०६

पशुधर्मो ह वा अग्निः । यथा ह वै पशोर्दक्षिणेषामस्थ्नां यद्दक्षिणं पार्श्वं तदुत्तरेषामुत्तरं यदुत्तरेषां दक्षिणं तद्दक्षिणेषामुत्तरं यदवाक् चोर्ध्वं च तत्समानमेवमिष्टकानां रूपाण्युपदध्यात् १

The fire-altar indeed possesses the characteristics of an animal. The southern bones of an animal are on its southern (right) side; likewise its northern bones lie on its northern (left) side and vice versa. That (part) which is below (on the western side) is the same as what is above (on the eastern side). In the same manner bricks of different forms are to be placed (in the fire-altar).

पशुधर्मो ह वा अग्निः । यथा ह वै पशोर्दक्षिणेषामस्थ्नां यद्दक्षिणं पार्श्वं तदुत्तरेषामुत्तरं यदुत्तरेषां दक्षिणं तद्दक्षिणेषामुत्तरं यदवाक् चोर्ध्वं च तत्समानमेवमिष्टकानां रूपाण्युपदध्यात् १

या दक्षिणावृतो लेखास्ता दक्षिणत उपदध्यात् सव्यावृत उत्तरतः । ऋजुलेखाः पश्चाच्च पुरस्ताच्च भवन्ति । त्र्यालिखिता मध्ये । अथ या विशयस्था यथा ह वै पशोः पृष्ठवंशो नैवैकस्मिन्पार्श्वे व्यतिरेकेण वर्तते नैवापरस्मिन्नेवं तासामुपधानं प्रतीयात् २

(Bricks marked with) lines turned to the right are placed on the southern side, those with lines turned to the left on the northern side, those with straight lines on the east and the west side, and those with three lines in the middle (of the fire-altar). The placing (of the bricks) in the middle (along the east-west line of the fire-altar) is to be understood in the same way as the backbone of the animal which does not lie more on one side than the other (but passes strictly along the middle of its body).

या दक्षिणावृतो लेखास्ता दक्षिणत उपदध्यात् सव्यावृत उत्तरतः । ऋजुलेखाः पश्चाच्च पुरस्ताच्च भवन्ति । त्र्यालिखिता मध्ये । अथ या विशयस्था यथा ह वै पशोः पृष्ठवंशो नैवैकस्मिन्पार्श्वे व्यतिरेकेण वर्तते नैवापरस्मिन्नेवं तासामुपधानं प्रतीयात् २

अथापि ब्राह्मणं भवति । प्रजापतिर्वा अथर्वाग्निरेव दध्यङ्ङाथर्वणस्तस्येष्टका अस्थानीति ३

On this the Brāhmaṇa has it that Prajapati indeed is Atharvan and Agni is Dadhyan, son of Atharvan, and the bricks are his bones.

अथापि ब्राह्मणं भवति । प्रजापतिर्वा अथर्वाग्निरेव दध्यङ्ङाथर्वणस्तस्येष्टका अस्थानीति ३

तस्माद् बहिस्तन्वं चेच्चिनुयात्तन्वोपप्लवमध्यैरात्मोपप्लवमध्यात् सन्दध्यात् ४

(In a fire-altar) where exterior limbs (such as head, wings, tail, feet etc.) are to be fitted (to the body, that is, the ātman of the altar), the middle of the side of the limb (concerned) is to be joined to the middle of that side of the body with which it (the limb) is to be in contact.

तस्माद् बहिस्तन्वं चेच्चिनुयात्तन्वोपप्लवमध्यैरात्मोपप्लवमध्यात् सन्दध्यात् ४

प्राञ्चमेनं चिनुत इति विज्ञायते ५

According to tradition, it (the fire-altar) is to be laid (with its head) towards the east.

प्राञ्चमेनं चिनुत इति विज्ञायते ५

अमृन्मयीभिरनिष्टकाभिर्न सङ्ख्यां पूरयेत् ६

The number of bricks is not to be completed with those which are not made of clay or which are not bricks.

