यजुर्वेदे विश्वासटिप्पन्यः

अष्टादशः प्रश्नः

०१ बृहस्पतिसवः

विश्वास-प्रस्तुतिः

बृहस्पतिसवेन यक्ष्यमाणो भवति

मूलम्

बृहस्पतिसवेन यक्ष्यमाणो भवति

English

One who is going to perform the Bṛhaspatisava

विश्वास-प्रस्तुतिः

स उपकल्पयतेऽश्वचतुस्त्रिँशा दक्षिणाः कृष्णाजिनँसुवर्णरजतौ च रुक्मौ पर्णमयं पात्रमाज्यमभिषेचनायाथ वै ब्राह्मणं भवति

मूलम्

English

procures thirtyfour Dakṣiṇās including a horse, a skin of black antelope, gold and silver sheets, a pot made of Butea frondosa and clarified butter for sprinkling. The brāhmaṇa indeed says,

विश्वास-प्रस्तुतिः

परिस्रजी होता भवत्यरुणो मिर्मिरस्त्रिशुक्र इत्येष ह वै परिस्रजी यः खलतिः परिकेश्योऽथ हैष मिर्मिरो यः शुक्लो विक्लिधस्तिलकवान्पिङ्गाक्षोऽथ हैष त्रिशुक्रो यस्त्रिवेदो दीक्षते

मूलम्

English

“The Hotr̥ is parisrajin, aruņa (tawny) mirmira and triśukra.”¹ Parisrajin is one who bald-headed and having hair around on his head. Mirmira is one who has skin-eruption and is leprous² and brown-eyed. Triśukra is one who is familiar with three Vedas. (The sacrificer) gets initiated.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्यैकरात्रीणस्य सोमं क्रीणन्ति

मूलम्

तस्यैकरात्रीणस्य सोमं क्रीणन्ति

English

Soma is purchased for him who has passed one night (after the initation).

विश्वास-प्रस्तुतिः

तिस्र उपसदस्

मूलम्

तिस्र उपसदस्

English

There are three Upasad-days.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तायते त्रिवृदग्निष्टोमो रथन्तरसामा प्रवर्ग्यवान्गायत्रीष्वेक स्तोमः

मूलम्

तायते त्रिवृदग्निष्टोमो रथन्तरसामा प्रवर्ग्यवान्गायत्रीष्वेक स्तोमः

English

The Agniṣṭoma is performed—Trivṛt, with Rathantara Sāman as the Pr̥ṣṭha stotra, accompanied by Pravargya and characterised by a single stoma in Gāyatrī verses.

विश्वास-प्रस्तुतिः

प्रज्ञातं देवसुवाँहविषां करणं तस्य बार्हस्पत्योऽतिग्राह्यो बार्हस्पत्यः पशुरुपालम्भ्यः

मूलम्

English

The offering of DevasU Havis is well known. An Atigrāhya cup is to be offered to Br̥haspati. An animal is to be offered to Br̥haspati.

विश्वास-प्रस्तुतिः

समानमाभिषेकस्य कालादभिषेकस्य काले यजमानायतने कृष्णाजिनं प्राचीनग्रीवमुत्तरलोमोपस्तृणाति

मूलम्

English

The procedure upto the time for pressing is similar. At the time of pressing the Adhvaryu spreads on the sacrificer’s seat a skin of black antelope with its hairy side upwards.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तद्यजमानं प्राञ्चमुपवेश्य सुवर्णरजताभ्याँरुक्माभ्यां पर्युपास्य पर्णमये पात्र आज्यमानीयाभिषिञ्चति बृहस्पतिः प्रथमं जायमानो महो ज्योतिषः परमे व्योमन्। सप्तास्यस्तुविजातो रवेण वि सप्तरश्मिरधमत्तमँसि ॥

मूलम्

English

He seats the sacrificer upon it facing the east, Places gold and silver sheets by his sides, takes clarified butter in a pot of Butea frondosa and sprinkles it upon him with the mantras, “Br̥haspati being born first of all in the highest vault of the great luminary, having seven mouths, of powerful nature, having seven tongues removed darkness with noise.³

विश्वास-प्रस्तुतिः

देवस्य त्वा सवितुः प्रसवेऽश्विनोर्बाहुभ्यां पूष्णो हस्ताभ्याँसरस्वत्यै वाचो यन्तुर्यन्त्रेण बृहस्पतिसवेनाभिषिञ्चामीति

मूलम्

English

–In the impulse of god Savitr̥, with the arms of the Aśvins, with the hands of Pūṣan, with the support of Sarasvatī the controller of speech. I sprinkle (the sacrificer) with Bṛhaspatisava.

विश्वास-प्रस्तुतिः

समुन्मृष्टे समुत्क्रोशन्तीति समानमा मुखस्य विमार्जनात् १

मूलम्

समुन्मृष्टे समुत्क्रोशन्तीति समानमा मुखस्य विमार्जनात् १

English

After he had been sprinkled on all sides they exclaim-the rite upto the cleansing of the face is similar.⁴

०२

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्य प्रातःसवने सन्नेषु नाराशँसेष्वेकादश दक्षिणा नीयन्त एकादश माध्यन्दिने सवने सन्नेषु नाराशँ सेष्वश्वद्वादशास्तृतीयसवने सन्नेषु नाराशँसेषु

मूलम्

English

At the morning pressing, after the Nārāśamsa goblets have been kept down, eleven Dakṣiņās (cows) are led. Eleven at the Midday pressing after the Nārāśaṁsa goblets have been kept down. (Eleven cows) with the horse as the twelfth at the third pressing after the Nārāśamsa goblets have been kept down.

विश्वास-प्रस्तुतिः

माध्यन्दिन एव सवनेऽश्वं दद्यादिति ह स्माह मौद्गल्यः

मूलम्

माध्यन्दिन एव सवनेऽश्वं दद्यादिति ह स्माह मौद्गल्यः

English

The sacrificer should give away the horse at the midday pressing itself. So says Maudgalya.

विश्वास-प्रस्तुतिः

स वा एष नैमार्जनो यज्ञः

मूलम्

स वा एष नैमार्जनो यज्ञः

English

This is a wiping sacrifice.

विश्वास-प्रस्तुतिः

स यथा ह वा इयं गैरेयी नदी निमृजत्येवँह वा एष एतेन यज्ञक्रतुनेष्ट्वा पाप्मानं भ्रातृव्यं निमृजन्नेति

मूलम्

English

Just as a river coming down from a mountain flows on wiping out (everything), similarly the sacrificer goes on wiping out the evil and the enemy by performing this sacrifice.

विश्वास-प्रस्तुतिः

स एतस्मिन्नेव पूर्वपक्षे चतुष्टोमेनाग्निष्टोमेन यजेत पुरा भ्रेषाच्छान्त्यै

मूलम्

English

He should perform Catuștoma Agniṣṭoma in this very sacrifice in order to pacify the possible fall.

विश्वास-प्रस्तुतिः

राजा राजसूयेनेजान इच्छति ब्राहस्पतिसवेनाभिषिच्येयेति

मूलम्

राजा राजसूयेनेजान इच्छति ब्राहस्पतिसवेनाभिषिच्येयेति

English

A king who has performed the Rājasuya desires, “let me be sprinkled in the Bṛhaspatisava.”

विश्वास-प्रस्तुतिः

तदु वा आहुर्न वै राजसूयाभिषिक्तोऽन्येन यज्ञक्रतुनाभिषिच्येताप्रत्यवरोही ह भवतीत्युभाभ्यां ब्रह्मक्षत्राभ्यामभिषिच्या इत्यभिषिच्येतैवेति

मूलम्

English

They say, “One who has had a consecratory bath in the Rājasūya should not undergo consecration in any other sacrifice (because) he is not required to stand up in honour of another person. (He however thinks) “Let me be sprinkled by both the Brahman and Kṣatra. (Therefore) he should have a consecratory bath.

विश्वास-प्रस्तुतिः

दीक्षते

मूलम्

दीक्षते

English

He gets initiated.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्य तिस्रो दीक्षास्तिस्र उपसदः

मूलम्

तस्य तिस्रो दीक्षास्तिस्र उपसदः

English

For him there are three Dīkṣā-days and three Upasad-days.

विश्वास-प्रस्तुतिः

समानमाभिषेकस्य कालादभिषेकस्य काले माध्यन्दिनीया एवैनं चमसा निमृजन्तो यन्ति

मूलम्

English

The procedure upto the time of sprinkling is similar. At the time of sprinkling the Soma-goblets at the midday pressing are passed on (to the respective Camasins for consuming) after they are touched by the sacrificer (undergoing the consecratory bath) in the Sadas.

विश्वास-प्रस्तुतिः

चतुर्विँश एष भवति

मूलम्

चतुर्विँश एष भवति

English

This sacrifice is Caturviṁśastoma.

विश्वास-प्रस्तुतिः

राजा राजसूयेन यक्ष्यमाण आध्यायति त्रिषु वर्णेष्वभिषिक्तेष्वध्यभिषिच्येय पुरोहिते स्थपतौ सूत इति

मूलम्

English

The king who is going to perform the Rājasūya thinks. “Let me be sprinkled after the three classes have been sprinkled-the priest, the artisan and the charioteer.”

विश्वास-प्रस्तुतिः

पुरोहितो दीक्षते

मूलम्

पुरोहितो दीक्षते

English

The priest gets initiated.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्य तिस्रो दीक्षास्तिस्र उपसदः

मूलम्

तस्य तिस्रो दीक्षास्तिस्र उपसदः

English

For him there are three Dīkṣā-days and three Upasad-days.

विश्वास-प्रस्तुतिः

समानमाभिषेकस्य कालादभिषेकस्य काले शुक्रामन्थिनोः सँस्रावेणाभिषिञ्चति

मूलम्

समानमाभिषेकस्य कालादभिषेकस्य काले शुक्रामन्थिनोः सँस्रावेणाभिषिञ्चति

English

The procedure upto sprinkling is similar. At the time of sprinkling the Adhvaryu sprinkles upon him the drops of the Śukra and Manthin draughts.

विश्वास-प्रस्तुतिः

चतुष्टोम एष भवति २

मूलम्

चतुष्टोम एष भवति २

English

This sacrifice is a Catuḥṣṭoma.

०३ स्थपतिसवः

विश्वास-प्रस्तुतिः

स्थपति स्थपतिसवेन यक्ष्यमाणो भवति स उपकल्पयत आर्षभं चर्म सुवर्णरजतौ च रुक्मावौदुम्बरं पात्रं दध्यभिषेचनाय

मूलम्

English

The artisan who is going to perform the Sthapatisava⁵ procures the skin of a bull, sheets of gold and silver, a pot of Ficus glomerata and curds for sprinkling.

विश्वास-प्रस्तुतिः

दीक्षते

मूलम्

दीक्षते

English

He gets initiated.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्य तिस्रो दीक्षास्तिस्र उपसद आग्नेयस्य मारुती पृश्निः पष्ठौह्युपालम्भ्या भवति

मूलम्

English

For him there are three Dīkṣā-days and three Upasad-days. A spotted heifer is to be offered to Maruts with reference to the cake on eight potsherds to Agni.

विश्वास-प्रस्तुतिः

सप्त हवीँषि प्रातःसवनीयाननुवर्तन्ते यदाग्नेयो भवत्यग्निमुखाद्ध्यृद्धिरित्येतानि

मूलम्

English

Seven oblations (cakes) follow the offerings of the Savanīya Puroḍāśas at the morning pressing, beginning with “In that the cake is to be offered to Agni, prosperity follows the offering to Agni.”⁶

विश्वास-प्रस्तुतिः

समानमाभिषेकस्य कालादभिषेकस्य काले यजमानायतन आर्षभं चर्म प्राचीनग्रीवमुत्तरलोमोपस्तृणाति

मूलम्

English

The procedure upto the time for sprinkling is similar. At the time of sprinkling, (the Adhvaryu) spreads the bull’s skin on the sacrificer’s seat with its neck towards the east and with the hairy side upwards.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तद्यजमानं प्राञ्चमुपवेश्य सुवर्णरजताभ्याँरुक्माभ्यां पर्युपास्यौदुम्बरे पात्रे दध्यानीयाभिषिञ्चति देवस्य त्वा सवितुः प्रसवेऽश्विनोर्बाहुभ्यां पूष्णो हस्ताभ्याँसरस्वत्यै वाचो यन्तुर्यन्त्रेण स्थपतिसवेनाभिषिञ्चामीति

मूलम्

English

He seats the sacrificer upon it facing the east, covers him with the sheets of gold and silver (the silver sheet below and the golden sheet upon the head), takes up curds in the pot of Ficus glomerata and sprinkles with the formula, “In the impulse of god Savitr̥, with the arms of the Aśvins, with the hands of Pūṣan, with the support of Sarasvatī the controller of speech I sprinkle (the sacrificer) with Sthapatisava.”

विश्वास-प्रस्तुतिः

समुन्मृष्टे समुत्क्रोशन्तीति समानमा मुखस्य विमार्जनात्

मूलम्

समुन्मृष्टे समुत्क्रोशन्तीति समानमा मुखस्य विमार्जनात्

English

“They cry out when the sacrificer has been wiped up”-from here the rite is similar upto the wiping of the face. This Sthapatisava is an Agniṣṭoma characterised by Saptadaśa-stoma.

विश्वास-प्रस्तुतिः

स एष स्थपतिसवः सप्तदशोऽग्निष्टोम एष हैनेनातः पूर्वमीजिरे ३

मूलम्

स एष स्थपतिसवः सप्तदशोऽग्निष्टोम एष हैनेनातः पूर्वमीजिरे ३

English

This is the Sthapathisava. This is also called the Vaiśyasava. This is the Māsasava. Formerly the Māsas performed this sacrifice.

०४ सूतसवः

विश्वास-प्रस्तुतिः

सूतः सूतसवेन यक्ष्यमाणो भवति स उपकल्पयते कृष्णाजिनँसुवर्णरजतौ च रुक्मौ पर्णमयं पात्रँहिरण्यं घृतमभिषेचनाय

मूलम्

English

A charioteer who is going to perform the Sūtasava procures a skin of black antelope, sheets of gold and silver, a pot made of Butea frondosa, a piece of gold and clarified butter for sprinkling.

विश्वास-प्रस्तुतिः

दीक्षते

मूलम्

दीक्षते

English

He gets initiated.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्य तिस्रो दीक्षास्तिस्र उपसदोऽष्टौ हवीँषि प्रातःसवनीयाननुवर्तन्ते यदाग्नेयो भवत्याग्नेयो वै ब्राह्मण इत्येतानि

मूलम्

English

For him there are three Dīkṣā-days and three Upasad-days. Offering of eight oblations (cakes) follows (the offering of) the Savanīya Puroḍāśa at the morning pressing, prescribed in the scripture: “In that there is (a cake) for Agni, the brāhmaṇa belongs to Agni.”⁷

विश्वास-प्रस्तुतिः

मूलम्

English

The procedure upto the time for sprinkling is similar. At the time of sprinkling the Adhvaryu spreads on the sacrificer’s seat the skin of a black antelope with its neck towards the east and with the hairy side upwards.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तद्यजमानं प्राञ्चमुपवेश्य सुवर्णरजताभ्याँरुक्माभ्यां पर्युपास्य पर्णमये पात्रे घृतमानीय हिरण्येनोत्पूयाभिषिञ्चति देवस्य त्वा सवितुः प्रसवेऽश्विनोर्बाहुभ्यां पूष्णो हस्ताभ्याँ सरस्वत्यै वाचो यन्तुर्यन्त्रेण सूतसवेनाभिषिञ्चामीति

मूलम्

English

He seats the sacrificer on it facing the east, covers him on both sides (below and above) with sheets of silver and gold, takes clarified butter in the pot of Butea frondosa, purifies it with gold and sprinkles the sacrificer with the formula, “In the impulse of god Savitr̥ with the arms of the Aśvins, with the hands of Pūṣan I sprinkle the sacrificer with Sütasava under the control of Sarasvatī the regulator of speech.”

विश्वास-प्रस्तुतिः

समुन्मृष्टे समुत्क्रोशन्तीति समानमा मुखस्य विमार्जनात्

मूलम्

समुन्मृष्टे समुत्क्रोशन्तीति समानमा मुखस्य विमार्जनात्

English

“They cry out when the sacrificer has been wiped up”-from here the rite is similar up to the wiping of the face.

विश्वास-प्रस्तुतिः

स एष सूतसवः सप्तदशोऽग्निष्टोम एष एव सूतसव एष ग्रामणीसव एष ऋतुसव ऋतवो हैनेनातः पूर्वमीजिरे ४

मूलम्

English

This Sūtasava is the Agniṣṭoma characterised by Saptadaśa-stoma. This is the Sūtasava, also the Grāmaṇīsava, also the R̥tusava. Formerly the R̥tus performed this sacrifice.

०५ सोमसवः

विश्वास-प्रस्तुतिः

सोमसवेन यक्ष्यमाणो भवति स उपकल्पयते सौमीँसूतवशां कृष्णाजिनँसुवर्णरजतौ च रुक्मौ पर्णमयं पात्रं पयोऽभिषेचनायाथ वै ब्राह्मणं भवति

मूलम्

English

One who is going to perform the Somasava, procures a cow which is barren after the first calf to be dedicated to Soma, a skin of black antelope, sheets of gold and silver, a pot of Butea frondosa and milk for sprinkling. It is indeed said,

विश्वास-प्रस्तुतिः

यत्किञ्च राजसूयमृते सोमं तत्सर्वं भवतीति

मूलम्

यत्किञ्च राजसूयमृते सोमं तत्सर्वं भवतीति

English

“Whatever procedure is there in the Rājasūya excluding the Soma-sacrifices-all that is to be gone through herein.”⁸

विश्वास-प्रस्तुतिः

स आमावास्येन हविषेष्ट्वाष्टावहान्यानुमतप्रभृतिभिरेति संवत्सरं चातुर्मास्यैः सप्तेन्द्र तुरीयप्रभृतिभिरथ रत्निनाँ हविर्भिर्यजतेऽथ देवसुवाँहविर्भिर्यजतेऽथैताँसौमीँसूतवशामालभते

मूलम्

English

After having performed the New-moon sacrifice, the Adhvaryu passes eight days with the rites beginning with that to Anumati, one year with the Cāturmāsyas, seven days with the Indraturīya etc. Then he offers the Ratnin-offerings, then Devasū offerings. Then he offers the cow which is barren after the first calf to Soma, while the dialogue (between the Adhvaryu and the Āgnīdhra prior to the Anūyāja offerings) has not yet taken place in connection with this sacrifice,

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्या असमुदिते यजमानायतने कृष्णाजिनं प्राचीनग्रीवमुत्तरलोमोपस्तृणाति

मूलम्

तस्या असमुदिते यजमानायतने कृष्णाजिनं प्राचीनग्रीवमुत्तरलोमोपस्तृणाति

English

the Adhvaryu spreads on the sacrificer’s seat the skin of a black antelope with its neck towards the east and with the hairy side upwards.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तद्यजमानं प्राञ्चमुपवेश्य सुवर्णरजताभ्याँरुक्माभ्यां पर्युपास्य पर्णमये पात्रे पय आनीयाभिषिञ्चत्यषाढं युत्सु पृतनासु पप्रिं सुवर्षामप्स्वां वृजनस्य गोपाम्। भरेषुजाँसुक्षितिँसुश्रवसं जयन्तं त्वामनु मदेम सोम ॥

मूलम्

English

He seats on it the sacrificer facing the east, covers him with the sheets of gold and silver (below and above) pours milk into the pot of Butea frondosa with the mantras, “Let us O Soma, exhilerate after thee, unassailable in battles, supporting the armies, bringing rain; not consumed, guardian of the enclosure, fit for battles, having a good abode, well-known and victorious.⁸

विश्वास-प्रस्तुतिः

देवस्य त्वा सवितुः प्रसवेऽश्विनोर्बाहुभ्यां पूष्णो हस्ताभ्याँसरस्वत्यै वाचो यन्तुर्यन्त्रेण सोमसवेनाभिषिञ्चामीति

मूलम्

English

In the impulse of god Savitr̥, with the Aśvins arms, with the hands of Pūṣan I sprinkle thee with Somasava under the control of Sarasvatī the regulator of speech.”

विश्वास-प्रस्तुतिः

समुन्मृष्टे समुत्क्रोशन्तीति समानमा मुखस्य विमार्जनादथ सँसृपाँ हविर्भिर्यजतेऽथ पञ्चहविषा दिशामवेष्ट्या यजतेऽथ द्विपशुना पशुबन्धेन यजतेऽथ सात्यदूतानाँहविर्भिर्यजतेऽथ पूर्वैः प्रयुजाँहविर्भिर्यजतेऽथ पौर्णमासवैमृधाभ्यामिष्ट्वोत्तरैः प्रयुजाँहविर्भिर्यजतेऽथ देविकाहविर्भिर्यजतेऽथ त्रैधातवीयया यजतेऽथ सौत्रामण्या यजते

मूलम्

English

“They cry out when he is wiped up”-this is similar up to the wiping of the face. Then he offers the offerings of the Saṁsṛps, then the Disām Aveṣṭi comprising five oblations; then a sacrifice of two animals; then Satyadūta offerings; then anterior Prayuj offerings; then Devika offerings; then Traidhātavīyā; then the Sautrāmaṇī.

विश्वास-प्रस्तुतिः

सन्तिष्ठते सोमसवोऽर्धचतुर्दशैर्मासैः ५

मूलम्

सन्तिष्ठते सोमसवोऽर्धचतुर्दशैर्मासैः ५

English

The Somasava comes to an end after thirteen and a half months.

०६ पृथिसवः

विश्वास-प्रस्तुतिः

पृथिसवेन यक्ष्यमाणो भवति स उपकल्पयते रोहितं चर्मानडुहँसुवर्णरजतौ च रुक्मावौदुम्बरं द्रो णं चतुःस्रक्ति चतुष्टयीरपो दिग्भ्यः सम्भृता अथ वै ब्राह्मणं भवति

मूलम्

English

One who is going to perform the Pr̥thisava procures the hide of a red bull, silver and gold sheets, a four-cornered trough of Ficus glomerata and four kinds of water procured from the quarters. The brāhmaṇa indeed goes,

विश्वास-प्रस्तुतिः

यत्किञ्च राजसूयमनुत्तरवेदीकं तत्सर्वं भवतीति

मूलम्

यत्किञ्च राजसूयमनुत्तरवेदीकं तत्सर्वं भवतीति

English

“Whatever rites are performed in the Rājasūya excepting those pertaining to the Uttaravedi, they all are performed herein.”⁹

विश्वास-प्रस्तुतिः

स आमावास्येन हविषेष्ट्वाष्टावहान्यानुमतप्रभृतिभिरेति सप्तेन्द्र तुरीयप्रभृतिभिरथ रत्निनाँहविर्भिर्यजतेऽथ देवसुवाँ हविर्भिर्यजतेऽथैतां चतुर्हविषमिष्टिं निर्वपत्याग्नेयमष्टाकपालमैन्द्र मेकादशकपालं वैश्वदेवं द्वादशकपालं बार्हस्पत्यं चरुमिति

मूलम्

English

Having offered the New-moon sacrifice, he passes eight days in performing the Iṣṭis beginning with that for Anumati, seven in performing the Indraturīya etc.; then he offers the Ratnin-offerings; then Devasu offerings. Then he performs the Iṣṭi comprising four oblations-a cake on eight potsherds to Agni, on eleven potsherds to Indra, on twelve potsherds to the Viśve Devas, and cooked rice to Br̥haspati.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्या असमुदिते यजमानायतने रोहितं चर्मानडुहं प्राचीनग्रीवमुत्तरलोमोपस्तृणाति

मूलम्

English

While the dialogue (between the Adhvaryu and the Āgnīdhra prior to the Anūyajya offerings) is yet to take place, he spreads on the sacrificer’s seat the hide of a red bull with its neck towards the east and with the hairy side upwards.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तद्यजमानं प्राञ्चमुपवेश्य सुवर्णरजताभ्याँरुक्माभ्यां पर्युपास्यौदुम्बरे द्रो णे चतुष्टयीरपः समवनीयाभिषिञ्चति ये मे पञ्चाशतं ददुरश्वानाँ सधस्तुतिः । द्युमदग्ने महि श्रवो बृहत्कृधि मघोनां नृवदमृत नृणाम्॥

मूलम्

English

He seats the sacrificer on it facing the east, covers him on the two sides with silver and gold sheets, pours the four kinds of water in the trough of Ficus glomerata and sprinkles him with the mantras, “O immolated Agni, do thou grant glorious, great, bountiful abundance full of men to the wealthy persons who granted me five hundred horses by reason of joint praise.”

