदित्यः प्रीणातु सोमः प्रीणातु (अङ्गुष्ठानामिकाभ्यां चक्षुवी) दिशः प्रीणन्तु दिशः प्रीणन्तु (अङ्गुष्ठकनिष्ठाभ्यां श्रोत्रे)
वायुः प्रीणातु वायुः प्रीणातु - (अङ्गुष्ठ तर्जनीभ्यां नासापुटौ) इन्दः प्रीणातु, इन्दः प्रीणातु - (अङ्गुष्ठकनिष्ठाभ्यां भुजौ) विष्णुः प्रीणातु - (सर्वाङ्गुळिभिःहृदयं) अग्निः प्रीणातु, - अङ्गुष्टेन नाभिं च * एवं द्विराचम्य प्रत्यङ्गमपश्च स्पृष्ट्वा ॐ भूः ॐ भुवः ओग्ं सुवः ॐ महः ॐ जनः ॐ तपः ओग्ं सत्यम् ॐ तत्स वितुर्वरेण्यं भर्गो देवस्य धीमहि धियो यो नः प्रचोदयात् ओ मापो ज्योती रसोमृतं ब्रह्म भूर्भुवस्सुवरोम् - (दक्षिण कराङ्गुष्ठा नामिका कनिष्टाङ्गुळिभिर्नासापुटौ निप्पीड्य रेचक पूरके कृत्वा कुम्भके मन्हं त्रिरावृत्यजपेत्.) " एवमेकं प्राणायामं कृत्वा श्री गोविन्दगोविन्दगोविन्द, श्रीमहाविष्णोराज्ञया, प्रवर्तमानस्य अद्य ब्रह्मणः द्वितीयपरार्धे, श्वेतवराहकल्पे, वैवस्वतमन्वन्तरे कलियुगे, प्रथमपादे, जम्बूद्वीपे, भरतवर्षे, भरतखण्डे, मेरोर्दक्षिण दिग्भागे, श्री वेङ्कटाचला दुत्तरप्रदेश्, महानद्योर्मद्यदेशे, भगवद्भागवताचार्य सन्निधौ, अस्मिन्वर्तमाने व्यावहारिक चान्द (सौर) मानेन, संवत्सरे, अयने, ऋतौ, मासे, पक्षे, -तिधौ, वारे, नक्षत्रे, योगे, करणे, एवल्गुण विशेषण विशिष्टायां, शुभतिधौ,(दक्षिणजानू 15 श्रीरामदेशिकाह्निकम्. परिन्यस्तोत्तानसव्यपाणे सर्जन्य ङ्गुष्ठयोर्मध्ये अवाचीनस्य दक्षिणपाणे रङ्गुष्ठरहिता श्चतस्राङ्गु ळी : न्यस्य दक्षिणाङ्गु पैन सव्याङ्गुष्ठं परिवेष्ट्य देशकालौ सङ्कीर्त्य). श्री भगवदाज्ञया भगवत्रीत्यर्धं प्रातस्सन्या मुपासिष्ये (माध्याह्निकीं स्यं सायंसमिति यथाकालं सङ्कल्प्य. ) भगवतो बलेन भगवतो वीर्येण भगवतस्तेजसा भगवतःकर्मणा भगवतानुगृहीतो भगवतानुध्यातो भगवन्तन्ध्यात्वा भगवत्कर्म करिष्यामि तद्भगवाननु मन्यताम्. आपोहिष्ठति मन्रस्य सिन्धुद्वीप ऋषिः गायत्रीछन्दः अपो देवता मार्जने विनियोगः
अपोहिष्टाम यो भुवः, तान ऊर्जे दधातन, महेरणाय चक्षसे, योवश्शिवतमो रसः तस्य भाजयतेहनः उशतीरिव मातरः तस्मा अरङ्गमाममः, यस्यक्षया यजिन्वथ, आपोजनयथा च नः (आपोहिष्टादि. सप्तभिः पादैःशिरसि सप्तवि पुज षोष्टमेनपादा नेका मधश्शरीरे पुनर्नवमेनैकां शिरस्येवं प्रतिपादमु प्याधि रात्मानं परिषिच्य.) पूर्वाम् सूर्यश्चेति मन्रस्य अग्निऋषि गायत्री छन्दः सूर्यो देवता अभ्यन्तरशुद्ध्यर्थ मुदकप्राशने विनियोगः सूर्यश्च मा मन्युश्च मन्युपतयश्च मन्युकृतेभ्यः पापेभ्यो रक्षन्ताम् यद्रात्र्या पापमकार्षम् मनसा वाचा हस्ताभ्याम् पद्भ्यामुदरेण 16 श्रीरामदेशिकाह्निकम्.
शिश्चा रात्रिस्तदवलुम्पतु, यत्किञ्च दुरितम्मयि इडमहं मामृतयोनौ सूर्येज्योतिषि जुहॆरामि स्वाहा पूर्ववज्ञलं गृहीत्वा भिमन्य ब्राह्मेण तीर्थे नैकवारं पिबेत्.) मध्याह्ने आपः पुनन्त्विति मन्रस्य आपऋषिः अनुष्टुप्छन्दः ब्रह्मणस्पतिर्देवता, अपां प्राशने विनियोगः आपः पुनन्तु पृथिवीं पृथिवी पूता पुनातुमाम् पुनन्तु ब्रह्मणस्पतिर् ब्रह्मपूता पुनातुमाम् यदुच्चिष्टमभोज्यं यद्वादुश्चरितं मम, सर्वं पुनन्तु मामापो सताञ्च प्रति ग्रहग्गिंस्वाहा (पूर्ववदपः पिबेत्.) साया अग्नि श्चेति मन्हस्य सूर्यऋषिः गायत्रीछन्दः, अग्निर्देवता, अभ्यन्तर शुद्ध्यर्थ मुदक प्राशने विनियोगः अग्निश्च मामन्युश्च मन्युपतयश्च मन्युकृतेभ्यः पापेभ्योरक्षणं यदह्ना पापमकार्षम् मनसा वाचा हस्ताभ्याम् वद्भ्यामुद रेणि शिश्चा अहस्तदवलुमृतु यत्किञ्च दुरितं मयि इदमहं माममृतयोनौ सत्ये ज्योतिषि जुहॆूमिस्वाहा (पूर्ववदपः पिबेत्) पूर्ववत्सकृदाचम्य. दधिक्रावण्ण इति मन्हस्य वामदेवऋषिः अनुष्टुपुन्दः, सुरभिमती देवता. मार्जने विनियोगः 17 श्रीरामदेशिकाह्निकम्. दधिक्रावज्ञो अकारिषं जिष्णोरश्वस्य वाजिनः सुरभि नो मुखाकर त्प्रण आयूगंषितारिषत् - (आग्नेयेन तीर्थेनात्मानम्प्रोक्ष्य) पूर्ववदापोहिष्टादिभिरात्मानं प्रोक्ष्य, प्राणानायम्य प्रातरर्घ्य प्रदानानि करिष्ये. अर्घ्यप्रदान मन्हस्य विश्वामित्र ऋषिः, गायत्री छन्दः सविता देवता, निम्बीजं, यं शक्तिः नः प्राणः यात् कीलकं अर्घ्यप्रदाने विनियोगः तत्सवितु- ब्रह्मात्मने हृदयायनमः वरेण्यं विष्ण्वात्मने शिरसे स्वाहा, भर्गोदेवस्य रुद्रात्मने शिखायै वषट्, धीमहि सत्यात्मने कवचायहुं, धियो योनः ज्ञानात्मने नेत्रत्रयाय वौषट्, प्रचोदयात् परब्रह्मात्मने अस्रायफट्, ॐ भूर्भुवस्सुवः तत्सवितुर्वरेण्यं भर्गोदेवस्य धीमहि धियो योनः प्रचोदयात् - (अङ्गुष्ठ तर्जनीयोगं विना अज्ञ्यलिना देवतीर्थेन जलं गृहीत्वा तिष्ठन् गोशृङ्ग मात्रमुद्धृत्याभिमन्य) आदित्याभिमुखो भूत्वा तद्गतास्तर्विलोचनः वेदसारं परं ज्योतिर्मूलभूतं परात्परं, चिन्तयेत्परमात्मान मप ऊर्ध्वं विनिक्षेपेत् (एवं सायं प्रातस्तिः कृत्वोमध्याह्ने सकृदर्घ्यन्दत्वा) उत्तकालातिक्रमणेतु प्राणानायम्य मुख्यकालाति क्रमण प्रायश्चित्तार्धं तुरीयार्घ्य प्रदानङ्करिष्के, (पूर्ववदर्घ्यं मेकन्दत्वा) असावादित्यो ब्रह्मा - (जलादुत्तीर्य दक्षिणपाणिनाजलं गृहीत्वा आत्मानं परित्याचम्य) 18 श्रीरामदेशिकाह्निकम्. केशवं तर्पयामि, नारायणं तर्पयामि, माधवं तर्पयामि, गोविन्दं तर्पयामि, विष्णुं तर्पयामि, मधुसूदनं तर्पयामि, त्रिविक्रमं तर्पयामि वामनं तर्पयामि, श्रीधरं तर्पयामि, हृषीकेशं तर्पयामि, पद्मनाभं तर्पयामि, दामोदरं तर्पयामि, आदित्यं तर्पयामि, सोमं तर्पयामि, अल्गारकं तर्पयामि, बुधं तर्पयामि, बृहस्पतिं तर्पयामि, शुक्रं तर्पयामि, शनैश्चरं तर्पयामि राहुं तर्पयामि, केतुं तर्पयामि - (दैवॆन तीर्थन तर्पयित्वा) सकृदाचम्य उदकस्याग्ने र्देवस्य वा सन्निधौ शुद्धे देश जपस्थलं प्रोक्ष्य कृष्णाजिनाद्यासने चासीन- अपक्रमन्तु भूतानि पिशाचाः प्रेतगुह्यका-, येचात्र निवसन्येते देवता भुविसन्ततम्. अपसर्पस्तु भूतानि पृथिव्यन्तर वासिनः अस्माकमविरोधेन ब्रह्मकर्म समारभे. आसन मन्हस्य पृथिव्याः मेरु पृष्ठ ऋषिः सुतलं छन्दः श्रीकूर्मो देवता आसने विनियोगः पृथ्वि त्वया धृता लोका देवि त्वं विष्णुना धृता त्वं च धारयमां देवि पवित्रं कुरुचासनम्. अनन्तासनाय नमः, विमलासनाय नमः योगासनाय नमः कूर्मासनाय नमः इति भूमिंसम्प्रार्थ्य.) प्रणवस्य ब्रह्माऋषि- दैवी गायत्री छन्दः परमात्मा देवता, मन्रादौ विनियोगः 19श्रीरामदेशिकाह्निकम्. धान्यं. विष्णुं भास्वत्किरीटाङ्गदवलयगळाकल्पहारोदराज्ञि - श्रोणीभूषं स्ववक्षोमणि मकुट महाकुण्डलमण्णिताङ्गं हस्तोद्यच्छङ्खचक्राम्बुजगदममलं पीतकौशेयवासं विद्योतद्भासमुद्यद्दिनकर सदृशं पद्मसंस्थं नमामि भूरादि सप्तव्याहृतीनां अत्रिभृगुकुत्सवसिष्ठगौतम काश्यपाङ्गिरसा ऋषयः, गायत्र्युष्टि गनुष्ठुब्बृहतीपत्तित्रिष्टु गतश्चन्दांसि, अग्निवाय्वर्क वागीश वरुणेन्द्रविश्वेदेवा देवताः प्राणायामे विनियोगः स्वस्वोक्तवर्णतनवो रूप यौवन संयुताः, क्षेमवस्त्र परीधाना स्सर्वाभरण भूषिताः, दिव्यचन्दन लिप्ताङ्गा दिव्यमाल्यैरलङ्कृताः, सितोपवीत हृदया स्पपवित्र चतुष्कराः, उन्निद्र वदनाम्भोज प्रभामण्डलमणिताः, जटा कलाप पूर्णेन्दु प्रभापूरित दिङ्मुखाः, अभयाक्षसगप्पात्र वरहस्त सरोरुहाः, एवं हॆूमे जपारम्भे ध्येया व्याहृतयो द्विजैः, गायत्र्याः विश्वामित्र ऋषिः, गायत्री छन्दः, सविता देवता, प्राणायामे विनियोगः, आपो ज्योतिरिति गायत्री शिरोमन्रस्य, ब्रह्मा ऋषिः, अनुष्टुप्छन्दः, परमात्मा देवता, प्राणयामे विनियोगः ॐ भूः पादयोः, ॐ भुवः जलयोः, ओग्ं सुवःजान्वो ॐ
महः जठरे, ॐ जनः कणे, ॐ तपः मुखे, ओग्ं सत्यं मूर्नि (दक्षिण हस्तेन तत्तदर्गानि स्पृश व्याहृति व्यासं कृत्वा 20 श्रीरामदेशिकाह्निकम्. ॐ भूः, ॐ भुवः, ओग्ं सुवः, ॐ महः, ॐ जनः, ॐ तपः ओग्ं सत्यं, ॐ तत्सवितुर्वरेण्यं भर्गो देवस्य धीमहि धियो योनः प्रचोदयात्, ॐ मापोज्योती रसोमृतं ब्रह्म भूर्भुवस्सुवरों. - (अङ्गुष्ठानामिका कनिष्ठिकाभि र्नासा पुटौ बद्ध्वा मस्त्रं त्रिरावृत्त्य जपेत्) श्री भगदाज्ञया गवत्रीत्यर्धं प्रातस्सन्या गायत्री मन्ह जपं करिष्ये आयात्वित्यनुवाकस्य वामदेव ऋषि, अनुष्टुण्णगती छ्छन्दः गायत्री देवता गायत्र्यावाहने विनियोगः आयातु वरदादेव्यक्षरं ब्रह्मसम्मितम्, गायत्रीं छन्दसां मातेदं ब्रह्मजुषस्व नः ओ जोसि सहॆूसि बलमसि भ्राजोसि देवानां धामनामासि विश्वमसि विश्वायु स्सर्वमसि सर्वायुरभि भूरोड्गायत्री मावाहयामि - (गायत्री मावाह्य) ॐ भूः अङ्गुष्टाभ्यान्नमः ॐ भुवः तर्जनीभ्यान्नमः ओग्ं सुवः, मध्यमाभ्यान्नमः ॐ तत्सवितुर्वरेण्यं अनामिकाभ्यान्नमः ॐ भर्गो देवस्य धीमहि कनिष्ठिकाभ्यान्नमः ॐ धियो योनः प्रचोदयात् करतल करपृष्टाभ्यान्नमः ॐ तत्सवितुः ब्रह्मात्मने हृदयाय नमः, वरेण्यं विष्ण्वात्मने शिरसे स्वाहा, भर्गोदेवस्य रुद्रात्मने शिखायै वषट् धीमहि सत्यात्मने कवचायहुं, धियो योनः ज्ञानात्मने नेत्र त्रयाय वौषट् प्रचोदयात् परब्रह्मात्मने अस्त्रायफट् - भूर्भुवस्सुवरोमिति दिग्बन्धः 21 