२४ कर्मान्तसूत्रम्

पञ्चतयेन कल्पमवेक्षेत छन्दसा ब्राह्मणेन प्रत्ययेन न्यायेन सँस्थावशेनेति

पञ्चतयेन कल्पमवेक्षेत छन्दसा ब्राह्मणेन प्रत्ययेन न्यायेन सँस्थावशेनेति

One should discern the ritual-injunction by means of the group of five-verses and formulas, the Brāhmaṇa, ascertainment, anaogy and the way to conclusion.

छन्दसेति यदवोचाम यथाम्नायप्रणिधीदं पूर्वमिदमुत्तरमित्यथापि मन्त्र एव स्वयं कर्म प्रब्रूते

छन्दसेति यदवोचाम यथाम्नायप्रणिधीदं पूर्वमिदमुत्तरमित्यथापि मन्त्र एव स्वयं कर्म प्रब्रूते

When we say verses and formulas, it means that one should rely on the order of the scripture e.g., “This is anterior, this is posterior.”

कर्मानुवादो भवति

कर्मानुवादो भवति

Moreover the verse or formula itself indicates the reference to the relevant action.

यथैतद्भवति प्रेयमगाद्धिषणा बर्हिरच्छोर्वन्तरिक्षमन्विहि देवस्य त्वा सवितुः प्रसवेऽश्विनोर्बाहुभ्यां पूष्णो हस्ताभ्यामग्नये जुष्टं निर्वपामीति

यथैतद्भवति प्रेयमगाद्धिषणा बर्हिरच्छोर्वन्तरिक्षमन्विहि देवस्य त्वा सवितुः प्रसवेऽश्विनोर्बाहुभ्यां पूष्णो हस्ताभ्यामग्नये जुष्टं निर्वपामीति

e.g. “This praise has reached the sacrificial grass,”¹ “Do thou go along wide midregion,”² “In the impulse of god Savitr̥, by means of the arms of the Aśvins, by means of the hands of Pūṣan, I pour out (the oblation-material) dear to Agni.”³

यच्छन्दसा न शक्नुयात्कल्पयितुं ब्राह्मणेन तच्चिकल्पयिषेद्ब्राह्मणमु हैवैनान्मन्त्रानप्रज्ञातान्विदधातीदमनेन करोतीदमनेनेति

यच्छन्दसा न शक्नुयात्कल्पयितुं ब्राह्मणेन तच्चिकल्पयिषेद्ब्राह्मणमु हैवैनान्मन्त्रानप्रज्ञातान्विदधातीदमनेन करोतीदमनेनेति

That which one does not discern by means of the verse or formula, one should seek to know by means of the Brāhmaṇa. The Brāhmaṇa indeed lays down the injunction in respect of the verses or formulas whose meaning is hidden. “one does this with this, that with that”

यथैतद्भवतीषे त्वोर्जे त्वेति शाखामाच्छिनत्ति वायव स्थोपायव स्थेति वत्सानपाकरोतीत्यथाप्यमन्त्राणि कर्माणि विदधाति

यथैतद्भवतीषे त्वोर्जे त्वेति शाखामाच्छिनत्ति वायव स्थोपायव स्थेति वत्सानपाकरोतीत्यथाप्यमन्त्राणि कर्माणि विदधाति

e.g. With the formula “for food thee, for strength thee” one cuts the twig. One drives away the calves with the formula, “You are the wind, you are approaching.”

यथैतद्भवत्यष्टासु प्रक्रमेषु ब्राह्मणोऽग्निमादधीतैकादशसु राजन्यो द्वादशसु वैश्य इत्येवं व्यवस्थावर्णसंयोगाद्यथो एतत्प्रत्ययेनेति छन्दोगबह्वृचाध्वर्युप्रत्ययेनेति

यथैतद्भवत्यष्टासु प्रक्रमेषु ब्राह्मणोऽग्निमादधीतैकादशसु राजन्यो द्वादशसु वैश्य इत्येवं व्यवस्थावर्णसंयोगाद्यथो एतत्प्रत्ययेनेति छन्दोगबह्वृचाध्वर्युप्रत्ययेनेति

It even lays down injunctions not related to any verse or formula, e.g. “A brāhmaṇa should set the fire at a distance of eight steps; a Rājanya at a distance of eleven steps; a Vaiśya at a distance of twelve steps."⁴ This arrangement is in consideration of the castes. As for the ascertainment, it means through ascertainment from the Sāmavedin, the R̥gvedin and the Adhvaryu.

यथो एतन्न्यायेनेति प्राकृते तन्त्रे प्राकृतं न्यायमनधिगच्छन्ग्रामन्यायं प्रतीयादयमिहार्हताँसमारम्भ इति ॥

यथो एतन्न्यायेनेति प्राकृते तन्त्रे प्राकृतं न्यायमनधिगच्छन्ग्रामन्यायं प्रतीयादयमिहार्हताँसमारम्भ इति ॥

“By analogy” means: One not finding any scriptural authority in connection with the procedure concerned, should resort to the practice in the village. “This here is the practice observed by the worthy.”

“By analogy” means: One not finding any scriptural authority in connection with the procedure concerned, should resort to the practice in the village. “This here is the practice observed by the worthy.”

यथो एतत्सँस्थावशेनेति सोमेऽपहृत आदाराँश्च फाल्गुनानि चाभिषुणुयादिति

यथो एतत्सँस्थावशेनेति सोमेऽपहृत आदाराँश्च फाल्गुनानि चाभिषुणुयादिति

The way to conclusion means: e.g. if the Soma plant is stolen away, one should press the Ādāra and Phālguna plants.

चतुष्टयेन मन्त्रा वर्तन्ते स्तुत्या निर्देशेनाशिषा नैव स्तुत्या नाशिषा न निर्देशेनेति चतुर्थम्

चतुष्टयेन मन्त्रा वर्तन्ते स्तुत्या निर्देशेनाशिषा नैव स्तुत्या नाशिषा न निर्देशेनेति चतुर्थम्

The mantras are characterised by varieties-by praise, by direction, by benediction, and not by praise nor benediction nor direction being the fourth one.

अथेमे पञ्च हविराकारा औषधं पयः पशुः सोम आज्यमिति १

अथेमे पञ्च हविराकारा औषधं पयः पशुः सोम आज्यमिति १

These are the five varieties of oblations: grains, milk, animal, Soma and clarified butter.

तेषां पृथक्पृथग्धर्माः पृथगधिकरणानि

तेषां पृथक्पृथग्धर्माः पृथगधिकरणानि

They have different accomplishments and different implements.

यथाधिकरणं मन्त्रा दृष्टास्

यथाधिकरणं मन्त्रा दृष्टास्

The formulas are in accordance with the implements.

तान्न मिथः सँसादयेदनादेशाद्येनयेन यद्धविः सँसिध्येत्तेनतेन तत्कुर्यात्तत्तस्याधिकरणम्

तान्न मिथः सँसादयेदनादेशाद्येनयेन यद्धविः सँसिध्येत्तेनतेन तत्कुर्यात्तत्तस्याधिकरणम्

One should not mix them up unless there is specific injunction. One should accomplish the oblation with such implement with which it may be accomplished. That is its implement.

उक्तान्यधिकरणानि

उक्तान्यधिकरणानि

The implements have been spoken of (at the proper place).

यज्ञ इति

यज्ञ इति

As for the sacrifice:

किमुपज्ञो यज्ञः श्रद्धोपज्ञो माङ्गल इति

किमुपज्ञो यज्ञः श्रद्धोपज्ञो माङ्गल इति

how is a sacrifice to be commenced? It is to be commenced with faith and the preliminary auspicious rites.

क्व उ खलु यज्ञ इति

क्व उ खलु यज्ञ इति

Where does a sacrifice rest?

पुरुष इति

पुरुष इति

With a person.

का उ खलु देवता दीक्षेति

का उ खलु देवता दीक्षेति

Which is the divinity? Initiation;

वागिति

वागिति

speech.

का उ खलु पथ्या स्वस्तिरिति

का उ खलु पथ्या स्वस्तिरिति

Who indeed is Pathyā Svasti ?

वागेवेति

वागेवेति

Speech itself.

का उ खल्वेकाक्षरा गायत्रीति

का उ खल्वेकाक्षरा गायत्रीति

Which is the one-syllabled Gāyatrī ?

वागेवेति

वागेवेति

Speech itself.

क उ खलु यज्ञस्यारम्भः का प्रतिष्ठेति

क उ खलु यज्ञस्यारम्भः का प्रतिष्ठेति

What is really the start of a sacrifice? What is the base?

विज्ञायते स्वाहा यज्ञं मनसा स्वाहा द्यावापृथिवीभ्याँ स्वाहोरोरन्तरिक्षात्स्वाहा यज्ञं वातादारभ इति

विज्ञायते स्वाहा यज्ञं मनसा स्वाहा द्यावापृथिवीभ्याँ स्वाहोरोरन्तरिक्षात्स्वाहा यज्ञं वातादारभ इति

It is said, (the sacrificer receives within himself the speech of the priests with the formula) “Svāhā, (O speech, with your consent) I mentally hold the sacrifice, Svāhā from heaven and earth, Svāhā from wide midregion, Svāhā from wind (the vital breath)."⁵

वात एव यज्ञस्यारम्भो वातः प्रतिष्ठेति २

वात एव यज्ञस्यारम्भो वातः प्रतिष्ठेति २

Wind is the start of the sacrifice, wind the base.

कथमु खल्वेतज्जानीयादिदं तन्त्रमयमावाप इत्यग्न्यन्वाधानप्रभृति तन्त्रमाज्यभागाभ्यामन्यत्रौषधात्

कथमु खल्वेतज्जानीयादिदं तन्त्रमयमावाप इत्यग्न्यन्वाधानप्रभृति तन्त्रमाज्यभागाभ्यामन्यत्रौषधात्

How should one know, “this is the norm, this the insertion ?” The norm (of an Iṣṭi) is from the Agnyanvādhāna upto the Ajyabhāgas except the oblation of grains.

तस्मिँस्तन्त्रे सत्यावापस्थानानि भवन्ति यथैतद्धेनूनां दोहनं कपालानामुपधानँस्तम्बयजुषो हरणमाज्यग्रहा इति यच्च किं चाभिनिवपत्यूर्ध्वमाज्यभागाभ्यामेष मध्यत आवापो भवति यस्मिन्नेतद्धवीँष्योप्यन्ते तस्मिन्नेवावापजानि तन्त्रस्थानं भजन्ते यथैतत्प्राशित्रं यजमानभागब्रह्मभागौ स्विष्टकृच्चेडा चेत्य्

तस्मिँस्तन्त्रे सत्यावापस्थानानि भवन्ति यथैतद्धेनूनां दोहनं कपालानामुपधानँस्तम्बयजुषो हरणमाज्यग्रहा इति यच्च किं चाभिनिवपत्यूर्ध्वमाज्यभागाभ्यामेष मध्यत आवापो भवति यस्मिन्नेतद्धवीँष्योप्यन्ते तस्मिन्नेवावापजानि तन्त्रस्थानं भजन्ते यथैतत्प्राशित्रं यजमानभागब्रह्मभागौ स्विष्टकृच्चेडा चेत्य्

Within this norm there are insertions, e.g. milking of milch-cows, laying down of potsherds, carrying of Stambayajus, taking up of clarified butter and whatever else one inserts. The insertion takes place in the middle subsequent to the Ajyabhāgas (and prior to the latter part of the norm). In the middle wherein the principal oblations are inserted, certain inserted rites assume the character of norm, e.g. the Prāśitra, the portions (of the oblations) to be consumed by the sacrificer and the Brahman, the Sviṣṭakr̥t and Iḍā.

अवदानत आवापो भवति तन्त्रं तु प्रदानतः

अवदानत आवापो भवति तन्त्रं तु प्रदानतः

The insertion is so called by reason of cutting of portions of the oblation, and the norm is so called by reason of the offering.

क्व उ खलु तन्त्रमावापभूयं गच्छत्यावापो वा तन्त्रभूयमिति

क्व उ खलु तन्त्रमावापभूयं गच्छत्यावापो वा तन्त्रभूयमिति

Under what circumstances does the norm attain the character of insertion and insertion that of norm?

मैत्राबार्हस्पत्येऽप्यन्यस्मिँस्तन्त्रमु ह निर्वपणतो भवत्यावाप उ प्रदानतोऽथ वारुणीषु च सँज्ञानीष्ट्यां चावापो ह निर्वपणतो भवति तन्त्रं तु प्रदानतोऽनूयाजप्रभृति तन्त्रमा समिष्टयजुषो होमात्

मैत्राबार्हस्पत्येऽप्यन्यस्मिँस्तन्त्रमु ह निर्वपणतो भवत्यावाप उ प्रदानतोऽथ वारुणीषु च सँज्ञानीष्ट्यां चावापो ह निर्वपणतो भवति तन्त्रं तु प्रदानतोऽनूयाजप्रभृति तन्त्रमा समिष्टयजुषो होमात्

In the case of the oblation to Mitra-Bṛhaspati⁶ and also elsewhere⁷ the rite assumes the character of the norm by reason of the pouring out of oblation and that of insertion by means of offering. In the Iṣṭi for Varuṇa⁸ and in the Samjñānīṣṭi,⁹ the Iṣṭi assumes the character of insertion by reason of the pouring out (of oblation) and that of norm by reason of the offering.

किन्देवत्या उ खल्वनूयाजा भवन्तीत्याग्नेया इत्येव ब्रूयाद्विज्ञायते तं देवा आहुतीभिरनूयाजेष्वन्वविन्दन्यदनूयाजान्यजत्यग्निमेव तत्समिन्द्ध इत्यृतुदेवता उ खलु प्रयाजा भवन्तीति ३

किन्देवत्या उ खल्वनूयाजा भवन्तीत्याग्नेया इत्येव ब्रूयाद्विज्ञायते तं देवा आहुतीभिरनूयाजेष्वन्वविन्दन्यदनूयाजान्यजत्यग्निमेव तत्समिन्द्ध इत्यृतुदेवता उ खलु प्रयाजा भवन्तीति ३

The rites beginning with the Anūyājas and ending with the Samiṣṭayajus offering are the norm. What is the divinity of the Anūyājas? Agni, one should say. It is said (in the Brāhmaṇa). “The gods obtained him (i.e. Agni) by offering at the Anūyājas. In that one offers the Anūyājas, one thereby enkindles Agni."¹⁰ “The Prayāja offerings have the seasons for the divinities."¹⁰

कियत्यः पाकयज्ञसँस्थाः कियत्यो हविर्यज्ञसँस्थाः कियत्यः सोमसँस्था इति

कियत्यः पाकयज्ञसँस्थाः कियत्यो हविर्यज्ञसँस्थाः कियत्यः सोमसँस्था इति

How many Pakayajñasamsthās are there, how many Haviryajñasaṁsthās, and how many Somasaṁsthās?

हुतः प्रहुत आहुतः शूलगवो बलिहरणं प्रत्यवरोहणमष्टकाहोम इति सप्त पाकयज्ञसँ स्था इत्यपरिमिता उ हैके ब्रुवते

हुतः प्रहुत आहुतः शूलगवो बलिहरणं प्रत्यवरोहणमष्टकाहोम इति सप्त पाकयज्ञसँ स्था इत्यपरिमिता उ हैके ब्रुवते

Huta, Prahuta, Āhuta, Śūlagava, Baliharaṇa, Pratyavarohana and Aṣṭakāhoma-these seven are the Pākayajñasamsthās. Some say, they are more than these.

यच्च किं चान्यत्र विहाराद्धूयते सर्वास्ताः पाकयज्ञसँस्था इत्यथ हविर्यज्ञसँस्था अग्न्याधेयमग्निहोत्रं दर्शपूर्णमासावाग्रयणं चातुर्मास्यानि दाक्षायणयज्ञः कौण्डपायिन्य इति

यच्च किं चान्यत्र विहाराद्धूयते सर्वास्ताः पाकयज्ञसँस्था इत्यथ हविर्यज्ञसँस्था अग्न्याधेयमग्निहोत्रं दर्शपूर्णमासावाग्रयणं चातुर्मास्यानि दाक्षायणयज्ञः कौण्डपायिन्य इति

Whatever is offered on the fire other than the sanctuary of fires, all those are PākayajñasaṀsthās. Now the HaviryajñasaṀsthās: (They are) Agnyādheya, Agnihotra, Darśa-Pūrṇamāsa, Āgrayaṇa, Cāturmāsyas, Dākṣāyaṇayajña and Kauṇḍapāyinas.

सौत्रामणिमु हैके ब्रुवतेऽथ सोमसंस्था अग्निष्टोमोऽत्यग्निष्टोम उक्थ्यः षोडशी वाजपेयोऽतिरात्रोऽप्तोर्याम इति सप्त सोमसँस्था यदग्निष्टोमस्य क्रतुकरणं तदत्यग्निष्टोमस्य

सौत्रामणिमु हैके ब्रुवतेऽथ सोमसंस्था अग्निष्टोमोऽत्यग्निष्टोम उक्थ्यः षोडशी वाजपेयोऽतिरात्रोऽप्तोर्याम इति सप्त सोमसँस्था यदग्निष्टोमस्य क्रतुकरणं तदत्यग्निष्टोमस्य

Some say Sautrāmaṇī : (instead of the last one). Now the Somasamsthās: (They are) Agniṣṭoma, Atyagniṣṭoma, Ukthya, Sodasin, Vājapeya, Atirātra and Aptoryāma. These are the seven Somasaṁsthās. The Kratukaraṇa rite for the Agniṣṭoma is also for the Atyagniṣṭoma.

यदुक्थ्यस्य तत्षोडशिवाजपेययोर्यदतिरात्रस्य तदप्तोर्यामस्येति

यदुक्थ्यस्य तत्षोडशिवाजपेययोर्यदतिरात्रस्य तदप्तोर्यामस्येति

That for the Ukthya is also for the Ṣoḍaśin and the Vājapeya. That for the Atirātra is also for the Aptoryāma.

सप्तानाँसोमासँस्थानां द्वे सत्त्राणि न गच्छतो वाजपेयश्चाप्तोर्यामश्चेति ४

सप्तानाँसोमासँस्थानां द्वे सत्त्राणि न गच्छतो वाजपेयश्चाप्तोर्यामश्चेति ४

Out of the seven Somasaṁsthas two, namely, Vājapeya and Apotryāma, are not incorporated into the Sattras.

कथमु खल्वेतज्जानीयादियं पूर्वा ततिरियमुत्तरेति

कथमु खल्वेतज्जानीयादियं पूर्वा ततिरियमुत्तरेति

How should one know, this (sacrifice) is the first of the series and this is the next.

या प्रकृतिः सा पूर्वा ततिरथ यद्विदधाति सोत्तरा ततिरग्न्याधेयं पूर्वा ततिः पुनराधेयमुत्तरा ततिर्दर्शपूर्णमासाविष्टीनां पूर्वा ततिः सर्वाः काम्या इष्टय उत्तरा ततिरैन्द्रा ग्नो निरूढपशुबन्धानां पूर्वा ततिः सर्वे काम्याः पशव उत्तरा ततिर्ज्योतिष्टोमः सोमानां पूर्वा ततिः सर्वे सोमा उत्तरा ततिः

या प्रकृतिः सा पूर्वा ततिरथ यद्विदधाति सोत्तरा ततिरग्न्याधेयं पूर्वा ततिः पुनराधेयमुत्तरा ततिर्दर्शपूर्णमासाविष्टीनां पूर्वा ततिः सर्वाः काम्या इष्टय उत्तरा ततिरैन्द्रा ग्नो निरूढपशुबन्धानां पूर्वा ततिः सर्वे काम्याः पशव उत्तरा ततिर्ज्योतिष्टोमः सोमानां पूर्वा ततिः सर्वे सोमा उत्तरा ततिः

The norm is the first of the series, what is in a modified form is the next. Agnyādheya is the first of the series, Punarādheya the next. Darśa-Pūrṇamāsa is the first of the series of Iṣṭis. All optional Iṣṭis are the next of the series. The animal- sacrifice for Indra-Agni is the first of the series of Nirūḍhapaśubandha sacrifices; all optional animal-sacrifices are the next of the series. Jyotișṭoma is the first of the series of Soma-sacrifices; all other Soma-sacrifices are the next.

श्येनचिदग्नीनां पूर्वा ततिः सर्वे काम्या अग्नय उत्तरा ततिर्द्विरात्रोऽहीनानां पूर्वा ततिः सर्वेऽहीना उत्तरा ततिर्द्वादशाहोऽहर्गणानां पूर्वा ततिः सर्वेऽहर्गणा उत्तरा ततिर्गवामयनँसांवत्सरिकाणाँसत्त्राणां पूर्वा ततिः सर्वाणि सांवत्सरिकाणि सत्त्राण्युत्तरा ततिः

श्येनचिदग्नीनां पूर्वा ततिः सर्वे काम्या अग्नय उत्तरा ततिर्द्विरात्रोऽहीनानां पूर्वा ततिः सर्वेऽहीना उत्तरा ततिर्द्वादशाहोऽहर्गणानां पूर्वा ततिः सर्वेऽहर्गणा उत्तरा ततिर्गवामयनँसांवत्सरिकाणाँसत्त्राणां पूर्वा ततिः सर्वाणि सांवत्सरिकाणि सत्त्राण्युत्तरा ततिः

Śyenacit is the first of the series of Agnis; all optional Agnis are the next. Dvirātra sacrifice is the first of the series of Ahīna sacrifices; all other Ahīna sacrifices are the next. Dvādaśāha is the first of the series of Ahargaṇa sacrifices; All Aharganas are the next of the series. Gavām Ayana is the first of the series of Saṁvatsarika Sattras; all Sāṁvatsarika Sattras are the next of the series.

कियन्ति नु खलु गवामयनानि भवन्तीति

कियन्ति नु खलु गवामयनानि भवन्तीति

How many are the Gavām Ayanas?

विज्ञायते यथैतन्मासि पृष्ठमुत्तमे मासि सकृत्पृष्ठान्युपेयुर्दशमास्यं तृतीयं

विज्ञायते यथैतन्मासि पृष्ठमुत्तमे मासि सकृत्पृष्ठान्युपेयुर्दशमास्यं तृतीयं

It is said that in which a specific Pr̥ṣṭha is chanted in every month (is one kind); (that in which) all the Pṛṣṭhas are chanted once in the last month (is the second kind); (and that which) continues for ten months is the third kind.

सप्त ग्राम्या ओषधयः सप्तारण्याः

सप्त ग्राम्या ओषधयः सप्तारण्याः

There are seven domestic grains and seven wild grains.

सप्त ग्राम्याः पशवः सप्तारण्याः

सप्त ग्राम्याः पशवः सप्तारण्याः

There are seven domestic animals; seven wild animals.

सप्त छन्दाँसि चतुरुत्तराणीति

सप्त छन्दाँसि चतुरुत्तराणीति

There are seven metres successively increasing by four syllables.

सप्त ग्राम्या ओषधयस्तिलमाषव्रीहियवाः प्रियङ्गवोऽणवो गोधूमाः सप्तमे

सप्त ग्राम्या ओषधयस्तिलमाषव्रीहियवाः प्रियङ्गवोऽणवो गोधूमाः सप्तमे

Seven domestic grains are: sesamum, beans, paddy, barley, Panicum Italicum, Panicum miliaceum, and wheat as the seventh.

कुलत्थानु हैके ब्रुवते

कुलत्थानु हैके ब्रुवते

Some take Dolichos uniflorus as the seventh.

सप्तारण्याः श्यामाकाश्च नीवाराश्च जर्तिलाश्च गवीधुकाश्च गार्मुताश्च वास्त्वानि च वेणुयवाश्च सप्तमे

सप्तारण्याः श्यामाकाश्च नीवाराश्च जर्तिलाश्च गवीधुकाश्च गार्मुताश्च वास्त्वानि च वेणुयवाश्च सप्तमे

The seven wild grains are: Panicum frumentaceum, wild rice (Hygrohyza aristata), wild sesame, Coix barbata, a variety of beans, Chenopodium Album and bamboo-seeds as the seventh.

कुरुविन्दानु हैके ब्रुवते

कुरुविन्दानु हैके ब्रुवते

Some take Kuruvinda¹¹ as the seventh.

सप्त ग्राम्याः पशवो गोअश्वमजाविकं पुरुषश्च गर्दभश्चोष्ट्रश्च सप्तमेऽश्वतरमु हैके ब्रुवते

सप्त ग्राम्याः पशवो गोअश्वमजाविकं पुरुषश्च गर्दभश्चोष्ट्रश्च सप्तमेऽश्वतरमु हैके ब्रुवते

Seven domestic animals are: cow, horse, goat, sheep, man, ass and camel as the seventh, Some take a mule (as the seventh).