विश्वास-प्रस्तुतिः

देवस्य त्वा सवितुः प्रसवेऽश्विनोर्बाहुभ्यां पूष्णो हस्ताभ्याँसरस्वत्यै वाचो यन्तुर्यन्त्रेण पृथिसवेनाभिषिञ्चामीति

मूलम्

English

In the impulse of god Savitr̥, with the Aśvins arms, with the hands of Puṣan. I sprinkle thee with Pr̥thisava under the control of Sarasvatī the regulator of speech.”

विश्वास-प्रस्तुतिः

समुन्मृष्टे समुत्क्रोशन्तीति समानमा मुखस्य विमार्जनादथ सँसृपाँ हविर्भिर्यजतेऽथ पञ्चहविषा दिशामवेष्ट्या यजतेऽथोपातीत्य द्विपशुं पशुबन्धँसात्यदूतानाँहविर्भिर्यजतेऽथ पूर्वैः प्रयुजाँ हविर्भिर्यजतेऽथ पौर्णमासवैमृधाभ्यामिष्ट्वोत्तरैः प्रयुजाँहविर्भिर्यजतेऽथ देविकाहविर्भिर्यजतेऽथ त्रैधातवीयया यजतेऽथ सौत्रामण्या यजते

मूलम्

English

“They cry out when the sacrificer is wiped up”-from here the procedure is similar up to the wiping of the face. Then he offers the offering of Saṁsṛps; then he offers Disām Aveṣṭi comprising five oblations. Having moved forward, he performs the sacrifice of two animals; then Satyadūta oblations; then the anterior offerings of the Prayujs. Having offered the Full-moon sacrifice and the Vaimṛdhești, he offers posterior offerings of the Prayujs. Then he offers Devikā offerings; then the Traidhātavīyeṣṭi. Then the Sautrāmaṇī.

विश्वास-प्रस्तुतिः

सन्तिष्ठते पृथिसवोऽध्यर्धेन मासेन ६

मूलम्

सन्तिष्ठते पृथिसवोऽध्यर्धेन मासेन ६

English

The Pṛthisava comes to an end after one and a half months.

०७ गोसवः

विश्वास-प्रस्तुतिः

गोसवेन यक्ष्यमाणो भवति स उपकल्पयतेऽयुतं दक्षिणाः सुवर्णरजतौ च रुक्मौ पर्णमयं पात्रं प्रतिधुगभिषेचनाय

मूलम्

English

One who is going to perform the Gosava procures ten thousand cows as Dakṣiṇa, silver and gold sheets, a pot of Butea frondosa and fresh milk for sprinkling.

विश्वास-प्रस्तुतिः

दीक्षते

मूलम्

दीक्षते

English

He gets initiated.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्य षड्दीक्षाः षडुपसदः

मूलम्

तस्य षड्दीक्षाः षडुपसदः

English

For him there are six Dīkṣā-days and six Upasad-days.

विश्वास-प्रस्तुतिः

समानमाभिषेकस्य कालादभिषेकस्य काले यजमानायतने कृष्णाजिनमात्रं वेदेरनुद्धतं भवति

मूलम्

English

The procedure upto the time of sprinkling is similar. At the time of sprinkling on the sacrificer’s seat the part of the Mahāvedi which is equal to the area of the skin of a black antelope is not dugged out.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तद्यजमानं प्राञ्चमुपवेश्य सुवर्णरजताभ्याँरुक्माभ्यां पर्युपास्य पर्णमये पात्रे प्रतिधुगानीय बृहत स्तोत्रं प्रत्यभिषिञ्चति रेवज्जातः सहसा वृद्धः क्षत्राणां क्षत्रभृत्तमो वयोधाः । महान्महित्वे तस्तभानः क्षत्रे राष्ट्रे च जागृहि । प्रजापतेस्त्वा परमेष्ठिनः स्वाराज्येनाभिषिञ्चामि ॥

मूलम्

English

He seats upon it the sacrificer facing the east, covers him on both sides (below and above) with the silver and gold sheets, pous fresh milk in the pot of Butea frondosa and sprinkles him while the Br̥hat Stotra is being chanted, with the mantras, “O sacrificer, do thou, grown wealthy, full of might, the best ruler among the rulers, fresh, great, stable in valour, flourish in the ruling class and the kingdom. I sprinkle thee for self-domination of the supreme Prajāpati.¹⁰

विश्वास-प्रस्तुतिः

देवस्य त्वा सवितुः प्रसवेऽश्विनोर्बाहुभ्यां पूष्णो हस्ताभ्याँसरस्वत्यै वाचो यन्तुर्यन्त्रेण गोसवेनाभिषिञ्चामीति

मूलम्

English

In the impulse of God Savitr̥, with the Asvin’s arms, with the hands of Pūṣan I sprinkle thee with Gosava under the control of Sarasvatī the regulator of speech."

विश्वास-प्रस्तुतिः

समुन्मृष्टे समुत्क्रोशन्तीति समानमा मुखस्य विमार्जनात्

मूलम्

समुन्मृष्टे समुत्क्रोशन्तीति समानमा मुखस्य विमार्जनात्

English

“They cry out when the sacrificer is wiped up”-from here the procedure is similar up to the wiping of the face (by the sacrificer).

विश्वास-प्रस्तुतिः

स एष गोसवः षट्त्रिँशः सर्व उक्थ्य उभयसामायुतदक्षिणः

मूलम्

स एष गोसवः षट्त्रिँशः सर्व उक्थ्य उभयसामायुतदक्षिणः

English

This is the Gosava—an Ukthya sacrifice fully characterised by Ṣaṭtriṁśat stoma, having both the (Br̥hat and Rathantara Pṛṣṭhastotras) and involving ten thousand cows as Dakṣiṇa.

विश्वास-प्रस्तुतिः

पवमाने कण्वरथन्तरं कुर्वन्ति ७

मूलम्

पवमाने कण्वरथन्तरं कुर्वन्ति ७

English

The Kaṇvarathantara Sāman is chanted in the Pavamānastotra.

०८ ओदनसवः

विश्वास-प्रस्तुतिः

ओदनसवेन यक्ष्यमाणो भवति स उपकल्पयते रोहितं चर्मानडुहँसुवर्णरजतौ च रुक्मौ शतमानं च प्रवर्तं चतुरो वर्णान्ब्राह्मणँराजन्यं वैश्यँशूद्रं चतुरो रसान्मधु सुरां पय अपश्चत्वारि पात्राणि सौवणँर्राजतं काँस्यं मृन्मयं चतस्रो दक्षिणाः शतमानँहिरण्यं तिसृधन्वमष्ट्रां माषैः पूर्णं कमण्डलुं चतुष्टयीः शलाकाः पर्णमय्यौ नैयग्रोध्यावाश्वत्थ्यौ फाल्गुनपाच्यौ चत्वारि नानावृक्ष्याणि पात्राणि सक्तूँस्त्रीणि दर्भपुञ्जीलान्यौदुम्बरं द्रो णं चतुःस्रक्ति चतुषटयीरपो दिग्भ्यः सम्भृताः शतं च रथं चैतेनोपकॢप्तेन रोहिणीमायतीमुपरमत्यथ रोहिण्येति पूर्वाग्निमन्ववस्यत्युत्तपनीयँ शालीनोऽन्वाहार्यपचनमाहिताग्निरथाध्वर्युरपररात्र आद्रुत्य सँशास्त्येकौदनँश्रपयतेति

मूलम्

English

One who is going to perform the Odanasava procures the hide of a red ox, silver and gold sheets, a round ornament weighing a hundred Mānas, four persons belonging to the classes-brāhmaṇa, Rājanya, Vaiśya and Śudra, four liquids-honey, wine, milk and water, four pots respectively made of gold, silver, bronze and earth, four kinds of Dakṣiņās-gold weighing a hundred Mānas, a bow with three arrows, agoad and a gourdfull of beans, four kinds of rods-two of Butea frondosa, two officus Indica, two of Ficus religiosa and two of Phālgunapāci,¹¹ four pots made of the wood of different trees, flour of parched barley, three bunches of darbha, a four- cornerned trough of Ficus glomerata, four kinds of water procured from the four quarters, a pan¹² and a chariot. Having procured this, he awaits the Rohiņī constellation.

(Thinking that) today¹³ (the sun will rise) under the Rohini constellation, he clings to the eastern (Āhavanīya) fire; one who is staying at home lights the Uttapaniya fire; one who is an Ahitāgni lights the Anvāhāryapacana fire. The Adhvaryu hastens in the latter part of the night and gives the instruction, “Do you cook all grains together.”

विश्वास-प्रस्तुतिः

तं तथा श्रपयन्ति यथा पुरादित्यस्योदयाच्छृतो भवत्युद्यता सूर्येण कार्य इति ब्राह्मणम्

मूलम्

English

They are placed on fire at such a time that they would be cooked before sunrise. “It should be offered at sunrise.” So says the Brāhmaṇa.¹⁴

विश्वास-प्रस्तुतिः

अथैतमोदनँश्रपयित्वाभिघार्योदञ्चमुद्वासयत्यथैतां पात्रीं निर्णिज्योपस्तीर्य तस्यामेनमसङ्घ्नन्निवोद्धरति

मूलम्

English

Having cooked the rice and having poured clarified butter over it, he brings it down towards the north. He cleanses the pan, spreads clarified butter as base upon itand scoops the cooked rice into it in such a manner that it may not be scattered.

विश्वास-प्रस्तुतिः

सर्पिरासेचनं कृत्वा प्रभूतमाज्यमानीयाथैताँश्चतुरो वर्णान्दक्षिणत उदङ्मुखानुपवेशयत्यथान्वारब्धे यजमाने जुहोति सिँहे व्याघ्र उत या पृदाकविति चतस्रः स्रुवाहुतीर्

मूलम्

English

He causes into it a vacuum for pouring ghee and pours ample ghee into it. He then seats the four persons of different castes towards the south facing the north. While the sacrificer has maintained contact, he offers four spoonfuls respectively with the verses, “May the divine and agreeable brilliance which lies in a lion, in a tiger in a bos constrictor, in Agni, in a brāhmaṇa, in Sūrya, which created the powerful one, come to us furnished with vigour. - which lies in a Rājanya, in a drum being beaten, in the neighing of a horse and in a man’s roaring….-which lies in an elephant, in a panther, in gold, in horses, men and bulls…..-which lies in a chariot, in the dice, in the strength of a bull, in wind, in a cloud and in the power of Varuṇa…..”¹⁵

विश्वास-प्रस्तुतिः

हुत्वाहुत्वैव सँस्रावैः प्रवर्तमभिघारयति राडसि विराडसि सम्राडसि स्वराडसीत्यथैतं प्रवर्तमग्रेणाहवनीयं पर्याहृत्य दक्षिणतो निदधाति ८

मूलम्

English

At each offering he puts the drop of clarified butter from the spoon on the round ornament respectively with the formulas, “Thou art resplendent; thou art resplendent all around; thou art resplendent together, thou art self-resplendent.”¹⁶ He brings around the round ornament along the front of the Āhavanīya and puts down towards the south.

०९

विश्वास-प्रस्तुतिः

अथैतत्सौवर्णं पात्रं याचति

मूलम्

अथैतत्सौवर्णं पात्रं याचति

English

He asks for the golden pot.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्मिँस्तिरः पवित्रं मध्वानीय सक्तूनोप्य पर्णमयीभ्याँ शलाकाभ्यामुपमन्थतीन्द्रा य त्वा तेजस्वते तेजस्वन्तँश्रीणामीति

मूलम्

English

He pours honey into it across the strainers, pours into it the flour of parched barley, and churns the mixture by means of two rods of Butea frondosa with the formula, “I mix up thee the lustrous with the lustrous Indra.”¹⁷ He hands it over to a brāhmaṇa with the formula, “Thou art lustre.”¹⁷

विश्वास-प्रस्तुतिः

तेजोऽसीति ब्राह्मणाय प्रयच्छति

मूलम्

तेजोऽसीति ब्राह्मणाय प्रयच्छति

English

The brāhmaṇa receives it with the formula, “I hand it over to thee.”¹⁷

विश्वास-प्रस्तुतिः

तत्ते प्रयच्छामीति ब्राह्मणः प्रतिगृह्णात्यथ यजमानो मुखं विमृष्टे तेजस्वदस्तु मे मुखं तेजस्वच्छिरो अस्तु मे । तेजस्वान्विश्वतः प्रत्यङ्तेजसा सम्पिपृग्धि मेति

मूलम्

English

The sacrificer wipes his face with the verse, “May my face become lustrous, may my head become lustrous. May I be lustrous on all sides and to the rear; do thou furnish me with lustre.”¹⁷

विश्वास-प्रस्तुतिः

त्रिराचम्य प्रशँसति

मूलम्

त्रिराचम्य प्रशँसति

English

Having sipped water thrice, he praises (the mixed beverage).

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्मा एतच्चैव पात्रं ददाति शतमानं च हिरण्यम्

मूलम्

तस्मा एतच्चैव पात्रं ददाति शतमानं च हिरण्यम्

English

(The sacrificer) gives him away that very pot and gold weighing a hundred mānas.

विश्वास-प्रस्तुतिः

अथैतद्राजतं पात्रं याचति

मूलम्

अथैतद्राजतं पात्रं याचति

English

Then he asks for the silver pot.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्मिँस्तिरः पवित्रँसुरामानीय सक्तूनोप्य नैयग्रोधीभ्याँ शलाकाभ्यामुपमन्थतीन्द्रा य त्वौजस्वत ओजस्वन्तँश्रीणामीत्योजोऽसीति राजन्याय प्रयच्छति

मूलम्

English

He pours into it the wine across the strainers, pours the flour of parched barley, and churns with the two rods of Ficus Indica with the formula, “I mix up thee the vigorous for vigorous Indra.”¹⁷ He hands it over to the Rājanya with the formula, “Thou art vigour.”¹⁷

विश्वास-प्रस्तुतिः

तत्ते प्रयच्छामीति राजन्यः प्रतिगृह्णात्यथ यजमानो मुखं विमृष्ट ओजस्वदस्तु मे मुखमोजस्वच्छिरो अस्तु मे । ओजस्वान्विश्वतः प्रत्यङ्ङोजसा सम्पिपृग्धि मेति

मूलम्

English

The Rājanya receives it with the formula, “I give it over to thee.”¹⁷ The sacrificer wipes his face with the verse, “Let my face be vigorous, my head vigorous, let me be vigorous on all sides and to the rear; do thou furnish me with vigour."¹⁸

विश्वास-प्रस्तुतिः

त्रिराचम्य प्रशँसति

मूलम्

त्रिराचम्य प्रशँसति

English

Having sipped it three times, he praises it.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तमा एतच्चैव पात्रं ददाति तिसृधन्वं चाथैतत्काँस्यं पात्रं याचति

मूलम्

तमा एतच्चैव पात्रं ददाति तिसृधन्वं चाथैतत्काँस्यं पात्रं याचति

English

The sacrificer gives him away that pot and the bow with three arrows. He asks for the pot of bronze.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्मिँस्तिरः पवित्रं पय आनीय सक्तूनोप्याश्वत्थीभ्याँ शलाकाभ्यामुपमन्थतीन्द्रा य त्वा पयस्वते पयस्वन्तँश्रीणामीति

मूलम्

English

He pours milk into it across the strainers, pours flour of parched barley into it and churns by means of two rods of Ficus religiosa with the formula, “I mix up thee with milk for Indra possessing milk.”¹⁷

विश्वास-प्रस्तुतिः

पयोऽसीति वैश्याय प्रयच्छति

मूलम्

पयोऽसीति वैश्याय प्रयच्छति

English

He hands it over to the Vaiśya with the formula, “Thou art milk.”¹⁸

विश्वास-प्रस्तुतिः

तत्ते प्रयच्छामीति वैश्यः प्रतिगृह्णात्यथ यजमानो मुखं विमृष्टे पयस्वदस्तु मे मुखम्पयस्वच्छिरो अस्तु मे । पयस्वान्विश्वतः प्रत्यङ्पयसा सम्पिपृग्धि मेति

मूलम्

English

The Vaiśya receives it with the formula, “I give it over to thee."¹⁸ The sacrificer wipes his face with the verse, “Let my face be full of milk, let my head be full of milk, let me be full of milk on all sides and to the rear, do thou furnish me with milk.”¹⁸

विश्वास-प्रस्तुतिः

त्रिराचम्य प्रशँसति

मूलम्

त्रिराचम्य प्रशँसति

English

Having sipped it thrice, he praises it.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्मा एतच्चैव पात्रं ददात्यष्ट्रां चाथैतन्मृन्मयं पात्रं याचति

मूलम्

तस्मा एतच्चैव पात्रं ददात्यष्ट्रां चाथैतन्मृन्मयं पात्रं याचति

English

The sacrificer gives him away that pot and the goad.
He asks for the earthen pot.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्मिँस्तिरः पवित्रमप आनीय सक्तूनोप्य फाल्गुनपाचीभ्याँ शलाकाभ्यामुपमन्थतीन्द्रा य त्वायुष्मत आयुष्मन्तँश्रीणामीत्यायुरसीति शूद्रा य प्रयच्छति

मूलम्

English

He pours water into it across the strainers; pours into it flour of parched barley and churns it with the two rods of Phālgunapācī with the formula, “I mix thee full of life for Indra having long life.” He hands it over to Śudra with the formula, “Thou art (long) life.”¹⁹

विश्वास-प्रस्तुतिः

तत्ते प्रयच्छामीति शूद्र ःप्रतिगृह्णात्यथ यजमानो मुखं विमृष्ट आयुष्मदस्तु मे मुखमायुष्मच्छिरो अस्तु मे । आयुष्मान्विश्वतः प्रत्यङ्ङायुषा सम्पिपृग्धि मेति

मूलम्

English

The Śūdra receives it saying, “I give it over to thee."¹⁹ The sacrificer wires his face with the verse, “Let my face be full of long life, let my head be full of long life, let me be full of life on all sides, do thou furnish me with long life.”¹⁹

विश्वास-प्रस्तुतिः

त्रिराचम्य प्रशँसति

मूलम्

त्रिराचम्य प्रशँसति

English

Having sipped it thrice, he praises it.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्मा एतच्चैव पात्रं ददाति माषैश्च पूर्णं कमण्डलुम्

मूलम्

तस्मा एतच्चैव पात्रं ददाति माषैश्च पूर्णं कमण्डलुम्

English

The sacrificer gives away to him that pot and the gourd full of beans.

विश्वास-प्रस्तुतिः

अथैतमोदनमभ्युत्सृप्य प्राश्नाति

मूलम्

अथैतमोदनमभ्युत्सृप्य प्राश्नाति

English

The sacrificer scoops out the cooked rice and consumes it.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्य यन्न सहते तदप्सु प्रवेशयत्यथ हिरण्याद्घृतं निष्पिबति

मूलम्

तस्य यन्न सहते तदप्सु प्रवेशयत्यथ हिरण्याद्घृतं निष्पिबति

English

Whatever portion he does not consume, he throws it into water. He then drinks the total quantity of ghee from the golden pot.

विश्वास-प्रस्तुतिः

निष्पिबन्तमनुमन्त्रयत इममग्न आयुषे वर्चसे कृधि प्रियँरेतो वरुण सोम राजन्। मातेवास्मा अदिते शर्म यच्छ विश्वे देवा जरदष्टिर्यथासदित्यथैतं प्रवर्तमद्भिः प्रक्षाल्य दक्षिणे कर्ण आबध्नीत आयुष्टे विश्वतो दधदित्यथैनमनुपरिवर्तयत आयुरसि विश्वायुरसि सर्वायुरसि सर्वमायुरसीत्यथैनं त्रिभिर्दर्भपुञ्जीलैः पवयति यतो वातो मनोजवा यतः क्षरन्ति सिन्धवः । तासां त्वा सर्वासाँ रुचाभिषिञ्चामि वर्चसेत्य्

मूलम्

English

The Adhvaryu follows him while he is drinking with the verse, “O Agni, give him long life and vigour, O Varuṇa and king Soma, do you grant him good semen. O Aditi, do thou grant him welfare as the mother. O Viśve Devas, do you manage so that he may attain old age."¹⁹ The Adhvaryu washes the round ornament with water and hangs it on the right ear (of the sacrificer) with the verse, “(O sacrificer), may this dear Agni grant thee full life, let thy vital breath come back to thee; I drive away thy illness,”²⁰ He follows this with the formula, “Thou art life, thou art whole life, thou art the entire life, thou art the full life.”²⁰ He purifies him with three bunches of Darbha-grass with the verse, “I sprinkle thee vigorously with that lustre with which the wind blows and the rivers flow with the mind’s speed.

विश्वास-प्रस्तुतिः

अथास्य दक्षिणमक्षिकटं न्यचति समुद्र इवासि गह्मना सोम इवास्यदाभ्यः । अग्निरिव विश्वतः प्रत्यङ्सूर्य इव ज्योतिषा विभूरिति ९

मूलम्

English

“He presses the hollow of the right eye with the verse, “Thou art as deep as the sea, invulnerable as Soma, in vicinity on all sides as Agni, extensive in illumination as Sūrya.”²¹

१०

विश्वास-प्रस्तुतिः

यावदेवात्राध्वर्युश्चेष्टति तावदेष प्रतिप्रस्थातौदुम्बरे द्रो णे चतुष्टयीरपः समवनीय चतुरो ग्रहान्गृह्णात्यपां यो द्र वणे रसस्तमहमस्मा आमुष्यायणाय तेजसे ब्रह्मवर्चसाय गृह्णामीति पर्णमयेनापां य ऊर्मौ रसस्तमहमस्मा आमुष्यायणायौजसे वीर्याय गृह्णामीति नैयग्रोधेनापां यो मध्यतो रसस्तमहमस्मा आमुष्यायणाय पुष्ट्यै प्रजननाय गृह्णामीत्याश्वत्थेनापां यो यज्ञियो रसस्तमहमस्मा आमुष्यायणायायुषे दीर्घायुत्वाय गृह्णामीत्यौदुम्बरेणाथैतद्रो हितं चर्मानडुहं प्राचीनग्रीवमुत्तरलोमोपस्तृणाति

मूलम्

English

While the Adhvaryu is engaged in these rites, the Pratiprasthātṛ pours the four kinds of water in the trough of Ficus glomerata and takes four draughts-in the cup of Butea frondosawith the formula, “The essence which is there in the liquid of water. I take it for the lustre and brahman-splendour on the part of N.N., son of N.N.“1 In the cup of Ficus Indica with the formula, “The essence which is there in the wave of water, I take it for vigour and heroic deed on the part of N.N., son of N.N.”²² In the cup of Ficus religiosa with the formula, “The essence which is there in the liquid of water, I take it for prosperity and procreation on the part of N.N., son of N.N.²² In the cup of Ficus glomerata with the formula, “The essence of water which is worthy of sacrifice I take it for long life on the part of N.N., son of N.N.”²²
He spreads the hide of the red bull with its neck towards the east and with the hairy part upwards.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तद्यजमानं प्राञ्चमुपवेश्य सुवर्णरजताभ्याँरुक्माभ्यां पर्युपास्याभिषिञ्चत्यपां यो द्र वणे रसस्तेनाहमिममामुष्यायणं तेजसे ब्रह्मवर्चसायाभिषिञ्चामीति पर्णमयेनापां य ऊर्मौ रसस्तेनाहमिममामुष्यायणमोजसे वीर्यायाभिषिञ्चामीति नैयग्रोधेनापां यो मध्यतो रसस्तेनाहमिममामुष्यायणं पुष्ट्यै प्रजननायाभिषिञ्चामीत्याश्वत्थेनापां यो यज्ञियो रसस्तेनाहमिममामुष्यायणमायुषे दीर्घायुत्वायाभिषिञ्चामीत्यौदुम्बरेण

मूलम्

English

He seats the sacrificer upon it facing the east, covers him on both sides (below and above) with silver and gold sheets and sprinkles him with the cup of Butea frondosa with the formula, “The essence which is there in the liquid of water, with it I sprinkle N.N., son of N.N. for lustre and brahman-splendour.”²² With cup of Ficus Indica with the formula, “The essence which is there in the wave of water, with it I sprinkle N.N., son of N.N. for vigour and heroic deed.”²² With the cup of Ficus religiosa with the formula, “The essence which is there in the midst of water, the with it I sprinkle N.N., son of N.N. for prosperity and procreation.”²³ With the cup of Ficus glomerata with the formula, “The essence which is worthy of sacrifice, with it I sprinkle N.N. son of N.N. for long life.”²²

विश्वास-प्रस्तुतिः

समुन्मृष्टे समुत्क्रोशन्तीति समानमा मुखस्य विमार्जनादुत्तरत एतद्धूपायितँ शतं तिष्ठति रथश्च

मूलम्

English

“They cry out when the sacrificer is rubbed off”—from here the procedure is similar upto the wiping of the face. The fumigating pan²³ and the chariot stand towards the north.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तदभिप्रैत्यभिप्रेहि वीरयस्वोग्रश्चेत्ता सपत्नहा । आतिष्ठ मित्रवर्धनस्तुभ्यं देवा अधिब्रवन्नित्यथ रथस्य पक्षसी सम्मृशत्यङ्कौ न्यङ्कावभितो रथं यविति

मूलम्

English

The sacrificer moves towards it with the verse, “Do thou move on, harsh, attentive, killer of the enemy do thou invade. Helping thy friends, do thou ascend (the chariot). May god speak highly about thee.”²⁴ He touches together the sides of the chariot with the verse “May the two signs, the two specific signs on both sides of the chariot…”²⁵

विश्वास-प्रस्तुतिः

रथमातिष्ठत्यातिष्ठ वृत्रहन्निति प्रतिपद्यायं पृणक्तु रजसी उपस्थमित्यातोऽथैतच्छतं त्रिः प्रदक्षिणं परियाय पुरस्कृत्यायाति

मूलम्

English

He ascends the chariot with the verses, “O Vṛtra-killer, do thou ascend the chariot, thy horses have been yoked by means of the prayer, let the pressing stone impel thy mind hither through its sound.²⁶ -All (gods) adorned around (the sacrificer) ascending (the chariot). His chariot is moving self-illumining and expanding glory. The name of this life-giving (chariot) is great. The multi-formed chariot has achieved immortal things. -May Indra continue to rejoice after thee; may Br̥haspati, may Soma, may Agni continue to guard thee; may the Viśve Devas continue to help thee. May seven kings who have had consecratory bath continue to help thee. May Mitra-Varuṇa continue to help thee; may Dyāvāpṛthivī bestowing welfare. May Sūrya together with the days continue to help thee. May Candramas together with the constellations continue to help thee.-May Dyaus and Prthivi the wise, the Śukra draught, the Br̥hat Sāman and Dakṣiṇa support thee. May Svadhā, Soma and Agni agree with thee. Let this (chariot) occupy the two atmospheres and the inner part.”²⁷ He moves three times round the pan by the right, holds it ahead and comes up.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तदध्वर्यवे ददाति

मूलम्

तदध्वर्यवे ददाति

English

He gives it away to the Adhvaryu.

