२६ राजसूयः

अथायँराजसूयोऽर्धसप्तदशैर्मासैः सन्तिष्ठतेऽर्धषोडशैर्वा

अथायँराजसूयोऽर्धसप्तदशैर्मासैः सन्तिष्ठतेऽर्धषोडशैर्वा

Now this Rājasūya sacrifice is concluded after sixteen and a half months or fifteen and a half months.

तस्मिन्सोमसँस्थाः पञ्चैकाहा अहीनो द्विरात्रः

तस्मिन्सोमसँस्थाः पञ्चैकाहा अहीनो द्विरात्रः

In it the Soma-sacrifices are : five Ekāhas and Ahīna Dvirātra.

षट्छाला अष्टौ यूपाः षडु हाग्निष्टोमिका द्विपशौपशुबन्धे सौत्रामण्यामष्टमस्

षट्छाला अष्टौ यूपाः षडु हाग्निष्टोमिका द्विपशौपशुबन्धे सौत्रामण्यामष्टमस्

There are six sheds; eight sacrificial posts-six pertaining to the Agniṣṭoma, one pertaining to an Animal-sacrifice of two animals, and the eighth for the Sautrāmaṇī.

तावन्त एवावभृथाः

तावन्त एवावभृथाः

There are as many (= eight) Avabhṛtha rites.

क्व उ खलु हविषो हविर्निरुप्यत इत्यानुमत इत्येव ब्रूयात्

क्व उ खलु हविषो हविर्निरुप्यत इत्यानुमत इत्येव ब्रूयात्

When is the oblation of the Havis-sacrifice poured out? At the offering to Anumati, one should say.

कृष्णं वासः कृष्णतूषं दक्षिणेति

कृष्णं वासः कृष्णतूषं दक्षिणेति

Black piece of cloth and a garment with black border should be the Dakṣiņā.

कृष्णदशमित्येवेदमुक्तं भवति

कृष्णदशमित्येवेदमुक्तं भवति

The latter means a garment with black fringes - so is it said.

काममिष्ट्या पशुबन्धेनेति

काममिष्ट्या पशुबन्धेनेति

(One passes on four months) by performing (each day) an Iṣṭi or an animal-sacrifice

सन्तन्येष्ट्येष्ट्वाग्रयणेन वा पार्वणेन वा यजेत

सन्तन्येष्ट्येष्ट्वाग्रयणेन वा पार्वणेन वा यजेत

after having performed the Saṁtanī sacrifices¹ one should perform either the Āgrayaṇa or the Parvan-sacrifice.

कथमु खलु साकमेधपरुषीति

कथमु खलु साकमेधपरुषीति

What should be the procedure after the Sākamedhaparvan?

महारात्रे पूर्वा सन्तनिः श्वो भूत उत्तरा प्रदोषे

महारात्रे पूर्वा सन्तनिः श्वो भूत उत्तरा प्रदोषे

The first Saṁtanī sacrifice should be performed at early dawn and the second one in the evening.

किमु खल्वसमुदितं भवतीति

किमु खल्वसमुदितं भवतीति

Which stage of rite is indicated by the word asamudita² ?

प्रागनूयाजिकात्सम्प्रैषादित्येव ब्रूयाद्बार्हस्पत्यं चरुं निर्वपति ब्रह्मणो गृह इति

प्रागनूयाजिकात्सम्प्रैषादित्येव ब्रूयाद्बार्हस्पत्यं चरुं निर्वपति ब्रह्मणो गृह इति

Prior to the call pertaining to the Anūyāja-offerings, one should say. One offers cooked rice to Bṛhaspati at the residence of the Brahman :

योऽन्यो याजमानासंयुक्तो ब्राह्मणो भवति

योऽन्यो याजमानासंयुक्तो ब्राह्मणो भवति

(One should understand thereby) another brāhmana who is related to the sacrificer.³

भगाय चरुं वावातायै गृह इति

भगाय चरुं वावातायै गृह इति

Cooked rice to Bhaga at the residence of the king’s favourite wife:

यान्या महिष्या एव सुभगा भवति

यान्या महिष्या एव सुभगा भवति

one who is different from the chief queen (but) is beautiful.

नैरृतं चरुं परिवृक्त्यै गृह इति

नैरृतं चरुं परिवृक्त्यै गृह इति

Cooked rice to Nirr̥ti at the residence of the abandoned wife:

दुर्भगैवैषोक्ता भवति

दुर्भगैवैषोक्ता भवति

she is said to be unfortunate.

पौष्णं चरुं भागदुघस्य गृह इति

पौष्णं चरुं भागदुघस्य गृह इति

Cooked rice to Pūṣan at the residence of the distributor:

महानसिक एवैष उक्तो भवत्यथाप्युदाहरन्ति यो भागलाभी दोग्धि स एषैष उक्तो भवति

महानसिक एवैष उक्तो भवत्यथाप्युदाहरन्ति यो भागलाभी दोग्धि स एषैष उक्तो भवति

he is said to be the cook. They also say, he is said to be the milker claiming a share.

द्वादशाहेन रत्निनाँहवीँषि

द्वादशाहेन रत्निनाँहवीँषि

The Ratnins’ offerings are made during twelve days.

त्रयोदशे मैत्राबार्हस्पत्यं द्व्यहोऽवशिष्ट एतस्यैव पूर्वपक्षस्य

त्रयोदशे मैत्राबार्हस्पत्यं द्व्यहोऽवशिष्ट एतस्यैव पूर्वपक्षस्य

The offering to Mitra-Bṛhaspati is made on the thirteenth day. Two days remain out of this bright half.

तस्मिन्सन्तनीभ्यां यजेताथ चेदुक्थ्येऽभिषेचनीयेऽग्निं चिन्वीतैतस्मिन्नेव द्विरात्र आग्निकानि सावित्राणि हुत्वोखाः सम्भृत्य पशुशीर्षाणि च वायव्येन पशुना यजेत १

तस्मिन्सन्तनीभ्यां यजेताथ चेदुक्थ्येऽभिषेचनीयेऽग्निं चिन्वीतैतस्मिन्नेव द्विरात्र आग्निकानि सावित्राणि हुत्वोखाः सम्भृत्य पशुशीर्षाणि च वायव्येन पशुना यजेत १

One should perform two Saṁtanī sacrifices on these days. If fire-altar is to be piled up in the Abhiṣecanīya Ukthya sacrifice, one should offer, on these two days, offerings to Savitṛ, prepare the cauldrons, procure the animals’ heads and offer an animal to Vāyu.⁴

अपां पतिरसीत्यपाम्पतीयाः

अपां पतिरसीत्यपाम्पतीयाः

One procures Apāmpatīya waters with the formula, “Thou art the lord of waters.”

समुद्रि याणामेवैता उक्ता भवन्ति

समुद्रि याणामेवैता उक्ता भवन्ति

These are said to belong to the ocean.

मरुतामोज स्थेति निवेष्ट्या आवर्तानामेवैता उक्ता भवन्ति

मरुतामोज स्थेति निवेष्ट्या आवर्तानामेवैता उक्ता भवन्ति

The waters with visible bottom⁵ with the formula, “You have the splendour of the sun.”

सूर्यवर्चस स्थेत्यभिदृश्याः

सूर्यवर्चस स्थेत्यभिदृश्याः

These are said to be from still waters.

प्रसन्नानामेवैता उक्ता भवन्ति

प्रसन्नानामेवैता उक्ता भवन्ति

The uterine liquid⁶ of a cow with the formula.

शक्वरी स्थेति गोरु जरायोरेवैता उक्ता भवन्ति

शक्वरी स्थेति गोरु जरायोरेवैता उक्ता भवन्ति

“You are Śakvarī.” These are said to be the uterine liquid.

सोऽत्रैवाग्नेयेनाष्टाकपालेन यजेतेति

सोऽत्रैवाग्नेयेनाष्टाकपालेन यजेतेति

He offers a cake on eight potsherds to Agni :

सद्यः सन्तिष्ठमान उक्थ्य एतत्सूत्रं भवत्यथ चेदतिप्रवर्धेत तदानीमेवाग्नेयेनाष्टाकपालेन यजेत

सद्यः सन्तिष्ठमान उक्थ्य एतत्सूत्रं भवत्यथ चेदतिप्रवर्धेत तदानीमेवाग्नेयेनाष्टाकपालेन यजेत

this sūtra refers to the Ukthya sacrifice being concluded on the same day. If the procedure is extended, one should immediately offer a cake on eight potsherds to Agni.

श्वो भूते सारस्वतेन

श्वो भूते सारस्वतेन

Next day (a cake on eight potsherds) to Sarasvant.

दशदशात्र चमसमभिसञ्जानत इति

दशदशात्र चमसमभिसञ्जानत इति

Here (in the Daśapeya sacrifice) they concede ten persons to each goblet :

होतृचमसे चोद्गातृचमसे च सप्तसप्ताथेतरेषु नवनव

होतृचमसे चोद्गातृचमसे च सप्तसप्ताथेतरेषु नवनव

seven each with regard to the Hotr̥’s goblet and the Udgātṛ’s goblet.

प्रसर्पणप्रभृतय एवैते भवन्त्यप्सुषोमान्ता अथायं प्रतीचीनस्तोमः केशवपनीयोऽतिरात्रः षोडशिको भवति

प्रसर्पणप्रभृतय एवैते भवन्त्यप्सुषोमान्ता अथायं प्रतीचीनस्तोमः केशवपनीयोऽतिरात्रः षोडशिको भवति

Nine each with regard to the others. They are entertained from the entering into the Sadas upto the Apsusoma offering.⁷
Now the Keśavapanīya Atirātra with Stotras having transverse Stomas is characterised by the Ṣoḍaśin cup.

तस्य हाग्निष्टोमिकानि स्तोत्राण्यावृत्तानि भवन्त्येकविँशो बहिष्पवमानः सप्तदशान्याज्यानि माध्यन्दिनश्च पवमानः पञ्चदशानि पृष्ठान्यार्भवश्च पवमानस्त्रिवृद्यज्ञायज्ञियमित्यथ प्रतीचीनस्तोमाय केशवपनीयायातिरात्राय दीक्षते

तस्य हाग्निष्टोमिकानि स्तोत्राण्यावृत्तानि भवन्त्येकविँशो बहिष्पवमानः सप्तदशान्याज्यानि माध्यन्दिनश्च पवमानः पञ्चदशानि पृष्ठान्यार्भवश्च पवमानस्त्रिवृद्यज्ञायज्ञियमित्यथ प्रतीचीनस्तोमाय केशवपनीयायातिरात्राय दीक्षते

In it the Stotras of the Agniştoma are turned about the Bahiṣpavamāna has Ekavimśa Stomas; the Ajyastotras and the Madhyamdina Pavamāna have Saptadaśa Stomas; the Prsthastotras and the Ärbhavapavamāna have Pañcadasa Stomas; and the Yajñāyajñīya Stotra has Trivṛt Stoma. One gets initiated for the Kesavapaniya Atirātra with Stotras having transverse Stomas.

तस्य षड्दीक्षाः षडुपसदस्त्रयोदश्यां प्रसुतश्चतुर्दश्यामुदवसानम्

तस्य षड्दीक्षाः षडुपसदस्त्रयोदश्यां प्रसुतश्चतुर्दश्यामुदवसानम्

It has six Dīkṣā days, six Upasads, the pressing on the thirteenth day and departing (udavasāna) on the fourteenth.

अथैतस्मिन्नेव पक्षावशेषे व्युष्टये द्विरात्राय दीक्षते

अथैतस्मिन्नेव पक्षावशेषे व्युष्टये द्विरात्राय दीक्षते

In the remaining period of the fortnight the sacrificer gets initiated for Vyuṣṭi Dvirātra sacrifice.

स एतां चैकाँरात्रिं पूर्वपक्षस्य दीक्षितो भवति द्वे चापरपक्षस्य

स एतां चैकाँरात्रिं पूर्वपक्षस्य दीक्षितो भवति द्वे चापरपक्षस्य

He observes one Dikșă day for one night of the bright fortnight and for two of the next fortnight.

तासां द्वादशोपसदोऽथोपवसत्यथोपवसथीयेऽहन्यमावास्यायां पूर्वमहर्भवत्युत्तरस्मिन्नुत्तरमिति

तासां द्वादशोपसदोऽथोपवसत्यथोपवसथीयेऽहन्यमावास्यायां पूर्वमहर्भवत्युत्तरस्मिन्नुत्तरमिति

There are twelve Upasads; then the Upavasatha day. On the Upavasatha day which is the new-moon day there is the first pressing day; next day the second.

सन्तिष्ठते व्युष्टिर्द्विरात्रोऽथोत्तराँशालामध्यवस्येदथ मथित्वाग्नीन्विहृत्योदयनीयायाग्निष्टोमाय दीक्षते

सन्तिष्ठते व्युष्टिर्द्विरात्रोऽथोत्तराँशालामध्यवस्येदथ मथित्वाग्नीन्विहृत्योदयनीयायाग्निष्टोमाय दीक्षते

The Vyuṣṭi Dvirātra thus comes to an end. Then the sacrificer goes to northern shed. After churning out and spreading of the fires, the sacrificer gets initiated for the Udayanīya Agniṣṭoma.

तस्य तिस्रो दीक्षास्तिस्र उपसदः सप्तम्यां प्रसुतः

तस्य तिस्रो दीक्षास्तिस्र उपसदः सप्तम्यां प्रसुतः

It has three The Dīkṣā days, three Upasads and the pressing of Soma falls on the seventh day.

सन्तिष्ठत एष उदयनीयोऽग्निष्टोमः सहस्रदक्षिणोऽथैतस्मिन्नेव पक्षावशेषे क्षत्रस्य धृतिनाभिविधत्ते देविकाहविर्भिस्त्रैधातवीयया सौत्रामण्येति

सन्तिष्ठत एष उदयनीयोऽग्निष्टोमः सहस्रदक्षिणोऽथैतस्मिन्नेव पक्षावशेषे क्षत्रस्य धृतिनाभिविधत्ते देविकाहविर्भिस्त्रैधातवीयया सौत्रामण्येति

Udayanīya Agniṣṭoma comes to an end in which a thousand cows are given as Dakṣiņā. On the remaining days of the fortnight he performs the Kṣatrasya Dhṛti Soma-sacrifice, Devikāhavis, Traidhātavīyeṣṭi and the Sautrāmaṇī.

सन्तिष्ठते राजसूयोऽर्धसप्तदशैर्मासैरथ शालीकेः केशवपनीयान्तस्

सन्तिष्ठते राजसूयोऽर्धसप्तदशैर्मासैरथ शालीकेः केशवपनीयान्तस्

The Rājasūya thus comes to an end after sixteen and a half months. According to Śālīki’s view it ends with the Keśavapanīya sacrifice.

तेऽर्धषोडशाः २

तेऽर्धषोडशाः २

It makes fifteen and a half months.

अथातोऽञ्जसवः

अथातोऽञ्जसवः

Now the Añjahsava (Rajasüya).

प्रसिद्धमेव प्रथमोऽर्धमासः सन्तिष्ठते

प्रसिद्धमेव प्रथमोऽर्धमासः सन्तिष्ठते

The first half month terminates as prescribed.

पञ्चाहेन चातुर्मास्यानि द्व्यहेन सन्तनी अष्टमेऽहनीन्द्र तुरीयं नवमेऽह्नि पूर्वाणि देविकाहवीँषि दशमेऽह्न्युत्तराण्येकादशे द्वादशे त्रयोदश इति त्रिषंयुक्तैश्चतुर्दशे वैश्वानरो द्वादशकपालः पञ्चदशे वारुणो यवमयश्चरुरिति मासो द्वादशाहेन रत्निनाँहवीँषि त्रयोदशे मैत्राबार्हस्पत्यं द्व्यहेन सन्तनी अर्धमासेनाभिषेचनीय उक्थ्य इति द्वौ मासवर्धमासेन सप्तदशो दशपेयोऽर्धमासं दीक्षिते दीक्षितव्रतीति त्रयो मासा अर्धमासेन प्रतीचीनस्तोमः केशवपनीयोऽतिरात्रोऽर्धमासेन व्युष्टिर्द्विरात्र इति चत्वारो मासा अर्धमासेन क्षत्रस्य धृतिरिति

पञ्चाहेन चातुर्मास्यानि द्व्यहेन सन्तनी अष्टमेऽहनीन्द्र तुरीयं नवमेऽह्नि पूर्वाणि देविकाहवीँषि दशमेऽह्न्युत्तराण्येकादशे द्वादशे त्रयोदश इति त्रिषंयुक्तैश्चतुर्दशे वैश्वानरो द्वादशकपालः पञ्चदशे वारुणो यवमयश्चरुरिति मासो द्वादशाहेन रत्निनाँहवीँषि त्रयोदशे मैत्राबार्हस्पत्यं द्व्यहेन सन्तनी अर्धमासेनाभिषेचनीय उक्थ्य इति द्वौ मासवर्धमासेन सप्तदशो दशपेयोऽर्धमासं दीक्षिते दीक्षितव्रतीति त्रयो मासा अर्धमासेन प्रतीचीनस्तोमः केशवपनीयोऽतिरात्रोऽर्धमासेन व्युष्टिर्द्विरात्र इति चत्वारो मासा अर्धमासेन क्षत्रस्य धृतिरिति

Then the Cāturmāsyas in five days, the Saṁtanī in two days, the Indraturīya sacrifice on the eighth day, the former Devikāhavis on the ninth day, the latter on the tenth, the Triṣamyukta sacrifice on the eleventh, twelfth and thirteenth, a cake on twelve potsherds to Vaiśvānara Agni on the fourteenth, and cooked barley to Varuṇa on the fifteenth. This makes a month. The Ratnin offerings on twelve days, cooked rice to Mitra-Bṛhaspati on the thirteenth, two Saṁtanī sacrifices on the next two days, and the Abhişecaniya Ukthya in a month-half. That makes two months. Daŝapeya sacrifice with Stotras of seventeen Stomas each, observation of initiation vow for a month-half. That makes three months. Kesavapaniya Atirātra with Stotras of transverse Stomas in a month-half, Vyuști Dvirātra in a month-half. That makes four months. Kṣatrasya Dhṛti in a month-half.

तेऽर्धपञ्चमा अथ शालीकेः

तेऽर्धपञ्चमा अथ शालीकेः

That makes four and a half months. Now Śālīki’s view.

सप्ताहेन पवित्रोऽग्निष्टोमः स एवमेव पक्षावशेषँसिद्धमा वारुणाद्द्वादशाहेन रत्निनाँहवीँषि त्रयोदशे मैत्राबार्हस्पत्यं द्व्यहेन सन्तनी इति मासोऽर्धमासेनाभिषेचनीय उक्थ्योऽर्धमासेन सप्तदशो दशपेय इति द्वौ मासवर्धमासेन प्रतीचीनस्तोमः केशवपनीयोऽतिरात्रोऽर्धमासेन व्युष्टिर्द्विरात्र इति त्रयो मासा अर्धमासेन क्षत्रस्य धृतिरिति

सप्ताहेन पवित्रोऽग्निष्टोमः स एवमेव पक्षावशेषँसिद्धमा वारुणाद्द्वादशाहेन रत्निनाँहवीँषि त्रयोदशे मैत्राबार्हस्पत्यं द्व्यहेन सन्तनी इति मासोऽर्धमासेनाभिषेचनीय उक्थ्योऽर्धमासेन सप्तदशो दशपेय इति द्वौ मासवर्धमासेन प्रतीचीनस्तोमः केशवपनीयोऽतिरात्रोऽर्धमासेन व्युष्टिर्द्विरात्र इति त्रयो मासा अर्धमासेन क्षत्रस्य धृतिरिति

The Pavitra Agniṣṭoma in seven days. The remaining period of the fortnight upto the (offering of) boiled barley to Varuṇa should be gone through as prescribed (in the first view). The Ratnin offerings in twelve days, cooked rice to Mitra-Bṛhaspati on the thirteenth, the Samtanī sacrifices in two days. That makes a month. The Abhiṣecaniya Ukthya in a month-half, the Dašapeya with Stotras of seventeen Stomas each in a month-half. That makes two months. The Keśavapaniya Atirātra with Stotras of transverse Stomas, Vyuṣṭi Dvirātra in a month- half. That makes three months. The Kṣatrasya Dhṛti in a month-half.

तेऽर्धचतुर्था अथ पतन्तको द्वादश दीक्षा द्वादशोपसदः

तेऽर्धचतुर्था अथ पतन्तको द्वादश दीक्षा द्वादशोपसदः

That makes three and a half months. Now the Patantaka type of Rājasūya : there are twelve Dīkṣā-days and twelve Upasads.

सप्ताहोऽहीनो राजसूयो यथावकाशमितरै राजसूयहविर्भिर्यजतेऽथ देविकाहविर्भिर्यजतेऽथ त्रैधातवीयया यजतेऽथ सौत्रामण्या यजते

सप्ताहोऽहीनो राजसूयो यथावकाशमितरै राजसूयहविर्भिर्यजतेऽथ देविकाहविर्भिर्यजतेऽथ त्रैधातवीयया यजतेऽथ सौत्रामण्या यजते

the Rājasūya is an Ahīna sacrifice with seven pressing days. One offers the other Rājasūya offerings suitably; then he offers Devikā offerings. Then he performs the Traidhātavīyeṣṭi and Sautrāmaṇī.

सन्तिष्ठते राजसूयः ३

सन्तिष्ठते राजसूयः ३

The Rājasūya comes to an end.

अथेममिष्टिकल्पं पञ्चदशसामिधेनीकं च सप्तदशसामिधेनीकं च समामनामस्

अथेममिष्टिकल्पं पञ्चदशसामिधेनीकं च सप्तदशसामिधेनीकं च समामनामस्

Now we shall mention together the group of (optional) Iṣṭis involving fifteen Sāmidhenīs.

तत्र सिद्धं याजमानं बौधायनस्य कल्पो यथाम्नायँशालीकेस्

तत्र सिद्धं याजमानं बौधायनस्य कल्पो यथाम्नायँशालीकेस्

The sacrificer’s duties are to be performed as are prescribed in Baudhāyana’s view.[^1-1659] Śālīki’s view is that only such duties should be performed as are prescribed in the scripture.

[^1-1659] BaudhŚS XXIII.1

त्रीँस्तृचाननुब्रूयादिति

त्रीँस्तृचाननुब्रूयादिति

“(The Hotṛ) should recite three Trcas (as Sāmidhenīs)”⁸

त्रिः प्रथमामनूच्य तिस्रोऽनन्तरा अनुब्रूया त्त्रि रुत्तमां ताः पञ्चदश

त्रिः प्रथमामनूच्य तिस्रोऽनन्तरा अनुब्रूया त्त्रि रुत्तमां ताः पञ्चदश

He should recite the first verse⁹ three times, the next three¹⁰ consecutively and the last one¹¹ three times.

पञ्चदशानुब्रूयादित्येकादशेमाः सामिधेन्यः समामनामस्

पञ्चदशानुब्रूयादित्येकादशेमाः सामिधेन्यः समामनामस्

“He should recite the fifteen Sāmidhenīs.”⁸ We mention together these eleven Sāmidhenīs.¹²

तासां त्रिः प्रथमामन्वाह त्रिरुत्तमां ताः पञ्चदश

तासां त्रिः प्रथमामन्वाह त्रिरुत्तमां ताः पञ्चदश

Out of these he recites the first and the last three times. That makes fifteen.

सप्तदशानुब्रूयादेकविँशतिमनुब्रूयाच्चतुर्विँशतिमनुब्रूयात्त्रिँ शतमनुब्रूयाद्द्वात्रिँशतमनुब्रूयात्षट्त्रिँ शतमनुब्रूयाच्चत्वारिँशतमनुब्रूयाच्चतुश्चत्वारिँ शतमनुब्रूयादष्टाचत्वारिँशतमनुब्रूयादिति धाय्यालोक एता धातव्या भवन्त्य्

सप्तदशानुब्रूयादेकविँशतिमनुब्रूयाच्चतुर्विँशतिमनुब्रूयात्त्रिँ शतमनुब्रूयाद्द्वात्रिँशतमनुब्रूयात्षट्त्रिँ शतमनुब्रूयाच्चत्वारिँशतमनुब्रूयाच्चतुश्चत्वारिँ शतमनुब्रूयादष्टाचत्वारिँशतमनुब्रूयादिति धाय्यालोक एता धातव्या भवन्त्य्

He should recite seventeen; he should recite twentyone; he should recite twentyfour; he should recite thirty; he should recite thirtytwo; he should recite thirtysix; he should recite forty; he should recite fortyfour; he should recite forty-eight¹³ -these additional verses are to be inserted at the point of insertion.

आग्नेय्यः सर्वा गायत्र्यः

आग्नेय्यः सर्वा गायत्र्यः

All verses addressed to Agni are in Gāyatrī metre.

सर्वाणि छन्दाँस्यनुब्रूयादपरिमितमनुब्रूयादिति धाय्यालोक एवैता धातव्या भवन्ति

सर्वाणि छन्दाँस्यनुब्रूयादपरिमितमनुब्रूयादिति धाय्यालोक एवैता धातव्या भवन्ति

He should recite the Sāmidhenī verses in all metres;¹³ he should recite a larger number of Sāmidhenīs? additional verses are to be inserted at the point of insertion.

नैताः सर्वा गायत्र्यो गायत्री पुरोऽनुवाक्या भवति त्रिष्टुग्याज्या

नैताः सर्वा गायत्र्यो गायत्री पुरोऽनुवाक्या भवति त्रिष्टुग्याज्या

All these are not in Gāyatrī metre. The Puronuvākyā is in Gāyatrī metre, and the yājyā in Triṣṭubh metre.

पुरस्ताल्लक्ष्मा पुरोऽनुवाक्या भवत्युपरिष्टाल्लक्ष्मा याज्या

पुरस्ताल्लक्ष्मा पुरोऽनुवाक्या भवत्युपरिष्टाल्लक्ष्मा याज्या

The puronuvākyā has indicatory mark in the preceding part;¹⁴ the yājyā has it in the subsequent part.¹⁴

मूर्धन्वती पुरोऽनुवाक्या भवति नियुत्वत्या यजत्युपाँशुयाजमन्तरा यजतीति

मूर्धन्वती पुरोऽनुवाक्या भवति नियुत्वत्या यजत्युपाँशुयाजमन्तरा यजतीति

The puronuvākyā contains the word mūrdhan;¹⁴ he recites the verse containing the word niyut as the yājyā. (The Adhvaryu) makes the Upāṁśuyāja offering between (the two principal offerings).

दर्शपूर्णमासयोरेवैतदुपपद्यते नान्यत्र ४

दर्शपूर्णमासयोरेवैतदुपपद्यते नान्यत्र ४

This applies to the Full-moon and the New-moon sacrifices; not elsewhere.

अथेमाः काम्या इष्टयो निष्पुरीषेणैव प्रयोक्तव्या भवन्ति

अथेमाः काम्या इष्टयो निष्पुरीषेणैव प्रयोक्तव्या भवन्ति

Now these optional Iṣṭis are to be performed by the (sacrificer while he is) clean.

स संवत्सरं पयोव्रतः स्याद्द्वादशाहं वा यावद्वा शँसीत

स संवत्सरं पयोव्रतः स्याद्द्वादशाहं वा यावद्वा शँसीत

He should be consuming Vrata-milk for a year or for twelve days or as many days after which he may think he has become clean.