श्रीरामदेशिकाह्निकम्. ध्यानं. मुक्ताविद्रुम हेमनील धवळच्चायैर्मुखै स्यक्षण र्युक्तामिन्दु कलानिबद्धमकुटा स्तत्वा र्थवर्णात्मिकां गायत्रीं वरदाभयाङुशकशाश्शुभ्रङ्कपालङ्गदां शब्धञ्चक्रमधारविन्द युगळं हसैर्वहनीमृजे पूर्वाह्लि गायत्रीं रक्ताभां कुमारीं सुधृत कुण्णलाक्षमालां कमणलु हस्तां कनकपीठासनस्थां हंसारूढां ब्रह्मदैवत्यां भूलोक व्यवस्थिताम् । ऋग्वेदसहितां आदित्यपथगामिनीं ध्यायामि. मध्याह्ने सावित्रीं श्वेताम्बरां यौवनस्थां त्रिनेत्रीं शूलहस्तां रजतपीठासनस्थां वृषभारूढां रुद्रदेवत्यां भुवर्लोक व्यवस्थितां यजुर्वेद सहितां आदित्य पथगामिनीं ध्यायामि. साय सरस्वतीं श्यामवर्णां पीतवस्त्रं चतुर्भुजां शब्द चक्र गदाभयहस्तां पद्मपीठाननस्थां गरुडारूढां विष्णुदैवत्यां सुवर्लोक व्यवस्थितां सामवेदसहितां आदित्य पथगामिनीं ध्यायामि. ये आदित्यमण्डले ध्यायेत्परमात्मा नमव्ययं विष्णुं चतुर्भुजं रक्तपङ्कजासन मध्यगं, किरीटहार केयूर कटकादि विभूषितं, श्रीवत्सवनमाला श्रीतुलसी कौस्तुभोज्वलं, हरिं पीताम्बरधरं, शब्धचक्रगदाधरं, प्रसन्न वदनं रत्नकुब्जलैर्मणि ताननं, 22 । श्रीरामदेशिकाह्निकम्. सर्वरत्न समायुक्तं सर्वाभरण भूषितम्. ॐ भूर्भुवस्सुवः तत्सवितुर्वरेण्यं भर्गो देवस्य धीमहि धियो योनः प्रचोदयात् - (प्रणवमेकपदं, वाहृति त्रय मेकपदं गायत्रीं त्रिपदामेवं पञ्चवसान मादित्याभिमुख- प्रातिनिष्ट. मध्याह्ने तिष्ठन्नासीनोवा, सायमासीन उत्तरी याइ्चलाच्छादितकरौ प्रातरुत्तानौ नासासमौ मध्याह्ने भुजसमौ सायमधोमुखा नाभिसमौ कृत्वा तुलसीपद्माक्ष मालिकया पर्वभिर्वाजे ष्टोत्तर शतमष्टाविंशतिकं दशास्त्रावा सावित्रीं जप्त्या . ) उत्तम इत्यनुवाकस्य, वाम देवऋषिः, अनुष्टुप्छन्दः, गायत्री देवता गायत्र्युद्वासने विनियोगः. उत्तमे शिखरे देवी भूम्यां पर्वतमूर्धनि, ब्राह्मेणेभ्यो ऒ ह्यनुज्ञानं गच्छदेवि यथासुखम् - गायत्री मुद्वास्य) प्रातः मित्रस्येत्यादि त्रयाणां मद्राणां विश्वामित्र ऋषिः, आद्यस्य भूरित ृग्गायत्री छन्दः द्वयो रन्ययो स्क्रिष्टुप्छन्दः सर्वेषामित्रो देवता प्रातस्सन्ह्योपस्थाने विनियोगः मित्रस्य चर्षणी धृतश्र्मवो देवस्य सानसिम्, सत्यज्चात्र श्रवस्तमं, मित्रो जनाज यातयति प्रजानन्मित्रो दाधार पृथिवी मुतद्याम् मित्रः कृष्टीरनिमिषं.. भिचष्टे सत्याय हव्यज्ञृतवद्विधेम, प्रसमित्र मर्तो अस्तु प्रयस्वाज यस्त आदित्य शिक्षति व्रतेन न हन्यते नजीयते त्वोतोनैन मग्ं हॆू अश्वोत्यन्ति तो न दूरात् - (तिष्ठ प्रातः सन्ह्योपस्थानं कुर्यात्.) 23 श्रीरामदेशिकाह्निकम्. उदितार्कं प्रपद्येहं मिन्राणीं वेदमातरं, सन्यां वै सर्वदैवत्यां प्रणम्य परमेश्वरीम् - (प्राद्दिश मुपस्थाय) मध्याह्ने उद्वयं तमस इति पञ्चनां मन्राणां हिरण्य स्तूप ऋषिः यधाक्रमेणा नुष्टुप् त्रिष्टु बायत्रुष्टिक्छक्वर्यश्चन्दांसि सूर्यो देवता सूर्योपस्थाने विनियोगः उद्वय नमनन्सरि पश्यन्तो ज्योतिरुत्तरं देवन्डे पत्रा सूर्यमगन्मज्योतिरुत्तमं. उदुत्यज्ञात वेदनन्देवंवहन्तिकेतवःः दृशविश्वायसूर्यं। चित्रन्देवाना मुदगादनीक इ्चक्षुर्मित्रस्य वरुणस्याग्नेः, । आप्राद्यावापृथिवी अन्तरिक्षणं सूर्य आत्मा जगतस्तस्थुषश्च, तच्चक्षुर्देववहित म्पुरस्ताच्छुक्रमुच्चरत्. पश्येम शरदश्शत वेम शरदश्शत न्नन्दाम शरदश्शत म्मोदाम शरदश्शत मृवाम शरदश्शतग्ं शृणवाम शरदश्शत म्रब्रवाम शरदश्शतमजीतास्स्याम शरदश्शतं ज्योक्च सूर्यं दृशय उदगान्मह तो र्णवाद्वि भ्राजमानस्सरिरन्य मध्यात्समावृषभो लोहिताक्ष नूर्यो विपश्चिन्मनसापुनातु (तिष्ठन्नादित्याभि मुखोमाध्याह्निकोपस्थानं कुर्यात्.) सा यच्चिद्धीत्यादि पञ्चनां मद्राणां आद्यस्यान्तयोशुनश्शेफ ऋषिः, द्वितीयस्य वसिष्ट ऋषिः तृतीयस्यात्रि ऋषिः प्रथम चतुर्थयोर्गायत्री चन्दः, तृतीय पञ्चमयो स्क्रिष्टुप्छन्दः, सर्वेषां वरुणो देवता सायं सन्ध्योपस्थाने विनियोगः यचिते विशोयथा प्रदेव वरुणव्रतं मिनीमसि द्यवि द्यवि यत्किळ्चेदं वरुण दैव्येजने भिद्रोहम्मानुष्या श्चरामसि, अचित्ती यत्तव 24 श्रीरामदेशिकाह्निकम्. धर्मायुयोपिम मानस्तस्मा देवसो देव रीरिषः. कितवासो यद्रिरिपुर्नदीवि यद्वाघासत्य मुतयन्नविद्म सर्वा ता विष्य शिथिरेव देवथातेस्याम वरुणप्रियासः इमम्मे वरुण श्रुधी हवमद्याच मृडयत्वाम वस्युराचके तत्वायामि ब्रह्मणा वन्दमानन्तदाशेस्ते यजमानो हविर्भि- अहेडमानोवरुणेह बोध्युरु शग्ं समान आयुः प्रमोषी- पश्चिमाभिमुख मासीन स्सायं सन्ध्योपस्थानं कुर्यात्.) पश्चिमार्कां प्रपद्येहं वारुणीं वेदमातरं, सन्यां वै सर्वदैवत्यां प्रणम्य परमेश्वरीम्- (वारुणीं दिश मुपस्थाय.) प्रातस्सायङ्कालयो- सन्यायैनमः, सावित्र्यैनमः, गायत्र्यैनमः सरस्वत्यैनमः (प्रातः प्रागादि सायं पश्चिमादि चतुर्दिक्षु प्रमण्य). ये इन्द्राय नमः, अग्नये नमः, ययाम नमः, निर ऋतये नमः, वरुणाय नमः, वायवे नमः, कुबेराय नमः, ईशानाय नमः- (यथाक्रमेण दिग्देवा नमस्कृत्य.) पितृभ्यो नमः पितामहेभ्यो नमः प्रपितामहेभ्यो नमः, ज्ञातिवरेभ्यो नमः, पितृपत्नीभ्यो नमः, पितामहपत्नीभ्यो नमः, प्रपितामहपत्नीभ्यो नमः ज्ञातिवर्णपत्नीभ्यो नमः (दक्षिणाभिमुखः प्रमीत पितृक श्चेत्राचीनावीती, जीवपितृक श्चेदुपवीती, पित्रादी नभिवन्द्य, (उपवीती) दक्षिण पाण्यङ्गुपैन दक्षिणकर्णं स्पृष्ट्वा ब्रह्मणेनमः (ऊर्ध्वाभिमुख-) नारायणाय नमः, महादेवाय नमः, स्कन्दाय नमः विघ्नाय नमः, विनायकाय नमः, ग्रहेभ्यो नमः, नक्षत्रेभ्यो नमः, तारागणेभ्यो 25 श्रीरामदेशिकाह्निकम्. नमःभूतेभ्यो नमः, भूतदेवेभ्यो नमः, नागेभ्यो नमः, नागदेवेभ्यो नमः, सर्वाभ्यो देवताभ्यो नमः, सप्तर्षिभ्यो नमः, सप्त ऋषिपत्नीभ्यो नमः, मुनिभ्यो नमः, गुरुभ्यो नमः, कामोकाप्ष न्मन्युर कार्षि न्नमो नमः (उदङ्मुख उपतिष्टेत). ॐ तत्सरृह्मार्पणमस्तु (भवदर्पणङ्कुर्यात्) श्री मदष्टाक्षर मन्द जपप्रकारं, प्राणानायम्य, भगवदाज्ञया भगवत्रीत्यर्धं श्रीमदष्टाक्षर महा मन्त्रजपं करिष्ये. अन्य श्रीमदष्टाक्षर महामस्त्रस्य बदरिकाश्रमवासी श्रीमन्नारायण ऋषिः देवीगायत्री च्छन्दः, (अनुष्टुप्छन्दः,) श्रीमन्नारायणो देवता आं बीजं. आयुश्शक्तिः, मं कीलकं ह्रीं कवचं ऐं अस्त्रं, शुक्लो वर्ण- उदात्तादिस्वरः) श्रीवैकुण्ठ भुवनं क्षेत्रं, जीवपरयोस्स्वस्वामि भावस्पम्बन्धः, श्री श्रीमन्नारायणप्रीत्यर्थे जपे विनियोगः. ॐ अङ्गुष्टाभ्यानमः नमः नमः तर्जनीभ्यान्नमः नारायणाय मध्यमाभ्यां नमः, ॐ अनामिकाभ्यां नमः नमः कनिष्ठिकाभ्यां नमः नारायणाय करतल करपृष्टाभ्यां नमः ॐ हृदयाय नमः, नमः शिरसेस्वाहा, नारायणाय शिखायै वषट्, ॐ कवचायहुं, नमः नेत्रत्रयायनौषट् नारायणाय अस्रायफट्. भूर्भुवस्सुवरोमिति दिग्बन्धः ध्यानं. सव्यं पादं प्रसार्यशितदुरित हरं दक्षिणङ्कुञ्चयित्वा जानुन्याधाय सम्येतरमितर भुजे नागभोगेनिधाय पश्चाद्भाहुद्वयेन प्रतिभटशमने धारयज शब्धचक्रे देवीभूषादिजुष्ट सजयतु (जनयति) जगतां शर्म वैकुण्ठनाथः मूलमन्त्र विशेषादिकं आचार्यमुखेन ज्ञातव्यं गायत्री समसब्बाक मष्टाक्षरं जपेत्. 26 श्रीरामदेशिकाह्निकम्. I श्रीमद्वादशाक्षर मस्त्र जपप्रकारः श्रीमद्वादशाक्षरी महामन्तस्य, साध्यनाम ऋषि, गायत्री छन्दः, परमात्मा वासुदेवो देवता, अं बीजं, श्रीं शक्ति-, नमः कीलकं भगवत्रीत्यर्धे जपेविनियोगः, ॐ अङ्गुष्टाभ्यां नमः, नमः तर्जनीभ्यां नमः, भगवते मध्यमानमः भ्यांवासुदेवाय अनामिकाभ्यां नमः, ॐ कनिष्ठिकाभ्यां नमः, नमः करतल करपृष्टाभ्यां नमः, भगवते हृदयाय नमः, वासुदेवाय शिरसे स्वाहा, ॐ शिखायै वषट्, नमः कवचायहुं, भगवते नेत्रत्रयायवौषट्, वासुदेवाय अस्त्रायफट्. भूर्भुवस्सुवरोमिति दिग्बन्धः ध्यानं भगव सर्वभूतस्थं सर्वभूत प्रतिष्ठितं वासुदेवं जगद्योनिं नौमि नारायणं हरिं इति ध्यात्वा मूलमस्त्र विशेषाधिकं आचार्यमुखेन ज्ञातव्यं पूर्वोक्तवत् जपेत्. विष्णु षडक्षरी मुष्ट जनप्रकारः श्रीमतडक्षरी ममस्रस्य ब्रह्मा ऋषिः, गायत्री छन्दः, श्रीमहाविष्णुर्देवता, ॐ बीजं, नमश्शक्तिः ह्रीं कीलकं श्रीं कवचं, ऐं अस्त्रं, श्यामो वर्णः श्रीमहाविष्णुप्रीत्यर्थे जपे विनियोगः ॐ अङ्गुष्टाभ्यां नमः, नमः तर्जनीभ्यां नमः विष्णवे मध्यमाभ्यां नमः ॐ अनामिकाभ्यां नमः, नमः कनिष्ठिकाभ्यां नमःविष्णवे करतलकरपृष्टाळ्यां नमः, ॐ हृदयायनमः, नम-शिरसेस्वाहा विष्णवे शिखायै वषट्, ॐ कवचायहुं नमः नेत्रत्रयाय वौषट्, विष्णवे अस्रायफट् भूर्भुवस्सुवरोम् इति दिग्बन्धः ध्यानं शब्दचक्र गदा पद्मधारिणं श्रीधरं विभुं नमामि विष्णुं तं देवं सर्वाभरण भूषितं. 