विश्वास-प्रस्तुतिः

स एष ओदनसवो राज्ञो वा ब्राह्मणस्य वा वैश्यस्य वा पुष्टिकामस्य यज्ञः १०

मूलम्

स एष ओदनसवो राज्ञो वा ब्राह्मणस्य वा वैश्यस्य वा पुष्टिकामस्य यज्ञः १०

English

This Odanasava is the sacrifice to be performed by a king or a brāhmaṇa or a Vaiśya desiring prosperity.

११ पञ्चशारदीयः

विश्वास-प्रस्तुतिः

पञ्चशारदीयेन यक्ष्यमाणो भवति

मूलम्

पञ्चशारदीयेन यक्ष्यमाणो भवति

English

One who is going to perform the Pañcaśāradīya sacrifice

विश्वास-प्रस्तुतिः

स उपकल्पयते सप्तदश निरष्टान्वत्सतरानेकहायनान्

मूलम्

स उपकल्पयते सप्तदश निरष्टान्वत्सतरानेकहायनान्

English

procures seventeen emsculated one-year-old weaned calves.

विश्वास-प्रस्तुतिः

स पुरस्तान्मार्गशीर्ष्यै पौर्णमास्या आमावास्येन हविषेष्ट्वा सपतदश मारुतीः पृश्नीर्वत्सतरीरालभतेऽभिप्रोक्षणतो वत्सतरान्स्थापयित्वोत्सृजन्त्यथेतराभिः सँस्थां कुर्वन्ति

मूलम्

English

He performs the New-moon sacrifice prior to the full-moon day of Mārgaśīrṣa, and then offers seventeen spotted heifers to the Maruts. The weaned calves are brought over (near the sacrificial post) and they are released after being sprinkled with water. The sacrifice is concluded with the help of the other (i.e. heifers).

विश्वास-प्रस्तुतिः

संवत्सरे पर्यवेते मरुद्भ्यः सान्तपनेभ्यः सप्तदश पृषतीर्वत्सतरीरालभतेऽभिप्रोक्षणतो वत्सतरान्स्थापयित्वोत्सृजन्त्यथेतराभिरेव सँस्थां कुर्वन्ति

मूलम्

English

After one year has passed, he offers seventeen spotted heifers to Saṁtapana Maruts. Weaned calves are brought over and are released after they are sprinkled. The sacrifice is concluded with the help of the others.

विश्वास-प्रस्तुतिः

द्वितीये संवत्सरे पर्यवेते मरुद्भ्यो गृहमेधिभ्यः सप्तदश कल्माषीर्वत्सतरीरालभतेऽभिप्रोक्षणतो वत्सतरान्स्थापयित्वोत्सृजन्त्यथेतराभिरेव सँस्थां कुर्वन्ति

मूलम्

English

After the second year has passed, he offers seventeen heifers with black spots to Gṛhamedhin Maruts. Weaned calves are brought over and are released after they are sprinkled. The sacrifice is concluded with the help of the others.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तृतीये संवत्सरे पर्यवेते मरुद्भ्यः क्रीडिभ्यः सप्तदशावलिप्ता वत्सतरीरालभतेऽभिप्रोक्षणतो वत्सतरान्स्थापयित्वोत्सृजन्त्यथेतराभिरेव सँस्थां कुर्वन्ति

मूलम्

English

After the third year has passed, he offers seventeen besmeared heifers to Kridin Maruts. Weaned calves are brought over and are released after being sprinkled. The sacrifice is concluded with the help of the others.

विश्वास-प्रस्तुतिः

चतुर्थे संवत्सरे पर्यवेते मरुद्भ्यः स्वतवद्भ्यः सप्तदश राजीवा वत्सतरीरालभतेऽभिप्रोक्षणतो वत्सतरान्स्थापयित्वोत्सृजन्त्यथेतराभिरेव सँस्थां कुर्वन्त्येतदेवाहर्दीक्षते

मूलम्

English

After the fourth year has passed, he offers seventeen striped heifers to Svatavas Maruts. Weaned calves are brought over and are released after being sprinkled. The sacrifice is concluded with the help of the others. The sacrificer gets initiated on this day.

विश्वास-प्रस्तुतिः

संवत्सरमुख्यं बिभर्ति

मूलम्

संवत्सरमुख्यं बिभर्ति

English

He maintains fire in the cauldron for one year.

विश्वास-प्रस्तुतिः

द्वादशोपसदस्

मूलम्

द्वादशोपसदस्

English

There are twelve Upasad-days.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्याहानि त्रिवृदग्निष्टोमः पञ्चदश उक्थ्यः सप्तदश उक्थ्यः पञ्चदश उक्थ्यः सप्तदशोऽतिरात्रस्

मूलम्

English

The consecutive Soma-sacrifices are : Trivr̥t Agniṣṭoma, Pañcadaśa Ukthya, Saptadaśa Ukthya, Pañcadaśa Ukthya and Saptadaśa Atirātra.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्य मारुत स्तोमो भवत्यथैतेषां पशूनां त्रयः प्रथमेऽहन्नैन्द्रा मारुता उक्षाणः सवनीया आलभ्यन्त एवं द्वितीय एवं तृतीय एवं चतुर्थे

मूलम्

English

It (the sacrifice) is the praise of the Maruts.²⁸ So far as the Savanīya animals are concerned, three bulls are offered to Indra-Maruts on the first day (i.e. in the first Soma-sacrifice). “Similarly on the second, the third and the fourth.

विश्वास-प्रस्तुतिः

पञ्चोत्तमेऽहन्नालभ्यन्ते

मूलम्

पञ्चोत्तमेऽहन्नालभ्यन्ते

English

Five are offered on the fifth day.

विश्वास-प्रस्तुतिः

वर्षिष्ठमिव ह्येतदहर्मन्यन्ते वर्षिष्ठः समानानां भवतीति ब्राह्मणम्

मूलम्

वर्षिष्ठमिव ह्येतदहर्मन्यन्ते वर्षिष्ठः समानानां भवतीति ब्राह्मणम्

English

It is the highest day.“They say, “He becomes the highest among the equals.” So says the brāhmaṇa.²⁹

विश्वास-प्रस्तुतिः

अथैतेषां पशूनां यदि नश्यति म्रियते वा याश्वमेधे प्रायश्चित्तिस्तां कृत्वाथान्यं तद्दैवत्यं तद्रू पं तज्जातीयं पशुमालभन्ते

मूलम्

English

If any of these animals is lost, or dies, one should observe that expiation which is prescribed in Ašvamedha. Another animal belonging to the same deity, of the same colour, same age, identical form, same kind is offered.

विश्वास-प्रस्तुतिः

स एष पञ्चशारदीयो राज्ञो वा ब्राह्मणस्य वा

मूलम्

स एष पञ्चशारदीयो राज्ञो वा ब्राह्मणस्य वा

English

This Pañcaśāradīya is a sacrifice either of a king or of a brāhmaṇa.

विश्वास-प्रस्तुतिः

यः कामयेत बहोर्भूयान्स्यामिति स पञ्चशारदीयेन यज्ञक्रतुना यजेत

मूलम्

यः कामयेत बहोर्भूयान्स्यामिति स पञ्चशारदीयेन यज्ञक्रतुना यजेत

English

One who desires “I may grow bigger” should perform this sacrifice.

विश्वास-प्रस्तुतिः

बहोरेव भूयान्भवति ११

मूलम्

बहोरेव भूयान्भवति ११

English

He becomes bigger.

१२ अग्निष्टुत्

विश्वास-प्रस्तुतिः

अग्निष्टुता यक्ष्यमाणो भवति

मूलम्

अग्निष्टुता यक्ष्यमाणो भवति

English

One goes to perform the Agnistut.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्य सर्वमेव समानम्पुरोरुच एवान्या अस्याजरासोऽग्न आयूँषि पवस इत्यैन्द्र वायवस्य

मूलम्

English

For him all rites are similar (to the Agniṣṭoma). Only Puroruc verses are different. Those for the Aindravāyava cup are: “The fires of this sacrificer are unaged, driving away the evil spirits, with manifold flames, purifying, whitish, swift, quick, sitting in the forest and moving like Soma.³⁰ O Agni, thou promotest our lives.³¹

विश्वास-प्रस्तुतिः

यजा नो मित्रावरुणेति मैत्रावरुणस्याश्विना पिबतँसुतमित्याश्विनस्य

मूलम्

यजा नो मित्रावरुणेति मैत्रावरुणस्याश्विना पिबतँसुतमित्याश्विनस्य

English

That for Mitra-Varuṇa is, “(O Agni) do thou worship Mitra-Varuṇa for us. worship the gods duly and amply. Do thou worship at their place.”³⁰ That for the Aśvins is; “O Aśvins, do you consume the pressed Soma with the cup having bright fires, with pure observances and receiving worship.

विश्वास-प्रस्तुतिः

द्वे विरूपे चरतः पूर्वापरं चरतो माययैतविति शुक्रामन्थिनोस्

मूलम्

द्वे विरूपे चरतः पूर्वापरं चरतो माययैतविति शुक्रामन्थिनोस्

English

Those of Śukra and Manthin respectively are: “Two opposite entities (day and night) revolve having good intentions. Each one suckles its calf. With one the tawny (fire) achieves food. With the other one the bright becomes very brilliant.- These (sun and moon) traverse from est to west. The playing children move around the sacrifice. One illumines all worlds. The other, forming seasons is born again and again.”³²

विश्वास-प्रस्तुतिः

त्रीणि शता त्री षहस्राण्यग्निमित्याग्रयणस्य

मूलम्

त्रीणि शता त्री षहस्राण्यग्निमित्याग्रयणस्य

English

That of the Āgrayaṇa is: “Three thousand three hundred and thirty three gods worshipped Agni. They sprinkled him with clarified butter, spread sacrificial grass for him and seated him as the one invoking (gods).”³²

विश्वास-प्रस्तुतिः

नियुनक्त्युक्थ्यस्य

मूलम्

नियुनक्त्युक्थ्यस्य

English

He employs a suitable verse (addressed to Agni as the Puroruo)³³ for the Ukthya vessel.

विश्वास-प्रस्तुतिः

नित्या ध्रुवस्याग्निनाग्निः समिध्यत इत्यैन्द्रा ग्नस्याग्निर्देवानां जठरमिति वैश्वदेवस्याग्निश्रियो यदुत्तम ईडे अग्निँस्ववसमिति तिस्रो मरुत्वतीयानां श्रुधि श्रुत्कर्ण वह्निभिरिति माहेन्द्र स्य

मूलम्

English

The Puroruc for the Dhruva vessel is fixed. That of the draught for Indra-Agni is: “Agni the wise, lord of the house, young, carrier of oblations, and having the ladle for his mouth is enkindled with Agni.”³⁴ That of the draught for the Viśve Devas is, “Agni is the belly of gods, pure-minded, wise. May the god (Agni) come with gods.”³⁴ Those of the three Marutvatīya draughts are: “The Maruts resort to Agni (for oblations), they have all subjects for their service. We aspire for their brilliant and terrorising help. They make noise, possessing lightening fire, purifying by their showers, roaring like lions and giving good gifts."-Maruts, sons of Rudra, if you are in the highest place or the middle place or the lower place, do you come to us from there. O Agni, do thou know of the oblation which we are offering. I pay obeisance to Agni the good guardian. Coming here, may he approve of our deed. Moving from left to right, may I accomplish the praise of the Maruts like the chariots seeking booty in the battle.”³⁵ Of the draught for Mahendra is: “O Agni, with listening ears, do thou listen together with the gods accompanying thee. May Mitra, Varuṇa and Arvaman coming to the sacrifice in the morning sit down on the sacrificial grass.”³⁶

विश्वास-प्रस्तुतिः

विश्वेषामदितिर्यज्ञियानां त्वे अग्ने त्वामग्न इति तिस्र आदित्यस्य ग्रहस्य

मूलम्

English

The three Purorucs of the draught for the Ādityas are: “May the all-knowing Agni the bestower of all sacrifice-worthy things, visiting all men, being approached for favour among all gods. Grant us welfare.-O Agni, the worshippers asking thee for good intention attained fame reaching the heaven. (The gods) created the night and dawn (i.e. day) of opposite characters. They assumed black and tawny colour. -O wise Agni, the bright Ādityas deemed thee as their mouth, their tongue. Granting favour they accompanied thee in the sacrifice. Gods consume the oblation offered unto thee.”³⁷

विश्वास-प्रस्तुतिः

नि त्वा यज्ञस्य साधनमिति सावित्रस्य

मूलम्

नि त्वा यज्ञस्य साधनमिति सावित्रस्य

English

That of the draught for Savitr̥ is: “O Agni, we meditate submissively upon thee, the achiever of sacrifice, the invoking priest, the wise, quick, carrier, the immortal.”³⁷

विश्वास-प्रस्तुतिः

नित्या पात्नीवतस्य

मूलम्

नित्या पात्नीवतस्य

English

That of the draught for Patnivant Indra is the normal one.

विश्वास-प्रस्तुतिः

नियुनक्ति हारियोजनस्य

मूलम्

नियुनक्ति हारियोजनस्य

English

He employs a suitable Puroruc (addressed to Agni) for the Hāriyojana draught.

विश्वास-प्रस्तुतिः

स एष त्रिवृदग्निष्टुत्पवित्रं यथा ह वा इदं दावादभिदूना अभिवृष्टाः पुनर्णवा ओषधयो समुत्तिष्ठन्त्येवँह वा एष एतेन यज्ञक्रतुनेष्ट्वा शुचिः पूतो मेध्यो भवति

मूलम्

English

This is the Trivṛt Agniṣṭut also called Pavitra. Just as the plants burst by a flagrant fire, when rained upon, grow again, similarly one who has performed this sacrifice becomes pure, purified and worthy of sacrifice.

विश्वास-प्रस्तुतिः

स यदि मुखेन पापकृन्मन्येत त्रिवृतं कुर्वीतैष ह वै मुखेन पापं करोति योऽनूचानस्य वा मुनेर्वा दुरवगतमवगच्छति

मूलम्

English

If one deems himself as having perpetrated an evil by means of the mouth, he should perform Trivṛt Agniṣṭut. One is said to have committed a sin by means of the mouth who becomes aware of ill understanding of a Vedic scholar or an ascetic.

विश्वास-प्रस्तुतिः

यदि बाहुभ्यां पञ्चदशं कुर्वीतैष ह वै बाहुभ्यां पापं करोति यो ब्राह्मणायोद्यच्छते

मूलम्

English

If one is said to have committed a sin by means of the arms, he should perform Pañcadaśa Agniṣṭut. One is said to have committed a sin by means of the arms who attacks a brāhmaṇa.

विश्वास-प्रस्तुतिः

यद्युदरेण सप्तदशं कुर्वीतैष ह वा उदरेण पापं करोति योऽनाश्यान्नस्यान्नमश्नाति

मूलम्

English

If by means of the belly, he should perform Saptadaśa Agniṣṭut. One is said to have committed a sin by means of the belly who eats food at one whose food is not to be eaten.

विश्वास-प्रस्तुतिः

यदि पद्भ्यामेकविँशं कुर्वीतैष ह वै पद्भ्यां पापं करोति १२

मूलम्

यदि पद्भ्यामेकविँशं कुर्वीतैष ह वै पद्भ्यां पापं करोति १२

English

If by means of the feet, he should perform Ekaviṁśa Agniṣṭut. One is said to have committed a sin by means of the feet.

१३

विश्वास-प्रस्तुतिः

य आरट्टान्वा गान्धारान्वा सौवीरान्वा करस्करान्वा कलिङ्गान्वा गच्छति

मूलम्

य आरट्टान्वा गान्धारान्वा सौवीरान्वा करस्करान्वा कलिङ्गान्वा गच्छति

English

Who goes to the region known as Āraṭṭa, or Gāndhāra, or Sauvira or Karaskara or Kalinga.

विश्वास-प्रस्तुतिः

स यदि सर्वश एव पापकृन्मन्येत चतुष्टोमेनाग्निष्टोमेन यजेत

मूलम्

स यदि सर्वश एव पापकृन्मन्येत चतुष्टोमेनाग्निष्टोमेन यजेत

English

If one is said to have committed a sin in all ways, he should perform Catuḥṣṭoma Agniṣṭoma.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तेन हैतेनर्तुपर्णो भाङ्गाश्विन ईजे शफालानाँराजा

मूलम्

तेन हैतेनर्तुपर्णो भाङ्गाश्विन ईजे शफालानाँराजा

English

R̥tuparṇa, son of Bhangāśvin, the king of Saphālas performed this sacrifice.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तेन हेष्ट्वा गृगयामभिप्रययौ

मूलम्

तेन हेष्ट्वा गृगयामभिप्रययौ

English

Having performed this sacrifice, he proceeded on hunting.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तँहेन्द्रो ऽनुख्यायैवेक्षां चक्रेऽहमु त्वा तद्यातये यन्मा यज्ञक्रतोरन्तराय इति

मूलम्

English

Indra caught his sight and said in his mind, “I shall punish thee since thou hast deprived me of the sacrifice.”

विश्वास-प्रस्तुतिः

स ह स्विन्न उदकमभ्यवेयाय

मूलम्

स ह स्विन्न उदकमभ्यवेयाय

English

Perspiring he approached water.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तँह तत्रैव स्त्रियं चकार

मूलम्

तँह तत्रैव स्त्रियं चकार

English

(Indra) turned him into a woman.

विश्वास-प्रस्तुतिः

सा सुदेवला नामास सा हैतदेव राष्ट्रमभ्यारुरोह

मूलम्

सा सुदेवला नामास सा हैतदेव राष्ट्रमभ्यारुरोह

English

She was Sudevala by name. She entered into the same kingdom.

विश्वास-प्रस्तुतिः

सा स्त्री सती पुत्रान्जनयां चकार

मूलम्

सा स्त्री सती पुत्रान्जनयां चकार

English

Being a woman, she gave birth to sons.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तेभ्यो हेन्द्र ःसमदं दधौ

मूलम्

तेभ्यो हेन्द्र ःसमदं दधौ

English

Indra fought with them.

विश्वास-प्रस्तुतिः

ते हता विदृढाः शिश्यिरे

मूलम्

ते हता विदृढाः शिश्यिरे

English

They were killed and lay down fast on the ground.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तानुभयानन्तरेण रुदन्त्यासां चक्रेऽथो हेन्द्र आजगाम

मूलम्

तानुभयानन्तरेण रुदन्त्यासां चक्रेऽथो हेन्द्र आजगाम

English

(Standing) between the two (Indra and the sons) she started weeping. Indra came there.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तामु हाभ्युपेयाय

मूलम्

तामु हाभ्युपेयाय

English

She approached him.

विश्वास-प्रस्तुतिः

ताँहोवाच सुदेवला३
इति

मूलम्

ताँहोवाच सुदेवला३
इति

English

He said to her “O Sudevalā,”

विश्वास-प्रस्तुतिः

भगव इति

मूलम्

भगव इति

English

“Olord.”

विश्वास-प्रस्तुतिः

प्रियं तवैतदिति

मूलम्

प्रियं तवैतदिति

English

“I shall do thee good.”

विश्वास-प्रस्तुतिः

किं मे भगवः प्रियं भवैष्यतीत्येवं वै मम तदप्रियमासीद्यन्मा यज्ञक्रतोरन्तरायो वृणीष्व नु यतरे ते पुत्रा जीवेयुरिति

मूलम्

English

“What shall be my good, O Lord?” “I was grieved that I was deprived of the sacrifice Have a choice, which of thy sons should live?”

विश्वास-प्रस्तुतिः

यानेव भगव स्त्री सत्यध्यगममिति होवाच

मूलम्

यानेव भगव स्त्री सत्यध्यगममिति होवाच

English

“Those whom I obtained while I was a woman O lord.”

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्मादाहुः स्त्रियाः पुत्राः प्रेयाँसो भवन्तीति

मूलम्

तस्मादाहुः स्त्रियाः पुत्राः प्रेयाँसो भवन्तीति

English

Therefore it is said, sons are dearer to a woman.

विश्वास-प्रस्तुतिः

स एतस्मिन्नेव पूर्वपक्षे चतुष्टोमेनाग्निष्टोमेन यजेत पुरा भ्रेषाच्छान्त्यै १३

मूलम्

English

(The sacrificer) should perform the Catuḥstoma Agniṣṭoma in this very bright half of the month before his downfall and for pacification.

१४ इन्द्रस्तुत्

विश्वास-प्रस्तुतिः

इन्द्र स्तुता यक्ष्यमाणो भवति

मूलम्

इन्द्र स्तुता यक्ष्यमाणो भवति

English

One proposes to perform the Indrastut sacrifice.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्य सर्वमेव समानं पुरोरुच एवान्यास्

मूलम्

तस्य सर्वमेव समानं पुरोरुच एवान्यास्

English

The entire procedure is similar; only the Purorucs are different.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तिष्ठा हरी कस्य वृषा सुते सचेत्यैन्द्र वायवस्येन्द्रं वयं महाधन इति मैत्रावरुणस्य

मूलम्

English

Those for Aindravāyava draught are: “O Indra, do thou manage the two horses being yoked to the chariot. Do thou come to us like Vāyu to the mares. Coming towards us, do thou consume the Soma. We shall give oblation for thy exhileration. At whose pressing the mighty Vr̥tra-killer is roaring for consuming Soma like the strong (Vāyu) accompanied by mares?”³⁸ That of the draught for Mitra-Varuṇa is: “We invoke Indra wielding thunderbolt in fights in both the sacrifices - involving big requisites and also small requisites.”³⁸

विश्वास-प्रस्तुतिः

द्विता यो वृत्रहन्तम इत्याश्विनस्य

मूलम्

द्विता यो वृत्रहन्तम इत्याश्विनस्य

English

That of the draught for the Aśvins is: “The twofold Vṛtra-killer Indra possessing a hundred powers coming to us with his horses has obtained Soma.”