सप्तारण्या द्विखुराश्च श्वापदानि च पक्षिणश्च सरीसृपाणि च हस्ती च मर्कटश्च नादेया सप्तमे

सप्तारण्या द्विखुराश्च श्वापदानि च पक्षिणश्च सरीसृपाणि च हस्ती च मर्कटश्च नादेया सप्तमे

Seven forest animals are: two-hoofed, beasts of prey, birds, serpents, elephant, monkey and river-animals as the seventh.

सप्त छन्दाँसि चतुरुत्तराणीति गायत्र्युष्णिगनुष्ठुब्बृहती पङ्क्तिस्त्रिष्टुब्जगतीति ५

सप्त छन्दाँसि चतुरुत्तराणीति गायत्र्युष्णिगनुष्ठुब्बृहती पङ्क्तिस्त्रिष्टुब्जगतीति ५

The seven metres succesively increasing by four syllables are: Gāyatrī, Uşņih, Anuṣṭubh, Bṛhati, Paṅkti, Triṣṭubh and Jagatī.

अथेदं त्रयं भवति कर्माभ्यावर्ति देवताभ्यावर्ति सङ्ख्याभ्यावर्तीति

अथेदं त्रयं भवति कर्माभ्यावर्ति देवताभ्यावर्ति सङ्ख्याभ्यावर्तीति

Now these are three varieties of a rite: one coming variously in action, in deity, and in number.

सावित्रं नु खल्विदं कर्माभ्यावर्ति भवत्यथ देवताभ्यावर्ति ध्रुवाज्यं द्रो णकलशः सर्वपृष्ठेत्यथ सङ्ख्याभ्यावर्ति त्रिः पृच्छति शृतँहवी३ः! शमितरित्यथापि राज्ञो मानं क्व उ खलु मन्त्रमन्तरितं कल्पयेत्

सावित्रं नु खल्विदं कर्माभ्यावर्ति भवत्यथ देवताभ्यावर्ति ध्रुवाज्यं द्रो णकलशः सर्वपृष्ठेत्यथ सङ्ख्याभ्यावर्ति त्रिः पृच्छति शृतँहवी३ः! शमितरित्यथापि राज्ञो मानं क्व उ खलु मन्त्रमन्तरितं कल्पयेत्

The deity Savitr̥ is involved variously in action.¹² Now the one involved variously in deity: clarified butter taken into the Dhruvā ladle (taken for deities in general and also specifically), the wooden trough (from which Soma-juice is taken up for the various divinities) and the Sarvapṛṣṭheșṭi (in which portions of the cake are taken for all divinities). Now the one involved variously in number:one enquires three times: “O Śamitṛ, is the oblation cooked?” Moreover the measuring of (bundles of) Soma-shoots. Where indeed should one employ a mantra whose ritual-application is left out?

स्थानाद्वा स्थानं प्रजिज्ञासीताभिरूप्येण वा प्रौहेण वेति

स्थानाद्वा स्थानं प्रजिज्ञासीताभिरूप्येण वा प्रौहेण वेति

One should seek to understand its place from the (adjacent) place, or from import or from pushing forward.

स्थानात्स्थानमिति यदवोचाम योऽनन्तरो मन्त्र आम्नातः स्यात्तेनैनँसह कल्पयेत्पूर्वकालेन वोत्तरकालेन वेति

स्थानात्स्थानमिति यदवोचाम योऽनन्तरो मन्त्र आम्नातः स्यात्तेनैनँसह कल्पयेत्पूर्वकालेन वोत्तरकालेन वेति

When we have said from the (adjacent) place, it means that one should employ it together with the preceding or succeeding that mantra to which it is adjacent.

यथो एतदाभिरूप्येणेति यथैतद्भवत्याशासानः सुवीयँर्रायस्पोषँ स्वश्वियम्। बृहस्पतिना राया स्वगाकृतो मह्यं यजमानाय तिष्ठेति

यथो एतदाभिरूप्येणेति यथैतद्भवत्याशासानः सुवीयँर्रायस्पोषँ स्वश्वियम्। बृहस्पतिना राया स्वगाकृतो मह्यं यजमानाय तिष्ठेति

“From the import” is illustrated the verse, “Wishing abundance of wealth, rich in heroes and rich in horses, bidden godspeed by Bṛhaspati, with wealth, do thou abide for me the sacrificer.”¹³

यथो एतत्प्रौहेणेत्यग्निकल्पः खल्वयमिष्टकाभूयान्समाम्नातस्

यथो एतत्प्रौहेणेत्यग्निकल्पः खल्वयमिष्टकाभूयान्समाम्नातस्

“From pushing forward” means: The Agnicayana is prescribed to be profuse with piling up of bricks.

तत्र यो मन्त्रोऽन्तरितः स्यादिष्टकाभूयमेनमापादयेत् ६

तत्र यो मन्त्रोऽन्तरितः स्यादिष्टकाभूयमेनमापादयेत् ६

The verse which may be in excess should be regarded as meant for an additional brick.¹⁴

अथायमश्वमेध आहुतिभूयान्समाम्नातस्

अथायमश्वमेध आहुतिभूयान्समाम्नातस्

Now the Aśvamedha is prescribed to be abundant in offerings :

तत्र यो मन्त्रोऽन्तरितः स्यादाहुतिभूयमेनमापादयेद्नाप्रक्रान्तं प्रक्रमयेन्न प्रक्रान्तं क्रम तूष्णीं कर्मणाभिपूरयिषेदिति

तत्र यो मन्त्रोऽन्तरितः स्यादाहुतिभूयमेनमापादयेद्नाप्रक्रान्तं प्रक्रमयेन्न प्रक्रान्तं क्रम तूष्णीं कर्मणाभिपूरयिषेदिति

One should therefore employ towards offering a mantra which remains without ritual-application. One should not introduce an offering which is not prescribed (because there is a mantra in excess). One should not seek to finish with any silent offering a rite which is commenced.

नाप्रक्रान्तमिति यदवोचाम बर्हिर्लवनः खल्वयँह्रस्वो मन्त्र आम्नातो भवति दीर्घमु कर्म

नाप्रक्रान्तमिति यदवोचाम बर्हिर्लवनः खल्वयँह्रस्वो मन्त्र आम्नातो भवति दीर्घमु कर्म

For what we have said “an offering which is not prescribed etc.” (the example is): the formula prescribed for cutting sacrificial grass is short, the action is lengthy.

न क्रमणो हेतोर्मन्त्रोऽभिनिवर्तेताथायं पशोर्विशसनो ह्रस्वो मन्त्र आम्नातो भवति दीर्घमु कर्म

न क्रमणो हेतोर्मन्त्रोऽभिनिवर्तेताथायं पशोर्विशसनो ह्रस्वो मन्त्र आम्नातो भवति दीर्घमु कर्म

The formula cannot be repeated for the purpose of the action. The formula prescribed for the dissection of the animal is short; the action is lengthy.

न कर्मणो हेतोर्मन्त्रोऽभिनिवर्तेताथास्याँस्वयमातृण्णायां दीर्घो ह मन्त्र आम्नातो भवति ह्रस्वमु कर्म

न कर्मणो हेतोर्मन्त्रोऽभिनिवर्तेताथास्याँस्वयमातृण्णायां दीर्घो ह मन्त्र आम्नातो भवति ह्रस्वमु कर्म

The formula cannot be repeated for the purpose of the action. A lengthy formula is prescribed for the piling up of the naturally perforated stone; the action is short.

न कर्मणो हेतोर्मन्त्रो विरम्येद्यथो एतत्त्रिर्यजुषा सकृत्तूष्णीमिति

न कर्मणो हेतोर्मन्त्रो विरम्येद्यथो एतत्त्रिर्यजुषा सकृत्तूष्णीमिति

The formula cannot be stopped for the purpose of the action. As for the injunction “thrice with the formula and once silently.”

लोकाग्नीँश्च तेषामुपश्रुत्य स्तम्बयजुश्चेति

लोकाग्नीँश्च तेषामुपश्रुत्य स्तम्बयजुश्चेति

(the incidence is : following thrice the relevant action) with reference to the formulas (BaudhŚS IV.2 one carries silently) the clods of earth and also the Stambayajus (once).

यथो एतत्पञ्चकृत्वो यजुषा पञ्चकृत्वस्तूष्णीमिति राज्ञस्तेषां मानमुपश्रुत्येति

यथो एतत्पञ्चकृत्वो यजुषा पञ्चकृत्वस्तूष्णीमिति राज्ञस्तेषां मानमुपश्रुत्येति

As for the injunction “five times with the formula, five times silently” (the incidence is :) the measuring of bundles of Soma-shoots with reference to the formulas.

यथो एतत्सकृद्यजुषा सकृत्तूष्णीमिति राज्ञ एव तेषां मानमुपश्रुत्येति

यथो एतत्सकृद्यजुषा सकृत्तूष्णीमिति राज्ञ एव तेषां मानमुपश्रुत्येति

As for the injunction “once with the formula, once silently”: (one measures the bundles) of Soma having listened to (the formula) relating to them.

यथो एतच्चतुरो मुष्टीन्व्रीहीणां निर्वपतीति द्वौ देवतायै स्विष्टकृते तृतीय इडायै चतुर्थ इति सर्व एवैतेषां ब्राह्मणवन्तः ७

यथो एतच्चतुरो मुष्टीन्व्रीहीणां निर्वपतीति द्वौ देवतायै स्विष्टकृते तृतीय इडायै चतुर्थ इति सर्व एवैतेषां ब्राह्मणवन्तः ७

As for the injunction “he pours out four handfuls of paddy” (it means that) two are for the divinity, the third for the Sviṣṭakr̥t and the fourth for Iḍā. Thus all of them are supported by the Brāhmaṇa-injunctions.

अथात आदेशकारितानि व्याख्यास्यामोऽनादिष्टोऽग्निरपि तु यथैतद्भवत्यधिदेवने जुहोति रथमुखे जुहोति रथनाड्यां जुहोति चतुष्पथे जुहोति वर्त्मनोर्जुहोत्याव्रश्चने जुहोति पदे जुहोत्यजायां जुहोत्यजस्य दक्षिणे कर्णे जुहोत्यजस्य दक्षिणे शृङ्गे जुहोति ब्राह्मणस्य दक्षिणे हस्ते जुहोति दर्भस्तम्बे जुहोत्यप्सु जुहोत्यौदुम्बर्यां जुहोति वल्मीकवपायां जुहोत्यौपासने जुहोत्युत्तपनीये जुहोति शामित्रे जुहोत्याग्नीध्रीये जुहोत्यन्वाहार्यपचने जुहोति गार्हपत्ये जुहोतीत्यनादिष्ट आहवनीय एव होतव्यम्

अथात आदेशकारितानि व्याख्यास्यामोऽनादिष्टोऽग्निरपि तु यथैतद्भवत्यधिदेवने जुहोति रथमुखे जुहोति रथनाड्यां जुहोति चतुष्पथे जुहोति वर्त्मनोर्जुहोत्याव्रश्चने जुहोति पदे जुहोत्यजायां जुहोत्यजस्य दक्षिणे कर्णे जुहोत्यजस्य दक्षिणे शृङ्गे जुहोति ब्राह्मणस्य दक्षिणे हस्ते जुहोति दर्भस्तम्बे जुहोत्यप्सु जुहोत्यौदुम्बर्यां जुहोति वल्मीकवपायां जुहोत्यौपासने जुहोत्युत्तपनीये जुहोति शामित्रे जुहोत्याग्नीध्रीये जुहोत्यन्वाहार्यपचने जुहोति गार्हपत्ये जुहोतीत्यनादिष्ट आहवनीय एव होतव्यम्

Now we shall explain the actions done under specific injunctions: When there is no specific injunction, the offering is to be made on the fire. Moreover there are specific injunctions: One makes an offering over the gambling place; over the face of a chariot, over the navel of a chariot, over the cross-roads, over the two wheel-tracks, over the stump of a tree, over the foot-print, over a she-goat, in the right ear of a male goat, over the right horn of a male goat, upon the right palm of a brāhmaṇa, over the stump of darbha-grass, in water, over a post of Ficus glomerata, over an anthill, on the Aupasana fire, on the fire generated on sunheated grass, on the Śāmitra fire, on the Āgnīdhrīya fire, on the Anvāhāryapacana, on the Gārhapatya. When there is no specific mention, one should offer on the Āhavanīya.

अनादिष्टोऽध्वर्युरपि तु यथैतद्भवत्युन्नेता जुहोति प्रतिप्रस्थाता जुहोतीत्यनादिष्टेऽध्वर्युणैव होतव्यम्

अनादिष्टोऽध्वर्युरपि तु यथैतद्भवत्युन्नेता जुहोति प्रतिप्रस्थाता जुहोतीत्यनादिष्टेऽध्वर्युणैव होतव्यम्

When there is no specific mention, the Adhvaryu himself should offer. It is also said, the Unnetṛ makes the offering; the Pratiprasthātṛ makes the offering. If there is no specific mention, the Adhvaryu makes the offering.

अनादिष्टं पात्रम्

अनादिष्टं पात्रम्

When there is no specific mention, a ladle (should be used for offering).

अपि तु यथैतद्भवत्यञ्जलिना जुहोति शूर्पेण जुहोति कृष्णाजिनपुटेन जुहोति मध्यमेन पर्णेन जुहोत्यन्तमेन पर्णेन जुहोत्यर्कपर्णेन जुहोति पर्णमयेन स्रुवेण जुहोत्यौदुम्बरेण स्रुवेण जुहोत्यङ्गुष्ठाभ्यां जुहोति विस्रँ सिकाकाण्डाभ्यां जुहोति गोमृगकण्ठेन जुहोत्यश्वशफेन जुहोत्ययस्मयेन कमण्डलुना जुहोतीत्य्

अपि तु यथैतद्भवत्यञ्जलिना जुहोति शूर्पेण जुहोति कृष्णाजिनपुटेन जुहोति मध्यमेन पर्णेन जुहोत्यन्तमेन पर्णेन जुहोत्यर्कपर्णेन जुहोति पर्णमयेन स्रुवेण जुहोत्यौदुम्बरेण स्रुवेण जुहोत्यङ्गुष्ठाभ्यां जुहोति विस्रँ सिकाकाण्डाभ्यां जुहोति गोमृगकण्ठेन जुहोत्यश्वशफेन जुहोत्ययस्मयेन कमण्डलुना जुहोतीत्य्

It is also prescribed, one makes the offering through joined palms, by means of a winnowing basket, a fold of a skin of black antelope, middle trileaf of Palāśa, by means of a leaf of Calotropis gigantea, by means of a spoon made of Palāśa, by means of a spoon of Ficus glomerata, by means of two thumbs, by means of two shoots of the plant Visraṁsikā, by means of the milk of a Gayal, by means of a hoof of a horse, by means of a bronze pot.

अनादिष्टे स्रुचैव होतव्यम्

अनादिष्टे स्रुचैव होतव्यम्

If there is nospecific mention, one should offer by means of a ladle.

अनादिष्टा समिदादेशादेव समिधं जानीयाद्विज्ञायते नासमित्के जुहुयाद्यदसमित्के जुहुयाद्यथाजिह्वेऽन्नं दद्यात्तादृक्तत्

अनादिष्टा समिदादेशादेव समिधं जानीयाद्विज्ञायते नासमित्के जुहुयाद्यदसमित्के जुहुयाद्यथाजिह्वेऽन्नं दद्यात्तादृक्तत्

If there is no specific mention, a fire- stick (of any tree should be understood). One should understand a fire-stick (of a specific tree) by a specific mention. It is said, one should not make an offering on the fire on which a fire-stick is not already put. If one makes an offering on the fire without first putting a firestick, it would be as if one put food in a tongueless mouth.

If there is no specific mention, a fire- stick (of any tree should be understood). One should understand a fire-stick (of a specific tree) by a specific mention. It is said, one should not make an offering on the fire on which a fire-stick is not already put. If one makes an offering on the fire without first putting a firestick, it would be as if one put food in a tongueless mouth.

तस्मात्समिद्वत्येव होतव्यम्

तस्मात्समिद्वत्येव होतव्यम्

Therefore one should make an offering on the fire on which a fire-stick is first put.

Therefore one should make an offering on the fire on which a fire-stick is first put.

अनादिष्ट उपसमाधायैव होतव्यम् ८

अनादिष्ट उपसमाधायैव होतव्यम् ८

Even if there is no specific mention, one should make an offering only after first having conflagrated the fire.

Even if there is no specific mention, one should make an offering only after first having conflagrated the fire.

अथातोऽवदानकल्पश्चतुरुन्नयति चतुरवत्तं भवतीत्यनादिष्ट उपहत्यैव होतव्यम्

अथातोऽवदानकल्पश्चतुरुन्नयति चतुरवत्तं भवतीत्यनादिष्ट उपहत्यैव होतव्यम्

Now the procedure of taking portions of the oblation. (At the Agnihotra-offering) one takes four spoonfuls. That means taking of four portions. When there is no specific mention, one should make an offering by dipping the spoon each time.

अनादिष्टँहविरादेशादेवान्यद्व्रीहियवेभ्यो जानीयादपि तु नु खलु क्षिप्रसँ स्कारतममाज्यं ब्रुवतेऽनादिष्टः पशुरादेशादेवान्यमजाज्जानीयादैन्द्रा ग्नाद्यदभिहारं तन्त्रँस्यात्तदभिहारं कुर्यादग्न्यभिहारौ दर्शपूर्णमासौ

अनादिष्टँहविरादेशादेवान्यद्व्रीहियवेभ्यो जानीयादपि तु नु खलु क्षिप्रसँ स्कारतममाज्यं ब्रुवतेऽनादिष्टः पशुरादेशादेवान्यमजाज्जानीयादैन्द्रा ग्नाद्यदभिहारं तन्त्रँस्यात्तदभिहारं कुर्यादग्न्यभिहारौ दर्शपूर्णमासौ

When there is no specific mention, the oblation concerned is understood. One should understand the oblation to be different from paddy or barley only by specific mention. Clarified butter is said to be the oblation which is accomplished quickly. When there is no specific mention (a goat) is the animal. One should understand an animal different from the goat for Indra-Agni only by specific mention. One should address the ritual to that divinity to which it is principally addressed. The Darśa-Pūrṇamāsa are addressed to Agni.

सोम इन्द्रा भिहारः

सोम इन्द्रा भिहारः

Soma is addressed to Indra.

सावित्रमौषधस्य निर्वपणं दृष्टं भवति

सावित्रमौषधस्य निर्वपणं दृष्टं भवति

The pouring out of oblation of grains is related to Savitr̥.

किँस्वित्सान्नाय्यस्य पशो राज्ञ इति

किँस्वित्सान्नाय्यस्य पशो राज्ञ इति

To whom is related the accomplishment of Sāṁnāyya, animal and Soma?

दोहनँसान्नाय्यस्योपाकरणं पशोर्यदुपाँशुसवनमभि मिमीते तद्रा ज्ञः

दोहनँसान्नाय्यस्योपाकरणं पशोर्यदुपाँशुसवनमभि मिमीते तद्रा ज्ञः

Milking is related to the accomplishment of Sāṁnayya, dedication of the animal. The accomplishment of Soma is in that the Adhvaryu measures Soma-shoots over the Upāṁśusavana pressing stone.¹⁵

प्रज्ञातमन्येषाँहविषां पर्यग्निकरणं किँस्विद्रा ज्ञ इति

प्रज्ञातमन्येषाँहविषां पर्यग्निकरणं किँस्विद्रा ज्ञ इति

The carrying of fire around other oblations is known. What is the carrying of fire around Soma?

यदेवादो वसतीवरीः परिहरति तद्रा ज्ञ इति ९

यदेवादो वसतीवरीः परिहरति तद्रा ज्ञ इति ९

The carrying of fire around Soma is in that one carries Vasatīvarī waters around.

अथातो पुरोडाशान्व्याख्यास्यामः

अथातो पुरोडाशान्व्याख्यास्यामः

Now we shall explain (the character of) cakes.

सर्व एवाग्नेया अष्टाकपाला अन्यत्र पौनराधेयिकात्

सर्व एवाग्नेया अष्टाकपाला अन्यत्र पौनराधेयिकात्

All cakes to be offered to Agni, except those relating to the resetting of fires, are on eight potsherds.

सर्व एवैन्द्रा ग्ना एकादशकपाला अन्यत्राग्रयणाच्च शुनासीरीयाच्च

सर्व एवैन्द्रा ग्ना एकादशकपाला अन्यत्राग्रयणाच्च शुनासीरीयाच्च

All cakes for Indra-Agni, except those in Āgrayaṇa and Śunāsīrīyaparvan of the Cāturmāsya, are on eleven potsherds.

सर्व एवैन्द्रा एकादशकपाला अन्यत्र शुनासीरीयात्

सर्व एवैन्द्रा एकादशकपाला अन्यत्र शुनासीरीयात्

All cakes for Indra, except those in the Śunāsīrīyaparvan, are on eleven potsherds.

सर्व एवाग्नीषोमीया एकादशकपाला अन्यत्र श्यामाकात्

सर्व एवाग्नीषोमीया एकादशकपाला अन्यत्र श्यामाकात्

All cakes for Agni-Soma except those in Śyāmākāgrayaṇa are on eleven potsherds.

सर्व एव पशुपुरोडाशा एकादशकपाला अन्यत्र वायव्याद्यद्देवत्यः पशुस्तद्देवत्यः पशुपुरोडाशोऽन्यत्र वायव्याद्भवति

सर्व एव पशुपुरोडाशा एकादशकपाला अन्यत्र वायव्याद्यद्देवत्यः पशुस्तद्देवत्यः पशुपुरोडाशोऽन्यत्र वायव्याद्भवति

All Paśupuroḍāśas except those for Vāyu are on eleven potsherds. The Paśupuroḍāśa belongs to that divinity to which the animal belongs except Vāyu.

सर्व एवाग्नावैष्णवा एकादशकपाला अन्यत्राध्वरकल्पायै

सर्व एवाग्नावैष्णवा एकादशकपाला अन्यत्राध्वरकल्पायै

All cakes for Agni-Viṣṇu except in the Adhvarakalpā Iṣți are on eleven potsherds.

तत्रैवाष्टाकपालश्च द्वादशकपालश्च भवतः

तत्रैवाष्टाकपालश्च द्वादशकपालश्च भवतः

There they are on eight potsherds and on twelve potsherds.

सर्व एव सावित्रा द्वादशकपाला अन्यत्राश्वमेधिकेभ्यस्

सर्व एव सावित्रा द्वादशकपाला अन्यत्राश्वमेधिकेभ्यस्

All cakes for Savitr̥ except in the Aśvamedha are on twelve potsherds.

तत्रैवाष्टाकपालश्चैकादशकपालश्च भवतः सावित्रोऽष्टाकपाल इति च

तत्रैवाष्टाकपालश्चैकादशकपालश्च भवतः सावित्रोऽष्टाकपाल इति च

There they are on eight potsherds and on eleven potsherds. There is also at another stage a cake for Savitṛ on eight potsherds.

सर्व एव मारुताः सप्तकपाला अन्यत्राश्वमेधिकानां चातुर्मास्यपशूनां पशुपुरोडाशेभ्यो मारुताच्चैकविँशतिकपालादन्यत्र राजसूयिकात्पञ्चशारदीयानां च पशूनां पशुपुरोडाशेभ्यः

सर्व एव मारुताः सप्तकपाला अन्यत्राश्वमेधिकानां चातुर्मास्यपशूनां पशुपुरोडाशेभ्यो मारुताच्चैकविँशतिकपालादन्यत्र राजसूयिकात्पञ्चशारदीयानां च पशूनां पशुपुरोडाशेभ्यः

All cakes for the Maruts are on seven potsherds. The exceptions are the Paśupuroḍāśas relating to the Caturmasya-animals and the cake on twentyone potsherds for the Maruts in the Aśvamedha and the Paśupuroḍāśas relating to the Pañcaśāradīya animals in Rājasūya.

किमनुख्यानि नु खलु ते विलेख्यानि कपालानि भवन्तीति

किमनुख्यानि नु खलु ते विलेख्यानि कपालानि भवन्तीति

Under what Brāhmaṇa-authority are the potsherds to be drawn on the ground?

विज्ञायते वैश्वानरं द्वादशकपालं मृगाखरे भूमिकपालं निर्वपेदित्येतदनुख्यानि भवन्तीत्यथ पूर्वसँस्थाः

विज्ञायते वैश्वानरं द्वादशकपालं मृगाखरे भूमिकपालं निर्वपेदित्येतदनुख्यानि भवन्तीत्यथ पूर्वसँस्थाः

It is said in the Brāhmaṇa, “One should draw on the ground twelve potsherds for a cake to Vaiśvānara Agni”-this is the Brāhmaṇa authority. Now the rites being concluded prior to (the principal offering):

पञ्चप्रयाजस्य नवप्रयाजस्यैकादशप्रयाजस्येति प्रयाजाः पूर्वसँस्थाः

पञ्चप्रयाजस्य नवप्रयाजस्यैकादशप्रयाजस्येति प्रयाजाः पूर्वसँस्थाः

The Prayājas are concluded prior to (the principal offering) since there are the expressions “(of the sacrifice) having five Prayājas,” “having nine Prayājas,” “having eleven Prayājas.”