तासां याः समानसंयोजना एकां चेत्तासां निर्वपेत्सर्वा एवैता निर्वप्तव्या भवन्ति यथो एतदनायुक्तोऽग्निपरिचरोऽल्पमुद्धृत्य पुनरप्युद्धरति

तासां याः समानसंयोजना एकां चेत्तासां निर्वपेत्सर्वा एवैता निर्वप्तव्या भवन्ति यथो एतदनायुक्तोऽग्निपरिचरोऽल्पमुद्धृत्य पुनरप्युद्धरति

Among the Iṣṭis which serve an identical purpose, if one proposes to perform a single one, he should not rest satisfied with that much, but should perform all of them. In case a subordinate fire-attendent first takes up a few embers, and further takes up more:

कथमत्र प्रायश्चित्तँसिद्यती३
न सिध्यती३
इति

कथमत्र प्रायश्चित्तँसिद्यती३
न सिध्यती३
इति

is an expiation imminent here, or not?

सिध्यतीत्येक आहुरथ हैक आहुर्न सिध्यतीति

सिध्यतीत्येक आहुरथ हैक आहुर्न सिध्यतीति

It is imminent, some say; it is not imminent, say others.

निर्दिष्टभागो वा एतयोरन्योऽनिर्दिष्टभागोऽन्य इत्युभावु खल्विमावनिर्दिष्टभागौ भवतो नैव सिध्यतीति

निर्दिष्टभागो वा एतयोरन्योऽनिर्दिष्टभागोऽन्य इत्युभावु खल्विमावनिर्दिष्टभागौ भवतो नैव सिध्यतीति

(Of the two fires) one has its share indicated, the other has not. Thereby both of these do not have their shares indicated. (The expiation therefore) is not imminent.

तन्त्रं धृष्टेरादानं गार्हपत्यसकाशाद्धृष्टिमाददीत

तन्त्रं धृष्टेरादानं गार्हपत्यसकाशाद्धृष्टिमाददीत

the fire-up Taking up of the fire-stirring stick is combined. One should take stirring stick related to the Gārhapatya.

तयाहवनीये वैश्वानरस्य कपालान्युपदध्यात्

तयाहवनीये वैश्वानरस्य कपालान्युपदध्यात्

With it he should arrange in the Āhavanīya fire-place the potsherds for the cake to Agni Vaiśvānara.

प्रदक्षिणमावृत्य गार्हपत्ये मारुतस्य कृतानि पिष्टानि समुप्य संयुत्य व्यभिमृश्य पिण्डौ कृत्वाग्रेण मारुतस्य पिण्डं पर्याहृत्याहवनीये वैश्वानरमधिपृञ्ज्यात्

प्रदक्षिणमावृत्य गार्हपत्ये मारुतस्य कृतानि पिष्टानि समुप्य संयुत्य व्यभिमृश्य पिण्डौ कृत्वाग्रेण मारुतस्य पिण्डं पर्याहृत्याहवनीये वैश्वानरमधिपृञ्ज्यात्

Turning by the right those for the cake to the Maruts in the Gārhapatya fire-place. Having poured the flour (into the pan), having mixed it (with water), having referred them separately, and having turned them into two balls, he should carry around along the front of the ball for the cake to Maruts, place the cake to Agni Vaiśvānara (on potsherds) in the Āhavanīya fire-place.

प्रदक्षिणमावृत्य गार्हपत्ये मारुतं त्वचं ग्राहयित्वेमं त्वचं ग्राहयेदमुं पर्यग्नि कृत्वेमं पर्यग्नि कुर्यादमुँश्रपयित्वेमँश्रपयेदपि वोभयमेवोभयत्र कुर्यात्

प्रदक्षिणमावृत्य गार्हपत्ये मारुतं त्वचं ग्राहयित्वेमं त्वचं ग्राहयेदमुं पर्यग्नि कृत्वेमं पर्यग्नि कुर्यादमुँश्रपयित्वेमँश्रपयेदपि वोभयमेवोभयत्र कुर्यात्

Turning by the right, he passes his wet fingers on the cake to Maruts placed in the Gārhapatya fire-place, and then on this (cake to Agni Vaiśvānara). Having carried a firebrand around that (for Maruts), he should carry around this (for Agni Vaiśvānara). Having baked that one he should bake this one. Or he should do both the things (carrying firebrand and baking) in respect of each together.

तस्य शृतस्यासादनं दक्षिणं परिधिसन्धिमपरं विमुच्य दक्षिणं वा परिधिमग्रेण

तस्य शृतस्यासादनं दक्षिणं परिधिसन्धिमपरं विमुच्य दक्षिणं वा परिधिमग्रेण

The placing of the cake for Agni Vaiśvānara should be done at a place having left place for the other one (for Maruts) along the southern conjunction of the enclosing sticks, or should be done in front of the southern enclosing stick.

सिद्धमत ऊर्ध्वम्

सिद्धमत ऊर्ध्वम्

The subsequent procedure should be as prescribed.

एतस्मिन्वा एतौ मृजाते यो विद्विषाणयोरन्नमत्तीतीतरमितरेणेत्येवैष उक्तो भवति

एतस्मिन्वा एतौ मृजाते यो विद्विषाणयोरन्नमत्तीतीतरमितरेणेत्येवैष उक्तो भवति

One who eats the food of two persons hating each other, towards him the two wipe out (their sin). Here the talk is of those two who hate each other.

यं मृधोऽभि प्रवेपेरन्राष्ट्राणि वाभि समियुरिति

यं मृधोऽभि प्रवेपेरन्राष्ट्राणि वाभि समियुरिति

One whom the enemies tremble or whom the subjects attack:

प्रतिवेशा राजानो मृधः

प्रतिवेशा राजानो मृधः

The enemies are the neighbouring kings.

स्व एव जनपदा राष्ट्राणि विशो यो हतमनाः स्वयम्पाप इव स्यादिति

स्व एव जनपदा राष्ट्राणि विशो यो हतमनाः स्वयम्पाप इव स्यादिति

Subjects means the people living in one’s own region. One who is dejected or deeming oneself sinful:

सति बले हतमनाः स्वयम्पाप इव स्यादिति

सति बले हतमनाः स्वयम्पाप इव स्यादिति

Dejected means one who even though having strength thinks himself to be weak.

साधुरूपे कुले स्वयम्पापो यस्मै प्रत्तमिव सन्न प्रदीयेतेति

साधुरूपे कुले स्वयम्पापो यस्मै प्रत्तमिव सन्न प्रदीयेतेति

Sinful means one who even born in a pious family thinks himself guilty.

प्रत्तमनुपाकृतं प्रतिबध्यमानमेवैतद्भवत्यथास्यामध्वरकल्पायामिडान्तं प्रथमं तन्त्रं कुर्याद्तृतीयेन सहावशेषं वर्तयेत्

प्रत्तमनुपाकृतं प्रतिबध्यमानमेवैतद्भवत्यथास्यामध्वरकल्पायामिडान्तं प्रथमं तन्त्रं कुर्याद्तृतीयेन सहावशेषं वर्तयेत्

One whom something offered is not actually given: Offered but not presented is indeed denied. In the Adhvarakalpā Iṣṭi one should finish the first component with Iḍā; similarly the second; he should finish the remaining part with the third.

कथमत्र भक्षा इति

कथमत्र भक्षा इति

What about the consuming of the portions?

तत्रतत्र वा भक्षयेदपि वा सर्वासाँसमवदाय हुत्वान्ततो भक्षयेदनड्वान्होत्रा देय इति

तत्रतत्र वा भक्षयेदपि वा सर्वासाँसमवदाय हुत्वान्ततो भक्षयेदनड्वान्होत्रा देय इति

One should consume at the respective time; or one should take portions of all oblations, offer them and then consume. An ox to be given by the Hotṛ:

यजमानस्यैवैष गौष्ठाद्दातव्यो भवति

यजमानस्यैवैष गौष्ठाद्दातव्यो भवति

it is to be given away out of the sacrificer’s stable.

वेदिं परिगृह्यार्धमुद्धन्यादर्धं नेति

वेदिं परिगृह्यार्धमुद्धन्यादर्धं नेति

Having done the tracing of the altar one should dig out one half, not the other half:

दक्षिणं वा वेदेरर्धमपरं वेत्यैन्द्र स्यावदाय वैश्वदेवस्यावद्येदथैन्द्र स्योपरिष्टादिति

दक्षिणं वा वेदेरर्धमपरं वेत्यैन्द्र स्यावदाय वैश्वदेवस्यावद्येदथैन्द्र स्योपरिष्टादिति

either the southern half or the northern. Having taken portion (of the cake) for Indra, he should take portion (of the cake) for the Viśve Devas, then again for Indra:

द्वे एवैते अवदाने उक्ते भवत उपाधाय्यपूर्वयं वासो दक्षिणेति

द्वे एवैते अवदाने उक्ते भवत उपाधाय्यपूर्वयं वासो दक्षिणेति

These are calculated as two portions. A garment with blue or red borders as Dakṣiņā :

प्रवेणतो वान्ततो वा ताम्राणि वा नीलानि वा सूत्राण्युपहितानि भवन्त्यपि वोपधानरज्जुरेवैषोक्ता भवत्यथास्याँसज्ञानेष्ट्याँ सकृदेवानुवाचयेत्सकृदाश्रावयेद्द्वे ह्यस्यै याज्यानुवाक्ये भवतः ५

प्रवेणतो वान्ततो वा ताम्राणि वा नीलानि वा सूत्राण्युपहितानि भवन्त्यपि वोपधानरज्जुरेवैषोक्ता भवत्यथास्याँसज्ञानेष्ट्याँ सकृदेवानुवाचयेत्सकृदाश्रावयेद्द्वे ह्यस्यै याज्यानुवाक्ये भवतः ५

In it red or blue threads are woven while weaving at the border or at the two ends. Or it is said to be the thread of a pillow. In the Samjñānīșți the Adhvaryu should give only a single call for reciting the puronuvākyā and should cause to announce only once. Here are only a single puronvākyā and a single yājyā.

अथ वै भवति

अथ वै भवति

In is indeed said,

यदि नावगच्छेदिममहमादित्येभ्यो भागं निर्वपाम्यामुष्मादमुष्यै विशोऽवगन्तोरिति निर्वपेदिति निरुप्योपरमति

यदि नावगच्छेदिममहमादित्येभ्यो भागं निर्वपाम्यामुष्मादमुष्यै विशोऽवगन्तोरिति निर्वपेदिति निरुप्योपरमति

“if (the king) does not win (the subjects) the Adhvaryu should pour out paddy with the formula, “Here do I pour out portion for the Ādityas until this (king) wins these subjects.” Having poured out he waits:

परिदानान्तं कर्म कृत्वाथैतान्व्रीहीन्कृष्णाजिने समुप्योत्तरार्धेऽग्न्यगारस्यासञ्जयेदथावगते सँसादयेत्

परिदानान्तं कर्म कृत्वाथैतान्व्रीहीन्कृष्णाजिने समुप्योत्तरार्धेऽग्न्यगारस्यासञ्जयेदथावगते सँसादयेत्

“Having gone through the rite of assigning (the oblation to the deities) he should pour the paddy on the skin of black antelope and hang it in the northern part of the firehall. When the king wins, he should put it down,

प्रोक्षणप्रभृतिना कर्मणा प्रतिपद्येत

प्रोक्षणप्रभृतिना कर्मणा प्रतिपद्येत

and commence the rite beginning with sprinkling (of paddy).

सिद्धमत ऊर्ध्वं यथा नखनिर्भिन्नायामेवँशतकृष्णलायाम्पुरा वा तण्डुलानामावपनाद्रुक्ममवदध्याच्छृतमुत्तरमपि वैनँशृतमेव सुवर्णरजताभ्याँरुक्माभ्यां परिगृह्यान्तर्वेद्यासादयेदाग्नेयस्य च सौम्यस्य चैन्द्रे समाश्लेषयेदिति

सिद्धमत ऊर्ध्वं यथा नखनिर्भिन्नायामेवँशतकृष्णलायाम्पुरा वा तण्डुलानामावपनाद्रुक्ममवदध्याच्छृतमुत्तरमपि वैनँशृतमेव सुवर्णरजताभ्याँरुक्माभ्यां परिगृह्यान्तर्वेद्यासादयेदाग्नेयस्य च सौम्यस्य चैन्द्रे समाश्लेषयेदिति

The subsequent procedure is as prescribed. Just as (for the cooked rice to Nirṛti the grains) are to be husked by means of one’s nails, (not to be pounded with mortar and pestle),¹⁵ similarly in the Iṣṭi involving the offering of a hundred Kṛṣṇalas.[^2-1665]
The Adhvaryu should put a (silver) plate into the cooking vessel before pouring rice-grains into it, and place (the golden plate) upon the rice when cooked. Or he should hold the vessel of cooked rice by means of the silver and gold plates, and place it within the altar.
(The Adhvaryu) should mix up the cake for Agni and rice for Soma with the cake for Indra:

[^2-1665] Cf. BaudhŚS XIII.23, the Iṣṭi for one who is afraid of death.

व्यभिमृष्टानां पिण्डानां पुराधिपृञ्जनात्समाश्लेषयितव्यं भवति

व्यभिमृष्टानां पिण्डानां पुराधिपृञ्जनात्समाश्लेषयितव्यं भवति

after the balls (and rice) have been severally assigned (to the relevant divinities through touchng) (portions of the cake for Agni and rice for Soma) have to be mixed up (with the cake for Indra) before putting on fire.

सर्वेषामभिगमयन्नवद्यतीति सदैवतस्य सस्विष्टकृत्तस्येत्येवेदमुक्तं भवत्यथो खलु यावतीः समा एष्यन्मन्येत तावन्मानँस्यादिति

सर्वेषामभिगमयन्नवद्यतीति सदैवतस्य सस्विष्टकृत्तस्येत्येवेदमुक्तं भवत्यथो खलु यावतीः समा एष्यन्मन्येत तावन्मानँस्यादिति

(The Adhvaryu) takes portions by piercing through all: it is presumed that the portions cover those for the principal divinity and for Sviṣṭakr̥t. (The ear-ring) should indeed consist of as many mānas (of gold) as the years for which he may aspire to live.

त्रिँशद्वर्षश्चेत्स्यात्सप्ततिमानं कुर्वीत

त्रिँशद्वर्षश्चेत्स्यात्सप्ततिमानं कुर्वीत

If his age is thirty years, he should prepare it of seventy mānas.

चत्वारिँशद्वर्षश्चेत्स्यात्षष्टिमानं कुर्वीतैष एवैतस्याभिवृद्धिकल्पोऽथ वारुणेषु च सञ्ज्ञानेष्ट्यां च सकृदेवानुवाचयेत्सकृदाश्रावयेत्सकृत्प्रदानाः समानदेवता आपोनप्त्रीयं चरुं पुनरेत्य निर्वपेदिति

चत्वारिँशद्वर्षश्चेत्स्यात्षष्टिमानं कुर्वीतैष एवैतस्याभिवृद्धिकल्पोऽथ वारुणेषु च सञ्ज्ञानेष्ट्यां च सकृदेवानुवाचयेत्सकृदाश्रावयेत्सकृत्प्रदानाः समानदेवता आपोनप्त्रीयं चरुं पुनरेत्य निर्वपेदिति

If his age is forty years, he should prepare it of sixty mānas. This is the procedure of its increase in weight. In respect of (the cakes on one potsherd each) for Varuṇa and in the Samjñānīṣṭi (the Adhvaryu) should make (the Hotr̥) recite a single puronuvākyā, should cause to announce only once; the oblations for a common divinity are to be offered at once. After returning (from the Avabhṛtha at the sacrifice for Varuṇa performed for having received horses as Dakṣiṇā) one should offer cooked rice to Apam Napāt :

को नु खल्वपां नपाद्भवतीति

को नु खल्वपां नपाद्भवतीति

Who is Apām Napāt?

वैद्युत इत्येव ब्रूयात्

वैद्युत इत्येव ब्रूयात्

Lightning, one should say.

कृष्णामधु चेति

कृष्णामधु चेति

Black honey:

पौत्तिकमित्येवेदमुक्तं भवत्यनस्त्रिगधमिति

पौत्तिकमित्येवेदमुक्तं भवत्यनस्त्रिगधमिति

derived from bees, it is said. A cart with three partitions:

त्रिवलीकमित्येवेदमुक्तं भवत्यथाप्युदाहरन्ति त्रिच्छदिष्कमित्येवेदमुक्तं भवति

त्रिवलीकमित्येवेदमुक्तं भवत्यथाप्युदाहरन्ति त्रिच्छदिष्कमित्येवेदमुक्तं भवति

with three ridges, it is said. They also say, it means (the cart) with three roofs.

यथा त्रिधातावेवँसन्दिग्धपुरोडाशस्यावदानकल्पः ६

यथा त्रिधातावेवँसन्दिग्धपुरोडाशस्यावदानकल्पः ६

The procedure of cutting out portions for the accumulated cake should be similar to that in connection with the three cakes on one set of potsherds.

स सर्पानसृजतेति

स सर्पानसृजतेति

He created serpents:

मासा एवैत उक्ता भवन्ति

मासा एवैत उक्ता भवन्ति

these are months.

स वयाँस्यसृजतेति

स वयाँस्यसृजतेति

He created animals:

छन्दाँस्येवैतान्युक्तानि भवन्ति

छन्दाँस्येवैतान्युक्तानि भवन्ति

these are the metres.

स वैव स्यादिति

स वैव स्यादिति

That itself should be:

पुराणगार्हपत्यमभ्युपदिशन्ति

पुराणगार्हपत्यमभ्युपदिशन्ति

this denotes the old Gārhapatya.

तस्य पशुवेलायामुल्मुकमादाय दक्षिणया द्वारोपनिर्हृत्य दक्षिणेन सदः परीत्य दक्षिणेन मार्जालीयं धिष्णियं पर्याहृत्यान्तरेण यूपं चाहवनीयं चोपातिहृत्यान्तरेण चात्वालोत्करावुदङ्ङुपनिर्हृत्य तेन पशुँश्रपयेयुरथ यदाहवनीयादुल्मुकँस्याद्वपया तत्सहाहरेयुः

तस्य पशुवेलायामुल्मुकमादाय दक्षिणया द्वारोपनिर्हृत्य दक्षिणेन सदः परीत्य दक्षिणेन मार्जालीयं धिष्णियं पर्याहृत्यान्तरेण यूपं चाहवनीयं चोपातिहृत्यान्तरेण चात्वालोत्करावुदङ्ङुपनिर्हृत्य तेन पशुँश्रपयेयुरथ यदाहवनीयादुल्मुकँस्याद्वपया तत्सहाहरेयुः

Having taken its firebrand at the time of offering of the animal, having taken it out by the southern door, having gone round along the south of Sadas, having brought it along the south of the Mārjālīya mound, having brought it between the sacrificial post and the Āhavanīya, having taken it out towards the north between the Catvāla and the rubbish-heap, they should cook the animal with it. If the firebrand has been taken from the Āhavanīya, they should bring it back together with the omentum.

किन्देवत्यानि खल्वपाव्यानि भवन्तीति

किन्देवत्यानि खल्वपाव्यानि भवन्तीति

Which is the divinity of the Apāvya offerings?

द्वे प्राजापत्ये आग्नेयं वायव्यं वैश्वदेवमितीष्टर्गो वा अध्वर्युर्यजमानस्येष्टर्ग इत्युष्णाग्रमित्येवेदमुक्तं भवत्यथाप्युदाहरन्त्यध्वर्युरेवैष उक्तो भवत्यासन्यान्मा मन्त्रात्पाहि कस्याश्चिदभिशस्त्या इत्यनुव्याहारो ह वा आसन्यो मन्त्रस्

द्वे प्राजापत्ये आग्नेयं वायव्यं वैश्वदेवमितीष्टर्गो वा अध्वर्युर्यजमानस्येष्टर्ग इत्युष्णाग्रमित्येवेदमुक्तं भवत्यथाप्युदाहरन्त्यध्वर्युरेवैष उक्तो भवत्यासन्यान्मा मन्त्रात्पाहि कस्याश्चिदभिशस्त्या इत्यनुव्याहारो ह वा आसन्यो मन्त्रस्

Two are offered to Prajāpati, and one each to Agni, Vāyu and Viśve Devas. The Adhvaryu becomes malevolent towards the sacrificer. The malevolent himself (perishes prior to one falling into misery):¹⁶ (The word iṣṭarga) means “having a hot tip.” They also say, the Adhvaryu is meant thereby. (The Adhvaryu makes an offering with the formula) “Do thou guard me against the utterance (of the enemy), from every injury.” The utterance is indeed a curse.

तस्मान्मा पाहीत्येवेदमुक्तं भवति

तस्मान्मा पाहीत्येवेदमुक्तं भवति

“Do thou guard me against it,” so is it said.

तस्माद्यज्ञवास्तु नाभ्यवेत्यमित्यहोरात्रावित्येकं यावदग्नयः शीताः स्युरित्येतदेकं यावदेनमभिवर्षेदित्येतदपरं द्वौ समुद्रौ विततावजूर्यवित्यहोरात्रावेवैतावुक्तौ भवतः

तस्माद्यज्ञवास्तु नाभ्यवेत्यमित्यहोरात्रावित्येकं यावदग्नयः शीताः स्युरित्येतदेकं यावदेनमभिवर्षेदित्येतदपरं द्वौ समुद्रौ विततावजूर्यवित्यहोरात्रावेवैतावुक्तौ भवतः

Therefore one should not enter into a sacrificial place: Day and night-this is one view. Until the fires become extinguished this is one view. Until it rains-this is another view. “Two oceans-extensive and imperishable-Day and night are here meant.

पर्यावर्तेते जठरेव पादा इत्युदरे पादा इत्येवेदमुक्तं भवति

पर्यावर्तेते जठरेव पादा इत्युदरे पादा इत्येवेदमुक्तं भवति

“They come one after the other like the waves in the midst of the ocean.” -The waves in the ocean, so is it said.

तयोः पश्यन्तो अतियन्त्यन्यमपश्यन्तः सेतुनातियन्त्यन्यमित्यहः पश्यन्तो अतियन्ति रात्रिं स्वप्नेन सेतुनातियन्त्यन्यमिति

तयोः पश्यन्तो अतियन्त्यन्यमपश्यन्तः सेतुनातियन्त्यन्यमित्यहः पश्यन्तो अतियन्ति रात्रिं स्वप्नेन सेतुनातियन्त्यन्यमिति

“Out of these two peoples, perceiving, they pass over one. Not perceiving, they pass over the other by means of a bridge” —perceiving they pass over the day; not perceiving they pass over the other (= night) in sleep.

द्वे द्र धसी सतती वस्त एक इत्यादित्योऽहोरात्रे वस्त इत्येवेदमुक्तं भवति

द्वे द्र धसी सतती वस्त एक इत्यादित्योऽहोरात्रे वस्त इत्येवेदमुक्तं भवति

“One wears two spacious garments”-the sun covers both the day and night.

तिरोधायैत्यसितं वसानः शुक्रमादत्ते अनुहाय जार्या इति

तिरोधायैत्यसितं वसानः शुक्रमादत्ते अनुहाय जार्या इति

“Wearing a black garment and concealing himself (the sun) moves; leaving away the old garment, he wears a bright garment”

रात्रिं वसानस्तिरोधायैति शुक्रमादत्तेऽहरित्येवेदमुक्तं भवति

रात्रिं वसानस्तिरोधायैति शुक्रमादत्तेऽहरित्येवेदमुक्तं भवति

-passing by night, he moves covering himself; by day he wears a bright garment, so is it said.

कीटावपन्नस्येति

कीटावपन्नस्येति

(In respect of the Pṛṣṣadājya) which is spoilt by worms:

कतमो नु खल्वयं कीटो भवति

कतमो नु खल्वयं कीटो भवति

which is this worm?

य एवैष पिण्डान्संवर्तयतीति

य एवैष पिण्डान्संवर्तयतीति

That which causes clods.

नित्ये ग्रहणे वैष्णवीमृचमनुवर्तयतीति

नित्ये ग्रहणे वैष्णवीमृचमनुवर्तयतीति

To the normal formulas for taking (clarified butter) one joins the verse addressed to Viṣṇu:

पृषदाज्य एवैषानुवर्तयितव्या भवति ७

पृषदाज्य एवैषानुवर्तयितव्या भवति ७

this is to be joined only in respect of Pṛṣadājya

अथातोऽतिग्राह्यान्व्याख्यास्याम इमे न्वेव पृष्ठ्यातिग्राह्याः पञ्चैन्द्रा वाजपेये

अथातोऽतिग्राह्यान्व्याख्यास्याम इमे न्वेव पृष्ठ्यातिग्राह्याः पञ्चैन्द्रा वाजपेये

Now we shall explain the taking up of the Atigrāhya draughts. These are to be taken in the Pr̥ṣṭhya Saḍaha. In the Vājapeya five are to be taken for Indra.

परःसामानश्चार्वाक्सामानश्च सौर्यो वैषुवते

परःसामानश्चार्वाक्सामानश्च सौर्यो वैषुवते

The sacrifices in which the Stotras are to be chanted with Stomas in successively increasing numbers and also in successively decreasing numbers: On the Viṣuvat day the Atigrāhya draught for Sūrya;

वैश्वकर्मणादित्यौ गवामयने

वैश्वकर्मणादित्यौ गवामयने

in the Gavām Ayamna those for Visvakamran and Āditya;

प्राजापत्यो महाव्रते

प्राजापत्यो महाव्रते

in the Mahavrata that for Prajāpati;

बार्हस्पत्यो बृहस्पतिसवे

बार्हस्पत्यो बृहस्पतिसवे

in the Bṛhaspatisava that for Bṛhaspati;

वैमृधे चोद्भिदि च त्विषिमति च वृषा सो अँशुः पवत इति च

वैमृधे चोद्भिदि च त्विषिमति च वृषा सो अँशुः पवत इति च

in the Vaimṛdha, Udbhid and Tvişimant with the verse vṛṣā so aṁśuḥ pavate…;¹⁷

द्वावश्वमेधे महिमानवादेशादेवाश्वस्य वपां महिमाभ्यां परिजुहुयात्

द्वावश्वमेधे महिमानवादेशादेवाश्वस्य वपां महिमाभ्यां परिजुहुयात्

in the Aśvamedha two Mahiman draughts. Only under special instruction one should offer the two Mahiman draughts before and after the offering of the omentum (= fat) of the horse.

कथमु खलु परःसास्नां भक्षो भवतीति

कथमु खलु परःसास्नां भक्षो भवतीति

How are the Soma cups and goblets consumed in the sacrifices in which Stotras are chanted with Stomas in increasing numbers?

रुद्र वद्गणस्य सोम देव ते मतिविदो माध्यन्दिनस्य सवनस्य त्रिष्टुप्छन्दसोऽद्भिरोषधीभिः पीतस्यौषधीभिः प्रजाभिः पीतस्य प्रजाभिः प्रजापतिना पीतस्य मधुमत उपहूतस्योपहूतो भक्षयामीत्येष एवार्वाक्साम्नामावृत्तो भक्षोऽष्टाप्रूड्ढिरण्यं दक्षिणेत्यष्टापिलकमित्येवेदमुक्तं भवति

रुद्र वद्गणस्य सोम देव ते मतिविदो माध्यन्दिनस्य सवनस्य त्रिष्टुप्छन्दसोऽद्भिरोषधीभिः पीतस्यौषधीभिः प्रजाभिः पीतस्य प्रजाभिः प्रजापतिना पीतस्य मधुमत उपहूतस्योपहूतो भक्षयामीत्येष एवार्वाक्साम्नामावृत्तो भक्षोऽष्टाप्रूड्ढिरण्यं दक्षिणेत्यष्टापिलकमित्येवेदमुक्तं भवति

They are to be consumed with the formula, “O god Soma, I, acquiesced, consume thee, acquiesced, who hast Rudras for thy troop, who knowest the thought, belonging to the Midday pressing, having Triṣṭubh for the metre, drunk by waters and plants, drunk by plants and progeny, drunk by progeny and Prajāpati and having sweetness.”¹⁸ The same formula, turned about, is to be employed while consuming the goblets in the sacrifices with Stotras involving the Stomas in decreasing numbers.