विश्वास-प्रस्तुतिः

स सूर आजनयञ्ज्योतिरिन्द्र मुत त्यदाश्वश्वियमिति शुक्रामन्थिनोर्भरेष्विन्द्र मित्याग्रयणस्य

मूलम्

English

Those of the Śukra and Manthin draughts are: “May that sun generating lustre moving forward and fast as rock come to Indra by this prayer. Doing favour through the order to the strong ones by reason of their prayers, wielding the bolt has scattered away the enemies. O Indra, do thou grant us that power consisting of swift horses which shone among the subjects of Nahuṣa.”³⁹ That of the draught for the Āgrayaṇa vesselis: “We invoke Indra who is easily approachable in the battles; also the divine beings relieving from sin and doing good deeds. we also invoke-Agni, Mitra, Varuṇa and Bhaga for gift; also Dyāvāpṛthivi and Maruts for safety.”⁴⁰

विश्वास-प्रस्तुतिः

नित्योक्थ्यस्य

मूलम्

नित्योक्थ्यस्य

English

That for the Ukthya is the normal one.⁴¹

विश्वास-प्रस्तुतिः

नियुनक्ति ध्रुवस्य

मूलम्

नियुनक्ति ध्रुवस्य

English

He employs a suitable one for the Dhruva.

विश्वास-प्रस्तुतिः

महि क्षेत्रं पुरुश्चन्द्र मित्यैन्द्रा ग्नस्योरुं नो लोकमनुनेषि विद्वानिति वैश्वदेवस्य

मूलम्

English

That of the draught for Indra-Agni is: “Indra the wise impelled towards his friends a big residence, gladdening wealth and a chariot. Shining he created together with men the sun, the dawn, the wind and the fire.”⁴⁰ That of the draught for Viśve Devas is: “O Indra, do thou the wise lead us towards the wide region, heavenly light, safety and welfare. We resort to the noble protecting big arms of thee elderly.”⁴⁰

विश्वास-प्रस्तुतिः

नित्या मरुत्वतीयानां नित्या माहेन्द्र स्या नो विश्वाभिरूतिभिः कदाचन स्तरीरसीन्द्रा य गाव आशिरमिति तिस्र आदित्यस्य ग्रहस्येमां ते धियमिति सावित्रस्य

मूलम्

English

Those for the Marutvatīya draught are the normal ones. Those for the draught for Mahendra are the normal ones. The three for the draught for Ādityas are: “O Indra having tawny horses, do thou, gladdened and enjoying our prayer, come to us with all favours, O good-jawed, driving away the enemies with heavy attacks and providing us with manly strength.-The cows yielded sweet boiled milk to Indra wielding his thunderbolt, which Indra received in the sacrifice.-O Indra wielding the thunderbolt, those thy milch-cows, bright ones, moving in numbers, agreeable to all, often humming every day and full of milk making sound at milking have come to us.”⁴² That of the draught for Savitris: “O Indra, I offer this great praise to thee the great. Let my intellect be engaged in thy prayer which exposes thy achievements. May the gods support by their strength Indra the powerful in his functining and direction.”⁴³

विश्वास-प्रस्तुतिः

नियुनक्ति पात्नीवतसय

मूलम्

नियुनक्ति पात्नीवतसय

English

He employs a suitable Puroruc for the Pātnīvata draught.

विश्वास-प्रस्तुतिः

नित्या हारियोजनस्य

मूलम्

नित्या हारियोजनस्य

English

That of the Hariyojana draught is the normal one.

विश्वास-प्रस्तुतिः

स एष पञ्चदश इन्द्र स्तुदिन्द्रि यकामस्य

मूलम्

स एष पञ्चदश इन्द्र स्तुदिन्द्रि यकामस्य

English

This Pañcadaśa Indrastut sacrifice is prescribed for one desiring power.

विश्वास-प्रस्तुतिः

यो वा ज्येष्ठबन्धुरपभूतः स्यात्स एतेन यज्ञक्रतुना यजेताश्नुते हैव ज्येष्ठताम् १४

मूलम्

English

The eldest brother who has become deficient should perform this sacrifice. He thereby enjoys the seniority.

१५ अप्तोर्याम

विश्वास-प्रस्तुतिः

अप्तोर्यामेण यक्ष्यमाणो भवति

मूलम्

अप्तोर्यामेण यक्ष्यमाणो भवति

English

One prosposes to perform the Aptoryāma.

विश्वास-प्रस्तुतिः

दीक्षते

मूलम्

दीक्षते

English

He gets initiated.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्यापरिमिता दीक्षा द्वादशोपसदस्

मूलम्

तस्यापरिमिता दीक्षा द्वादशोपसदस्

English

For him there is a larger number of Dikșâ-days and twelve Upasad-days.

विश्वास-प्रस्तुतिः

त्रिवृद्बहिष्पवमानः पञ्चदशँहोतुराज्यँसप्तदशं मैत्रावरुणस्यैकविँशं ब्राह्मणाच्छँसिनस्त्रिणवमच्छावाकस्य

मूलम्

English

the Bahiṣpavamāna Stotra is Trivṛt, the Ājyastotra relating to the Hotr̥’s Ājyaśastra is Pañcadaśa, that relating to Maitrā Varuṇa’s Śāstra is Saptadaśa, that relating to the Brāhmaṇācchaṁsin’s is Ekaviṁśa and that relating to the Acchāvāka’s is Triņava.

विश्वास-प्रस्तुतिः

त्रयस्त्रिँशो माध्यन्दिनः पवमानश्चतुर्विँशँहोतुः पृष्ठँरथन्तरं च वैराजं च सामनी अन्यतरेणान्यतरत्परिष्टुवन्ति

मूलम्

English

The Madhyamdina-pavamāna Stotra has Trayastriṁśa Stoma. The Stotra relating to the Hotr̥’s Pr̥ṣṭha is Caturviṁśa. There are the Rathantara and Vairāja Sāmans; one is covered in chanting by the other.

विश्वास-प्रस्तुतिः

चतुश्चत्वारिँशं मैत्रावरुणस्य वामदेव्यं च शक्वरं च सामनी अन्यतरेणान्यतरत्परिष्टुवन्त्यष्टाचत्वारिँ शं ब्राह्मणाच्छँसिनो नौधसं च वैरूपं च सामनी अन्यतरेणान्यतरत्परिष्टुवन्त्येकविँ शमच्छावाकस्य कालेयं च रैवतं च सामनी अन्यतरेणान्यतरत्परिष्टुवन्ति

मूलम्

English

That relating to the Maitrāvaruṇa’s Śāstra has Catuścatvāriṁśa Stoma. There are Vāmadevya and Śākvara Śāmans; one is covered in chanting by the other. That relating to Brāhmaṇācchaṁśin’s Śāstra has Aṣṭācatvāriṁśa Stoma. There are the Naudhasa and Vairūpa Sāmans; one is covered in chanting by the other. That relating to Acchāvāka’s Śāstra has Ekaviṁśa Stoma. There are Kaleya and Raivata Sāmans; one is covered in chanting by the other.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तमेतमष्टापृष्ठ इति छन्दोगा आचक्षते

मूलम्

तमेतमष्टापृष्ठ इति छन्दोगा आचक्षते

English

The Chandogas call this sacrifice as Aṣṭāpṛstha.

विश्वास-प्रस्तुतिः

त्रिणव आर्भवः पवमानस्त्रयस्त्रिँशमग्निष्टोमसामैकविँशान्युक्थ्यानि सषोडशिकानि पञ्चदशानीतराणि त्रिवृद्रा थन्तरः सन्धिस्

मूलम्

English

The Ārbhavapavamāna stotra is Triṇava. The Agniṣṭoma Sāman is Trayastriṁśa. The Ukthastotras together with the Sodašistotra have Ekaviṁśa Stoma. Other Stotras have Pañcadaśa Stoma. Rāthantara Saṁdhistotra is Trivṛt.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तत्क्षुद्रा ःपशवोऽतिशेदुः

मूलम्

तत्क्षुद्रा ःपशवोऽतिशेदुः

English

The poor animals fled away.

विश्वास-प्रस्तुतिः

सोमो वा एतदतिरिच्यमान इयाय

मूलम्

सोमो वा एतदतिरिच्यमान इयाय

English

Soma went surpassing (all gods).

विश्वास-प्रस्तुतिः

ते देवा अब्रुवन्नप्तोर्वा अयमत्यरेचि तस्य को याम इति

मूलम्

ते देवा अब्रुवन्नप्तोर्वा अयमत्यरेचि तस्य को याम इति

English

The gods said, “He surpassed Aptu; how to control him ?” This is why Aptoryama is so called.⁴⁴

विश्वास-प्रस्तुतिः

तदप्तोर्यामस्याप्तोर्यामत्वं तस्मा एतान्यतिरिक्तस्त्रोत्राण्यवकल्पयां चक्रुस्त्रिवृद्धोतुर्जराबोधीयं पञ्चदशं मैत्रावरुणस्य सौहविषँ सप्तदशं ब्राह्मणाच्छँसिन उद्वँशीयमेकविँशमच्छावाकस्य वारवन्तीयं तदु वा आहुर्यदच्छावाकचमसमनु यज्ञः सन्तिष्ठेतान्तं यज्ञं गमयेदथो हान्तं यजमानो गामुकः स्याधोत्र एव स्तुवीरन्होतानुशँ स्यात्तथा मध्यतो यज्ञः समाधीयत इति

मूलम्

English

They prescribed for it additional Stotras: the Trivṛt Jarābodhiya Sāman pertaining to the Hotr̥’s Śāstra; the Sauhaviṣa Sāman with Pañcadaśa Stoma pertaining to the Maitravaruṇa’s Śāstra; Udvaṁśīya Sāman with Saptadaśa Stoma pertaining to the Brāhmaṇācchaṁsin’s Śāstra, and the Vāravantīya Sāman with Ekaviṁśa Stoma pertaining to the Acchāvāka’s Śāstra. It is said if the sacrifice is concluded following the offering of the Acchāvāka’s goblet, the sacrifice would come to an end. Consequently the sacrifice would meet with end. Therefore the chanters should chant with reference to the Hotr̥. The Hotr̥ should then recite his Śāstra. Thereby the sacrifice would reach the centre.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तदु वा आहुः सर्वाण्येवाश्विनानि स्तुतशस्त्राणि स्युर्यद्ध किञ्च रात्रिमुपातिरिच्यते सर्वं तदाश्विनमिति न्वेकम्

मूलम्

English

They say, all (excessive) Stotras and Śastras should be addressed to Aśvins. Whatever surpasses the night, all that belongs to Aśvins. This is one view.

विश्वास-प्रस्तुतिः

अथापरं त्रिवृत्पञ्चदशँसप्तदशमेकविँशम्

मूलम्

अथापरं त्रिवृत्पञ्चदशँसप्तदशमेकविँशम्

English

Another view is: the Stotras have respectively the Trivṛt, Pañcadaśa, Saptadaśa and Ekaviṁśa Stomas.

विश्वास-प्रस्तुतिः

अथैतेषां देवता अग्निरिन्द्रो विश्वे देवा विष्णुरिति १५

मूलम्

अथैतेषां देवता अग्निरिन्द्रो विश्वे देवा विष्णुरिति १५

English

Their deities respectively are Agni, Indra, Viśve Devas and Viṣṇu.

१६ मृत्युसवः

विश्वास-प्रस्तुतिः

मृत्युसवेन यक्ष्यमाणो भवति

मूलम्

मृत्युसवेन यक्ष्यमाणो भवति

English

One who is going to perform the Mṛtyusava

विश्वास-प्रस्तुतिः

स उपकल्पयते शार्दूलचर्म सुवर्णरजतौ च रुक्मौ वैयाघ्र्यावुपानहौ चार्मपक्ष्यावुपानहौ वृष्णिवाससं च क्षौमं च तिसृधन्वमासन्दीँसाधीवासं दुन्दुभिं विमितमौदुम्बरं द्रो णं चतुःस्रक्ति चतुष्टयीरपो दिग्भ्यः सम्भृताः शतं च रथं चैतेनोपकॢप्तेन चित्रामायतीमुपरमत्यथ चित्रयेति पूर्वाग्निमन्ववस्यत्युत्तपनीयँ शालीनोऽन्वाहार्यपचनमाहिताग्निरथान्वारब्धे यजमाने जुहोति व्याघ्रोऽयमग्नौ चरति प्रविष्ट इति षट्स्रुवाहुतीरथ यजमानायतने शार्दूलचर्म प्राचीनग्रीवमुत्तरलोमोपस्तृणाति यत्ते शिल्पं कश्यप रोचनावदिन्द्रि यावत्पुष्कलं चित्रभानु । यस्मिन्त्सूर्या अर्पिताः सप्त साकं तस्मिन्राजानमधिविश्रयेममित्यथ वैयाघ्र्यावुपानहावुपमुञ्चते द्यौरसीति दक्षिणे पादे पृथिव्यसीत्युत्तरेऽथ दक्षिणं जान्वाच्याभिसर्पति व्याघ्रो वैयाघ्रेऽधि विश्रयस्व दिशो महीः । विशस्त्वा सर्वा वाञ्छन्तु मा त्वद्रा ष्ट्रमधि भ्राशदित्यथास्मै धनुः प्रयच्छति यथा राजसूये तथा

मूलम्

English

procures a tiger’s skin, gold and silver sheets, footwear of tiger’s skin, footwear with covering of leather, a garment made of the wool of a ram, a piece of linen, a bow with three arrows, a stool with acovercloth, a drum, a square hut, a four-cornered trough of Ficus glomerata, four kinds of water procured from the (four) quarters, a pan and a chariot. With these materials procurd, he awaits the appearance of the Citra constellation. Finding that today (the sun will be in conjunction with the Citra constellation, the Adhvaryu takes resort at the eastern (i.e. Āhavanīya) fire; one who usually stays at his residence at the fire generated by burning grass on hot potsherds, and one who has set up the sacred fires, at the Anvāhāryapacana fire. While the sacrificer has maintained contact, he offers six spoonfuls respectively with the verses, “This tiger-like (sacri- ficer) moves freely having entered into fire. A son of the Rṣis, may he be guardian of evils. O Agni, I offer to thee together with obeisance. Let us not fail the fate of gods. O god, do thou grant height and extension to this impelling guardian. O Savitr̥, do thou grant us abundant cattle every day in this sacrifice. (The king) who has come into being moves on while being entered into the beings. He has become the lord of creatures. In the event of his downfall, the Rajasuya rite is observed. Let that king approve of the kingdom. -The marvels with which Prajāpati strengthened this extensive earth; with which he decorated the heaven; with which he covered the multiformed speech, do thou O Agni, unite this (sacrifice) with the strength (characterising those marvels).-The rays with which the sun shines, with which the sun is seen, as having variegated rays, with which ample ones, he covered the speech, do thou O Agni, unite this (sacrifice) with the strength (characterising those rays).—May this king enlighten the five tribes by his power. Surrounded by the subjects, may he be the uppermost like Indra. May he possess ample wealth with shining light. May he fill the heaven, earth and midregion.”⁴⁵

विश्वास-प्रस्तुतिः

तद्यजमानं प्राञ्चमुपवेश्य सुवर्णरजताभ्याँरुक्माभ्यां पर्युपास्यौदुम्बरे द्रो णे चतुष्टयीरपः समवनीयाभिषिञ्चति १६

मूलम्

English

He spreads on the sacrificer’s seat the tiger-skin with its neck towards the east and with the hairy part upwards, with the verse, “O Kasyapa sun, that marvel of thine, shining, powerful, ample and variegated lustre, in which are deposited the seven suns together, do thou furnish this king with it.”⁴⁶ The sacrificer wears the footwear of tiger’s skin with the formulas, “Thou art heaven,”⁴⁷ on the right foot, and with the formula, “Thou art earth “⁴⁷ on the left foot. He then bends the right knee and moves (on the tiger’s skin) with the verse, “(O king), do thou, a tiger, (sitting) upon the tiger’s skin resort to the extensive quarters. May all the subjects desiré thee; let not the kingdom vanish from thee.”⁴⁷ The Adhvaryu gives him the bow as in the Rājasūya.⁴⁸ He seats the sacrificer facing east, covers him (below and above) with the silver and gold sheets, collects together in the trough of Ficus glomerata the four kinds of water, and sprinkles him.

१७

विश्वास-प्रस्तुतिः

या दिव्या आपः पयसा सम्बभूवुर्या अन्तरिक्ष उत पार्थिवीर्याः । तासां त्वा सर्वासाँरुचाभिषिञ्चामि वर्चसा ॥

मूलम्

English

(With the verses) “I sprinkle thee with the lustre and strength of all those divine waters which are created together with milk, those belonging to the midregon and those belonging to the earth.

विश्वास-प्रस्तुतिः

अभि त्वा वर्चसासिचं दिव्येन पयसा सह । यथासा राष्ट्रवर्धनस्तथा त्वा सविता करत्॥

मूलम्

English

I have sprinkled thee with the strength of divine water together with milk. May the Savitr̥ fashion thee s that thou mayest promote the kingdom.

विश्वास-प्रस्तुतिः

इन्द्रं विश्वा अवीवृधन्समुद्र व्यचसं गिरः । रथीतमँरथीनाम्वाजानां सत्पतिं पतिम्॥

मूलम्

English

All praises have promoted Indra as expansive as the ocean; the best of the charioteers and the supreme lord of food.

विश्वास-प्रस्तुतिः

वसवस्त्वा पुरस्तादभिषिञ्चन्तु गायत्रेण छन्दसेति पुरस्तादेता एव तिस्रोऽनुद्रुत्य रुद्रा स्त्वा दक्षिणतोऽभिषिञ्चन्तु त्रैष्टुभेन छन्दसेति दक्षिणत एता एव तिस्रोऽनुद्रुत्यादित्यास्त्वा पश्चादभिषिञ्चन्तु जागतेन छन्दसेति पश्चादेता एव तिस्रोऽनुद्रुत्य विश्वे त्वा देवा उत्तरतोऽभिषिञ्चन्त्वानुष्टुभेन छन्दसेत्युत्तरत एता एव तिस्रोऽनुद्रुत्य बृहस्पतिस्त्वोपरिष्टादभिषिञ्चतु पाङ्क्तेन छन्दसेत्युपरिष्टादथास्योर ऊर्ध्वमुन्मृज्यतेऽरुणं त्वा वृकमुग्रं स्वजङ्करमित्यथास्य बाहू अनुमार्ष्टि प्र बाहवा सिसृतं जीवसे न इत्यथैनावुपावहरतीन्द्र स्य ते वीर्यकृतो बाहू उपावहरामीत्यत्रास्मै धनुः प्रयच्छति यदि पुरस्तादप्रत्तं भवति

मूलम्

English

May the Vasus sprinkle thee in front with the Gāyatrī metre.” With these he sprinkles towards the east. Towards the south with the same three verses and with the formula, “May Rudra sprinkle thee towards the south with the Triṣṭubh metre.”⁴⁹ Towards the west with the same three verses and with the formula, “May the Ādityas sprinkle thee towards the west with the Jagatī metre.”⁴⁹ Towards the north with the same three verses and with the formula, “May the Viśve Devas sprinkle thee towards the north with the Anuṣṭubh metre.”⁴⁹ From above with the same three verses and with the formula, “May Br̥haspati sprinkle thee above with the Paṅkti metre.”⁴⁹ The Adhvaryu wipes up his (sacrificer’s) bosom with the verse, “Maywe invoke thee O king, the ruddy, the tearer, causing tumult in the battle, shining over and above the lustre of the Maruts, resembling the sun, the wealthy, victorious, and being very often invoked in lauds like Indra.”⁵⁰ He wipes along his arms with the verse, “O Arms, do you be stretched for our life. Besprinkle our pasture with water. O young ones, make us known to the people. O Mitra-Varuṇa, do you listen to our call.” He lowers down his arms with the formula, “I lower down the arms of thee the brave one.” At this stage he hands over the bow to him if it was not previously given.

विश्वास-प्रस्तुतिः

समुन्मृष्टे समुत्क्रोशन्तीति समानमा मुखस्य विमार्जनाद्

मूलम्

समुन्मृष्टे समुत्क्रोशन्तीति समानमा मुखस्य विमार्जनाद्

English

“While the sacrificer is being wiped up, all cry out."-This procedure is similar upto the wiping of the face.

विश्वास-प्रस्तुतिः

उत्तरत एतद्धूपायितँशतं तिष्ठति रथश्च

मूलम्

उत्तरत एतद्धूपायितँशतं तिष्ठति रथश्च

English

The fumigating pan and the chariot stand to the north.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तदभिप्रैत्यभिप्रेहि वीरयस्वोग्रश्चेत्ता सपत्नहा । आतिष्ठ वृत्रहन्तमस्तुभ्यं देवा अधिब्रवन्नित्यथ रथस्य पक्षसी सम्मृशत्यङ्कौ न्यङ्कावभितो रथं यौ ध्वान्तं वाताग्रमनु सञ्चरन्तौ । दूरेहेतिरिन्द्रि यावान्पतत्री ते नोऽग्नयः पप्रयः पारयन्त्वित्यथ रथमुपतिष्ठते नमस्त ऋषे गदेत्यथ रश्मीनादत्त एवा ब्रह्मन्तवेदस्तु तिष्ठा रथे अधि यद्वज्रहस्तः । आ रश्मीन्देव युवसे स्वश्व इति

मूलम्

English

He goes towards it with the verse, “(O sacrificer) do thou approach, the harsh, the wise, killer of enemy. Killing the enemies, do thou ascend the chariot. May the gods praise thee.” He touches the sides of the chariot with the verse, “The two signs, the two specific signs on both sides of the chariot which move along the gushing wind and the bountiful fires-the one throwig the dart at a distance, the powerful, and the winged one, may they lead us across.”⁵¹ He prays to the chariot with the formula, “Obeisance to thee O R̥ṣi, speak on. We wait upon thee for safety, for food. O supreme R̥ṣi, let n injuries come to us.”⁵¹ He catches hold of the reins with the verse, “O Brahman, let it be in thy control. With thunderbolt in hand, do thou climb up the chariot. O god, with swift horses, do thou hold the reins.”⁵²

विश्वास-प्रस्तुतिः

रथमातिष्ठत्यातिष्ठ वृत्रहन्रथमातिष्ठन्तं पर्यनु त्वेन्द्रो मदत्विन्द्रं विश्वा अवीवृधन्नित्यातोऽत्र धनुरधिज्यं कुरुते परि मा सेन्या घोषास्तन्मेऽनुमतिरनुमन्यतामिति द्वाभ्याम्

मूलम्

English

The sacrificer ascends the chariot with the verses, “Do thou ascend the chariot. All (gods) adorned (the sacrificer…).—May Indra continue to rejoice after thee…—-May Mitra-Varuṇa continue to help thee…⁵³ -All praises have promoted Indra…⁵⁴ He stretches the bow-string with the two verses, “May the noises of the bow-strings of the (hostile) army trying to attack me spare me. May (the cattle) standing by the pegs and swelling come to me the lord of cattle.-May Anumati, gooddess earth, father heaven, the Soma-pressing stones which are beneficent, give me consent. O blessed Aśvins, do you listen to my prayer.”⁵⁵

विश्वास-प्रस्तुतिः

अथैतच्छतं त्रिः प्रदक्षिणं परियाय पुरस्कृत्यायात्यत्रास्मै प्रत्यवरोहणत आसन्दीं निदधाति

मूलम्

English

The Adhvaryu moves around the pan thrice by the right and proceeds holding it in front.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तां तथा प्रत्यवरोहति यथा राजसूये तथा १७

मूलम्

तां तथा प्रत्यवरोहति यथा राजसूये तथा १७

English

He keeps a wooden stool for climbing down. The sacrificer climbs down upon it as in Rājasūya.⁵⁶

१८

विश्वास-प्रस्तुतिः

यावदेवात्राध्वर्युश्चेष्टति तावदेष प्रतिप्रस्थाता वारुणेन शृतेनोपरमति

मूलम्

यावदेवात्राध्वर्युश्चेष्टति तावदेष प्रतिप्रस्थाता वारुणेन शृतेनोपरमति

English

While the Adhvaryu is engaged in his duties, the Pratiprasthātr̥ cooks the rice for Varuṇa and stops.