पर्यग्निकरणं पशोरुपाँश्वभिषवोऽग्निष्टोमे गवामयने चतुर्विँशमहस्

पर्यग्निकरणं पशोरुपाँश्वभिषवोऽग्निष्टोमे गवामयने चतुर्विँशमहस्

The carrying of fire around the animal, the pressing of Soma for the Upāṁśu-cup in the Agniṣṭoma and the Caturvirśa Ukthya sacrifice in the Gavām ayana sacrifice (are also concluded before).

तदपि विज्ञायते तस्य त्रीणि च शतानि षष्टिश्च स्तोत्रीयास्

तदपि विज्ञायते तस्य त्रीणि च शतानि षष्टिश्च स्तोत्रीयास्

It is said, “in that (Caturviṁśa Ukthya) sacrifice there are three hundred and sixty Stotriyas;

तावतीः संवत्सरस्य रात्रय इति १०

तावतीः संवत्सरस्य रात्रय इति १०

as many are the nights of a year.”

अथ राजयज्ञा राजसूयोऽश्वमेधः पुरुषमेधः सर्वमेधः सोमसवः पृथिसवो मृत्युसवः कानान्धयज्ञः शुनस्कर्णयज्ञ इति चाथादितिदेवता अग्न्याधेये त्वेव प्रथमश्चरुश्चातुर्मास्येषु द्वितीयः

अथ राजयज्ञा राजसूयोऽश्वमेधः पुरुषमेधः सर्वमेधः सोमसवः पृथिसवो मृत्युसवः कानान्धयज्ञः शुनस्कर्णयज्ञ इति चाथादितिदेवता अग्न्याधेये त्वेव प्रथमश्चरुश्चातुर्मास्येषु द्वितीयः

Now the royal sacrifices. They are: Rājasūya, Aśvamedha, Puruṣamedha, Sarvamedha, Somasava, Pṛthisava, Mṛtyusava, Kanandhayajña, Sunaṣkarnayajña. Now the oblations to be offered to Aditi. Cooked rice first in the setting of fires.¹⁶ The second in Cāturmāsyas.¹⁷

प्रायणीयोदयनीययोरग्निदीक्षणीयायां त्रयो राजसूये रत्निमानेषु च प्रायुजेषु चादित्यां मल्हां गर्भिणीमालभत इति चैक इष्टिकल एको व्रात्यस्तोमे

प्रायणीयोदयनीययोरग्निदीक्षणीयायां त्रयो राजसूये रत्निमानेषु च प्रायुजेषु चादित्यां मल्हां गर्भिणीमालभत इति चैक इष्टिकल एको व्रात्यस्तोमे

Then in the Prāyaṇīya,¹⁸ Udayanīya¹⁹ and the Dīkṣaṇīyeṣṭi pertaining to Agnicayana.²⁰ In the Rājasūya there are three : among the oblations for the Ratnins,²¹ among those for the Prayujas²² and the third-one offers a dew-lapped shegoat to Aditi.²³ One in Iṣṭikalpa.²⁴ One in Vrātyastoma.²⁵

चत्वारोऽश्वमेधेऽदित्यै विष्णुपत्न्यै चरुरदित्यै हँससाचिरदित्यै त्रयो रो-हितैतास्तिस्रो मेष्य आदित्या द्वौ सौत्रामण्याम्

चत्वारोऽश्वमेधेऽदित्यै विष्णुपत्न्यै चरुरदित्यै हँससाचिरदित्यै त्रयो रो-हितैतास्तिस्रो मेष्य आदित्या द्वौ सौत्रामण्याम्

Four in Aśvamedha-cooked rice to Aditi²⁶ wife of Viṣņu. Haṁsasāci bird to Aditi and three cows marked red and three female sheep offered to Aditi. In Sautrāmaṇī there are two.

आदित्याविर्वशा

आदित्याविर्वशा

(In the Gavām Ayana) a barren female sheep is offered to Aditi

ग्रहोऽष्टादश इति च

ग्रहोऽष्टादश इति च

(and on the next day) the eighteenth cup of Soma.

त्रीणि तन्त्राणि यज्ञमन्वायत्तानि भवन्ति पञ्चप्रयाजं नवप्रयाजमेकादशप्रयाजमिति

त्रीणि तन्त्राणि यज्ञमन्वायत्तानि भवन्ति पञ्चप्रयाजं नवप्रयाजमेकादशप्रयाजमिति

Three different procedures are related to a sacrifice: Those involving the offerings of five Prayāja offerings, nine Prayāja offerings and eleven Prayāja offerings.

पञ्चप्रयाजेन दर्शपूर्णमासौ काम्या इष्टय इति वर्तन्ते

पञ्चप्रयाजेन दर्शपूर्णमासौ काम्या इष्टय इति वर्तन्ते

The procedure of five Prayājas is applicable to the Full-moon and New-moon sacrifices and the optional Iṣṭis.

नवप्रयाजेन चातुर्मास्यान्येकादशप्रयाजेन पशुः सोम इति

नवप्रयाजेन चातुर्मास्यान्येकादशप्रयाजेन पशुः सोम इति

That of nine Prayājas to the Cāturmāsya; that of eleven Prayājas to the animal-sacrifice and the Soma-sacrifice.

षडिमानि सर्वकल्पे सर्वाभिप्रायिकाणि भवन्ति

षडिमानि सर्वकल्पे सर्वाभिप्रायिकाणि भवन्ति

These six (rituals), in each case, serve a ill purposes.

यथैतदग्न्याधेयमग्निहोत्रं दर्शपूर्णमासौ चातुर्मास्यानि पशुः सोम इति

यथैतदग्न्याधेयमग्निहोत्रं दर्शपूर्णमासौ चातुर्मास्यानि पशुः सोम इति

They are: Agnyādheya, Agnihotra, Full- moon and New-moon sacrifices, Cāturmāsyas, Animal-sacrifice and a Soma-sacrifice.

तदपि विज्ञायतेऽथ यदस्याग्निमुद्धरति सहस्रं तेन कामदुघा अवरुन्द्धेऽथ यदग्निहोत्रं जुहोति सहस्रं तेनैषा वै वैश्वदेवस्य मात्रैतद्वा एतेषामवमम्

तदपि विज्ञायतेऽथ यदस्याग्निमुद्धरति सहस्रं तेन कामदुघा अवरुन्द्धेऽथ यदग्निहोत्रं जुहोति सहस्रं तेनैषा वै वैश्वदेवस्य मात्रैतद्वा एतेषामवमम्

It is said “In that one carries forth his (Āhavanīya) fire, (the sacrificer) thereby obtains a thousand cows yielding desire. In that one offers the Agnihotra, thereby a thousand. This is the attainment also by the (performance of the) Vaiśvadevaparvan (of the Cāturmāsya). This is the minimum (achievement) of these (Parvans of the Căturmasyas).

अतोऽतो वा उत्तराणि श्रेयाँसि भवन्ति

अतोऽतो वा उत्तराणि श्रेयाँसि भवन्ति

The successive (Parvans) bring in more and more prosperity.

सर्वान्लोकान्पशुबन्धयाज्यभिजयत्येकस्मै वै कामायान्ये यज्ञक्रतव आलभ्यन्ते

सर्वान्लोकान्पशुबन्धयाज्यभिजयत्येकस्मै वै कामायान्ये यज्ञक्रतव आलभ्यन्ते

One performing the Animal-sacrifice wins all worlds. Other sacrifices are performed for the fulfilment of a single desire.

सर्वेभ्यः कामेभ्यः पशुः सोम इति ११

सर्वेभ्यः कामेभ्यः पशुः सोम इति ११

An Animal-sacrifice or a Soma-sacrifice is performed for (the fulfilment of) all desires.

अग्नीनाधास्यमानः प्रज्यमात्मानं कुर्वीत

अग्नीनाधास्यमानः प्रज्यमात्मानं कुर्वीत

One who is going to set up the fires should get himself ready.

येनास्याकुशलँस्थात्तेन कुशलं कुर्वीत

येनास्याकुशलँस्थात्तेन कुशलं कुर्वीत

He should secure harmony with one with whom he has disharmony.

यान्य् ऋणान्य् उत्थित-कालानि स्युस्
तानि व्यवहरेद्, अनुज्ञापयीत वा।
अथा ऽप्य् अग्न्याधेय एव र्त्विजां वरणं प्रथमम् उदाहरामस्

यान्यृणान्युत्थितकालानि स्युस्तानि व्यवहरेदनुज्ञापयीत वाथाप्यग्न्याधेय एवर्त्विजां वरणं प्रथममुदाहरामस्

He should compensate such debts as are due for repayment, or should get its time-limit extended. We shall lay down the choosing of priests at the setting of fires itself.

तस्य चेत् पूर्व-पुरुषैर् वृताः स्युस्
तान् एव नातिवृणीत -
अव्यवच्छिन्नाश् चेत् कौलेनाध्ययनेन मानुषेण शीलवृत्ताभ्याँ स्युर् इति

तस्य चेत्पूर्वपुरुषैर्वृताः स्युस्तानेव नातिवृणीताव्यवच्छिन्नाश्चेत्कौलेनाध्ययनेन मानुषेण शीलवृत्ताभ्याँस्युरिति

If their ancestors were formally chosen (by his ancestors) one should not supersede them in choosing provided their tradition is not broken in family, learning, humanity, character and conduct.

किङ्गत उ खल्वतिवरणं वावरणं वा भवतीति

किङ्गत उ खल्वतिवरणं वावरणं वा भवतीति

Under what circumstances does superseding in choosing, or non-choosing become imminent?

स्तेयमचारीदभ्यमँस्थादयाज्यमयाजयत्सादितं कर्म तदु हास्थित इत्येतेषामेकस्मिन्नतिवरणं वावरणं वा भवतीति

स्तेयमचारीदभ्यमँस्थादयाज्यमयाजयत्सादितं कर्म तदु हास्थित इत्येतेषामेकस्मिन्नतिवरणं वावरणं वा भवतीति

One practised robbery, perpetrated injury, acted as a priest in the sacrifice of an unfit person, did a censurable deed. In any one of these cases supersession or non-choosing takes place.

ताँश्चेद्वृणीताव्यापन्नाङ्गानेव वृणीत

ताँश्चेद्वृणीताव्यापन्नाङ्गानेव वृणीत

In case one has to choose priests by superseding ancestral priest, one should choose such priests as are without any physical defect.

कं नु खल्वेषां प्रथमं वृणीत?

कं नु खल्वेषां प्रथमं वृणीत

Whom indeed among the priests should one choose first?

योऽस्य सँस्तुततमः स्यात्
तं प्रथमं वृणीत।

योऽस्य सँस्तुततमः स्यात्तं प्रथमं वृणीत

He should first choose him who is best known to him.

तेन सचिवेनान्यान् लिप्सेत।

तेन सचिवेनान्यान्लिप्सेत

In consultation with him he should choose the other priests.

यद्यु वै यथाज्येष्ठं ब्रह्माणं प्रथमं वृणीताथ होतारमथोद्गातारमथाध्वर्युम्ब्रह्मणो वानन्तरमध्वर्युम्पूर्वं वोत्तरं वा यथाकर्म चेत्स्यात्

यद्यु वै यथाज्येष्ठं ब्रह्माणं प्रथमं वृणीताथ होतारमथोद्गातारमथाध्वर्युम्ब्रह्मणो वानन्तरमध्वर्युम्पूर्वं वोत्तरं वा यथाकर्म चेत्स्यात्

If he proposes to choose by seniority, he should first choose the Brahman, then the Hotṛ, then the Udgātṛ and lastly the Adhvaryu. Alternatively the Adhvaryu after the Brahman. If he wants to choose following the ritual procedure, he may choose (the Adhvaryu) preceding or succeeding (the Brahman).

सृष्टेन धनेनर्त्विजः प्रतिसंवसीत

सृष्टेन धनेनर्त्विजः प्रतिसंवसीत

One should meet the priests together (by mentioning) the wealth collected for the sacrifice.

त्रीण्य् अधिकरणान्य् ऋत्विजां विनापि
यक्ष्ये, ऽज्याशिषि, भार्याम् अकृषीति

त्रीण्यधिकरणान्यृत्विजां विनापि यक्ष्येऽज्याशिषि भार्यामकृषीति

For the priests there are three sources (of acquiring wealth) : “I desire to officiate as a priest.”[^1-1549] “I have been robbed off,” “I have (just) married.”

[^1-1549] Caland in his foot-note to the text has recorded the varient readings, and has suggested an emendation. In any case, vinā is not clear.

को नु खल्वृत्विक्षु धर्म इति

को नु खल्वृत्विक्षु धर्म इति

What should be the treatment towards the priests?

य आचार्य इति

य आचार्य इति

That which is given to a teacher.

कथम् अर्हण इति १२

कथमर्हण इति १२

How should one honour him?

आगमआगम इत्येकम्

आगमआगम इत्येकम्

At each arrival-this is one view.

ऋतुमुखऋतुमुख इत्येकं संवत्सरस्य पार इत्येकं यज्ञाधिगम इत्येतदपरं को नु खल्वृत्विजां धर्म इति

ऋतुमुखऋतुमुख इत्येकं संवत्सरस्य पार इत्येकं यज्ञाधिगम इत्येतदपरं को नु खल्वृत्विजां धर्म इति

At every season-this is another. At the expiry of a year-this is still another. When he arrives at the sacrifice-this is one more. What should be the attitude of the priests?

न न्यस्तम् आर्त्विज्यं कुर्याद्
नानुध्यातं, नावक्रीतो याजयेद्
नावृतो याजयेद्
नातिवृतो याजयेद्
नानूद्देश्यं याजयेद्
न नीतदक्षिणं याजयेद्
नापरपक्षे याजयेद्
नार्तं याजयेद्
न मृतं याजयेद्
न त्रिकिणिनं याजयेद्
न परिखातिक्रान्तं याजयेद्
नान्तगं याजयेद्

न न्यस्तमार्त्विज्यं कुर्याद्नानुध्यातं नावक्रीतो याजयेद्नावृतो याजयेद्नातिवृतो याजयेद्नानूद्देश्यं याजयेद्न नीतदक्षिणं याजयेद्नापरपक्षे याजयेद्नार्तं याजयेद्न मृतं याजयेद्न त्रिकिणिनं याजयेद्न परिखातिक्रान्तं याजयेद्नान्तगं याजयेद्

One should not accept that priesthood which is abandoned. Not that which is sought by another. One should not officiate by purchasing (priesthood from another priest). One should not officiate without being chosen. One should not officiate being overchosen. One should not officiate in the sacrifice of one who is performing a sacrifice not originally intended.²⁷ One should not officiate in the sacrifice of one whose Dakṣiņās have been carried away (by the formally chosen priest). One should not officiate in a sacrifice started in the dark half of the month. One should not officiate in a sacrifice of one who is ill. One should not officiate in a sacrifice during which the sacrificer is dead. One should not officiate in the sacrifice of one having three scars. One should not officiate in a sacrifice of one who has crossed the trench. One should not officiate for him who has crossed the border-land.

नान्त्यजं याजयेद्
नाननूचानं याजयेद्
अपि वैतेषां तं याजयेद् यः कपालान्य् उपहन्याद्
वृत्तिप्रेक्षे वर्तमाने

नान्त्यजं याजयेद्नाननूचानं याजयेदपि वैतेषां तं याजयेद्यः कपालान्युपहन्याद्वृत्तिप्रेक्षे वर्तमाने

One should not officiate for one who is born in the border-land.²⁸ One should not officiate for one who has not studied the Veda. However in the risk of loss of means of livelihood, one may officiate for one among those who provide food and wealth.

तदपि दाशतये विज्ञायतेऽवर्त्या शुन आन्त्राणि पेचे न देवेषु विविदे मर्डितारम्। अपश्यं जायाममहीयमानामधा मे श्येनो मध्वाजभारेति

तदपि दाशतये विज्ञायतेऽवर्त्या शुन आन्त्राणि पेचे न देवेषु विविदे मर्डितारम्। अपश्यं जायाममहीयमानामधा मे श्येनो मध्वाजभारेति

It is said in the R̥gveda²⁹ : “In distress I cooked the entrails of a dog; among the gods I did not find any sympathiser. I saw my wife dishonoured; it was then that the eagle brought forth the mead for me.”

नैतेषामयाज्यः सहस्रदक्षिण इति १३

नैतेषामयाज्यः सहस्रदक्षिण इति १३

One among those who is capable of giving away a thousand cows as Dakṣiņās is not ineligible for sacrifice.

ऊषाश्च सिकताश्चेति

ऊषाश्च सिकताश्चेति

As for the saline soil and sand:

ये भस्मरा इवोषाः स्युस्तानाहारयेदारण्यस्य वराहस्य विहतादाहारयेदारण्यस्याखोरुत्करादाहारयेद्योऽनुपदासी सूदः स्यात्तत आहारयेत्

ये भस्मरा इवोषाः स्युस्तानाहारयेदारण्यस्य वराहस्य विहतादाहारयेदारण्यस्याखोरुत्करादाहारयेद्योऽनुपदासी सूदः स्यात्तत आहारयेत्

One should cause to be brought the saline soil which is rough.
One should cause to be brought the earth out of that which is dug out by a wild hog. One should cause to be brought the earth out of the burrow of a wild rat. One should cause to be brought the earth out of a pond which never dries up.

सूदेऽविद्यमाने कुलीरसुषिरादाहारयेदशनिहतेऽविद्यमाने शीतहतमाहारयेद्वातहतं वा

सूदेऽविद्यमाने कुलीरसुषिरादाहारयेदशनिहतेऽविद्यमाने शीतहतमाहारयेद्वातहतं वा

If there is no pond, one should bring mud from the hole of a crab.
If there is no tree burnt by lightning, one should procure a piece of wood from a tree withered by extreme cold, or felled by strong wind.

चित्रियस्याश्वत्थस्येति

चित्रियस्याश्वत्थस्येति

As for an indicative Ficus religiosa:

येन ग्रामो वा नगरं वा नदी वा तीर्थं वा ज्ञायते तत आहारयेदश्वं पूर्ववाहमिति

येन ग्रामो वा नगरं वा नदी वा तीर्थं वा ज्ञायते तत आहारयेदश्वं पूर्ववाहमिति

One should cause to be brought a piece of wood out of that tree by which a village or a town or river or bathing place is recognised. As for a horse yoked to a chariot for the first time;

युवानमित्येवेदमुक्तं भवति

युवानमित्येवेदमुक्तं भवति

it means it should be young.

त्रीन्हिरण्यशल्कानिति

त्रीन्हिरण्यशल्कानिति

As for three golden pieces:

षडिमान्कारयेत्

षडिमान्कारयेत्

One should get six pieces prepared

सौवर्णा उपासनार्था राजता अतिप्रदानार्था

सौवर्णा उपासनार्था राजता अतिप्रदानार्था

-the golden ones for putting into the fire-places, and the silver ones for giving away.

उभौ मानुषेणालङ्कारेणालङ्कृतौ भवतोऽहतवाससाविति

उभौ मानुषेणालङ्कारेणालङ्कृतौ भवतोऽहतवाससाविति

Both (the sacrificer and his wife) wear new pieces of cloth, and become decorated with garlands of flowers:

सर्व एवान्यो मानुषोऽलङ्कारोऽन्यत्र नलदादार्तायैवैतदुदाहरन्ति

सर्व एवान्यो मानुषोऽलङ्कारोऽन्यत्र नलदादार्तायैवैतदुदाहरन्ति

All garlands of flowers are to be worn by human beings except the nalada flowers. These are prescribed for the afflicted.

स्रजमु हैके प्रतिषेधयन्ति १४

स्रजमु हैके प्रतिषेधयन्ति १४

Some forbid even (the use of) a garland.

ताः संवत्सरे पुरस्तादादध्यादिति

ताः संवत्सरे पुरस्तादादध्यादिति

One should put the firesticks on the fire one year before (the setting up of fires).

त्र्यहे षडहे द्वादशाहे वा

त्र्यहे षडहे द्वादशाहे वा

Or three or six or twelve days before.

संवत्सरेऽपर्यवेत उद्वायति कथं तत्र कुर्यादिति

संवत्सरेऽपर्यवेत उद्वायति कथं तत्र कुर्यादिति

If the fire becomes extinguished before the expiry of a year, what should be the remedy?

पुनरेव ब्रह्मौदनँसमुत्थापयेदा समिधामभ्याधानाद्न त केशश्मश्रु वापायीत

पुनरेव ब्रह्मौदनँसमुत्थापयेदा समिधामभ्याधानाद्न त केशश्मश्रु वापायीत

One should again perform the Brahmaudana rite upto the putting of the fire-sticks. One should however not get his beard and head shaved.

पुरस्तात्त्वेवैतत्संवत्सरँसञ्चक्षीत

पुरस्तात्त्वेवैतत्संवत्सरँसञ्चक्षीत

One should compute the period of one year from the day on which the Brahmaudana was first cooked.

प्रायश्चित्तार्थ एष उक्तो भवति

प्रायश्चित्तार्थ एष उक्तो भवति

For this (second Brahmaudana) is meant as an expiation.

स यावत्कृत्व उद्वायेदेवमेव कुर्यात्

स यावत्कृत्व उद्वायेदेवमेव कुर्यात्

One should act similarly as many times as the fire becomes extinguished.

पर्यवेते नोपनमेदेवमेव कुर्यादुपनमत्युपवसथगविप्रभृति कर्म तायते

पर्यवेते नोपनमेदेवमेव कुर्यादुपनमत्युपवसथगविप्रभृति कर्म तायते

If (the setting up of fires) does not become possible at the expiry of one year, one should repeat the procedure. If it becomes possible, the rite beginning with the Gopitr-sacrifice should be commenced.

द्विब्रह्मौदनमु हैके ब्रुवत उच्छेषणीयो हेतरः सान्त्वकरण उत्तरोऽथ सम्भारेषूषान्निवपन्यददश्चन्द्र मसि कृष्णं तन्मनसा ध्यायेत्तदपीहेति

द्विब्रह्मौदनमु हैके ब्रुवत उच्छेषणीयो हेतरः सान्त्वकरण उत्तरोऽथ सम्भारेषूषान्निवपन्यददश्चन्द्र मसि कृष्णं तन्मनसा ध्यायेत्तदपीहेति

Some teachers men- tion (the setting up of fires) involving two Brahmaudanarites-the first for besmearing (the firesticks with the ghee remaining at the bottom of the Brahmaudana-plate) and the latter for feeding the priests. One pours down the saline soil out of the substances with the formula, “that which is the black spot on the moon,” and mentally thinks “let it be here.”

सामानि चेन्न प्रत्यधीयीत योनीर्निगदेदपि वा व्याहृतीभिरपि वा हिङ्कारेण

सामानि चेन्न प्रत्यधीयीत योनीर्निगदेदपि वा व्याहृतीभिरपि वा हिङ्कारेण

If one is not capable of chanting Samans, he should recite the basic verses; or should utter Vyāhṛtis, or him sound.

प्रणीतालोकेन रथचक्रं प्रवर्तयेत्

प्रणीतालोकेन रथचक्रं प्रवर्तयेत्

One should rotate a chariot-wheel along the region of the Praṇītā-goblet.

तस्य चेदादधानस्य पुरस्ताच्चन्द्र मा दृश्येत कथं तत्र कुर्यादिति

तस्य चेदादधानस्य पुरस्ताच्चन्द्र मा दृश्येत कथं तत्र कुर्यादिति

If, while the fires are being set up, the moon appears in the east, what should one do?

यः कर्मान्त आरब्धः स्यात्तं परिनिष्ठाप्य क्रमान्तेनोपरमेद्श्वो भूते परिनिस्तिष्ठेदित्यथ चेदिध्मेऽभ्याहिते दृश्येत कथं तत्र कुर्यादिति

यः कर्मान्त आरब्धः स्यात्तं परिनिष्ठाप्य क्रमान्तेनोपरमेद्श्वो भूते परिनिस्तिष्ठेदित्यथ चेदिध्मेऽभ्याहिते दृश्येत कथं तत्र कुर्यादिति

Whatever rite is going on, one should conclude it and stop. Next day he should finish it. If it appears after the faggot has been put on the fire, what should one do?

पूर्णाहुत्यन्तं कर्म कृत्वा कर्मान्तेनोपरमेद्श्वो भूते परिनिस्तिष्ठेदिति १५

पूर्णाहुत्यन्तं कर्म कृत्वा कर्मान्तेनोपरमेद्श्वो भूते परिनिस्तिष्ठेदिति १५

One should go through the rite ending with the Pūrṇāhuti and stop. Next day he should finish it.

अथात ऋतुनक्षत्राणामेव मीमाँसा ऋतूनेवाग्रे व्याख्यास्यामोऽथ छन्दाँसीति

अथात ऋतुनक्षत्राणामेव मीमाँसा ऋतूनेवाग्रे व्याख्यास्यामोऽथ छन्दाँसीति

Now the discussion about the seasons and constellations. First we shall explain the seasons and then the metres.