(In the sacrifice of an embryo) aṣṭāprūḍgold is to be given as Dakṣiṇā. It means a piece of gold with eight protuberances.

द्वौ चेद्गर्भौ स्यातां द्वादशप्रूट्स्यादेको ह महाकोशः स्याद्द्वाववान्तरकोशौ स्याताम्

द्वौ चेद्गर्भौ स्यातां द्वादशप्रूट्स्यादेको ह महाकोशः स्याद्द्वाववान्तरकोशौ स्याताम्

If there were two foetus the golden piece should have twelve protuberances. There should be a big (outer) cover; there should be two intermediate covers.

अथास्थिगर्भाया आज्येनैवैतान्यस्थानि समुदायुत्य मध्यमेन पर्णेनान्तःपरिधि निनयेद्भूर्भुवः सुवरिति ८

अथास्थिगर्भाया आज्येनैवैतान्यस्थानि समुदायुत्य मध्यमेन पर्णेनान्तःपरिधि निनयेद्भूर्भुवः सुवरिति ८

If the foetus has bones, one should pour clarified butter over them, collect them in the middle leaf of a Palāśa trileaf and put down inside the enclosing sticks with bhür bhuvaḥ suvaḥ ….. .

यदालब्धायामभ्रो भवतीत्यालब्धायां चेदभ्रः स्यात्सँस्थापयेदेवाथ चेदुपाकृतायामभ्रः स्यादन्यमेतस्मिन्स्थान उपाकृत्योत्तरममेघसम्पन्नमेतयागम्येरन्नित्यथेमे जया अभ्याताना राष्ट्रभृत इत्याहिताग्नेश्चानाहिताग्नेश्चान्यत्र विहाराद्दृष्टा भवन्त्यभिसमारम्भात्त्वेवैनानाचार्याः प्राक्स्विष्टकृत उपजुह्वत्यष्टौ वसव इति

यदालब्धायामभ्रो भवतीत्यालब्धायां चेदभ्रः स्यात्सँस्थापयेदेवाथ चेदुपाकृतायामभ्रः स्यादन्यमेतस्मिन्स्थान उपाकृत्योत्तरममेघसम्पन्नमेतयागम्येरन्नित्यथेमे जया अभ्याताना राष्ट्रभृत इत्याहिताग्नेश्चानाहिताग्नेश्चान्यत्र विहाराद्दृष्टा भवन्त्यभिसमारम्भात्त्वेवैनानाचार्याः प्राक्स्विष्टकृत उपजुह्वत्यष्टौ वसव इति

If clouds appear after (the barren she-goat) is immolated: If clouds appear after she has been immolated, one should get through the sacrifice. If clouds appear after she has been formally dedicated, one should dedicate another (she-goat) (offer on the same day) and offer the former one when there are no clouds.. Now these Jaya, Abhyātāṇa and Rāṣtrabhṛt offerings. They are employed in the case of an Ahitāgni at a place other than the sanctuary of fires; they are offered even for one who has not set up fires. If the offerings form part of any rite being performed by an Ahitāgni, they offer them before the Sviṣṭakr̥t offering. The eight Vasus:

कतमे नु खल्विमे वसवो भवन्तीति

कतमे नु खल्विमे वसवो भवन्तीति

who are these Vasus?

पृथिव्यन्तरिक्षं द्यौरग्निर्वायुरादित्यश्चन्द्र मा आप इत्येतेऽष्टौ वसव एतेषु वा इदँसर्वं प्रतिष्ठितं यदिदं किं च

पृथिव्यन्तरिक्षं द्यौरग्निर्वायुरादित्यश्चन्द्र मा आप इत्येतेऽष्टौ वसव एतेषु वा इदँसर्वं प्रतिष्ठितं यदिदं किं च

Pṛthivi, Antarikṣa, Dyaus, Agni, Vāyu, Āditya, Candramas and Ap-these are eight Vasus. Whatever exists, rests with these.

य एवं वेद प्रत्येव तिष्ठत्येकादश रुद्रा इति

य एवं वेद प्रत्येव तिष्ठत्येकादश रुद्रा इति

One who knows this, rests firm. Eleven Rudras:

प्राणा एवैत उक्ता भवन्ति

प्राणा एवैत उक्ता भवन्ति

these are said to be the Prāņas.

द्वादशादित्या इति

द्वादशादित्या इति

Twelve Ādityas:

मासा एवैत उक्ता भवन्ति

मासा एवैत उक्ता भवन्ति

These are said to be the months.

पञ्च गृह्यन्ते नवनव गृह्यन्ते पञ्चधा विगृह्यन्ते

पञ्च गृह्यन्ते नवनव गृह्यन्ते पञ्चधा विगृह्यन्ते

(The Prāņa draughts) are taken in five parts. Nine are taken each time. They are taken in five parts.

नवनवाँशवो भवन्त्य्

नवनवाँशवो भवन्त्य्

Nine Soma-shoots each are taken (respectively with nine formulas).

अथ य एव दशमो मन्त्र एतेषामेवैषोऽभिग्रहणार्थो दृष्टो भवति

अथ य एव दशमो मन्त्र एतेषामेवैषोऽभिग्रहणार्थो दृष्टो भवति

The tenth formula¹⁹ is intended for the taking of all these.

तां दुग्ध्वा ब्राह्मणाय दद्याद्यस्यान्नं नाद्यादिति

तां दुग्ध्वा ब्राह्मणाय दद्याद्यस्यान्नं नाद्यादिति

One should milk (the Agnihotra-cow) and give her away to a brāhmaṇa whose food he would not enjoy :

भैक्षाय प्रत्यवस्थितायैवैषा दातव्या भवति

भैक्षाय प्रत्यवस्थितायैवैषा दातव्या भवति

She is to be given away to one who has arrived as a beggar.

किन्देवत्या उ खल्वतिरिक्तसोमा भवन्तीति

किन्देवत्या उ खल्वतिरिक्तसोमा भवन्तीति

Who are the divinities of the excessive Somas?

यंयं ग्रहमभ्यतिरिच्येरँस्तत्तद्देवत्या एव स्युरित्येतदेकम्

यंयं ग्रहमभ्यतिरिच्येरँस्तत्तद्देवत्या एव स्युरित्येतदेकम्

They would belong to those divinities which pertain to the preceding draught; this is one view.

अथापरम्विज्ञायत उ खल्वेषां ब्राह्मणमथ कस्मादैन्द्रो यज्ञ आ सँ स्थातोरित्येतस्मादैन्द्रा वैष्णवा एव भवन्ति

अथापरम्विज्ञायत उ खल्वेषां ब्राह्मणमथ कस्मादैन्द्रो यज्ञ आ सँ स्थातोरित्येतस्मादैन्द्रा वैष्णवा एव भवन्ति

There is also another view. This view is based on the Brāhmaṇa: “How is it that a sacrifice belongs to Indra upto its conclusion”? Therefore sacrifices belong to both Indra and Viṣṇu.

तेन शीतीभवता षडहसँस्थां काङ्क्षेयुरिति

तेन शीतीभवता षडहसँस्थां काङ्क्षेयुरिति

With the cooling (of the bones of the dead) they await the termination of the Ṣaḍaha. :

षडहब्राह्मणमेवैतद्भवत्यथ चेदहःसंयोग एवमापद्येत यथापि नव मध्यमानि सांवत्सरिकाण्यहानि सन्निगच्छेयुस्तदानीमेवैनँशीतीकृत्वा सञ्चिनुयुरथ चेदुदयनीयेऽतिरात्र एतदेव

षडहब्राह्मणमेवैतद्भवत्यथ चेदहःसंयोग एवमापद्येत यथापि नव मध्यमानि सांवत्सरिकाण्यहानि सन्निगच्छेयुस्तदानीमेवैनँशीतीकृत्वा सञ्चिनुयुरथ चेदुदयनीयेऽतिरात्र एतदेव

The Brāhmaṇa-text pertaining to the Ṣaḍaha sacrifices prescribes in this manner. If the incident takes place so that the central nine days of the yearly session are involved, one should allow the bones to cool down forthwith and pile them up. (If a Sattrin dies) on the Udayanīya Atirātra day, the procedure should be the same (as originally prescribed).

प्रजा वै सत्त्रमासत तपस्तप्यमाना अजुह्वतीरिति

प्रजा वै सत्त्रमासत तपस्तप्यमाना अजुह्वतीरिति

The progeny sat for a sacrificiceal session practising penance but without making offerings.

तत्पृच्छन्ति कतमत्तत्सत्त्रं भवतीति

तत्पृच्छन्ति कतमत्तत्सत्त्रं भवतीति

They ask, which is that sacrificial session?

यदेवैतदनाहिताग्नयो वृथाश्रमँश्राम्यन्त्येतत्सत्त्रं भवतीति ९

यदेवैतदनाहिताग्नयो वृथाश्रमँश्राम्यन्त्येतत्सत्त्रं भवतीति ९

The sacrificial session is that in which those who have not set up sacred fires exert themselves informally.

आश्विनं प्रागाश्विनमिति

आश्विनं प्रागाश्विनमिति

(The sacrificial place for an Aśvamedha should be) having a distance equal to a day’s journey of a horseman towards the east (towards the south etc.):

कियन्नु खल्वाश्विनं भवतीति

कियन्नु खल्वाश्विनं भवतीति

how much is the distance equal to a day’s journey of a horseman ?

द्वियोजनं वा यावद्वाश्वोऽह्ना गच्छेद्द्विस्तावा वेदिर्भवतीत्याग्निकस्य प्रक्रमस्य चतुरश्रकृतस्याक्ष्णयामानमाददीत

द्वियोजनं वा यावद्वाश्वोऽह्ना गच्छेद्द्विस्तावा वेदिर्भवतीत्याग्निकस्य प्रक्रमस्य चतुरश्रकृतस्याक्ष्णयामानमाददीत

Two Yojanas or equal to a distance which a horse would traverse in a day.
The altar (in the Aśvamedha) is Dvistāva : (For its measurement) one should adopt the measure equal to the diagonal of the square of the Prakrama used for piling up a fire-altar.

स प्रक्रमः स्यात्

स प्रक्रमः स्यात्

that should be the Prakrama.

तेन वेदिं विमिमीतापि वा विँशत्याश्च रथाक्षाणामेकविँशत्याश्च पदानामष्टाङ्गुलस्य च चतुर्विँशं भागमाददीत

तेन वेदिं विमिमीतापि वा विँशत्याश्च रथाक्षाणामेकविँशत्याश्च पदानामष्टाङ्गुलस्य च चतुर्विँशं भागमाददीत

With it one should measure the altar. Or one should take as a Prakrama the twentyfourth part of the length equal to twenty axles of a chariot, twentyone Padas and eight Angulas.

स प्रक्रमः स्यात्

स प्रक्रमः स्यात्

That should be the Prakrama.

तेन वेदिं विमिमीते

तेन वेदिं विमिमीते

With it one measures the altar.

त्रिस्तावोऽग्निर्भवतीति

त्रिस्तावोऽग्निर्भवतीति

The area of the fire-altar is Tristāva.

त्र्यः त्रयः सप्तविधाः

त्र्यः त्रयः सप्तविधाः

It means three times of the area of seven Puruṣas.

स एकविँशतिविधोऽथैतौ ह्रदौ मध्यतो देवयजनस्य जोषयत इति

स एकविँशतिविधोऽथैतौ ह्रदौ मध्यतो देवयजनस्य जोषयत इति

That amounts to the area of twentyone Purusas. One approves of two ponds in the midst of the sacrificial place:

किमर्थौ खल्विमौ ह्रदौ भवत इत्यश्वप्लावनो ह दक्षिण आवभृथिक उत्तरो द्वौ दासावनुजायै च पुत्रोऽन्वाधेयायै चेति

किमर्थौ खल्विमौ ह्रदौ भवत इत्यश्वप्लावनो ह दक्षिण आवभृथिक उत्तरो द्वौ दासावनुजायै च पुत्रोऽन्वाधेयायै चेति

What is the purpose of these ponds? The southern one is intended for the bathing of the horse; the northern one for the Avabhr̥tha. Two attendants the-son of the father’s younger sister and the son of hte mother’s younger sister:

योऽस्य पितुरनुजायाः पुत्रः स पुरस्तान्नयत्यथ योऽस्य मातुरन्वाधेयायै पुत्रः सोऽपरो जरत्पूर्वया सव्यं जानु वेष्टयित्वेत्युपधानरज्जुरेवैषोक्ता भवति

योऽस्य पितुरनुजायाः पुत्रः स पुरस्तान्नयत्यथ योऽस्य मातुरन्वाधेयायै पुत्रः सोऽपरो जरत्पूर्वया सव्यं जानु वेष्टयित्वेत्युपधानरज्जुरेवैषोक्ता भवति

the son of the father’s younger sister stands in front and the son of the mother’s younger sister stands to the rear.

Having wound round the left knee with a precious thread: this is said to be the thread of a pillow.

शतं वै तल्प्या राजपुत्रा इति

शतं वै तल्प्या राजपुत्रा इति

A hundred princes worthy of a coach:

प्रतिहिता एवैत उक्ता भवन्ति

प्रतिहिता एवैत उक्ता भवन्ति

they are said to be the substitutes.

शतँराजान उग्रा इति

शतँराजान उग्रा इति

A hundred formidable kings:

राजन्या एवैते नाभिषेच्या भवन्त्यथ सावित्रमष्टाकपालं प्रातर्निर्वपतीत्येषैव प्रथमा सावित्री

राजन्या एवैते नाभिषेच्या भवन्त्यथ सावित्रमष्टाकपालं प्रातर्निर्वपतीत्येषैव प्रथमा सावित्री

these are Rājanyas not worthy of consecratory bath. In the morning one offers a cake on eight potsherds to Savitr̥: this is the first Iṣṭi for Savitr̥.

वैश्वदेवपरुषि द्वितीयापराह्णे तृतीयैतदत्रैकाहिकं कर्म जानीयादुत्तरतश्च देवयजनादुदवस्येच्चातुर्मासिकानां पशूनामेवं वायव्याय पशव एवं तूपराय

वैश्वदेवपरुषि द्वितीयापराह्णे तृतीयैतदत्रैकाहिकं कर्म जानीयादुत्तरतश्च देवयजनादुदवस्येच्चातुर्मासिकानां पशूनामेवं वायव्याय पशव एवं तूपराय

The second one is in the Vaiśvadevaparvan. The third one in the afternoon. This much should be understood to be the procedure to be finished in a day.

The sacrificer should move towards the north of the sacrificial place for the sacrifices of the animals to be offered in four months and also for the offering of the animal to Vāyu and of the hornless goat.

सप्ताहान्येतयेष्ट्या यजत इति

सप्ताहान्येतयेष्ट्या यजत इति

One should go on performing this (Agnidīkṣaṇīyeṣṭi) for seven days:

कथमत्र भक्षा इति

कथमत्र भक्षा इति

how should (the sacrificer) manage for his (Vrata) food?

तत्रतत्र वा भक्षयेदपि वा पुरस्तादेवैतस्मै सप्ताहाय

तत्रतत्र वा भक्षयेदपि वा पुरस्तादेवैतस्मै सप्ताहाय

He should consume it at the various times; or they should prepare at the outset his food adequate for seven days.

यूपमाम्नाये राज्जुदालमग्निष्ठं मिनोतीति

यूपमाम्नाये राज्जुदालमग्निष्ठं मिनोतीति

Among the group of sacrificial posts,²⁰ one erects the Rajjudāla post to be in front of the (Āhavanīya) fire:

श्लेष्मातक इत्येवेदमुक्तं भवति

श्लेष्मातक इत्येवेदमुक्तं भवति

this is said to have been made of Śleşmātaka wood (Cordia latifolia).

अथाप्युदाहरन्ति राज्जुदालमग्निष्ठं मिनोति भ्रूणहत्याया अपहत्यै

अथाप्युदाहरन्ति राज्जुदालमग्निष्ठं मिनोति भ्रूणहत्याया अपहत्यै

It is said, “One erects the Rājjudāla post in front of the fire for the dispelling of the sin of killing a learned brāhmaṇa.

पौतुद्र वावभितो भवतः पुण्यस्य गन्धस्यावरुद्ध्या इति

पौतुद्र वावभितो भवतः पुण्यस्य गन्धस्यावरुद्ध्या इति

Two posts of Pūtudru tree (Pinus deodora) are to be erected on both sides for the attainment of fragrance.”

तृतीयं दक्षिणानां ददातीत्याग्निकानामु ह तृतीयं कामप्रेण सह तृतीयमतिरात्रे तृतीयं चतुष्टोम एष भवति

तृतीयं दक्षिणानां ददातीत्याग्निकानामु ह तृतीयं कामप्रेण सह तृतीयमतिरात्रे तृतीयं चतुष्टोम एष भवति

(The sacrificer) gives away one third of the Dakṣiņās: One third pertaining to the piling up of the fire-altar,²¹ one third according to his will²² and one third at the Atirātra.²³ This (Agniṣṭoma) is (Catuṣṭoma).

चतुरुत्ररीय एष चतुष्टोमो भवति १०

चतुरुत्ररीय एष चतुष्टोमो भवति १०

This Catuṣṭoma is the one which increases fourfold (in successive stages).²⁴

एकस्मै स्वाहा द्वाभ्याँस्वाहेति

एकस्मै स्वाहा द्वाभ्याँस्वाहेति

“To one Svāhā, to two Svāhā” :

कथमु खल्वेताननुवाकाञ्जुहुयादिति

कथमु खल्वेताननुवाकाञ्जुहुयादिति

how should one make offerings with these Anuvākas?

यथाप्रकृत्यस्तथानन्तरायँहोतव्याश्चतुर्विँशतिँरशना आदाय यूपानभ्यायन्ति चतस्रश्चतस्र इतरे परिकर्मिण इति

यथाप्रकृत्यस्तथानन्तरायँहोतव्याश्चतुर्विँशतिँरशना आदाय यूपानभ्यायन्ति चतस्रश्चतस्र इतरे परिकर्मिण इति

The offerings should be made with the formulas in the original order without intervention. Having taken up twentyfour cords, they approach the sacrificial posts, each assistant taking four :

कथमेतासु नियुञ्ज्यादित्यश्वस्तूपरो गोमृग इति ते त्रयःसमानरशना रराट्येषु तिस्रः

कथमेतासु नियुञ्ज्यादित्यश्वस्तूपरो गोमृग इति ते त्रयःसमानरशना रराट्येषु तिस्रः

how should one adjust (the animals) to the cords? There should be a common cord for the horse, hornless goat and the Gayal; three cords for those animals to be fastened over the forehead,

पर्यङ्ग्येषु पञ्चाग्नयेऽनीकवते रोहिताञ्जिरनड्वानित्येतेष्वष्टौ

पर्यङ्ग्येषु पञ्चाग्नयेऽनीकवते रोहिताञ्जिरनड्वानित्येतेष्वष्टौ

five for those to be fastened over the limbs (of the horse); eight for those beginning with the red ox with red mark to Anīkavant Agni.

सोमाय स्वराज्ञेऽनोवाहावनड्वाहवित्येतेषु सप्ताथैतेषां त्रयस्त्रयः समानरशनार्मुख्यस्यैवैषां चतुर्थी भवति

सोमाय स्वराज्ञेऽनोवाहावनड्वाहवित्येतेषु सप्ताथैतेषां त्रयस्त्रयः समानरशनार्मुख्यस्यैवैषां चतुर्थी भवति

Seven for those beginning with oxen carrying a cart for self-ruler Soma. Three each of these have a common cord. The fourth cord belongs to the foremost among these.

समानं कर्मा पर्यग्निकरणात्

समानं कर्मा पर्यग्निकरणात्

The procedure upto the carrying round of the firebrand is common.

पर्यग्निकृतानामेतेषां पशूनामूनविँशतिरुत्सृज्यन्त एकचत्वारिँ शतमतिशिष्यन्ते

पर्यग्निकृतानामेतेषां पशूनामूनविँशतिरुत्सृज्यन्त एकचत्वारिँ शतमतिशिष्यन्ते

Ninteen out of these animals around which the fire-brand has been carried are released; fortyone remain back.

द्विचत्वारिँशतमेषाँशासा भवन्त्यश्वेऽत्र द्वौ समासं गच्छतोऽथेतरेषां प्रतिपशु सम्पद्यन्त इन्द्रा ग्निभ्यामोजोदाभ्यामुष्टारविति

द्विचत्वारिँशतमेषाँशासा भवन्त्यश्वेऽत्र द्वौ समासं गच्छतोऽथेतरेषां प्रतिपशु सम्पद्यन्त इन्द्रा ग्निभ्यामोजोदाभ्यामुष्टारविति

For them there are fortytwo knives; two are required for the horse. For other animals there are respective cords. Two oxen for vigour-giving Indra-Agni these are said to be harnessed with a yoke.

प्रासङ्ग्यावेवैतावुक्तौ भवतोऽथैतस्मिञ्छल्मलिशर्च आशुपिष्टानि संयुत्येत्य्

प्रासङ्ग्यावेवैतावुक्तौ भवतोऽथैतस्मिञ्छल्मलिशर्च आशुपिष्टानि संयुत्येत्य्

One mixes the flour of rice growing fast in rainy season with the gum of Śalmalia Malabarica (and besmears the horse):

आशुकानामेवैतानि व्रीहीणां पिष्टानि शल्मलिश्लेष्मणा संयुतानि भवन्ति

आशुकानामेवैतानि व्रीहीणां पिष्टानि शल्मलिश्लेष्मणा संयुतानि भवन्ति

this flour of the rice of paddy growing fast in rainy season is mixed with the gum of Śalmalia Malabarica.

पृथक्प्रतिप्रस्थातारोऽवद्यन्ति

पृथक्प्रतिप्रस्थातारोऽवद्यन्ति

The Pratiprasthātr̥s take out the portions separaely.

तेषां मैत्रावरुणा एवानुब्रूयुश्चत्वार्येवैतानि प्रदानानि भवन्तीलुवर्दाय स्वाहा बलिवर्दाय स्वाहेति

तेषां मैत्रावरुणा एवानुब्रूयुश्चत्वार्येवैतानि प्रदानानि भवन्तीलुवर्दाय स्वाहा बलिवर्दाय स्वाहेति

The Maitrāvaruņas should recite verses in that behalf. “To Iluvarda Svāhā; to Balivarda Svāhā”:

सूर्याचन्द्र मसावेवैतावुक्तौ भवतोऽथाप्युदाहरन्ति संवत्सरो वा इलुवर्दः परिवत्सरो बलिवर्द इति

सूर्याचन्द्र मसावेवैतावुक्तौ भवतोऽथाप्युदाहरन्ति संवत्सरो वा इलुवर्दः परिवत्सरो बलिवर्द इति

These are said to be the sun and the moon. They also say, Iluvarda is the Saṁvatsara; Balivarda is the Parivatsara.

तस्य मूर्ध्नि जुहोति जुम्बकाय स्वाहेति

तस्य मूर्ध्नि जुहोति जुम्बकाय स्वाहेति

(The Adhvaryu) makes an offering of clarified butter over his head with the formula, “To Jumbaka Svāhā.”

किन्देवत्या उ खल्वियमाहुतिर्भवतीति

किन्देवत्या उ खल्वियमाहुतिर्भवतीति

To which divinity is this offering made?

वारुणीत्येव ब्रूयात्

वारुणीत्येव ब्रूयात्

To Varuṇa, one should say.

किकिदीविर्विदीगय इति

किकिदीविर्विदीगय इति

Kikidīvi and Vidīgaya :

विदिदिहीविकीदीह किकिदीविर्भवति

विदिदिहीविकीदीह किकिदीविर्भवति

Kikidīvi is vididihīvikīdi.²⁵

पृषत उअ पतङ्गो विदीगयोऽथैतान्पशूनुपाकरोत्याग्नेयमैन्द्रा ग्नमाश्विनमिति

पृषत उअ पतङ्गो विदीगयोऽथैतान्पशूनुपाकरोत्याग्नेयमैन्द्रा ग्नमाश्विनमिति

Vidīgaya is a spotted butterfly. (The Adhvaryu) dedicates these animals to Agni, Indra-Agni and Aśvins:

यमा एवैते छागाः समानयोनयो भवन्ति

यमा एवैते छागाः समानयोनयो भवन्ति

these goats are twins born of the same mother.

तेषामुक्तं चरणं यथैकादशिनानां पशूनां किन्देवत्या उ खल्वृतुपशवो भवन्तीत्यृतुदेवता इत्येतदेकम्

तेषामुक्तं चरणं यथैकादशिनानां पशूनां किन्देवत्या उ खल्वृतुपशवो भवन्तीत्यृतुदेवता इत्येतदेकम्

The procedure of their offering is similar to that of Aikādaśina animals.
Which are the divinities of the animals dedicated to the seasons? The seasons themselves are the divinities-this is one view.

अथापरम्

अथापरम्

Another view is:

आग्नेयाः प्रथमा ऐन्द्रा द्वितीया वैश्वदेवास्तृतीया मैत्रावरुणाश्चतुर्था बार्हस्पत्याः पञ्चमाः सावित्राः षष्ठाः संवत्सराय निवक्षस इति प्राजापत्याः ११

आग्नेयाः प्रथमा ऐन्द्रा द्वितीया वैश्वदेवास्तृतीया मैत्रावरुणाश्चतुर्था बार्हस्पत्याः पञ्चमाः सावित्राः षष्ठाः संवत्सराय निवक्षस इति प्राजापत्याः ११

the first ones are dedicated to Agni, the second ones to Indra, the third ones to Viśve Devas, the fourth ones to Mitra-Varuṇa, the fifth ones to Bṛhaspati, the sixth ones to Savitṛ and “those with sunken breast for Saṁvatsara” (TS V.6.23.1) to Prajāpati.

अथायं द्वादशाह उभयविधो भवत्यहीनो वा सत्त्रं वा

अथायं द्वादशाह उभयविधो भवत्यहीनो वा सत्त्रं वा

Now this Dvādaśāha is of two kinds-an Ahīna or a Sattra.

स यद्यु हैको दीक्षतेऽहीनो भवत्यथ यदि बहवः सत्त्रं यदि चैवाहीनो यदि च सत्त्रमुभयथैवोभयतोऽतिरात्रो भवत्यन्यतरतोऽतिरात्रा ह्यहीना भवन्त्युभयतोऽतिरात्राणि सत्त्राण्यादेशादेवोभयतोऽतिरात्रोऽहीनो भवत्यादेशात्तु सत्त्रमनतिरात्रं यथैतदग्निष्टोमायनँसारस्वतमयनं विश्वसृजामयनमिति

स यद्यु हैको दीक्षतेऽहीनो भवत्यथ यदि बहवः सत्त्रं यदि चैवाहीनो यदि च सत्त्रमुभयथैवोभयतोऽतिरात्रो भवत्यन्यतरतोऽतिरात्रा ह्यहीना भवन्त्युभयतोऽतिरात्राणि सत्त्राण्यादेशादेवोभयतोऽतिरात्रोऽहीनो भवत्यादेशात्तु सत्त्रमनतिरात्रं यथैतदग्निष्टोमायनँसारस्वतमयनं विश्वसृजामयनमिति

If only one person gets initiated, it is an Ahīna. If many, it is a Sattra. Whether it is an Ahīna or a Sattra, in both the cases it can have an Atirātra at both the ends. The Ahīna sacrifices have an Atirātra on either side; the Sattras have Atirātras on both sides. An Ahīna has an Atirātra on both sides only by specific injunction. A Sattra is without an Atirātra only by specific injunction, e.g. Agniṣṭomāyana, Sārasvata Ayana and Viśvasṛjām Ayana.