विश्वास-प्रस्तुतिः

वारुणस्य वारुण्यौ भवतः स्विष्टकृतः स्विष्टवत्यवत्रास्मा एतच्छतं ददात्यथैनं विमितेनाभिविघ्नन्ति

मूलम्

English

For the offering to Varuṇa the puronuvākyā-yājyā are those addressed to Varuṇa; those for the Sviṣṭakr̥t offering are those addressed to Sviṣṭakṛt Agni. At this stage the sacrificer gives the pan to the Adhvaryu. He is covered with a square shed.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्योत्तरार्धे दुन्दुभिमासञ्जयति

मूलम्

तस्योत्तरार्धे दुन्दुभिमासञ्जयति

English

In the northern half of the shed the drum is hung.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तमस्तंयात्यादित्य आघ्नन्त्यथैनँसँशास्ति यजमान वाचं यच्छ राष्ट्रे च जागृहीति

मूलम्

English

It is beaten after sunset. Then he gives direction to the sacrificer, “O sacrificer, do thou restrain speech, be alert about the kingdom.”

विश्वास-प्रस्तुतिः

सोऽत ऊर्ध्वं वाचंयमो भवति

मूलम्

सोऽत ऊर्ध्वं वाचंयमो भवति

English

Hereafter the sacrificer restrains speech.

विश्वास-प्रस्तुतिः

स यत्किञ्च व्याहरति ददामीत्येव व्याहरत्युपसङ्गच्छन्त एनमेते राजगृहाः सूतग्रामण्यः क्षत्रसङ्ग्रहीतारः कारुविशा इति

मूलम्

English

If ever he utters, he only says, “I give away.” The royal relatives, charioteers and village-chiefs, chamberlains and collectors of taxes, craftsmen and settlers approach him.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तेभ्यः पष्ठौहीं वेहतं ददाति

मूलम्

तेभ्यः पष्ठौहीं वेहतं ददाति

English

He gives them away a one-year old cow.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तां ते पचमाना रमयन्तो जागरयन्त आसतेऽथाध्वर्युरपररात्र आद्रुत्य चतुष्टयीनामपां प्ररेके मन्थमुपमथ्यावघ्राय वानवघ्राय वा प्रयच्छति

मूलम्

English

They cook it and keep on enjoying and keeping awake. The Adhvaryu hastens up in the latter half of the night, churns flour of parched barley in the remnants of the four kinds of water and hands it over to the sacrificer after having or not having smelt it.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तँस भक्षयति तूष्णीम्

मूलम्

तँस भक्षयति तूष्णीम्

English

He consumes it silently.

विश्वास-प्रस्तुतिः

अथैनं नवनीतेनाभ्यनक्त्येना व्याघ्रं परिषस्वजाना इत्यथादित्यमुद्यन्तमुपतिष्ठत उदसावेतु सूर्य उदिदं मामकं वचः । उदिहि देव सूर्य सह वग्नुना मम । अहं वाचो विवाचनम्मयि वागस्तु धर्णसिरिति

मूलम्

English

He besmears him with butter with the verse, “(The priests) clasping the tiger (i.e. the sacrificer) with this (butter) gratify the lion (i.e. the sacrificer) for great fortune. Him, to be easily called upon, standing like an ocean (i.e. drenched one), they cleanse like an elephant plying in water.”⁵⁷ He prays to the rising sun with the verse, “May the sun rise; may my speech rise; O god Sūrya, do thou come up at my utterance. May I attain diverse utterance of speech; let the speech be stabilised in me.”⁵⁴

विश्वास-प्रस्तुतिः

राजगृहान्विप्रव्रजतोऽनुमन्त्रयते यन्तु नदयो वर्षन्तु पर्जन्याः सुपिप्पला ओषधयो भवन्तु । अन्नवतामोदनवतामामिक्षवतामेषाँराजा भूयासमिति १८

मूलम्

English

He recites over the persons diversely returning to the royal residence the formula, “Let the rivers flow, let the clouds rain, let the plants be full of crops. May I be the king of the people having ample food-stuff and grains and milk-products.”⁵⁷

१९

विश्वास-प्रस्तुतिः

अत्रैतद्द्वादशाहं व्रतं चरति

मूलम्

अत्रैतद्द्वादशाहं व्रतं चरति

English

At this stage he observes the twelve days’ vow.

विश्वास-प्रस्तुतिः

स यदि प्राङ्वोदङ्वोच्चरति चार्मपक्षीभ्यां क्षौमं वसानोऽथ यदि दक्षिणतः पश्चाद्वा वैयाघ्रीभ्यां वृष्णिवाससं वसानोऽथ द्वादशसु व्युष्टासु द्वे स्रुवाहुती जुहोति ये केशिनो नर्त इति द्वाभ्याम्

मूलम्

English

If he has to go towards the east or towards the north, he should do so wearing a linen piece of cloth and with footwear having sides of leather. If to the south or west, wearing a piece of cloth made of ewe’s wool and wearing footwear of tiger’s skin. When twelve days have passed, the Adhvaryu offers two spoonfuls with the verses, “The Kesins who first sat for the sacrificial session, provided by whom this world shines, to them I offer ample clarified butter. O Keśins, do you grant him prosperity and strength. The end of Tapas is not possible without prayer. The consecration has two designations-Vaśinī and Ugrā. (At the conclusion of the vow) the hairs grow and become sprouted. The prayer itself governs the shaving.”⁵⁸

विश्वास-प्रस्तुतिः

अथ प्रोष्ठमारोहत्यारोह प्रोष्ठं विषहस्व शत्रूनित्यथास्य शिरः प्रमन्दयति यत्सीमन्तं कङ्कतस्ते लिलेखेत्यथास्य केशान्वपति येनावपत्सविता क्षुरेणेति

मूलम्

English

The sacrificer sits on the bench with the verse, “Do thou sit upon the bench, assail the enemies. The (twofold) vow-Vaśinī and Ugrā is released. Do thou give away Dakṣiṇa to the priest; enjoy long life. Be released from Varuṇa’s bond.”⁵⁸ He softens his head with the verse, ““The quill of a porcupine drew the line of hair. The razor while shaving spared the hairy portion. O Aŝvins, do you deposit this form among women. Furnish (the sacrificer) with manly valour.”⁵⁹ He shaves his hair with the verse, “The razor with which Savitr̥ the wise shaved king Soma and Varuṇa, with that razor, O priests, do you shave (the sacrificer’s) head, and unite him with strength, wealth and vigour.”⁶⁰

विश्वास-प्रस्तुतिः

प्रवपतोऽनुमन्त्रयते मा ते केशाननुगाद्वर्च एतदित्यथैनान्समुच्चित्य दर्भस्तब्मे निदधाति तेभ्यो निधानं बहुधा व्यैच्छन्नित्यथैनमुष्णोदकेनाप्लावयति बलं ते बाहुवोः सविता दधात्विति

मूलम्

English

He recites over him the verse, “O king, let not thy vigour go away after hair. May Dhātr̥ accomplish it. May Indra, Br̥haspati and Savitr̥ grant thee vigour.”⁶⁰ He collects the hair and keeps it on a bunch of Darbha-grass with the verse, “The priests conceived various places for the hair-between the heaven and earth, in water and in the celetial world. O priests, do you deposit (the hair) upon the bunch of Darbha-grass produced by might and unite him with masculine vigour.”[^2-1997] He bathes him with hot water with the verse, “May Savitr̥ put strength in they arms. May Soma anoint thee with milk and ghee. O Aśvins, do you place this (beautiful) form within (his) wives. Do you unite him with masculine vigour.”[^2-1997]

विश्वास-प्रस्तुतिः

तेन हैतेन मृत्युरीजे प्रजानामैश्वर्यमाधिपत्यँराज्यं परीयामिति

मूलम्

तेन हैतेन मृत्युरीजे प्रजानामैश्वर्यमाधिपत्यँराज्यं परीयामिति

English

Mṛtyu performed this sacrifice with the desire, “May I attain supremacy, lordship and kingdom over the people.”

विश्वास-प्रस्तुतिः

ततो वै स प्रजानामैश्वर्यमाधिपत्यँराज्यं पर्यैद्यः कामयेत समानानामैश्वर्यमाधिपत्यँराज्यं परीयामिति स एतेन यज्ञक्रतुना यजेत

मूलम्

English

Thereby he attained supremacy, lordship and kingdom over the people. One who desires, “May I attain supremacy, lordship and kingdom over the people among the equals, performs this sacrifice.

विश्वास-प्रस्तुतिः

समानानामैश्वर्यमाधिपत्यँराज्यं पर्येत्यथ हैतेन सुरथः शैव्य ईज आतिष्ठ्यं परमतामियामिति

मूलम्

English

He thereby attains supremacy, lordship and kingdom over the people. Suratha son of Sibi performed this sacrifice thinking “May I attain superiority and lordship.”

विश्वास-प्रस्तुतिः

ततो वै स आतिष्ठ्यं परमतामैद्यः कामयेतातिष्ठ्यं परमतामियामिति स एतेन यज्ञक्रतुना यजेतातिष्ठ्यँहैव परमतामेति १९

मूलम्

English

Thereby he attained superiority and lordship. One who desires “May I attain superiorityand lordship” should perform this sacrifice. He attains superiority and lordship.

२० सद्यस्करी

विश्वास-प्रस्तुतिः

सद्यस्क्रिया यक्ष्यमाणो भवति

मूलम्

सद्यस्क्रिया यक्ष्यमाणो भवति

English

One proposes to perform the Sadyaskrī sacrifice.

विश्वास-प्रस्तुतिः

स यूप्यं च वृक्षं छेदयति लाङ्गल्यं चेषां यूप्यस्य कारयति लाङ्गलं लाङ्गल्यस्य

मूलम्

English

He causes a tree to be cut suitable for sacrificial post and another one a plough. He causes a shaft to be prepared out of the tree for sacrificial post and the ploughshare to be prepared out of the tree for plough.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तौ सँहत्य भुञ्जते वा नि वा दधत्यथास्यैतत्पुरस्तादेव जुष्टे देवयजने वेदिसम्मितं विमितं कारितं भवति

मूलम्

English

The two (shaft and plough-share) are joined together or kept as they are. An area equal to the Mahāvedi is already got measured in the selected sacrificial place.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तदेतेन लाङ्गलेन परिहर्यं क्रषयति

मूलम्

तदेतेन लाङ्गलेन परिहर्यं क्रषयति

English

He causes it to be ploughed around by means of this plough.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्मिञ्जघन्यवाप्यान्यवान्वापयित्वा परिघातयत्यथास्यैते रथा उपकॢप्ता भवन्ति चतुर्युक्प्रष्टिवाही द्वियोग स्थूरिरिति

मूलम्

English

He causes to sow therein barley to be sowed ending westwards, and causes it to be trampled. His chariots are procured: one with four horses, the second with three horses, the third with two horses and the fourth with one horse.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तेषु काल एव दधिविनालानासञ्जयन्ति

मूलम्

तेषु काल एव दधिविनालानासञ्जयन्ति

English

Pitchers full of curds are hung upon them at the proper time.

विश्वास-प्रस्तुतिः

स ग्रीष्मस्य जघन्याहःसु प्रजहितेषु यवेष्वृत्विजः पदेनाह्वापयतीष्ट्या वा मा याजयिष्यथ भक्तं वा वः कारयिष्यामीति

मूलम्

English

In the concluding days of summer when the grains of barley have come out, he causes the priests to be addressed with the words, “Do you cause an Iṣṭi to be performed by me, I shall arrange to serve you with cooked grains.”

विश्वास-प्रस्तुतिः

तेषूपसमेतेषु काल एव प्रातरग्निहोत्रं जुहोत्युपसङ्गच्छन्त एनमेत ऋत्विजोऽथैनानाह सद्यस्क्रिया मा याजयतेति

मूलम्

English

After they have arrived, he offers the morning Agnihotra at the proper time. The priests gather by his side. He says to them, “Do you help me in performing the Sadyaskrī sacrifice.”

विश्वास-प्रस्तुतिः

तं तथेतीतरे प्रत्याहुस्

मूलम्

तं तथेतीतरे प्रत्याहुस्

English

“All right” they say.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्मै तदानीमेव सद्यस्कायाँर्शालां कुर्वन्ति

मूलम्

तस्मै तदानीमेव सद्यस्कायाँर्शालां कुर्वन्ति

English

They prepare for him the shed for the Sadyaskrī sacrifice.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तं तदानीमेव तीर्थादानीय पवयित्वा दीक्षणीयामिष्टिं निर्वपति

मूलम्

तं तदानीमेव तीर्थादानीय पवयित्वा दीक्षणीयामिष्टिं निर्वपति

English

Having brought the sacrificer from the pond at once, having purified him, he performs the Dīkṣṇīyeṣṭī.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्याँसँस्थितायां मुष्टी चैव न करोति वाचं च न यच्छति

मूलम्

तस्याँसँस्थितायां मुष्टी चैव न करोति वाचं च न यच्छति

English

At its conclusion the sacrificer does not close his fists nor does he restrain speech.

विश्वास-प्रस्तुतिः

निदधत्यस्मा एतद्धविरुच्छिष्टं व्रतभाजनम्

मूलम्

निदधत्यस्मा एतद्धविरुच्छिष्टं व्रतभाजनम्

English

They retain for him the remnants of oblation as Vrata-food.

विश्वास-प्रस्तुतिः

अथ प्रायणीयामिष्टिं निर्वपति

मूलम्

अथ प्रायणीयामिष्टिं निर्वपति

English

He pours out grains for the Prāyaṇīyeṣṭī.

विश्वास-प्रस्तुतिः

हविष्कृता वाचं विसृजतेऽत्रास्मा एतद्धविरुच्छिष्टं प्रयच्छन्ति व्रतभाजनमेतत्

मूलम्

English

The sacrificer releases speech at the call to the preparer of the oblation-material. The remnants of the oblation are given to him as food.

विश्वास-प्रस्तुतिः

प्रसूता एवैते रथा आजिं धावन्ति

मूलम्

प्रसूता एवैते रथा आजिं धावन्ति

English

The chariots run the race at his impulse.

विश्वास-प्रस्तुतिः

योजनं प्राक्चतुर्युक्त्रैपदं दक्षिणा प्रष्टिवाही

मूलम्

योजनं प्राक्चतुर्युक्त्रैपदं दक्षिणा प्रष्टिवाही

English

The chariot with four horses goes to the east at a distance of a Yojana. The chariot with three horses goes to the south at a distance of three quarters of a Yojana.

विश्वास-प्रस्तुतिः

गव्यूतिं पश्चाद्द्वियोगः

मूलम्

गव्यूतिं पश्चाद्द्वियोगः

English

The chariot with two horses goes to the west at a distance of a Gavyūti (two Krośas).

विश्वास-प्रस्तुतिः

क्रोशमुदक्स्थूरिरिति

मूलम्

क्रोशमुदक्स्थूरिरिति

English

The chariot with one horse goes to the north at a distance of one Krośa.

विश्वास-प्रस्तुतिः

ते येनयेन सङ्गच्छन्ते तस्मा आवेदयन्ते यजतेऽयमसावामुष्यायणोऽमुष्य पुत्रोऽमुष्य पौत्रोऽमुष्य नप्ता सद्यस्क्रियेत्यायन्ति रथा आगतेषु रथेषु यद्विनालेषु नवनीतमुत्सीदति तद्विलाप्योत्पूयाज्यकुम्भे प्रत्यस्यति सद्यस्ताया इति २०

मूलम्

English

Whoever meets them on the way, him they inform “This sacrificer named N.N. of N.N. gotra, son of N.N., grandson of N.N., great grandson of N.N. is performing the Sadyaskrī sacrifice.” The chariots return. After the chariots have returned, he melts the butter collected in the pitchers and puts the ghee in a pitcher for Sadyaskrī sacrifice.

२१

विश्वास-प्रस्तुतिः

अथ प्रायणीयेन चरति

मूलम्

अथ प्रायणीयेन चरति

English

He makes the Prayaniya offering.

विश्वास-प्रस्तुतिः

प्रायणीयेन चरित्वा पदेन चरति

मूलम्

प्रायणीयेन चरित्वा पदेन चरति

English

Having offered the Prāyaṇīya he goes through the rite of the earth to be collected from below the foot of the Soma- purchasing cow.

विश्वास-प्रस्तुतिः

पदेन चरित्वा त्रिवत्सेन साण्डेन वत्सतरेण राजानं क्रीत्वोह्यातिथ्यं निर्वपत्यातिथ्येन प्रचर्यैकगणा उपसदो भवन्ति

मूलम्

English

Having gone through the rite of the earth below the foot, he purchases Soma in exchange for a weaned calf of three years age, carries over the Soma and pours grains for the Ātithyeṣṭi. After the Ātithya oblation has been offered, all Upasad rites are performed in one lot.

विश्वास-प्रस्तुतिः

मध्यमयोपसदा प्रचर्योत्तरवेद्यै काले खलेवालीं मापयत्यथानडुहः संयुज्य यवान्प्रकृत्य मृणन्ति

मूलम्

English

After having performed the middle Upasad rite, he causes to be erected the post of threshing floor. Having yoked the oxen, they thresh the barley.

विश्वास-प्रस्तुतिः

यवपुरीषैवोत्तरवेदिर्भवत्यथ मध्येऽनडुहः संयुज्य प्राचो यवान्प्रगृह्णन्तो यन्ति

मूलम्

English

The Uttaravedi has the barley for earth. They yoke the oxen at the centre and move towards the east threshing barley.

विश्वास-प्रस्तुतिः

यवबर्हिरेवैषा महावेदिर्भवत्यथाहवनीयं प्रणयत्याहवनीयं प्रणीय सदोहविर्धाने सम्मिनोति

मूलम्

English

The Mahāvedi is covered with barley grass. The Adhvaryu carries forward the Āhavanīya. After having carried the Âhavaniya, he erects the Havirdhāna and Sadas sheds.

विश्वास-प्रस्तुतिः

सदोहविर्धाने सम्मित्याग्नीषोमौ प्रणयत्यग्नीषोमौ प्रणीय वसतीवरीर्गृह्णाति

मूलम्

English

having erected the Havirdhāna and the sadas, he carries forth fire and Soma. Having carried forth fire and Soma, he takes up Vasatīvarī waters.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तास्तदानीमेव परिहृत्य प्रातरनुवाकमुपाकरोति

मूलम्

तास्तदानीमेव परिहृत्य प्रातरनुवाकमुपाकरोति

English

Having carried them around then only, he introduces the Prātaranuvāka recitation.

विश्वास-प्रस्तुतिः

परिहिते प्रातरनुवाकेऽपोऽच्छैत्यद्भिरुदैत्यग्निष्टोमं क्रतुमुपैति

मूलम्

परिहिते प्रातरनुवाकेऽपोऽच्छैत्यद्भिरुदैत्यग्निष्टोमं क्रतुमुपैति

English

After the Prātaranuvāka has been enclosed, he approaches the water. He comes up with water. He recites the Kratu-formula pertaining to the Agistoma.

विश्वास-प्रस्तुतिः

प्रसिद्धोऽभिषवः

मूलम्

प्रसिद्धोऽभिषवः

English

The pressing of Soma is as presceribed.

विश्वास-प्रस्तुतिः

प्रसिद्धं ग्रहा गृह्यन्ते

मूलम्

प्रसिद्धं ग्रहा गृह्यन्ते

English

Soma-draughts are taken as prescribed.

विश्वास-प्रस्तुतिः

समानं कर्माश्विनाद्ग्राहादाश्विनं ग्रहं गृहीत्वा तिस्रो रशना आदाय लाङ्गल्यामभ्यैति

मूलम्

English

The procedure upto the draught for Aśvins is similar. Having taken up the draught for Aśvins and having taken up three cords, he goes to the shaft of the plough.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्यै कटे परमिव चषालभाजनं भवति

मूलम्

तस्यै कटे परमिव चषालभाजनं भवति

English

On it is set the Caṣāla-implement placed upon a twiset of grass.

विश्वास-प्रस्तुतिः

शकलान्तां लाङ्गल्यामुत्सृज्याथैतान्पशूनुपाकरोत्यग्नीषोमीयमाग्नेयमनूबन्ध्यमिति

मूलम्

English

Having furnishes the shaft with a splinter, he dedicates these animals-one for Agni-Soma, another for Agni and the third one the Anūbandhya animal.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तेषामनूचीनं वपाभिराद्र वन्ति २१

मूलम्

तेषामनूचीनं वपाभिराद्र वन्ति २१

English

Their omenta are brought one after the other.

२२

विश्वास-प्रस्तुतिः

अग्नीषोमीयस्याध्वर्युर्वपया प्रथमया प्रपद्यतेऽनूची इतरे आहरन्ति

मूलम्

अग्नीषोमीयस्याध्वर्युर्वपया प्रथमया प्रपद्यतेऽनूची इतरे आहरन्ति

English

The Adhvaryu first enters with the omentum of the animal for Agni-Soma. The other two omenta are brought over successively.

विश्वास-प्रस्तुतिः

परिहितासु स्तोकीयासु शृतासु वपास्वग्नीषोमीयस्य वपया प्रचरति

मूलम्

परिहितासु स्तोकीयासु शृतासु वपास्वग्नीषोमीयस्य वपया प्रचरति

English

After the Stokīya verses have been recited⁶¹ and the omenta have been baked, the Adhvaryu offers the omentum to Agni-Soma.

विश्वास-प्रस्तुतिः

परीतरे शाययन्ति

मूलम्

परीतरे शाययन्ति

English

The other two are kept back.

विश्वास-प्रस्तुतिः

प्रातःसवनीयानामग्नीषोमीयस्य पशुपुरोडाशो मुख्यो भवति

मूलम्

प्रातःसवनीयानामग्नीषोमीयस्य पशुपुरोडाशो मुख्यो भवति

English

The Agniṣomīya Paśupuroḍāśa lies in front of the Savanīya offerings at the morning pressing.

विश्वास-प्रस्तुतिः

स्तुते माध्यन्दिने पवमानेऽग्नीषोमीयेण चरत्यनन्तर्हित आग्नेयस्य वपया चरति

मूलम्

English

When the Mādhyaṁdina Pavamāna stotra has been chanted, he offers the cooked organs to Agni-Soma. Successively he offers the omentum of the animal to Agni.

विश्वास-प्रस्तुतिः

स्वे धामन्नाग्नेयेन चरत्यनन्तर्हित एवानूबन्ध्यस्य वपया चरति

मूलम्

स्वे धामन्नाग्नेयेन चरत्यनन्तर्हित एवानूबन्ध्यस्य वपया चरति

English

He offers the cooked organs to Agni at the proper time. Successively he offers the omentum of the Anūbandhya animal.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तृतीयसवनीयानामनूबन्ध्यस्य पशुपुरोडाशो मुख्यो भवत्यसमुदितेऽनूबन्ध्येन चरति

मूलम्

English

The Paśupuroḍāśa pertaining to the Anubandhya animal remains in front of the Savanīya offerings at the third pressing. He offers the cooked organs of the Anūbandhya animal before the dialogue prior to the Anūyāja-offerings.

विश्वास-प्रस्तुतिः

सन्तिष्ठते सद्यस्क्री

मूलम्

सन्तिष्ठते सद्यस्क्री

English

The Sadyaskrī comes to an end.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्य यदसद्यस्क्रियते व्यृद्धमेवास्य तत्पुनर्यज्ञ एवास्य तदथादित्याश्च ह वा अङ्गिरसश्च सुवर्गे लोके पस्पृधिरे

मूलम्

English

If any rite is not performed on the same day, it renders the performance imperfect. He has to repeat the performance. Ādityas and Aṅgirases aspired for the heavenly world.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तेऽङ्गिरस आदित्यानभिप्रजग्मुरग्निना दूतेन श्वःसुत्या न इत्य्

मूलम्

तेऽङ्गिरस आदित्यानभिप्रजग्मुरग्निना दूतेन श्वःसुत्या न इत्य्

English

The Aṅgirases approached the Ādityas through Agni as their messenger saying, “We are going to perform a Soma-sacrifice tomorrow.”

विश्वास-प्रस्तुतिः

अथास्माकमद्यसुत्येति २२

मूलम्

अथास्माकमद्यसुत्येति २२

English

“We are performing a Soma-sacrifice only today.”

२३

विश्वास-प्रस्तुतिः

आदित्याः प्रोचुस्

मूलम्

आदित्याः प्रोचुस्

English

So said the Ādityas.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तेषां नस्त्वँहोतेति

मूलम्

तेषां नस्त्वँहोतेति

English

“And thou art our Hotr̥.”