वसन्ते ब्राह्मणोऽग्निमादधीत ग्रीष्मे राजन्यः शरदि वैश्यो वर्षासु रथकार इति

वसन्ते ब्राह्मणोऽग्निमादधीत ग्रीष्मे राजन्यः शरदि वैश्यो वर्षासु रथकार इति

It is said, a brāhmaṇa should set up the fires in the spring, a Rājanya in the summer, a Vaisya in the autumn and a Rathakāra in the rainy season.

सर्वेषां त्वेव वसन्त आधानँसर्वेषाँरोहिण्यां यथावर्णं त्वेव छन्दाँ स्यपि तु नु खलु कामनियुक्तान्यग्न्याधेयानि भवन्ति

सर्वेषां त्वेव वसन्त आधानँसर्वेषाँरोहिण्यां यथावर्णं त्वेव छन्दाँ स्यपि तु नु खलु कामनियुक्तान्यग्न्याधेयानि भवन्ति

The setting in the spring is prescribed for all; under the Rohiṇī constellation for all. The metre should however be employed in accordance with the caste. Alternatively the settings take place (under the constellations) in accordance with one’s desire.

यथैतद्भवति कृत्तिकास्वग्निमादधीत रोहिण्यामग्निमादधीत पुनर्वस्वोरग्निमादधीत पूर्वयोः फल्गुन्योरुत्तरयोः फल्गुन्योश्चित्रायामिति

यथैतद्भवति कृत्तिकास्वग्निमादधीत रोहिण्यामग्निमादधीत पुनर्वस्वोरग्निमादधीत पूर्वयोः फल्गुन्योरुत्तरयोः फल्गुन्योश्चित्रायामिति

As it is said, one should set up the fire under the Kṛttikā constellation; one should set up the fire under the Rohiņi; one should set up under the Punarvasu; under the Pūrvā Phalgunī; under the Uttara Phalguni; under the Citrā.

सद्यस्कालान्येतानि भवन्ति

सद्यस्कालान्येतानि भवन्ति

These are to be finished the same day.³⁰

ग्रीष्मे राजन्यः शरदि वैश्य इति नैते सद्यस्काले भवतोऽथात आर्तिजान्यग्न्याधेयानि व्याख्यास्यामो विपक्ष आपूर्यमाणपक्षे विपक्षेऽपक्षीयमाणपक्ष इति

ग्रीष्मे राजन्यः शरदि वैश्य इति नैते सद्यस्काले भवतोऽथात आर्तिजान्यग्न्याधेयानि व्याख्यास्यामो विपक्ष आपूर्यमाणपक्षे विपक्षेऽपक्षीयमाणपक्ष इति

A Rājanya should set up in the summer, a Vaiśya in the autumn-these settings are not to be finished on the same day. Now we shall explain the settings up to be done under adversary conditions. (They may be done) in the bright half except the full-moon day, and in the dark half except the new-moon day.

विपक्ष आपूर्यमाणपक्ष आदधानो यावानत्रावकाशः स्यात्तमभिविदधीत

विपक्ष आपूर्यमाणपक्ष आदधानो यावानत्रावकाशः स्यात्तमभिविदधीत

One setting in the bright half except the full-moon day, should perform (the Full-moon sacrifice) leaving the span-period (after performing the ancillary sacrifices).

पौर्णमास्यां तु सद्यस्कालम्विपक्षेऽपक्षीयमाणपक्ष आदधानो नात्रावकाशः वाङ्क्षणाय विद्यते

पौर्णमास्यां तु सद्यस्कालम्विपक्षेऽपक्षीयमाणपक्ष आदधानो नात्रावकाशः वाङ्क्षणाय विद्यते

If one is setting up on the full-moon day (the Full-moon sacrifice shoud be performed) on the same day (after the ancillary sacrifices). For one who is setting in the dark half except the new-moon day, there is no span-period for waiting.

सर्वमेवैतदहः सद्यस्कालं कुर्याच्चतुर्होतारँसारस्वतौ होमावन्वारम्भेष्टिमिति १६

सर्वमेवैतदहः सद्यस्कालं कुर्याच्चतुर्होतारँसारस्वतौ होमावन्वारम्भेष्टिमिति १६

One should perform all rites on the same day-the Caturhotṛ-offerings, two Sārasvata offerings[^2-1555] and the Anvārambhaṇīyeșṭi.[^2-1555]

[^2-1555] cf. BaudhŚS II.21

अथ पौर्णमासवैमृधाभ्यामिष्ट्वामावास्यामेव ततः काङ्क्षेदथ चेदमावास्यायाँ सद्यस्कालममावास्यान्तम्

अथ पौर्णमासवैमृधाभ्यामिष्ट्वामावास्यामेव ततः काङ्क्षेदथ चेदमावास्यायाँ सद्यस्कालममावास्यान्तम्

Then he should perform the Full-moon sacrifice and the Iṣṭi for Vaimṛdha Indra, and then await the New-moon sacrifice. If he is setting up on the new-moon day, all rites ending with the new-moon sacrifice should be performed on the same day.

अथ सारस्वतौ होमौ जुहुवदृचैवर्चमुपसन्दध्यादेवं पूर्णदर्व एवं वास्तोष्पतीये

अथ सारस्वतौ होमौ जुहुवदृचैवर्चमुपसन्दध्यादेवं पूर्णदर्व एवं वास्तोष्पतीये

While offering the two Sārasvata oblations, one should join the second verse to the first verse. Similarly he should join in the Pūrṇadarva offering:³¹ similarly in the Vāstoṣpatīya offerings.³²

कथमु खलु पूर्णाहुतिं जुहुयादग्नये पृथिव्यै वायवेऽन्तरिक्षाय सूर्याय दिवे वरुणायाद्भ्यः स्वाहेति जुहुयादथेदं तूष्णीमग्निहोत्रमग्निसँस्कारार्थं दृष्टं भवति

कथमु खलु पूर्णाहुतिं जुहुयादग्नये पृथिव्यै वायवेऽन्तरिक्षाय सूर्याय दिवे वरुणायाद्भ्यः स्वाहेति जुहुयादथेदं तूष्णीमग्निहोत्रमग्निसँस्कारार्थं दृष्टं भवति

How should one offer the Pūrṇāhuti ? One shoud offer with the formula, “Svāhā to Agni, Pṛthivī, Vāyu, Antarikṣa, Sūrya, Dyaus, Varuṇa and Āp.” The silent Agnihotra-offering is intended for the accomplishment of the fire.

तदाज्येनैव जुहुयादवाचीनमवमृज्योर्ध्वमुन्मार्ष्ट्युभे एवैते सायम्प्रातरग्निहोत्रे प्रतिजुह्वन्मन्यत औपवसथिकायै रात्रेः

तदाज्येनैव जुहुयादवाचीनमवमृज्योर्ध्वमुन्मार्ष्ट्युभे एवैते सायम्प्रातरग्निहोत्रे प्रतिजुह्वन्मन्यत औपवसथिकायै रात्रेः

One should use clarified butter for it. Having wiped (the Agnihotra-ladle) downwards he wipes upwards. He thus deems to have offered both the evening and morning Agnihotras upto the night of the Upavasatha day.

सामिधेनीरनुवक्ष्यन्दशहोतारं व्याख्याय व्याहृतीरुक्त्वाथ हिङ्कुर्यादथानुब्रूयादेतदत्रानुपूर्व्यं भवति

सामिधेनीरनुवक्ष्यन्दशहोतारं व्याख्याय व्याहृतीरुक्त्वाथ हिङ्कुर्यादथानुब्रूयादेतदत्रानुपूर्व्यं भवति

(The Hotr̥) who is going to recite the Sāmidhenī verses should first pronounce the Daśahotṛ-formulas, utter the Vyāhṛtis, then the him sound and then recite (the verses) this is the order.

कथमु खल्वग्न्याधेय सोम इति

कथमु खल्वग्न्याधेय सोम इति

How is (the performance of) the Soma-sacrifice (to be joined to) the setting up of fires?

पूर्णाहुत्यन्तं क्रम कृत्वा शालामध्यवस्येद्दीक्षणीयामाग्नेयोऽष्टाकपालोऽनुवर्तेत प्रायणीयामैन्द्रा ग्नश्चादित्यश्च चरुरातिथ्यामग्नये पवमानाय पुरोडाशोऽष्टाकपालोऽग्नीषोमीयस्य पशुपुरोडाशमग्नये पावकायाग्नये शुचये प्रातःसवनीयानन्वारम्भेष्टिरपि वा सर्वाण्येवाग्न्याधेयिकानि हवीँषि परिनिष्ठाप्य शालामध्यवस्येदुदवसानीयामन्वारम्भेष्टिरिति १७

पूर्णाहुत्यन्तं क्रम कृत्वा शालामध्यवस्येद्दीक्षणीयामाग्नेयोऽष्टाकपालोऽनुवर्तेत प्रायणीयामैन्द्रा ग्नश्चादित्यश्च चरुरातिथ्यामग्नये पवमानाय पुरोडाशोऽष्टाकपालोऽग्नीषोमीयस्य पशुपुरोडाशमग्नये पावकायाग्नये शुचये प्रातःसवनीयानन्वारम्भेष्टिरपि वा सर्वाण्येवाग्न्याधेयिकानि हवीँषि परिनिष्ठाप्य शालामध्यवस्येदुदवसानीयामन्वारम्भेष्टिरिति १७

Having gone through the rite upto the Pūrṇāhuti, one should enter into the (Prāgvaṁśa) shed. The offering of the cake on eight potsherds should be joined to the Dikṣaṇīyesti. The cake to Indra-Agni and cooked rice to Aditi to the Prāyaṇīya. The cake to Pavamāna Agni on eight potsherds to the Ātithyeṣṭi. The cakes to Pāvaka Agni and Śuci Agni to the Paśupuroḍāśa to Agni-Soma. The Anvārambhaṇīyeṣṭi to the Paśupuroḍāśa at the morning pressing. Alternatively, the sacrificer should enter the Prāgvamsa shed after having performed all the Iṣṭis ancillary to the setting up. (In that case) the Anvārambheșṭi (should be joined) to the Udavasānīyā.

अथेदं पुनराधेयं कियन्नु खलु पुनराधेयं भवतीत्यग्नीनाधाय पापीयानभूवमज्याशिषि पुत्रो मे मृत इत्येतस्मिँस्त्वेवैतत्संवत्सरे दृष्टं भवति

अथेदं पुनराधेयं कियन्नु खलु पुनराधेयं भवतीत्यग्नीनाधाय पापीयानभूवमज्याशिषि पुत्रो मे मृत इत्येतस्मिँस्त्वेवैतत्संवत्सरे दृष्टं भवति

Now the resetting of the fires. When does the resetting become imminent ? “After having set up the fires I have perpetrated a sin, I suffered from loss of wealth, my son died” -by these reasons the resetting becomes imminent in the very year.

कस्मिन्नु खल्वेनत्काले समुत्थापयेदिति

कस्मिन्नु खल्वेनत्काले समुत्थापयेदिति

When should one undertake this?

सा याषाढ्याः पौर्णमास्याः पुरस्तादमावास्या भवति सा सकृत्संवत्सरस्य पुनर्वसुभ्याँसम्पद्यते तस्यामादधीतेति

सा याषाढ्याः पौर्णमास्याः पुरस्तादमावास्या भवति सा सकृत्संवत्सरस्य पुनर्वसुभ्याँसम्पद्यते तस्यामादधीतेति

The new-moon day which precedes the full-moon day of Āṣāḍha is conjuncted with the Punarvasu constellation once in a year. On that day one should reset.

तस्या उपवसथेऽरण्योरग्नीन्समारोप्योदवसाय मथित्वाग्नीन्विहृत्योद्वासन्येष्ट्येष्ट्वाग्नीन्समारोप्य गच्छेत्पुनरेतदग्न्यगारँसँस्कारयेदन्यद्वा नवं कारयेत्पुनरेतानि यज्ञपात्राणि संलेखयेदन्यानि वा नवानि कारयेत्

तस्या उपवसथेऽरण्योरग्नीन्समारोप्योदवसाय मथित्वाग्नीन्विहृत्योद्वासन्येष्ट्येष्ट्वाग्नीन्समारोप्य गच्छेत्पुनरेतदग्न्यगारँसँस्कारयेदन्यद्वा नवं कारयेत्पुनरेतानि यज्ञपात्राणि संलेखयेदन्यानि वा नवानि कारयेत्

On its Upavasatha day one should congisn the fires into kindling woods, move away, churn out fire, spread out fires, perform the Udavasānīyeșṭi, consign the fires into kindling woods and go to the fire-hall. He should refurnish it or prepare a new one. He should get the implements recarved, or get new ones prepared.

पुनर्निष्कृतो रथो दक्षिणेति पुनःसँस्कृत एवैष उक्तो भवति

पुनर्निष्कृतो रथो दक्षिणेति पुनःसँस्कृत एवैष उक्तो भवति

A refurnished chariot should be given away as Dakṣiṇā. This means a repaired one.

पुनरुत्स्यूतं वास इति पुनःसँस्कृतमेवैतदुक्तं भवति

पुनरुत्स्यूतं वास इति पुनःसँस्कृतमेवैतदुक्तं भवति

A resewn garment. This means a repaired one.

पुनरुत्सृटोऽनड्वानित्यवशीर्णगव एवैष उक्तो भवत्यथेमान्युपाँशुधर्माणि भवन्ति यथैतदग्न्याधेयं पुनराधेयं पितृयज्ञो दीक्षणीया प्रायणीयातिथ्योपसदः प्रातरनुवाकः पत्नीसंयाजा अवभृथ उदयनीयोदवसानीया चितिप्रणयनीयं त्वाष्ट्रो यूपविरोहणीयोऽष्टापदी गर्भवती च

पुनरुत्सृटोऽनड्वानित्यवशीर्णगव एवैष उक्तो भवत्यथेमान्युपाँशुधर्माणि भवन्ति यथैतदग्न्याधेयं पुनराधेयं पितृयज्ञो दीक्षणीया प्रायणीयातिथ्योपसदः प्रातरनुवाकः पत्नीसंयाजा अवभृथ उदयनीयोदवसानीया चितिप्रणयनीयं त्वाष्ट्रो यूपविरोहणीयोऽष्टापदी गर्भवती च

A re-released ox means an ox which is dispersed. The following rites should be characterised with the mantras recited in a low tone: Agnyādheya, Punarādheya, Pitṛyajña, Dīkṣaṇīyā, Prāyaṇīyā, Ātithyā, Upasads, Prātaranuvāka, Patnīsaṁyājas, Avabhṛtha, Udayaniyā, Udavasānīyā, the carrying of fire towards the Citi,³³ (the mantras to be recited) in respect of the offering of an animal to Tvaṣṭr̥ in the event of the sprouting of a sacrificial post, a barren cow found to be pregnant.

सहकारिप्रत्यया भवन्ति

सहकारिप्रत्यया भवन्ति

These rites are to be gone through with concurrence of the collaborating priests.

यथो एतद्बौधायनस्य कल्पं वेदयन्ते १८

यथो एतद्बौधायनस्य कल्पं वेदयन्ते १८

As for Baudhāyana’s precept.

सर्पराज्ञिया ऋग्भिर्गार्हपत्यमादधातीत्यपोद्धृत्य घर्मशिर एतस्य स्थाने सर्पराज्ञीरावपेद्नित्येनोपस्थाय पौनराधेयिकेनोपतिष्ठेत

सर्पराज्ञिया ऋग्भिर्गार्हपत्यमादधातीत्यपोद्धृत्य घर्मशिर एतस्य स्थाने सर्पराज्ञीरावपेद्नित्येनोपस्थाय पौनराधेयिकेनोपतिष्ठेत

That one deposits the Gārhapatya fire with Sarparājñi verses-he should remove the Gharmaśiras formulas and insert in their place the Sarparājñi verses. The sacrificer should pray with the normal mantras and also pray with those prescribed in the resetting.

सिद्धमत ऊर्ध्वम्

सिद्धमत ऊर्ध्वम्

The remaining procedure is as prescribed.

ईजानस्य पुनरादधानस्य सन्नये३न्न सन्नये३दिति

ईजानस्य पुनरादधानस्य सन्नये३न्न सन्नये३दिति

Should one who has performed a Soma-sacrifice and is resetting the fires (because his wife expired and he married a second time) offer or not offer Sāṁnāyya ?

सन्नयेदित्येक आहुरथ हैक आहुर्न सन्नयेदिति

सन्नयेदित्येक आहुरथ हैक आहुर्न सन्नयेदिति

Some say that he should offer Sāṁnāyya; others say he should not.

शरीरसँस्पर्शी ह यज्ञो भवति यदैव पुनर्यजेताथ सन्नयेद्

शरीरसँस्पर्शी ह यज्ञो भवति यदैव पुनर्यजेताथ सन्नयेद्

The performance of a sacrifice involves physical contact. One should offer Sāṁnāyya when one starts performing the sacrifices.

शताक्षरा भवन्तीत्यक्षरपङ्क्त्य एताश्चतस्र एकैका पञ्चविँशत्यक्षरा

शताक्षरा भवन्तीत्यक्षरपङ्क्त्य एताश्चतस्र एकैका पञ्चविँशत्यक्षरा

They³⁴ have a hundred syllables. These four are Akṣarapaṅktis; each one consists of twentyfive syllables.

तच्छतम्

तच्छतम्

They make a hundred.

अथेदं तृतीयाधेयं कतरन्नु खल्विदमुपनिश्रयतीत्यग्न्याधेयं वा पुनराधेयं वेत्यग्न्याधेयमित्येव ब्रूयादथापहृताग्नेर्नष्टारणीकस्य च ब्रह्मौदनेनैव प्रतिपद्यते

अथेदं तृतीयाधेयं कतरन्नु खल्विदमुपनिश्रयतीत्यग्न्याधेयं वा पुनराधेयं वेत्यग्न्याधेयमित्येव ब्रूयादथापहृताग्नेर्नष्टारणीकस्य च ब्रह्मौदनेनैव प्रतिपद्यते

Now this third setting: On what does it rely the setting up or resetting? It relies on setting up, one should say. In regard to one whose fires have been stolen or whose kindling woods are lost: (his resetting) should commence with Brahmaudana.

सिद्धमग्न्याधेयम् १९

सिद्धमग्न्याधेयम् १९

The Agnyādheya is thus prescribed.

अथेमौ दर्शपूर्णमासौ पौर्णमास्युपक्रमावमावास्यासँस्थावाचार्या ब्रुवते

अथेमौ दर्शपूर्णमासौ पौर्णमास्युपक्रमावमावास्यासँस्थावाचार्या ब्रुवते

Now these Full-moon and New-moon sacrifices, the teachers say, begin with a Full-moon sacrifice and conclude with a New-moon sacrifice.

तत्रोपदाहरन्त्यूर्ध्वं मध्यरात्रात्पौर्णमास्यां चन्द्र माः पूर्यते

तत्रोपदाहरन्त्यूर्ध्वं मध्यरात्रात्पौर्णमास्यां चन्द्र माः पूर्यते

In that connection they say: On the full-moon day after midnight the moon becomes full.

स एतं चापररात्रं पूर्णा भवति सर्वं चाहरुत्तरस्याश्च रात्रेरा मध्यरात्रादथामावास्याया उपवसथीयेऽहन्यूर्ध्वं मध्यन्दिनाच्चन्द्र मसमादित्यो लभते

स एतं चापररात्रं पूर्णा भवति सर्वं चाहरुत्तरस्याश्च रात्रेरा मध्यरात्रादथामावास्याया उपवसथीयेऽहन्यूर्ध्वं मध्यन्दिनाच्चन्द्र मसमादित्यो लभते

It remains full during this latter part of night, the next day upto the next midnight. On the day preceding the new-moon day the sun overtakes the moon after midday.

स एतं चापराह्णं लब्धो भवति सर्वां च रात्रिमुत्तरस्य चाह्न आ मध्यन्दिनादेतँसन्धिमभियजेतेति

स एतं चापराह्णं लब्धो भवति सर्वां च रात्रिमुत्तरस्य चाह्न आ मध्यन्दिनादेतँसन्धिमभियजेतेति

The moon remains overtaken during the afternoon, the whole night and the next day upto midday. One should perform the Iṣṭi at the conjunction.

रात्रिर्ह पौर्णमास्याँसन्धेया भवत्यहरमावास्यायां द्वे पौर्णमास्यौ द्वे अमावास्ये

रात्रिर्ह पौर्णमास्याँसन्धेया भवत्यहरमावास्यायां द्वे पौर्णमास्यौ द्वे अमावास्ये

Night is the time of conjunction on the full-moon day, the day on the new-moon day. There are two full-moon days and two new-moon days.

पूर्वाम्पूर्वं पौर्णमासीमुत्तरामुत्तराममावस्यां या पूर्वा पौर्णमासी सानुमतिर्योत्तरा सा राका या पूर्वामावास्या सा सिनीवाली योत्तरा सा कुहूर्

पूर्वाम्पूर्वं पौर्णमासीमुत्तरामुत्तराममावस्यां या पूर्वा पौर्णमासी सानुमतिर्योत्तरा सा राका या पूर्वामावास्या सा सिनीवाली योत्तरा सा कुहूर्

(One should regard) each prior full-moon day and each posterior new-moon day (to be unsuitable for the sacrifice). The prior full-mon day is known as Anumati, the posterior as Rākā. The prior new-moon day is known as Sinīvālī; the posterior as Kuhū.

गायत्री वा अनुमतिस्त्रिष्टुग्राकेति पौर्णमास्यै नामधेये जगती सिनीवाल्यनुष्टुप्कुहूरित्यमावास्यायै नामधेये २०

गायत्री वा अनुमतिस्त्रिष्टुग्राकेति पौर्णमास्यै नामधेये जगती सिनीवाल्यनुष्टुप्कुहूरित्यमावास्यायै नामधेये २०

Anumati indeed is Gāyatrī, Rākā is Triṣṭubh-these are the names of the full-moon. Sinīvālī indeed is Jagatī, Kuhū is Anuṣṭubh-these are the names of the new-moon.

अथायं चन्द्र माः षोडशकलस्

अथायं चन्द्र माः षोडशकलस्

Now this moon has sixteen particles.

तस्य पञ्चदशभिः पक्षोऽभिविहितो भवति

तस्य पञ्चदशभिः पक्षोऽभिविहितो भवति

A fortnight is composed of fifteen particles.

षोडशी त्वियं कला बहुधा विप्रविष्टा ब्राह्मणेष्वप्स्वोषधीषु वनस्पतिषु पशुष्विति

षोडशी त्वियं कला बहुधा विप्रविष्टा ब्राह्मणेष्वप्स्वोषधीषु वनस्पतिषु पशुष्विति

The sixteenth particle has variously entered into the brāhmaṇas, plants, trees and animals.

स यदेतानि यज्ञे क्रियन्ते तेनैषा सम्भ्रियतेऽथोपवसथस्यानानि चतुर्दशी पञ्चदशी षोडशी

स यदेतानि यज्ञे क्रियन्ते तेनैषा सम्भ्रियतेऽथोपवसथस्यानानि चतुर्दशी पञ्चदशी षोडशी

In that these are involved in a sacrifice, this (sixteenth particle) is maintained. The fourteenth, fifteenth and sixteenth particles belong to the Upavasatha day.

न तु त्रयोदशी सप्तदशी भवतः

न तु त्रयोदशी सप्तदशी भवतः

Not the thirteenth nor the seventeenth.

सोऽयमाहिताग्निरुपवसथीयेऽहन्पुरा प्रातरग्निहोत्रात्पिङ्ख्यानुपसादयेदन्वाधानार्थान्

सोऽयमाहिताग्निरुपवसथीयेऽहन्पुरा प्रातरग्निहोत्रात्पिङ्ख्यानुपसादयेदन्वाधानार्थान्

One who has set up the fires should place logs of wood near the fire for putting on the fire on the Upavasatha-day before the morning Agnihotra.

व्रतोपायनीयं पाचयीत

व्रतोपायनीयं पाचयीत

He should cause the Vrata-food to be cooked.

तस्याशितौ भवतः

तस्याशितौ भवतः

(The sacrificer and his wife) partake of it (at the proper time).

सर्पिर्मिश्रं दधिमिश्रमक्षारलवणमपिशितं सर्वमेवैतदहः कौशीधान्यं वर्जयेदन्यत्र तिलेभ्यस्

सर्पिर्मिश्रं दधिमिश्रमक्षारलवणमपिशितं सर्वमेवैतदहः कौशीधान्यं वर्जयेदन्यत्र तिलेभ्यस्

(The food is) full of ghee and curds, without salt and saline and without meat. On this day one should avoid all leguminous grains except sesame.

तस्य ब्राह्मणं प्रतिपाद्याश्नीयाद्

तस्य ब्राह्मणं प्रतिपाद्याश्नीयाद्

He should present it to a brāhmaṇa and then consume.