27 मन्ररहस्यादिकं आचार्य मुखेन ज्ञातव्यं श्रीरामदेशिकाह्निकम्. द्वयचरमयोरङ्गन्यास करन्यासध्यानादिक माचार्यमुखेन ज्ञात्वा तौ जपेत्. प्रपत्ति मद्रांश्च प्रपत्तिश्लोकांश्च सकृदेवजपेत्. रहस्य कल्पस्वाचार्यमुखेन यथासम्प्रदायं वेदितव्यमितिनात्र विस्तरः, आचार्य मुखेन प्रपत्तिं कारयित्वा तदर्धं चज्ञात्वा प्रतिदिनं भक्त्यानुसन्ददीत. तीर्धक्रमः कनिष्ठाङ्गुलिमूलं दिव्यं सर्वाङ्गुलि मू ला ग्र मार्षं प्रदेशिन्य गुष्ठयोर्मध्ये पैतृकं अङ्गुष्ठस्यमूलं ब्राह्मं देवेन तीर्थन दैविकं कार्यमारेणार्हं पैतृकेन पित्र्यं सर्वं ब्राह्मेण ब्रह्मतर्पण माचमनमिति. देवर्षिपितृतर्पण प्रकार- जलस्थलेष्वानीनः द्विराचम्य, प्राणानायम्म भगवदाज्ञया भगवतीत्यर्धं देवर्षि पितृतर्पणं करिष्ये इति सङ्कल्प्य अपउप स्पृश्य कौरुक्षेत्रमितिजलं नमस्कृत्य कौरुक्षेत्रं पुण्यं जपति, कुरुक्षेत्रं वेदिक्षेत्रं ब्रह्मक्षेत्रं प्रजापतिक्षेत्र मृषिक्षेत्रं जम्बूक्षेत्रं परिभुक् क्षेत्रग्ं सम्मितं परिमित ग्ं शयनं दयनं मध्वग्रं मधुशाखं पूतिप्लक्षाणाकमसिस्थान मसिविराट्स्वराट्सु विराट्सम्राट्फारिफ्लवनग्ं सौमनसग्ं स्वस्थानगं सुगन्धिन्नित्यं कुरुक्षेत्रेवसताम्, महाव्याहृत्या जलमभिमन्य. भूरग्नयेच पृथिव्यैच महते च नमः भुवो वायवे चान्तरिक्षायच महते चनमः सुवरादित्यायचदिवेचमहतेचनमः भूर्भुवस्सुव शुभ्रमसेच नक्षत्रेभ्यश्च दिग्भ्यश्चमहते च नमःहस्तेन तलतीर्थक्रमेण कूप्याभ्यस्स्वा हेत्यादिभिस्तर्पयति देवतीर्थेन प्राच्यामूर्ध्वंस कृत्पकृतिक्ष पेत् कूप्याभ्यस्स्वाहा, कूल्याभ्य स्स्वाहा, विकर्याभ्य स्स्वाहा अपट्याभ्यस्वाहा खन्याभ्यस्वाहा, ह्रद्याभ्यस्वाहा! वैशक्तीभ्यस्वाहा, सूद्याभ्यस्स्वाहा, सरस्याभ्यस्स्वाहा वल्वल्याभ्य स्स्वाहा! वर्याभ्यस्स्वाहा अवर्याभ्यस्स्वाहा, ह्रा दुनी भ्यस्स्वाहा पृष्याभ्यस्स्वाहा, 28 श्रीरामदेशिकाह्निकम्. स्यन्दमानाभ्यस्स्वाहा, स्थावराभ्यस्स्वाहा, नादेयीभ्य स्वाहा, सैन्दवीभ्यस्स्वाहा, समुद्रियाभ्यस्स्वाहा, सर्वाभ्यस्स्वाहा, अदृस्स्याहा, वहस्तीभ्यस्स्वाहा परिवहन्तीभ्यस्स्वाहा, समस्तं वहस्तीभ्यस्स्वाहा, शीघ्रंवहन्तीभ्यस्साहा, शीभंवहन्तीभ्यस्स्वाहा, उग्रं वहन्तीभ्यस्स्वाहा, भीमंवहन्तीभ्य स्स्वाहा अम्भोभ्यस्स्वाहा नभोभ्यस्स्वाहा, महॆराभ्यस्स्वाहा, सर्वस्मैस्स्वाहा, ततःदेव तीथेनापो गृहीत्वा भूपतिमित्यादि पश्चिमंस्त्रैरञ्जलि मध्यगत साक्षत ब्रह्मतीर्धन तर्पयेत्, भूपतिं तर्पयामि, भुवनपतिं तर्पयामि, भूतानाम्पतिं तर्पयामि, प्रजापतिं तर्पयामि, ब्रह्माणं तर्पयामि, पूर्ववद्देवेन पूर्वस्यां नारायणादीन्पञ्च तर्पयेत् नारायणं तर्पयामि, महादेवं तर्पयामि स्कन्दं तर्पयामि, विघ्नं तर्पयामि, विनायकं तर्पयामि, ततोयथा दिशं तन्नामादिन दिग्देवतास्तर्पयति. इन्द्रं तर्पयामि, यमं तर्पयामि, वरुणन्तर्पयामि, कुबेरं तर्पयामि, अग्निं तर्पयामि निरतिं तर्पयामि, वायुं तर्पयामि ईशानं तर्पयामि आदित्यं तर्पयामि, सोमन्तर्पयामि अङ्गारकं तर्पयामि बुधन्तर्पयामि बृहस्पति तर्पयामि, शुक्रन्तर्पयामि शनैश्चरं तर्पयामि, राहुं तर्पयामि, केतुं तर्पयामि, ग्रहाग्ं स्तर्पयामि, नक्षत्राणितर्पयामि। तारागिर्नयामि, विश्वान्देवाग्ं स्तर्पयामि सर्वाश्च देवतास्तर्पयामि! वेदाग्ंस्तर्पयामि यज्ञाग्ं स्तर्पयामि, छन्दग्ंसि तर्पयामि, अथनिवीती आरेण तीर्थेन उत्तरस्यां तिर्यक्रत्येकं द्विरि- स्वगोत्रादि सप्तऋषीं स्तर्पयति विखनसं तर्पयामि गौतमं तर्पयामि, अत्रिन्तर्पयामि, वसिष्ठं तर्पयामि कश्यपं तर्पयामि, सर्वानृषीग्ं स्तर्पयामि सर्वाऋषि पत्नीस्तर्पयामि प्राचीनावीतीसतिलपितृतीरेन दक्षिणामुखः प्रत्येकं त्रीज त्री अधस्तर्पयति, ऊर्मोदकार्ते मार्जयनाम्मे पितर स्सोम्यासः असावाहः पितृभस्स्वधानम स्तर्पयामि पितामहेभ्य स्स्वधानमस्तर्पयामि, प्रपिता महेभ्यस्स्वधा नमस्तर्पयामि, ज्ञातिवर्गेभ्यःस्स्वधान मस्तर्पयामि, 29श्रीरामदेशिकाह्निकम्. पितृपत्नी भ्यस्स्वधानमस्तर्पयामि पितामहपत्नीभ्यस्स्वधा नमस्तर्पयामि प्रपितामह पत्नीभ्य स्स्वधानमस्तर्पयामि, ज्ञातिवर्ग पत्नीभ्यस्स्वधानम स्तर्पयामि, इति तर्पयति अथनितीवी अपउपस्पृश्य उत्तरस्यां आरेण तीर्धन तिर्यक् प्रत्येकं द्विःद्वीः भौमाग्ं स्तर्पयामि, भौमदिव्याग्ं स्तर्पयामि नागाग्ं स्तर्पयामि, नागदिव्याग्ं स्तर्पयामि, अथप्राचीनावीती, पूर्ववत्पितृतीर्थेनजलाद्बहिः स्थले यावन्तो जलार्थनस्तावन्तः प्रति गृहन्तु इत्यपोविसृज्य उपवीत्याचम्य धृतवस्त्र निष्ठीन विधि : प्राचीनावीती. वस्त्रं चतुर्गुणीकृत्य दक्षिणामुख- पितृतीर्थेन येकेचास्मत्कुलेजाता अपुत्रा गोत्रजामृताः, ते गृहन्तु मया दत्तं वस्त्रनिप्पीडनोदकम्, इति वस्त्र निष्पीडनं कृत्वा वाम प्रकोष्ठि निक्षिप्य. उ पवीत्या चम्य, स्नानवस्त्रं आदशात्सूदित मिति मन्त्रेण नेनेक्ति. आदशात्पूदितं मधूदितं महॆूदितं. इतिवस्त्र निर्णेजनं कृत्वा. ब्रह्मयज्ञ प्रकार पूर्वोक्तवत् इन्द्रोहमस्मीत्यादि मस्त्रैः पाणिपादौ च प्रक्षाळ्य, आपः पुनन्त्वित्याचम्य पुनः यथोक्त वद्द्वि रामच्य केशतुषास्थिलो ष्ठाङ्गारादिवर्जिते शुद्धे देश गायत्र्या प्रोक्ष्य दर्भाज् प्रागग्रानु दगग्रान्वास्तीर्य ब्राह्ममाननमास्थाय, हस्तयोः उभयपवित्रे धृत्वा दर्भासने प्राङ्मुखमासीनः ऊरुद्वयं भूमाववस्थाप्य वामजं घोपरि दक्षिणपादं संस्थाप्य ब्रह्मञ्जलिं कृत्वा प्राणानायम्य, दक्षिणजानुनिवामहस्तं विन्यस्य वामहस्तस्य अङ्गुष्टप्रदेशिन्योर्मध्ये तर्जन्यादि दक्षिणहस्त चतुरङ्गुली र्न्यस्य तथैव वामकराङ्गुष्ठं सयज्ञोपवीत दक्षिण कराङ्गुष्ठ वेष्टितङ्कृत्वा ब्रह्म यज्ञेन यक्ष्यइति सङ्कल्प्य. ब्रह्मयज्ञेनयक्ष्ये ततः ब्रह्माञ्जलिं कृत्वा हरिः ॐ हरिः ॐ, विद्युदसि विद्यमे पाप्मानमृतात्सत्यमु पैमि, 30 श्री रामदेशिकाह्निकम्. ॐ भूः तत्सवितुर्वरेण्यं. ॐ भुवः भर्गोदेवस्य धीमहि, ओग्ं सुवः धियो योनः प्रचोदयात्. इदि पच्च- (पादर्च) ॐ भूर्भुवः तत्सवितुर्व र्वरेण्यं भर्गो देवस्य धीमहि, ओग्ं सुवः धियो योनः प्रचोदयात् इत्यर्धर्भशः ओग्ं सुवः तत्सवितुर्वरेण्यं भर्गो देवस्य धीमहि धियो योनः प्रचोदयात्, इदि व्यस्तां. ॐ भूर्भुवस्सुवः तत्सवितुर्वरेण्यं भर्गो देवस्य धीमहि, धियो योनः प्रचोदयात्. इति समस्तामध्याप्य, हरिः ॐ, हरिः ॐ इषेत्वोर्जेत्वा वायवस्थोपायवस्थदेवोवस्सविता प्रार्पयतुश्रेष्टतमाय कर्मणे हरिः ॐ, हरिः ॐ. अग्निमीळे पुरोहितं यज्ञस्य देव मृत्विजम्, हॆूतारंरत्नधातमम्. हरिःॐ हरिःॐ अग्नआयाहि वीतये गृणानो हव्यदातये, निहॆूता सत्सबर्हिषि हरिःॐ हरिःॐ शन्नोदेवीरभिष्टय आपो भवन्तु पीतये. शंयोरभिस्रवन्तुनः हरिः ॐ. “इषेत्वोर्जेत्वावाय वस्थोपायवस्थदेवोवस्सविता प्रार्पयतु श्रेष्ठतमाय कर्मण, आप्यायध्व मघ्निया देवभाग मूर्खस्वतीः पयस्वतीः प्रजावतीरनमीवा अयङ्ममावस्तेन ईशत माघशग्ंसो रुद्रस्य हेतिः परिवो वृणक्तु ध्रुवा अस्मिन्गोपतौ स्यात बह्वीर्यजमानस्य पशूनाहि. हरिःॐ हरिःॐ, सहस्र शीर्षा पुरुषः सहस्राक्ष स्सहस्र पात् सभूमिं विश्वतो वृत्वा अत्यतिष्ठद्दशाङ्गुलम्! पुरुषु एवेदग्ं सर्वम् । यद्भूतं यच्छभव्यम् उतामृतत्वस्येशानः यदन्नेनाति रोहति। एतावानस्य महिमा। अतो ज्यायाग्ं श्च पूरुषः पादोस्य विश्वाभूतानि। त्रिपादस्यामृतं दिवि। त्रिपादूर्ध्व उदैत्पुरुषु पादोस्येहा भवात्पुनः त तो विष्वज्व्यक्रामत्, साशनानशने अभि. तस्माद्विराडजायत, विराजो अधिपूरुषः स जातो अत्यरिच्यत पश्चाद्भूमिमधोपुरु यत्पुरु षेण हविषा देवा यज्ञमतन्वतः वसन्तो अस्यासीदाज्यम्- ग्रीष्म इध्मश्शरद्दवि-। सप्तास्यास न्परिधयः त्रिस्सप्तसमिधः कृताः देवायद्यज्ञं तन्वानाः अबध न्पुरुषं पशुं।तं यज्ञं बर्हिषि प्रौक्षन्स्, पुरुषं जातमग्रतः तेन देवा अयजन्त साध्या ऋषयश्चये तस्माद्यत्सर्वहुतः । सम्भृतं सृषदाज्यम् । पशूगिस्ताग्ंश्चक्रे वायव्या। अरण्याना म्याश्चये॥ तस्माद्य ज्ञात्सर्वहुतः 31 श्रीरामदेशिकाह्निकम्. ऋचस्सामानि जज्जिरे छन्दग्ंसि जज्जिरे तस्मात्। यजुस्तस्मादजायत। तस्मादश्वा अजायन्त। येके चोभयादतः। गावोहजज्ञिरेतस्मात्। तस्माज्जाता अजावयः॥ यत्पुरुषं व्यदधुः कतिधा व्यकल्पय E। मुखं किमस्यकौबाहू कावूरू पादावुच्येते। ब्राह्मणो स्य मुख मासीत् बाहू राजन्यः कृतः ऊरू तदस्य यद्वैश्यः पद्भ्यागं शूद्रो अजायत चक्रमा मनसो जातः चक्रोसूर्यो अजायत मुखा दिन्दश्चाग्निश्च प्राणाद्वायु रजायत नाभ्या आसीदन्तरिक्षं। ष्णरोद्यौ समवर्तत। पद्भ्यां भूमिर्दिशश्रोत्रात्। तथा लोकाग् ं अकल्पय । वेदाहमेतं पुरुषं महास्त्रं। आदित्यवणन्तमसस्तु पारे॥ सर्वाणि रूपाणि विचित्यधीरःण नामानि कृत्वा भिवद यदास्ते। धाता पुरस्ताद्यमुदाजहार शक्रः प्रविद्वान्द्रदिशश्चतस्रः तमेवं विद्वानमृत इह भवति। नान्यःपन्हा अयनायविद्यते। यज्ञेन यज्ञमयजन्त देवाः तानि धर्माणिप्रथमान्यासः। तेह नाकं महिमानस्सचने यत्र पूर्वे साध्यास्सन्तिदेवाः हरिःॐ वृष्टि रसि वृश्चमे पाप्मानमृतात्यत्यमुपागाम्. (सम्प्रदायानुसारेण लेखनीयो ब्रह्मयज्ञप्रकार-) आचम्य, प्राणानायम्य “भगवदाज्ञया भगवत्रीत्यर्थं काल्दर्षि तर्पणं करिष्ये इति सङ्कल्प्य, पूर्ववज्ञलन्ध लेष्वानीनः जानुदघ्नजलेवास्थित्वा, निवीती उत्तराभिमुखआरेण तीर्थन उत्तरस्यान्तिर्यक् द्विर्धि” वारं (अथवा देवादीना मेकैकंवातर्पयेदिति, वेङ्कटयोगी) सावित्रं काणऋषि तर्पयामि, सदससृतिं तर्पयामि, प्रजापतिङ्कार्ड ऋषि तर्पयामि, सदसस्पतिं तर्पयामि, सोमं काणऋषि तर्पयामि, सदसस्पतिं तर्पयामि, अग्निङ्कार्ड ऋषि तर्पयामि सदसस्पतिं तर्पयामि, विश्वान्देवान्काण ऋषीग्ं सर्पयामि, सदसस्पतिन्तर्पयामि, ब्रह्माणं कार्ड ऋषिन्तर्पयामि, सदसस्पतिं तर्पयामि, शुक्रियं कार्डऋषिं तर्पयामि, सदससृतिं तर्पयामि, अरुणं कार्डऋषिं तर्पयामि, सदसस्पतिं तर्पयामि, ऋक्स्कन्दं तर्पयामि, यजुस्कन्दं तर्पयामि, सामस्कन्दं तर्पयामि, अथर्वस्कन्दं तर्पयामि, सागिंहितीर्देवता उपनिषद 32 श्रीरामदेशिकाह्निकम्. स्तर्पयामि, याज्ञिकीर्देवता उपनिषद स्तर्पयामि, वारुणीर्देवता उपनिषद स्तर्पयामि, ब्रह्माणं तर्पयामि, स्वायम्भुवं तर्पयामि, सदसस्पतिं तर्पयामि तृप्यत तृप्यत तृप्यत, उपवीत्याचम्य भगवतो बलेन भगवतो वीर्येण भगवत्तत्तेजसा भगवतः.. .अनुमन्यताम्. नित्यौपासनक्रमः (गृहस्थस्य) यजमानः पादौ प्राक्षाळ्याचम्य, पत्या सह त्रिः प्राणानायम्य, ॐभूः अस्मद्गुरुभ्योनमः श्री गोविन्द गोविन्द गोविन्द शुभतिधौ अनया धर्मपत्न्यासह श्रीमन्नारायण प्रीत्यर्धं भगवदाज्ञया भगत्कैङ्कर्यरूपं (प्रातरौ) (सायमौ) पासन हॆूमं हॆूष्यामि, (अप उपस्पृश्य) भगवतो बलेन…. प्रात रौपासनाख्यं भगवत् कैज्कर्यकर्म करिष्यामि, तद्भगवाननु मन्यतां (समिधारोपितश्चेत् लौकिकाग्नौ उपावरोह जातवेदः पुनस्त्वं देवेभ्योहव्यं वहनः प्रजानन्, आयु प्रजाग्ं रयिमस्मानु ह्यजस्रोदीदिहिनो दुरोजे इति समिधं निधाय, पूर्ववत्राणा नायम्य, अद्यपातरौ पासन हॆरामं हॆूष्यामि इति सङ्कल्प्य) चत्वारिशृजेत्यग्निं ध्यात्वा “चत्वारि शृद्धा त्रयो अस्य पादा द्वेशीर्षे सप्तहस्तासो अस्य, त्रिधा बद्दो वृषभो रोरवीति महॆू देवो मर्त्यागं अविवेश. सप्तहस्तश्चतुशृङ्गस्सप्तजिहॆ्वू द्विशीर्षकः त्रिपात्प्रसन्नवदन स्सुखासीन श्शुचिस्मितः स्वाहानु दक्षिणे पार्श्वे देवीं वामे स्वधां तथा बिभ्रदक्षिण हसैस्तु शक्ति मन्नं स्रुचंस्रुवम् तोमरं व्यजनं वामैर्घृतपात्रन्तु धारयण मेषारूढं जटाबद्धं गौरवर्णं महौजसं धूमध्वजं लोहिताक्षं सप्तार्चिस्सर्व कामदं आत्माभिमुख मासीनमेवं ध्यायेद्दुताशनं 33 श्रीरामदेशिकाह्निकम्. यज्ञरूपधरं विष्णु मग्निमण्डल मध्यगं शब्धचक्रधरं देवं शुद्धजाम्बूनद प्रभं सर्व यज्ञमयं देवं वेदाङ्गोपाङ्ग शोभितं लक्ष्यासह सुखासीनं ध्यायेद्यज्ञपतिं हरिं ध्यात्वाग्निमण्डलं तस्य ध्यायेन्नध्ये प्रभां शुभां प्रभामध्येस्थितं- ध्यायेदासीनं वा जनार्धनं वसन्तीं श्यामकौशेयां धृतकाञ्चन शोभिनीं लक्ष्मीमिवापरां देवीं स्वाहां ध्यायेत्सुमन्द्रवित् नवदूर्वादळश्यामां रक्तकौशेय वासिनीं सुखभोगासनासीनां स्वधामेवं विभावयेत्. (एष हि देवः प्रदिशोनु सर्वाः पूर्वो हि जातस्स उगर्भे अन्तः, सविजायमान सृजनिष्यमाणः प्रत्यङ्मुखा स्तिष्ठति विश्वतो मुखः, अग्ने अभिमुखो भव) परितःपुष्पाक्षतादिभिरिव्रादीनभ्यर्च्य इन्दाय नमः, अग्नये नमः, यमाय नमः, निर् ऋतये नमः (अ.उ.स्पृ) वरुणायनमः, वायवे नमः, कुबेराय नमः ईशानाय नमः, (अग्नयेनमः, जातवेदसेनमः, सहौजसेनमः, अजिराप्रभवेनमः, वैश्वानराय नमः, नर्याधसेनमः, पक्किराधसेनमः, विसर्पिणेनमः, यथाह तद्वसवो गौर्यं चित्पदिषिता ममुञ्च तायजत्राः, एवात्वस्मत्र्पमुञ्चाव्यग्ं हः प्रातार्यग्ने प्रतीरान्न आयुः इति दक्षिणादिवेदी- प्रदक्षिणं साधावेन पाणिना चतुर्दशं परिमृज्य (अग्निकुण्ड व्यतिरिक्त विषये चतुर्भिर्धर्भैः चतुर्धिशं परिस्तीर्य.) अदितेनुमन्यस्व अनुमतेनुमन्यस्व, सरस्वतेनुमन्यस्व देवसवितः, प्रसुव इति दक्षिणादि वेदी-, साधावेन पाणिना कूर्चेन वा परिमृज्य. द्विशतमान व्रीहीनृहीत्वा पत्न्या हस्तयोः प्रोक्ष्य दत्वा पुस्तत्सङ्गृह्य (इति शिष्टाचारः) तद्वेधा विभज्य हॆूष्यामिति स्वयमुक्त्वा आचार्येण जुहुयादिति उक्तस्स अग्नेरुत्तरे प्रातः 34 श्रीरामदेशिकाह्निकम्. सूर्यायस्वाहा, दक्षिणे प्रजापतये स्वाहा, (अग्नेरुत्तरे सायं अग्नये स्वाहा, दक्षिणे प्रजापतये स्वाहा) इति हुत्वा कालाति क्रमणेतु प्रातः, अग्नये स्वाहा, पधिकृते स्वाहा, इति सायं अग्नये स्वाहा, वैश्वानराय स्वाहा, इति प्रायश्चित्ताहुती अपिजुहुयात्) पूर्ववत् यथाह… आयुः अदितेन्वमन्ग्ं स्धाः अनुमतेन्वमग्गं स्थाः सरस्वतेन्वमग्गं स्थाः. देवसवितः प्रासावीः श्रीकृष्णस्मरणं द्वादशवारं कृत्वा व्रीहिश्रुतानन्तरं उपस्थानं कुर्यात्, भूतिस्मेति भस्मगृहीत्वा, भूतिस्स्माते लभते नित्यग्ं सर्वयज्ञकृतं भवेत्, अग्निमारुतयो र्भूतिः ‘वामहस्तेन जलं सम्मर्थ्य ललाटहृत्कर बाहु कणोदरादी६ आदित्यस्सोमो नमइत्यूराग्र मालिष्य, आदित्यस्सोमो नमः, त्र्यायुषं जमदग्नेः कश्यपस्य तायुषं, यद्देवानां त्रायुषं तन्मे अस्तु त्र्यायुषं दीर्घायुत्वाय बलाय शताय शतं चवर्च सेत्रायुषं बृहत्सामक्षत्रभृदिति पत्वाश्चललाटे धारयेत्, बृहत्सामक्षत्र भृदृद्धवृष्टियं त्रिष्टुभौजश्शुभित मुग्रवीरं, इन्द्रस्तोमेन पञ्चदशेन मद्यमिदं वातेन सगरेण रक्ष अपोहिष्टे त्यात्मानं प्रोक्ष्य. आपोहिष्टामयो… आपोजन यथाचन- यत्ते अग्नेतेज स्तेनाहन्तेजस्वीभूयानं यत्ते अग्नेवर्चस्ते नाहं वर स्वीभूयासं, यत्तेअग्नेहरस्तेनाहगं हरस्वीभूयासं मयिमेधाम्मयि प्रजाम्मय्य ग्निस्तेजो दधातु मयि मेधां मयि प्रजां मयीस्थ इन्रियं दधातु मयिमेधामयि प्रजां मयि सूर्योभ्राजोदधातु उद्वयन्तमस इत्यादित्यं चोपतिष्टेत (रात्रा चेत्, अग्नेनयेत्युप तिष्टेत) उद्वयं तमस मनसापुनातु. कामोकार्षीन्मन्युरकार्तीन्न मोन्नमः, अभिवादये (अहं) अस्मि॰भो- मन्हहीनं क्रीयाहीनं भक्तिहीनं हुताशन, यद्दुतन्त मया देव परिपूर्णं तदस्तुते. प्रायश्चित्तान्य शेषाणि तपःकर्मात्मकानिवै, यानि तेषाम शेषाणां कृष्णानुस्मरणं परं कायेन वाचा समर्पयामि (उ पावरोहेत्यग्निं समिध्यारोप्य) भगवतो बलेन… प्रातरौपासनाख्यं भगवत्कैङ्कर्यकर्मस्व स्मै स्वप्रीतये स्वशेषभूतेन 35 श्रीरामदेशिकाह्निकम्. । मयास्वयमेव कारितवा तद्भगवाननु मन्यतां. इति सात्विकत्यागं कृत्वा, पादौ प्रक्षाळ्य सकृदाचामेत्. समिदाधान प्रयोगक्रमः (ब्रह्मचारिण) पादौ प्रक्षाळ्याचम्य. प्राणानायम्य, भगवदाज्ञया भगवत्रीत्यर्धं पात्र (स्पायं) स्समिदाधानं करिष्ये इति सङ्कल्प्य अप उपस्पृश्य, चत्वारि शृद्देत्यग्निं ध्यात्या पुष्पाक्षतादि रिश्रादीनभ्यर्च्य, यथाहेति दक्षिणादिवेदी- प्रदक्षिणं परिमृज्य यधाह.. आयुः, अदितेनु मन्यस्व… देवसवितः प्रसुव, अष्टाभि स्समिद्भि- व्याहृतिरेषा ते मेधां म अप्सरास्वामां मेधोत्यष्णाजु हॆूति । ॐ भूस्वाहा, ॐ भुवस्स्वाहा ओग्ं सुवस्स्वाहा, ॐ भूर्भुवस्सुवस्स्वाहा, एषा ते अग्ने समित्तया समिध्यन्व चाचप्यायस्व वर्धताञ्च ते, यज्ञपतिराचप्यायतां वर्धिषीमहिच वय माचप्यासिषीमहि स्वाहा, मेधाम्म इस्रोदधातु मेधां देवी सरस्वती, मेधां मे अश्विनौदेवा वुभा वाधत्तां पुष्करस्रजास्वाहा अप्सरासु यामेधागन्धर्वेषु च यन्मनः दैवी मेधामनुष्यजा सामां मेधा सुरभिर्जुषताग् स्वाहा, आ मां मेधासुरभिर्विश्वरूपा हिरण्यवर्णा जगती जगम्या ऊर्जस्वती पयसा पिन्वमाना सामां मेधा सुप्रतीका जुषतागिं स्वाहा, यथाहेति पूर्वव त्परिमृज्य, यथाहत… आयुः, अदितेन्वमग्गिंस्टाः प्रासावीः, भूतिस्मेति भस्म गृहीत्वा ललाट हृत्करबाहु कण्ठोदरादी आदित्यस्सोमो नम इति ऊर्ध्वाग्रमालिष्य. यत्ते अग्ने तेजस्तेनेत्यग्निं उद्वय नमसइत्यादित्यं चोपतिष्ठत. कामोकारीनन्यु रकाप्षन्नमो नमः, अभिवादये भगवतो बलेनेति सात्विकत्यागं चकृत्वामस्त्र हीनं क्रियाहीनं……. कृष्णानुस्मरणं परं श्रीकृष्णाय नमः एवमुदयमारभ्य षड्पटिकावधि रभिगमनकालः उपादानकालक्रमः तदुपरि द्वादश घटिकावधिकः उपादानकालः, तत्रोक्त भगव 36 श्रीरामदेशिकाह्निकम्. । दाराधनोपयोगि द्रव्योपादानरूप नित्यकलाप- प्रोच्यते. कुशाहरणम्, समित्पुष्पकुशादीनि श्रोत्रिय स्स्वयमाहरेत्, शूद्राहृतै रन्य नीतैः कर्मकुर्वन्पतत्यधः इत्युक्तत्वात् सर्वमपि स्वेनैव आहर्तव्यम्, स्वस्याशक्तापुत्र शिष्यादिभि र्वा गृहीयात्, स्नात्ना शुद्धस्थलस्थितविश्वामित्रादि दर्भसमीपं गत्वा, प्राङ्मुख उदङ्मुखोवा, हुङ्कारेणैव मन्रोण कुशास्त्रृश्याद्विजोत्तमैः, इत्युक्तत्वात्, तथा हुङ्कारेणता स्पृष्ट्वा स्वधितिनाममट्रेण गृष्णायात्. विरिञ्चेन सहॆूत्पन्नपरमेष्ठि निसर्ग नुद सर्वाणि पापानि दर्भ स्वस्तिकरोमम, पुत्रादिभिश्चेत्, दर्बस्वस्ति करोभवेति’ प्रार्थ्य गृष्णायात्. मासे नभस्यमावास्यां तस्यां दर्भोच्चयोमतः अयात यामास्ते दर्भाः नियोज्याम्यः पुनः पुनः समिधाहरणम्, समिद्दरणमक्त्रः, समिधः, पावनाः पूज्या- चर्मयुक्ताः परुड्भरा., यष्मानरामि हॆूमार्धमस्माक्षितुमर्हथ, पलाश खादिराश्वत्थ शम्युदुम्बरजानमित्, अपामार्गार्क दूर्वाश्च कुशाश्चेत्यवरे विदुः सत्वचस्समिधः कार्याऋज्व क्षास्समास्तथा शस्ता दशाङ्गुलस्तास्तु द्वादशाङ्गुलिका स्तथा, अर्धशुष्कास्सम च्छेदाः तर्जन्यङ्गुळ वर्तुला-, अपाटिता विशाखाश्च कृमिदोषविवर्जिताः समितृवित्रंवेदश्च त्रयं प्रादेश