विश्वास-प्रस्तुतिः

तेऽमुमादित्यमश्वँश्वेतं भूतं दक्षिणां निन्यिरे हिरण्याभिभूतरशनं तस्मात्सद्यस्क्रियै श्वेताश्वो दक्षिणा हिरण्याभिभूतरशनो यच्छ्वेताश्व आदित्यस्य तद्रू पम्

मूलम्

English

They (the Ādityas) offered a white horse dedicated to Āditya with reins decorated with gold as Dakṣinā. Therefore in the Sadyaskrī sacrifice a white horse with reins decorated with gold is the Dakṣiṇā. In that the horse is white, it is the form of the sun.

विश्वास-प्रस्तुतिः

अथ यद्धिरण्याभिभूतरशनो रश्मीनां तत्

मूलम्

अथ यद्धिरण्याभिभूतरशनो रश्मीनां तत्

English

A horse with reins decorated with gold is the form of the rays.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्य त्रिवृतः सतश्चतुर्विँशौ माध्यन्दिनार्भवौ भवतश्चतुश्चत्वारिँशँहोतुः पृष्ठं चतुर्विँशमग्निष्टोमसाम

मूलम्

English

The sacrifice with Trivṛt Stoma has Madhyamdina and Ārbhava Pavamāna stotras characterised by Caturvirsa Stoma. The Hotr̥’s Pr̥ṣṭhstotra has Catuścatvāriṁśa Stoma. The Agniṣṭomasāman is Caturviṁśa.

विश्वास-प्रस्तुतिः

त्रिवृदन्यत्सर्वं श्वेतमश्वं ददात्यनुक्रिया यक्ष्यमाणो व्रीहिषु दीक्षते

मूलम्

English

All other Stotras have Trivṛt Stoma. The sacrificer gives away a white horse as Dakṣiṇa. One performing the Anukrī is initiated with reference to paddy.

विश्वास-प्रस्तुतिः

स द्व्यहेन सन्तिष्ठत औपवसथ्यादेकमहः सुत्यमेकमहस्

मूलम्

स द्व्यहेन सन्तिष्ठत औपवसथ्यादेकमहः सुत्यमेकमहस्

English

The Anukrī goes on for two days: one day for the rites up to the Upavasatha and one for Soma-offering.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्य त्रिवृत एव सतश्चत्वारिँशौ माध्यन्दिनार्भवौ भवतश्चतुश्चत्वारिँशँ होतुः पृष्ठं चतुश्चत्वारिँशमग्निष्टोमसाम

मूलम्

English

Even though the Soma-pressing day has Trivṛt Stoma, the Mādhyardina and Ārbhava Pavamāna Stotras have Catvāriṁśa Stoma. The Stotra pertaining to the Hotr̥’s Śāstra has Catuścatvāriṁśa Stoma. The Agniṣṭomasāman has Catuścatvāriṁśa Stoma.

विश्वास-प्रस्तुतिः

त्रिवृदेवान्यत्सर्वं श्वेतां वडबां ददाति

मूलम्

त्रिवृदेवान्यत्सर्वं श्वेतां वडबां ददाति

English

All other Stotras have Trivṛt Stoma. The sacrificer gives away a white mare as Dakṣiṇa.

विश्वास-प्रस्तुतिः

परिक्रिया यक्ष्यमाणो माषेषु दीक्षते

मूलम्

परिक्रिया यक्ष्यमाणो माषेषु दीक्षते

English

One who is going to perform the Parikrī sacrifice is initiated with reference to beans.

विश्वास-प्रस्तुतिः

स त्र्यहेण सन्तिष्ठत आ क्र्यादेकमहरौपवसथ्यादेकमहः सुत्यमेकमहस्

मूलम्

स त्र्यहेण सन्तिष्ठत आ क्र्यादेकमहरौपवसथ्यादेकमहः सुत्यमेकमहस्

English

The sacrifice takes three days: one day for the rites upto the purchase of Soma, one for the rites up to the Upavasatha and one for Soma-offering.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्य त्रिवृत एव सतोऽष्टाचत्वारिँशौ माध्यन्दिनार्भवौ भवतोऽष्टाचत्वारिँशँ होतुः पृष्ठम्

मूलम्

English

Even though the Soma-pressing day has Trivṛt stoma, the Madhyamdina and Ārabhava Pavamāna Stotras have Aṣṭācatvāriṁśa Stoma. The Pṛṣṭha Stotra pertaining to the Hotr̥’s Śāstra has Aṣṭācatvārimsa Stoma;

विश्वास-प्रस्तुतिः

अष्टाचत्वारिँशमग्निष्टोमसाम

मूलम्

अष्टाचत्वारिँशमग्निष्टोमसाम

English

the Agniṣṭomasāman has Aṣṭācatvāriṁśa Stoma.

विश्वास-प्रस्तुतिः

त्रिवृदेवान्यत्सर्वं यथाश्रद्धं ददात्यतिक्रिया यक्ष्यमाणस्तिलेषु दीक्षते

मूलम्

English

All others have Trivṛt Stoma. The sacrificer gives away Dakṣinā according to his will. One who is going to perform the Atikrī sacrifice is initiated with reference to sesame.

विश्वास-प्रस्तुतिः

स चतुरहेण सन्तिष्ठत आ क्रयादेकमहरोत्तरवेदेरेकमहरौपवसथ्यादेकमहः सुत्यमेकमहश्चतुष्टोम एष भवति २३

मूलम्

English

The sacrifice takes four days: one day for the rites up to the Soma-purchase, one day for the rites upto the raising of the Uttaravedi, one day for the rites up to the Upavasatha, and one day for the Soma-offering. This sacrifice is characterised by Stomas increasing by four.

२४ व्रात्यस्तोम

विश्वास-प्रस्तुतिः

व्रात्यस्तोमेन यक्ष्यमाणो भवति

मूलम्

व्रात्यस्तोमेन यक्ष्यमाणो भवति

English

One proposes to perform the Vrātyastoma.

विश्वास-प्रस्तुतिः

ते राजनि वा ब्राह्मणे वा प्रतिग्रहमिच्छन्ते मासाय वर्तवे वा

मूलम्

ते राजनि वा ब्राह्मणे वा प्रतिग्रहमिच्छन्ते मासाय वर्तवे वा

English

They seek acceptance by a king or a brāhmaṇa one month or one season before.

विश्वास-प्रस्तुतिः

ते यमभिसञ्जानते तँस्थपतिं कुर्वन्ति

मूलम्

ते यमभिसञ्जानते तँस्थपतिं कुर्वन्ति

English

They designated their chief in regard to whom they mutually agree.

विश्वास-प्रस्तुतिः

स एषां व्रतानि चरति

मूलम्

स एषां व्रतानि चरति

English

He observes the vows in their behalf.

विश्वास-प्रस्तुतिः

सोऽधःसंवेश्यमाँसाश्यस्त्र्युपायी भवति

मूलम्

सोऽधःसंवेश्यमाँसाश्यस्त्र्युपायी भवति

English

He lies down on the ground, does not eat flesh and does not approach his wife (for sexual enjoyment).

विश्वास-प्रस्तुतिः

तद्धि दीक्षितव्रतम्

मूलम्

तद्धि दीक्षितव्रतम्

English

That is the vow of the initiated.

विश्वास-प्रस्तुतिः

अथ यत्कृष्णं वासः कृष्णतूषं परिधत्ते दीक्षितवसनस्य तद्रू पम्

मूलम्

अथ यत्कृष्णं वासः कृष्णतूषं परिधत्ते दीक्षितवसनस्य तद्रू पम्

English

He wears a black garment with black border, that is the sign of the garment of the initiated.

विश्वास-प्रस्तुतिः

अथ यत्कृष्णबलक्ष्यावजिने धारयति कृष्णाजिनयोस्तद्रू पम्

मूलम्

अथ यत्कृष्णबलक्ष्यावजिने धारयति कृष्णाजिनयोस्तद्रू पम्

English

He wears the black and white skins; that is the sign of the skins of black antelope.

विश्वास-प्रस्तुतिः

अथ यत्सुवर्णरजतौ रुक्मौ बिभर्ति परिघर्म्ययोस्तद्रू पम्

मूलम्

अथ यत्सुवर्णरजतौ रुक्मौ बिभर्ति परिघर्म्ययोस्तद्रू पम्

English

He wears gold and silver sheets; that is the sign of silver and gold sheets placed below and above the Mahāvīra.

विश्वास-प्रस्तुतिः

अथ यत्कृष्णमुष्णीषं धारयति दीक्षितोष्णीषस्य तद्रू पम्

मूलम्

अथ यत्कृष्णमुष्णीषं धारयति दीक्षितोष्णीषस्य तद्रू पम्

English

He wears a black turban; that is the sign of the turban of the initiated.

विश्वास-प्रस्तुतिः

अथ यच्चर्ममयैर्बाणवद्भिस्तिसृधन्वं धारयति दीक्षितदण्डस्य तद्रू पम्

मूलम्

अथ यच्चर्ममयैर्बाणवद्भिस्तिसृधन्वं धारयति दीक्षितदण्डस्य तद्रू पम्

English

He holds a bow with three arrows covered with leather; that is the sign of the staff of the initiated.

विश्वास-प्रस्तुतिः

अथ यद्व्रात्यवादं वदति दीक्षितवादस्य तद्रू पम्

मूलम्

अथ यद्व्रात्यवादं वदति दीक्षितवादस्य तद्रू पम्

English

He speaks the speech of a Vrātya; that is the sign of the speech of the initiated.

विश्वास-प्रस्तुतिः

अथ यत्खुर्यावुपानहौ धारयति नेद्दीक्षितः सन्नमेध्यमधितिष्ठानीति तत्

मूलम्

अथ यत्खुर्यावुपानहौ धारयति नेद्दीक्षितः सन्नमेध्यमधितिष्ठानीति तत्

English

He wears the footwear of hoofed skin so that he thinks, “being initiated, I should not stand upon an impure substance.”

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्य ह वा एतद्रू पस्य यज्ञस्य प्रतोददण्ड एव यूपः

मूलम्

तस्य ह वा एतद्रू पस्य यज्ञस्य प्रतोददण्ड एव यूपः

English

The sacrificial post of such a sacrifice is the handle of a whip.

विश्वास-प्रस्तुतिः

प्रतोदपरिषेवणं चषालं रथमुखमाहवनीय ईषे वेदिर्युगमुत्तरवेदिरुत्तरयुगमुत्तरनाभिर्धनुर्धी हविधाने

मूलम्

English

The top-piece of a sacrificial post is the string of the whip. The front part of a chariot is the Āhavanīya. The two poles of the yoke are the Vedi. The (southern) yoke is the Uttaravedi. The northern yokeis the Uttaranābhi. The two boxes of bows are the two Havirdhāna carts.

विश्वास-प्रस्तुतिः

पक्षसी आग्नीध्रीयमार्जालीयौ

मूलम्

पक्षसी आग्नीध्रीयमार्जालीयौ

English

The two sides of the chariot are the Āgnīdhrīya and Mārjālīya mounds.

विश्वास-प्रस्तुतिः

कूबरँसदः

मूलम्

कूबरँसदः

English

The wooden seat is the Sadas.

विश्वास-प्रस्तुतिः

किङ्करावताना धिष्णिया

मूलम्

किङ्करावताना धिष्णिया

English

The seats of servants are the mounds.

विश्वास-प्रस्तुतिः

बन्धुरं पत्नीशालं रथोपस्थो गार्हपत्योऽधिष्ठानं पुराणगार्हपत्यस्

मूलम्

बन्धुरं पत्नीशालं रथोपस्थो गार्हपत्योऽधिष्ठानं पुराणगार्हपत्यस्

English

The seat of the charioteer is the shed of the sacrificer’s wife. The interior of the chariot is the Gārhapatya. The standing place is the old Gārhapatya.

विश्वास-प्रस्तुतिः

ते यमजं प्रमाथं पचन्ते स एषां पशुर्यमपूपं स्थालीपाकँस चरुपशुपुरोडाशौ

मूलम्

ते यमजं प्रमाथं पचन्ते स एषां पशुर्यमपूपं स्थालीपाकँस चरुपशुपुरोडाशौ

English

The male goat which they violently kill and cook is the animal. The cake and cooked rice form the Pasupuroḍaśa and cooked rice.

विश्वास-प्रस्तुतिः

यां परिष्कन्दँह्वयति सा पुरोऽनुवाक्या

मूलम्

यां परिष्कन्दँह्वयति सा पुरोऽनुवाक्या

English

The call which one gives by leaping about is the puronuvākyā.

विश्वास-प्रस्तुतिः

यदाहरति सा याज्या

मूलम्

यदाहरति सा याज्या

English

What one fetches is the yājyā.

विश्वास-प्रस्तुतिः

यदश्नन्ति स वषट्कारो यां कुम्बां विमते सा पुरोऽनुवाक्या

मूलम्

यदश्नन्ति स वषट्कारो यां कुम्बां विमते सा पुरोऽनुवाक्या

English

What they consume is the Vaṣaṭ-utterance. The preceptory formula which one pronounces is the puronuvākyā.⁶²

विश्वास-प्रस्तुतिः

यामधीवाक्याँसा याज्या

मूलम्

यामधीवाक्याँसा याज्या

English

That which is an utterance of advocacy is the Yajyā.⁶²

विश्वास-प्रस्तुतिः

यां विगणँह्वयति स शस्त्रस्य प्रतिगरो यदभिक्रोशन्ति स उद्गीथस्

मूलम्

यां विगणँह्वयति स शस्त्रस्य प्रतिगरो यदभिक्रोशन्ति स उद्गीथस्

English

That which one utters in a calculated manner is the response to the reciting of a Śāstra. The crying out is the Udgītha.

विश्वास-प्रस्तुतिः

ते य एवमेतं यज्ञक्रतुं परोक्षमुपेत्य प्रत्यक्षं नोपेयुः २४

मूलम्

ते य एवमेतं यज्ञक्रतुं परोक्षमुपेत्य प्रत्यक्षं नोपेयुः २४

English

Those who would perform this sacrifice indirectly, not directly.

२५

विश्वास-प्रस्तुतिः

यथा दीक्षितावकीर्णा विच्छिन्नसोमपीथा अनाश्यान्ना एवँस्युस्

मूलम्

यथा दीक्षितावकीर्णा विच्छिन्नसोमपीथा अनाश्यान्ना एवँस्युस्

English

Would be such at whom food is not to be taken, like those in whose family Soma-drinking is broken and whose initiation for a Soma-sacrifice is violated.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्माद्व्रात्यावस्थितस्य व्रात्यस्तोमेनानीजानस्य नाश्यं विच्छिन्नसोमपीथ इव ह्येषोऽनाश्यान्नस्

मूलम्

English

Therefore one should not take food at one who is living as a Vrātya and who has not performed the Vrātyastoma. He is one at whom food should not be taken.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तेषां येऽनाहिताग्नयस्ते यथागृहं विपरेत्याग्नीनाधाय त्रयस्त्रिँ शतात्रयस्त्रिँशता दक्षिणाभि स्थपतिमुपसमायन्ति

मूलम्

English

Those among them who have not set up the sacred fires return to their respective residences, set up the sacred fires, and approach their leader with thirty three Dakṣiṇās (= cows) each:

विश्वास-प्रस्तुतिः

तेषां ब्रह्मबन्धुरामागधो मागधवाक्यो ब्रह्मबन्धुरपुँश्चलू पुँ श्चलूवाक्या जरत्कद्र थो जरत्प्रयोग्याभ्यां युक्तो व्यृद्धा ब्रह्मवन्धुरपुँश्चलू पुँश्चलूवाक्या

मूलम्

English

Among them there is a nominal brāhmaṇa who does not come from Magadha country but who speaks the speech of one belonging to Magadha; a nominal brāhmaṇa who though a non-harlot speaks the speech of a harlot; and an old poor chariot with old horses yoked. Sinful indeed is one who is a nominal brāhmaṇa, non-resident of Magadha but speaking the speech of one from Magadha.

विश्वास-प्रस्तुतिः

व्यृद्धो जरत्कद्र थो जरत्प्रयोग्याभ्यां युक्तो व्यृद्धेनैव व्यृद्धं निरवदयते तदेतद्व्रात्यधनँसमवशान्तं दण्डोपानहँशामूलाजिनं रथे तिष्ठन्सुब्रह्मण्यः सुब्रह्मण्यामाह्वयति

मूलम्

English

Sinful indeed is one who is a nominal Brāhmaṇa who though a non- harlot speaks the speech of a harlot. Sinful indeed is the old poor chariot with old horses yoked. Through the sinful one appeases the sinful. This is the pacified wealth of the Vrātya, namely, footwear and staff and woollen garment and the skin of a black antelope. Standing on a chariot, the Subrahmaṇya invokes Subrahmaṇyā.

विश्वास-प्रस्तुतिः

दक्षिणानां काल एतदेवास्य भवत्यृत्विजो दक्षिणा विभजन्ते

मूलम्

दक्षिणानां काल एतदेवास्य भवत्यृत्विजो दक्षिणा विभजन्ते

English

As Dakṣiṇā these (above-mentioned things) are given away. The priests divide the Dakṣiņās among themselves.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्य प्रातःसवनीयाननुवर्तन्ते सञ्ज्ञान्यै हवीँष्यसञ्ज्ञातमिव वा एते चरन्ति ये व्रात्यं चरन्ति

मूलम्

English

The oblations to Samjñānī follow the offerings of Savanīya Puroḍāśa at the morning pressing. Those who live as Vrātyas act discordantly.

विश्वास-प्रस्तुतिः

समेवैनान्ज्ञापयन्ति

मूलम्

समेवैनान्ज्ञापयन्ति

English

They are brought into harmony.

विश्वास-प्रस्तुतिः

माध्यन्दिनीयाननुवर्तत ऐन्द्रा मारुत एकादशकपालोऽइन्द्रो वै व्रात्यो मारुतो ग्रामो ग्रामेणैवैनान्समीचो दधाति

मूलम्

English

The cake on eleven potsherds to Indra-Maruts follows the offerings of the Savanīya Puroḍāsa at the midday pressing. The Vratya belongs to Indra; the hamlet to the Maruts. One brings those (Maruts) in harmony with the hamlet.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तृतीयसवनीयाननुवर्तत आदित्येभ्यो भवद्वद्भ्यश्चरुरभूता इव वा एते चरन्ति ये व्रात्यं चरन्ति

मूलम्

English

The cooked rice to Bhuvadvat Ādityas follows the offerings of the Savanīya Puroḍāśa at the third pressing. Those who lead the life of a Vrātya live as if non-existing.

विश्वास-प्रस्तुतिः

भूतिमेवैनान्गमयन्त्यनूबन्ध्यस्य पशुपुरोडाशमनुवर्तत आदित्यश्चरुर्

मूलम्

भूतिमेवैनान्गमयन्त्यनूबन्ध्यस्य पशुपुरोडाशमनुवर्तत आदित्यश्चरुर्

विश्वास-प्रस्तुतिः

(The offerings) lead them to welfare. The cooked rice to Aditi follows the offering of the Paśupuroḍāśa at the Anūbandhyā animal-offering.

मूलम्

(The offerings) lead them to welfare. The cooked rice to Aditi follows the offering of the Paśupuroḍāśa at the Anūbandhyā animal-offering.

विश्वास-प्रस्तुतिः

अप्रतिष्ठिता इव वा एते चरन्ति ये व्रात्यं चरन्तीयं वा अदितिरस्यामेव प्रतितिष्ठन्ति २५

मूलम्

English

Those who lead the life of a Vrātya live as non-stablised. This (earth) is Aditi. They become stablised on this (earth).

२६

विश्वास-प्रस्तुतिः

स एष ज्येष्ठानामग्निष्टोमस्

मूलम्

स एष ज्येष्ठानामग्निष्टोमस्

English

The sacrifice is the Agniṣṭoma of the senior most.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्य चत्वारि षोडशानि द्वौ पवमानावुभे एवाच्छावाकस्य स्तोत्रे

मूलम्

तस्य चत्वारि षोडशानि द्वौ पवमानावुभे एवाच्छावाकस्य स्तोत्रे

English

It has four stotras of Șoḍaśa stoma. Two Pavamāna Stotras are the Stotras related to the Śastras of Acchāvāka.

विश्वास-प्रस्तुतिः

एष एव सन्कनीयसामुक्थ्यस्

मूलम्

एष एव सन्कनीयसामुक्थ्यस्

English

This itself becomes the Ukthya of juniors.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्य षट्षोडशानि सर्वे पवमानाः सर्वाण्यच्छावाकस्य स्तोत्राणि

मूलम्

तस्य षट्षोडशानि सर्वे पवमानाः सर्वाण्यच्छावाकस्य स्तोत्राणि

English

It has six Stotras with Ṣoḍaśa Stoma. All Pavamāna Stotras are related to Acchāvāka Śastras.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तेन हैतेन मरुत ईजिरे

मूलम्

तेन हैतेन मरुत ईजिरे

English

The Maruts performed this sacrifice.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तेषां विष्णु स्थपतिरासाथो हैतेन दैव्या व्रात्या ईजिरे

मूलम्

तेषां विष्णु स्थपतिरासाथो हैतेन दैव्या व्रात्या ईजिरे

English

Viṣņu was their chief. The divine Vrātyas performed this sacrifice.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तेषां बुधः सौम्य स्थपतिरासाथो हैतेन कुरुब्रह्मणां पुत्रा ईजिरे

मूलम्

तेषां बुधः सौम्य स्थपतिरासाथो हैतेन कुरुब्रह्मणां पुत्रा ईजिरे

English

Budha, son of Soma was their chief. The sons of the brāhmaṇas of the Kurus performed this sacrifice.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तेषामौपोदितिर्गौपालायनो वैयाघ्रपद्य स्थपतिरास

मूलम्

तेषामौपोदितिर्गौपालायनो वैयाघ्रपद्य स्थपतिरास

English

Vaiyāghrapadya belonging to the Gopala gotra and son of Upodita was the chief.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तेन हेष्ट्वा पञ्चालान्व्रात्या अभिप्रययुस्

मूलम्

तेन हेष्ट्वा पञ्चालान्व्रात्या अभिप्रययुस्

English

Having performed this sacrifice the Vrātyas went to the Pañcālas.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तान्ह पितर ऊचुर्मा पुत्रकाः पञ्चालान्यासिष्टोपवादिनो वै पञ्चाला उप वो वदिष्यन्तीति

मूलम्

English

The elders said to them, “O boys, do not go to the Pañcālas. The Pañcālas are slanderers; they will slander you.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तान्हानादृत्यैव प्रययुस्

मूलम्

तान्हानादृत्यैव प्रययुस्

English

Disregarding them the young ones went (to the Pañcalas).

विश्वास-प्रस्तुतिः

ते ह केशिनो दाल्भ्यस्योपवसथमाजग्मुस्

मूलम्

ते ह केशिनो दाल्भ्यस्योपवसथमाजग्मुस्

English

They arrived on the Upavasatha day (of the Soma-sacrifice) of Keśin Dālbhya.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तान्ह श्वो भूते बहिष्पवमानँसर्पतोऽन्वालेभिरे पवित्रं वै बहिष्पवमान आत्मानं पवयिष्यामह इति वदन्तोऽथ ह पञ्चालेषु गन्धर्वायणो वालेय आग्निवेश्योऽनूचान आस

मूलम्

English

On the next day they contacted the priests moving for the Bahiṣpavamāna, thinking, “Bahiṣpavamāna is sacred, let us purify ourselves.” Among the Pañcālas there was a learned person named Vāleya belonging to the Gandharva gotra and son of Agniveśa.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तान्ह सह सर्पतः पप्रच्छ के सर्पन्तीति

मूलम्

तान्ह सह सर्पतः पप्रच्छ के सर्पन्तीति

English

He enquired with those creeping (for the Bahiṣpavamāna): “Who are creeping ?”

विश्वास-प्रस्तुतिः

वयं मरुत इति

मूलम्

वयं मरुत इति

English

“We the Maruts” (was the reply).

विश्वास-प्रस्तुतिः

तेषां वः क स्थपतिरित्यहं विष्णुरित्यौपोदितिर्गौपालायनो वैयाघ्रपद्यः प्रत्युवाच

मूलम्

English

“Who is your chief?” “Myself, Viṣņu” replied Vaiyāghrapadya of the Gopāla gotra and son of Upodita.