नैतदहः शूद्रा योच्छिष्टं दद्यात्

नैतदहः शूद्रा योच्छिष्टं दद्यात्

This day one should not give the leavings to a Śūdra.

पत्न्या एवैतदहरुच्छिष्टं दद्याद्नासन्द्याँशयीत न स्त्रियमुपेयात्

पत्न्या एवैतदहरुच्छिष्टं दद्याद्नासन्द्याँशयीत न स्त्रियमुपेयात्

He should on this day give the leavings only to his wife. He should not sleep on a wooden bed, should not cohabit with a woman.

कामं त्वेवोपरि शयीत स्त्रियं त्वेव नोपेयाद्व्रतचारी त्वेव स्यात्

कामं त्वेवोपरि शयीत स्त्रियं त्वेव नोपेयाद्व्रतचारी त्वेव स्यात्

He may sleep on a wooden bed; but should not cohabit with a woman. He should abide by the vow.

स यदि केशश्मश्रु वापयिष्यमाणः स्यात्केशश्मश्रु वापयित्वा लोमानि सँहृत्य नखानि निकृन्तयीत

स यदि केशश्मश्रु वापयिष्यमाणः स्यात्केशश्मश्रु वापयित्वा लोमानि सँहृत्य नखानि निकृन्तयीत

If he is used to get his beard and head shaved, he should get his beared and head shaved, remove the hair on the body and get the nails pared.

स्नायादभ्यञ्जीताञ्जीत

स्नायादभ्यञ्जीताञ्जीत

He should take bath, apply ointment and put collyrium in eyes.

दीक्षायै रूपं कुर्वीताग्नीनन्वादध्यादुपस्थं कृत्वा गार्हपत्यमूर्ध्वज्ञुरन्वाहार्यपचनं प्रह्व आहवनीयं तिष्ठन्दशमीं निगदेदिति २१

दीक्षायै रूपं कुर्वीताग्नीनन्वादध्यादुपस्थं कृत्वा गार्हपत्यमूर्ध्वज्ञुरन्वाहार्यपचनं प्रह्व आहवनीयं तिष्ठन्दशमीं निगदेदिति २१

He should maintain the appearance of consecration. He should put logs of wood on the fires; on the Gārhapatya while being seated with his right leg over the left one; on the Anvāhāryapacana with raised knees, and on the Āhavanīya being bent. Standing he should recite the tenth verse (of the Vihavya hymn).³⁵

अन्वाहिताश्चेदग्नय उद्वायेयुः सवनीयं गार्हपत्यस्याहवनीय उद्वाते भस्मोद्वाप्य शकृत्पिण्डेन परिलिप्य ज्वलन्तमाहवनीयमुद्धृत्य न्युप्योपसमाधाय पुनरन्वाधाय व्याहृतीभिरुपतिष्ठेताथ यदन्वाहार्यपचन उद्वायेदेवमेवैनँहरेदनार्ता ह्येषा देवता यदन्वाहार्यपचन इति

अन्वाहिताश्चेदग्नय उद्वायेयुः सवनीयं गार्हपत्यस्याहवनीय उद्वाते भस्मोद्वाप्य शकृत्पिण्डेन परिलिप्य ज्वलन्तमाहवनीयमुद्धृत्य न्युप्योपसमाधाय पुनरन्वाधाय व्याहृतीभिरुपतिष्ठेताथ यदन्वाहार्यपचन उद्वायेदेवमेवैनँहरेदनार्ता ह्येषा देवता यदन्वाहार्यपचन इति

If the fires, to which fuel has been added, become extinguished (the following procedure should be adopted): if it is Gārhapatya, it should be churned out. If the Āhavanīya is extinguished, one should take out the ashes, besmear (the fire-place with cow-dung), lift up the burning Āhavanīya (out of the Gārhapatya), put it (into the Āhavanīya fire-place), enkindle it, again formally add fuel and pray with the Vyāhr̥tis. If the Anvāhāryapacana becomes extinguished, one should procure it from the same source from which it was procured. The Anvāhāryapacana is indeed a non-afflicted divinity.

पुनरन्वाधाय व्याहृतीभिरुपतिष्ठेताथ यस्याग्निमनुद्धृतँ सूर्योऽभ्यस्तमियाद्वाम्युदियाद्वा यथासूत्रं वा कुर्यादपि वा सन्तनीं जुहुयाद्मनो ज्योतिर्जुषतां त्रयस्त्रिँशत्तन्तव इत्येते स्रुवाहुती हुत्वा व्याहृतीभिरुपतिष्ठेताथाभ्यस्तमिते वारुणीँस्रुवाहुतिँहुत्वा व्याहृतीभिरुपतिष्ठेताथाभ्युदिते मैत्रीँस्रुवाहुतिँहुत्वा व्याहृतीभिरुपतिष्ठेत

पुनरन्वाधाय व्याहृतीभिरुपतिष्ठेताथ यस्याग्निमनुद्धृतँ सूर्योऽभ्यस्तमियाद्वाम्युदियाद्वा यथासूत्रं वा कुर्यादपि वा सन्तनीं जुहुयाद्मनो ज्योतिर्जुषतां त्रयस्त्रिँशत्तन्तव इत्येते स्रुवाहुती हुत्वा व्याहृतीभिरुपतिष्ठेताथाभ्यस्तमिते वारुणीँस्रुवाहुतिँहुत्वा व्याहृतीभिरुपतिष्ठेताथाभ्युदिते मैत्रीँस्रुवाहुतिँहुत्वा व्याहृतीभिरुपतिष्ठेत

One should add fuel again and pray with the Vyāhṛtis.
If the sun sets or rises while the (Āhavanīya) fire is not yet taken up, one should do as prescribed in the sūtra;[^1-1563] or he should offer two spoonfuls, namely, the Saṁtani with the two verses, mano jyotirjuṣatām…[^2-1563] and trayastriṁśat tantavaḥ…..[^2-1563] and pray with the Vyāhr̥tis. If the sun sets, one should offer a spoonful with a verse addressed to Varuṇa and pray with the Vyāhṛtis. If the sun rises, one should offer a spoonful with a verse addressed to Mitra and pray with the Vyāhr̥tis.

[^1-1563] cf. BaudhŚS XIV.24

[^2-1563] TS I.5.10.2, 4

व्याहृतीभिरेवान्वाहार्यपचनम्

व्याहृतीभिरेवान्वाहार्यपचनम्

Also to the Anvāhāryapacana with Vyāhṛtis only.

अथारण्योरग्निषु समारूढेष्वात्मनि वाध्वगते न प्रायश्चित्तमाचार्या ब्रुवते

अथारण्योरग्निषु समारूढेष्वात्मनि वाध्वगते न प्रायश्चित्तमाचार्या ब्रुवते

Teachers have not prescribed any expiation for the contingency-if the fires become extinguished while they are consigned into kindling woods or into oneself while one is on a journey.

तत्रोदाहरन्ति काममात्मनि समारूढेष्वरण्योरुपावरोह्य मन्थेदपि वामात्यं विहृत्य तस्मिन्नुपावरोह्य जुहुयादथारण्योः समारूढेषु मथित्वाग्नीन्विहृत्य जुहुयादपि वामात्यं विहृत्याग्नीनन्तरारणी निधाय जुहुयात् २२

तत्रोदाहरन्ति काममात्मनि समारूढेष्वरण्योरुपावरोह्य मन्थेदपि वामात्यं विहृत्य तस्मिन्नुपावरोह्य जुहुयादथारण्योः समारूढेषु मथित्वाग्नीन्विहृत्य जुहुयादपि वामात्यं विहृत्याग्नीनन्तरारणी निधाय जुहुयात् २२

Here they say, while the fires are consigned within oneself, one should cause them to descend into the kindling woods and churn out. Or one should spread out the secular fire, cause the fire to descend into it, and make the offering. If (it is extinguished) while the fires are consigned into the kindling woods, one should churn out fire, spread out fires and make the offering. Or one should spread out secular fire, keep down the kindling woods within and make the offering.

यथा राजविशामेवं निर्मन्थ्यो वृथाग्नेस्

यथा राजविशामेवं निर्मन्थ्यो वृथाग्नेस्

Just as a king is (superior) to the subjects, similarly the churned out fire to the secular fire.

तत्सिद्धमेके ब्रुवते

तत्सिद्धमेके ब्रुवते

The sanctuary of the fires of a sacrificer on a journey is in minimum of

यावति कृष्णमृग उपविशेत्तावदवरार्धोऽध्वगतो विहारोऽग्नीनन्वादध्याद्व्रतमुपेयाद्व्रतोपेतस्य पर्णशाखामाच्छेयादेतदत्रानुपूर्व्यं भवत्य्

यावति कृष्णमृग उपविशेत्तावदवरार्धोऽध्वगतो विहारोऽग्नीनन्वादध्याद्व्रतमुपेयाद्व्रतोपेतस्य पर्णशाखामाच्छेयादेतदत्रानुपूर्व्यं भवत्य्

that much space within which a black antelope would sit down.
One should add fuel to the fires, adopt the vow, the Adhvaryu goes to fetch a twig of Butea frondosa –this is the order of rites.

त्रीणि पलाशजातानि भवन्ति श्लक्ष्णको लोमशको व्रततिरिति

त्रीणि पलाशजातानि भवन्ति श्लक्ष्णको लोमशको व्रततिरिति

There are three varieties of the Palāsa tree (Butea frondosa): Ślakṣṇaka, Lomaśaka and Vratati.

लोमशकस्यैवैषा छेत्तव्या भवति

लोमशकस्यैवैषा छेत्तव्या भवति

One should cut the twig of the Lomaśaka variety.

यावन्मात्रे गौर्निकर्षेत न तत ऊर्ध्वं छिन्द्यादपशव्यात ऊध्वँर्स्यात्

यावन्मात्रे गौर्निकर्षेत न तत ऊर्ध्वं छिन्द्यादपशव्यात ऊध्वँर्स्यात्

One should not cut the twig at the height more than that upto which a cow would drag it.

स यद्यु हाग्निहोत्रोच्छेषणात्प्रमाद्येत्तत्पुनरेवाग्निहोत्रं जुहुयादथेमाः सान्नाय्यदुहः षडवमाः समाम्नाता भवन्ति

स यद्यु हाग्निहोत्रोच्छेषणात्प्रमाद्येत्तत्पुनरेवाग्निहोत्रं जुहुयादथेमाः सान्नाय्यदुहः षडवमाः समाम्नाता भवन्ति

A twig above that, if cut, would render the sacrificer void of cattle. If one fails to retain the remnants of Agnihotra, he should again offer Agnihotra. The cows for the Sāṁnāyya are prescribed to be six in minimum.

ताश्चेत्तिस्र एव स्युः प्रथमां वोत्तमां वा चतुर्विगृह्णीयादथ चेद्द्वे एव स्यातामितरेतरां त्रिस्त्रिर्विगृह्णीयादथ चेदेकैव स्यात्तामेव षट्कृत्वो विगृह्णीयात्

ताश्चेत्तिस्र एव स्युः प्रथमां वोत्तमां वा चतुर्विगृह्णीयादथ चेद्द्वे एव स्यातामितरेतरां त्रिस्त्रिर्विगृह्णीयादथ चेदेकैव स्यात्तामेव षट्कृत्वो विगृह्णीयात्

If there are only three, one should milk the first or the last one four times. If there are only two, one should milk each one three times. If there is only one, one should milk six times.

विसृष्टवागनवारभ्योत्तरा दोहयेदित्यपरिमितानामेवैतदुक्तं भवतीति २३

विसृष्टवागनवारभ्योत्तरा दोहयेदित्यपरिमितानामेवैतदुक्तं भवतीति २३

In that it is prescribed “releasing speech, leaving contact (with the strainer) he should cause the other cows to be milked,” it is presumed that there are more cows.

द्वादश द्वन्द्वानि दर्शपूर्णमासयोस्

द्वादश द्वन्द्वानि दर्शपूर्णमासयोस्

There are twelve pairs (of implements) in the Full-moon and New-moon sacrifices.

तानि सम्पाद्यानीति

तानि सम्पाद्यानीति

These should be provided.

स्फ्यश्च कपालानि चेति पञ्च

स्फ्यश्च कपालानि चेति पञ्च

A wooden sword, potsherds etc. —these are five.

वत्सं चोपावसृजत्युखां चाधिश्रयतीति सप्त

वत्सं चोपावसृजत्युखां चाधिश्रयतीति सप्त

One releases the calf, keeps the vessel over the fire etc.-these are seven.

तानि द्वादशामावास्यायामेवैतत्सन्नयत उपपद्यते नासन्नयतेऽथेयं दार्शपौर्णमासिकी वेदिर्यजमानमात्री भवत्यपरिमिता वा

तानि द्वादशामावास्यायामेवैतत्सन्नयत उपपद्यते नासन्नयतेऽथेयं दार्शपौर्णमासिकी वेदिर्यजमानमात्री भवत्यपरिमिता वा

These make twelve. This applies to one offering Sāṁnāyya at the New-moon sacrifice, not to one not offering it.
The altar for the Full-moon or New-moon sacrifice is equal to the height of the sacrificer or even more.

यथासन्नानि हवीँषि सम्भवेदेवं तिरश्ची

यथासन्नानि हवीँषि सम्भवेदेवं तिरश्ची

It should be so broad as would accomodate the oblations placed therein.

प्राञ्चौ वेद्यँसावुन्नयत्याहवनीयस्य परिगृहीत्यै

प्राञ्चौ वेद्यँसावुन्नयत्याहवनीयस्य परिगृहीत्यै

One extends the shoulders of the altar towards the east in order to clasp around the Āhavanīya.

प्रतीची श्रोणी निरूहति गार्हपत्यस्य परिगृहीत्यै

प्रतीची श्रोणी निरूहति गार्हपत्यस्य परिगृहीत्यै

He extends the buttocks of the altar towards the west in order to clasp around the Gārhapatya.

पुरस्तादँहीयसी पश्चात्प्रथीयसी मध्ये सन्नततरा भवतीत्येवमिव हि योषेति

पुरस्तादँहीयसी पश्चात्प्रथीयसी मध्ये सन्नततरा भवतीत्येवमिव हि योषेति

It is narrower in the east, broader in the west and contracted in the middle; a woman is like this.

तस्यै वदतीयतीं खनति प्रजापतिना यजमानमुखेन सम्मितामा प्रतिष्ठायै खनतीति

तस्यै वदतीयतीं खनति प्रजापतिना यजमानमुखेन सम्मितामा प्रतिष्ठायै खनतीति

In regard to it (the altar), one says, one digs so deep, as much as the face of the sacrificer who is Prajāpati himself. One digs so deep as one reaches firmness.

द्व्यङ्गुलं खेयेत्येकेषां त्र्यङ्गुलं खेयेत्येकेषां चतुरङ्गुलं खेयेत्येकेषां सीतामात्रीत्येकेषां रथवर्त्ममात्रीत्येकेषां यावत्पार्ष्णियै श्वेतमित्येकेषाम्

द्व्यङ्गुलं खेयेत्येकेषां त्र्यङ्गुलं खेयेत्येकेषां चतुरङ्गुलं खेयेत्येकेषां सीतामात्रीत्येकेषां रथवर्त्ममात्रीत्येकेषां यावत्पार्ष्णियै श्वेतमित्येकेषाम्

One should dig two finger-breadths deep-this is one view. One should dig three finger-breadths deep-this is one view. One should dig four finger-breadths deep-this is one view. As deep as a furrow-this is one view. As deep as the track of a chariot (wheel)-this is one view. As deep as the white part of the heel-this is one view.

एतदेव सदन्येषामनुनिक्रान्ततरं भवति

एतदेव सदन्येषामनुनिक्रान्ततरं भवति

This is deeper than all other (measurements).

नैता मात्रा अतिखनेद्दक्षिणतो वर्षोयसीं करोति

नैता मात्रा अतिखनेद्दक्षिणतो वर्षोयसीं करोति

One should not dig deeper than these proportions. He makes (the altar) raised towards the south.

पुरीषवतीं करोति

पुरीषवतीं करोति

It should be full of earth.

प्राचीमुदीचीं प्रवणां निस्तिष्ठन्तीतीयन्तं गृह्णातीति प्रस्तरस्य वदति २४

प्राचीमुदीचीं प्रवणां निस्तिष्ठन्तीतीयन्तं गृह्णातीति प्रस्तरस्य वदति २४

He makes it sloping towards the north-east. One takes it so big-this is said about the Prastara.

सन्नखमात्रो ग्रहीतव्य इत्येकेषाम्विशारुको ग्रहीतव्य इत्येकेषां

सन्नखमात्रो ग्रहीतव्य इत्येकेषाम्विशारुको ग्रहीतव्य इत्येकेषां

One should take it of such circumference that while holding it the thumb and finger would meet -this is the view of some teachers. One should take it as consisting of as many darbha-blades as would be cut in one effort -this is the view of some teachers.

स्रुग्दण्डमात्रो ग्रहीतव्य इत्येकेषां स्रुवदण्डमात्रो ग्रहीतव्य इत्येकेषाम्

स्रुग्दण्डमात्रो ग्रहीतव्य इत्येकेषां स्रुवदण्डमात्रो ग्रहीतव्य इत्येकेषाम्

One should take as big as the handle of a ladle -this is the view of some teachers. One should take as big as the handle of a spoon-this is the view of some teachers.

उर्वस्थिमात्रो ग्रहीतव्य इत्येकेषाम्

उर्वस्थिमात्रो ग्रहीतव्य इत्येकेषाम्

One should take as big as the thigh-bone-this is the view of some teachers.

अङ्गुष्ठपरुषा सम्मितो ग्रहितव्य इत्येकेषाम्

अङ्गुष्ठपरुषा सम्मितो ग्रहितव्य इत्येकेषाम्

One should take as big as the phalanx of the thumb-this is the view of some teachers.

अपरिमितो ग्रहीतव्य इत्येकेषाम्

अपरिमितो ग्रहीतव्य इत्येकेषाम्

One should take a bigger one than these-this is the view of some teachers.

इयतीर्भवन्तीति समिधां वदति

इयतीर्भवन्तीति समिधां वदति

“They should be of this much length”-one says this about the fire-stricks.

प्रादेशमात्रीरेवैता उक्ता भवन्त्यनेन सम्मिताः कार्या इत्याहुरनेन ह्यग्रे प्रजापतिः प्रजा असृजतेति

प्रादेशमात्रीरेवैता उक्ता भवन्त्यनेन सम्मिताः कार्या इत्याहुरनेन ह्यग्रे प्रजापतिः प्रजा असृजतेति

They are said to be a span long. It is said, they should be equal to this (span). Prajāpati created progeny at the beginning with this (measurement).

किन्देवत्ये उ खलु पवित्रे किम्पूते भवत इति

किन्देवत्ये उ खलु पवित्रे किम्पूते भवत इति

Which is the deity of the two strainers and how are they purified?

वैष्णवी वायुपूते इत्येव ब्रूयादनखच्छिन्ने स्याताम्प्रणीताः प्रणयन्ननयापः प्रणयामीति पृथिवीं मनसा ध्यायेत्

वैष्णवी वायुपूते इत्येव ब्रूयादनखच्छिन्ने स्याताम्प्रणीताः प्रणयन्ननयापः प्रणयामीति पृथिवीं मनसा ध्यायेत्

They belong to Viṣṇu and are purified by Vāyu. They should be cut by something other than the nails. While carrying forth the Praṇīta waters (the Adhvaryu) should meditate upon the earth saying “I carry forth water with this (earth).”

समान्येतानि कुर्यात्प्रणीता आहवनीयं ब्रह्माणमिध्माबर्हिरिति यज्ञस्य शिर इत्येतदाचक्षते

समान्येतानि कुर्यात्प्रणीता आहवनीयं ब्रह्माणमिध्माबर्हिरिति यज्ञस्य शिर इत्येतदाचक्षते

He should put these in a (north-south) straight line—the Praṇītā goblet, Āhavanīya, Brahman and sacrificial grass and faggot. This is called “head of the sacrifice.”

किम्प्रोक्षिता उ खलु प्रोक्षिण्यो भवन्तीति

किम्प्रोक्षिता उ खलु प्रोक्षिण्यो भवन्तीति

With what indeed are the sprinkling waters sprinkled?

विज्ञायते ब्रह्मवादिनो वदन्त्यद्भिर्हवीँषि प्रौक्षीः केनाप इति

विज्ञायते ब्रह्मवादिनो वदन्त्यद्भिर्हवीँषि प्रौक्षीः केनाप इति

It is said, “The experts in ritual ask; Thou hast sprinkled oblations with water, with what hast thou sprinkled the water?

ब्रह्मणेति

ब्रह्मणेति

With the formula.”

ब्रह्मप्रोक्षिता एव भवन्ति

ब्रह्मप्रोक्षिता एव भवन्ति

The water is sprnkled with the formula.

हविष्कृदेहीति ब्राह्मणस्य वदति हविष्कृदागहीति राजन्यस्य हविष्कृदाद्र वेति वैश्यस्य

हविष्कृदेहीति ब्राह्मणस्य वदति हविष्कृदागहीति राजन्यस्य हविष्कृदाद्र वेति वैश्यस्य

“O preparer of the oblation-material, do thou come (ehi) “—this he says in the case of a brāhmaṇa. “O preparer of the oblation-material, do thou come (āgahi)”. this he says to a Rājanya. “O preparer of the oblation-material, do thou come (ādrava) ”—this he says to a Vaisya.

हविष्कृदेहीति पर्जन्य एवैष उक्तो भवत्यथाप्युदाहरन्ति हविःसँ स्कारीमेवैतदाहेति

हविष्कृदेहीति पर्जन्य एवैष उक्तो भवत्यथाप्युदाहरन्ति हविःसँ स्कारीमेवैतदाहेति

“O preparer of the oblation material, do thou come”-hereby Parjanya is invoked. They however say, he addresses this call to the female preparer of the oblation.

दृषदुपले वृषारवेणोच्चैः समाहन्तीति

दृषदुपले वृषारवेणोच्चैः समाहन्तीति

One heavily strikes at the lower and upper crushing stones with the vṛṣārava stone.

विज्ञायते ब्राह्मणमुच्चैः समाहन्तवयाह विजित्यै

विज्ञायते ब्राह्मणमुच्चैः समाहन्तवयाह विजित्यै

It is said in the Brāhmaṇa, “He says ‘in order to strike heavily’ for the sake of victory.”³⁶

यावन्तोऽस्य भ्रातृव्या यज्ञायुधानामुद्वदतामुपशृण्वन्ति ते पराभवन्तीति

यावन्तोऽस्य भ्रातृव्या यज्ञायुधानामुद्वदतामुपशृण्वन्ति ते पराभवन्तीति

All his enemies who listen to the sound of the sacrificial utensils become defeated.

द्विर्द्विर्दृषदि सकृत्सकृदुपलायां नवकृत्वः सम्पादयतीति विज्ञायते २५

द्विर्द्विर्दृषदि सकृत्सकृदुपलायां नवकृत्वः सम्पादयतीति विज्ञायते २५

(He strikes) twice each on the lower crushing stone and once each on the upper crushing stone. He strikes nine times in all. So is it said.

अपाग्नेऽग्निमामादं जहीति

अपाग्नेऽग्निमामादं जहीति

“O Agni, do thou kill raw-flesh eating Agni.”

को नु खल्वामाद्भवतीत्यपराग्निरेवैष उक्तो भवति

को नु खल्वामाद्भवतीत्यपराग्निरेवैष उक्तो भवति

Which is the raw-flesh eating Agni? The rear Agni is so said.

निष्क्रव्यादँसेधेत्यादहनाग्निरेवैष उक्तो भवत्या देवयजं वहेत्याहवनीय एवैष उक्तो भवति

निष्क्रव्यादँसेधेत्यादहनाग्निरेवैष उक्तो भवत्या देवयजं वहेत्याहवनीय एवैष उक्तो भवति

“Drive away the eater of corpse.“This is said to be the funeral fire. “Do thou bring in the fire offering to gods.” Here Āhavanīya is said to be the fire. Which is the Kavyavahana fire?

को नु खलु कव्यवाहन इत्यन्वाहार्यपचन इत्येव ब्रूयाद्विज्ञायते यदग्ने कव्यवाहन पितॄन्यक्ष्यृतावृध इति

को नु खलु कव्यवाहन इत्यन्वाहार्यपचन इत्येव ब्रूयाद्विज्ञायते यदग्ने कव्यवाहन पितॄन्यक्ष्यृतावृध इति

The Anvāhāryapacana, one should say. It is said, “Since, O Kavyavāhana Agni, thou, promoting the cosmic order, offerest to the Pitr̥s.”

कुतो नु खलु पिष्टानि संवपेत्कृष्णाजिनादित्येव ब्रूयात्

कुतो नु खलु पिष्टानि संवपेत्कृष्णाजिनादित्येव ब्रूयात्

From what should one pour out the flour? From the skin of black antelope, one should say.