कथमु खल्वेषाँसन्निवापः स्यादिति

कथमु खल्वेषाँसन्निवापः स्यादिति

When are the fires of the Sattrins to be put together?

सावित्रेभ्यः प्रथमँसन्निवपेरन्

They should first put together for Savitr̥a offerings.

हुत्वा सावित्राणि विसमारोह्याग्निहोत्राणि जुहुयुरथ वायव्याय पशवे सन्निवपेरन्

हुत्वा सावित्राणि विसमारोह्याग्निहोत्राणि जुहुयुरथ वायव्याय पशवे सन्निवपेरन्

After having offered to Savitr̥, they should variously consign their fires into kindling woods, (make them descend) and offer the Agnihotras.

वायव्येनेष्ट्वा विसमारोह्यैवाग्निहोत्राणि जुहुयुरथ यदि दीक्षणीयायै सन्निवपेरँस्तेषां तत्सन्न्युप्तान्येव स्युर्व्युदवसानीयाद्द्व्यदवसायैव प्रतिवेशा यज्ञपुच्छानि कुर्वीरन्

वायव्येनेष्ट्वा विसमारोह्यैवाग्निहोत्राणि जुहुयुरथ यदि दीक्षणीयायै सन्निवपेरँस्तेषां तत्सन्न्युप्तान्येव स्युर्व्युदवसानीयाद्द्व्यदवसायैव प्रतिवेशा यज्ञपुच्छानि कुर्वीरन्

Then they should put the fires together for the animal-offering to Vāyu. After the offering to Vāyu they should variously consign the fires (should cause them to descend) and offer the Agnihotras.

कथमु खलु सन्दीक्षिता विष्णुक्रमान्क्रमेरन्निति

कथमु खलु सन्दीक्षिता विष्णुक्रमान्क्रमेरन्निति

When they put their fires together for the Dikṣaṇīyeṣṭi, the fires should remain put together until their dispersal. After having dispersed, they should remain in neighbourhood and accomplish the concluding rites. How should the Sattins, initiated together, take the Viṣṇu-strides?

महापाशाभिपरीता वा क्रमेरन्नपि वा पाशानभिसन्धित्वाभिक्रमः स्यादथाह क्रमस्वाथाह क्रमस्वेत्य्

महापाशाभिपरीता वा क्रमेरन्नपि वा पाशानभिसन्धित्वाभिक्रमः स्यादथाह क्रमस्वाथाह क्रमस्वेत्य्

They should stride being surrounded by a long rope; or there should be striding one after the other being variously fastened with cords.²⁵ One should say, “Do thou stride,” the next should say, “Do thou stride.”

अतिगुरुस्तथा कल्पः स्याद्यथो एतत्सूत्रं भवति षष्ठ्यामुपसद्युत्तरवेदिँ सन्निवपन्त्यपि वैकादश्यामित्यनग्निचय एवैतदुपपद्यते न साग्निचये

अतिगुरुस्तथा कल्पः स्याद्यथो एतत्सूत्रं भवति षष्ठ्यामुपसद्युत्तरवेदिँ सन्निवपन्त्यपि वैकादश्यामित्यनग्निचय एवैतदुपपद्यते न साग्निचये

Finally the most distant one. That should be the procedure.²⁵
The sūtra is: on the sixth Upasad day they construct the Uttaravedi; or on the eleventh day. This is possible when there is no piling up of the fire-altar, not in the Dvādaśāha charactrised by Agnicaya.

कथमु खल्वेषामहीनसन्ततिर्भवतीति

कथमु खल्वेषामहीनसन्ततिर्भवतीति

How is the continuity of the Ahīna-sacrifice achieved in respect of the various priests?

वसतीवरीणामभिग्रहणेनाध्वर्युः सन्तनोतीध्माबर्हिषोरुपकल्पनेन च पयसां विशासनेन च वाचो यम्येन ब्रह्मातिप्रैषेण होता पुनरभ्यासेन च सुब्रह्मण्ययोद्गाता यज्ञस्य पुनरालम्भेन यजमानः

वसतीवरीणामभिग्रहणेनाध्वर्युः सन्तनोतीध्माबर्हिषोरुपकल्पनेन च पयसां विशासनेन च वाचो यम्येन ब्रह्मातिप्रैषेण होता पुनरभ्यासेन च सुब्रह्मण्ययोद्गाता यज्ञस्य पुनरालम्भेन यजमानः

The Adhvaryu achieves it by the taking up of a part of the old Vasatīvarī-waters, the procuring of sacrificial grass and faggot and the direction in respect of the various milks; the Brahman by restraining speech; the Hotṛ by pronouncing the Atipraișa and the repetition; the Udgātṛ by the Subrahmaṇya and the sacrificer by reciting the fomula for “the reattainment of sacrifice.”

प्रचरन्त एवैतद्ध्रुवाज्यँसमाददतेऽथेमानि सवनानि बर्हीँषि सञ्चिनुयुस्

प्रचरन्त एवैतद्ध्रुवाज्यँसमाददतेऽथेमानि सवनानि बर्हीँषि सञ्चिनुयुस्

While performing the (concluding) rite they take up the clarified butter from the Dhruva. They should moreover collect together the entire sacrificial grass utilised for the pressings

तेषां महारात्र उत्थायाग्नीध्र आज्यानि गृह्णन्तो ज्वलयेरन्निति १२

तेषां महारात्र उत्थायाग्नीध्र आज्यानि गृह्णन्तो ज्वलयेरन्निति १२

when they get up at early dawn and take up clarified butter in the ladles; they should burn that grass.

कथमु खलु दिवा प्रातरनुवाकस्याह्न उपक्रमो भवतीति

कथमु खलु दिवा प्रातरनुवाकस्याह्न उपक्रमो भवतीति

How does the procedure of the (next) pressing day commence by resorting to Prātaranuvāka by day?

तत्पत्नीसंयाजान्तं वा हृदयशूलान्तं वाहः कृत्वा समुपनह्य राजानं काले वसतीवरीरभिगृह्याहीनसन्ततिं कृत्वा ग्रावोवायव्यँसम्प्रक्षाल्य द्रो णकलशे दशापवित्रे समवधायाग्नीध्रं द्रुत्वा समिद्द्धारा यन्त्य्

तत्पत्नीसंयाजान्तं वा हृदयशूलान्तं वाहः कृत्वा समुपनह्य राजानं काले वसतीवरीरभिगृह्याहीनसन्ततिं कृत्वा ग्रावोवायव्यँसम्प्रक्षाल्य द्रो णकलशे दशापवित्रे समवधायाग्नीध्रं द्रुत्वा समिद्द्धारा यन्त्य्

One should conclude the (preceding) day with the offering of the Patnīsamyājas or the discarding of the heart-pike, fasten (the bundles of) king Soma, take up a part of the old Vasatīvarī waters, achieve the continuity of the Ahīna sacrifice suitably, wash the pressing stones and wooden implements, put the woollen filter and the fringe into the wooden trough and move to the Āgnīdhra chamber. The bringers of firesticks depart.

आहृत्य समिध आहवनीय उपसादयन्ति

आहृत्य समिध आहवनीय उपसादयन्ति

Having fetched firesticks they put them down by the side of the Āhavanīya.

परिहृतासु वसतीवरीष्वाहूतायाँसुब्रह्मण्यायाँसवेशनीयाः समिधोऽभ्याधायेध्माबर्हिः सन्नह्य पयाँ सि विशिष्याग्निध्रं द्रुत्वाग्नीध्रे संवेशनरूपाणि कृत्वा प्रातःकर्मणा प्रतिपद्यते

परिहृतासु वसतीवरीष्वाहूतायाँसुब्रह्मण्यायाँसवेशनीयाः समिधोऽभ्याधायेध्माबर्हिः सन्नह्य पयाँ सि विशिष्याग्निध्रं द्रुत्वाग्नीध्रे संवेशनरूपाणि कृत्वा प्रातःकर्मणा प्रतिपद्यते

After the Vasatīvarī waters have been carried around, the Subrahmaṇya is invoked. The Adhvaryu puts on fire the firesticks related to approaching, fastens the sacrificial grass and faggot, gives directions in respect of the various milks, approaches the Āgnīdhra chamber and performs suitable rites and commences in the morning

प्रसिद्धेन महारात्रिकेण

प्रसिद्धेन महारात्रिकेण

the rite prescribed to be done at early dawn.

सिद्धमत ऊर्ध्वम्

सिद्धमत ऊर्ध्वम्

The subsequent procedure is as prescribed.

उपस्तम्भनं वा एतद्यज्ञस्य यदतिग्राह्याश्चक्रे पृष्ठानीति

उपस्तम्भनं वा एतद्यज्ञस्य यदतिग्राह्याश्चक्रे पृष्ठानीति

“The Atigrāhya cups are indeed the supporting pole, and Pr̥ṣṭhas the wheels (of a chariot).”

त्रिवृच्चैकविँशश्च चक्रे आग्नेय उपस्तम्भनम्पञ्चदशश्च त्रिणवश्च चक्रे ऐन्द्र उपस्तम्भनँसप्तदशश्च त्रयस्त्रिँशश्च चक्रे सौर्य उपस्तम्भनं यथो एतद्बौधायनस्य कल्पं वेदयन्ते निर्मन्थ्यो मन्त्रवान्भवतीत्याध्वर्यवा एवात्र मन्त्रा आवर्तन्ते नाग्निमन्थनीयाः

त्रिवृच्चैकविँशश्च चक्रे आग्नेय उपस्तम्भनम्पञ्चदशश्च त्रिणवश्च चक्रे ऐन्द्र उपस्तम्भनँसप्तदशश्च त्रयस्त्रिँशश्च चक्रे सौर्य उपस्तम्भनं यथो एतद्बौधायनस्य कल्पं वेदयन्ते निर्मन्थ्यो मन्त्रवान्भवतीत्याध्वर्यवा एवात्र मन्त्रा आवर्तन्ते नाग्निमन्थनीयाः

Trivṛt and Ekaviṁśa are the wheels, the Atigrāhya for Agni is the supporting pole; Pañcadasa and Triṇava are the wheels, that for Indra is the supporting pole; Saptadaśa and Trayastriṁśa are the wheels, that for Sūrya is the supporting pole. As for Baudhāyana’s view which they convey namely that the fire obtained by churning is characterised by the relevant formulas: only the formulas to be recited by the Adhvaryu²⁶ are employed here, not the verses to be recited at churning (by the Hotṛ).²⁷

स्वयमृतुयाजमेवैतदहर्भवति नैतदहरन्योन्यस्यर्तुयाजं यजतीति १३

स्वयमृतुयाजमेवैतदहर्भवति नैतदहरन्योन्यस्यर्तुयाजं यजतीति १३

On this day one recites the R̥tu-yajyā himself. One does not recite the Ṛtu-yājyā of another on this day.

आश्राव्याध्वर्युरन्यस्मै ग्रहं प्रदायैतेनैव यथेतमेत्य जघनेन हविर्धाने उपविश्यर्तुसम्प्रैषमुक्त्वोपोत्थाय हुत्वा व्यवनीय प्रदक्षिणमावृत्य यत्रायाक्षीत्तत्प्राङासीनो होतृभक्षं भक्षयेत्प्रत्यङ्ङासीनोऽध्वर्युभक्षम्पारुच्छेपीर्होता शँसति वालखिल्या मैत्रावरुणो विहरति वृषाकपिं ब्राह्मणाच्छँसी शँ सत्येवयामरुतमच्छावाकः

आश्राव्याध्वर्युरन्यस्मै ग्रहं प्रदायैतेनैव यथेतमेत्य जघनेन हविर्धाने उपविश्यर्तुसम्प्रैषमुक्त्वोपोत्थाय हुत्वा व्यवनीय प्रदक्षिणमावृत्य यत्रायाक्षीत्तत्प्राङासीनो होतृभक्षं भक्षयेत्प्रत्यङ्ङासीनोऽध्वर्युभक्षम्पारुच्छेपीर्होता शँसति वालखिल्या मैत्रावरुणो विहरति वृषाकपिं ब्राह्मणाच्छँसी शँ सत्येवयामरुतमच्छावाकः

Having made to announce, the Adhvaryu hands over the cup to somebody, returns by the same route by which he had gone, sits down to the rear of the Havirdhāna-carts, gives the Ṛtu-call, stands up, makes the offering, pours a part (into the Hotṛ’s goblet), turns by the right, sits down facing the east at the spot from where he recited the yajya and consumes the portion as the Hotṛ. Sitting facing the west, he consumes the portion as the Adhvaryu. The Hotṛ recites the Parucchepa verses; the Maitrāvaruṇa recites the Vālakhilya verses by intertwining; the Brāhmaṇācchaṁsin recites the Vṛṣākapi hymn; and the Acchāvāka recites the Evayāmarut hymn.

किङ्कर्मा तर्ह्यध्वर्युर्भवतीति प्रत्यागृणातीत्येव ब्रूयाद्या एता अध्वर्युरनुष्टुभ उद्धृत्याहरति ताश्चतस्रो गायत्र्यस्तास्तिस्रोऽनुष्टुभः

किङ्कर्मा तर्ह्यध्वर्युर्भवतीति प्रत्यागृणातीत्येव ब्रूयाद्या एता अध्वर्युरनुष्टुभ उद्धृत्याहरति ताश्चतस्रो गायत्र्यस्तास्तिस्रोऽनुष्टुभः

Then what does the Adhvaryu do? He utters the response, one should reply. The Anuṣṭubh verses which the Adhvaryu shifts become four Gāyatrī verses which are basically three Anuṣṭubh verses.

सोम राजन्नेह्यवरोहेत्येतस्यै गायत्र्यै पदमात्रेण राजानमुपावहरेत्

सोम राजन्नेह्यवरोहेत्येतस्यै गायत्र्यै पदमात्रेण राजानमुपावहरेत्

He should take down king Soma with soma rajan nehy avaroha one Pada of the Gāyatrī.

कथमु खलु दशममहर्भक्त्या सर्वचतुर्विँशं च भवति त्रिष्टोमं चान्यत्र तूष्णीँस्तोमादिति

कथमु खलु दशममहर्भक्त्या सर्वचतुर्विँशं च भवति त्रिष्टोमं चान्यत्र तूष्णीँस्तोमादिति

How does the tenth day become furnished with Stotras characterised by calculation by Caturviṁśastoma even though it is Triṣṭoma excepting the silent reciting?

चतुर्विँशो बहिष्पवमानः पञ्चदशं ब्रह्मसाम त्रयस्त्रिँशमग्निष्टोमसाम

चतुर्विँशो बहिष्पवमानः पञ्चदशं ब्रह्मसाम त्रयस्त्रिँशमग्निष्टोमसाम

The Bahiṣpavamāna is Caturviṁśa, the Brahmasāman is Pañcadasa and the Agniṣṭomasāman is Trayastri‍ṁśa.

तासामु ह नवागच्छन्ति

तासामु ह नवागच्छन्ति

Out of them (= thirtythree) nine (Stomas) go (to the fifteen).

ताश्चतुर्विँशतिः सम्पद्यन्त एतदेवापि दशममहर्भक्त्या सर्वचतुर्विँशं च भवति त्रिष्टोमं चान्यत्र तूष्णीँस्तोमादित्युपसृजन्मात्रे वत्सं धारयन्धरुणो धयन्निति

ताश्चतुर्विँशतिः सम्पद्यन्त एतदेवापि दशममहर्भक्त्या सर्वचतुर्विँशं च भवति त्रिष्टोमं चान्यत्र तूष्णीँस्तोमादित्युपसृजन्मात्रे वत्सं धारयन्धरुणो धयन्निति

So they become twentyfour. In this way the tenth day becomes characterised by twentyfour by calculation even though it is Tristoma excepting the silent reciting. “Let the milker, the supporter, holding the calf release it towards its mother:

किन्देवत्या उ खल्वियमाहुतिर्भवतीति

किन्देवत्या उ खल्वियमाहुतिर्भवतीति

“To which divinity is this offering made?

प्राजापत्येत्येव ब्रूयादिति १४

प्राजापत्येत्येव ब्रूयादिति १४

To Prajāpati, one should say.

अथेमं द्वादशाहं ग्रहाग्रैरेव प्रतिव्यूहामस्

अथेमं द्वादशाहं ग्रहाग्रैरेव प्रतिव्यूहामस्

Now we shall classify this Dvādaśāha in consonance with the priority of the Soma-cups.

अथेमं तस्य नवाहानि प्रतिव्यूहं गच्छन्ति यान्यन्यानि प्रायणीयोदयनीयाभ्यां दशमाच्चाह्नोऽथ छन्दोमास्

अथेमं तस्य नवाहानि प्रतिव्यूहं गच्छन्ति यान्यन्यानि प्रायणीयोदयनीयाभ्यां दशमाच्चाह्नोऽथ छन्दोमास्

Its nine days, excepting the Prāyaṇīya, the Udayanīya and the tenth day, need classification. There are the (three) Chandomas.

तत्षडेव

तत्षडेव

There remain six.

स्वस्थानो हि प्रथमस्त्रिरात्रो गायत्रीप्रातःसवने प्रथमे त्रिरात्रेऽष्टौ कृत्वोऽग्रे प्रथममुपाँश्वभिषवमभिषुणुयादेकादश कृत्वो द्वितीयं द्वादश कृत्वस्तृतीयम्महाँइन्द्रो नृवदा चर्षणिप्रा इत्येतया त्रिष्टुभा माहेन्द्रं गृह्णीयाददब्धेभिः सवितः पायुभिष्ट्वमित्येतया जगत्या सावित्रम्

स्वस्थानो हि प्रथमस्त्रिरात्रो गायत्रीप्रातःसवने प्रथमे त्रिरात्रेऽष्टौ कृत्वोऽग्रे प्रथममुपाँश्वभिषवमभिषुणुयादेकादश कृत्वो द्वितीयं द्वादश कृत्वस्तृतीयम्महाँइन्द्रो नृवदा चर्षणिप्रा इत्येतया त्रिष्टुभा माहेन्द्रं गृह्णीयाददब्धेभिः सवितः पायुभिष्ट्वमित्येतया जगत्या सावित्रम्

The first three days should be as they are. In the morning pressing all verses (in the Stotras and the Śastras) are in Gāyatrī metre²⁸ on the first three days. One should first do the pressing with the Upāṁśusavana stone eight times, eleven times at the second turn, twelve times at the third turn. The Adhvaryu should take up the draught for Mahendra with the Triṣṭubh verse mahān indro nṛvad à carṣaṇiprāḥ… that for Savitr̥ with the Jagatī verse adabdhebhiḥ savitaḥ pāyubhis tuam….

अष्टाकपालान्प्रातःसवनीयान्कुर्यादेकादशकपालान्माध्यन्दिनीयान्

अष्टाकपालान्प्रातःसवनीयान्कुर्यादेकादशकपालान्माध्यन्दिनीयान्

The cakes at the morning pressing should be on eight potsherds, at the Midday pressing on eleven potsherds

द्वादशकपालाँस्तृतीयसवनीयान्

द्वादशकपालाँस्तृतीयसवनीयान्

and at the third pressing on twelve potsherds.

वसुमद्गणेन गायत्रच्छन्दसा प्रातःसवनीयान्भक्षयेद्रुद्र वद्गणेन त्रिष्टुप्छन्दसा माध्यन्दिनीयान्

वसुमद्गणेन गायत्रच्छन्दसा प्रातःसवनीयान्भक्षयेद्रुद्र वद्गणेन त्रिष्टुप्छन्दसा माध्यन्दिनीयान्

One should partake of the goblets at the morning pressing with the formula, vasumadgaṇena gāyatracchandasā… at the Midday pressing with rudravadgaṇena triṣṭupchandasā…

आदित्यवद्गणेन जगतीच्छन्दसा तृतीयसवनीयानित्य्

आदित्यवद्गणेन जगतीच्छन्दसा तृतीयसवनीयानित्य्

and at the third pressing with adityavadgaṇena jagaticchandasā …

अथ जगतीप्रातःसवने द्वितीये त्रिरात्रे द्वादश कृत्वोऽग्रे प्रथममुपाँ श्वभिषवमभिषुण्यादष्टौ कृत्वो द्वितीयम्

अथ जगतीप्रातःसवने द्वितीये त्रिरात्रे द्वादश कृत्वोऽग्रे प्रथममुपाँ श्वभिषवमभिषुण्यादष्टौ कृत्वो द्वितीयम्

At the second set of three days the verses (in the Stotras and the Śastras) should be in Jagatī metre. One should press Soma with Upāṁśusavana stone for twelve times in the first turn, eight times in the second turn

एकादश कृत्वस्तृतीयम्महाँइन्द्रो य ओजसेत्येतया गायत्र्या माहेन्द्रं ग्रहं गृह्णीयाद्वाममद्य सवितरित्येतया त्रिष्टुभा सावित्रं द्वादशकपालान्प्रातःसवनीयान्कुर्यादष्टाकपालान्माध्यन्दिनीयान्

एकादश कृत्वस्तृतीयम्महाँइन्द्रो य ओजसेत्येतया गायत्र्या माहेन्द्रं ग्रहं गृह्णीयाद्वाममद्य सवितरित्येतया त्रिष्टुभा सावित्रं द्वादशकपालान्प्रातःसवनीयान्कुर्यादष्टाकपालान्माध्यन्दिनीयान्

and eleven times in the third turn. The Adhvaryu should take up the draught for Mahendra with the Gāyatrī verse mahān indro ya ojasā… ; that for Savitr̥ with the Triṣṭubh verse, vāmam adya savitar…. One should prepare the cakes on twelve potsherds at the morning pressing, on eight potssherds at the Midday pressing

एकादशकपालाँस्तृतीयसवनीयान्

एकादशकपालाँस्तृतीयसवनीयान्

and on eleven potsherds at the third pressing.

आदित्यवद्गणेन जगतीच्छन्दसा प्रातःसवनीयान्भक्षयेद्वसुमद्गणेन गायत्रच्छन्दसा माध्यन्दिनीयान्

आदित्यवद्गणेन जगतीच्छन्दसा प्रातःसवनीयान्भक्षयेद्वसुमद्गणेन गायत्रच्छन्दसा माध्यन्दिनीयान्

One should partake of the goblets at the morning pressing with the formula, adityavadgaṇena jagaticchandasă… at the Midday pressing with vasumadgaṇena gāyatracchandasā …

रुद्र वद्गणेन त्रिष्टुप्छन्दसा तृतीयसवनीयानित्यथ त्रिष्टुप्प्रातःसवने तृतीये त्रिरात्र एकादश कृत्वोऽग्रे प्रथममुपाँ श्वभिषवमभिषुणुयाद्द्वादश कृत्वो द्वितीयमष्टौ कृत्वस्तृतीयम्महाँइन्द्रो य ओजसेत्येतां गायत्रीं त्रिरभ्यावर्तयेदनुपयामां सा जगती सम्पद्यते

रुद्र वद्गणेन त्रिष्टुप्छन्दसा तृतीयसवनीयानित्यथ त्रिष्टुप्प्रातःसवने तृतीये त्रिरात्र एकादश कृत्वोऽग्रे प्रथममुपाँ श्वभिषवमभिषुणुयाद्द्वादश कृत्वो द्वितीयमष्टौ कृत्वस्तृतीयम्महाँइन्द्रो य ओजसेत्येतां गायत्रीं त्रिरभ्यावर्तयेदनुपयामां सा जगती सम्पद्यते

and at the third pressing with rudravadgaṇena triṣṭupchandasā…. At the third three days the verses (in the Stotras and Śastras) should be in the Triṣṭubh metre. In the first turn one should press Soma with the Upaṁśusavana stone eleven times, in the second turn twelve times and in the third turn eight times. The Adhvaryu should repeat the Gāyatri mahāñ indroya ojasā… three times without repeating the Upayāma-formula. That makes the Jagatī metre.

तया माहेन्द्रं गृह्णीयाधिरण्यपाणिमूतय इत्येतया गायत्र्या सावित्रम्

तया माहेन्द्रं गृह्णीयाधिरण्यपाणिमूतय इत्येतया गायत्र्या सावित्रम्

With it he should take up the draught for Mahendra. That for Savitr̥ with the Gāyatrī verse hiranyapāņim ūtaye.

एकादशकपालान्प्रातःसवनीयान्कुर्याद्द्वादशकपालान्माध्यन्दिनीयान्

एकादशकपालान्प्रातःसवनीयान्कुर्याद्द्वादशकपालान्माध्यन्दिनीयान्

One should prepare the cakes on eleven potsherds at the morning pressing, on twelve potsherds at the Middly pressing

अष्टाकपालाँस्तृतीयसवनीयान्

अष्टाकपालाँस्तृतीयसवनीयान्

and on eight potsherds at the third pressing.

रुद्र वद्गणेन त्रिष्टुप्छन्दसा प्रातःसवनीयान्भक्षयेदादित्यवद्गणेन जगतीच्छन्दसा माध्यन्दिनीयान्

रुद्र वद्गणेन त्रिष्टुप्छन्दसा प्रातःसवनीयान्भक्षयेदादित्यवद्गणेन जगतीच्छन्दसा माध्यन्दिनीयान्

One should partake of the goblets at the morning pressing with the formula, rudravadgaṇena tristupachandasăā at the midday pressing with adityavadgaṇena jagaticchandasā …

वसुमद्गणेन गायत्रच्छन्दसा तृतीयसवनीयानिति १५

वसुमद्गणेन गायत्रच्छन्दसा तृतीयसवनीयानिति १५

and at the third pressing with vasumadgaṇena gayatracchandasā….

अथायं वैषुवतो लभेत मासगणानामित्येक आहुः सप्तदश दीक्षा द्वादशोपसदो वैषुवतं त्रिँशत्तमं कथमु खलु गोआयुभ्याँस्तोमा भवन्तीति

अथायं वैषुवतो लभेत मासगणानामित्येक आहुः सप्तदश दीक्षा द्वादशोपसदो वैषुवतं त्रिँशत्तमं कथमु खलु गोआयुभ्याँस्तोमा भवन्तीति

Now this sacrifice to be performed on the Viṣuvat day assumes the character of month-so they say: seventeen Dīkṣā-days, twelve Upasad-days and the thirtieth day is the Viṣuvat. Which Stomas are to be applied to the Stotras in Go and Āyus sacrifices?

गोर्नु खलु पञ्चदशो बहिष्पवमानस्तिवृन्त्याज्यानि सर्वसप्तदशं माध्यन्दिनँ सवनँसर्वैकविँशं तृतीयस्वनँसोक्थ्यम्

गोर्नु खलु पञ्चदशो बहिष्पवमानस्तिवृन्त्याज्यानि सर्वसप्तदशं माध्यन्दिनँ सवनँसर्वैकविँशं तृतीयस्वनँसोक्थ्यम्

For the Go sacrifice the Bahiṣpavamāna has Pañcadaśa Stomas, the Ājyastotras are Trivṛt; the midday pressing has Saptadaśa Stomas for all Stotras; the third pressing has Ekaviṁśa Stomas for all Stotras; including the Ukthya Stotras.

अथायोस्त्रिवृद्बहिष्पवमानः पञ्चदशान्याज्यानि सर्वसप्तदशं माध्यन्दिनँसवनँ सर्वैकविँशं तृतीयसवनँसोक्थ्यम्

अथायोस्त्रिवृद्बहिष्पवमानः पञ्चदशान्याज्यानि सर्वसप्तदशं माध्यन्दिनँसवनँ सर्वैकविँशं तृतीयसवनँसोक्थ्यम्

Now for the Āyus: the Bahiṣpavamāna has Trivṛt Stoma; the Ājyastotras have Pañcadaśa Stomas; the midday pressing has Saptadaśa Stomas for all Stotras; the third pressing has Ekaviṁśa Stomas for all Stotras together with the Ukthyastotras.