विश्वास-प्रस्तुतिः

यत्किं चकर्थ कस्तच्चचारेतीति ह परोक्षाव्रतमनुनिर्दिदेशेति

मूलम्

यत्किं चकर्थ कस्तच्चचारेतीति ह परोक्षाव्रतमनुनिर्दिदेशेति

English

“Whatever was done who did it ?"-with such enquiry he referred to the indirect violence of rites.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तान्होवाचाविदुषो व उपावादिष्माप वो ह्नुमह इति

मूलम्

तान्होवाचाविदुषो व उपावादिष्माप वो ह्नुमह इति

English

He said to them, “We have slandered you the ignorant; now we shall give you satisfaction.”

विश्वास-प्रस्तुतिः

पिता वै तत्पुत्रानुपावादीदिति हैनमूचुः पापीयसी ते प्रजा भविष्यतीति

मूलम्

पिता वै तत्पुत्रानुपावादीदिति हैनमूचुः पापीयसी ते प्रजा भविष्यतीति

English

“This is as if the father decried the sons” so they said to him, “Thy offspring will meet with evil.”

विश्वास-प्रस्तुतिः

तथा हैवास

मूलम्

तथा हैवास

English

So it happened.

विश्वास-प्रस्तुतिः

ततो ह वा एतत्पञ्चालेषु गन्धर्वायणा वालेया आग्निवेश्याः पापायिता इव

मूलम्

ततो ह वा एतत्पञ्चालेषु गन्धर्वायणा वालेया आग्निवेश्याः पापायिता इव

English

Since then the Vāleyas of the Gandharva gotra and sons of Agniveśa have as if met with evil.

विश्वास-प्रस्तुतिः

महाकुलँह तत्पुरा बभूव

मूलम्

महाकुलँह तत्पुरा बभूव

English

Formerly it was a great family.

विश्वास-प्रस्तुतिः

स यो व्रात्यमुपवदेदेवमेवैनमुपवदेदथ यो व्रात्योऽलं प्रतिवचनाय स्यादेवमेवैनं प्रतिब्रूयात् २६

मूलम्

English

One who censures the Vrātya will similarly be censured. The Vrātya who is capable of refutation should pay in the same coin.

२७ भाल्लविस्तोम

विश्वास-प्रस्तुतिः

अथातो भाल्लविस्तोमा इत्याचक्षते

मूलम्

अथातो भाल्लविस्तोमा इत्याचक्षते

English

Now they explain the Bhāllavistomas.

विश्वास-प्रस्तुतिः

त्रिवृदभ्यावर्ति पञ्चदशमग्निष्टोमसाम सर्वे षोडशाः पवमानाः

मूलम्

त्रिवृदभ्यावर्ति पञ्चदशमग्निष्टोमसाम सर्वे षोडशाः पवमानाः

English

The Agniṣṭomasāman is characterised by Pañcadaśa Stoma returning to Trivṛt; all Pavamānastotras have Ṣoḍaśa Stoma.

विश्वास-प्रस्तुतिः

पञ्चदशमभ्यावर्ति सप्तदशमग्निष्टोमसाम सर्वे षोडशाः पवमानाः

मूलम्

पञ्चदशमभ्यावर्ति सप्तदशमग्निष्टोमसाम सर्वे षोडशाः पवमानाः

English

The Agniṣṭoma-Sāman is Saptadaśastoma returning to Pañcadaśa; all Pavamānastotras have Ṣoḍaśa Stoma.

विश्वास-प्रस्तुतिः

सप्तदशमभ्यावर्त्येकविँशमग्निष्टोमसाम सर्वे षोडशाः पवमाना एकविँ शमभ्यावर्ति त्रिणवमग्निष्टोमसाम सर्वे षोडशाः पवमानास्

मूलम्

English

The Agniṣṭomasāman is characterised by Ekaviṁśa stoma returning to Saptadašastoma; all Pavamānastotras have Soḍaśastoma. The Agniṣṭomasāman is characterised by Triṇava returning to Ekaviṁśastoma; all Pavamānastotras have Ṣoḍaśastoma.

विश्वास-प्रस्तुतिः

त्रिणवमभ्यावर्ति त्रयस्त्रिँशमग्निष्टोमसाम सर्वे षोडशाः पवमानास्

मूलम्

त्रिणवमभ्यावर्ति त्रयस्त्रिँशमग्निष्टोमसाम सर्वे षोडशाः पवमानास्

English

The Agniṣṭomasāman is characterised by Trayastrimśastoma returning to Trinavastoma; all Pavamānastotras have Şoḍaśastoma.

विश्वास-प्रस्तुतिः

त्रयस्त्रिँशमभ्यावर्ति त्रिणवमग्निष्टोमसाम सर्वे षोडशाः पवमानास्

मूलम्

त्रयस्त्रिँशमभ्यावर्ति त्रिणवमग्निष्टोमसाम सर्वे षोडशाः पवमानास्

English

The Agniṣṭomasāman is characterised by Triņava stoma returning to Trayastriṁśastoma; all Pavamānastotras have Ṣoḍaṣastoma.

विश्वास-प्रस्तुतिः

त्रिणवमभ्यावर्त्येकविँशमग्निष्टोमसाम सर्वे षोडशाः पवमाना एकविँ शमभ्यावर्ति सप्तदशमग्निष्टोमसाम सर्वे षोडशाः पवमानाः

मूलम्

English

The Agniṣṭomasāman is characterised by Ekaviṁśastoma returning to Trinavastoma; all Pavamānastotras have Sodaśastoma. The Agniṣṭomasāman is characterised by Saptadaśastoma returning to Ekaviṁśastoma; all Pavamānastotras have Ṣoḍaśastoma.

विश्वास-प्रस्तुतिः

सप्तदशमभ्यावर्ति पञ्चदशमग्निष्टोमसाम सर्वे षोडशाः पवमानाः

मूलम्

सप्तदशमभ्यावर्ति पञ्चदशमग्निष्टोमसाम सर्वे षोडशाः पवमानाः

English

The Agniṣṭomasāman is characterised by Pañcadaśastoma returning to Saptadaśastoma; all Pavamānastotras have Ṣoḍaśastoma.

विश्वास-प्रस्तुतिः

पञ्चदशमभ्यावर्ति त्रिवृदग्निष्टोमसाम सर्वे षोडषाः पवमानाः २७

मूलम्

पञ्चदशमभ्यावर्ति त्रिवृदग्निष्टोमसाम सर्वे षोडषाः पवमानाः २७

English

The Agniṣṭomasāman is characterised by Trivṛtstoma; all Pavamānastotras have Ṣoḍaśastoma.

उपहव्यम् ⁶³

विश्वास-प्रस्तुतिः

अथ वै भवति

मूलम्

अथ वै भवति

English

It is indeed said,

विश्वास-प्रस्तुतिः

देवा वै यद्यज्ञेऽकुर्वत तदसुरा अकुर्वतेति

मूलम्

देवा वै यद्यज्ञेऽकुर्वत तदसुरा अकुर्वतेति

English

“Whatever did the Devas perform in a sacrifice, the Asuras performed it.

विश्वास-प्रस्तुतिः

स हेक्षां चक्रे प्रजापतिः कथं न्वहमसुरैर्देवान्व्यावर्तयेयमिति

मूलम्

स हेक्षां चक्रे प्रजापतिः कथं न्वहमसुरैर्देवान्व्यावर्तयेयमिति

English

Prajāpati observed, “How shall I separate the Devas from the Asuras?”

विश्वास-प्रस्तुतिः

स एतं यज्ञक्रतुमनिरुक्तमुपहव्यमपश्यत्

मूलम्

स एतं यज्ञक्रतुमनिरुक्तमुपहव्यमपश्यत्

English

He perceived the Soma-sacrifice, namely, the indirect Upahavya.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्मिन्नेनानुपाह्वयतेति

मूलम्

तस्मिन्नेनानुपाह्वयतेति

English

He invoked them (Devas) therein.

विश्वास-प्रस्तुतिः

स यत्राह प्रातर्यावभ्यो देवेभ्य इति मरुद्भ्यः प्रातर्यावभ्यो देवेभ्य इति तत्राहाथ यत्राह सोमः पवत इतीन्दुः पवत इति तत्राहाथ यत्राहेन्द्रा य पुरोडाशानामिति शक्राय पुरोडाशानामिति तत्राहाथ यत्राह वायव इन्द्रा वायुभ्यामिति नियुत्वते शक्रनियुद्भ्यामिति तत्राहाथ यत्राह मित्रावरुणाभ्यामित्यृतायुभ्यामिति तत्राहाथ यत्राहाश्विभ्यामिति नासत्याभ्यामिति तत्राहाथ यत्राहेन्द्रा य सोमानिति शक्रायेन्दूनिति तत्राहाथ यत्राहेन्द्रा ग्निभ्यामिति शक्रजातवेदोभ्यामिति तत्राहाथ यत्राह विश्वेभ्यो देवेभ्य इति मरुद्भ्यो विश्वेभ्यो देवेभ्य इति तत्राहाथ यत्राहेन्द्रा य मरुत्वत इति शक्राय गणवत इति तत्राहाथ यत्राह महेन्द्रा येति महते शक्रायेति तत्राहाथ यत्राहादित्येभ्य महद्भ्य आदित्येभ्य इति तत्राहाथ यत्राह वनस्पतय इति वनर्नृपायेति तत्राहाथ यत्राह देवाय सवित्र इति महते देवाय सवित्र इति तत्राहाथ यत्राह विश्वेभ्यो देवेभ्य इति महद्भ्यो विश्वेभ्यो देवेभ्य इति तत्राहाथ यत्राह देवानां पत्नीभ्य इति महतीभ्यो देवानां पत्नीभ्य इति तत्राहाथ यत्राहेन्द्रा य हरिवत इति शक्राय मघवत इति तत्राह

मूलम्

English

When it is to be said, “(Do you recite verses) for the gods coming in the morning;” he says, “For the Maruts coming in the morning.” When it is to be said, “Soma is flowing,” he says, “Indu is flowing.“When it is to be said, “For the cakes to Indra,” he says “For cakes to Śakra.” When it is to be said, “For Vāyu and Indra-Vāyu,” he says, “For Niyutvat and Śakra-Niyutvat.”⁶⁴ When it is to be said. “For Mitra- Varuṇa,” he says, “For Ṛtāyus.” When it is to be said, “For the Aśvins,” he says, “For Nāsatyas.” When it is to be said, “Somas for Indra,” he says, “Indus for Śakra.” When it is to be said, “For Indra-Agni,” he says, “For Śakra and Jātavedas.” When it is to be said. “For Viśve Devas,” he says, “For Maruts and Viśve Devas.” When it is to be said, “For Marutvat Indra,” he says, “For Gaṇavat Śakra.” When it is to be said, “For Mahendra,” he says, “For great Śakra.” When it is to be said, “For the Ādityas,” “he says, “For great Ādityas.” When it is to be said, “For Vanaspati,” he says, “For Vanarnṛpa.” When it is to be said, “For god Savitr̥,” he says “For great god Savitr̥.” When it is to be said, “For Viśve Devas,” he says, “For the great Viśve Devas.” When it is to be said, “For the wives of gods,” he says, “For the great wives of gods.” When it is to be said, “For Harivat Indra,” he says, “For Maghavat Śakra.”

विश्वास-प्रस्तुतिः

धाना इन्दुभ्य इत्यु हैके सम्प्रदिशन्ति २८

मूलम्

धाना इन्दुभ्य इत्यु हैके सम्प्रदिशन्ति २८

English

Some teachers prescribe the expression “Dhānās for Indus.”

२९ तीव्रसोम

विश्वास-प्रस्तुतिः

तदेतदर्वागेव यज्ञायज्ञियस्य स्तोत्राद्यज्ञायज्ञियस्य वाव स्तोत्रे स तां निरुवाच

मूलम्

English

This (is to be observed) prior to the Yajñāyajñīya Stotra. At the Yajñāyajñïya Stotra he expressed directly.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तँहासुरा उपेक्षामेव चक्रिरे किं वा वै करोति किं वा नेति

मूलम्

तँहासुरा उपेक्षामेव चक्रिरे किं वा वै करोति किं वा नेति

English

The Asuras observed: “What is he doing? What is he not doing?”

विश्वास-प्रस्तुतिः

स यदा विदां चकार न वा इम एतर्हि पापभद्र योयोरीशत इति तदेनां निरुवाच देवो वो द्र विणोदा इति

मूलम्

English

When he realised that they are not capable of distinguishing the good from the evil, he uttered the verse directly, “devo vo dravinodā.[^1-1214]

[^1-1214] SV I.7.1.10.1

विश्वास-प्रस्तुतिः

प्रजापतिर्वै देवो द्र विणोदाः

मूलम्

प्रजापतिर्वै देवो द्र विणोदाः

English

Prajāpati is the god who grants wealth.

विश्वास-प्रस्तुतिः

पूर्णां विवष्ट्यासिचमिति

मूलम्

पूर्णां विवष्ट्यासिचमिति

English

Pūrṇām vivaṣṭy asicam.

विश्वास-प्रस्तुतिः

पूर्णां व्युदचत्यासिचमिति तदुद्वा सिञ्चध्वमुप वा पृणध्वमित्यास्य कामङ्कामं पूरयाध्वा इति तदादिद्वो देव ओहत इति

मूलम्

English

This means he raises up the full libation. Ud vā siñcadhvam upa vā pṛṇadhvam. This means “Do you fulfil his each and every desire,” Ad id vo deva ohate.

विश्वास-प्रस्तुतिः

साध्येभ्यो देवेभ्यः प्रजापतिः कामङ्काममूहते

मूलम्

साध्येभ्यो देवेभ्यः प्रजापतिः कामङ्काममूहते

English

Prajāpati brings the fulfilment of each and every desire for the Sādhya gods.

विश्वास-प्रस्तुतिः

सप्तदश स्तोमो भवति

मूलम्

सप्तदश स्तोमो भवति

English

(The Stotra) has Saptadaśastoma.

विश्वास-प्रस्तुतिः

Prajāpati is constituted of seventeen.

मूलम्

Prajāpati is constituted of seventeen.

English

Prajāpati is constituted of seventeen.

विश्वास-प्रस्तुतिः

प्रजापतेराप्त्ययश्वोऽसितज्ञुर्दक्षिणा

मूलम्

प्रजापतेराप्त्ययश्वोऽसितज्ञुर्दक्षिणा

English

(It is) for the obtainment of Prajāpati. A horse with white knees is given away as Dakṣiṇa.

विश्वास-प्रस्तुतिः

प्राजापत्यो वा अश्वः

मूलम्

प्राजापत्यो वा अश्वः

English

A horse belongs to Prajāpati.

विश्वास-प्रस्तुतिः

प्रजापतेरनुरूपत्वाय

मूलम्

प्रजापतेरनुरूपत्वाय

English

(It is given away) for correspondence with Prajāpati.

विश्वास-प्रस्तुतिः

यः पाप्मना भ्रातृव्येण व्याविवृत्सेत स एतेन यज्ञक्रतुना यजेत

मूलम्

यः पाप्मना भ्रातृव्येण व्याविवृत्सेत स एतेन यज्ञक्रतुना यजेत

English

One who desires to be separated from evil hostility should perform this sacrifice.

विश्वास-प्रस्तुतिः

व्येव पाप्मना भ्रातृव्येणावर्तत इन्द्रो वृत्रँहत्वा परां परावतमगच्छदपाराधमिति मन्यमानस्

मूलम्

English

He is separated from evil hostility. Indra, having killed Vṛtra, went away thinking “I am guilty.”

विश्वास-प्रस्तुतिः

तं देवा यज्ञेनान्वैषुस्

मूलम्

तं देवा यज्ञेनान्वैषुस्

English

Gods tried to find him out through sacrifice.

विश्वास-प्रस्तुतिः

ते शतमाशिरं दुहां चक्रिरे भूयो भागधेयं भूयसीं प्रीतिमभ्युपावर्त्स्यतीति वदन्तः

मूलम्

English

They milked a hundred cows saying that he would meet with better fortune and deeper attachment.

विश्वास-प्रस्तुतिः

स ह प्रातःसवने नाजगाम

मूलम्

स ह प्रातःसवने नाजगाम

English

He did not return at the morning pressing.

विश्वास-प्रस्तुतिः

ते सर्व एव प्रातःसवनस्य भक्षयां चक्रुः

मूलम्

ते सर्व एव प्रातःसवनस्य भक्षयां चक्रुः

English

All of them proposed to consume the Soma at the morning pressing.

विश्वास-प्रस्तुतिः

को ह्यपेन्द्र स्य सोमस्य भक्षयिष्यतीति

मूलम्

को ह्यपेन्द्र स्य सोमस्य भक्षयिष्यतीति

English

Who would consume Soma without Indra.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तँसन्तिष्ठमाने प्रातःसवनेऽच्छावाकस्य शस्त्रं प्रति जक्षुस्

मूलम्

तँसन्तिष्ठमाने प्रातःसवनेऽच्छावाकस्य शस्त्रं प्रति जक्षुस्

English

While the morning pressing was coming to an end, they consumed it at the recitation of Acchāvāka’s Śastra.

विश्वास-प्रस्तुतिः

ते सर्व एव चमसाध्वर्यव आनन्दिनोऽच्छावाकस्य शस्त्रं प्रत्यागर्तुं दध्रिरे

मूलम्

English

All the Camasādhvaryus, gladdened, began to utter the response at the Accāvāka’s Śastra.

विश्वास-प्रस्तुतिः

सेन्द्रा इव ह्यमन्यन्त

मूलम्

सेन्द्रा इव ह्यमन्यन्त

English

They deemed themselves to have been accompanied by Indra.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्मात्तीव्रसोमे सर्व एव चमसाध्वर्यव आनन्दिनोऽच्छावाकस्य शस्त्रं प्रत्यागृणन्ति

मूलम्

English

Therefore at the Tivrasoma[^1-1214] sacrifice all Camasādhvaryus, gladdened, utter response at the Acchāvāka’s Śāstra.

[^1-1215]l̥ TāṇḍBr XVIII.5

विश्वास-प्रस्तुतिः

सेन्द्रा इव हि मन्यन्ते

मूलम्

सेन्द्रा इव हि मन्यन्ते

English

They deem themselves to have been accompanied by Indra.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तर्हि वाव तदासीत्

मूलम्

तर्हि वाव तदासीत्

English

So (the sacrifice) was accomplished (by Indra).

विश्वास-प्रस्तुतिः

तदु वा आहुः सर्व एवैतर्हि यज्ञः सेन्द्र इति

मूलम्

तदु वा आहुः सर्व एवैतर्हि यज्ञः सेन्द्र इति

English

Therefore they say all sacrifice is accompanied by Indra.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तँहाभिषुषुवुः २९

मूलम्

तँहाभिषुषुवुः २९

English

They pressed Soma for him.

३०

विश्वास-प्रस्तुतिः

इहा इहा इहेतीहेहीहेहीहेहीति ह वा एनं तदूचुर्बृहद्बृहद्बृहदितीदं ते बृहदन्नाद्यं तदभ्युपावर्तस्वेति ह वा एनं तदूचुस्

मूलम्

English

Ihā iha iha; iha ihi ihi ihā ihi thus they exclaimed. Bṛhad bṛhad Br̥hat. “This big food is thine; therefore do thou go to it” so they said to him.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तदेतन्माध्यन्दिनस्य सवनस्यान्यत्रापि निदानं स शृतकलशमेकधनानां प्रातःसवनेऽवनयेद्दधि माध्यन्दिने सवने

मूलम्

English

This is the motive also elsewhere- at the midday pressing. He (the Adhvaryu) should pour down a pitcher of milk into the water from the Ekadhana pitchers at the morning pressing, curds at the midday pressing

विश्वास-प्रस्तुतिः

विमथितं तृतीयसवने

मूलम्

विमथितं तृतीयसवने

English

and churned (milk) at the third pressing.

विश्वास-प्रस्तुतिः

सास्य तीव्रता

मूलम्

सास्य तीव्रता

English

That brings sharpness to (the Soma).

विश्वास-प्रस्तुतिः

सप्तदश स्तोमो भवति

मूलम्

सप्तदश स्तोमो भवति

English

The Saptadaśastoma is adopted (for the Stotras).

विश्वास-प्रस्तुतिः

सप्तदशः प्रजापतिः

मूलम्

सप्तदशः प्रजापतिः

English

Prajāpati is constituted of seventeen;

विश्वास-प्रस्तुतिः

प्रजापतेराप्त्यै

मूलम्

प्रजापतेराप्त्यै

English

for the obtainment of Prajāpati.

विश्वास-प्रस्तुतिः

गर्भिणी वडबा ललामी दक्षिणेन्द्रि यं वै गर्भ इन्द्रि यं ललामः

मूलम्

गर्भिणी वडबा ललामी दक्षिणेन्द्रि यं वै गर्भ इन्द्रि यं ललामः

English

A pregnant mare with a white spot on the forehead is given away as Dakṣiņa. The foetus is power; the white spot is power.

विश्वास-प्रस्तुतिः

सेन्द्रि यत्वाय

मूलम्

सेन्द्रि यत्वाय

English

For being equipped with power.

विश्वास-प्रस्तुतिः

यो ज्यान्या वोपतपता वाणिमानं नीतः स्यात्स एतेन यज्ञक्रतुना यजेताश्नुते हैव तीव्रताम्

मूलम्

English

One who is reduced due to loss or illness should perform this sacrifice. He thereby attains sharpness.

विघन

विश्वास-प्रस्तुतिः

इन्द्रो ऽकामयत वि पाप्मानँहनीय श्रैष्ठ्यं देवानां गच्छेयमिति

मूलम्

इन्द्रो ऽकामयत वि पाप्मानँहनीय श्रैष्ठ्यं देवानां गच्छेयमिति

English

Indra desired: “May I remove evil and be supreme among the gods.”

विश्वास-प्रस्तुतिः

स एतं यज्ञक्रतुमपश्यत्

मूलम्

स एतं यज्ञक्रतुमपश्यत्

English

He perceived this sacrifice;

विश्वास-प्रस्तुतिः

तमाहरत्

मूलम्

तमाहरत्

English

he brought it;

विश्वास-प्रस्तुतिः

तेनायजत

मूलम्

तेनायजत

English

he performed it.

विश्वास-प्रस्तुतिः

ततो वै स वि पाप्मानमहत श्रैष्ठ्यं देवानामगच्छद्यः कामयेत वि पाप्मानँ हनीय श्रैष्ठ्यँसमानानां गच्छेयमिति स एतेन यज्ञक्रतुना यजेत

मूलम्

English

Thereby he removed evil and became supreme amoung the gods. One who desires: “May I remove evil and be supreme among the equals,” should perform this sacrifice.

विश्वास-प्रस्तुतिः

व्येव पाप्मानँहते श्रैष्ठ्यँसमानानां गच्छति

मूलम्

व्येव पाप्मानँहते श्रैष्ठ्यँसमानानां गच्छति

English

He removes the evil and becomes supreme among the equals.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्यातिग्राह्यो वि न इन्द्र मृधो जहि नीचा यच्छ पृतन्यतः । अधस्पदं तमीं कृधि यो अस्माँभिदासत्युपयामगृहीतोऽसीन्द्रा य त्वा वैमृधाय जुष्टं गृह्णामीति

मूलम्

English

For him an Atigrāhya draught is drawn with the mantra, “O Indra, do thou kill our enemies; lower down the hostiles. Trample him down who hates us.⁶⁵ Thou art taken up with a support. I take thee dear to Vaimṛdha Indra.”

विश्वास-प्रस्तुतिः

परिमृज्य सादयत्येष ते योनिरिन्द्रा य त्वा वैमृधायेति

मूलम्

परिमृज्य सादयत्येष ते योनिरिन्द्रा य त्वा वैमृधायेति

English

He wipes it around and keeps down with the formula, “This is thy birth-place; for Vaimṛdha Indra thee.”

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्य त्रिवृत्पञ्चदशौ विपर्यासँस्तोमौ भवतस्

मूलम्

तस्य त्रिवृत्पञ्चदशौ विपर्यासँस्तोमौ भवतस्

English

In this sacrifice the Stotras åre characterised by the Trivṛt and Pañcadaśa Stomas employed alternately.

विश्वास-प्रस्तुतिः

ताः षड्गायत्र्यो गायत्री वै छन्दसां वि पाप्मानमहत

मूलम्

ताः षड्गायत्र्यो गायत्री वै छन्दसां वि पाप्मानमहत

English

They are six Gāyatrī verses. Gāyatrī, among the metres, removed evil.

विश्वास-प्रस्तुतिः

गायत्र्यैव तद्यजमानो वि पाप्मानँहते ३०

मूलम्

गायत्र्यैव तद्यजमानो वि पाप्मानँहते ३०

English

Through Gāyatrī the sacrificer removes the evil.