संवपन्पिष्टानि वाचं यच्छति

संवपन्पिष्टानि वाचं यच्छति

While pouring out the flour (the Adhvaryu) restrains speech

तामविदहन्तः श्रपयतेत्येव वाचं विसृजते

तामविदहन्तः श्रपयतेत्येव वाचं विसृजते

with the call, “Do you bake (the cakes) without burning.”

यो विदग्धः स नैरृतो योऽशृतः स रौद्रो यः शृतः स सदेव इति

यो विदग्धः स नैरृतो योऽशृतः स रौद्रो यः शृतः स सदेव इति

The cake which is burnt. belongs to Nirṛti, that which is not baked belongs to Rudra, that which is properly baked belongs to gods.

साधुशृतँश्रपयतीत्येवेदमुक्तं भवति

साधुशृतँश्रपयतीत्येवेदमुक्तं भवति

He bakes well, so is it said.

सं ब्रह्मणा पृच्यस्वेति

सं ब्रह्मणा पृच्यस्वेति

As for the formula, “Do thou be unified by means of the formula.”

विज्ञायते वाग्वै ब्रह्म वाचैवैनमेतत्सम्पृणक्ति

विज्ञायते वाग्वै ब्रह्म वाचैवैनमेतत्सम्पृणक्ति

It is said, speech indeed is the formula; through speech he unifies it.

क्व उ खलु हविः पृक्तँश्रप्यत इति

क्व उ खलु हविः पृक्तँश्रप्यत इति

When is the unified oblation cooked?

यदैवैतदाप्येभ्यो निनयत्येकताय स्वाहा द्विताय स्वाहा त्रिताय स्वाहेति

यदैवैतदाप्येभ्यो निनयत्येकताय स्वाहा द्विताय स्वाहा त्रिताय स्वाहेति

(It is cooked) when one pours down water for the Āpyas with the formulas, “Svāhā to Ekata, Svāhā to Dvita, Svāhā to Trita.”

को नु खल्वेकतः को द्वितः कस्त्रित इति

को नु खल्वेकतः को द्वितः कस्त्रित इति

Who is Ekata, who Dvita and who Trita?

पिता पितामहः प्रपितामह इत्येके

पिता पितामहः प्रपितामह इत्येके

Father, Grandfather and great grandfather, some say.

पृथिव्यन्तरिक्षं द्यौरित्येकेऽग्निरादित्यो वैद्युत इत्येके २६

पृथिव्यन्तरिक्षं द्यौरित्येकेऽग्निरादित्यो वैद्युत इत्येके २६

Earth, midregion and heaven, other say. Fire, sun and lightning, some others say.

अग्नेस्त्रयओ ज्यायाँसो भ्रातर आसन्नित्येक ऋषय एतन्नामधेया बभूवुरित्येके

अग्नेस्त्रयओ ज्यायाँसो भ्रातर आसन्नित्येक ऋषय एतन्नामधेया बभूवुरित्येके

(The Āpyas were) Agni’s three elder brothers, some say. There were R̥ṣis with these names, some say.

ते देवा आप्येष्वमृजतेत्याप्यनामधेया देवा भवन्ति

ते देवा आप्येष्वमृजतेत्याप्यनामधेया देवा भवन्ति

The gods wiped (their sin due to pounding of grains etc.) at the Āpyas; therefore they have Āpya for their name.

क्व उ खलु पौर्णमास्यां पितृभ्यो दीयत इति

क्व उ खलु पौर्णमास्यां पितृभ्यो दीयत इति

When is any offering made to the Pitr̥s on the full-moon day?

यदेवैतच्छ्रोण्योर्निनयतीति

यदेवैतच्छ्रोण्योर्निनयतीति

(It is) when (the remnants of the Prokṣaṇī waters) are poured over the buttocks of the altar.

किमभिघारितं नु खल्वाज्यं भवतीति

किमभिघारितं नु खल्वाज्यं भवतीति

Wherewith is the clarified butter poured over?

सत्याभिघारितमित्येव ब्रूयाद्विज्ञायते सत्येन त्वाभिघारयामि तस्य ते भक्षीयेति

सत्याभिघारितमित्येव ब्रूयाद्विज्ञायते सत्येन त्वाभिघारयामि तस्य ते भक्षीयेति

Truth is poured over it,³⁷ one should say. It is said there, “I pour truth over thee; may I consume it.”

पञ्चानां त्वा वातानां यन्त्राय धर्त्राय गृह्णामीत्यनुदिशं वाता विष्वग्वात एवैषां पञ्चमो भवति

पञ्चानां त्वा वातानां यन्त्राय धर्त्राय गृह्णामीत्यनुदिशं वाता विष्वग्वात एवैषां पञ्चमो भवति

(The sacrificer follows the taking up of clarified butter in the ladle; the first among these is) “O clarified butter, I take thee up for the control of the five winds and for the maintenance of the world.” The winds (blow) in the five directions. The wind moving in all directions is here the fifth.

पञ्चानां त्वर्तूनां यन्त्राय धर्त्राय गृह्णामीति हेमन्तशिशिरावत्र समासं गच्छतः

पञ्चानां त्वर्तूनां यन्त्राय धर्त्राय गृह्णामीति हेमन्तशिशिरावत्र समासं गच्छतः

“I take thee for the control of the five seasons and for maintenance.” Here the cold and winter (Hemanta and Śiśira) are conjoined.

पञ्चानां त्वा दिशां यन्त्राय धर्त्राय गृह्णामीतीयमेवासामूर्ध्वा दिक्पञ्चमी भवति

पञ्चानां त्वा दिशां यन्त्राय धर्त्राय गृह्णामीतीयमेवासामूर्ध्वा दिक्पञ्चमी भवति

“I take thee for the control of the five directions and for maintenance.” Here the upward direction is the fifth.

पञ्चानां त्वा पञ्चजनानां यन्त्राय धर्त्राय गृह्णामीति देवा मनुष्या असुरा राक्षसा गन्धर्वा एवैषां पञ्चमा भवन्ति

पञ्चानां त्वा पञ्चजनानां यन्त्राय धर्त्राय गृह्णामीति देवा मनुष्या असुरा राक्षसा गन्धर्वा एवैषां पञ्चमा भवन्ति

“I take thee for the control of the five people and for maintenance.” (The four are) gods, men, Asuras and Rākṣasas. The Gandharvas are the fifth among these.

चरोस्त्वा पञ्चबिलस्य यन्त्राय धर्त्राय गृह्णामीत्ययमेवैष आकाशश्चरुः पञ्चबिलो भवति

चरोस्त्वा पञ्चबिलस्य यन्त्राय धर्त्राय गृह्णामीत्ययमेवैष आकाशश्चरुः पञ्चबिलो भवति

“I take thee for the control of the cooked rice in five pots and for maintenance.” Here the sky is the cooked rice in five pots.

दिशोऽस्य पञ्च बिलानि भवन्ति वायुर्मेक्षणमित्यत्राप्युदाहरन्ति संवत्सर एवापि चरुः पञ्चबिलो भवत्यृतवोऽस्य बिलानि भवन्ति वायुर्मेक्षणमिति २७

दिशोऽस्य पञ्च बिलानि भवन्ति वायुर्मेक्षणमित्यत्राप्युदाहरन्ति संवत्सर एवापि चरुः पञ्चबिलो भवत्यृतवोऽस्य बिलानि भवन्ति वायुर्मेक्षणमिति २७

The quarters are its five receptacles; wind is the corn-stirring stick. Here they say a year also is compared to cooked rice in five pots. The seasons are its pots; wind is the corn-stirring stick.

अथाध्वर्योश्च होतुश्च प्रपदनम्

अथाध्वर्योश्च होतुश्च प्रपदनम्

Now the entering of the Adhvaryu and the Hotṛ (into the fire-hall):

अन्तरेण वेद्युत्करौ प्रागावृत्तोऽध्वर्युः प्रपद्यते प्रत्यगावृत्तो होताध्वर्युरनन्तरोऽग्नेः स्यादार्षेयमसम्प्रजानानस्य प्रवरं ब्रूहीति मनुष्वद्भरतवन्मनुवदित्येव ब्रूयाद्विज्ञायते मानव्यो हि प्रजासिति ब्राह्मणम्पुरोहितप्रवरो वा राज्ञोऽथाप्रज्ञातबन्धुराचार्यामुष्यायणमनुब्रवीताचार्यप्रवरमु हैव प्रवृणीताथ होतारं प्रवरयेत्

अन्तरेण वेद्युत्करौ प्रागावृत्तोऽध्वर्युः प्रपद्यते प्रत्यगावृत्तो होताध्वर्युरनन्तरोऽग्नेः स्यादार्षेयमसम्प्रजानानस्य प्रवरं ब्रूहीति मनुष्वद्भरतवन्मनुवदित्येव ब्रूयाद्विज्ञायते मानव्यो हि प्रजासिति ब्राह्मणम्पुरोहितप्रवरो वा राज्ञोऽथाप्रज्ञातबन्धुराचार्यामुष्यायणमनुब्रवीताचार्यप्रवरमु हैव प्रवृणीताथ होतारं प्रवरयेत्

The Adhvaryu enters inbetween the altar and the rubbish-heap turning around by the east; the Hotṛ turning around by the west. The Adhvaryu should remain adjacent to the (Āhavanīya) fire. (When it is instructed), “Do you pronounce the Pravara of the sacrificer not knowing his Pravara” (the Adhvaryu should simply say) “In the manner of Manu, Bharata and Manu.” It is said in the Brāhmaṇa, “Progeny is born of Manu.” Or for a king the Pravara of his priest should be chosen. A king who does not know his immediate ancestors should pronounce himself as the son of his teacher (on suitable occasions). He should choose the Pravara of his teacher. Then he should make the Hotṛ pronounce that Pravara.

पयसा दैवतमभिवर्धयेद्दध्ना स्विष्टकृतं व्यतिषज्यैवाङ्गुली अवद्येदङ्गुष्ठपर्वमात्राणि दैवतान्यवदानानि भवन्ति ज्यायाँसि सौविष्टकृतान्यैडानि च

पयसा दैवतमभिवर्धयेद्दध्ना स्विष्टकृतं व्यतिषज्यैवाङ्गुली अवद्येदङ्गुष्ठपर्वमात्राणि दैवतान्यवदानानि भवन्ति ज्यायाँसि सौविष्टकृतान्यैडानि च

One should increase³⁸ the oblation for the deity with milk; the Sviṣṭakr̥t with curds. One should take up the portions by joining together the fingers.³⁹ The portions for the deity are as big as the phalanx of the thumb. Those for the Sviṣṭakr̥t and Iḍā should be bigger ones.

चतुर्धाकरणानि ब्रह्म प्रतिष्ठेति

चतुर्धाकरणानि ब्रह्म प्रतिष्ठेति

Four portions (of the southern cake are taken up) and (an offering) with the verse brahma pratiṣṭhā …⁴⁰ (is to be made).

हुत्वा स्विष्टकृतँस्रुचमद्भिः पूरयित्वान्तःपरिधि निनयेद्वैश्वानरे हविरिदं जुहोमीति

हुत्वा स्विष्टकृतँस्रुचमद्भिः पूरयित्वान्तःपरिधि निनयेद्वैश्वानरे हविरिदं जुहोमीति

One should make the Sviṣṭakr̥t offering, fill in the ladle with water and pour it down inside the enclosing sticks with the verse vaiśvānare havir idaṁ juhomi .

किमु खल्वसमुदितं भवतीति प्रागानूयाजिकात्सम्प्रैषादित्येव ब्रूयात् २८

किमु खल्वसमुदितं भवतीति प्रागानूयाजिकात्सम्प्रैषादित्येव ब्रूयात् २८

What is that rite which takes place while the conversation has not been gone into? That which is performed prior to the call pertaining to the Anüyāja offering, one should say.

किन्दक्षिणमग्निहोत्रं दर्शपूर्णमासौ काम्या इष्टयः पशुबन्ध इत्युपदोहदक्षिणमग्निहोत्रमित्येके

किन्दक्षिणमग्निहोत्रं दर्शपूर्णमासौ काम्या इष्टयः पशुबन्ध इत्युपदोहदक्षिणमग्निहोत्रमित्येके

What is the Dakṣiņā for the Agnihotra, Full-moon and New-moon sacrifices, optional sacrifices, and the Animal-sacrifice? A milk-pail is the Dakṣiṇā for the Agnihotra this is the view of some teachers.

शरावदक्षिणमग्निहोत्रमित्येके

शरावदक्षिणमग्निहोत्रमित्येके

A Śarāvaful (paddy) is the Dakṣiņā for Agnihotra this is the view of some teachers.

यत्सायं जुहोति रात्रिमेव तेन दक्षिण्यां कुरुते

यत्सायं जुहोति रात्रिमेव तेन दक्षिण्यां कुरुते

In that one offers, the evening Agnihotra, thereby he renders the night fit for receiving Dakṣiṇā.

यत्प्रातरहरेव तेन दक्षिण्यं कुरुते

यत्प्रातरहरेव तेन दक्षिण्यं कुरुते

In that one offers the morning Agnihotra, he thereby renders the day fit for receiving Dakṣiņā.

यत्ततो ददाति सा दक्षिणेति

यत्ततो ददाति सा दक्षिणेति

Whatever the sacrificer gives on that occasion is the Dakṣiņā.

यदहोरात्रयोर्ददातीत्येवेदमुक्तं भवत्यथ दर्शपूर्णमासयोरन्वाहार्यश्च पुरोडाशस्य च चतुर्धाकरणम्विज्ञायते दक्षिणैवास्यैषाथो यज्ञस्यैव छिद्र मपिदधातीति

यदहोरात्रयोर्ददातीत्येवेदमुक्तं भवत्यथ दर्शपूर्णमासयोरन्वाहार्यश्च पुरोडाशस्य च चतुर्धाकरणम्विज्ञायते दक्षिणैवास्यैषाथो यज्ञस्यैव छिद्र मपिदधातीति

What one gives by day and night-this is what is said. The Dakṣiṇā for the Full-moon and New-moon sacrifices is the Anvāhārya cooked rice and four parts of the cake. It is said, “This is his Dakṣiņā; hereby he covers the vacuum of the sacrifice.”

यथैवादः सौम्येऽध्वर आदेशमृत्विग्भ्यो दक्षिणा नीयन्त एवमेवापि दक्षिणं पुरोडाशं चतुर्धाकृत्वा बर्हिषदं करोति

यथैवादः सौम्येऽध्वर आदेशमृत्विग्भ्यो दक्षिणा नीयन्त एवमेवापि दक्षिणं पुरोडाशं चतुर्धाकृत्वा बर्हिषदं करोति

Just as there in a Soma-sacrifice Dakṣiņā (cows) are led in the prescribed number, similarly here (the Adhvaryu) divides the southern cake into four parts and keeps them on the sacrificial grass.

वासोदक्षिणाः काम्या इष्टयो या अनादिष्टदक्षिणा गोदक्षिणः पशुबन्धो नित्योऽन्वाहार्यो यथो एतच्छालीकेः कल्पं वेदयन्ते पत्नीसंयाजेषु सर्व एवोत्तरेण गार्हपत्यं परिक्रामेयुरित्यनभ्यावृत्यैवात्र फलीकरणहोमो होतव्यो भवत्यथ हैके राकां च सिनीवालीं च कुहूं चानुमतिं च पत्नीहोमं च नारिष्ठौ च होमौ पुरस्ताद्गृहपतेरुपजुह्वति सं पत्नी पत्या सुकृतेन गच्छतां यज्ञस्य युक्तौ धुर्यावभूताम्। सञ्जानानौ विजहतामरतीर्दिवि ज्योतिरजरमारभेताँस्वाहा ॥

वासोदक्षिणाः काम्या इष्टयो या अनादिष्टदक्षिणा गोदक्षिणः पशुबन्धो नित्योऽन्वाहार्यो यथो एतच्छालीकेः कल्पं वेदयन्ते पत्नीसंयाजेषु सर्व एवोत्तरेण गार्हपत्यं परिक्रामेयुरित्यनभ्यावृत्यैवात्र फलीकरणहोमो होतव्यो भवत्यथ हैके राकां च सिनीवालीं च कुहूं चानुमतिं च पत्नीहोमं च नारिष्ठौ च होमौ पुरस्ताद्गृहपतेरुपजुह्वति सं पत्नी पत्या सुकृतेन गच्छतां यज्ञस्य युक्तौ धुर्यावभूताम्। सञ्जानानौ विजहतामरतीर्दिवि ज्योतिरजरमारभेताँस्वाहा ॥

The optional sacrifices for which specific Dakṣiņā is not prescribed have a piece of cloth for Dakṣiņā. A cow is the Dakṣiṇa for an Animal-sacrifice. The Anvāharya cooked rice is the standing Dakṣiņā. As laid down in Śālīki’s view, for the Patnīsaṁyāja offerings all should go around along the north of the Gārhapatya; in that case the chaff of grains is to be offered without turning towards (the Anvāhāryapacana fire-place). Some ritualists make offerings to Rākā, Sinīvālī, Kuhū, Anumati, wives of gods and Nāriṣṭha offerings prior to the offering to Gṛhapati Agni with the verses, “May the sacrificer’s wife, together with the sacrificer meet with good deed. May the two, yoked to the sacrifice, be united. May the two being in harmony, smite the evi spirits. May the two attain divine light svāhā.⁴¹ O sacrifice, thy ten bodies are worthy of a sacrficer.

दश ते तनुवो यज्ञ यज्ञियास्ताः प्रीणातु यजमानो घृतेन । नारिष्ठयोः प्रशिषमीडमानो देवानां दैव्येऽपि यजमानोऽमृतोऽभूत्स्वाहा ॥

दश ते तनुवो यज्ञ यज्ञियास्ताः प्रीणातु यजमानो घृतेन । नारिष्ठयोः प्रशिषमीडमानो देवानां दैव्येऽपि यजमानोऽमृतोऽभूत्स्वाहा ॥

Let the sacrificer gratify them with ghee. May the sacrificer, praising the command of two Nāriṣṭhas be immortal in the divine order of the gods sváha.

यं वां देवा अकल्पयन्नूर्जो भागँशतक्रतू । एतद्वां तेन प्रीणानि तेन तृप्यतमँहहौ स्वाहेति २९

यं वां देवा अकल्पयन्नूर्जो भागँशतक्रतू । एतद्वां तेन प्रीणानि तेन तृप्यतमँहहौ स्वाहेति २९

-O Nāristhas having a hundred forces, let me gratify you with that part of strength which the gods furnished for you. Do you, smiters of distress, be gratified thereby.”⁴¹

अथेदमग्निहोत्रँसायमुपक्रमं प्रातरपवर्गमाचार्या ब्रुवते

अथेदमग्निहोत्रँसायमुपक्रमं प्रातरपवर्गमाचार्या ब्रुवते

Now the teachers say that the Agnihotra begins in the evening and is concluded in the morning.

तत्रोदाहरन्ति ज्योतिषी इमे सन्निपतिते भवत आदित्यस्य चाग्नेश्च

तत्रोदाहरन्ति ज्योतिषी इमे सन्निपतिते भवत आदित्यस्य चाग्नेश्च

In this connection they say these are the two luminaries- of the sun and the fire joined together.

ते न व्यवेयात्

ते न व्यवेयात्

One should not intervene them.

सायमाहवनीयमुद्धरन्पुरस्तात्प्रत्यङ्मुखो निवपेत्प्रातराहवनीयमुद्धरन्पश्चात्प्राङ्मुखो निवपेत्

सायमाहवनीयमुद्धरन्पुरस्तात्प्रत्यङ्मुखो निवपेत्प्रातराहवनीयमुद्धरन्पश्चात्प्राङ्मुखो निवपेत्

Drawing the Āhavanīya in the evening, one should pour down the fire standing to the east and facing the west. Drawing the Āhavanīya in the morning, one should pour down the fire standing to the west and facing the east.

सायमग्निहोत्रँहोष्यन्नग्रेण परीत्य जुहुयात्प्रातरग्निहोत्रँ होष्यन्नपरेण परीत्य जुहुयादेवमस्यैते ज्योतिषी अव्यवेते भवतोऽथायमुद्धरणमन्त्रो वाचा त्वा होत्रा प्राणेनोद्गात्रा चक्षुषाध्वर्युणा मनसा ब्रह्मणा श्रोत्रेणाग्नीधैतैस्त्वा पञ्चभिर्दैव्यैरृत्विग्भिरुद्धरामि भूर्भुवः सुवरुद्ध्रियमाण उद्धर पाप्मनो मा यदविद्वान्यच्च विद्वाँश्चकार । अह्ना यदेनः कृतमस्ति पापं सर्वस्मान्मोद्धृतो मुञ्च तस्मादिति सायं रात्रिया यदेनः कृतमस्ति पापं सर्वस्मान्मोद्धृतो मुञ्च तस्मादिति प्रातर्

सायमग्निहोत्रँहोष्यन्नग्रेण परीत्य जुहुयात्प्रातरग्निहोत्रँ होष्यन्नपरेण परीत्य जुहुयादेवमस्यैते ज्योतिषी अव्यवेते भवतोऽथायमुद्धरणमन्त्रो वाचा त्वा होत्रा प्राणेनोद्गात्रा चक्षुषाध्वर्युणा मनसा ब्रह्मणा श्रोत्रेणाग्नीधैतैस्त्वा पञ्चभिर्दैव्यैरृत्विग्भिरुद्धरामि भूर्भुवः सुवरुद्ध्रियमाण उद्धर पाप्मनो मा यदविद्वान्यच्च विद्वाँश्चकार । अह्ना यदेनः कृतमस्ति पापं सर्वस्मान्मोद्धृतो मुञ्च तस्मादिति सायं रात्रिया यदेनः कृतमस्ति पापं सर्वस्मान्मोद्धृतो मुञ्च तस्मादिति प्रातर्

While going to offer the evening Agnihotra, one should offer going round along the front. While going to offer the morning Agnihotra, one should offer going round along the rear. In this way the luminaries do not become intervened by him. This is the formula for drawing the fire: “I draw thee with speech as the Hour, Pran;a as the Udgātṛ, the eye as the Adhvaryu, the mind as the Brahman, the ear as the Āgnīdhra- with these five divine priests, (the sacrificer prays with the formula) bhur bhuvaḥ suvah. (O Agni) being drawn, do thou draw me out of the sin which I might have perpetrated knowingly or unknowingly. Whatever sin I have committed by day, do thou, drawn out, relieve me of all that”-thus in the evening. “Whatever sin I have committed by night, do thou, drawn out, relieve me of all that” thus in the morning.

अग्निं निदधात्यमृताहुतिममृतायां जुहोम्यग्निं पृथिव्याममृतस्य जित्यै । तयानन्तं काममितो जयेम प्रजापतिर्यं प्रथमो जिगायाग्निमग्नौ वैश्वानरेऽमृतं जुहोमि स्वाहेति सायं

अग्निं निदधात्यमृताहुतिममृतायां जुहोम्यग्निं पृथिव्याममृतस्य जित्यै । तयानन्तं काममितो जयेम प्रजापतिर्यं प्रथमो जिगायाग्निमग्नौ वैश्वानरेऽमृतं जुहोमि स्वाहेति सायं

(The Adhvaryu) deposits the fire with the verse, “I offer the oblation of ambrosia into the ambrosia, the fire into the earth for the winning of immortality. May I win the unending desire through it which Prajāpati won first. I offer Agni into Agni, ambrosia into Vaiśvānara svāhā” -thus in the evening …

सूर्यमग्नौ वैश्वानरेऽमृतं जुहोमि स्वाहेति प्रातर्

सूर्यमग्नौ वैश्वानरेऽमृतं जुहोमि स्वाहेति प्रातर्

I offer Sūrya into Agni, ambrosia into Vaiśvānara svāhā —thus in the morning.

एतद्ध वा अग्नेरग्निहोत्रं पयोहोत्रमितरधोष्यन्यथाहितमग्नीन्परिषिञ्चेद्धुत्वाहवनीयमेवैकं परिषिञ्चेधोष्यँश्चैव हुत्वा चाहवनीयमेवैकं परिषिञ्चेद्नैव परिषिञ्चेदित्येतदपरम्

एतद्ध वा अग्नेरग्निहोत्रं पयोहोत्रमितरधोष्यन्यथाहितमग्नीन्परिषिञ्चेद्धुत्वाहवनीयमेवैकं परिषिञ्चेधोष्यँश्चैव हुत्वा चाहवनीयमेवैकं परिषिञ्चेद्नैव परिषिञ्चेदित्येतदपरम्

This is the (real) Agnihotra for Agni; the rest is in fact offering of milk. When one is going to make an offering, one should sprinkle water around all fires; after having made the offering, he should sprinkle around the Āhavanīya only. Before and after offering one should sprinkle around the Āhavanīya only. This is one view. One should not sprinkle at all; this is still another view.