सम्मितं, इध्मस्तु द्विगुणः कार्यः त्रिगुणः परिधिस्मृतः. द्विशीर्णायुःक्षयङ्कुर्यात् द्विदळा व्याधिसम्भवा, ह्रस्वयामृत्युमाप्नोति वक्राविघ्नकरा तथा, स्थूला तु हरते लक्ष्मीं कृशा वै बान्धवक्षया, द्विशाखा नेत्ररोगं च कृमिदष्टार्थनाशनी, द्वेषं कुरुते दीर्घा प्राणघ्ना वित्वचास्मृता, 37 -1 श्रीरामदेशिकाह्निकम्. इन्दनलक्षणम्. नीवन्निम्बकरञ्जं चतिलकंशाल्मलीमवि, श्लेष्माकमनित्यक्त्वा ग्राहॆ्यून्यस्सकलोद्रुमः, तुलसीकाष्ठयु क्तेग्नौ जुह्वतामक्षयं फलम् तुलसी पुष्पादाहरणम्. आदिवारेच शुक्रेचमन्वादिषु युगादिषु नाहरेत्तुलसीपत्रं मध्याह्नात्परतोहनि, सङ्क्रान्त्यां पक्षयोरने द्वादश्यां निशिसन्ययोः, तुलसीं ये विचिन्वन्ति तेकृन्तन्ति हठेश्शिरः. तुलसीग्रहणमनः तुलस्यमृतजन्मासि सदात्वं केशव प्रिये, केशवार्धा लुनामि त्वां वरदा भव शोभने, त्वन्मूले सर्वतीर्थानि त्वन्मध्ये सर्वदेवताः, त्वदग्रे विष्णुपत्नीच तुलसीं त्वां नमाम्यहं मोकैक हेतोर्धरणि प्रसूते विष्णोस्समन्तस्य गुरोः प्रियेते, आराधनार्थं पुरुषोत्तमस्य लुनामि पत्रं तुलसि क्षमस्व, तुलसी कुसुमं ग्राह्यं तदभावेतु पल्लवम्, साब्कुरन्तु चतुः पत्रं षट्पत्रंवा समाहरेत्, पल्लवानामभावेतु तुलसी काष्ठमुच्यते, काष्टाभावे तु मूलं स्यात् मूलाभावे तु मृत्तिका मत्तिकाया भावे तु तुलसीशब्द उच्यते, तुलसी पूजनादन्यद्विष्णोः प्रीतिकरं न च, सर्वेषामपि पुष्पाणां पद्मं शतगुणं भवेत्, पद्मात्कोटि गुणं प्रोक्तं तुलसी दलमुत्तमं, नाहरेत्तुलसीं रक्तां कृष्णां वापि हरे त्तथा, नाशयेत्तुलसी कृष्णादत्ता केशवमूर्धनि, वर्ज्यं पर्युषितं पुष्पं वर्ज्यं पर्युषितं जलं नवर्ज्यं तुलसीपत्रं नवर्ज्यं जाह्नवीजलं तुलसीरहिता पूजा निष्फलातु भवेद्रुवं, तुलसी चैवषाण्मासं केतकी दिनपञ्चकं दिनत्रयं च जलजं करवीरं दिनेदिने, नियमा दर्चनार्धन्तु तुलसीं नित्यमाहरेत् पूर्वोक्त वारदोषश्च तिथिदोषो नविद्यते, इति भगवदाराधनोपयुक्तानि शास्त्रीयाणि धनधन्यादीनि चार्जयेत्, इत्युपादानक्रमः श्रीरामदेशिकाह्निकम्. इज्याकालक्रम अथाष्टादशघटिकावधिक भगवदाराधन रूपेण्या कालक्रमः मध्याह्नकाले पूर्वोक्तवत् सङ्कल्प्य स्नात्वां स्नात्वा वा जलस्थलेष्वासीनः, पूर्ववदापो हिष्ठादिभिः मन्त्रस्नानं कृत्वा द्विराचम्य माध्याह्निकं करिष्ये इति सङ्कल्प्य, सन्ध्यामुपास्य. भगवदाराधनक्रमः गृहमागच्छेत्, ततस्सुप्रक्षाळित पाणिपादः स्वाचान्तो भगवत्सन्निधिं गत्वा कट्यामुत्तरीयं संवेष्ट्य अतोदेवादिभिर्देवं साष्टाङ्गं (द्वि) प्रणम्य, अतोदेवा, इदं विष्णुः, त्रीणिपदा विष्णो- कर्माणि तद्विष्टो- परमं तद्विप्रासः भूशुद्धिः अपसर्पन्तु ये भूता ये भूता भुवि संस्थिताः ये भूता विघ्नकर्तारः ते गच्छन्वाज्ञया हरे- अपक्रमन्तु भूतानि पिशाचाः प्रेतगुह्यकाः, येचात्रनिवसन्येते देवताभुवि सप्ततं’ आसनमनस्य पृथिव्याः मेरुषृष्टऋषिः, सुतलं छन्दः, श्री कूर्मोदेवता, आसने विनियोगः, पृथ्वि त्वया धृता लोका देवित्वं विष्णुना दृता, त्वं च धारय मां देवि पवित्रं कुरुचाननं अं अनन्तासनाय नमः, विं विमलासनाय नमः, यंयोगासनायनमः कुं कूर्मासनाय नमः, इति भूशुद्धिं कृत्वा. देवस्य दक्षिणपार्श्वे कूर्मासने समासीनः, त्रिः प्राणा नायम्य ॐभूः ॐभुवः ओग् सुवः… वस्सुवरों. श्री गोविन्द तिथि. भगवदाज्ञया भगवत्रीत्यर्धं श्रीवैखानस सूत्रोक्त प्रकारेण भगवन्तं श्रीमन्नारायण मर्चयिष्ये. आवर्मातृकान्यान प्रकारं अन्तर्मातृका सरस्वती महामस्त्रस्य ब्रह्मऋषि- गायत्री छन्दः,श्रीरामदेशिकाह्निकम्. अन्तर्मातृका सरस्वती देवता, हलो बीजानि, स्वराश्शक्तयः, बिन्दवः कीलकानि सकलमनस्फूर्त्यर्धे जपे विनियोगः, बिन्दु सहित मातृकया करशुद्धि, अं आं इं ईं उं ऊं ऋं ॠं एं ऐं ॐ औं अं अः कं खं गं घं जं चञ्छं जं झं इं टं ठं डं ढं णं तं थं दं धं नं पं फं बं भं मं यं रं लं वं शं षं सं हं ळं क्षं. इति आं क्लीं ॐ ह्रस्व दीर्घस्वरान्तर्गत कचटतपयव ज्ञानशक्ति बलैश्वर्य वीर्यतेज आदिना अङ्गुळिन्यासः. ध्यानं. आन्ध्रींॐ, अं कङ्खङ्गङ्घञ्जं आं ज्ञानाय अङ्गुष्ठाभ्यां नमः आङ्क्लींॐ, इं चञ्छञ्जञ्झञ्ञं ईं शक्तये तर्जनीभ्यां नमः आङ्क्लींॐ, उं टण्ठण्डण्ढण्णं ऊं बलाय मध्यमाभ्यां नमः आङ्क्लींॐ, एं तन्थन्दन्धन्नं ऐं ऐश्वर्याय अनामिकाभ्यां नमः आङ्क्लींॐ, ॐ पम्फम्बम्भम्मं औं वीर्याय कनिष्ठिकाभ्यां नमः आङ्क्लींॐ, अं यंरंलं वंशं षंसंहंळङ्क्षं आः तेजसे करतलकरपृष्टाभ्यां नमः एवं हृदयादिन्यासः, भूर्भुवस्सुवरोमिति दिग्बन्धः. बन्दूकाभां त्रिनेत्राम्पृथुतरविलसच्छुक्तिमद्रक्तवस्त्रां पीनोत्तुङ्ग प्रवृद्धस्तनभरनमितां यौवनारम्भ रूढां सर्वालङ्कारयुक्तां सरसिजवदनामिनु कुन्दावदातां अम्बां पाशां शाढ्यामभयकरवरां भारतीन्त्वां नमामि. अकारादि क्षकारान्तं मातृकान्यथाशक्ति जप्त्वा अं आं इं… हंळङ्क्षं. अथजपोक्तप्रकारेण हंसमस्रेण तद्गायत्रीं च निधाय विशुद्ध चक्रमारभ्य सहस्रारचक्रान्तं मातृकानुलोम तत्तच्छत्रोक्तवराज मनसा विन्यस्य अनिरुद्धादि वासुदेवान्तं तत्तच्चक्राधिष्टानदेवा ध्यायेत्. 40 श्रीरामदेशिकाह्निकम्. कल्दस्थित विशुद्धमणपे आदि-आन्तः ॐ आं क्लीं ॐ ॐ ह्रीं हंसः अं नमः, ॐ ह्रीं हंसः आं नमः ॐ ह्रीं हंसः इं नमः ॐ ह्रीं हंसः ईं नमः, ॐ ह्रीं हंसः उं नमः, ॐ ह्रीं हंसः ऊं नमः, ॐ ह्रीं हंसः ऋं नमः, ॐ ह्रीं हंसः ॠं नमः, ॐ ह्रीं हंसः एं नमः ॐ ह्रीं हंस ऐं नमः, ॐ ह्रीं हंस, ॐ नमः, ॐ ह्रीं हंसः ॐ नमः, ॐ ह्रीं हंसः अं नमः, ॐ ह्रीं हंसः अः नमः, ॐ ह्रीं हंसः हंस हंसाय विद्महे परम हंसाय धीमहि, तन्नो हंसः प्रचोदयात्, षोडशाक्षरात्मके षोडशदळ पद्मे षोडशाक्षरमहन्नि वेदयामि, तेजस्स्वरूपिणं अनिरुद्धमूर्तिन्ध्यायेत्. कुसुमरचितचेलं भूप्रमोदायिनीशं नवफणफणितल्पस्थायिनं विद्रुमाभं करलसदरशब्धं दोर्भिरितं चतुर्भि र्दृतकनक विभूषं चिन्तयामोनिरुद्धम् हृदिस्थित अनाहत मण्णपी कादिठाप्तः आं क्लीं ॐ ॐ ह्रीं हंसः कं नमः, ॐ ह्रीं हंसः खं नमः, ॐ ह्रीं हंसः गं नमः, ॐ ह्रीं हंसः घं नमः, ॐ ह्रीं हंसः जं नमः, ॐ ह्रीं हंसः चं नमः, ॐ ह्रीं हंसः छं नमः, ॐ ह्रीं हंसः जं नमः, ॐ ह्रीं हंसः झं नमः, ॐ ह्रीं हंसः इं नमः, ॐ ह्रीं हंसः टं नमः, ॐ ह्रीं हंसः ठं नमः, ॐ ह्रीं हंसः, हंस, हंसाय विद्म हे…. प्रचोदयात् द्वादशाक्षरात्मके द्वादश दळ पद्मे द्वादशाक्षर महन्निवेदयामि, वीर्यस्वरूपिण मच्युतमूर्तिं ध्यायेत्. सन्तप्त हेमवपुषं धरणीपवित्री युक्तं चतुर्भुजमुपोढविनील चेलं राजत्किरीट मणिहार सुवर्ण काळ्ळो 41 भूषोज्वलावयव मच्युत माश्रयामि नाभिस्थित मणि पूरक मण्डपे दादि फान्तः श्रीरामदेशिकाह्निकम्. आं क्लीं ॐ, ॐ ह्रीं हंसः डं नमः, ॐ ह्रीं हंसः ढं नमः, ॐ ह्रीं हंसः णं नमः, ॐ ह्रीं हंसः तं नमः, ॐ ह्रीं हंसः थं नमः, ॐ ह्रीं हंसः दं नमः, ॐ ह्रीं हंसः धं नमः, ॐ ह्रीं हंसः नं नमः, ॐ ह्रीं हंसः पं नमः, ॐ ह्रीं हंसः फं नमः, ॐ ह्रीं हंसः, हंसहंसाय विद्महे… प्रचोदयात् दशाक्षरात्मके दश दळ पद्मे दशाक्षर महं निवेदयामि ऐश्वर्यरूपिणं सत्यमूर्तिं ध्यायेत्. वन्डे ज्ञानद्युतिधरं धृतरक्तचेलं पौष्ठीधृतिस्फुरित पार्श्व युगाभिरामं केयूरहारमकुटादि विभूषिताङ्गं सत्यं चतुर्भुजमुपात्तसुदर्शनाब्जं लिङ्गस्थित स्वाधिष्टानमण्डपे बादि लानः आं क्लीं ॐ, ॐ ह्रीं हंसः बं नमः, ॐ ह्रीं हंसः भं नमः, ॐ ह्रीं हंसः मं नमः, ॐ ह्रीं हंसः यं नमः, ॐ ह्रीं हंसः रं नमः, ॐ ह्रीं हंसः लं नमः, ॐ ह्रीं हंसः, हंसहंसाय विद्महे… प्रचोदयात् षडक्षरात्मके षड्डल पद्मे षडक्षर महन्नि वेदयामि, बलरूपिणं पुरुषमूर्तिन्ध्यायेत्. श्रीभूनाथो जगति पुरुषः प्राङ्मुख- पीतावासाः शङ्खं चक्रं दधदभयदः कट्युपेतैकहस्तः श्वेतस्सर्वाभरण रुचिरः पातु मामङ्गुळीय स्फूर्जत्पाणिः स्फुरदुदरबन्धभिरामा भूषः. 