अमृन्मयीभिरनिष्टकाभिर्न सङ्ख्यां पूरयेत् ६

इष्टकचिद्वा अन्योऽग्निः पशुचिदन्य इत्येतस्माद्ब्राह्मणात् ७

As per teachings of this Brāhmaṇa, one fire-altar is laid with bricks, another with animals.

इष्टकचिद्वा अन्योऽग्निः पशुचिदन्य इत्येतस्माद्ब्राह्मणात् ७

पशुर्वा एष यदग्निर्योनिः खलु वा एषा पशोर्विक्रियते यत्प्राचीनमैष्टाकाद्यजुः क्रियत इति च ८

For the fire-altar has the characteristics of an animal: the yoni of an animal is of different forms; before laying the bricks, the sacrificial formulas from the Yajus text are recited.

पशुर्वा एष यदग्निर्योनिः खलु वा एषा पशोर्विक्रियते यत्प्राचीनमैष्टाकाद्यजुः क्रियत इति च ८

लोकबाधीनि द्रव्याण्यवटेषूपदध्यात् ९

Things occupying space are to be placed in holes (in the ground).

लोकबाधीनि द्रव्याण्यवटेषूपदध्यात् ९

मण्डलमृषभं विकर्णीमितीष्टकासु लक्ष्माणि प्रतीयात् १०

By (diagrams in the form of) circle, bull, woman, signs made on the bricks are to be understood.

मण्डलमृषभं विकर्णीमितीष्टकासु लक्ष्माणि प्रतीयात् १०

इष्टकामन्त्रयोरिष्टकाव्यतिरेके लोकम्पृणाः सम्प्रद्यन्ते परिमाणाभावात् ११

If the number of sacrificial formulas (recited) falls short of the number of bricks, the difference is to be made good by (the sacrificial formulas called) lokampṛņas because their number is unspecified.

इष्टकामन्त्रयोरिष्टकाव्यतिरेके लोकम्पृणाः सम्प्रद्यन्ते परिमाणाभावात् ११

अतीतानेव वेष्टकागणानत्रोपदध्यात् १२

Types of bricks previously used are to be placed here.

अतीतानेव वेष्टकागणानत्रोपदध्यात् १२

पञ्च लोकम्पृणाः १३

(There are) five lokampṛņas (in every fire-altar).

पञ्च लोकम्पृणाः १३

मन्त्रव्यतिरेकेऽक्ताः शर्कराः सन्धिषूपदध्यात् १४

If the number of sacrificial formulas exceeds (the number of bricks), anointed pebbles are to be placed in the interstices (between the bricks).

मन्त्रव्यतिरेकेऽक्ताः शर्कराः सन्धिषूपदध्यात् १४

प्राचीरुपदधाति प्रतीचीरुपदधातीति गणेषु रीतिवादः १५

By the statements ‘he places (the bricks) to the east’, ‘he places (the bricks) to the west’ are meant the placement of types of bricks in a straight line (towards the specified direction).

प्राचीरुपदधाति प्रतीचीरुपदधातीति गणेषु रीतिवादः १५

प्राचीमुपदधाति प्रतीचीमुपदधातीति कर्तुर्मुखवादः १६

By the statements ‘he places (the bricks) to the east’, ‘he places (the bricks) to the west’ are meant the directions faced by the constructor (of the fire-altar).

प्राचीमुपदधाति प्रतीचीमुपदधातीति कर्तुर्मुखवादः १६

पुरस्तादन्याः प्रतीचीरुपदधाति पश्चादन्याः प्राचीरित्यपवर्गः १७

(Bricks) in the east are to be placed oppositely towards west and those in the west oppositely towards east; such is the rule of restriction.

पुरस्तादन्याः प्रतीचीरुपदधाति पश्चादन्याः प्राचीरित्यपवर्गः १७

चतुरश्रास्वेवैतदुपपद्यते १८

This sort (of arrangement) is suitable for a square (fire-altar with four corners).

चतुरश्रास्वेवैतदुपपद्यते १८