अथेदं परोक्षोपस्थानं भवतीहैव सन्तत्र सतो वो अग्नयः प्राणेन वाचा मनसा बिभर्मि । तिरो मा सन्तमायुर्मा प्रहासीद्ज्योतिषा वो वैश्वानरेणोपतिष्ठ इत्यथेमाँसमिधं प्रवसतस्तूष्णीमभ्यादध्यात्

अथेदं परोक्षोपस्थानं भवतीहैव सन्तत्र सतो वो अग्नयः प्राणेन वाचा मनसा बिभर्मि । तिरो मा सन्तमायुर्मा प्रहासीद्ज्योतिषा वो वैश्वानरेणोपतिष्ठ इत्यथेमाँसमिधं प्रवसतस्तूष्णीमभ्यादध्यात्

This is the prayer to be offered (to the fires) beyond sight: “O Agni, remaining here, I maintain you remaining there, with Prāņṇa, speech, and mind. May life not abandon me remaining beyond. I pray to you with the light benefitial to all.”⁴² If the sacrificer has gone on a journey, the Adhvaryu should offer a fire-stick (on the Āhavanīya) silently.

प्रवसन्याजमानं कुरुते ३०

प्रवसन्याजमानं कुरुते ३०

While on a journey (without the fires) the sacrificer should offer prayer.

अथेमँसमस्तहोमं यायावरधर्मेण विद्यमानमाचार्या ब्रुवते

अथेमँसमस्तहोमं यायावरधर्मेण विद्यमानमाचार्या ब्रुवते

The teachers prescribe this combined Agnihotra-offering to be offered by one habitually going on a journey.

तत्रोदाहरन्ति यायावरा ह वै नार्मषय आसंस्तेऽध्वन्यश्राम्यंस्ते समस्तमजुहवुस्

तत्रोदाहरन्ति यायावरा ह वै नार्मषय आसंस्तेऽध्वन्यश्राम्यंस्ते समस्तमजुहवुस्

In this connection they say, “There were Rșis who were always on a journey. They became tired on the way. They made a combined offering.

तस्माद्यायावरधर्मेणाध्वनि समस्तँहोतव्यं तस्यानिमित्तो होमः

तस्माद्यायावरधर्मेणाध्वनि समस्तँहोतव्यं तस्यानिमित्तो होमः

Therefore following the practice of the habitual wanderers, one should make a combined Agnihotra-offering.” In his case the offering should be adjusted.⁴³

संवेशनेन वा निमीलनेन वोपसमाधानेन वान्तर्दध्याद्न शूद्र गव्या अग्निहोत्र जुहुयान्नाहितायै न मृतवत्सायै न वहलायै न वाहिन्यै न वान्यायै न वान्यवत्सायै नानुदेश्यप्रतिगृहीतायै नानुस्तरणीप्रतिगृहीतायै

संवेशनेन वा निमीलनेन वोपसमाधानेन वान्तर्दध्याद्न शूद्र गव्या अग्निहोत्र जुहुयान्नाहितायै न मृतवत्सायै न वहलायै न वाहिन्यै न वान्यायै न वान्यवत्सायै नानुदेश्यप्रतिगृहीतायै नानुस्तरणीप्रतिगृहीतायै

He should (symbolically) intervene between the two offerings by reposing or winking or enkindling. One shoud not offer the Agnihotra (with the milk) of a cow belonging to a Śūdra, nor of a pregnant one, nor of one whose calf is dead, nor of one yoked to a plough, nor of one carrying load, nor of one who is sucked by the calf of another cow, nor of one whose calf sucks another cow, nor of a cow received in a sacrifice not originally intended, nor of a cow received as a sacrificial fee which was released at the funeral rite.

नैकस्यै दुग्धेन बहवो जुहुयुर्न बह्वीनामेवैको दुग्धं लभमानस्योपसादनप्रभृति स्कन्नानुमन्त्रणं भवति

नैकस्यै दुग्धेन बहवो जुहुयुर्न बह्वीनामेवैको दुग्धं लभमानस्योपसादनप्रभृति स्कन्नानुमन्त्रणं भवति

Many sacrificers should not offer the milk of one and the same cow. One sacrificer should not offer the milk of many cows. If one has procured milk directly, the rites begin with the placing of the oblation (to the rear of the Gārhapatya). The following with the relevant formula the spilt out oblation also takes place (when necessary).

दीप्यमानेष्वहूयमानेषु यावन्त्यग्निहोत्राण्यभ्यतिक्रान्तानि स्युस्तानि प्रतिसङ्ख्याय प्रतिजुहुयात्

दीप्यमानेष्वहूयमानेषु यावन्त्यग्निहोत्राण्यभ्यतिक्रान्तानि स्युस्तानि प्रतिसङ्ख्याय प्रतिजुहुयात्

If Agnihotra-offerings are not made on the fires which are living,⁴⁴ one should enumerate the transgressed offerings, and offer them.

स यद्यनस्तमिते जुहुयात्पुनरेवास्तमिते जुहुयादथ यदि महारात्रे जुहुयात्पुनरेवौषसं जुहुयादिति ३१

स यद्यनस्तमिते जुहुयात्पुनरेवास्तमिते जुहुयादथ यदि महारात्रे जुहुयात्पुनरेवौषसं जुहुयादिति ३१

If he has offered them before sunset, he should again offer after sunset. If one makes the offerings at midnight, he should again offer in the morning.

कथमु खलु जीवपितुः पिण्डदानं भवतीति

कथमु खलु जीवपितुः पिण्डदानं भवतीति

How should one, whose father is living, offer the balls of cooked rice?

येभ्य एव पिता ददाति तेभ्यः पुत्रो ददाति

येभ्य एव पिता ददाति तेभ्यः पुत्रो ददाति

The son offers rice-balls to those whom his father offers.

द्वाभ्यां जीवपिता ददात्येकस्मै जीवपितामहो ददाति

द्वाभ्यां जीवपिता ददात्येकस्मै जीवपितामहो ददाति

One whose father is alive offers to two (grand-father and great grand-father). One whose grandfather is (also) alive offers to one (i.e. great grandfather).

न जीवन्तमतिदद्यादित्येके

न जीवन्तमतिदद्यादित्येके

One should not offer to those beyond the living one.

पितृव्यस्य चेत्सगोत्रस्य दायमुपयच्छेत कथं तत्र पिण्डदानं भवतीति

पितृव्यस्य चेत्सगोत्रस्य दायमुपयच्छेत कथं तत्र पिण्डदानं भवतीति

If one inherits the property of a Sagotra uncle (by adoption), how does the offering of balls take place?

यस्मिन्काले पित्रे पिण्डं ददाति तस्मिन्कालेऽस्य पिण्डं निपृणुयाद्

यस्मिन्काले पित्रे पिण्डं ददाति तस्मिन्कालेऽस्य पिण्डं निपृणुयाद्

When one offers a ball to his father, at the same time he should offer to him (the uncle).

अथ चेदसगोत्रस्य दायमुपयच्छेत कथं तत्र पिण्डदानं भवतीति

अथ चेदसगोत्रस्य दायमुपयच्छेत कथं तत्र पिण्डदानं भवतीति

If one inherits the property of an Asagotra person, how does the offering of a ball take place?

स्वेभ्यो दत्त्वा प्रतिवेशं बर्हि स्तीर्त्वा बर्हिःप्रभृति पिण्डं दद्यादपि वागार एव स्थालीपाकँश्रपयित्वा बर्हिःप्रभृत्येव पिण्डं दद्यात्

स्वेभ्यो दत्त्वा प्रतिवेशं बर्हि स्तीर्त्वा बर्हिःप्रभृति पिण्डं दद्यादपि वागार एव स्थालीपाकँश्रपयित्वा बर्हिःप्रभृत्येव पिण्डं दद्यात्

After having offered balls to one’s own fathers, one should spread darbha-grass by the side and offer balls having first spread darbha-grass. Or one should cook Sthālīpāka in the fire-hall itself and offer the balls having first spread darbha-grass.

कथमु खलु पुत्रिकापुत्रस्य पिण्डदानं भवतीत्येतत्तेऽमुष्यै तत मम पितामह ये च त्वामन्वेतत्तेऽमुष्यै पितामह मम प्रपितामह ये च त्वामन्वेतत्तेऽमुष्यै प्रपितामह मम प्रप्रपितामह ये च त्वामन्विति

कथमु खलु पुत्रिकापुत्रस्य पिण्डदानं भवतीत्येतत्तेऽमुष्यै तत मम पितामह ये च त्वामन्वेतत्तेऽमुष्यै पितामह मम प्रपितामह ये च त्वामन्वेतत्तेऽमुष्यै प्रपितामह मम प्रप्रपितामह ये च त्वामन्विति

How does the son of a daughter offer the balls? (He should offer with the formulas). “This is thine O father of N.N., my grandfather and of those who depend upon thee;” “This is thine O grandfather of N.N.; my great grandfather and of those who depend upon thee;” “this is thine O great grandfather of N.N., my great great grandfather and of those who depend upon thee.”

प्रविदानकल्पेन वा दद्यात्स्वधा पितृभ्यः पृथिवीषद्भ्यः स्वधा पितृभ्योऽन्तरिक्षसद्भ्यः स्वधा पितृभ्यो दिविषद्भ्य इति

प्रविदानकल्पेन वा दद्यात्स्वधा पितृभ्यः पृथिवीषद्भ्यः स्वधा पितृभ्योऽन्तरिक्षसद्भ्यः स्वधा पितृभ्यो दिविषद्भ्य इति

Or one should offer in anticipation (that is) with the formulas, “Svadhā to the Pitr̥s residing on the earth; svadhā to Pitr̥s residing in the midregion; and svadhā to Pitr̥s residing in the heaven.”

पितुश्चेत्पितामहस्य प्रपितामहस्येति नामानि न जानीयात्कथं तत्र पिण्डदानं भवतीति

पितुश्चेत्पितामहस्य प्रपितामहस्येति नामानि न जानीयात्कथं तत्र पिण्डदानं भवतीति

If one does not know the names of the father, grandfather and great grandfather, how should one offer the balls?

प्रविदानकल्पेन वा दद्यादपि वैतत्ते तत ये च त्वामन्वेतत्ते पितामह ये च त्वामन्वेतत्ते प्रपितामह ये च त्वामन्वित्युत्तर आयुषि लोम छिन्दीतेति

प्रविदानकल्पेन वा दद्यादपि वैतत्ते तत ये च त्वामन्वेतत्ते पितामह ये च त्वामन्वेतत्ते प्रपितामह ये च त्वामन्वित्युत्तर आयुषि लोम छिन्दीतेति

He should offer with anticipatory formulas or with the formulas, “This is to thee O father and those who depend upon thee; this is to thee O grandfather and those who depend upon thee; this is to thee O great grandfather and those who depend upon thee.”
If one is in the latter part of his life, he should pluck out the hair on his body (and offer).

कस्मिन्नु खल्वेतत्काले छेत्तव्यं भवतीत्यूध्वँर्षट्षष्टिभ्यश्च वर्षेभ्योऽष्टाभ्यश्च मासेभ्य इत्येतस्मिन्नेवैतत्काले छेत्तव्यं भवतीति

कस्मिन्नु खल्वेतत्काले छेत्तव्यं भवतीत्यूध्वँर्षट्षष्टिभ्यश्च वर्षेभ्योऽष्टाभ्यश्च मासेभ्य इत्येतस्मिन्नेवैतत्काले छेत्तव्यं भवतीति

At what age is it to be plucked out? It is to be plucked out after the age of sixtysix years and eight months.

कथमु खल्वनाहिताग्नेः पिण्डपितृयज्ञो भवतीत्यनिरुप्तँस्थालीपाकँ श्रपयित्वाग्निमुपसमाधाय सम्परिस्तीर्याहुतीर्हुत्वा दक्षिणेनाग्निं दक्षिणाग्रं बर्हि स्तीर्त्वा बर्हिःप्रभृति पिण्डं दद्याद्

कथमु खल्वनाहिताग्नेः पिण्डपितृयज्ञो भवतीत्यनिरुप्तँस्थालीपाकँ श्रपयित्वाग्निमुपसमाधाय सम्परिस्तीर्याहुतीर्हुत्वा दक्षिणेनाग्निं दक्षिणाग्रं बर्हि स्तीर्त्वा बर्हिःप्रभृति पिण्डं दद्याद्

How is the Piṇḍapitr̥yajña performed by one who has not set up the fires? He should cook the Sthālīpaka without formally pouring out paddy, enkindle the fire, strew it around, offer on the fire the oblations, strew to the south of the fire darbha blades.

अपि वागार एव स्थालीपाकँश्रपयित्वा बर्हिःप्रभृत्येव पिण्डं दद्याद्यज्ञोपवीत्येव प्राजापत्ययर्चैतमग्निमुपतिष्ठेतेति ३२

अपि वागार एव स्थालीपाकँश्रपयित्वा बर्हिःप्रभृत्येव पिण्डं दद्याद्यज्ञोपवीत्येव प्राजापत्ययर्चैतमग्निमुपतिष्ठेतेति ३२

Or one should cook the Sthālīpāka in the fire-hall, spread the darbha-grass and offer the balls. Suspending his sacred cord on the left shoulder, he should pray to the fire with the verse addressed to Prajāpati.

यथो एतद्बौधायनस्य कल्पं वेदयन्ते हविष्कृता वाचं विसृज्याज्यानीर्जुहुयात्कस्मिन्नु खल्वेनाः काले जुहुयादिति

यथो एतद्बौधायनस्य कल्पं वेदयन्ते हविष्कृता वाचं विसृज्याज्यानीर्जुहुयात्कस्मिन्नु खल्वेनाः काले जुहुयादिति

As for (the fact that the teachers) convey the view of Baudhāyana, namely, that after having released speech with the call to the preparer of the oblation-material (the Adhvaryu) should offer the Ajyānis,⁴⁵ at what time should he offer them?

प्रस्कन्दनान्तं कर्म कृत्वैतस्मिन्नेनाः काले जुहुयात्

प्रस्कन्दनान्तं कर्म कृत्वैतस्मिन्नेनाः काले जुहुयात्

Having gone through the dropping (of rice-grains into the cooking vessel) he should offer them.

कथमु खल्वनाहिताग्नेराग्रयणं भवतीत्यनिरुप्तँस्थालीपाकँ श्रपयित्वाग्निमुपसमाधाय सम्परिस्तीर्याघारावाघार्याज्यभागाविष्ट्वाग्रयणदेवताभ्यः स्विष्टकृच्चतुर्थीभ्यो जुहुयात्

कथमु खल्वनाहिताग्नेराग्रयणं भवतीत्यनिरुप्तँस्थालीपाकँ श्रपयित्वाग्निमुपसमाधाय सम्परिस्तीर्याघारावाघार्याज्यभागाविष्ट्वाग्रयणदेवताभ्यः स्विष्टकृच्चतुर्थीभ्यो जुहुयात्

How does one who has not set up the fires offer the Āgrayaṇa? One should cook the Sthālīpāka without formally pouring out paddy, enkindle the fire, strew it around, offer the Aghāras and the Ājyabhāgas and then make offerings to the deities for the Āgrayaṇa the Sviṣṭakṛt being the fourth offering.

कामं पुरस्तात्स्विष्टकृतोऽज्यानीरुपजुहुयात्

कामं पुरस्तात्स्विष्टकृतोऽज्यानीरुपजुहुयात्

If he desires, he may offer the Ajyānis before Sviṣṭakṛt offering.

तस्यैतेनैव मन्त्रेण प्राश्नीयाद्भद्रा न्नः श्रेयः समनैष्ट देवा इत्यपि वा श्रुतवतो ब्राह्मणस्य हुतोच्छेषणाल्लिप्सेत

तस्यैतेनैव मन्त्रेण प्राश्नीयाद्भद्रा न्नः श्रेयः समनैष्ट देवा इत्यपि वा श्रुतवतो ब्राह्मणस्य हुतोच्छेषणाल्लिप्सेत

The sacrificer should consume his portion with the verse bhadrān naḥ śreyaḥ samanaiṣṭa devāḥ.⁴⁶ Or he should seek the remnants of the offering made by a learned brāhmaṇa.

समानः प्राशनमन्त्रः

समानः प्राशनमन्त्रः

The mantra for consuming is the same.

कथमु खल्वन्तर्विराजं बहिर्विराजमन्तर्बर्हिर्विराजमिति जानीयाद्नित्येनोपस्थाय विराजक्रमैरुपतिष्ठेत प्रोष्य पुनरागम्य विराजक्रमैरुपस्थाय नित्येनैवोपतिष्ठेतैतेनैव बहिर्विराजमुक्तमन्तर्बहिर्विराजं चेति

कथमु खल्वन्तर्विराजं बहिर्विराजमन्तर्बर्हिर्विराजमिति जानीयाद्नित्येनोपस्थाय विराजक्रमैरुपतिष्ठेत प्रोष्य पुनरागम्य विराजक्रमैरुपस्थाय नित्येनैवोपतिष्ठेतैतेनैव बहिर्विराजमुक्तमन्तर्बहिर्विराजं चेति

How should one understand the praying to the fires known as Antarvirāja, Bahirviraja and Antarbahirvirāja? Having prayed with the normal mantras, he should pray with the Virājakrama formulas. He goes on a journey, returns and having prayed with the Virājakrama formulas, he should pray with the normal mantras. hereby is spoken about the Bahirvirāja and Antarbahirvirāja.⁴⁷

सोऽधः संवेश्यमाँसाश्यस्त्र्युपायी प्रवसति

सोऽधः संवेश्यमाँसाश्यस्त्र्युपायी प्रवसति

(The sacrificer while on a journey) sleeps on the ground, does not eat flesh and does not cohabit.

विपरीतनामधेय एष भवति

विपरीतनामधेय एष भवति

Indeed he has changed the names.⁴⁸

स स्विद्यथेदं प्रायश्चित्तं मध्ये पतितमाश्विनो द्विकपालस्तमन्तमेव परिणयेद्दीक्षणीयायां चेन्नश्येत्प्रायणीयामनुवर्तेत

स स्विद्यथेदं प्रायश्चित्तं मध्ये पतितमाश्विनो द्विकपालस्तमन्तमेव परिणयेद्दीक्षणीयायां चेन्नश्येत्प्रायणीयामनुवर्तेत

The expiation-rite, namely, the offering of a cake on two potsherds to Aśvins etc. (to be performed in the event of a potsherd being lost) indeed comes inbetween (the performances of the Full-moon and the New-moon sacrifices). One should therefore carry it forward to the end. If a potsherd is lost in the Dīkṣaṇīveṣṭi, one should join the expiatory offering to the Prāyaṇīyā.

प्रायणीयायां चेन्नश्येदातिथ्यामनुवर्तेतातिथ्यायां चेन्नश्येदग्नीषोमीयस्य पशुपुरोडाशमुत्तरमुत्तरं तन्त्रमनुवर्ती स्यादथ चेदग्निदीक्षणीयायां नश्येत्कस्मिन्नु खल्वेनं काले निर्वपेदिति

प्रायणीयायां चेन्नश्येदातिथ्यामनुवर्तेतातिथ्यायां चेन्नश्येदग्नीषोमीयस्य पशुपुरोडाशमुत्तरमुत्तरं तन्त्रमनुवर्ती स्यादथ चेदग्निदीक्षणीयायां नश्येत्कस्मिन्नु खल्वेनं काले निर्वपेदिति

If it is lost in the Prāyaṇīyā, one should join it to the Ātithyā. If it is lost in the Atithyā, one should join it to the Paśupuroḍāśa related to the Agnīṣomīya animal-sacrifice. In this way one should join it to the succeeding rite. If a potsherd is lost in the Agnidīkṣaṇīyā, when should one perform this (expiatory Iṣṭi)?

दीक्षाहुतीर्हुत्वैतस्मिन्नेनं काले निर्वपेदपि वा प्रागौद्ग्रहणाद्यथो एतद्बौधायनस्य कल्पं वेदयन्ते प्रवसतः प्रस्तरेणैवास्य सह यजमानभागमनुप्रहरेद्ध्रुवायै वाज्येन पर्युपस्तीर्य जुह्वामवधाय जुहुयात्प्रस्तरभूयं यजमानभागो गच्छतीति प्रवसतः प्रस्तरेणैवास्य सह यजमानभागमनुप्रहरेदिति ३३

दीक्षाहुतीर्हुत्वैतस्मिन्नेनं काले निर्वपेदपि वा प्रागौद्ग्रहणाद्यथो एतद्बौधायनस्य कल्पं वेदयन्ते प्रवसतः प्रस्तरेणैवास्य सह यजमानभागमनुप्रहरेद्ध्रुवायै वाज्येन पर्युपस्तीर्य जुह्वामवधाय जुहुयात्प्रस्तरभूयं यजमानभागो गच्छतीति प्रवसतः प्रस्तरेणैवास्य सह यजमानभागमनुप्रहरेदिति ३३

One should perform it after having offered the Dīkṣāhutīs.⁴⁹ Or before the Audgrahaṇa offering.⁵⁰
As for (the fact that the teachers) convey the view of Baudhāyana namely that the Adhvaryu should put on the fire the portion of the cake to be consumed by the sacrificer who is on a journey together with the Prastara. He should pour into the Juhū ladle clarified butter from the Dhruvā, and put the sacrificer’s portion into it. The sacrificer ’s portion goes along with the Prastara. In this way (the Adhvaryu) should put on fire the sacrificer’s portions together with the Prastara.

अथायं पशुः सोपवसथस्

अथायं पशुः सोपवसथस्

Now this animal (sacrifice) together with the Upavasatha-rite.

तस्य कः कर्मण उपक्र्मो भवतीत्यजस्रैरग्निभिरुदवसाय षड्ढोतारँहुत्वा यूपाहुतिँहुत्वा यूपँसयजुषं कृत्वा वेदिं विमाय व्रतोपायनीयमशित्वाग्नीनन्वादध्याद्व्रतमुपेयादिध्माबर्हिः सन्नह्योपवसेदथ प्रातराग्नेयेनाष्टाकपालेन यजेतेति नु बौधायनस्य कल्पो नाग्नीनन्वादध्यान्न व्रतमुपेयात्

तस्य कः कर्मण उपक्र्मो भवतीत्यजस्रैरग्निभिरुदवसाय षड्ढोतारँहुत्वा यूपाहुतिँहुत्वा यूपँसयजुषं कृत्वा वेदिं विमाय व्रतोपायनीयमशित्वाग्नीनन्वादध्याद्व्रतमुपेयादिध्माबर्हिः सन्नह्योपवसेदथ प्रातराग्नेयेनाष्टाकपालेन यजेतेति नु बौधायनस्य कल्पो नाग्नीनन्वादध्यान्न व्रतमुपेयात्

How does its procedure start? The sacrificer should move out together with the lasting fires (establish those fires) make an offering with the Ṣaḍḍhotr̥-formulas, offer the Yūpāhuti, fashion out the sacrificial post employing the relevant formulas, measure the altar, consume the Vrata-food, and add fuel to the fires. He should adopt the vow, fasten the sacrificial grass and faggot and wait for the next day. Next morning the Adhvaryu should offer a cake on eight potsherds to Agni. This is the procedure prescribed by Baudhāyana. The sacrificer should not add fuel to the fires; he shoud not adopt the vow (because he has done this) on the preceding day.

पाणी सम्मृशीत

पाणी सम्मृशीत

(The Adhvaryu) should rub his palms together

परिस्तृणीयात्

परिस्तृणीयात्

and strew round the fires.

पात्राणि निर्णिज्य सँसादयेद्ब्रह्माणं दक्षिणत उपवेशयेत्तूष्णीम्प्रणीते त्वौत्तरवेदिके मन्त्रेणोपविशेत्

पात्राणि निर्णिज्य सँसादयेद्ब्रह्माणं दक्षिणत उपवेशयेत्तूष्णीम्प्रणीते त्वौत्तरवेदिके मन्त्रेणोपविशेत्

He should cleanse the utensils and arrange them. He should seat the Brahman towards the south silently. After the fire has been carried forward to the Uttaravedi, the Brahman should sit down with the relevant formulas.

प्रोक्षणीः सँस्कृत्य पात्राणि प्रोक्षेदाज्यं निरुप्याधिश्रित्य पर्यग्निकृत्वा स्फ्यहस्तः प्राङेत्य स्तम्बयजुर्हरेत्

प्रोक्षणीः सँस्कृत्य पात्राणि प्रोक्षेदाज्यं निरुप्याधिश्रित्य पर्यग्निकृत्वा स्फ्यहस्तः प्राङेत्य स्तम्बयजुर्हरेत्

The Adhvaryu should sanctify the Prokṣaṇī waters and sprinkle the utensils. He should pour out clarified butter, keep it on the fire, carry fire around (the animal, the sacrificial post etc.), take the wooden sword, move ahead and carry the Stambayajus.

सिद्धमत ऊर्ध्वम्

सिद्धमत ऊर्ध्वम्

The subsequent procedure is as prescribed.