अथेमौ विश्वजिदभिजितावग्निष्टोमौ सत्त्रगतौ भवतः

अथेमौ विश्वजिदभिजितावग्निष्टोमौ सत्त्रगतौ भवतः

The Viśvajit and Abhijit-the Agniṣṭoma sacrifices are a part of a Sattra.

के नु खल्वेतयो स्तोमा भवन्तीत्यभि जिन्नु खलु त्र्युदयश्चतुरावृत्तोऽथ विश्वजिच्चतुरुदयस्त्र्यावृत्तः

के नु खल्वेतयो स्तोमा भवन्तीत्यभि जिन्नु खलु त्र्युदयश्चतुरावृत्तोऽथ विश्वजिच्चतुरुदयस्त्र्यावृत्तः

Which are the Stomas of their Stotras? Abhijit has three formulations and four repetitions of Stomas.²⁹ Viśvajit has four formulations and three repetitions of Stomas.³⁰

कथमु खल्वेकविँशतिगर्भो भवतीत्यभिजितमुपेत्य पृष्ठ्यँषडहमुपेयुरथ त्रीन्परःसाम्नोऽथ वैषुवतमथ त्रीन्प्रत्यक्साम्नोऽथावृत्तं पृष्ठ्यँषडहमथ विश्वजितं कथमु खलु गोआयुषी विहृते जानीयादिति

कथमु खल्वेकविँशतिगर्भो भवतीत्यभिजितमुपेत्य पृष्ठ्यँषडहमुपेयुरथ त्रीन्परःसाम्नोऽथ वैषुवतमथ त्रीन्प्रत्यक्साम्नोऽथावृत्तं पृष्ठ्यँषडहमथ विश्वजितं कथमु खलु गोआयुषी विहृते जानीयादिति

How does (the Abhijit sacrifice) become characterised with the Ekaviṁśa stoma being covered? Having performed the Abhijit, they go through the Pr̥ṣṭhyā Ṣaḍaha, then the three Paraḥsāman sacrifices (with increasing Stomas), then the Viṣuvat, then the three Pratyakṣāman sacrifices (with decreasing Stomas), then the Pr̥ṣṭhyā Ṣaḍaha in a reverse order and then the Viśvajit. How should one manage the intertwined Go and Ayus sacrifices?

पुरस्तादभिजितो गामुपेयात्स्वस्थान एवायुर्भवतीति

पुरस्तादभिजितो गामुपेयात्स्वस्थान एवायुर्भवतीति

One should perform the Go before the Abhijit; the Ayus sacrifice should be in its place.

कियन्तो नु खलु गवामयनेऽग्निष्टोमा भवन्तीति

कियन्तो नु खलु गवामयनेऽग्निष्टोमा भवन्तीति

How many Agniṣṭomas are there in the Gavām Ayana?

ज्योतिरग्निष्टोमस्त्रिवृदग्निष्टोमो विश्वजिदभिजितावग्निष्टोमौ वैषुवतं दशममहर्महाव्रतमिति सप्तेति ह वा इदं गवामयनं प्रज्ञातस्तोमं ब्रुवते

ज्योतिरग्निष्टोमस्त्रिवृदग्निष्टोमो विश्वजिदभिजितावग्निष्टोमौ वैषुवतं दशममहर्महाव्रतमिति सप्तेति ह वा इदं गवामयनं प्रज्ञातस्तोमं ब्रुवते

Jyotiragniṣṭoma, Trivṛd Agniṣṭoma, Viśvajit and Abhijit—the two Agniṣṭomas, Viṣuvat, the tenth day and the Mahāvrata-these are seven. They understand this Gavām Ayana as having discerned Stomas.

तस्य होत्तरं पक्ष आवृत्तं भवति यदन्यद्गोआयुभ्यां च दशरात्राच्च

तस्य होत्तरं पक्ष आवृत्तं भवति यदन्यद्गोआयुभ्यां च दशरात्राच्च

Its latter wing is reversed except Go, Āyus and Daśaratra.

त्र्यनीकानत्रावृत्तान्ग्रहान्गृह्णीयात् १६

त्र्यनीकानत्रावृत्तान्ग्रहान्गृह्णीयात् १६

Herein the Tryanika draughts should be taken in a reverse order.

अथेमा द्वात्रिँशतमेकादशिन्यो गवामयने

अथेमा द्वात्रिँशतमेकादशिन्यो गवामयने

Now there are thirtytwo Ekādaśinī rites in Gavām Ayana.

तेषां पूर्वस्मिन्पक्षसि षोडश निष्ठीयन्ते सप्तदश एकादशिन्यै बार्हस्पत्यो वैषुवते सवनीयः सम्पद्यते

तेषां पूर्वस्मिन्पक्षसि षोडश निष्ठीयन्ते सप्तदश एकादशिन्यै बार्हस्पत्यो वैषुवते सवनीयः सम्पद्यते

Out of these sixteen are performed during the first wing. The seventeenth Ekādaśinī dedicated to Bṛhaspati takes the place of the Savanīya sacrifice in the Vișuvat.

तस्य नवाहान्यपशुकान्यतिरिच्यन्त इति

तस्य नवाहान्यपशुकान्यतिरिच्यन्त इति

In this (Dasarātra) nine days are left without animals:

कतमानि खल्विमान्यहानि भवन्तीति

कतमानि खल्विमान्यहानि भवन्तीति

which are these nine days? (They are :)

पृष्ठ्यस्य षडहस्योत्तराणि त्रीणि त्रयश्छन्दोमा दशममहर्महाव्रतमुदयनीयोऽतिरात्र इत्यभिप्लवाश्चाक्षीयन्ति च तदङ्गिरसामयनमिति

पृष्ठ्यस्य षडहस्योत्तराणि त्रीणि त्रयश्छन्दोमा दशममहर्महाव्रतमुदयनीयोऽतिरात्र इत्यभिप्लवाश्चाक्षीयन्ति च तदङ्गिरसामयनमिति

the last three days of Pr̥ṣṭhyā Ṣaḍaha, three Chandoma days, tenth day, Mahāvrata and Udayanīya Atirātra.

All Abhiplava Ṣaḍahas and the days to complete the Sattra make the Angirasām Ayana :

पृष्ठ्यानामत्र स्थानेऽभिप्लवानेव दधाति

पृष्ठ्यानामत्र स्थानेऽभिप्लवानेव दधाति

here one replaces the Pr̥ṣṭhyā Ṣaḍahas by Abhiplava Ṣaḍahas.

पृष्ठ्याश्चाक्षीयन्ति च तदादित्यानामयनमित्यभिप्लवानामत्र स्थाने पृष्ठ्यानेव दधात्यग्निष्टोमाश्चाक्षीयन्ति च तत्प्रजापतेरयनमित्युभयेषामत्र पृष्ठ्याभिप्लवानाँ स्थानेऽग्निष्टोमानेव दधात्य्

पृष्ठ्याश्चाक्षीयन्ति च तदादित्यानामयनमित्यभिप्लवानामत्र स्थाने पृष्ठ्यानेव दधात्यग्निष्टोमाश्चाक्षीयन्ति च तत्प्रजापतेरयनमित्युभयेषामत्र पृष्ठ्याभिप्लवानाँ स्थानेऽग्निष्टोमानेव दधात्य्

The Pr̥ṣṭhyā Sadahas and the days to complete the Sattra make the Ādityānām Ayana : here one replaces the Abhiplava Saḍahas by Pṛsthya Ṣaḍahas. Agniṣṭoma and the days to complete the Sattra make Prajāpater Ayana: one sets the Agniṣṭomas in both the Pr̥ṣṭhyā and Abhiplava Ṣaḍahas.

आघाटीभिः पिञ्छोलाभिः कर्करीकाभिरित्याघाट्योऽह कोलोष्ठा भवन्ति

आघाटीभिः पिञ्छोलाभिः कर्करीकाभिरित्याघाट्योऽह कोलोष्ठा भवन्ति

(The wives sit around the Udgātṛ) taking cymbals, flutes and lutes: the cymbals are known by the word koloṣṭha.³¹

पिञ्छोला उ ह वीणाकाणभ्रशा वीणा उ कर्करीकास्

पिञ्छोला उ ह वीणाकाणभ्रशा वीणा उ कर्करीकास्

The flutes are known by the word vīņākāṇabhraśa.³² Lutes are known by the word vīņā.

तं काल एव शस्त्र्यातृणत्तीत्यातृन्द्यादित्येवेदमुक्तं भवति १७

तं काल एव शस्त्र्यातृणत्तीत्यातृन्द्यादित्येवेदमुक्तं भवति १७

(The Prince) holding the weapon (bow and arrow) pricks (the piece of leather) at the proper time. He should prick it through, so is it said.

अथ वै भवति

अथ वै भवति

It is said,

ब्रह्मवादिनो वदन्ति स त्वै यजेत योऽग्निष्टोमेन यजमानोऽथ सर्वस्तोमेन यजेतेति

ब्रह्मवादिनो वदन्ति स त्वै यजेत योऽग्निष्टोमेन यजमानोऽथ सर्वस्तोमेन यजेतेति

“The experts in Vedic lore say, after having performed the Agniṣṭoma (on the first day) one performs the Atirātra) involving the chanting with all Stomas (on the second day).”³³

चत्वारि पञ्चदशान्याज्यानि

चत्वारि पञ्चदशान्याज्यानि

The four Ajyastotras are with Pañcadasa Stoma.

तौ द्वौ त्रिँशद्वर्गौ

तौ द्वौ त्रिँशद्वर्गौ

तयोरितरस्मिँस्त्रिँशद्वर्गे तिस्र उपास्यति

तयोरितरस्मिँस्त्रिँशद्वर्गे तिस्र उपास्यति

In the latter set of thirty Stomas he inserts three verses;

तौ द्वौ त्रिणवत्रयस्त्रिँशौ

तौ द्वौ त्रिणवत्रयस्त्रिँशौ

they become the two-Triņava and Trayastriṁśa.

गायत्रं पूर्वेऽहन्साम भवति त्रैष्टुभमुत्तर इति होतुराज्यमेतानि सम्पादयेदेवमेवोत्तरेऽह्नि होतुरेवाज्ये

गायत्रं पूर्वेऽहन्साम भवति त्रैष्टुभमुत्तर इति होतुराज्यमेतानि सम्पादयेदेवमेवोत्तरेऽह्नि होतुरेवाज्ये

On the preceding day the Sāman is based on Gāyatrī verses; on the succeeding day on Triṣṭubh verses. Thus one should ascertain the Ajyastotra related to the Hotṛ’s Śastra (on the first day). In this manner one should ascertain the Ājyastotra related to the Hotṛ’s Śastra on the next day.

अथास्यैषा सहस्रतम्यन्यतएनी कण्डूकृतोपकॢप्ता भवतीति

अथास्यैषा सहस्रतम्यन्यतएनी कण्डूकृतोपकॢप्ता भवतीति

The one thousandth cow is procured which has a white spot on any one side of her back and desirous of coupling:

सँसेवितेत्येवेदमुक्तं भवति

सँसेवितेत्येवेदमुक्तं भवति

Enjoyed by a bull; so is it said.

कस्मिन्नु खलु काले लक्ष्मणां पष्ठौहीं वार्त्रघ्नीं दद्यादिति

कस्मिन्नु खलु काले लक्ष्मणां पष्ठौहीं वार्त्रघ्नीं दद्यादिति

At what time should the sacrificer give away the spotted heifer killing the enemies?

सङ्ग्रामं जित्वा राजन्य एनां दद्यात्

सङ्ग्रामं जित्वा राजन्य एनां दद्यात्

After having won a battle the king should give her away.

कथमु खलु गर्गत्रिरात्रेणर्तुमुखेषु विहृतेन यजेतेत्याषाढे वा श्रावणे वा पक्षेऽग्निष्टोमेन वा यजेत

कथमु खलु गर्गत्रिरात्रेणर्तुमुखेषु विहृतेन यजेतेत्याषाढे वा श्रावणे वा पक्षेऽग्निष्टोमेन वा यजेत

How should one perform the Garga Trirātra in components at the openings of seasons? One should perform the Agniṣṭoma”³⁴ in the (bright) half of Aṣāḍha or Śrāvana.

तत्पत्नीसंयाजान्तं वा हृदयशूलान्तं वाहः कृत्वा समुपनह्य राजानं काले वसतीवरीरभिगृह्याहीनसन्ततिं कृत्वा ग्रावोवायव्यँसम्प्रक्षाल्य द्रो णकलशे दशापवित्रे समवधायाग्नीध्रं द्रुत्वा समिद्धारा यन्त्याहृत्य समिध आहवनीय उपसादयन्ति

तत्पत्नीसंयाजान्तं वा हृदयशूलान्तं वाहः कृत्वा समुपनह्य राजानं काले वसतीवरीरभिगृह्याहीनसन्ततिं कृत्वा ग्रावोवायव्यँसम्प्रक्षाल्य द्रो णकलशे दशापवित्रे समवधायाग्नीध्रं द्रुत्वा समिद्धारा यन्त्याहृत्य समिध आहवनीय उपसादयन्ति

He should finish the sacrifice with Patnīsamyājas or with the discarding of the heart-spike. He should tie up Soma (= bundles), add (a part of old Vasatīvarī waters to new) Vasatīvarī waters at the proper time, accomplish the continuity of the Ahīna sacrifice, wash the pressing stones and wooden goblets, put the woollen filter and the fringe into the wooden trough and move to the Āgnīdhra chamber. The firestick-fetchers go out. They fetch firesticks and put them down by the side of the Āhavanīya.

परिहृतासु वसतीवरीष्वाहूतायाँसौब्रह्मण्यायाँसंवेशनीयाः समिधोऽभ्याधायेध्माबर्हिः सन्नह्याविशिष्य पयाँस्युपवसन्त्यथ श्वो भूते सवनेष्ट्या यजेत

परिहृतासु वसतीवरीष्वाहूतायाँसौब्रह्मण्यायाँसंवेशनीयाः समिधोऽभ्याधायेध्माबर्हिः सन्नह्याविशिष्य पयाँस्युपवसन्त्यथ श्वो भूते सवनेष्ट्या यजेत

The Vasatīvarī waters are carried around; Subrahmaṇya is invoked. The Adhvaryu puts on the fire the firesticks in relation to sleeping at night, fastens the sacrificial grass and faggot; he does not give directions regarding the various milks. They keep waiting. Next day he performs the Savaneṣṭi.

तत स्तम्बयजुर्हरति

तत स्तम्बयजुर्हरति

Herein he does not carry the Stambayajus.

स एवमेवाहरहर्वसतीवरीः परिहरमाणश्चतुरो मासः सवनेष्ठ्या यजते

स एवमेवाहरहर्वसतीवरीः परिहरमाणश्चतुरो मासः सवनेष्ठ्या यजते

In this way, carrying around the Vasatīvarī waters every day, he goes on performing the Savaneṣṭi for four months.

नाग्निहोत्रं जुहोति न दर्शपूर्णमासाभ्यां यजतेऽथ चतुर्षु मासेषु पर्यवेतेषु परिहृतासु वसतीवरीष्वाहूतायाँ सुब्रह्मण्यायामहरहः संवेशनीयाः समिधोऽभ्याधायेध्माबर्हिः सन्नह्य पयाँसि विशिष्योपवसन्ति १८

नाग्निहोत्रं जुहोति न दर्शपूर्णमासाभ्यां यजतेऽथ चतुर्षु मासेषु पर्यवेतेषु परिहृतासु वसतीवरीष्वाहूतायाँ सुब्रह्मण्यायामहरहः संवेशनीयाः समिधोऽभ्याधायेध्माबर्हिः सन्नह्य पयाँसि विशिष्योपवसन्ति १८

He does not offer the Agnihotra, nor does he perform the Full-moon and New-moon sacrifices. After four months have passed, one carries around Vasatīvarī waters; Subrahmaṇyā is invoked, firesticks in relation to sleeping at night are put on the fire; sacrificial grass and faggot are fastened; instructions in respect of milks are given, and they keep waiting.

अथ श्वो भूत उक्थ्येन यजते

अथ श्वो भूत उक्थ्येन यजते

Next day one performs the Ukthya sacrifice.

तत्तथैव पत्नीसंयाजान्तं वा हृदयशूलान्तं वाहः कृत्वा समुपनह्य राजानं काले वसतीवरीरभिगृह्याहीनसन्ततिं कृत्वा ग्रावोवायव्यँसम्प्रक्षाल्य द्रो णकलशे दशापवित्रे समवधायाग्नीध्रं द्रुत्वा समिद्धारा यन्त्याहृत्य समिध आहवनीय उपसादयन्ति

तत्तथैव पत्नीसंयाजान्तं वा हृदयशूलान्तं वाहः कृत्वा समुपनह्य राजानं काले वसतीवरीरभिगृह्याहीनसन्ततिं कृत्वा ग्रावोवायव्यँसम्प्रक्षाल्य द्रो णकलशे दशापवित्रे समवधायाग्नीध्रं द्रुत्वा समिद्धारा यन्त्याहृत्य समिध आहवनीय उपसादयन्ति

He concludes the sacrifice ending with the offering of Patnīsaṁyājas or with the discarding of the heart-spike, fastens the Soma (-bundles), adds (old Vasatīvarī waters to the new) Vasatīvarī waters, accomplishes the continuity of the Ahīna sacrifice, washes the pressing stones and wooden goblets, puts the woollen filter and the fringe into the wooden trough, and moves to the Āgnīdhra chamber. The firestick-fetchers leave. Having brought fire- sticks, they put them down by the side of the Āhavanīya.

परिहृतासु वस्तीवरीष्वाहूतायाँसुब्रह्मण्यायाँसंवेशनीयाः समिधोऽभ्याधायेध्माबर्हिः सन्नह्याविशिष्य पयाँस्युपवसन्त्यथ श्वो भूते सवनेष्ट्या यजते

परिहृतासु वस्तीवरीष्वाहूतायाँसुब्रह्मण्यायाँसंवेशनीयाः समिधोऽभ्याधायेध्माबर्हिः सन्नह्याविशिष्य पयाँस्युपवसन्त्यथ श्वो भूते सवनेष्ट्या यजते

Vasatīvarī waters are carried around. Subrahmaṇyā is invoked; firesticks in relation to sleeping at night are put on fire; sacrificial grass and faggot are fastened; no instructions are given in respect of milks; and they keep waiting. Next day he performs the Savaneṣṭi;

तत्र तथैव न स्तम्बयजुर्हरति

तत्र तथैव न स्तम्बयजुर्हरति

herein he does not carry the Stambayajus as he did not carry before.

स एवमेवाहरहर्वसीवरीः परिहरमाणोऽपराँश्चतुरो मासः सवनेष्ट्या यजते

स एवमेवाहरहर्वसीवरीः परिहरमाणोऽपराँश्चतुरो मासः सवनेष्ट्या यजते

In this way, carrying around Vasatīvarī waters every day, he goes on performing the Savaneṣṭi for four months.

नैवाग्निहोत्रं जुहोति न दर्शपूर्णमासाभ्यां यजतेऽथ चतुर्षु मासेषु पर्यवेतेषु परिहृतासु वसतीवरीष्वाहूतायाँ सुब्रह्मण्यायामहरहः संवेशनीयाः समिधोऽभ्याधायेध्माबर्हिः सन्नह्य पयाँसि विशिष्योपवसन्त्यथ श्वो भूतेऽतिरात्रेण यजते सयज्ञपुच्छेनाथैताँसहस्रतमीं प्राचीं वोदीचीं वावर्तयँस्तया विहारं चात्मानं च न व्यवेयादिति १९

नैवाग्निहोत्रं जुहोति न दर्शपूर्णमासाभ्यां यजतेऽथ चतुर्षु मासेषु पर्यवेतेषु परिहृतासु वसतीवरीष्वाहूतायाँ सुब्रह्मण्यायामहरहः संवेशनीयाः समिधोऽभ्याधायेध्माबर्हिः सन्नह्य पयाँसि विशिष्योपवसन्त्यथ श्वो भूतेऽतिरात्रेण यजते सयज्ञपुच्छेनाथैताँसहस्रतमीं प्राचीं वोदीचीं वावर्तयँस्तया विहारं चात्मानं च न व्यवेयादिति १९

He does not offer Agnihotra, nor does he perform the Full-moon and the New-moon sacrifices. After four months have passed, Vasatīvarī waters are carried around, Subrahmaṇyā is invoked, firesticks are put on fire in relation to sleeping at night every day, sacrificial grass and faggot are tied up, instructions in respect of the milks are given, and they keep waiting. Next day one performs the Atirātra together with “tail of sacrifice” (= concluding rites).

While turning the one thousandth cow towards the east or north, one should not allow her to pass between the sanctuary of fires and self.

किन्दक्षिणा उ खल्वहीना भवन्तीत्यहर्गणोऽहर्गणः सहस्रदक्षिणः स्यादित्येतदेकम्

किन्दक्षिणा उ खल्वहीना भवन्तीत्यहर्गणोऽहर्गणः सहस्रदक्षिणः स्यादित्येतदेकम्

What should be the Dakṣiņās at the Ahīna sacrifices? In each Ahargaṇa sacrifice a thousand cows should be given as Dakṣiņa-this is one view.

एकैकमहः सहस्रदक्षिणँस्यादित्येतदेकं द्वादशशतदक्षिणँस्यादित्येतदेकं यथाश्रद्धदक्षिणँस्यादित्येतदपरमादेशादेवैतस्मिन्नतिरात्रे सहस्रमनुविहितं ददाति

एकैकमहः सहस्रदक्षिणँस्यादित्येतदेकं द्वादशशतदक्षिणँस्यादित्येतदेकं यथाश्रद्धदक्षिणँस्यादित्येतदपरमादेशादेवैतस्मिन्नतिरात्रे सहस्रमनुविहितं ददाति

On each day of the Ahargaṇa a thousand cows should be given-this is one view. On each day a hundred and twelve cows should be given this is one view. One should give Dakṣiņās according to his will —this is another view. Only by specific instructions one gives away in this Atirātra a thousand cows in order.

द्विरात्रप्रभृतयोऽहीना भवन्त्यैकादशरात्रादथेमान्यहीनाभिपरीतानि सत्त्राणि भवन्ति यथैतत्संवत्सरगर्भ एकादशरात्र उभयविधो हि भरतद्वादशाहो द्वादशाग्निष्टोमा रथन्तरसामानः

द्विरात्रप्रभृतयोऽहीना भवन्त्यैकादशरात्रादथेमान्यहीनाभिपरीतानि सत्त्राणि भवन्ति यथैतत्संवत्सरगर्भ एकादशरात्र उभयविधो हि भरतद्वादशाहो द्वादशाग्निष्टोमा रथन्तरसामानः

The Ahīna sacrifices begin with the Dvirātra and end with the Ekädasarātra. There are certain Sattras seized by the Ahīnas, e.g. Ekādaśarātra bearing the notion of the Samvatsarasattra. The Bharatadvādaśāha is of two kinds. There are twelve Agniṣṭomas having Rathantarasāman as the Pṛṣṭhastotra.

स ह भरतद्वादशाहोऽथोद्यत्स्तोमेषु त्रिवृत्प्रथममहः स्यात्पञ्चदशं द्वितीयँ सप्तदशं तृतीयमेकविँशं चतुर्थमितीन्न्वेकम्

स ह भरतद्वादशाहोऽथोद्यत्स्तोमेषु त्रिवृत्प्रथममहः स्यात्पञ्चदशं द्वितीयँ सप्तदशं तृतीयमेकविँशं चतुर्थमितीन्न्वेकम्

This is called the Bharatadvādaśāha. In the case of the rising numbers of stomas of Stotras the first day (of the Catūrātra) should be Trivṛt, the second Pañcadaśa, the third Saptadaśa, and the fourth Ekaviṁśa. This is one view.

अथापरस्त्रिवृत्प्रथमस्याह्नः प्रातःसवनं पञ्चदशं माध्यन्दिनँसवनँसप्तदशं तृतीयसवनम्

अथापरस्त्रिवृत्प्रथमस्याह्नः प्रातःसवनं पञ्चदशं माध्यन्दिनँसवनँसप्तदशं तृतीयसवनम्

The second is: the morning pressing of the first day should be Trivṛt, the midday pressing Pañcadasa, and the third pressing Saptadaśa.

अथ द्वितीयस्याह्नः पञ्चदशं प्रातःसवनँसप्तदशं माध्यन्दिनँसवनमेकविँशं तृतीयसवनम्

अथ द्वितीयस्याह्नः पञ्चदशं प्रातःसवनँसप्तदशं माध्यन्दिनँसवनमेकविँशं तृतीयसवनम्

On the second day the morning pressing should be Pañcadaśa, the midday pressing Saptadaśa and the third pressing Ekaviṁśa.

अथ तृतीयस्याह्नः सप्तदशं प्रातःसवनमेकविँशं माध्यन्दिनँसवनं त्रिणवं तृतीयसवनम्

अथ तृतीयस्याह्नः सप्तदशं प्रातःसवनमेकविँशं माध्यन्दिनँसवनं त्रिणवं तृतीयसवनम्

On the third day the morning pressing should be Saptadaśa, the midday pressing Ekaviṁśa, the third pressing Triṇava.

अथ चतुर्थस्याह्न एकविँशं प्रातःसवनं त्रिणवं माध्यन्दिनँसवनं त्रयस्त्रिँ शं तृतीयसवनम् २०

अथ चतुर्थस्याह्न एकविँशं प्रातःसवनं त्रिणवं माध्यन्दिनँसवनं त्रयस्त्रिँ शं तृतीयसवनम् २०

On the fourth day the morning pressing should be Ekaviṁśa, the midday pressing Triṇava, and the third pressing Trayastriṁśa.

अथेम औपसदाः पुरोडाशाः शूर्पादानप्रभृतय आप्यान्ताः

अथेम औपसदाः पुरोडाशाः शूर्पादानप्रभृतय आप्यान्ताः

Now these cakes to be offered at the Upasads are to be prepared with the formulas employed in the rites beginning with the taking of the winnowing basket and ending with the pouring down of the wash water for the Āpyas.

स्रुवाहुत्या चैनान्सह सकृज्जुहुयादौपमन्यवीयेन कल्पेनाग्नेयानेककपालान्

स्रुवाहुत्या चैनान्सह सकृज्जुहुयादौपमन्यवीयेन कल्पेनाग्नेयानेककपालान्

One should offer them in one attempt together with the offering of the spoonful. He should offer the cakes on one potsherd to Agni with the procedure laid down by Aupamanyava.

अनुसरस्वति प्राञ्चो यान्तीत्याहवनीयसकाशाच्छम्यां प्रास्येत्

अनुसरस्वति प्राञ्चो यान्तीत्याहवनीयसकाशाच्छम्यां प्रास्येत्

They proceed towards the east along the stream of the river Sarasvatī. One should throw the yoke-halter from the side of the Āhavanīya.

सा यत्र निपतेत्तद्गार्हपत्यस्यायतनँस्यात्प्राचीनं तत आहवनीयोऽथ यद्यपर्याणा अप उपाधिगच्छेयुरपोनप्त्रीयं चरुं तृतीयसवनीयानामनुनिर्वाप्यं कुर्युरथोपोत्तरेद्युः समाप्यत्वेव शम्यां प्रास्येत्

सा यत्र निपतेत्तद्गार्हपत्यस्यायतनँस्यात्प्राचीनं तत आहवनीयोऽथ यद्यपर्याणा अप उपाधिगच्छेयुरपोनप्त्रीयं चरुं तृतीयसवनीयानामनुनिर्वाप्यं कुर्युरथोपोत्तरेद्युः समाप्यत्वेव शम्यां प्रास्येत्

The spot where it would fall down should be the place for the Gārhapatya. The Āhavanīya should be to its east. If they meet waters which are unavoidable, cooked rice to Apam Napät should be offered subsequent to the offering of the Savanīyapuroḍāśas at the third pressing. Having crossed waters at a shallow place³⁵ one should throw the yoke-halter.