42 श्रीरामदेशिकाह्निकम्. • गुदस्थित आधारमण्डपे वारि सान आं क्लीं ॐ ॐ ह्रीं हंसः वं नमः, ॐ ह्रीं हंसः शं नमः ॐ ह्रीं हंसः, षं नमः, ॐ ह्रीं हंसः सं नमः, ॐ ह्रीं हंसः हंसहंसाय विद्महे… प्रचोदयात्, चतुरक्षरात्मके चतुर्दळ पद्मे चतुरक्षर महं निवेदयामि. शक्तिरूपिणं विष्णुमूर्तिं ध्यायेत्. विष्णुश्यामो गरुत्मध्वज इत रशनाकुब्जलो पेषको 2 व्या च्छक्राब्जाभीतिकट्याश्रितकरसहितः श्रावणोकारबीज- श्रीवत्सः पीतावासः कटकमकुट केयूरहार प्रलम्बी तार्याड्यो पञ्च शब्दध्वनिरवनिरमेशो वताकौस्तुभीनः भ्रूमध्यस्थित आबि मल्टन् हादिक्षाप्तः आं क्लीं ॐ, ॐ ह्रीं हंसः हं नमः, ॐ ह्रीं हंसः क्षं नमः , ॐ ह्रीं हंसः, हंसहंसाय… प्रचोदयात्, द्व्यक्षरात्मके द्विदळपद्मे द्व्यक्षरमहं निवेदयामि ज्ञानरूपिणं अदि मूर्तिं ध्यायेत्. शेषोत्सङ्गे निषणो मृदुचरणवरं दक्षिणं सम्प्रसार्य स्थाने वामं निकुञ्य प्रसृतकरवरं जानुशीरे च वामं दक्षं सन्यन्य शेषे ह्युपरि धृतपणैः पञ्चभिश्चादिमूर्ति श्शङ्खं चक्रं च सर्वाभरणमथदधच्छन्नको विद्रुमाभः. मूग्निज स्थित सहस्रार मऱ्ऱपे सहस्राक्षरात्मके सहस्र दळपद्मे सहस्राक्षरात्मक मोङ्कारमहं निवेदयामि. इदि अन्तर्मातृका, बहिर्मातृशान्यान क्रमः अस्य श्री बहिर्मातृका सरस्वती महामन्त्रस्य शचीपुरन्दर ऋषिः, त्रिष्णुपुनः, बहिर्मातृका सरस्वती देवता, हलो बीजानि, स्वराशृक्तयः, बिन्दवः कीलकानि, मनस्फूर्यर्थे जपे विनियोगः ॐ अं कं खं गं घं जं आं ॐ विष्णवे अङ्गुष्टाभ्यां नमः 43 श्रीरामदेशिकाह्निकम्. ॐ इं चं छं जं झं इं ईं ॐ पुरुषाय तर्जनीभां नमः ॐ उं टं ठं डण्ढं णं ऊं ॐसत्याय मध्यमाभ्यान्नमः ॐ एं तं थं- दन्धं नं ऐं ॐ अच्युताय अनामिकाभ्यान्नमः ॐ ॐ पं फं बं भं मं औं ॐ अनिरुद्धाय कनिष्ठिकाभ्यान्नमः ॐ यं रं लं वं शं षं सं हं ळं क्षं अः ॐ नारायणाय करतलकरपृष्टाभ्यां नमः एवं हृदयादिन्यासः भूर्भुवस्सुवरों इति दिग्बन्धः, ध्यानं पश्चाशद्वर्णभेदैर्विविधवनदो- पाणियुक्कक्षवक्षो देहं भास्वत्सुवर्णं कलितशशिकळामिनुखङ्ञावतंसां अक्षसक्कुमृचिह्नामभयवरकरान्त्र्यक्षिणीं पद्मसंस्थां अबाङ्कल्हारगुच्चां स्तनजघनभराम्भारतीन्त्वां नमामि अकारादिक्षकारान्तं मातृकान्यथाशक्तिजप्पा. अं ं इं ईं… हं ळं क्षं मूर्ड्नि, ॐ अं नमः ललाटे ॐ आं नमः दक्षिणनेत्रे ॐ इं नमः, वामनेत्रे ॐ ईं नमः, दक्षिणकर्डे ॐ उं नमः, वामकर्णे ॐ ऊं नमः, दक्षिणनासापुटे ॐ ऋं नमः, वामनासापुटे ॐ ऋॠं नमः, दक्षिणगण्डस्थले ॐ लुं नमः, वाम गण्डस्थले ॐ लूं नमः, ऊर्थ्वष्टे ॐ एं नमः, अधरोष्टे ॐ ऐं नमः, दन्तपत्ता! ॐ ॐ नमः, ॐ औं नमः, जिह्वायां ॐ अं नमः, कड्डे ॐ अः नमः, दक्षिणभुजमूले, ॐ कं नमः । तत्कूर्परे, ॐ खं नमः मणिबन्धे ॐ गं नमः, तदङ्गुळमूलेषु ॐ घं नमः, नखाग्रेषु ॐ जं नमः, वामभुजमूले ॐ चं नमः तत्कूर्परे ॐ छं नमः, मणिबन्दे ॐ जं नमः, तदङ्गुळि मूलेषु ॐ झं नमः, नखाग्रेषु ॐ जुं नमः, दक्षिणोरौ ॐ टं नमः, तज्जानुनि ॐ ठं नमः, गुल्फे ॐ डन्नमः, तत्पदाङ्गुळि मूलेषु ॐ ढं नमः, नखा ग्रेषु ॐ णं नमः, वामोरौ ॐ तं नमः, तज्जानुनि, ॐ थं नमः, 44 श्रीरामदेशिकाह्निकम्. गुल्पे ॐ दं नमः. तत्पादाङ्गुळि मूलेषु ॐ धं नमः नखाग्रेषु ॐ नं नमः, नाभौ ॐ पं नमः अपाने ॐ फं नमः, मेड्रे ॐ बं नमः, पृष्टे ॐ भं नमः, हृदये ॐ मं नमः, दक्षिणहस्ताङ्गुष्ठ तर्जनीमध्य मानामिका कनिष्ठाङ्गुळ्यग्रेषु ॐ यं नमः, ॐ रं नमः ॐ लं नमः ॐ वं नमः, ॐ शं नमः, वामहस्ताङ्गुष्ठ तर्जनीमध्य मनामिका कनिष्ठाङ्गुळ्यग्रेषु ॐ षं नमः, ॐ सं नमः, ॐ हं नमः, ॐ ळं नमः, ॐ क्षं नमः, इतं न्यसेत्. ब्रह्मन्यासः ब्रह्मब्रह्मानरात्मेति हृदयमभिमृशति, ब्रह्मब्रह्मानरा त्माब्रह्मपूतान्तरात्मा ब्रह्मणि ब्रह्मनिष्ठा ब्रह्मगुप्ता. गुप्ता.. हमस्मि, हृदयाय नमः, द्यौर्यौरसीति शिरोभिमृश्य, द्यौर्ध्यासि सर्व इमे प्राणास्थाणव आसन्, शिरसे स्वाहा, शिखेतिशिखा उद्वर्तनं. शिखे उद्वर्तयामि, सवेदास्समन्रा स्पार्टा स्ससोमादेवाः परिवर्तयन्तां, शिखायै वौषट्. देवानामायुधैरिति कवचं, देवानामायुधैः परि बाधयामि ब्रह्मणो मन्ररीशस्योजसा भृगूणामङ्गरसां तपसा सर्व मातनोमि कवचायहुं, नारायणाय विद्महे इत्यस्त्रं नारायणाय विद्महे वासुदेवाय धीमहि, तन्नोविष्णुः प्रचोदयात्, अस्रायफट्. भूर्भुवस्सुवरोमिति सर्वत्र रक्षां कृत्वा, भूर्भुवस्सुवरोम्. सूर्योनीति दक्षिणनेत्रे, सूर्योसि सूर्यान्तरात्मा चक्षुरसि सर्वं मसि सर्वदेहि, सूर्यन्य नेत्. चन्दोसीति वामनेत्रे, चन्दोसि यज्ञोसि यज्ञा याधानमसि, चन्न्यसेत्. प्रणवं हृदये न्यसेत्, ओम्. 45 श्रीरामदेशिकाह्निकम्. गृ सुदर्शनन्यासः सुदर्शनमिति चक्रं दक्षिणभुजे सुदर्शनं न्यसेत्, सुदर्शन मभि रविपामिति वामभुजे शब्दं न्यसेत्, रविपामभिगृह्लामि अङ्गुळिन्यासः आभुरण्येत्यादिम नैरुभय कराङ्गुळिषु विन्यस्य, अभुरण्यं इत्यङ्गु विधिं. इति तर्जन्यां, यज्ञं इतिमध्यमे, ब्रह्माणं इत्यनामिके, देवेन्द्रः इति कनिष्ठिके क्रमेण न्यसेत्. अन्तरस्मिन्निमेइति ब्रह्माणं स्मृत्वा अन्तरस्मिन्निमेलोका अन्तर्विश्वमिदं जगत्, ब्रह्मैव भूतानां ज्येष्टं तेन कोर्हति स्पर्धितुं. इति स्मृत्वा तदाराधन दैवस्य मूलमन्रेणाङ्गन्यास करन्यासौ च कृत्वा यथाशक्ति जप्त्वा पूर्वेद्युः पूजितपुष्प दामादिकं निर्माल्यं (सुं) अवधूतमिति व्यपोह्य. आगमार्थन्तु देवानं गमनार्धन्तु रक्षसां तस्मात्सर्वप्रयत्नेन घण्टां सम्यड्निनादयेत्. मण्टायां ब्रह्माणमावाहयामि, मुकुळे रुद्रमावाहयामि, सूत्रेनागमावाहयामि, नाके प्रजापति मावाहयामि, स्वरे सरस्वतीमावाहयामि, अग्रे सर्वदेवाना वाहयामि, आवाहितदेवा, आसनपाद्य पुष्पतोयैः चतुरुपचारैरभ्यर्च्य, शङ्खे चक्रमावाहयामि, पृष्टेवरुणमावाहयामि कुक्षि समुद्रमावाहयामि, अग्रे सर्वान् देवानावाहयामि पूर्वव च्छतुरुपचा रैरभ्यर्च्य दुहतां दिवमिति जलमादाय दुहतान्दिवमिन्द्र स्सवितेमां दुहताम्मेदिनीं, तदुभयं प्रजानां निरीतये निरुद्वेगाय (श्री) इदमापश्शिवाइत्यभिमृश्य इदमा पश्शिवा… रश्मिभिः करके पाञ्चभौतिक मावाहयामि, जलेसर्वतीर्थ 46 श्रीरामदेशिकाह्निकम्. जलमावाहयामि पूर्वव च्चतुरुपचारै रभ्यर्च्य पुष्पगन्द तुल स्यक्षतान्निक्लिप्य, तदाधावेन पाणिनाव्याहृत्या अर्यापीठं परिमृज्य, ॐ भूः ॐ भुवः ओग्ं सुवः, ॐ भूर्भुवस्सुवः, देवं रुक्माभमिति ध्यात्वा रुक्माभं रक्तनेत्रास्यपाणिपादं, श्रीवत्साङ्कं चतुर्भुजं पीताम्बरधरं, शङ्खचक्रधरं सौम्यं सकलमिति सुवर्ण वर्णां रक्तनेत्रान्य पाणिपादां द्विभुजाम्पद्मधरांश्रियमिति श्यामवद्दां रक्तनेत्रास्य पाणिपादां द्विभुजां कुमुदोत्पल धरां महीमिति ध्यात्वा प्रतद्विष्णुरितिकुश पुष्पाद्यन्यतमेनासनं परिकल्प्य प्रतद्विष्णु स्तवतेवीर्यायमृगोनभीमः कुचरोगिरिष्ठाः यस्योरुषु त्रिषु विक्रमणेष्वधिक्षियन्ति भुवनानि विश्वा सतुलसीदळ युतं जलं शम्भेनादाय त्रीणी पदेति पादयोस्सं स्राव्य. त्रीणिपदा विचक्रमे विष्णुर्गोपा अदाभ्यः ततो धर्माणि धारयण. पूर्व वज्जलं गृहीत्वा शन्नोदेवीरिति दक्षिणहस्ते आचमनं दद्यात्, शन्नोदेवीरभिष्टय आपो भवन्तुपीतये शं योरभिस्रवन्तु नः (बिम्बोचिते नाम्लादिना संशोध्य) इषे त्वोर्जे त्वेति शुद्धोदकै स्नापयित्वा इषे त्वोर्जे त्वावायवस्थोपाय वस्त्र देवोवस्सविता प्रार्पयतु श्रेष्ठतमाय कर्मण आप्याय ध्वमघ्निया देवभागमूर्जस्वतीः पयस्वतीः प्रजावतीरनमीवा अयक्ष्मा मावस्तेन ईशत माघ शग्ं सो रुद्रस्य हेतिः परिवोवृणक्तुध्रुवा अस्मिन्लो पतौस्यातबह्वी र्यजमानस्य पशुन्साहि मित्रन्सुपर्ण इतिपोतेन विमृज्य मं (मित्रस्सुमपद्थश्चन्द इन्द्रथरुद्रस्त्वष्टा विष्णुस्सवितागोपतिस्त्वं त्वं विष्णुर्भूतानि तुत्रासिदैत्य स्वयावृतं जगदुल्बेनगर्भ-) विष्णोर्नु कमिति वस्त्राभरणै रलङ्करोति विष्णोरुकं वीर्याणि प्रवोचं यः पार्थिवानि विममे रजागंसियो अस्कभायदुत्तरगं सधनं विचक्रमाणस्तेधोरुगायो विष्णोरराटमनि विष्णोः पृष्ठमनि विष्णोश्चप्रेस्ट्लो विष्णोस्स्यूरसि विष्णोध्रुवमसि वैष्णवमसि विष्णवेत्वा तेजोवत्स्याव इति वस्त्रं, तेजोवत्स्यावस्सवितुः प्रसवे अश्विनोर्भाहुभ्यां पूष्णो हस्ताभ्यां सोमन्य तनूरसीत्युत्तरीयं सोमस्य तनूरसी तनुवं मे पाहिस्वामा तनूराविश, भूतोभूतेष्वित्याभरणं. 47 श्री रामदेशिकाह्निकम्. भूतोभूतिषुचरते प्रविष्टस्सभूतानामधि पतिर्बभूव तस्य मृत्यौ चरति राजसूयग्ं स राजाराज्यमनुमन्यतामिदं. अग्निं दूतं वृणीमहे हॆूतारं विश्ववेदसं, अस्य यज्ञस्य सुक्रतुं वस्त्राभरणादीनामलाभे तत्तत्सङ्कल्प्य पुष्पं दद्यात्, पूर्ववत् त्रीणि पदेति पाद्यं, शन्नो देवीरित्याचमनं च दत्वा, तद्विष्णो- परममिति जात्यादिपुष्पाणि तुलसीं च मूर्दादि पादपर्यन्तं दत्वा तद्विष्णो- परमम्पदग्ं सदा पश्यन्तिसूरयः, दिवीव चक्षुराततं तद्विप्रास इति कुङ्कुमागुरु कर्पूरजातीफलयुतं चन्दनं ललाटोरस्थलभुजे मार्वाग्रमालिव्य तद्विप्रासो विवन्य जागृवाग्ं सन्नमिन्दते, विष्णोर्यत्परमम्पदं. परोमात्रयेति चन्दनगुग्गुलु कालागुरु प्रभृति तत्परितोधूपं दत्वा, परोमात्रया तनुवा वृधान नतेमहित्वमन्वश्नुवन्ति उभेतेविद्मरजनी पृथिव्या विष्णो देवत्वं परमस्य विश्से. विष्णोः कर्माणीति साज्यवर्तिदीपाग्नि ज्वालां पार्श्वयोस्सन्दर्श्य. विष्णोः कर्माणि पश्यतयतो व्रतानि पस्पशे इन्द्रस्य युज्यस्सखा, त्रिर्देवइति साक्षतदूर्वादिकं जलमर्थ्यं दक्षिणहस्तेदत्वा त्रिर्देवः पृथिवीमेष एतां विचक्रमे शतर्चसं महित्वा प्रविष्णुरस्तु तवसस्तवीयान्वेषन्ग्ं हस्य स्थविरस्य नाम पूर्ववत्, शन्नो देवीरित्याचमनं ददाति साज्यव्यञ्जनमोदनं पृथकात्रे प्रक्षिप्य ॐ भूर्भुवस्सुवः ॐ तत्सवितुर्वरेण्यं भर्गोदेवस्य धीमहि धियो योनः प्रचोदयात्. सत्यं त्वर्तेन पंषिञ्चामि इति परिषित्य. तदस्यप्रियमिति तदस्यप्रियमभिपाथो अश्यां नरो यत्र देवयवो मदन्ति उरुक्रमस्य । सहिबन्धुरिता विष्णो- पदेपरमे मध्व उथ्सः विष्णवे विर्नि वेदयामितिदक्षिणहस्ते हविर्निरिवेदयेत्. इदं विष्णुरिति स्वादुशीतलवारि पानीयं दक्षिण हस्ते दत्वा. इदं विष्णुर्विचक्रमे त्रेधा निधे पदं, समूढमन्य पाग्ं सुरे, तथैव दक्षिणहस्ते दत्वा विचक्रमे