अथ शालीकेररण्योरग्नीन्समारोह्योदवसाय मथित्वाग्नीन्विहृत्यैवमेव षड्ढो-तारँहुत्वा यूपाहुतिँहुत्वा यूपँसयजुषं कृत्वा वेदिं विमायाग्नीनन्वादध्याद्व्रतमुपेयादिध्माबर्हिः सन्नह्येत्

अथ शालीकेररण्योरग्नीन्समारोह्योदवसाय मथित्वाग्नीन्विहृत्यैवमेव षड्ढो-तारँहुत्वा यूपाहुतिँहुत्वा यूपँसयजुषं कृत्वा वेदिं विमायाग्नीनन्वादध्याद्व्रतमुपेयादिध्माबर्हिः सन्नह्येत्

Now Śālīki’s view.⁵¹ The Adhvaryu should consign the fires into the kindling woods, move out, churn out fires (at the new place), spread out fires, make an offering with the Ṣaḍḍhotr̥-formulas, offer the Yupāhuti, fashion out the sacrificial post with the relevant formulas, measure out the altar and add fuel to the fires. The sacrificer should adopt the vow. The Adhvaryu should fasten the sacrificial grass and faggot,

पाणी सम्मृशीत

पाणी सम्मृशीत

rub his palms together,

परिस्तृणीयात्

परिस्तृणीयात्

strew round the fires,

पात्राणि निर्णिज्य सँसादयेद्ब्रह्माणं दक्षिणत उपवेशयेत्तूष्णीम्प्रणीते त्वौत्तरवेदिके मन्त्रेणोपविशेत्

पात्राणि निर्णिज्य सँसादयेद्ब्रह्माणं दक्षिणत उपवेशयेत्तूष्णीम्प्रणीते त्वौत्तरवेदिके मन्त्रेणोपविशेत्

cleanse the utensils and arrange them. He should seat the Brahman to the south silently. After the fire has been carried to the Uttaravedi, the Brahman should sit down with the relevant formulas.

प्रोक्षणीः सँस्कृत्य पात्राणि प्रोक्षेदाज्यं निरुप्याधिश्रित्य पर्यग्निकृत्वा गार्हपत्य आज्यं विलाप्योत्पूय स्रुचि चतुर्गृहीतं गृहीत्वा समिद्वत्याहवनीये पूर्णाहुतिँहुत्वा स्फ्यहस्त प्राङेत्य स्तम्बयजुर्हरेत्

प्रोक्षणीः सँस्कृत्य पात्राणि प्रोक्षेदाज्यं निरुप्याधिश्रित्य पर्यग्निकृत्वा गार्हपत्य आज्यं विलाप्योत्पूय स्रुचि चतुर्गृहीतं गृहीत्वा समिद्वत्याहवनीये पूर्णाहुतिँहुत्वा स्फ्यहस्त प्राङेत्य स्तम्बयजुर्हरेत्

The Adhvaryu should sanctify the Prokṣaṇī water and sprinkle the utensils, pour out clarified butter, put it on fire, carry fire around it, melt clarified butter over the Gārhapatya, purify it, take four spoonfuls into the ladle, put a fire-stick on the Āhavanīya, offer the Pūrṇāhuti, take the wooden sword, move ahead and carry Stambayajus.

सिद्धमत ऊर्ध्वम् ३४

सिद्धमत ऊर्ध्वम् ३४

The subsequent procedure is as prescribed.

स्फ्यो यूपो भवतीति

स्फ्यो यूपो भवतीति

The wooden sword is regarded as the sacrificial post.

कथमु खल्वस्य स्वरुरधिमन्थने यूपशकले इति भवन्तीत्येतस्यैवावतक्ष्णुयादपि वान्यस्य तज्जातीयस्य वृक्षस्य कुर्याद्

कथमु खल्वस्य स्वरुरधिमन्थने यूपशकले इति भवन्तीत्येतस्यैवावतक्ष्णुयादपि वान्यस्य तज्जातीयस्य वृक्षस्य कुर्याद्

How in that case are the Svaru, and the two chips respectively for the churning and the sacrificial post to be procured? One should chistel these out of this (wooden sword) itself. Or one may cut these out of another tree of the same kind.

अचषाल एष भवति

अचषाल एष भवति

This (wooden sword used as the sacrificial post) is without Caṣāla.

प्रोक्षणप्रभृति मन्त्रान्साधयेदा परिव्ययणात्तृतीयवेलायां परिव्ययेदेवमुपरसम्मितायाम्पञ्चारत्निप्रभृतयः पाशुबन्धिका यूपा भवन्त्या नवारत्नेर्नवारत्निप्रभृतय आग्निष्टोमिका यूपा भवन्त्यैकविँशत्यरत्नेस्

प्रोक्षणप्रभृति मन्त्रान्साधयेदा परिव्ययणात्तृतीयवेलायां परिव्ययेदेवमुपरसम्मितायाम्पञ्चारत्निप्रभृतयः पाशुबन्धिका यूपा भवन्त्या नवारत्नेर्नवारत्निप्रभृतय आग्निष्टोमिका यूपा भवन्त्यैकविँशत्यरत्नेस्

The Adhvaryu should employ the formulas (in respect of the sacrificial post) beginning with sprinkling upto the winding around.

[[TODO: पुटसङ्ख्या 1584,1585 लुप्ता पुस्तके।]]

त्र्यरत्निश्चतुररत्निर्वा निरूढपशुबन्धस्य पालाशो यूपः

त्र्यरत्निश्चतुररत्निर्वा निरूढपशुबन्धस्य पालाशो यूपः

[[TODO: पुटसङ्ख्या 1584,1585 लुप्ता पुस्तके।]]

किमु खलु प्रवसतः पशुबन्धः सिध्यती३
न सिध्यती३
इति

किमु खलु प्रवसतः पशुबन्धः सिध्यती३
न सिध्यती३
इति

[[TODO: पुटसङ्ख्या 1584,1585 लुप्ता पुस्तके।]]

सिध्यतीत्येक आहुरथ हैक आहुर्न सिध्यतीति लोकाग्नीन्खल्विमान्द्वितीयमग्न्याधेयं ब्रुवते

सिध्यतीत्येक आहुरथ हैक आहुर्न सिध्यतीति लोकाग्नीन्खल्विमान्द्वितीयमग्न्याधेयं ब्रुवते

[[TODO: पुटसङ्ख्या 1584,1585 लुप्ता पुस्तके।]]

न तु खलु प्रवसतः पशुबन्धः सिध्यतीति ३५

न तु खलु प्रवसतः पशुबन्धः सिध्यतीति ३५

[[TODO: पुटसङ्ख्या 1584,1585 लुप्ता पुस्तके।]]

कियन्नु खलु पशुबन्धे याजमानं भवतीति

कियन्नु खलु पशुबन्धे याजमानं भवतीति

[[TODO: पुटसङ्ख्या 1584,1585 लुप्ता पुस्तके।]]

व्रतोपायनव्रतविसर्जने यज्ञस्य पुनरालम्भ आज्यावकाशमु हैके ब्रुवत उपप्रैषाश्रावण इति

व्रतोपायनव्रतविसर्जने यज्ञस्य पुनरालम्भ आज्यावकाशमु हैके ब्रुवत उपप्रैषाश्रावण इति

[[TODO: पुटसङ्ख्या 1584,1585 लुप्ता पुस्तके।]]

किन्देवत्यं नु खल्विदं भवतीति

किन्देवत्यं नु खल्विदं भवतीति

[[TODO: पुटसङ्ख्या 1584,1585 लुप्ता पुस्तके।]]

मृत्युदेवत्यमित्येव ब्रूयादथेमाः पशुबन्धे षट्प्रोक्षण्यस्तिस्रो ह मन्त्रवत्यस्तिस्रस्तूष्णीका यवमतीरिन्द्र घोषवतीः पशुप्रोक्षणीरिति तूष्णीकाः

मृत्युदेवत्यमित्येव ब्रूयादथेमाः पशुबन्धे षट्प्रोक्षण्यस्तिस्रो ह मन्त्रवत्यस्तिस्रस्तूष्णीका यवमतीरिन्द्र घोषवतीः पशुप्रोक्षणीरिति तूष्णीकाः

[[TODO: पुटसङ्ख्या 1584,1585 लुप्ता पुस्तके।]]

पशुपुरोडाशीयप्रोक्षणीः पात्रप्रोक्षणीरिध्माबर्हिःप्रोक्षणीरिति मन्त्रसँ स्कृताः

पशुपुरोडाशीयप्रोक्षणीः पात्रप्रोक्षणीरिध्माबर्हिःप्रोक्षणीरिति मन्त्रसँ स्कृताः

[[TODO: पुटसङ्ख्या 1584,1585 लुप्ता पुस्तके।]]

पशुबन्धे चेदाज्यभागावुदाजिहीर्षेत्कस्मिन्नु खल्वेनौ काले यजेदिति

पशुबन्धे चेदाज्यभागावुदाजिहीर्षेत्कस्मिन्नु खल्वेनौ काले यजेदिति

[[TODO: पुटसङ्ख्या 1584,1585 लुप्ता पुस्तके।]]

स्वाहाकृतिप्रैषेण चरित्वा प्राग्वपायै

स्वाहाकृतिप्रैषेण चरित्वा प्राग्वपायै

[[TODO: पुटसङ्ख्या 1584,1585 लुप्ता पुस्तके।]]

पुरस्तात्स्वाहाकृतयो वा अन्ये देवा उपरिष्टात्स्वाहाकृतयोऽन्य इत्यादित्यस्यैवैते रश्मयः प्राचीनाश्च प्रतीचीनाश्च भवन्त्यथायं पशुपुरोडाशस्

पुरस्तात्स्वाहाकृतयो वा अन्ये देवा उपरिष्टात्स्वाहाकृतयोऽन्य इत्यादित्यस्यैवैते रश्मयः प्राचीनाश्च प्रतीचीनाश्च भवन्त्यथायं पशुपुरोडाशस्

[[TODO: पुटसङ्ख्या 1584,1585 लुप्ता पुस्तके।]]

तस्य कः कर्मण उपक्रमो भवतीति

तस्य कः कर्मण उपक्रमो भवतीति

[[TODO: पुटसङ्ख्या 1584,1585 लुप्ता पुस्तके।]]

जघनेन गार्हपत्यँस्फ्यं निदध्यात्

जघनेन गार्हपत्यँस्फ्यं निदध्यात्

[[TODO: पुटसङ्ख्या 1584,1585 लुप्ता पुस्तके।]]

स्फ्योपरि पात्रीम्पात्र्यां व्रीहीनावपेद्शूर्पादानप्रभृति कर्मान्तस्तायत आप्यनिनयनान्तो जघनेन गार्हपत्यमाप्येभ्यो निनयेत्

स्फ्योपरि पात्रीम्पात्र्यां व्रीहीनावपेद्शूर्पादानप्रभृति कर्मान्तस्तायत आप्यनिनयनान्तो जघनेन गार्हपत्यमाप्येभ्यो निनयेत्

[[TODO: पुटसङ्ख्या 1584,1585 लुप्ता पुस्तके।]]

प्रोक्षाणीशेषेण पुरोडाशीयानि पिष्टानि संयौयादेवँसवनीयानां यथो एतद्बौधायनस्य कल्पं वेदयन्ते ३६

प्रोक्षाणीशेषेण पुरोडाशीयानि पिष्टानि संयौयादेवँसवनीयानां यथो एतद्बौधायनस्य कल्पं वेदयन्ते ३६

[[TODO: पुटसङ्ख्या 1584,1585 लुप्ता पुस्तके।]]

निरवदायैवास्य स्विष्टकृतमिडामवद्येत्कथमत्र चतुरवत्तं भवतीत्युपस्तीर्य पुरोडाशं द्वेधा कृत्वाभिधारयेदेवमस्य चतुरवत्तं भवत्यथ हैक आचार्या एकादश धर्मान्पशुबन्ध उत्सादयन्त्यग्न्यन्वाधानं व्रतोपायनं पृष्ठ्यां प्रणीतां याजमानमाज्यभागौ प्राशित्रं यजमानभागब्रह्मभागौ चतुर्धाकरणं विष्णुक्रमानिति

निरवदायैवास्य स्विष्टकृतमिडामवद्येत्कथमत्र चतुरवत्तं भवतीत्युपस्तीर्य पुरोडाशं द्वेधा कृत्वाभिधारयेदेवमस्य चतुरवत्तं भवत्यथ हैक आचार्या एकादश धर्मान्पशुबन्ध उत्सादयन्त्यग्न्यन्वाधानं व्रतोपायनं पृष्ठ्यां प्रणीतां याजमानमाज्यभागौ प्राशित्रं यजमानभागब्रह्मभागौ चतुर्धाकरणं विष्णुक्रमानिति

Whereas after having cut the portions for the Sviṣṭakr̥t, one should take portions for Iḍā, how does the rule of four portions become applicable ? One should spread clarified butter, cut the cake into two and pour clarified butter over it. In this way the rule of four portions is observed.

Certain teachers remove the following eleven practices from the Animal- sacrifice adding of fuel, adoption of the vow, the strewing of the Pr̥ṣṭhyā line, the carrying forth of Praṇītā waters, the mantras to be pronounced by the sacrificer, the Ajyabhāgas, carrying Prāśitra to the Brahman, handing over his portion to the sacrificer, also to the Brahman, fourfold division of the cake, and the Viṣṇu-strides.

कियन्नु खलु पशुबन्धे दर्विहोमा दृष्टा भवन्तीति

कियन्नु खलु पशुबन्धे दर्विहोमा दृष्टा भवन्तीति

How many Darvi-offerings are there in an Animal-sacrifice?

षड्ढोता यूपाहुति स्तोक्या दिशाम्प्रतीज्यौपयज इति

षड्ढोता यूपाहुति स्तोक्या दिशाम्प्रतीज्यौपयज इति

(There are five) : Ṣaḍḍhotr̥, Yupāhuti, the pouring of clarified butter over the omentum, the offerings towards the quarters and Upayaj offerings.

किन्देवत्या उ खलु मनोता भवतीत्याग्नेयीत्येव ब्रूयात्

किन्देवत्या उ खलु मनोता भवतीत्याग्नेयीत्येव ब्रूयात्

Which is the divinity of Manotā? Agni, one should say.

किन्देवत्य उ खलु वनस्पतिर्भवतीति

किन्देवत्य उ खलु वनस्पतिर्भवतीति

Which is the divinity of Vanaspati ?

वैष्णव इत्येव ब्रूयाद्विज्ञायते वैष्णवा वै वनस्पतय इत्यथाप्युदाहरन्ति यज्ञो वै विष्णुरित्यथायं पशुः सार्वत्रैष्टुभो भवत्येकादश प्रयाजा एकादशानुयाजा एकादशकपालः पशुपुरोडाश एकादशावदानान्येकादशोपयाजा इत्य्

वैष्णव इत्येव ब्रूयाद्विज्ञायते वैष्णवा वै वनस्पतय इत्यथाप्युदाहरन्ति यज्ञो वै विष्णुरित्यथायं पशुः सार्वत्रैष्टुभो भवत्येकादश प्रयाजा एकादशानुयाजा एकादशकपालः पशुपुरोडाश एकादशावदानान्येकादशोपयाजा इत्य्

Viṣṇu, one should say. It is said, trees belong to Viṣṇu. It is also said, Viṣṇu indeed is the sacrifice. The Animal-sacrifice is said to be having the character of Triṣṭubh in all aspects. There are eleven Prayāja-offerings, eleven Anūyāja-offerings, the Paśupuroḍāśa on eleven potsherds, eleven cuttings, and eleven Upayaj offerings. In this way the Animal-sacrifice bears the Triṣṭubh-character in all aspects.

यथो एतच्छालीकेः कल्पं वेदयन्तेऽरण्योरग्नीन्समारोह्योदवस्येत्ता चेत्तत्र चेष्टन्तमादित्योऽभ्यस्तमियात्कथं तत्र प्रायश्चित्तँसिध्यती३
न सिध्यती३
इति

यथो एतच्छालीकेः कल्पं वेदयन्तेऽरण्योरग्नीन्समारोह्योदवस्येत्ता चेत्तत्र चेष्टन्तमादित्योऽभ्यस्तमियात्कथं तत्र प्रायश्चित्तँसिध्यती३
न सिध्यती३
इति

As for (the fact that the teachers) convey the view of Śālīki that one should move out after having consigned the fires into the kindling woods - if the sun sets during this procedure, is the expiation-rite involved herein or not involved?

सिध्यतीत्येक आहुरथ हैक आहुर्न सिध्यतीति

सिध्यतीत्येक आहुरथ हैक आहुर्न सिध्यतीति

Some say, it is involved; others say it is not.

यज्ञाभिपरीत एष आकाशो भवति

यज्ञाभिपरीत एष आकाशो भवति

The sky is surrounded by the sacrifice.

नैव सिध्यतीतीन्न्वा अयं पशुः सार्वत्रैष्टुभो व्याख्यातः ३७

नैव सिध्यतीतीन्न्वा अयं पशुः सार्वत्रैष्टुभो व्याख्यातः ३७

The expiation rite is therefore not involved. In this way the animal-sacrifice bearing the total Triṣṭubh character is explained.

अथातः काम्यान्पशून्व्याख्यास्यामः

अथातः काम्यान्पशून्व्याख्यास्यामः

Now we shall explain the optional Animal-sacrifices.

को नु खल्वेषामुपाँशु भवतीति

को नु खल्वेषामुपाँशु भवतीति

Which of the Animal-sacrifices is to be performed with the Upāṁśu procedure?

य एवाश्वमेधिकाः प्राजापत्याः सावित्राः सारस्वताः पौष्णा याम्याः पितृदेवत्या द्यावापृथिव्या वायव्याः सौर्या वैश्वकर्मणा इति

य एवाश्वमेधिकाः प्राजापत्याः सावित्राः सारस्वताः पौष्णा याम्याः पितृदेवत्या द्यावापृथिव्या वायव्याः सौर्या वैश्वकर्मणा इति

Those in the Ašvamedha, the animals to be offered to Prajāpati, Savitṛ, Sarasvatī, Pūșan, Yama, Pitṛs, Dyāvāpr̥thivī, Vāyu, Sūrya, and Viśvakarman.

गर्भिणयो भवन्तीति कथमत्र प्रयश्चित्तँसिध्यती३
न सिध्यती३
इति

गर्भिणयो भवन्तीति कथमत्र प्रयश्चित्तँसिध्यती३
न सिध्यती३
इति

(If the female animals) are found to be pregnant, is the expiation-rite⁵² to be performed or not to be performed?

सिध्यतीत्येक आहुरथ हैक आहुर्न सिध्यतीत्येतत्समृद्धय एता भवन्ति

सिध्यतीत्येक आहुरथ हैक आहुर्न सिध्यतीत्येतत्समृद्धय एता भवन्ति

Some say it should be performed, some say it should not be. They have (the foetus as) their fortune.

नैव सिध्यतीत्यादित्यां मल्हां गर्भिणीमालभत इत्यृषिनामधेयमेवैतद्भवत्य्

नैव सिध्यतीत्यादित्यां मल्हां गर्भिणीमालभत इत्यृषिनामधेयमेवैतद्भवत्य्

(Therefore the expiation) is not involved.
As for the injunction that one offers a pregnant (animal) having a dew-lap to Aditi (BaudhŚS XII.19). This stands for a female black antelope with white feet.⁵³

अपन्नदती भवतीत्यहीनदतीत्येवेदमुक्तं भवत्यथेयं दशर्षभा संवत्सरमभि विहिता

अपन्नदती भवतीत्यहीनदतीत्येवेदमुक्तं भवत्यथेयं दशर्षभा संवत्सरमभि विहिता

(The female sheep dedicated to Sarasvatī) “is one whose teeth are not fallen.”⁵⁴ This means that she is not without teeth. Now this sacrifice of ten bulls⁵⁵ is spread over a year.

प्राजापत्य एवैषां कद्रुर्दशमो भवतीति

प्राजापत्य एवैषां कद्रुर्दशमो भवतीति

Among these the tawny bull, dedicated to Prajāpati is the tenth.

कथमत्र ब्रह्मचयँर्सिध्यती३
न सिध्यती३
इति

कथमत्र ब्रह्मचयँर्सिध्यती३
न सिध्यती३
इति

Is the vow of continence prescribed to be observed or not to be observed ?.

सिध्यतीत्येक आहुरथ हैक आहुर्न सिध्यतीति

सिध्यतीत्येक आहुरथ हैक आहुर्न सिध्यतीति

Some say, it is prescribed; others say it is not.

सन्तिष्ठते

सन्तिष्ठते

(As soon as each sacrifice) is concluded,

नैव सिध्यतीति

नैव सिध्यतीति

the vow is not to be observed.

पर्यारिणी भवतीति

पर्यारिणी भवतीति

(The cow dedicated to Dyāvāpr̥thivī for a sacrificer who is expelled from his kingdom for a long time)⁵⁶ “is paryāriņī.”

परिहारसूरित्येक आहुरथ हैक आहुरनुजैवैषोक्ता भवति

परिहारसूरित्येक आहुरथ हैक आहुरनुजैवैषोक्ता भवति

Some understand by this a cow who prolongs conception. Others understand a heifer born after a steer.

वेहदित्येतामाचक्षते ३८

वेहदित्येतामाचक्षते ३८

Still others understand a cow whose calf is not living.

सोमापौष्णं त्रैतमालभेतेति

सोमापौष्णं त्रैतमालभेतेति

(One who is desirous of cattle) “should offer a traita animal to Soma-Pūṣan.”⁵⁷

त्रयाणामेवैष उक्तो भवत्यथाप्युदाहरन्ति यस्तिस्रो धयतीति

त्रयाणामेवैष उक्तो भवत्यथाप्युदाहरन्ति यस्तिस्रो धयतीति

It is said to be one among the three. It is also said to be one which sucks three (mothers).

त्वाष्ट्रं वडबमालभेतेति

त्वाष्ट्रं वडबमालभेतेति

(One desirous of cattle) “should offer a vaḍaba (horse) to Tvaṣṭr̥.”⁵⁸

यमेवैतं पुमाँसँसन्तमधिरोहति स वडबो विषम आलभेतेति

यमेवैतं पुमाँसँसन्तमधिरोहति स वडबो विषम आलभेतेति

A vaḍaba is a horse upon whom, even though he is a male, another horse mounts.

देवयजनं वा विषमँस्याद्यस्मिन्वा पशुमालभेतापां चौषधीनां च सन्धावालभत इत्युदकान्त इत्येक आहुरथ हैक आहुः प्रावृषि वा शरदि वेति

देवयजनं वा विषमँस्याद्यस्मिन्वा पशुमालभेतापां चौषधीनां च सन्धावालभत इत्युदकान्त इत्येक आहुरथ हैक आहुः प्रावृषि वा शरदि वेति

(One who is vying with another should offer a dwarfish goat to Viṣṇu).⁵⁹ “One should perform the sacrifice in an uneven place.” Either the entire sacriicial place should be uneven, or the spot on which the offering takes place should be uneven. One should make the offering on the conjunction of water and plants. On the border of water, some say. Some others say the one should perform the sacrifice in the rainy season or in autumn.

यस्याश्विने शस्यमाने सूर्यो नाविर्भवति सौर्यं बहुरूपमालभेतेति

यस्याश्विने शस्यमाने सूर्यो नाविर्भवति सौर्यं बहुरूपमालभेतेति

One should offer a multi-coloured (goat) to Sūrya if the sun does not become visible while th Aśvina Śastra is being recited.

प्रायणीये चेदतिरात्रे न दृश्येतारम्भणीयस्याह्नः सवनीयस्योपालम्भ्यं कुर्याद्

प्रायणीये चेदतिरात्रे न दृश्येतारम्भणीयस्याह्नः सवनीयस्योपालम्भ्यं कुर्याद्

If the sun does not become visible while the Ás-vina Śastra is being recited in the Prāyaṇīya Atirātra (of the Gavām Ayana), one should offer a multi-colored animal as the Savanīya animal on the Arambhaṇīya day.

अथ चेदुदयनीयेऽतिरात्रे न दृश्येतैकाहिके वानूबन्ध्यस्योपालम्भ्यं कुर्युरपि वोदवसायैवैतेन पशुना यजेरन्नितीन्न्वा इमे काम्याः पशवो व्याख्याताः ३९

अथ चेदुदयनीयेऽतिरात्रे न दृश्येतैकाहिके वानूबन्ध्यस्योपालम्भ्यं कुर्युरपि वोदवसायैवैतेन पशुना यजेरन्नितीन्न्वा इमे काम्याः पशवो व्याख्याताः ३९

If it does not become visible while the Áśvina Śastra is being recited at the Udayanīya Atirātra, one should offer it as the Anūbandhyā animal in connection with a one-day Soma-sacrifice. Or one should, after having moved out at the close of the Gavām Ayana, perform this Animal-sacrifice. In this way the optional Animal-sacrifices have been explained.