त्र्यहा भवन्ति पञ्चाहा भवन्तीत्यभिप्लवानामेवैतेऽपच्छेदा भवन्त्यष्टमेऽह्नि वाजपेय इति

त्र्यहा भवन्ति पञ्चाहा भवन्तीत्यभिप्लवानामेवैतेऽपच्छेदा भवन्त्यष्टमेऽह्नि वाजपेय इति

“Three days are to be observed, five days are to be observed”-these are the components of the Abhiplava Ṣaḍaha.³⁶
The Vājapeya is to be performed on the eighth day.

तत्र यदेव सुत्याभिपरीतं वाजपेयिकं कर्म तत्कुर्याद्

तत्र यदेव सुत्याभिपरीतं वाजपेयिकं कर्म तत्कुर्याद्

One should go through that part of the Vājapeya which is attached to the Soma-pressing.

अथेदँसँसदामयनमच्छन्दोमं भवतीति

अथेदँसँसदामयनमच्छन्दोमं भवतीति

This Saṁsadām Ayana is void of Chandomas.

विज्ञायत उ खल्वस्य छन्दोमभक्तयश्चतुर्विँशं चतुश्चत्वारिँशमष्टाचतुर्विँ शमिति २१

विज्ञायत उ खल्वस्य छन्दोमभक्तयश्चतुर्विँशं चतुश्चत्वारिँशमष्टाचतुर्विँ शमिति २१

It is said, the distributions of the Chandomas are the Caturviṁśastoma, Catuścatvāriṁśastoma and Aṣṭācatvāriṁśastoma.

अथायमतिरात्र उभयविधो भवत्यहीनो वैकाहो वापि तु खल्वस्याहीनस्यैव रूपं द्वादशोपसदोऽनेकमहरभिविधत्तेऽथैकाहस्यैव रूपं सकृद्वसतीवरीर्गृह्णाति सकृत्पशूनुपाकरोत्येकं क्रतुकरणं समयाविषिते सूर्ये हिरण्येन षोडशिन स्तोममुपाकरोतीत्यर्धास्तमित इत्येवेदमुक्तं भवति

अथायमतिरात्र उभयविधो भवत्यहीनो वैकाहो वापि तु खल्वस्याहीनस्यैव रूपं द्वादशोपसदोऽनेकमहरभिविधत्तेऽथैकाहस्यैव रूपं सकृद्वसतीवरीर्गृह्णाति सकृत्पशूनुपाकरोत्येकं क्रतुकरणं समयाविषिते सूर्ये हिरण्येन षोडशिन स्तोममुपाकरोतीत्यर्धास्तमित इत्येवेदमुक्तं भवति

Now this Atirātra is of two kinds Ahīna or Ekāha. The character of the Ahīna is: There are twelve Upasad days, and the Atirätra goes on over a day. The character of the Ekāha Atirātra is: one takes the Vasatīvarī waters once, and dedicates the animals at one time. The Kratukaraṇa formula is to be employed once. “The Adhvaryu introduces the Stotra related to the Șoḍasi cup by means of a piece of gold when the sun has half set”: when it has half set, so is it said.

तस्य चेदनुपाकृत आदित्योऽभ्यस्तमियाद्गार्हपत्ये तिस्रः स्रुवाहुतीर्जुहुयाद्भूर्भुवः सुवरित्यथ यस्योक्थ्येऽतिरिच्येतातिरात्रं कुर्वीतेत्यतिक्रान्ताः खल्वस्य दीक्षोपसदोऽतिक्रान्तं क्रतुकरणमतिक्रान्तँषोडशिनो ग्रहणम्

तस्य चेदनुपाकृत आदित्योऽभ्यस्तमियाद्गार्हपत्ये तिस्रः स्रुवाहुतीर्जुहुयाद्भूर्भुवः सुवरित्यथ यस्योक्थ्येऽतिरिच्येतातिरात्रं कुर्वीतेत्यतिक्रान्ताः खल्वस्य दीक्षोपसदोऽतिक्रान्तं क्रतुकरणमतिक्रान्तँषोडशिनो ग्रहणम्

If the sun sets while the Stotra is not yet introduced, he should offer three spoonfuls on the Gārhapatya with bhūḥ bhuvaḥ and suvaḥ. “One whose Soma remains excessive in the Ukthya sacrifice should perform the Atiratra”: in his case the Dīkṣā days and the Upasad days have already passed over; the Kratukaraṇa formula is passed over; and the taking up of the Șoḍaśi draught is also passed over.

अथ तदानीमेव षोडशिपात्रमुपकल्प्य तिसृभिरृग्भिर्गृह्णीयादथैतेन पुरस्ताद्रा त्रिपर्यायेभ्यश्चरेत्

अथ तदानीमेव षोडशिपात्रमुपकल्प्य तिसृभिरृग्भिर्गृह्णीयादथैतेन पुरस्ताद्रा त्रिपर्यायेभ्यश्चरेत्

One should at the very moment procure the Ṣoḍaśi cup, and take up the Ṣoḍaśi draught with three verses,³⁷ and offer it before the nocturnal rounds.

तत्रैवमेव सम्प्रैषः प्रतिप्रस्थातराग्रयणतृतीयं गुदतृतीयानि जाघनीः पृषदाज्यं गोपायाग्नीदाश्विनं ते द्विकपालँ शृतमप्यपररात्रेऽस्त्विति

तत्रैवमेव सम्प्रैषः प्रतिप्रस्थातराग्रयणतृतीयं गुदतृतीयानि जाघनीः पृषदाज्यं गोपायाग्नीदाश्विनं ते द्विकपालँ शृतमप्यपररात्रेऽस्त्विति

At that time the call should be, “O Pratiprasthātṛ, do you keep an eye on the third portion of the Āgrayaṇa vessel, the third part of anus of each of the animals, the tails, and the Pṛṣadājya, O Agnīdh, let the cake on two potsherds for the Aśvins be cooked and kept ready in the latter part of night.”

कस्मिन्नु खलु काल आश्विनो द्विकपालो निरुप्यत इति

कस्मिन्नु खलु काल आश्विनो द्विकपालो निरुप्यत इति

At what time is paddy for the cake on two potsherds to the Aśvins poured out?

तार्तीयसवनिकैर्वा पुरोडाशैः सहापि वा पुरस्तादुत्तमस्य रात्रिपर्यायस्य

तार्तीयसवनिकैर्वा पुरोडाशैः सहापि वा पुरस्तादुत्तमस्य रात्रिपर्यायस्य

Along with the Savanīyapuroḍāśas for the third pressing or before the last nocturnal round.

त्रिवृद्वै स्तोमानामवमस्त्रिवृत्परम इत्यतिरात्रब्राह्मणमेवैतद्भवत्यथेयँ सौत्रामणिकी सुरा पादकिण्वा वा भवत्यपि वा पञ्चिका

त्रिवृद्वै स्तोमानामवमस्त्रिवृत्परम इत्यतिरात्रब्राह्मणमेवैतद्भवत्यथेयँ सौत्रामणिकी सुरा पादकिण्वा वा भवत्यपि वा पञ्चिका

“Trivṛt is the first among the Stomas, Trivṛt the last”³⁸ -this Brāhmaṇa-injunction relates to the Atirātra.

“The Surā to be prepared for the Sautrāmani contains the grains as one fourth part or one fifth part,

शष्पाणि च तोक्माणि चेति

शष्पाणि च तोक्माणि चेति

sprouting grass and young blades” :

यवानामु ह शष्पाणि भवन्ति व्रीहीणामु ह तोक्माणि माषास्तु नग्नहुरथायं कारोतरो दारुमयो वा वैदलो वा मृन्मयो वा चर्मणा त्वेवाभिविदि स्यादयँसुतासुतीति

यवानामु ह शष्पाणि भवन्ति व्रीहीणामु ह तोक्माणि माषास्तु नग्नहुरथायं कारोतरो दारुमयो वा वैदलो वा मृन्मयो वा चर्मणा त्वेवाभिविदि स्यादयँसुतासुतीति

The sprouting grass is of barley and young blades are of paddy. Beans are intended for fermentation. Now this filtering basket is wooden or of split bamboo or earthen; it has however a leather spread over it. This (sacrificer) is one who has pressed Sorna and who has also filtered wine.

सुतमु हास्यामुत्र भवत्यासुतमु हास्येह भवत्यथास्मिन्दाक्षायणयज्ञे कुर्यादुपाँशुयाजमिति २२

सुतमु हास्यामुत्र भवत्यासुतमु हास्येह भवत्यथास्मिन्दाक्षायणयज्ञे कुर्यादुपाँशुयाजमिति २२

The pressing leads him to the younder world; the filtering of wine grants him welfare here. Now in this Dākṣāyaṇayajña one should offer the Upāṁśuyāja.

अथास्यामेकादशिन्यां यूपाहुतिस्तन्त्रं याग्नौ हूयतेऽथाव्रश्चनजा सञ्चारिणी

अथास्यामेकादशिन्यां यूपाहुतिस्तन्त्रं याग्नौ हूयतेऽथाव्रश्चनजा सञ्चारिणी

Now in this Ekādaśinī the offering of clarified butter related to the cutting of the sacrificial post which is to be offered on the fire is to be offered combinedly. The offering which pertains to the cutting of the tree is of course a separate one.

सँस्पर्शकं कर्म तद्भवत्यग्निष्ठां प्रथमस्याश्रिँ सकृदाहन्याद्द्विर्द्वितीयस्य त्रिस्तृतीयस्यैवमेवेतरेषामनुपूर्वं छेदनज्ञायाय चाथ वेदिविमानं दशानां च रथाक्षाणामेकादशानां च पदानामष्टाङ्गुलस्य च चतुर्विँशं भागमाददीत

सँस्पर्शकं कर्म तद्भवत्यग्निष्ठां प्रथमस्याश्रिँ सकृदाहन्याद्द्विर्द्वितीयस्य त्रिस्तृतीयस्यैवमेवेतरेषामनुपूर्वं छेदनज्ञायाय चाथ वेदिविमानं दशानां च रथाक्षाणामेकादशानां च पदानामष्टाङ्गुलस्य च चतुर्विँशं भागमाददीत

That action concerns direct touching. One should strike once the corner of the post facing the fire in respect of the first tree; twice of the second; thrice of the third; in this manner serially also of the other trees for isolation. Now the measuring of the Vedi. One should take up the twenty-fourth part of the total length of ten axles of a chariot, eleven Padas and eight Angulas.

स प्रक्रमः स्यात्

स प्रक्रमः स्यात्

This is the Prakrama.

तेन वेदिं विमिमीताथेमावुपस्थावानौ चतुरङ्गुलमात्रेण विकृष्टतमौ स्याताम्

तेन वेदिं विमिमीताथेमावुपस्थावानौ चतुरङ्गुलमात्रेण विकृष्टतमौ स्याताम्

One should measure the Vedi with this measurement. The two neighbouring posts (standing on both sides of the central post) should be at a distance of four Aṅgulas (from the central post).

अथेतरे रथाक्षान्तराला एव स्युरित्यथ वै भवत्युपरसम्मितां मिनुयात्पितृलोककामस्येति

अथेतरे रथाक्षान्तराला एव स्युरित्यथ वै भवत्युपरसम्मितां मिनुयात्पितृलोककामस्येति

The others should each be at a distance of the axle of a chariot. It is indeed said, “For one desiring to attain the Pitr̥loka one should erect the eleven posts by the variation of the height of a post to be buried underground”³⁹ :

यावत्यग्निष्ठस्योपर तावन्मात्रा इतरे भवन्ति

यावत्यग्निष्ठस्योपर तावन्मात्रा इतरे भवन्ति

The other posts should be of the height equal to the height of the post standing in front of the fire excluding the part to be buried.

चषालसम्मितामिन्द्रि यकामस्येति यावदग्निष्ठस्य रशना तावन्मात्रा इतरे भवन्ति

चषालसम्मितामिन्द्रि यकामस्येति यावदग्निष्ठस्य रशना तावन्मात्रा इतरे भवन्ति

“For one desiring power their height should be equal to its height excluding the Caṣāla.”³⁹ For others the height should be equal to the point of the cord wound round.

सर्वान्समान्प्रतिष्ठाकामस्येति सर्वान्समान्प्रतिष्ठाकामस्य करोति

सर्वान्समान्प्रतिष्ठाकामस्येति सर्वान्समान्प्रतिष्ठाकामस्य करोति

“For the sacrificer desiring stability one should make all equal in height.”³⁹ One should prepare all posts equal in height for one desiring stability.

ये त्रयो मध्यमास्तान्समान्पशुकामस्येति तान्समान्पशुकामस्य करोति

ये त्रयो मध्यमास्तान्समान्पशुकामस्येति तान्समान्पशुकामस्य करोति

“For the sacrificer desiring cattle one should prepare the middle three as equal.”³⁹ One should make them equal in height for one desiring cattle.

व्यतिषजेदितरानिति स एवमेव दक्षिणमुत्तरमित्यष्टौ यूपान्व्यतिषजत्यथ वै भवति

व्यतिषजेदितरानिति स एवमेव दक्षिणमुत्तरमित्यष्टौ यूपान्व्यतिषजत्यथ वै भवति

“He should interlink the others.” In this very manner he should interlink the eight posts-first the southern one, then the northern one. It is indeed said,

यं कामयेत प्रमायुकः स्यादिति गर्तमितं तस्य मिनुयादुत्तरार्ध्यं वर्षिष्ठमथ ह्रसीयाँसमित्युत्तरार्ध्यमत्र वर्षिष्ठं मिनोति दक्षिणार्ध्यं ह्रसीयाँसम्

यं कामयेत प्रमायुकः स्यादिति गर्तमितं तस्य मिनुयादुत्तरार्ध्यं वर्षिष्ठमथ ह्रसीयाँसमित्युत्तरार्ध्यमत्र वर्षिष्ठं मिनोति दक्षिणार्ध्यं ह्रसीयाँसम्

“In respect of one whom he thinks that he may die, one should erect the posts in the manner of the funeral place, the northern one as the highest and (the southern one) as the lower one.³⁹ He erects the northern one to be the highest, and the southern one to be the lower one.

एष वै गर्तमिद्यस्यैवं मिनोति ताजक्प्रमीयत इति ब्राह्मणं दक्षिणार्ध्यं वर्षिष्ठं मिनुयात्सुवर्गकामस्याथ ह्रसीयाँसमिति २३

एष वै गर्तमिद्यस्यैवं मिनोति ताजक्प्रमीयत इति ब्राह्मणं दक्षिणार्ध्यं वर्षिष्ठं मिनुयात्सुवर्गकामस्याथ ह्रसीयाँसमिति २३

This is the pattern of the funeral place. The sacrificer for whom one erects in this manner, expires instantly,” so is it said. “For the sacrificer desiring heaven, one should erect the southern one to be the highest, (the northern one) as the lower one.”³⁹

अङ्गुष्ठपर्वमात्रेणाङ्गुष्ठपर्वमात्रेणोत्तरमुत्तरं यूपँह्रसीयाँसं मिनुयादपि वा यूपावटानामेवैता मात्रा अतिखनेद्कथमु खलु यूपावटाँ श्च परिलिखतो यूपाँश्चोच्छ्रयतः पशूँश्चोपाकुर्वतः सञ्चरी स्यादित्यन्तरेणाग्निष्ठं चोपस्थावानं चोपातीत्य जघनेनोत्तरवेदिं परिक्रम्यान्तरेणाग्निष्ठं चैवोपस्थावानं चोपातीत्यैकैकं परिलिखेद्वोच्छ्रयेद्वोपाकुर्याद्वापि वा यंयं परिलिखेद्वोच्छ्रयेद्वोपाकुर्याद्वा तन्तं न व्यवेयाद्दक्षिणेन दक्षिणमुत्तरेणोत्तरम्

अङ्गुष्ठपर्वमात्रेणाङ्गुष्ठपर्वमात्रेणोत्तरमुत्तरं यूपँह्रसीयाँसं मिनुयादपि वा यूपावटानामेवैता मात्रा अतिखनेद्कथमु खलु यूपावटाँ श्च परिलिखतो यूपाँश्चोच्छ्रयतः पशूँश्चोपाकुर्वतः सञ्चरी स्यादित्यन्तरेणाग्निष्ठं चोपस्थावानं चोपातीत्य जघनेनोत्तरवेदिं परिक्रम्यान्तरेणाग्निष्ठं चैवोपस्थावानं चोपातीत्यैकैकं परिलिखेद्वोच्छ्रयेद्वोपाकुर्याद्वापि वा यंयं परिलिखेद्वोच्छ्रयेद्वोपाकुर्याद्वा तन्तं न व्यवेयाद्दक्षिणेन दक्षिणमुत्तरेणोत्तरम्

One should erect each northern post successively lower by the phalanx of the thumb. Alternatively one should dig out the holes for the posts successively deeper by that measure. Or while laying down the lying post (upasaya) one may adjust those measurements. What should be the route[^1-1695] of one tracing around the holes for posts, erecting the posts and dedicating the animals? One should pass between the post in front of the fire and its neighbouring post, pass around along the rear of the Uttaravedi, pass between the post in front of the fire and the (second) neighbour- ing post, and trace around the holes one by one, erect the posts one by one, and dedicate the animals one by one. Or one should not pass along the south of the southern one and along the north of the northern one, (the hole) which one may trace around (the post) which one may erect and (the animal) which one may dedicate.

अपि वा सर्वानेवाग्रेण यूपान्परीत्यैकैकं परिलिखेद्वोच्छ्रयेद्वोपाकुर्याद्वा

अपि वा सर्वानेवाग्रेण यूपान्परीत्यैकैकं परिलिखेद्वोच्छ्रयेद्वोपाकुर्याद्वा

Or having gone around along the front of all posts, he should trace around the holes for posts one by one, erect the posts one by one and dedicate the animals one by one.

व्यतिषङ्गं तेन पूर्वाः सम्पद्यन्त एवं व्यतिषक्तानामेवैतेषां पशूनां पञ्च दक्षिणार्ध्यान्पशूनुपक्रम्यैव स्थापयेयुर्

व्यतिषङ्गं तेन पूर्वाः सम्पद्यन्त एवं व्यतिषक्तानामेवैतेषां पशूनां पञ्च दक्षिणार्ध्यान्पशूनुपक्रम्यैव स्थापयेयुर्

Thereby they act facing east so as to be connected mutually. Out of these animals mutually connected, one should begin with the five southern animals and make them stand.

वारुणं प्रथममत्यानयेयुरथानुपूर्वमितरान्

वारुणं प्रथममत्यानयेयुरथानुपूर्वमितरान्

The animal to Varuṇa should be first carried beyond; successively the others.

अन्तरेण चात्वालोत्करावुदङ्ङुपनिष्क्रम्य प्रस्थान्वा निहन्युरपि वा मण्डलीकृतांस्तेषां वपा उत्खिद्याहरेयुर्यथा वपाभिर्विहारं चात्मानं च न व्यवेयुरथायं पात्नीवतोऽङ्गुष्ठपर्वमात्रेणोत्तरार्ध्याद्यूपाद्ध्रसीयान्स्यादपि वा यथाब्राह्मणमवाङ्नाभिमचषालमनवस्तीर्णम्

अन्तरेण चात्वालोत्करावुदङ्ङुपनिष्क्रम्य प्रस्थान्वा निहन्युरपि वा मण्डलीकृतांस्तेषां वपा उत्खिद्याहरेयुर्यथा वपाभिर्विहारं चात्मानं च न व्यवेयुरथायं पात्नीवतोऽङ्गुष्ठपर्वमात्रेणोत्तरार्ध्याद्यूपाद्ध्रसीयान्स्यादपि वा यथाब्राह्मणमवाङ्नाभिमचषालमनवस्तीर्णम्

Having led towards the north between the Cātvāla and the rubbish-heap, they should immolate them in the same order or circularly arranged. Their omenta should be extracted out and should be brought in such a way that the omenta do not intervene between the sanctuary of fires and himself. The post for the Pātnīvata animal should be shorter by a phalanx of the thumb than the northern post. Or it may be, as prescribed in the Brāhmaṇa, with its navel below, without the Caṣāla and not strewn.

अथेदँसर्पाणामयनँस्तोमतो विकृतं भवत्यथेदं विश्वसृजामयनं कथमिदानीन्तनेषु स्यादिति

अथेदँसर्पाणामयनँस्तोमतो विकृतं भवत्यथेदं विश्वसृजामयनं कथमिदानीन्तनेषु स्यादिति

The Sarpāṇām Ayana is characterised with Stotras having modified Stomas.

How is the Viśvasṛjām Ayana possible with the present generation?

शतं दीक्षाः शतमुपसदः सहस्रं प्रसुतः २४

शतं दीक्षाः शतमुपसदः सहस्रं प्रसुतः २४

There should be a hundred Dikṣa-days, a hundred Upasad-days and a thousand pressing days.

अथेदं कुण्डपायिनामयनमग्निहोत्रपूर्वमेके ब्रुवते सोमपूर्वमुपयन्ति

अथेदं कुण्डपायिनामयनमग्निहोत्रपूर्वमेके ब्रुवते सोमपूर्वमुपयन्ति

Some teachers understand this Kuṇḍapāyinām Ayana as beginning with Agnihotra-offering. Others understand it as commencing with Soma-sacrifice.

तत्पत्नीसंयाजान्तं वा हृदयशूलान्तं वाहः कृत्वा समुपनह्य राजानं काले वसतीवरीरभिगृह्याहीनसन्ततिं कृत्वा ग्रावोवायव्यँसम्प्रक्षाल्य द्रो णकलशे दशापवित्रे समवधायाग्नीध्रं द्रुत्वा समिद्धारा यन्त्य्

तत्पत्नीसंयाजान्तं वा हृदयशूलान्तं वाहः कृत्वा समुपनह्य राजानं काले वसतीवरीरभिगृह्याहीनसन्ततिं कृत्वा ग्रावोवायव्यँसम्प्रक्षाल्य द्रो णकलशे दशापवित्रे समवधायाग्नीध्रं द्रुत्वा समिद्धारा यन्त्य्

The Arambhaṇīya day should be concluded with Patnīsaṁyājas or the discarding of the heart-spike; Soma (-bundles) should be fastened, (old) Vasatīvarī waters should be added to the water, the continuity of the Ahīna-sacrifice should be formally accomplished, pressing stones and wooden goblets should be washed, the woollen filter and the fringe should be put into the wooden trough, and they should move to the Āgnīdhra-chamber. The firestick-fetchers proceed.

आहृत्य समिध आहवनीय उपसादयन्ति

आहृत्य समिध आहवनीय उपसादयन्ति

Having fetched fire-sticks, they put them down by the side of the Āhavanīya.

परिहृतासु वसतीवरीष्वाहूतायाँसुब्रह्मण्यायाँसंवेशनीयाः समिधोऽभ्याधायेध्माबर्हिः सन्नह्याविशिष्य पयाँस्युपवसन्त्यथ श्वो भूत आमावास्येन हविषा यजते

परिहृतासु वसतीवरीष्वाहूतायाँसुब्रह्मण्यायाँसंवेशनीयाः समिधोऽभ्याधायेध्माबर्हिः सन्नह्याविशिष्य पयाँस्युपवसन्त्यथ श्वो भूत आमावास्येन हविषा यजते

Vasatīvarī wates are carried around, the Subrahmaṇyā is invoked, the fire-sticks relating to the sleeping at night are offered, sacrificial grass and faggot are tied, no instructions are given pertaining to the milks, and they keep waiting. Next day the Adhvaryu performs the New-moon sacrifice.

तत्र न स्तम्बयजुर्हरति

तत्र न स्तम्बयजुर्हरति

Herein he does not carry the Stambayajus.

त एवमेवाहरहर्वसतीवरीः परिहरमाणा अष्टाविँशतिमहान्यामावास्येन हविषा यजन्ते

त एवमेवाहरहर्वसतीवरीः परिहरमाणा अष्टाविँशतिमहान्यामावास्येन हविषा यजन्ते

In this way carrying around the Vasatīvarī waters every day, they go on performing the New-moon sacrifice for twenty-eight days.

नाग्निहोत्राणि जुह्वति न पौर्णमासीं यजन्ते

नाग्निहोत्राणि जुह्वति न पौर्णमासीं यजन्ते

They do not offer Agnihotra; nor do they perform the Full-moon sacrifice.

स यत्र तृतीयसवने धिष्णियान्विहरति तदजस्रं मार्जालीयं करोति

स यत्र तृतीयसवने धिष्णियान्विहरति तदजस्रं मार्जालीयं करोति

When one spreads fires on the Dhiṣṇiyas for the third pressing, he keeps the fire on the Mārjālīya Dhiṣṇiya lasting.

समासन्नेषु हविःषु गार्हपत्ये करम्भपात्राण्यभि पर्यग्नि कृत्वा तैर्मार्जालीये प्रचरति

समासन्नेषु हविःषु गार्हपत्ये करम्भपात्राण्यभि पर्यग्नि कृत्वा तैर्मार्जालीये प्रचरति

After the oblations have been placed within the altar, he carries a firebrand around the Karambha-pots over the Gārhapatya, and offers them on the Mārjälīya fire.

गार्हपत्य एव पिण्डपितृयज्ञँश्रपयित्वा तेन मार्जालीय एव प्रचरति

गार्हपत्य एव पिण्डपितृयज्ञँश्रपयित्वा तेन मार्जालीय एव प्रचरति

Having cooked rice for the Pindapitṛyajña over the Gārhapatya, he offers it on the Marjaliya fire.

प्रतिपूरुषमुवेवैषां प्रवरान्प्रवृणीत एकैकस्यैवैषां त्रयस्त्रयः पिण्डास्

प्रतिपूरुषमुवेवैषां प्रवरान्प्रवृणीत एकैकस्यैवैषां त्रयस्त्रयः पिण्डास्

The Adhvaryu should pronounce the Pravaras of each of the (five)⁴⁰ participants. For each one there are three balls (of cooked rice).

ते पञ्चदश

ते पञ्चदश

They number fifteen.

महापितृयज्ञे स्तीर्णं बर्हिर्भवति न वेदिमालिखति न स्तम्बयजुर्हरति नाज्यानि गृह्णीते

महापितृयज्ञे स्तीर्णं बर्हिर्भवति न वेदिमालिखति न स्तम्बयजुर्हरति नाज्यानि गृह्णीते

In the Mahāpitṛyajña the sacrificial grass is already spread (within the altar); the Adhvaryu does not dig out the altar; he does not carry the Stambayajus, he does not take up clarified butter (into the ladles).

स यत्र तृतीयसवने धिष्णियान्विहरति तदजस्रं मार्जालीयं करोति

स यत्र तृतीयसवने धिष्णियान्विहरति तदजस्रं मार्जालीयं करोति

When he spreads fires over the Dhiṣṇiyas for the third pressing, he keeps the Mārjālīya fire lasting.

समासन्नेषु हविःषु गार्हपत्ये महापितृयज्ञहवीँषि श्रपयित्वा तैर्मार्जालीये प्रचरेदाहवनीये मारुत्या प्रचरेदन्तमेवावभृथः परीयाद्वितृतीया वेदिर्भवति प्रक्रमाणामु ह तृतीयं नवमस्तु भूमेर्भागो भवतीति २५

समासन्नेषु हविःषु गार्हपत्ये महापितृयज्ञहवीँषि श्रपयित्वा तैर्मार्जालीये प्रचरेदाहवनीये मारुत्या प्रचरेदन्तमेवावभृथः परीयाद्वितृतीया वेदिर्भवति प्रक्रमाणामु ह तृतीयं नवमस्तु भूमेर्भागो भवतीति २५

After the oblations have been placed within the altar, having cooked the oblations for the Mahāpitṛyajña over the Gārhapatya, he offers them on the Mārjālīya fire. He offers (the Āmikṣā) for the Maruts on the Āhavanīya. The Avabhṛtha rite should be gone through. The Vedi is one third in area. One third of a Prakrama should be adopted. The ground covered is the ninth part.