पृथ्वी मेष एतां क्षेत्राय विष्णुर्मनुषे दशस्यज्, ध्रुवासो अस्य कीरयोजनास- उरुक्षितिग्ं सुजनिमाचकार द्वादशाष्टाक्षराभ्यां पुष्पाणिपादयोर्ददाति, तं यज्ञपुरुषं ध्याय पुरुषसूक्तेन सं स्तूय 48 श्रीरामदेशिकाह्निकम्. ॐ सहस्रशीर्षा पुरुषः देवाः द्वि- प्रणामं कुर्यात् किमुतास्माभिरप्राजॆर्मनु ष्वैरदृढात्मभिः, तस्मान्नित्यार्पनायान्तु यडुध्भूत मशोभवनं अनया पूजया विष्णोः प्रशास्त्रं सर्वमस्तुनः उपचारापदेशेन कृतानह रहर्मया अपचारानि मान्सर्वा क्षमस्व पुरुषोत्तम ‘यज्ञे षुयद् विहीनन्तत्सम्पूर्णं भवतीति’ श्रुति- द्विजातिरतनितो नित्यङ्गृहे देवायतने वा भक्त्या भगवन्तं श्रीमन्नारायण मर्चयेत्, तद्विष्णोः परमम्पदं गच्छतिति विज्ञायते. वैश्वदेव प्रकार पादौ प्रक्षाळ्य, द्विराचम्य, त्रिः प्राणानायम्य, भगवदाज्ञया भगवत्रीत्यर्थं (पञ्चसूनाघनिर्हरण द्वारा) श्रीमन्नारायण प्रीत्यर्थं वैश्वदेव हॆूमं बलिहरणं च करिष्ये इति सङ्कल्प्य, अप उपस्पृश्य पाकाग्नौ औपासनाग्नौ वा यथाहेति मण्डलमग्नेः प्रदक्षिणमुपलिष्य, यधाहतद्वसवो…… आयुः दर्भाः परिस्तीर्य, चत्वारिशृङ्गेत्यग्निं ध्यात्वा चत्वारि शृङ्गा त्रयो… विवेश, स प्तह स्तश्चतुशृङ्गस्सप्त… स्वधामेवं विभावयेत् परितः पुष्पाक्षतादि भिरिन्हादीन भ्यर्य इश्राय नमः, ……. ईशानाय नमः इत्यभ्यर्च्य भगवन्निवेदितं शुद्धमोदनं वैश्वदेवार्थं गृहीत्वा, तदन्नं चतुर्था विभज्य, अभिघार्य, देव, पितृ, भूत, मनुष्याणां, पूर्वादिभागे यथाक्रमं, अङ्गुष्ठानामिका मध्यमैरक्षमात्रमन्नमादाय ज्वलिताग्नौ जुहुयात्. अग्निं परिषिच्य अदितेनुमन्यस्व… देवसवितः प्रसुव, अग्नेरुत्तरे अग्नये स्वाहा, दक्षिणे, सोमयस्वाहा, (चक्षुषीबुद्ध्वा मध्यमास्यमिति बुद्ध्वा तत्रव्याहृतिः) भूस्स्वाहा… स्सुवस्स्वाहा विश्वेभ्यो देवेभ्यस्स्वाहा, धन्वन्तरयेस्वाहा, कुह्वैस्वाहा अनुमत्यैस्वाहा, प्रजापतये स्वाहा, द्यावापृथिवीभ्यागं स्वाहा, व्याहृतीः भूस्स्वाहा… स्सुवस्स्वाहा, इमाम्मे अग्न इति चरुं सेद्यं जुहुयात्, इमाम्मे अग्ने मनसाच्छिन्ना या वाचा या चमे हृदि, 49श्रीरामदेशिकाह्निकम्. अयं बृहस्पति र्देवाश्चन्दा शिन्दन्तु राजसा मनसा प्रजापतये स्वाहा, (पुनर्ह विरेव) अग्नि हॆूत्राय स्वाहा, वैश्वदेव यज्ञाय स्वाहा, ब्रह्मयज्ञाय स्वाहा, देवयज्ञायस्वाहा, (प्राचीनावीती, जीवपितृक श्चेदुपवीती) पितृयज्ञाय स्वधानमस्स्वाहा, (उपवीती अप उपस्पृश्य) भूतयज्ञायस्वाहा मनुष्य यज्ञायस्वाहा पञ्चमहायज्ञेभ्यस्स्वाहा, भूस्स्वाहा … स्सुवस्स्वाहा, यदस्यकर्मणो त रीरिचं यद्वान्यून मिहाकरं अग्निपत्स्विष्ठ कृद्विद्वान्सर्वग् स्विप्टणं सुहुतज्करोतु स्वाहा, अग्नये स्विष्टकृते सुहुतहुतहुतीनां कामानाग्ं समर्धयित्रे स्वाहा, अग्नये स्वाहा, अग्नये. नादाय स्वाहा, अग्नयेन्नपतये स्वाहा, प्रजापतये स्वाहा, इन्द्राय स्वाहा, विश्वेभ्यो देवेभ्यस्स्वाहा, सर्वाभ्यो देवताभ्यस्स्वाहा, सर्वत्रै वादिष्टगं सर्वत्रैवानादिष्टं दैवतममुष्मै स्वाहा, अग्नये स्वष्टकृते स्वाहा, वास्तुपतेनमो वास्तुपतयेस्वाहा, भूस्स्वाहा … भूर्भुवस्सुवस्वाहा, इतिहुत्वा बलिहरणम् (ऎ) अग्निसमीपे गोमयेनचतुरश्रमण्डलमुपलिप्य, तस्योपरि प्रागग्रमुदगग्रं दर्यैः परिस्तीर्य, पूर्वविभक्तान्नेन सर्वत्र पूर्वमुदकं दत्वा अक्षमात्रं बलिं निक्षिप्य पुनरुदकं दद्यात्, मण्डलमध्ये, ब्रह्मणे नमः, ब्रह्मपुरुषेभ्यो नमः, वास्तोष्पतये नमः, इन्दाय नमः, (१) (सुं) अथवाग्निसमीपे चतुरश्रमण्डलमुपलिप्यतस्योपरि प्रागग्रमुदगग्रं दर्भैः परिस्तीर्य मध्यादिषु तत्तत्थानं बुद्ध्वा तत्तन्मन्त्रेण बलिं हरेत्. (श्री) अग्ने- पश्चिम आलिष्य तत्पान मनुस्मरन् मध्यादि तद्बलीज दद्यात्सर्वाना गुदगनाळ, परिषेको नएकस्स्यादि त्यशक्तावयं विधि- इत्युक्त्वा, अग्नेः, पुरतः मण्डलञ्चतुरश्रं प्रदक्षिणमुपलिप्येत्युक्तम्. 50 श्रीरामदेशिकाह्निकम्. इन्द्रपुरुषेभ्योनमः, इति प्रागन्तं दक्षिणे. यमाय नमः, यमपुरुषेभ्यो नमः, इत्युत्तरान्तं. पश्चिमे वरुणायनमः, वरुणपुरुषेभ्योनमः, इति प्रागन्तं, उत्तरे सोमाय नमः, सोमपुरुषेभ्यो नमः, इत्युत्तरान्तं यथादिश माग्नेयादीशानास्त्रं अग्नये नमः, निर ऋतयेनमः, वायवे नमः, ईशानाय नमः, (इति देवयज्ञं पूर्वान्तमुत्त रान्तं च कृत्वा) भगवदाज्ञया भगवत्रीत्यर्थं पितृयज्ञं करिष्य इति सङ्कल्प्य, अप उपस्पृश्य. (२) प्राचीनावीती, दक्षिणभागमन्नं गृहीत्वायमनिर् ऋत योरन्तरे दक्षिणानं, पितृभ्यो नमः, पितामहेभ्यो नमः, प्रपितामहेभ्यो नमः, ज्ञातिवर्गेभ्यो नमः, तत्पश्चिमे, पितृपत्नीभ्यो नमः, पितामहपत्नीभ्यो नमः, प्रपितामह पत्नीभ्यो नमः, जातिवर्गपत्नभ्योनमः, उपवीतीअप उपस्पृश्य, यावन्तोन्नार्थिनस्तावद्भ्यो बलिं निर्वपामि, इत्याकाशे, वरुण निरत योर्मध्ये विश्वेभ्यो, देवेभ्योनमः, इति दत्वा, भगवदाज्ञया भगवत्रीत्यर्धं भूतयज्ञं करिष्ये, इति सङ्कल्प्य, अपउपन्नृश्य पश्चिमभागमन्नं गृहीत्वा’ यमाग्न्योर्मध्ये, दिवाचरेभ्योनमः, रात्राचेत्, नक्तञ्चरेभ्योनमः, तदुत्तरस्यां श्रियैनमः, तत्पूर्वस्यां अग्नयेनमः वायोः पूर्वतः अद्भ्योनमः सोमेशानयोर्मध्ये दृषदेनमः, इन्द्रपुरुष ईशानयोर्मध्ये वनस्पतिभ्योनमः ईशानपश्चिमस्यां ओषधीभ्योनमः इत्येकैकं बलिन्दद्यात्, गृहस्य पश्चाद्भागे बलिशेषं सजलं शुनां चेति विसृजेत्, शुनाञ्च पतितानं च श्वपचां पापरोगिणां, वयसां च कृमीणां च भूमावन्नं वपाम्यहं, इतिबलिमुत्सृज्य, पादौ प्रक्षाळ्याचम्य, (पत्या इतरेण वा तद्बलिं विसर्जयित्वा (२)जीवमातृ पितृविषये शोभनाभ्युदयोक्त प्रकारेणोप वीती. उत्तरास्तं पितुः पितृभ्योनमः, पितुः पितामहेभ्योनमः, पितुः प्रपितामहेभ्योनमः, इत्यादि पैत्यकं सर्वं नव्येन कुर्यात्. 51 श्रीरामदेशिकाह्निकम्. तत्सानं प्रोक्ष्य) अग्निस्थानं गत्वानः परिषेकं कृत्वा अदिते स्वमग्गिंस्थाः !… प्रासावी-, भूतिस्मेति भस्मगृहीत्वा, भूतिस्मा… भूति, आदित्यस्सोमो नम इत्यूर्ध्वाग्रमालिष्य, आदित्यस्सो… यायुषं, आपोहिष्ठिति प्रोक्ष्य, यत्ते अग्ने इत्यग्निं उद्वय मित्यादित्यं चोपस्थाय अभिवादं च कृत्वा सात्विक त्यागं कुर्यात्, तत्काल प्राप्तान् अतिधीजु शक्त्या तर्पयेत्. भोजनविधि- पाणिपादौ मुखं च प्रक्षाळ्य, द्विराचम्य, चतुरङ्गु लोन्नतासने द्वौपादावेकम्पादंवा भूमौन्यन्य प्राङ्मुखः प्रत्यङ्मुखोवा आसीनः पानीयपात्रं दक्षिणेकुर्यात् चतुरश्रङ्गोमये नोपलिप्ते मण्डले शास्त्रोक्त पात्रं निधायाभिमार्य. व्यञ्जन रहितं शुद्धम्भोज्यमन्नं निक्षिप्याभिघारयति श्रीमदाचार्यस्तोत्र मनुसन्धाय तदन्नं पूजयति, ॐभूर्भुवस्सुवः तत्सवितुर्वरेण्यं भर्गो देवस्य धीमहि धियो योनः प्रचोदयात्. अह मस्मीत्यन्न सूक्तेनाभिमृश्य, अहमस्मि प्रथमजाऋतस्य… रे भन् सत्यन्त्वर्तेन परिषिञ्चामि. इति प्रातः. (ऋतं त्वासत्येन परिषिञ्चामि, इतिसायं) अन्नपात्रं दैवनतीर्देन ऊर्ध्वाङ्गुष्ट मुष्टिना दक्षिणमारभ्य प्रदक्षिणं परिषिच्य, भगवन्तमन्तर्यामिणं नारायणं ध्यात्वा तस्मैनिवेद्य. वामहस्ताङ्गुष्ठ तर्जनीमध्यमाभिर्वामभागे पात्रं स्पृष्ट्वा अमृतोपस्त रणमसीत्याभावं दक्षिणपाणिना पीत्वा, अमृतोपस्तरणमसि, ऊर्जस्करं बलकरग्ं सोमाद्यमन्न ममृताय स्वाहा, मौनीप्रसन्नः निर्मलमनाः विधिना पूर्वादि प्रदक्षिण क्रमेण, प्राणायस्वाहा, अपानायस्वाहा, व्यानायस्वाहा, उदानायस्वाहा, मध्ये, समानायस्वाहा इति तुलस्यासह अक्षमात्रमन्नं अङ्गुष्ठानामिका मध्यमैः आदाय हुत्वा प्रत्येकं हृदयङ्गमं कुर्यात्, ततः वामहस्तं प्रक्षाळ्य शास्त्रोक्तव्यञ्जनोपदंश सहितं वाङ्मयमयुतो यथाविधि. भुञ्जीत अन्यदत्तपाद्यतीर्थन. अमृतापिधानमसीति अर्धं पीत्वा 52 श्रीरामदेशिकाह्निकम्. अवशिष्टार्धं भोजनपात्रस्य दक्षिणे दैवतीर्धन. गौरवे पुण्यनिलये पद्मार्भुदनिवासिनां, अर्धिनामुडकं दत्तमक्षय्य मुपतिष्टतु, इतिनिनीय तत उत्थाय हस्ता प्रक्षाळ्य आसीनो वामभागे षोडश गण्डूषाण कृत्वा ततः पादौ प्रक्षाळ्य द्विराचम्य आपो गृहीत्वा आदित्याभिमुखं विक्षिप्य (ॐ प्राणानाप्यायस्व) इत्युदरमभिमृशोदक्षिणेन कराङ्गुष्ठाग्रेणाटोरणीयानिति दक्षिण पादाङ्गुष्टे जलंसंस्रावयेत्, सप्तमज्जलशोधनानन्तरं पुनराचामेत्, नित्यमेवं सायं प्रातरुञ्जीत. ताम्बूलशोधितास्यः भगवतोबलेन …इज्यया भगवत्कर्मणा स्वप्रीतये स्वयमेव कारयतीति, स्वातिक त्यागं कृत्वेज्या, परिसमापयेत्. अध्ययनकालक्रमः एपं भगवचाराधनरूपत्वे नाभिहित प्राणाग्नि होत्रं हुत्वा ततः अध्ययनकाले वेदाध्ययन श्रीमद्रामायण भागवतेति हासपुराण निगमास्त श्री सूत्रपठनादी सत्सल्लापादीन्वा कुर्यात्. ततो लोहितायति सूर्ये आषोहिष्टादि मनै- वैष्णवै- अतोदेवादिभिश्च मनस्नानं कृत्वा, भगवदाराधन रूपत्वे नाभिहितं सायं सन्ध्यामुपास्य भगवदाराधनं वैश्वदेवं च कृत्वा पूर्वोक्तवत् अभ्यागताराधनं प्राणाग्नि होत्रं सात्विक त्यागं च कुर्यात्. योगकाले भगवद्यानं च कुर्यात् संहारक्रममाश्रित्य तत्वान्यात्मनि संहरेत् आत्मानं चापि हृत्पद्मे परमात्मनि निष्ठिते संहरेदुल्टितो योगात्सापं क्लेशापहं व्रजेत्, इत्युक्तत्वात्, योगकाले सम्प्राप्ते, सुप्रक्षाळित पाणिपादः, स्वाचान्तः 53 श्रीरामदेशिकाह्निकम्. शुचौ देश निषण्णः प्राणानायम्य भगवतो बलेन… योगाख्यं भगवदाराधन रूपं कर्म करिष्यामि, तद्भगवान नुमन्यतां. इति स्वातिक सङ्कल्पं कृत्वा, योगशास्त्र मार्गेण भगवन्तं ध्यायेत्. तदशक्तिपूर्वाचार्योक्त श्री स्तोत्रैः लक्ष्मीनारायणं कीर्तयः भगवत्पादारविन्द युगळे स्वात्मानं समर्पयेत् ततः ऋतुरात्रेचेत्, पत्न्या सहशास्त्रीयेशयने प्रार्धक्षिणशिरा वा शुद्धत्व अनग्नत्वा नियमयुक्तः सुखंशयीत निद्राप्रसक्ता निद्राञ्च करिष्यमाणः भगवदाराधनोपकर णेन्रिय वर्गविश्रान्ति निमित्ततया भगवदाराधनत्वे नानुसनाय माधवं चिन्तयज कीर्तयज्ञ यथासुखं स्ववेत्. ततो पररात्रे योगादुस्थितः, भगवतो बलेन… … भगवानेव अभिगमनादि योगाख्य पर्यन्तं स्वाराधनाख्यं कर्म स्वप्रीतये स्वयमेव कारितवाज तद्भगवाननु मन्यतां, इति सात्विक त्यागं कुर्यादिति, सर्वमनवद्यं. श्रीरामदेशिकाह्निकम् समाप्तम्. 