अथ पञ्चहविषमिष्टिमिष्ट्वान्वहं पुनरावृत्तमेकैकेन हविषा यजेतैकं चेद्द्वे वा हविषी पर्यवेते स्यातामथ संवत्सरः समाप्येत कथं तत्र कुर्यादिति

अथ पञ्चहविषमिष्टिमिष्ट्वान्वहं पुनरावृत्तमेकैकेन हविषा यजेतैकं चेद्द्वे वा हविषी पर्यवेते स्यातामथ संवत्सरः समाप्येत कथं तत्र कुर्यादिति

Having performed the Iṣṭi of five oblations, one should go on repeating the Iṣṭi by offering successively one oblation each day. Supposing the year comes to a conclusion after one or two oblations have been offered, how should one act?

प्रतिकृष्यैतस्य पक्षस्य पञ्चहविषमिष्टिं निर्वपेदथ संवत्सरतमेऽह्नि पञ्चहविः स्यादिति

प्रतिकृष्यैतस्य पक्षस्य पञ्चहविषमिष्टिं निर्वपेदथ संवत्सरतमेऽह्नि पञ्चहविः स्यादिति

He should bring the fortnight to a close and perform the Iṣṭi of five oblations. Thus the Işţi of five oblations will take place on the last day of the year.

प्रथमे द्वादशाहेऽग्निं चिन्वीतेति

प्रथमे द्वादशाहेऽग्निं चिन्वीतेति

“In the first Dvādaśāha sacrifice one should pile up the fire”:

प्रथमे द्वादशाहेऽग्निं चिन्वानश्चतुरहं प्रथमयोपसदा गच्छेच्चतुरहं मध्यमयाष्टाहोनँसंवत्सरमुत्तमयाथेतराँश्चतुरहोनाँ श्चतुरहोनानेकैकया चतुरश्चतुरो मासान्प्रत्याददीत

प्रथमे द्वादशाहेऽग्निं चिन्वानश्चतुरहं प्रथमयोपसदा गच्छेच्चतुरहं मध्यमयाष्टाहोनँसंवत्सरमुत्तमयाथेतराँश्चतुरहोनाँ श्चतुरहोनानेकैकया चतुरश्चतुरो मासान्प्रत्याददीत

one, who is going to pile up fire in the first Dvādaśäha sacrifice, should perform the first Upasad rite for four days, the middle one for four days, and the last one for a year less by eight days. In regard to the other years each less by four days, one should adjust the Upasads with four months each less by four days.

चतुरहं प्रथमयोपसदा गच्छेच्चतुरहं मध्यमया चतुरहमुत्तमयापि वा चतुरश्चतुर एव मासानेकैकयोपसदा गच्छेदित्युत्तमे द्वादशाहेऽग्निं चिन्वीतेत्युत्तमे द्वादशाहेऽग्निं चिन्वानोऽष्टाहोनँसंवत्सरं प्रथमयोपसदा गच्छेच्चतुरहं मध्यमया चतुरहमुत्तमयाथेतराँश्चतुरहोनानेकैकया चतुरश्चतुरहोनान्मासान्प्रत्याददीत

चतुरहं प्रथमयोपसदा गच्छेच्चतुरहं मध्यमया चतुरहमुत्तमयापि वा चतुरश्चतुर एव मासानेकैकयोपसदा गच्छेदित्युत्तमे द्वादशाहेऽग्निं चिन्वीतेत्युत्तमे द्वादशाहेऽग्निं चिन्वानोऽष्टाहोनँसंवत्सरं प्रथमयोपसदा गच्छेच्चतुरहं मध्यमया चतुरहमुत्तमयाथेतराँश्चतुरहोनानेकैकया चतुरश्चतुरहोनान्मासान्प्रत्याददीत

For four days one should perform the first Upasad, next four days the middle one and the next four days the last one. Or one may perform each Upasad rite for each four months. “One should pile up the fire in the last Dvādašāha”: one who is going to pile up the fire in the last Dvādasäha sacrifice, should go on performing the first Upasad rite for a year less by eight days, four days the middle one, and four days the last one. In regard to the other years each one less by four days, one should adjust the Upasads with four months each less by four days.

चतुरहं प्रथमयोपसदा गच्छेच्चतुरहं मध्यमया चतुरहमुत्तमयापि वा चतुरश्चतुर एव मासानेकैकयोपसदा गच्छेदिति २६

चतुरहं प्रथमयोपसदा गच्छेच्चतुरहं मध्यमया चतुरहमुत्तमयापि वा चतुरश्चतुर एव मासानेकैकयोपसदा गच्छेदिति २६

For four days one should perform the first Upasad, next four days the middle one and the next four days the last one. Or one may perform each Upasad rite for four months each.

अथ लोकम्पृणा इष्टका उपदधन्मासमेतीति

अथ लोकम्पृणा इष्टका उपदधन्मासमेतीति

“For one month one goes on piling the Lokampṛṇā bricks”:

लोकम्पृणा इष्टका उपदधन्मासं गत्वा त्रिँशत्तमस्यामहः सर्वं प्रच्छादं प्रच्छादयेदपि वा त्रिँशतोऽवकाशं कृत्वा लोकम्पृणा इष्टका उपदधन्मासमेतीति

लोकम्पृणा इष्टका उपदधन्मासं गत्वा त्रिँशत्तमस्यामहः सर्वं प्रच्छादं प्रच्छादयेदपि वा त्रिँशतोऽवकाशं कृत्वा लोकम्पृणा इष्टका उपदधन्मासमेतीति

having gone over a month piling up Lokampṛṇā bricks, one should pile up the entire area on the thirtieth day. Or leaving away on the first day adequate space for the bricks to be piled up on the remaining twentynine days, one piles up on the first day and goes on piling suitably upto the end of the month.

कथमेतं मासं गच्छेदितीष्टिः प्रथमाथ पूर्वाह्णिके प्रवर्ग्योपसदावथेष्टका अथापराह्णिके प्रवर्ग्योपसदौ मासि वसोर्धारेति

कथमेतं मासं गच्छेदितीष्टिः प्रथमाथ पूर्वाह्णिके प्रवर्ग्योपसदावथेष्टका अथापराह्णिके प्रवर्ग्योपसदौ मासि वसोर्धारेति

How should one pass the month? Iṣṭi at the beginning, then the morning Pravargya and Upasad, then the bricks, then the afternoon Pravargya and Upasad, and Vasor dhārā at the end of the month.

मासं पुरीषेण यन्तीति

मासं पुरीषेण यन्तीति

They pass on a month by piling earth.

कथमेतं मासं गच्छेदितीष्टिः प्रथमाथ पूर्वाह्णिके प्रवर्ग्योपसदावथ पुरीषमथापराह्णिके प्रवर्ग्योपसदौ

कथमेतं मासं गच्छेदितीष्टिः प्रथमाथ पूर्वाह्णिके प्रवर्ग्योपसदावथ पुरीषमथापराह्णिके प्रवर्ग्योपसदौ

How should one pass the month? Iṣṭi at the beginning, then the morning Pravargya and Upasad, then the earth, then the afternoon Pravargya and Upasad.

चतुरो मास उपसद्भिरेतीति

चतुरो मास उपसद्भिरेतीति

One goes on performing the Upasad rite for four months.

यदमुत्र मासेन करोति तदिह दशरात्रेण करोति

यदमुत्र मासेन करोति तदिह दशरात्रेण करोति

The rites which are performed there⁴¹ in a month are performed here for ten days.

चतुरो मासः सुनोतीति

चतुरो मासः सुनोतीति

One presses Soma for four months:

कतमे नु खल्विमे मासा भवन्तीति

कतमे नु खल्विमे मासा भवन्तीति

which are these months?

गवामयनस्य प्रथमोत्तमौ च मासौ यौ चाभितो विषुवतः सह वैषुवतेन

गवामयनस्य प्रथमोत्तमौ च मासौ यौ चाभितो विषुवतः सह वैषुवतेन

The first and the last months of the Gavām Ayana and the two on both sides of the Viṣuvat together with the Vaișuvata day.

वसतीवरीषु मृत्पिण्डमन्ववधायेति

वसतीवरीषु मृत्पिण्डमन्ववधायेति

“Having put down a lump of clay into the Vasatīvarī waters” :

किमर्थो नु खल्वयं मृत्पिण्डो भवतीति

किमर्थो नु खल्वयं मृत्पिण्डो भवतीति

What is the purpose of the lump of clay?

सन्तन्यर्थ एष भवतीति

सन्तन्यर्थ एष भवतीति

It is meant for continuity.

भिन्ने कुम्भेऽन्यस्मिन्कुम्भ एतं मृत्पिण्डमन्ववधायाप आनयेत्

भिन्ने कुम्भेऽन्यस्मिन्कुम्भ एतं मृत्पिण्डमन्ववधायाप आनयेत्

If the pitcher (in which the lump was put) breaks off, one should put the lump in another pitcher and bring waters.

तत्पत्नीसंयाजान्तं वा हृदयशूलान्तं वाहः कृत्वा समुपनह्य राजानं काले वसतीवरीरभिगृह्याहीनसन्ततिं कृत्वा ग्रावोवायव्यँसम्प्रक्षाल्य द्रो णकलशे दशापवित्रे समवधायाग्नीध्रं द्रुत्वा समिद्धारा यन्त्याहृत्य समिध आहवनीय उपसादयन्ति

तत्पत्नीसंयाजान्तं वा हृदयशूलान्तं वाहः कृत्वा समुपनह्य राजानं काले वसतीवरीरभिगृह्याहीनसन्ततिं कृत्वा ग्रावोवायव्यँसम्प्रक्षाल्य द्रो णकलशे दशापवित्रे समवधायाग्नीध्रं द्रुत्वा समिद्धारा यन्त्याहृत्य समिध आहवनीय उपसादयन्ति

One should conclude the procedure of that day with Patnīsaṁyājas or with the disposal of the heart-spike, Soma (-bundles) should be fastened, old Vasatīvarī waters should be added to the new one, accomplish the continuity of the Ahīna sacrifice, pressing stones and wooden goblets should be washed, the woollen filter and the fringe should be put into the wooden trough, and the Adhvaryu should enter the Āgnīdhra chamber; the firestick-fetchers should go out. Having fetched the firesticks, they should put them down by the side of the Āhavanīya.

परिहृतासु वसतीवरीष्वाहूतायाँसुब्रह्मण्यायाँसंवेशनीयाः समिधोऽभ्याधायेध्माबर्हिः सन्नह्याविशिष्य पयाँस्युपवसन्त्यथ श्वो भूते सवनेष्ट्या यजन्ते

परिहृतासु वसतीवरीष्वाहूतायाँसुब्रह्मण्यायाँसंवेशनीयाः समिधोऽभ्याधायेध्माबर्हिः सन्नह्याविशिष्य पयाँस्युपवसन्त्यथ श्वो भूते सवनेष्ट्या यजन्ते

The Vasatīvarī waters should be carried around; the Subrahmaṇya should be invoked; the Adhvaryu should put on the fire the firesticks relating to sleeping at night, should fasten the sacrificial grass and faggot; he should not give instructions relating to the milks, and they keep waiting. The next day the Savaneṣṭi should be performed.

तत्र न स्तम्बयजुर्हरति

तत्र न स्तम्बयजुर्हरति

Herein he should not carry the Stambayajus.

त एवमेवाहरहर्वसतीवरीः परिहरमाणाः संवत्सरँसवनेष्ट्या यजन्ते

त एवमेवाहरहर्वसतीवरीः परिहरमाणाः संवत्सरँसवनेष्ट्या यजन्ते

In this way, carrying around the Vasatīvarī waters every day, they go on performing the Savaneṣṭi for a year.

नाग्निहोत्राणि जुह्वति न दर्शपूर्णमासाभ्यां यजन्तेऽथ संवत्सरतम्यां पर्यवेतायां परिहृतासु वसतीवरीष्वाहूतायाँसुब्रह्मण्यायामहरहः संवेशनीयाः समिधोऽभ्याधायेध्माबर्हिः सन्नह्य पयाँसि विशिष्योपवसन्त्यथ श्वो भूतेऽभिजितेष्ट्वोत्तिष्ठन्ति २७

नाग्निहोत्राणि जुह्वति न दर्शपूर्णमासाभ्यां यजन्तेऽथ संवत्सरतम्यां पर्यवेतायां परिहृतासु वसतीवरीष्वाहूतायाँसुब्रह्मण्यायामहरहः संवेशनीयाः समिधोऽभ्याधायेध्माबर्हिः सन्नह्य पयाँसि विशिष्योपवसन्त्यथ श्वो भूतेऽभिजितेष्ट्वोत्तिष्ठन्ति २७

They do not offer the Agnihotras, nor do they perform the Full-moon and New-moon sacrifices. After (the Savaneṣṭi) of the last day of the year has passed over, the Vasatīvarī waters should be carried around, the Subrahmaṇya should be invoked, fire-sticks relating to sleeping at night should be put every day, sacrificial grass and faggot should be fastened, instructions pertaining to the milks should be given, and then they keep waiting. Next day they perform the Abhijit sacrifice and rise from the sacrificial session.

अथ वै भवति

अथ वै भवति

It is indeed said in the Brahmaņa;

छन्दश्चितं चिन्वीत पशुकाम इत्यभ्र्यादानप्रभृतीन्मन्त्रान्साधयेदा वायव्यात्

छन्दश्चितं चिन्वीत पशुकाम इत्यभ्र्यादानप्रभृतीन्मन्त्रान्साधयेदा वायव्यात्

“One who is desirous of cattle, should pile up Chandaściti.”⁴² One should (merely) pronounce the formulas beginning with the one for taking up the hoe and ending with that pertaining to the animal for Vāyu.

स प्रत्यक्षं वायव्येन पशुना यजेत प्रत्यक्षं दीक्षणीययोखाप्रवृञ्जनप्रभृतीन्मन्त्रान्साधयेदा वात्सप्रविष्णुक्रमेभ्यः

स प्रत्यक्षं वायव्येन पशुना यजेत प्रत्यक्षं दीक्षणीययोखाप्रवृञ्जनप्रभृतीन्मन्त्रान्साधयेदा वात्सप्रविष्णुक्रमेभ्यः

One should actually offer the animal to Vāyu, actually perform the Dīkṣanīyeṣṭi. One should pronounce the formulas beginning with that for baking the cauldron upto the Viṣṇukrama and Vātsapra.⁴³

प्रत्यक्षं वात्सप्रविष्णुक्रमैः क्रमित्वा निगदेदेवेतरान्मन्त्रान्

प्रत्यक्षं वात्सप्रविष्णुक्रमैः क्रमित्वा निगदेदेवेतरान्मन्त्रान्

he sacrificer should actually stride the Viṣṇu-strides⁴⁴ and pray with the Vātsapra Anuvāka and merely pronounce the other formulas.

विहरेदग्निं रूपाणि दर्शयेद्गच्छेदिरिणं तत्र नैरृतान्मन्त्रान्निगदेत्

विहरेदग्निं रूपाणि दर्शयेद्गच्छेदिरिणं तत्र नैरृतान्मन्त्रान्निगदेत्

He should spread out the fire; should refer to the various forms of Agni. One should go to a desert place; and should pronounce there the formulas addressed to Nirṛti.⁴⁴

स प्रत्यक्षं गार्हपत्यमुपतिष्ठेत

स प्रत्यक्षं गार्हपत्यमुपतिष्ठेत

The sacrificer should actually pray to the Gārhapatya;

प्रत्यक्षं प्रायणीयया

प्रत्यक्षं प्रायणीयया

should actually perform the Prāyaṇīyeṣṭi

प्रत्यक्षमातिथ्यया

प्रत्यक्षमातिथ्यया

and the Ātithya.

कार्ष्णाजिनीप्रभृतीन्मन्त्रान्साधयेदा कर्षणवपनाभ्याम्प्रत्यक्षं कर्षणवपने

कार्ष्णाजिनीप्रभृतीन्मन्त्रान्साधयेदा कर्षणवपनाभ्याम्प्रत्यक्षं कर्षणवपने

He should pronounce the formulas beginning with those for wearing the footwear made of the skin of black antelope upto those for tilling and sowing.⁴⁵ Tilling and sowing should be actually done.

प्रथमां चितिँसपुरीषां निगदेद्

प्रथमां चितिँसपुरीषां निगदेद्

He should pronounce all the formulas related to the piling of the first layer together with the spreading of earth.

एवं द्वितीयामेवं तृतीयां सर्वां चितिँसपुरीषाँसवण्डां चितिँसपुरीषां निगदेद्या अहान्तःशालीका आहुतयः स्युर्जुहुयादेव ता अथ य औत्तरवेदिका मन्त्राः स्युर्निगदेदेव तान् २८

एवं द्वितीयामेवं तृतीयां सर्वां चितिँसपुरीषाँसवण्डां चितिँसपुरीषां निगदेद्या अहान्तःशालीका आहुतयः स्युर्जुहुयादेव ता अथ य औत्तरवेदिका मन्त्राः स्युर्निगदेदेव तान् २८

Similarly the second layer, similarly the third. He should pronounce the formulas related to all layers and also the Vanḍaciti together with the spreading of earth. He should however actually offer those offerings which may intervene the Soma-days. He should merely pronounce those formulas which pertain to the Uttaravedi.

अग्निहोत्रं वै दशहोतुर्निदानं दर्शपूर्णमासौ चतुर्होतुरित्येक आनुपूर्व्यं ब्रुवतेऽथाप्युदाहरन्त्याग्न्याधेयं पूर्वस्यां ततावेकादशप्रयाजँसर्व ँ! सहोत्पन्नम्

अग्निहोत्रं वै दशहोतुर्निदानं दर्शपूर्णमासौ चतुर्होतुरित्येक आनुपूर्व्यं ब्रुवतेऽथाप्युदाहरन्त्याग्न्याधेयं पूर्वस्यां ततावेकादशप्रयाजँसर्व ँ! सहोत्पन्नम्

Agnihotra is the source of Daśahotṛ-formulas; Full-moon and New-moon sacrifices of the Caturhotṛ-some teachers propose such order. It is also said, the setting up of fires is prescribed in the first series; all rituals involving the offering of eleven Prayājas are homogeneous;

ऋतवः षड्ढोतेति

ऋतवः षड्ढोतेति

the (six) seasons form the source of the Ṣaḍḍhotr̥-formulas.

षाण्मास्य एष पशुबन्ध उक्तो भवत्यथाप्युदाहरन्ति षट्सुषट्सु मासेष्वाहिताग्निना पशुना यष्टव्यं भवत्युभे काष्ठे अभियजेत

षाण्मास्य एष पशुबन्ध उक्तो भवत्यथाप्युदाहरन्ति षट्सुषट्सु मासेष्वाहिताग्निना पशुना यष्टव्यं भवत्युभे काष्ठे अभियजेत

the Animal-sacrifice is said as being performed every six months. It is said, an Ahitāgni should perform an Animal-sacrifice every six months. One should perform (the Animal-sacrifices) at both the ends.

माघमासे धनिष्ठाभिरुत्तरेणैति भानुमानर्धाश्लेषस्य श्रावणस्य दक्षिणेनोपनिवर्तत इत्येते काष्ठे भवतस्

माघमासे धनिष्ठाभिरुत्तरेणैति भानुमानर्धाश्लेषस्य श्रावणस्य दक्षिणेनोपनिवर्तत इत्येते काष्ठे भवतस्

The sun advances (northwards) in the month of Magha towards the north of the constellation Dhaniṣṭha, and comes again (southwards) in the month of Śrāvana towards halfthe advance in the constellation Aśleṣā. They form the two ends of the course of the sun.

तदन्ततोऽनीजानस्य संवत्सरो नातीयाद्

तदन्ततोऽनीजानस्य संवत्सरो नातीयाद्

The year should not pass without one’s sacrifice by the end.

अथ चातुर्मास्येषु सोमेषु पञ्चहोता सप्तहोतु स्थानं प्रत्येत्यथ य एष चातुर्मास्यसंयोजनो निर्मन्थ्य उत्सीदत्येष पशुसंयोजनेव भवति

अथ चातुर्मास्येषु सोमेषु पञ्चहोता सप्तहोतु स्थानं प्रत्येत्यथ य एष चातुर्मास्यसंयोजनो निर्मन्थ्य उत्सीदत्येष पशुसंयोजनेव भवति

In the Caturmãsya Somas the Pañcahotr̥-formulas take the place of the Saptahotṛ. The churning out of fire which even though associated with the Cāturmāsya, is excluded herein, is however associated with the ritual of the animal- offering.

परिधौ पशून्नियुञ्जीतेति ब्राह्मणमेतद्यूपा एव तदस्माकं भवन्त्यथ महापितृयज्ञे स्तीर्णं बर्हिर्भवति न वेदिमालिखति न स्तम्बयजुर्हरति नाज्यानि गृह्णीते

परिधौ पशून्नियुञ्जीतेति ब्राह्मणमेतद्यूपा एव तदस्माकं भवन्त्यथ महापितृयज्ञे स्तीर्णं बर्हिर्भवति न वेदिमालिखति न स्तम्बयजुर्हरति नाज्यानि गृह्णीते

One should fasten the animals to an enclosing stick-this is a Brāhmaṇa injunction. For our sacrifice the animals have the enclosing.stick for the sacrificial post. In the Mahāpitr̥yajña the sacrificial grass is (already) spread out. (Therefore) one does not trace the altar; does not carry the Stambayajus; does not take up clarified butter (into the ladles).

स यत्र तृतीयसवने धिष्णियान्विहरति तदजस्रं मार्जालीयं करोति

स यत्र तृतीयसवने धिष्णियान्विहरति तदजस्रं मार्जालीयं करोति

When one spreads out fires on the Dhiṣṇiyas at the third pressing, one retains the fire on the Mārjālīya mound.

महाहविर्भिश्चरित्वा समासन्नेषु हविःषु गार्हपत्ये महापितृयज्ञहवीँषि श्रपयित्वा तैर्मार्जालीये प्रचरेदाहवनीये मारुत्या प्रचरेदन्तमेवावभृथः परीयात्

महाहविर्भिश्चरित्वा समासन्नेषु हविःषु गार्हपत्ये महापितृयज्ञहवीँषि श्रपयित्वा तैर्मार्जालीये प्रचरेदाहवनीये मारुत्या प्रचरेदन्तमेवावभृथः परीयात्

When the Mahāvis sacrifice is being performed, when the oblations have been placed within the altar, one should bake the oblations for the Mahapitryajña over the Gārhapatya, and should offer them on the Mārjälīya fire. One should offer (the Āmikṣā) for the Maruts on the Āhavanīya. The Avabhṛtha rite should be concluded (at the proper time).

तस्य प्रथमा चितिः पुरीषवती मन्त्रवती भवतीति

तस्य प्रथमा चितिः पुरीषवती मन्त्रवती भवतीति

“His first Citi is provided with a layer of earth and with bricks piled up to the accompaniment of formulas”⁴⁶ :

प्रथमैवास्य चितिः पुरीषवती मन्त्रवती भवत्यथेतरास्तूष्णीका यांयां चितिँ सपुरीषां ब्रुवते सासैवास्य चितिः पुरीषवती मन्त्रवती भवत्यथेतरास्तूष्णीकाः २९

प्रथमैवास्य चितिः पुरीषवती मन्त्रवती भवत्यथेतरास्तूष्णीका यांयां चितिँ सपुरीषां ब्रुवते सासैवास्य चितिः पुरीषवती मन्त्रवती भवत्यथेतरास्तूष्णीकाः २९

his first Citi alone is provided with a layer of earth and with bricks piled up to the accompaniment of formulas. Other layers are to be piled up silently. Whichever of the layers is said to have been provided with a layer of earth is provided with a layer of earth and is piled with bricks to the accompaniment of formulas. Other layers are to be piled up silently.

अथेम एकाहास्

अथेम एकाहास्

Now these Ekāha sacrifices.

तेषां यान्यहान्यनादिष्टान्यग्निष्टोमा इत्येव तानि जानीयादथाहीनरात्रिसत्त्रेषु यान्यहान्यनादिष्टान्युक्थ्या इत्येव तानि जानीयाद्माध्यन्दिनीया एवैनं चमसा निमृजन्तो यन्तीति

तेषां यान्यहान्यनादिष्टान्यग्निष्टोमा इत्येव तानि जानीयादथाहीनरात्रिसत्त्रेषु यान्यहान्यनादिष्टान्युक्थ्या इत्येव तानि जानीयाद्माध्यन्दिनीया एवैनं चमसा निमृजन्तो यन्तीति

One should understand as Agniṣṭomas those sacrifices out of these whose character is not specificially mentioned. One should understand as Ukthyas those sacrifices among the the Ahīnas and the Rātrisattras whose character is not specifically mentioned. “The goblets pertaining to the midday pressing are passed on after touching”:

सदस्यासीनं माध्यन्दिनीया एवैनं चमसा निमृजन्तो यन्ति भक्षार्थाश्चतुर्विँश एष भवति

सदस्यासीनं माध्यन्दिनीया एवैनं चमसा निमृजन्तो यन्ति भक्षार्थाश्चतुर्विँश एष भवति

The goblets pertaining to the midday pressing are passed on to the Camasins for consuming after they are touched by the sacrificer seated in the Sadas. This (Bṛhaspatisava) is a Caturviṁśastoma sacrifice.

शुक्रामन्थिनोः सँस्रावेणाभिषिञ्चतीति

शुक्रामन्थिनोः सँस्रावेणाभिषिञ्चतीति

The Adhvaryu sprinkles (the royal sacrificer) with the remnants of the Śukra and Manthin cups.

यजमानायतन आसीनँशुक्रामन्थिनोः सँस्रावँसमानीयाभिषिञ्चति

यजमानायतन आसीनँशुक्रामन्थिनोः सँस्रावँसमानीयाभिषिञ्चति

The Adhvaryu brings in the remnants of the Śukra and Manthin cups, and sprinkles with them the sacrificer seated on the sacrificer’s seat.

चतुष्टोम एष भवति

चतुष्टोम एष भवति

This sacrifice is a Catuṣṭoma (Sthapatisava).

सप्त हवीँषि प्रातःसवनीयाननुवर्तन्त इत्याग्नेयोऽष्टाकपालः पौष्णश्चरुः सावित्रो द्वादशकपालस्त्वाष्ट्रोऽष्टाकपालो वारुणो दशकपालो वैश्वदेवश्चरुर्मारुतः सप्तकपाल इत्यष्टौ हवीँषि प्रातःसवनीयाननुवर्तन्त इत्याग्नेयोऽष्टाकपालः सौम्यश्चरुः सावित्रो द्वादशकपालो बार्हस्पत्यश्चरुरग्नीषोमीय एकादशकपालः सारस्वतश्चरुर्वारुणो दशकपालो द्यावापृथिव्य एककपाल इति

सप्त हवीँषि प्रातःसवनीयाननुवर्तन्त इत्याग्नेयोऽष्टाकपालः पौष्णश्चरुः सावित्रो द्वादशकपालस्त्वाष्ट्रोऽष्टाकपालो वारुणो दशकपालो वैश्वदेवश्चरुर्मारुतः सप्तकपाल इत्यष्टौ हवीँषि प्रातःसवनीयाननुवर्तन्त इत्याग्नेयोऽष्टाकपालः सौम्यश्चरुः सावित्रो द्वादशकपालो बार्हस्पत्यश्चरुरग्नीषोमीय एकादशकपालः सारस्वतश्चरुर्वारुणो दशकपालो द्यावापृथिव्य एककपाल इति

Seven oblations follow (the offerings of the Savanīya-puroḍāšas) at the morning pressing (in Sthapatisava): (they are) a cake on eight potsherds to Agni, cooked rice to Puşan, a cake on twelve potsherds to Savitr̥, a cake on eight potsherds to Tvaṣṭr̥, a cake on ten potsherds to Varuṇa, cooked rice to Viśve Devas, and a cake on seven potsherds to Maruts. “Eight oblations follow (the offerings of the Savanīyapuroḍāśas) at the morning pressing (of the Sütasava)”: (they are) a cake on eight potsherds to Agni, cooked rice to Soma, a cake on twelve potsherds to Savitr̥, cooked rice to Bṛhaspati, a cake on eleven potsherds to Agni-soma, cooked rice to Sarasvatī, a cake on ten potsherds to Varuṇa, and a cake on one potsherd to Dyāvāpr̥thivī.

यत्किं च राजसूयमृतेसोमं तत्सर्वं भवतीति

यत्किं च राजसूयमृतेसोमं तत्सर्वं भवतीति

“Whatever is prescribed in the Rājasūya excepting the Soma-libations, all that is observed in this (Somasava)” :

मारुतं चात्रैकविँशतिकपालं प्रतिषेधयत्यौपसदाश्चेष्टीरर्धचतुर्दशैरेष मासैः सन्तिष्ठते

मारुतं चात्रैकविँशतिकपालं प्रतिषेधयत्यौपसदाश्चेष्टीरर्धचतुर्दशैरेष मासैः सन्तिष्ठते

here are excluded the cake on twentyone potsherds to Maruts and the Upasad-rites.

यत्किं च राजसूयमनुत्तरवेदीकं तत्सर्वं भवतीति

यत्किं च राजसूयमनुत्तरवेदीकं तत्सर्वं भवतीति

“Whatever is prescribed in the Rājasūya excepting the ritès pertaining to the Uttaravedi, all that is observed (in this Pṛthisava)”:

द्विपशुं चात्र पशुबन्धं प्रतिषेधयति चातुर्मास्यानि चाध्यर्धेनैष मासेन सन्तिष्ठते

द्विपशुं चात्र पशुबन्धं प्रतिषेधयति चातुर्मास्यानि चाध्यर्धेनैष मासेन सन्तिष्ठते

The sacrifice of two animals and also the Cāturmāsyas are excluded here. This sacrifice is concluded after one and a half month.

सिँहे व्याघ्र उत या पृदाकाविति

सिँहे व्याघ्र उत या पृदाकाविति

“(May the divine and fortunate brilliance) which lies in a lion, in a tiger, in a bos constrictor …”:

किन्देवत्या उ खल्वियमाहुतिर्भवतीति ३०

किन्देवत्या उ खल्वियमाहुतिर्भवतीति ३०

To which divinity this offering is made?

इन्द्रा णीदेवतेत्येव ब्रूयात्

इन्द्रा णीदेवतेत्येव ब्रूयात्

Indrāṇī, one should say.

सप्तदशिना पशुबन्धेनेष्ट्वोखाः सम्भृत्य पशुशीर्षाणि च वायव्येन पशुना यजेतापि वा पुरस्तादेव तूष्णीँसम्भृताः सम्भृत्य मन्त्रवतीं मृदँसम्भृत्य तयानुप्रलिप्य

सप्तदशिना पशुबन्धेनेष्ट्वोखाः सम्भृत्य पशुशीर्षाणि च वायव्येन पशुना यजेतापि वा पुरस्तादेव तूष्णीँसम्भृताः सम्भृत्य मन्त्रवतीं मृदँसम्भृत्य तयानुप्रलिप्य

Having performed the sacrifice of seventeen animals, having prepared cauldrons and having procured heads of animals, one should offer an animal to Vāyu (in the Pañcaśaradīya sacrifice). Or one should silently prepare cauldrons, procure earth with the relevant formula and should besmear the cauldrons with it.

नियुनक्त्युक्थ्यस्योपयामगृहीतोऽस्यग्नये त्वा बृहद्वते वयस्वत उक्थ्यायुवे यत्ते अग्ने बृहद्वयस्तस्मै त्वा विष्णवे त्वा जुष्टं गृह्णामीति

नियुनक्त्युक्थ्यस्योपयामगृहीतोऽस्यग्नये त्वा बृहद्वते वयस्वत उक्थ्यायुवे यत्ते अग्ने बृहद्वयस्तस्मै त्वा विष्णवे त्वा जुष्टं गृह्णामीति

(In the Agniṣṭut sacrifice) the Adhvaryu employs the suitable formula for the Ukthya draught: “Thou art taken with a suspport; for Agni praised with Bṛhatsāman, possessing food, praiseworthy thee; O Agni, I take up the draught dear to thee who hast ample food, and also to Viṣṇu.”

परिमृज्य सादयत्येष ते योनिरग्नये त्वोक्थायुव इति

परिमृज्य सादयत्येष ते योनिरग्नये त्वोक्थायुव इति

Having wiped around, he places it with the formula, “This is thy birth-place, for praiseworthy Agni thee.”

नियुनक्ति ध्रुवस्य मूर्धानं दिवो अरतिं पृथिव्यार्मघवन्तमृताय जातमग्निम्। कविँसम्राजमतिथिं जनानामासन्ना पात्रं जनयन्त देवाः ॥

नियुनक्ति ध्रुवस्य मूर्धानं दिवो अरतिं पृथिव्यार्मघवन्तमृताय जातमग्निम्। कविँसम्राजमतिथिं जनानामासन्ना पात्रं जनयन्त देवाः ॥

(In the Indrastut sacrifice) he employs the suitable formula for the Dhruva draught. “The head of the heaven, moving on the earth, bountiful, born for the holy order, Agni the sage, the king, the guest of men; the gods have produced as a cup for their mouths.

उपयामगृहीतोऽसीन्द्रा य त्वा मघवते जुष्टं गृह्णामीति

उपयामगृहीतोऽसीन्द्रा य त्वा मघवते जुष्टं गृह्णामीति

Thou art taken with a support; I take thee dear to bountiful Agni.”⁴⁷

Thou art taken with a support; I take thee dear to bountiful Agni.”⁴⁷

परिमृज्य सादयत्येष ते योनिरिन्द्रा य त्वा मघवत इति

परिमृज्य सादयत्येष ते योनिरिन्द्रा य त्वा मघवत इति

नियुनक्ति पात्नीवतस्योपयामगृहीतोऽसि बृहस्पतिसुतस्य त इन्द्रो इन्द्रि यावतः पत्नीवन्तं ग्रहं गृह्णामीन्द्रा ३
पत्नीवा३
इति

नियुनक्ति पात्नीवतस्योपयामगृहीतोऽसि बृहस्पतिसुतस्य त इन्द्रो इन्द्रि यावतः पत्नीवन्तं ग्रहं गृह्णामीन्द्रा ३
पत्नीवा३
इति

He employs the suitable formula for the Pātnīvata (Indra) draught. “Thou art taken with a support; O Soma, I take thee a draught for Patnīvant Indra out of the powerful Soma pressed for Bṛhaspati, O Patnīvant Indra.”

नियुनक्ति हारियोजनस्योपयामगृहीतोऽसि रोहिदसि रोहिद्योजनो रोह्यो स्थाता वज्रस्य भर्ता पृश्नेः प्रेता तस्य ते देव सोमेष्टयजुष स्तुतस्तोमस्य शस्तोक्थस्य रोहिद्वन्तं ग्रहं गृह्णामि रोही स्थ रोह्योर्धानाः सहसोमा अग्नये स्वाहेति ॥

नियुनक्ति हारियोजनस्योपयामगृहीतोऽसि रोहिदसि रोहिद्योजनो रोह्यो स्थाता वज्रस्य भर्ता पृश्नेः प्रेता तस्य ते देव सोमेष्टयजुष स्तुतस्तोमस्य शस्तोक्थस्य रोहिद्वन्तं ग्रहं गृह्णामि रोही स्थ रोह्योर्धानाः सहसोमा अग्नये स्वाहेति ॥

He employs the suitable formula for the Hāriyojana draught. “Thou art taken with a support; thou art ared mare, yoking red mares, the driver of female deers, bearer of a thunderbolt, leader of the spotted deer; O god Soma, I take the draught granting red mares out of thee, offered with a formula, praised with a Stotra, and praised with a Śastra. You are female deers, parched grains for female deers together with Soma. Svāhā to Agni.

योऽग्निष्टुतीन्द्र स्पर्शस्तमुत्सादयेद्य इन्द्र स्तुत्यग्निस्पर्शस्तमुत्सादयेद्नित्या अन्या देवताः

योऽग्निष्टुतीन्द्र स्पर्शस्तमुत्सादयेद्य इन्द्र स्तुत्यग्निस्पर्शस्तमुत्सादयेद्नित्या अन्या देवताः

He should remove the reference to Agniṣṭut; he should remove the reference to Agni in the Indrastut. Other divinities should stand.

किन्देवत्यानि खल्वतिरिक्तस्तोत्राणि भवन्तीत्याश्विनानीत्येव ब्रूयाद्यच्च किं च रात्रिमुपातिरिच्यते सर्वं तदाश्विनमितीन्न्वेकम्

किन्देवत्यानि खल्वतिरिक्तस्तोत्राणि भवन्तीत्याश्विनानीत्येव ब्रूयाद्यच्च किं च रात्रिमुपातिरिच्यते सर्वं तदाश्विनमितीन्न्वेकम्

What should be the divinity of the excessive Stotras (in the Aptoryāma sacrifice)? They should be addressed to the Aśvins —one should say. Whatever passes beyond the night, all that belongs to the Aśvins. This is one view.

अथापरम्

अथापरम्

The other view is:

आग्नेयं प्रथममैन्द्रं द्वितीयं वैश्वदेवं तृतीयं वैष्णवं चतुर्थमिति ३१

आग्नेयं प्रथममैन्द्रं द्वितीयं वैश्वदेवं तृतीयं वैष्णवं चतुर्थमिति ३१

the first Stotra should be addressed to Agni, the second to Indra, the third is to Viśve Devas and the fourth to Viṣṇu.

स ग्रीष्मस्य जघन्याहःसु प्रजहितेषु यवेष्विति

स ग्रीष्मस्य जघन्याहःसु प्रजहितेषु यवेष्विति

“In the latter part of the summer after the barley has been abandoned” :

प्रमृदितेष्वित्येवेदमुक्तं भवत्यधिकरणेनेत्येवेदमुक्तं भवत्यृत्विजः पदेनाह्वापयतीति तत्पूर्वं वेत्यथैनमभ्यज्य पवयित्वोदानयतीति

प्रमृदितेष्वित्येवेदमुक्तं भवत्यधिकरणेनेत्येवेदमुक्तं भवत्यृत्विजः पदेनाह्वापयतीति तत्पूर्वं वेत्यथैनमभ्यज्य पवयित्वोदानयतीति

This means when it has been trampled down. This is with reference to the receptacle (= Sadyaskrī). “He causes the priests to be addressed with the words” : (he does so even beforehand). “He gives (the sacrificer) a bath, purifies him and brings him in”:

सिद्धमत्राग्निष्टोमिकं कर्म जानीयादोत्तरस्मादुपघातादेतस्मिँश्च काले त्रीणि बर्हीँषि यजुषा कुर्याद्दीक्षणीयायाः प्रायणीयाया आतिथ्याया इत्य्

सिद्धमत्राग्निष्टोमिकं कर्म जानीयादोत्तरस्मादुपघातादेतस्मिँश्च काले त्रीणि बर्हीँषि यजुषा कुर्याद्दीक्षणीयायाः प्रायणीयाया आतिथ्याया इत्य्

the procedure pertaining to the Agniṣṭoma should be as prescribed until the next violation. At this time one should ceremonially procure three sets of sacrificial grass-for the Dīkṣaṇīyeṣṭi, Prāyaṇīyeṣṭi and Ātithyeṣṭi.

अथ निर्वपेद्दीक्षणीयां प्रायणीयामातिथ्यादाज्येन वर्तयेद्यावद्र था आगच्छेयुः सहनिरुप्तमाज्यं तिसृषु स्थालीषु विगृह्णीयाद्या दीक्षणीयायै सँस्था तया दीक्षणीयाँसन्तिष्ठापयिषेत्

अथ निर्वपेद्दीक्षणीयां प्रायणीयामातिथ्यादाज्येन वर्तयेद्यावद्र था आगच्छेयुः सहनिरुप्तमाज्यं तिसृषु स्थालीषु विगृह्णीयाद्या दीक्षणीयायै सँस्था तया दीक्षणीयाँसन्तिष्ठापयिषेत्

Then he should pour out paddy for the Dikṣaṇīyā, Prāyaṇīyā and Ātithya, and also pour out clarified butter. When the chariots arrive, one should distribute into three vessels the clarified butter poured jointly. One should decide to conclude the Dikṣaṇīyā as is normally concluded.

प्रणीताभिः प्रायणीयस्य प्रतिपद्येतैष एवातिथ्याया उपक्रमो भवतीति

प्रणीताभिः प्रायणीयस्य प्रतिपद्येतैष एवातिथ्याया उपक्रमो भवतीति

He should commence the Prāyaṇīya with the carrying forth of the Praṇītā waters. This also is the starting point of the Atithyā.

त्रिवत्सेन साण्डेन वत्सतरेण राजानं क्रीत्वोह्यातिथ्यं निर्वपतीति

त्रिवत्सेन साण्डेन वत्सतरेण राजानं क्रीत्वोह्यातिथ्यं निर्वपतीति

“One purchases Soma in exchange for a weaned calf of three years age, carries it and performs the Ātithyeṣṭi”:

त्रिहायणेनेत्येवेदमुक्तं भवति

त्रिहायणेनेत्येवेदमुक्तं भवति

Trivatsa means “of three years’ age.”

कथमु खल्वस्य मन्त्रानभिनमयेद्चिदसि मनोऽसि धीरसि दक्षिणोऽसि यज्ञियोऽसि क्षत्रियोऽस्यदितिरस्युभयतःशिराः स नः सुप्राङ्सम्भवेत्येकगणा उपसदो भवन्तीति

कथमु खल्वस्य मन्त्रानभिनमयेद्चिदसि मनोऽसि धीरसि दक्षिणोऽसि यज्ञियोऽसि क्षत्रियोऽस्यदितिरस्युभयतःशिराः स नः सुप्राङ्सम्भवेत्येकगणा उपसदो भवन्तीति

How should one modify the relevant formulas? (They should be) “Thou art cognition, thou art devotion; thou art talent; thou art diligent; thou art worthy of sacrifice; thou art a noble man; thou art invulnerable with heads on both sides; do thou be going straight forward and going straight westwards. “The Upasads are of a single variety”:

पूर्वाह्णिका एवैता उक्ता भवन्ति

पूर्वाह्णिका एवैता उक्ता भवन्ति

it means they are morning Upasads.

खलेवाली यूपो भवतीत्येतामेवैषां मेथीं कुर्वन्ति

खलेवाली यूपो भवतीत्येतामेवैषां मेथीं कुर्वन्ति

“The sacrificial post is erected on the threshing floor” : The shaft itself is deemed to be the splinter.

स खलेवाली यूपस्

स खलेवाली यूपस्

This is the post on the threshing floor.

तस्यै कटे परमिव चषालभाजनं भवतीत्याकुट्ट इत्येवेदमुक्तं भवत्यथैतान्पशूनुपाकरोत्यग्नीषोमीयमाग्नेयमनूबन्ध्यमिति

तस्यै कटे परमिव चषालभाजनं भवतीत्याकुट्ट इत्येवेदमुक्तं भवत्यथैतान्पशूनुपाकरोत्यग्नीषोमीयमाग्नेयमनूबन्ध्यमिति

“On it is set the Caṣāla implement placed upon a twist of grass”: this means the threshing spot. “He dedicates the animals to Agni-Soma, Agni and Anūbandhyā”:

यमा एवैते छागाः समानयोनयो भवन्ति

यमा एवैते छागाः समानयोनयो भवन्ति

these goats are twins being born of the same womb.

तेषामुक्तं चरणम्

तेषामुक्तं चरणम्

The procedure of their offering is already laid down.

अथास्याँसद्यस्क्रियामनुक्रियां परिक्रियामतिक्रियामवभृथप्रभृत्यस्तमिते यज्ञपुच्छं तासां प्रथमैव सरथा प्रथमा चित्ससोमक्रयणी प्रथमाग्निहोत्रोच्छेषणव्रताथास्याँ सद्यस्क्रियामनुक्रियां परिक्रियामतिक्रियां त्रिस्तनद्विस्तनैकस्तनव्रतस्य रूपाणि कुर्वन्ति

अथास्याँसद्यस्क्रियामनुक्रियां परिक्रियामतिक्रियामवभृथप्रभृत्यस्तमिते यज्ञपुच्छं तासां प्रथमैव सरथा प्रथमा चित्ससोमक्रयणी प्रथमाग्निहोत्रोच्छेषणव्रताथास्याँ सद्यस्क्रियामनुक्रियां परिक्रियामतिक्रियां त्रिस्तनद्विस्तनैकस्तनव्रतस्य रूपाणि कुर्वन्ति

For this Sadyaskrī, Anukri, Parikri and Atikri”⁴⁸ “the tail of the sacrifice” is performed after sunset beginning with the Avabhṛtha. Out of these the first alone is provided with the ritual of the chariot, in the first there is the Soma- purchasing cow, in the first the sacrificer is to take only the remnants of the Agnihotra-milk as his Vrata-food. In this Sadyaskri, Anukri, Parikri and Atikri the rule of three udders, two udders and one udder is observed.

क्व उ खल्वेकाहे दृष्टः सन्निवापो भवतीति

क्व उ खल्वेकाहे दृष्टः सन्निवापो भवतीति

In which Ekāha sacrifice does one come across pouring together of oblation- materials?

व्रात्यस्तोमे चेन्द्रा ग्न्योश्च कुलाय इत्येव ब्रूयादथास्मिन्व्रात्यस्तोमे बहव एकस्मै दीक्षन्तेऽदीक्षिता एवैनान्याजयन्ति

व्रात्यस्तोमे चेन्द्रा ग्न्योश्च कुलाय इत्येव ब्रूयादथास्मिन्व्रात्यस्तोमे बहव एकस्मै दीक्षन्तेऽदीक्षिता एवैनान्याजयन्ति

In the Vrātyastoma and Indragnyoḥ Kulaya,⁴⁹ one should say. In the Vrātyastoma many entrust initiation to one person. Those who are not initiated cause one⁵⁰ to offer.

दण्डोपानहँशामुलाजिनमिति

दण्डोपानहँशामुलाजिनमिति

“Footwear and staff, woollen garment and the skin of black antelope”:

शामुलकानामुह दभ्रमिश्राः कम्बला भवन्ति स च भवति श्वेतं चौरभ्राजिनम् ३२

शामुलकानामुह दभ्रमिश्राः कम्बला भवन्ति स च भवति श्वेतं चौरभ्राजिनम् ३२

woollen blankets are made of woollen threads woven together. There should be such a blanket and a white skin of a ram.

स एष ज्येष्ठानामग्निष्टोम एष एव सन्कनीयसामुक्थ्यश्चतुष्टोमं पूर्वमहर्भवति पञ्चस्तोममुत्तरं रथो हविर्धानं कुर्यात्तल्परूपमुत्तरं हविर्धानम्

स एष ज्येष्ठानामग्निष्टोम एष एव सन्कनीयसामुक्थ्यश्चतुष्टोमं पूर्वमहर्भवति पञ्चस्तोममुत्तरं रथो हविर्धानं कुर्यात्तल्परूपमुत्तरं हविर्धानम्

This is the Agniṣṭoma of the seniormost. This itself is the Ukthya of the juniors. The first day has its Stotras with Catusṭoma; the next is with Pañcastoma.

(In the Isu sacrifice) a chariot (is the southern) Havirdhāna cart; a bed is northern Havirdhāna cart.

उत्सीदेयुः शकटमन्त्रा द्वौ त्रयस्त्रिँशौ मध्यत स्तोमौ भवत इति

उत्सीदेयुः शकटमन्त्रा द्वौ त्रयस्त्रिँशौ मध्यत स्तोमौ भवत इति

The formulas pertaining to the moving of the Havirdhāna carts are left out. The two middle Stomas (in the Saṁdaṁśa sacrifice) are Trayastriṁśa Stomas:

पृष्ठ्यस्तोमावेवैतावितश्चामुतश्च प्रतिलोमौ भवतोऽथामावास्यायां प्रतिसमस्य चान्द्र मसं पिण्डपितृयज्ञं दद्यात्

पृष्ठ्यस्तोमावेवैतावितश्चामुतश्च प्रतिलोमौ भवतोऽथामावास्यायां प्रतिसमस्य चान्द्र मसं पिण्डपितृयज्ञं दद्यात्

These are the Pr̥ṣṭhastomas which are employed in the reverse order on two sides.⁴⁸
(In the Duraśa sacrifice) one should pull back the offering of cooked rice to Candramas on the new-moon day and should offer the Piṇḍapitṛyajña in the evening.

तं ब्रह्मणः सन्तं पर्युपविश्य भक्षयन्ति यदृतं मन्यन्ते तेन ब्राह्मणम्ब्राह्मणो वै वर्णानाँ श्रेष्ठोऽग्निर्देवानामित्येतेन वा भक्षयेदपि वा व्याहृतीभिश्चतुष्टोम एष भवतीति चतुरुत्तरीय एष दिशां चतुष्टोमो भवत्य्

तं ब्रह्मणः सन्तं पर्युपविश्य भक्षयन्ति यदृतं मन्यन्ते तेन ब्राह्मणम्ब्राह्मणो वै वर्णानाँ श्रेष्ठोऽग्निर्देवानामित्येतेन वा भक्षयेदपि वा व्याहृतीभिश्चतुष्टोम एष भवतीति चतुरुत्तरीय एष दिशां चतुष्टोमो भवत्य्

Even though (that rice in the Iṣṭi for Candramas) belongs to the Brahman, all the priests sit around it and consume it with the formula, “In that they honour truth, thereby (the oblation) belongs to Brahman”: Alternatively the Brahman should consume it with the formula, “The brāhmaṇa is superior among the castes, Agni among the gods,” or with the Vyāhr̥tis. This sacrifice is Catuṣṭoma. Increasing by four (in Stomas), it becomes “Diśām Catuṣṭoma.”

अथास्मिन्कानान्धयज्ञेऽवभृथप्रभृत्यस्तमिते यज्ञपुच्छं तस्य दशसु बहिष्पवमानः शते सहस्रेऽयुते नियुते प्रयुतेऽर्बुदे न्यर्बुदे समुद्रे मध्येऽन्ते परार्धे पद्वे पल्वे नित्यमुक्त्वा मनसैव स्तुवानो मन्यत एतावति मे स्तुतमित्यथ सकृत्प्रवर्ग्य एकमेवाग्निहोत्रम्

अथास्मिन्कानान्धयज्ञेऽवभृथप्रभृत्यस्तमिते यज्ञपुच्छं तस्य दशसु बहिष्पवमानः शते सहस्रेऽयुते नियुते प्रयुतेऽर्बुदे न्यर्बुदे समुद्रे मध्येऽन्ते परार्धे पद्वे पल्वे नित्यमुक्त्वा मनसैव स्तुवानो मन्यत एतावति मे स्तुतमित्यथ सकृत्प्रवर्ग्य एकमेवाग्निहोत्रम्

In this Kānāndhayajña “the tale of sacrifice” beginning with the Avabhṛtha takes place after sunset.
In his (Yamastoma) the Bahiṣpavamāna Stotra comprises ten (Stomas or) a hundred, a thousand, ten thousand, a lakh, ten lakhs, crore, ten crores, a hundred crores, a thousand crores, ten thousand crores, a lakh crores or ten lakh crores. Having chanted the normal number of Stomas, he mentally thinks, “I have chanted in such and such a number.” One performs the Pravargya once. There is a single Agnihotra-offering..

अथास्मिञ्छुनस्कर्णयज्ञे

अथास्मिञ्छुनस्कर्णयज्ञे

In this Śunaskarṇa sacrifice

तिलमिश्रमशित्वा मत्स्यान्खादित्वा क्षारमात्रं पिबेदथ सामपथे संविशेत्

तिलमिश्रमशित्वा मत्स्यान्खादित्वा क्षारमात्रं पिबेदथ सामपथे संविशेत्

the sacrificer should eat food mixed with sesame, should eat fish and drink only salt water. He should lie down in the region destined for Saman-chanting.

स्वप्नादेव स्वप्ने गच्छति

स्वप्नादेव स्वप्ने गच्छति

He becomes asleep and attains (permnant) sleep.

राशिकृतं धान्यं ददाति मरायकृतं धान्यं ददातीति

राशिकृतं धान्यं ददाति मरायकृतं धान्यं ददातीति

“The sacrificer gives away a heap of grains (as Dakṣiņā); gives away a woven basket full of grains”:

मूतकृतमित्येवेदमुक्तं भवति

मूतकृतमित्येवेदमुक्तं भवति

This means the grains collected in a woven basket.

प्रचरन्ति प्राञ्चः प्रत्यञ्चः प्रचरन्तीति

प्रचरन्ति प्राञ्चः प्रत्यञ्चः प्रचरन्तीति

“(In the Viṣūcīnaśāla sacrifice) they perform the rites towards the east and also towards the west”:

यः प्रत्यङ्विहारो दक्षिणतौपचार एष भवत्येतेनैवापि सर्वतोमुखो व्याख्यात एतेन सहस्रशालोऽथैनमिह पवयित्वामुत्र पवयन्तीति

यः प्रत्यङ्विहारो दक्षिणतौपचार एष भवत्येतेनैवापि सर्वतोमुखो व्याख्यात एतेन सहस्रशालोऽथैनमिह पवयित्वामुत्र पवयन्तीति

in the sanctuary which is towards the west the movements should be along the south. The ritual of the Sarvatomukha should be understood as explained hereby, also the Sahasraśāla sacrifice. Having first purified the sacrificer here one purifies him yonder.

सिद्धमत्राग्निष्टोमिकं कर्म जानीयादुत्तरस्यैव शालायै

सिद्धमत्राग्निष्टोमिकं कर्म जानीयादुत्तरस्यैव शालायै

The procedure pertaining to the Agniṣṭoma to be adopted in the northern wing should be as prescribed.

स द्वौ त्रिरात्रौ कुरुत एकं च द्विरात्रमिति

स द्वौ त्रिरात्रौ कुरुत एकं च द्विरात्रमिति

“(Among the Peya sacrifices) one performs two Trirātra sacrifices and one Dvirātra:

दीक्षोपसद्भिरेवास्यैतान्यहान्यभिविधत्तेऽहीनविधोऽति यज्ञं दद्यात्

दीक्षोपसद्भिरेवास्यैतान्यहान्यभिविधत्तेऽहीनविधोऽति यज्ञं दद्यात्

one should bring these sacrifices in contact by means of Dīkṣā and Upasad days. A sacrifice of the Ahīna character marks continuity with the succeeding sacrifice.

तदिदं प्रोक्तं यदकॢप्तँसूत्रतः

तदिदं प्रोक्तं यदकॢप्तँसूत्रतः

Here (in the Karmśntasūtra) is explained what is not directly prescribed in the principal Sūtra-text.

सामयिकं त्वेव क्रतुयोगं यज्ञे यज्ञमुपलक्षयेतेति बौधायनो यज्ञे यज्ञमुपलक्षयेतेति बौधायनः ३३

सामयिकं त्वेव क्रतुयोगं यज्ञे यज्ञमुपलक्षयेतेति बौधायनो यज्ञे यज्ञमुपलक्षयेतेति बौधायनः ३३

One should pay attention in a sacrifice to the ritual which may be required to be added by context. So says Baudhāyana.