54 भूमि श्रीरस्तु यज्ञोपवीतधारणक्रमः भूमिक “दक्षिणं बाहुमुद्धरते वधत्ते सव्यमिति यज्ञोपवीतमेत देव विपरीतं प्राचीनावीतग्ं संवीतं मानुषं.” “निवीतं मनुष्याणां प्राचीनावीतं वितॄणामुपवीतं देवानामुवव्यते.” इत्यादि श्रुतिप्रमाणमुलचे श्रीवैखानसारि कल्प सूत्रानुष्टातलगु ब्राह्मणुलकु यज्ञोपवीत धारणमुनु मुख्यमनि विधिञ्चिरि. तूलशोधन तन्तुकरणाद्युपवीत निर्माणान्तमु वरकु चेयवलसिन मन्त्र संस्कारमुलु आया कल्पसूत्रकारुलचे (नायासूत्रमुलयन्दु) विपुलमुगा चर्चिम्पबडियुन्नवि सर्व सूत्रमुल वारिकिनि कर्मानुष्ठानयोग्यत कॊरकु उपवीतमु धरिञ्चदगिनदि. उपनयनकालमन्दे “यज्ञोपवीतमिति वाचयन्नुपवीतं मित्रस्यचक्षुरितिकृष्णाजिनं च गृष्णति” इति श्री विखनाः “यज्ञोपवीतव्रत मुदन्वाचयति, यज्ञोपवीतं परमं पवित्र” मिति श्री बोधायनः इट्ले अष्टादश सूत्रकारुलुनु वचिञ्चिरि. श्रुतिविहितमै सूत्रकारानुमतमगु नीयज्ञसूत्रमुनु उपवीतं वटोरेकं द्वेतथेतरयोस्मृते, एकमेव यतीनां स्या दिति शास्त्रस्य निश्चयः, इति भृगुः, श्री सूत्रे “गृह स्थाश्रमीद्वे यज्ञोपवीते इति विखनाः, यज्ञोपवीते द्वेधार्ये श्रोतस्मार्ते च कर्मणि. इति भारद्वाज न्मरणात्. वटोरेकं गृह स्थानं वनस्थस्यश्रेणि, सन्यासिनः चत्वार्यु पवीतानिधार्याणि न्यास्यसिनः चत्वारि एकंवा इतिके चित् यज्ञोपवीतहीनः क्षणं तिष्ठच्चेच्छत गायत्री जपः उपवीतं विना भोजने 55 भूमिक विङूत्रकरणेवा गायत्र्यष्टसहस्रञ्जपः, वामस्कन्दा त्कूर्परे मणिबन्धान्ते वा पतिते यथास्थानं धृत्वा श्रीन्ड्वा यथाक्रमं प्राणायामा कृत्वा नवन्धारयेत्, अहं कारादिनास्वयं उपवीतत्यागे पूर्ववल्लोकिकं धृत्वा प्रायश्चित्तान्ते नवन्धारयेत्, इत्यादि प्रत्यवायरूपमगु सूत्रकारुल वचनमुलुनु. विना यज्ञोपवीतेन दिनमेकमपि द्विजः. स्थितशूद्रत्व मायाति पुनश्वानो भविष्यति, विनायच्चिखयाकर्म विनायज्ञोपवीततः, राक्षसं तद्धिविज्ञेयं समस्ता निष्फलाः क्रिया इति. क्रोधाद्वायदिवा लोभात् ब्रह्मसूत्रं छिनत्तिय- सकुर्यात्रीणिकृब्राणि कृच्छमेक मथापिवा. इति, उपवीतधारणकाला- जातके मृतके चैव ग्रहणे चन्द्रसूर्ययोः अस्पृश्य स्पर्शने चैव गते मास चतुष्टये नवोपवीतं धार्यं च पूर्वसूत्रं विसर्जयेत् श्रीसूत्रे विखनाः यज्ञोपवीतमित्युपवीतं, परीदमित्युत्तरीयं मित्रस्य चक्षुरिति कृष्णाजिनं, इदं त्रितयं नाभिसमालम्बं धारयित्वा. नाभेरूर्ध्वमनायुष्य मधोनाभेस्तवः क्षयः तस्मान्नाभिनमं कुर्यादुपवीतं विचक्षण इति, शातातपवसिष्ठा यज्ञोपवीतधारणक्रमः, श्रीरस्तु श्रीरामचन्द्रपरब्रह्मणेनमः श्रीमद्विखनसमहागुरवेनमः यज्ञोपवीत धारणक्रमः यज्ञोपवीतनिर्माणक्रमः अथ यज्ञोपवीतविधिं व्याख्यास्यामो ब्राह्मणो ब्राह्मणी ब्राह्मण कन्यका विधवा ब्रह्मचारी वाशुद्धस्स्नातो नटन्ननश्नन्न शयितः कार्पासतन्तुं कृत्वा इत्या ब्राह्मणः अनश्नन्स= कनिक्रदमितिषण्णवतिनूत्राणि गृहीत्वा कनिक्रदज्जनुषं प्रब्रुवाणियर्तिवाच … मदिति र्णनित्वं. त्रिः ब्राह्मणास्सुप्रक्षाळितपाणिपादाः, (आचम्य) देवागारे गवां गोष्ठि नदीतीरे यत्र शुचिर्देशे तत्रगत्वा, सूत्राणि सम्यक्रृक्षाळ्य तीर्थेनिधाय, आपोहिष्टामयो भुव इति त्रिरावृत्य तानि प्रोक्ष्य हिरण्यपवमानाभ्यां स्थलं प्रोक्ष्य द्वौब्राह्मणा प्राङ्मुखातिष्टे तामेकः ब्राह्मणः प्रत्यङ्मुखस्ति षेष्टे, सूत्रं गृहीत्वा, भूर्भुवस्सुवरिति दक्षिणहस्तेन ऊर्ध्वं बध्नाति, भूर्भुव स्सुवस्सुप्रजाः प्रजया भूयासगसुवीरो वीरैस्सुवर्चा वर्चसा सुपोषः पोसैन्सुगृहॆूस्सुवतिःपत्या सुमेधा मेधयासु ब्रह्मा ब्रह्मचारिभिः तत्रिगुणीकृत्य, यथानश्रेयनस्करदिति, वामहस्तेन ऊर्ध्वम्बध्नाति, यथानश्रेयस्करदृथानो वर्चस स्करद्यथानः, पशुमतःकरद्यथानो व्यवसाययात्, बैल्व खादिरा निधाय, ऋत्विग्योन्य मनवेक्षमाणः भूर्भुवस्सुवरिति, तानि हस्तेवृत्त्वा, भूर्भुवस्सुवः सम्यक्तेनमुचितासुलायां उशन्तस्त्वा हवामह इति जलं निधाय, उ शन्तस्वा हवामह उशन्तस्समि धीमहि, उशन्नुशत आवह पितृ हविषे यज्ञोपवीतधारणक्रमः, अत्तवे स्वधानमः आतपेनसंशोष्य प्राङ्मुखमासीनः, ब्रह्मग्रन्थिं करिष्ये इति सङ्कल्प्य, भूरग्नय इति प्रथमं भुवोवायवेच द्वितीयं, सुवरादित्या च तृतीयं प्रदक्षिणं हस्ते परिवीय भूरग्नये च पृथिव्यैचमहते च नमः, भूवोवायवेचा नरिक्षायचमहते नमः, सुवरादित्याय च दिवे च महते च नमः भूर्भुवस्सुवरिति ग्रन्थिं त्रिः परिवीय, (द्वौपुच्चॆ) कुर्यात्, भूर्भुवस्सुवश्चन्दमने च नक्षत्रेभ्यश्च दिग्भ्यश्च महते च नमः त्र्यम्बकं यजामहेति ग्रन्धिमभिमृशति. त्र्यम्बकं यजामहे सुगन्धिं पुष्टिवर्धनं, उर्वारुकमिव बन्धनानृत्योर्मुक्षी यमामृतात्. यज्ञोपवीतप्रतिष्टा पादौप्रक्षळ्य द्विराचम्य, त्रिः प्राणानायम्य, यज्ञोपवीतप्रतिष्ठां करिष्ये इति सङ्कल्प्य, नपल्लवकूर्चकुम्भोपरि पूर्वोक्तवन्निर्मितान्युपवीतानि निधाय यमिति शोषण बीजेन शोषणं रमित्यग्निबीजेन दाहनं समित्यमृतबीजेन स्थावनञ्च कृत्वा नवतन्तुदेवताः सृत्वाभिमृश्य, ॐकारः प्रथमस्तन्तुर्विती योग्निस्तथैव च तृतीयोभगदैवत्यः चतुर्धस्सोमदैवत्यः पञ्चमः पितृदैवत्यः षस्धश्चैव प्रजापतिः सप्तमो वसुदैवत्यः धर्म श्चाष्टमदेवता नवमस्सर्वदैवत्य इत्येते नवदेवताः प्राण प्रतिष्ठा मस्त्रं द्वादशवारं जपेत्. ॐ असुनीतेपुनरस्मासु चक्षुः पुनः प्राणमिहनो देहि भोगञ्ज्योक्पश्येम सूर्यमुच्चरन्तमनुमते मृडयानस्स्वस्ति, अमृतं वै प्राणा अमृतमापः प्राणानेव यथास्थानमुपह्वयते, इदं विष्णुरिति श्री भूमि सहितं श्री विष्णुमावाया मीत्यावाह्य श्री भूमि सहितं श्रीविष्णुं आसनाद्यष्टोपचा रैरभ्यर्चयेत्. विष्णोर्नुकमित्यभि मन्य विष्णोर्नुकं वीर्याणि प्रवोचंयः पार्थिवानि विममे रजाग्ंसि योअस्कभाय दुत्तरगं नधनं विचक्रमाण(स्तेधोरुगायो विष्णोरराटमनि विष्णो- वृष्ठमनि विष्णोश्चप्रेस्थो विष्णोस्स्यूरसिविष्णोर्द्रुव मसिवैष्णवमसि विष्णवेत्वा, अग्निन्दूतमिति भगवतेसमर यज्ञोपवीतधारणक्रमः, (इति विशेषः) अग्निन्दूतं वृणीमहे हॆूतारं विश्ववेदसं अस्य यज्ञस्यसुक्रतुम्. यज्ञोपवीतधारण क्रमः धारणकर्ता पादौ प्रक्षाळ्यद्वि राचम्य त्रिः प्राणानायम्य तिथिवाराधिकं सङ्कीर्त्य अस्यांशुभतिधौ भगवदाज्ञया भगवत्कैङ्कर्य रूपश्रातस्मार्त विहित नित्य कर्मानुष्ठान योग्यता सिद्ध्यर्थं यज्ञोपवीतधारणं करिष्ये. इति सङ्कल्प्य अप उपस्पृश्य. यज्ञोपवीतधारणमन्तस्य, ब्रह्मा ऋषिः, गायत्री छन्दः छन्दांसि देवताः यज्ञोव वीतधारणे विनियोगः आदित्याभिमुखं यथातथा दक्षिणहस्तमुद्धृत्य यज्ञोपवीत मित्युक्त्वा धारयेत्. यज्ञोपवीतं परमं पवित्रं प्रजापतेर्यत्सहजं पुरस्तात्. आयुष्यमग्र्यं प्रतिमुञ्च शुभ्रं यज्ञोपवीतं बलमस्तु तेजः, त्वमस्मै प्रतिमुख्चा म्यायुषा वर्चसा ब्रह्मवर्चसा चै नद्यज्ञोपवीतन्ददामि ते, आचम्य. गृहस्थाश्रमसिद्ध्यर्थं द्वितीययज्ञोपवीत धारणं करिष्ये. इति सङ्कल्प्य. द्वितीय यज्ञोपवीतं धृत्वा आचामेत्. यज्ञोपवीतधारण विधस्समाप्तः जीर्णोपवीत विसर्जनम् अथावयमिति पूर्वधृतं जीर्णोपवीत पुष्पविनृजेत् अथावयमादित्यप्रतेत, वानागसो अदितये स्याम.श्री स्वामि वारि विमान गोपुर स्वर्णमय पथकं स्वर्णमयं द्वारकाद्रि निवासाय दिव्य सूररि काय शु अलर्मेल्यङ्गनाथाय वॆङ्कटि राय मङ्गळम् । वॆल रू.860/- श्रीमते विखिन सीनमु श्रीरामदेशिकाह्निकम् श्रीमान् श्रीरामदेशिकवर सन्धानितम् श्री वेङ्कटेश्वरस्वामि देवस्थान वंशपारम्पर्य धर्मकर्तूणां श्री ऎस्.वि. सुधाकररावु वर्यै- देवस्थान कार्यनिर्वहणाधिकारिभिः वेन्द्र त्रिनाधरावु वर्यैश्ळ प्रकटि वॆल MAX RETAIL PRICE INCL OF ALL TAXES 257 श्री वेङ्कटेश्वर स्वामि वारि देवस्थानमु द्वारकातिरुमल, (चिन्न तिरुपति) Phone : (08829) Enquiry : 271427, Temple : 271469, EO : 271436, FAX: 271766 e-mail: eo_dwarakatirumala@yhaoo.co.in visit www.dwarakatirumala.org