३१ उद्भिद्-वलभिद्

विश्वास-प्रस्तुतिः

इन्द्रो ऽकामयतौद्भिद्यँश्रैष्ठ्यं देवानां गच्छेयमिति

मूलम्

इन्द्रो ऽकामयतौद्भिद्यँश्रैष्ठ्यं देवानां गच्छेयमिति

English

Indra desired, “May I gain victory and be supreme among the gods.”

विश्वास-प्रस्तुतिः

स एतं यज्ञक्रतुमपश्यत्

मूलम्

स एतं यज्ञक्रतुमपश्यत्

English

He perceived this sacrifice;

विश्वास-प्रस्तुतिः

तमाहरेत्

मूलम्

तमाहरेत्

English

he brought it;

विश्वास-प्रस्तुतिः

तेनायजत

मूलम्

तेनायजत

English

he performed it.

विश्वास-प्रस्तुतिः

ततो वै स औद्भिद्यँश्रैष्ठ्यं देवानामगच्छद्यः कामयेतौद्भिद्यँश्रैष्ठ्यँ समानानां गच्छेयमिति स एतेन यज्ञक्रतुना यजेताउद्भिद्यँहैव श्रैष्ठ्यँ समानानां गच्छति

मूलम्

English

Thereby he gained victory and became supreme among the gods. One who desires, “May I gain victory and become supreme among the gods” should perform this sacrifice. He gains victory and becomes supreme among the gods.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्यातिग्राह्योऽयं कृत्नुरगृभीतो विश्वजिदुद्भिदित्सोमः । ऋषिर्विप्रः काव्येनोपयामगृहीतोऽसीन्द्रा य त्वोद्भिदे जुष्टं गृह्णामीति

मूलम्

English

For him an additional draught is drawn with the mantra, “This sage Kr̥tnu, wise, unconquerable, is like Soma, winning all I and uprooting (the hostile) through his praise.⁶⁶ Thou art taken with a support. take thee dear to the uprooting Indra.”

विश्वास-प्रस्तुतिः

परिमृज्य सादयत्येष ते योनिरिन्द्रा य त्वोद्भिद इति

मूलम्

परिमृज्य सादयत्येष ते योनिरिन्द्रा य त्वोद्भिद इति

English

Having wiped around, he keeps it down with the formula, “To Indra the uprooter thee.”

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्य पञ्चदशैकविँशौ विपर्यासँस्तोमौ भवतस्

मूलम्

तस्य पञ्चदशैकविँशौ विपर्यासँस्तोमौ भवतस्

English

In connection with this offering the Pañcadaśa and Ekaviṁśa Stomas are employed alternately.

विश्वास-प्रस्तुतिः

ताः षड्बृहत्यो बृहती वै छन्दसामुदभिनद्बृहत्यैव तद्यजमान उद्भिनत्तीन्द्रो ऽकामयत वलं भित्त्वा पशून्सृजेयेति

मूलम्

English

These are six Bṛhatī verses. Bṛhatī, among the metres broke through. Through the Bṛhati the sacrificer breaks through. Indra desired, “May I release the cattle after smiting Vala.

विश्वास-प्रस्तुतिः

स एतं यज्ञक्रतुमपश्यत्

मूलम्

स एतं यज्ञक्रतुमपश्यत्

English

He perceived this sacrifice.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तमाहरत्

मूलम्

तमाहरत्

English

He fetched it.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तेनायजत

मूलम्

तेनायजत

English

He performed it.

विश्वास-प्रस्तुतिः

ततो वै स वलं भित्त्वा पशूनसृजत

मूलम्

ततो वै स वलं भित्त्वा पशूनसृजत

English

Thereby, having smitten Vala, he released the cattle.

विश्वास-प्रस्तुतिः

यः कामयेत वलं भित्त्वा पशून्सृजेयेति स एतेन यज्ञक्रतुना यजेत

मूलम्

यः कामयेत वलं भित्त्वा पशून्सृजेयेति स एतेन यज्ञक्रतुना यजेत

English

One who desires, “May I release the cattle having smitten Vala,” should perform this sacrifice.

विश्वास-प्रस्तुतिः

वलमेव भित्त्वा पशून्सृजते

मूलम्

वलमेव भित्त्वा पशून्सृजते

English

Having smitten Vala, he releases the cattle.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्यातिग्राह्य इन्द्र ओषधीरसनोदहानि वनस्पतीँरसनोदन्तरिक्षम्। बिभेद वलं नुनुदे विवाचोऽथाभवद्दमिताभिक्रतूनामुपयामगृहीतोऽसीन्द्रा य त्वा वलभिदे जुष्टं गृह्णामीति

मूलम्

English

For this sacrifice the additional draught is taken with the mantra, “Indra granted plants and days, granted trees and midregion. He smote Vala and drove away those uttering obscure words, and became the controller of the haughty.⁶⁷ Thou art taken with a support; I take thee dear to Indra the smiter of Vala.”

विश्वास-प्रस्तुतिः

परिमृज्य सादयत्येष ते योनिरिन्द्रा य त्वा वलभिद इति

मूलम्

परिमृज्य सादयत्येष ते योनिरिन्द्रा य त्वा वलभिद इति

English

Having wiped (the cup) around, he keeps it down with the formula, “This is thy birth-place; for Indra the smiter of Vala thee.”

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्य सप्तदशैकविँशौ विपर्यासँस्तोमौ भवतस्

मूलम्

तस्य सप्तदशैकविँशौ विपर्यासँस्तोमौ भवतस्

English

In connection with this offering the Saptadaśa and Ekaviṁśa Stoma are employed (in the Stotra) alternately.

विश्वास-प्रस्तुतिः

ताः षड्गायत्र्यो गायत्री वै छन्दसां वलमभिनद्गायत्र्यैव तद्यजमानो वलं भित्त्वा पशून्सृजते ३१

मूलम्

English

They are six Gāyatrī verses. Gāyatrī, among the metres, smote Vala. Having smitten Vala through Gāyatrī the sacrificer releases the cattle.

३२ ऋतपेयः

विश्वास-प्रस्तुतिः

ऋतपेयेन यक्ष्यमाणो भवति

मूलम्

ऋतपेयेन यक्ष्यमाणो भवति

English

One proposes to perform the R̥tapeya sacrifice.

विश्वास-प्रस्तुतिः

स यदशनानां कामयते तस्याशितो भूत्वा दीक्षते यद्वा लभते तस्य

मूलम्

स यदशनानां कामयते तस्याशितो भूत्वा दीक्षते यद्वा लभते तस्य

English

He consumes that food which he desires and gets initiated. Or (he consumes) whatever he gets.

विश्वास-प्रस्तुतिः

स एकाहं नाश्नात्यथाश्नाति

मूलम्

स एकाहं नाश्नात्यथाश्नाति

English

He does not take food for a day; then he takes food.

विश्वास-प्रस्तुतिः

द्व्यहं नाश्नात्यथाश्नाति

मूलम्

द्व्यहं नाश्नात्यथाश्नाति

English

He does not take food for two days, then he takes food.

विश्वास-प्रस्तुतिः

त्र्यहं नाश्नात्यथाश्नाति

मूलम्

त्र्यहं नाश्नात्यथाश्नाति

English

He does not take food for three days; then he takes food.

विश्वास-प्रस्तुतिः

सोऽत्रैव विराजमाप्नोति

मूलम्

सोऽत्रैव विराजमाप्नोति

English

Thereby he achieves the Virāj.⁶⁸

विश्वास-प्रस्तुतिः

राजानं क्रीत्वोह्यातिथ्यं निर्वपति

मूलम्

राजानं क्रीत्वोह्यातिथ्यं निर्वपति

English

Having purchased and having carried Soma, (the Adhvaryu) performs the Atithyeṣṭi.

विश्वास-प्रस्तुतिः

यद्यु वा एतदुपात्येति चतुरहं नाश्नात्यथाश्नाति

मूलम्

यद्यु वा एतदुपात्येति चतुरहं नाश्नात्यथाश्नाति

English

When the sacrificer passes over this, he does not take food for four days, then he takes food.

विश्वास-प्रस्तुतिः

पञ्चाहं नाश्नात्यथाश्नाति

मूलम्

पञ्चाहं नाश्नात्यथाश्नाति

English

Then he does not take food for four days; then he takes food.

विश्वास-प्रस्तुतिः

षडहं नाश्नात्यथाश्नाति

मूलम्

षडहं नाश्नात्यथाश्नाति

English

He does not take food for six days; then he takes food.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तिस्र उपसदस्

मूलम्

तिस्र उपसदस्

English

There are three Upasad days.

विश्वास-प्रस्तुतिः

त्रिँशत्सम्पद्यन्ते

मूलम्

त्रिँशत्सम्पद्यन्ते

English

This makes thirty.⁶⁹

विश्वास-प्रस्तुतिः

त्रिँशदक्षरा विराडन्नं विराड्विराजैवान्नाद्यमवरुन्द्धेऽथ य एकादश स्तन एवास्यै स

मूलम्

English

The Virāj metre comprises thirty letters. Food indeed is Virāj. Through Virāj he obtains food. That which is the eleventh, is her breast.

विश्वास-प्रस्तुतिः

दुह एवैनां तेनाथ य एकत्रिँश स्तन एवास्यै स

मूलम्

दुह एवैनां तेनाथ य एकत्रिँश स्तन एवास्यै स

English

He milks her through it. That which is the thirtyfirst, is her breast.

विश्वास-प्रस्तुतिः

दुह एवैनां तेन

मूलम्

दुह एवैनां तेन

English

He milks her through it.

विश्वास-प्रस्तुतिः

स उपसत्स्वाज्यव्रतो भवति

मूलम्

स उपसत्स्वाज्यव्रतो भवति

English

During the Upasad - days the sacrificer takes only ghee as food.

विश्वास-प्रस्तुतिः

शीतस्य सर्विषस्तिसृभिरङ्गुलीभिरुपहन्त्यथ द्वाभ्यामथैकया

मूलम्

शीतस्य सर्विषस्तिसृभिरङ्गुलीभिरुपहन्त्यथ द्वाभ्यामथैकया

English

He takes up solid ghee with three fingers, then with two and then with one.

विश्वास-प्रस्तुतिः

शीतस्य वैव सर्पिषस्त्रिभिः पर्वभिरुपहन्त्यथ द्वाभ्यामथैकेन

मूलम्

शीतस्य वैव सर्पिषस्त्रिभिः पर्वभिरुपहन्त्यथ द्वाभ्यामथैकेन

English

He takes up solid ghee with three finger-joints, then with two and then with one.

विश्वास-प्रस्तुतिः

विलीने वा सर्पिषि त्रीणि परूँष्यवदधात्यथ द्वे अथैकं त्रिस्तनद्विस्तनैकस्तनव्रतस्य रूपाणि कुर्वन्

मूलम्

English

He dips three finger-joints in melted ghee, then two and then one representing the forms of Tristana, Dvistana and Ekastana.

विश्वास-प्रस्तुतिः

स नादित्याद्दिवा पर्यावर्तते नाग्नेरधि नक्तम्

मूलम्

स नादित्याद्दिवा पर्यावर्तते नाग्नेरधि नक्तम्

English

He does not divert himself from the sun by day, and from the fire at night.

विश्वास-प्रस्तुतिः

औदुम्बरः सोमचमसश्चतुःस्रक्तिर्ब्रह्मा त्रिवेदः सगोत्रः ३२

मूलम्

औदुम्बरः सोमचमसश्चतुःस्रक्तिर्ब्रह्मा त्रिवेदः सगोत्रः ३२

English

The goblet for Soma is made of Ficus glomerata and is four-cornered. The Brahman should be one having three kinds of wealth and belonging to the gotra of the sacrificer.

विश्वास-प्रस्तुतिः

सप्तदश स्तोमो भवति

मूलम्

सप्तदश स्तोमो भवति

English

The Stoma (for the relevant Stotras) is Saptadaśa.

विश्वास-प्रस्तुतिः

सप्तदशः प्रजापतिः

मूलम्

सप्तदशः प्रजापतिः

English

Prajāpati is constituted of seventeen.

विश्वास-प्रस्तुतिः

प्रजापतिमन्नाद्यं नोपानमत्

मूलम्

प्रजापतिमन्नाद्यं नोपानमत्

English

Prajāpati did not obtain food.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तं देवा ऋतसत्याभ्यामन्वैषुः

मूलम्

तं देवा ऋतसत्याभ्यामन्वैषुः

English

Gods found him through R̥ta and Satya.

विश्वास-प्रस्तुतिः

स यदश्नाति यदेवाशनेनावरुद्धं तस्यावरुद्ध्या इति तदथ यन्नाश्नाति यदेवानशनेनावरुद्धं तस्यावरुद्ध्या इति तदथ यदुपसत्स्वाज्यव्रतो भवत्येतद्वै देवानां प्रियं धाम यदाज्यं देवानामेव प्रियं धामावरुन्द्ध इति तदथ यन्नादित्याद्दिवा पर्यावर्तते नाग्नेरधि नक्तमेते वै देवानामृतसत्ये

मूलम्

English

He eats in order to obtain that which is obtained through food. He does not eat for the obtainment of that which is obtained by not eating. He consumes ghee as Vrata-food during the Upasad-days; ghee in the dear abode of gods. He attains the dear abode of gods. He does not turnaway from the sun by day, nor form the fire at night. These are respectively the R̥ta and Satya of the gods.

विश्वास-प्रस्तुतिः

नेद्देवानामृतसत्ये पृष्ठतः करवाणीत तदथ यदौदुम्बरो भवत्यूर्ग्वा अन्नाद्यमुदुम्बर ऊर्ज एवान्नाद्यस्यावरुद्ध्या इति तदथ यत्सोमचमसो भवत्येतद्वै देवानां परममन्नं यत्सोमः

मूलम्

English

Lest I may disregard the R̥ta and Satya of gods. (The Soma-goblet) is made of Ficus glomerata. The Ficus glomerata is indeed strength and food. It is for the obtainment of strength and food. As for the statement that it is a Soma-goblet: Soma is indeed the highest food of gods.

विश्वास-प्रस्तुतिः

परमेणैवास्मा अन्नाद्येनावरमन्नाद्यमवरुन्द्ध इति तदथ यच्चतुःस्रक्तिर्भवति यदेव दिशोऽन्नाद्यं प्राविशत्तस्यावरुद्ध्या इति तदथ यत्त्रिवेदा भवति न ह्येतामेकवेदा दक्षिणामुद्यन्तुमर्हतीति तदथ यत्सगोत्रो भवत्यात्मा वै सगोत्र आत्मन्नेव यज्ञस्य यशोऽन्नाद्यं प्रतिष्ठापयानीति तत् ३३

मूलम्

English

Through the highest food he obtains the low food. As for the statement that it is four-cornered: Whatever food is spread towards the quarters, it is for obtaining it. As for the statement that he possesses three kinds of wealth: one possessing one kind of wealth is not capable of carrying this Dakṣiṇa. In that he is of the same Gotra: one of the same Gotra is himself. (The sacrificer deems), “I shall stabilize the glory of sacrifice and food within myself.”

३४

विश्वास-प्रस्तुतिः

तं माध्यन्दिनीयैश्चमसैः सहोन्नीय जुह्वति

मूलम्

तं माध्यन्दिनीयैश्चमसैः सहोन्नीय जुह्वति

English

They offer (that Soma-goblet) filling it along with the Soma-goblets at the Midday-pressing.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तमृत्विजो हुतं दक्षिणानां काले ब्रह्मण उपातिदिशन्ति

मूलम्

तमृत्विजो हुतं दक्षिणानां काले ब्रह्मण उपातिदिशन्ति

English

After it is offered, the priests direct it to the Brahman at the time of giving away the Dakṣiṇās.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तं ब्रह्मणः सन्तं पर्युपविश्य भक्षयन्ति यदृतं मन्यन्ते तेन

मूलम्

तं ब्रह्मणः सन्तं पर्युपविश्य भक्षयन्ति यदृतं मन्यन्ते तेन

English

Sitting around, they consume it which formally belongs to the Brahman because they deem it as Ṛta.

विश्वास-प्रस्तुतिः

यदृतेन भक्ष्यन्ति तदृतपेयस्यर्तपेयत्वं दिशोऽकामयन्तान्नाद्यः स्यामान्नाद्यमवरुन्धीमह्यन्नाद्यमस्मासु प्रतितिष्ठेदिति

मूलम्

English

Because they consume it deeming as R̥ta, that is why R̥tapeya is so called.

दिशां चतुष्टोमः

English

The quarters desired, “We shall be eaters of food, may we obtain food, let the food stay with us.”

विश्वास-प्रस्तुतिः

ता एतं यज्ञक्रतुमपश्यन्

मूलम्

ता एतं यज्ञक्रतुमपश्यन्

English

They perceived this sacrifice;

विश्वास-प्रस्तुतिः

तमाहरन्

मूलम्

तमाहरन्

English

they brought it,

विश्वास-प्रस्तुतिः

तेनायजन्त

मूलम्

तेनायजन्त

English

they performed it.

विश्वास-प्रस्तुतिः

ततो वै ता अन्नाद्योऽभवन्नन्नाद्यमवारुन्धतान्नाद्यमासु प्रत्यतिष्ठद्यः कामयेतान्नादी मे प्रजा स्यादन्नाद्यमवरुन्धीतान्नाद्यमस्यां प्रतितिष्ठेदिति स एतेन यज्ञक्रतुना यजेतान्नाद्येवास्य प्रजा भवत्यन्नाद्यमवरुन्द्धेऽन्नाद्यमस्यां प्रतितिष्ठति

मूलम्

English

Thereby they became eaters of food, they obtained food; food stayed with them. One who desires, “Let my offspring be eaters of food, may they obtain food; may food stay with them,” should perform this sacrifice. His offspring become eaters of food; they obtain food and food stays with them.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्य चतसृषु बहिष्पवमानोऽष्टास्वष्टास्वाज्यानि द्वादशो माध्यन्दिनः पवमानः षोडशानि पृष्ठानि सविँश आर्भवः पवमानश्चतुर्विँशमग्निष्टोमसाम

मूलम्

English

In his sacrifice the Bahiṣpavamāna stotra is chanted on four verses, the Ājyastotras are chanted on eight verses each, the Madhyamdinapavamāna Stotra is chanted on twelve verses, the Pr̥ṣṭhastotras are characterised by Soḍaśastoma, the Ārbhava Pavamāna Stotra is chanted on twenty verses, and the Agniṣṭoma Sāman has Caturviṁśastoma.⁷⁰

विश्वास-प्रस्तुतिः

तं दिशां चतुष्टोम इत्याचक्षते

मूलम्

तं दिशां चतुष्टोम इत्याचक्षते

English

This sacrifice is called “Disām Catuḥṣṭoma.”

छन्दसाम् एकत्रिकम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

छन्दाँस्यकामयन्त यशोऽश्नुवीमहि यशोऽवरुन्धीमहि यशोऽस्मासु प्रतितिष्ठेदिति

मूलम्

English

The metres desired, “Let us achieve glory; let us obtain glory; let glory stay with us.”

विश्वास-प्रस्तुतिः

तान्येतं यज्ञक्रतुमपश्यन्

मूलम्

तान्येतं यज्ञक्रतुमपश्यन्

English

They perceived this sacrifice;

विश्वास-प्रस्तुतिः

तमाहरन्

मूलम्

तमाहरन्

English

they brought it;

विश्वास-प्रस्तुतिः

तेनायजन्त

मूलम्

तेनायजन्त

English

they performed it.

विश्वास-प्रस्तुतिः

ततो वै तानि यशोऽश्नुवत यशोऽवारुन्धत यश एषु प्रत्यतिष्ठद्यः कामयेत यशोऽश्नुवीय यशोऽवरुन्धीय यशो मयि प्रतितिष्ठेदिति स एतेन यज्ञक्रतुना यजेत

मूलम्

English

Thereby they achieved glory; they obtained glory; glory stayed with them. One who desires, “May I achieve glory, may I obtain glory, may glory stay with me,” should perform this sacrifice.

विश्वास-प्रस्तुतिः

यश एवाश्नुते यशोऽवरुन्द्धे यशोऽस्मिन्प्रतितिष्ठति

मूलम्

यश एवाश्नुते यशोऽवरुन्द्धे यशोऽस्मिन्प्रतितिष्ठति

English

Thereby he achieves glory; he obtains glory, glory stays with him.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्य स्तोमा अस्तुवतैकस्यामथ तिसृष्वेकस्यामथ तिसृषु

मूलम्

तस्य स्तोमा अस्तुवतैकस्यामथ तिसृष्वेकस्यामथ तिसृषु

English

The Stomas were employed (in the following manner): (The first Bahiṣpavamāna) in one Stoma, then (the first Ājya-stotra) in three Stomas, then (the second Ājya- stotra) in one Stoma. Then (the third Ājya-stotra) in three Stomas (and so on).⁷¹

विश्वास-प्रस्तुतिः

तमेतं छन्दसामेकत्रिक इत्याचक्षते

मूलम्

तमेतं छन्दसामेकत्रिक इत्याचक्षते

English

This sacrifice is known as “Chandasām Ekatrika.”

सोमानाम् एकत्रिकम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

स्तोमा अकामयन्तेति समानः परिवादस्

मूलम्

स्तोमा अकामयन्तेति समानः परिवादस्

English

“The Stomas desired”-This introduction is similar.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्य स्तोमास्त्रिवृदथ त्रयः पञ्चदशास्त्रिवृदथ त्रयः सप्तदशास्त्रिवृदथ त्रय एकविँशास्

मूलम्

English

The Stomas in this sacrifice are as follows: Trivṛt, three Pañcadaśa Stomas, Trivṛt, three Saptadaśa Stomas, Trivṛt, three Ekaviṁśa Stomas.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तमेतँस्तोमानामेकत्रिक इत्याचक्षते ३४

मूलम्

तमेतँस्तोमानामेकत्रिक इत्याचक्षते ३४

English

This sacrifice is called “Stomānām Ekatrika.”

३५ इन्द्राग्न्योः कुलाय

विश्वास-प्रस्तुतिः

इन्द्रा ग्नी वा अकामयेताँसमानलोकौ स्याव समानं लोकमियावेति

मूलम्

इन्द्रा ग्नी वा अकामयेताँसमानलोकौ स्याव समानं लोकमियावेति

English

Indra-Agni desired “May we have an identical world, and may we reach an identical world.”

विश्वास-प्रस्तुतिः

तावेतं यज्ञक्रतुमपश्यतां तमाहरतां तेनायजेतां ततो वै तौ समानलोकावभवताँ समानं लोकमैताँसमानलोकावप्यथ यौ कामयेताँराजा च पुरोहितश्च समानलोकौ स्याव समानं लोकमियावेति तावेतेन यज्ञक्रतुना यजेयाताँसमानलोकावेव भवतः समानं लोकमितोऽश्वरथो यज्ञायुधः प्रासङ्ग्यश्चमसः सा ब्राह्मणस्य दक्षिणाश्वतरीरथः सर्वायुधोऽप्रासङ्ग्यः काँस्यस्तूणीबन्धः सा राजन्यस्य दक्षिणा

मूलम्

English

They perceived this sacrifice; they brought it; they performed it. Thereby they had an identical world and reached an identiacal world. Those two- the king and the priest who desire that they should have an identical world and also should reach an identical world, should perform this sacrifice. They have an identical world and also reach an identical world. A chariot with horses yoked to it and a goblet being a sacrificial implement are the Dakṣiṇā of a brāhmaṇa. A chariot without mules harnessed to it and a bronze-pot of common use are Dakṣiṇā of a Rājanya.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्य त्रिवृत्पञ्चदशौ विपर्यासँस्तोमौ भवतस्

मूलम्

तस्य त्रिवृत्पञ्चदशौ विपर्यासँस्तोमौ भवतस्

English

In this sacrifice the Trivṛt and Pañcadaśa Stomas are alternately employed for Stotras.

विश्वास-प्रस्तुतिः

त्रिवृदेव ब्राह्मणस्य पञ्चदशो राजन्यस्य

मूलम्

त्रिवृदेव ब्राह्मणस्य पञ्चदशो राजन्यस्य

English

The Trivṛt belongs to the brāhmaṇa and Pañcadaśa to the Rājanya.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तमेतमिन्द्रा ग्नियोः कुलाय इत्याचक्षत एष एव सन्पितापुत्रीय एष सख्योर्यज्ञ एष भ्रात्रोः ३५

मूलम्

English

This sacrifice is called “Indrāngiyoḥ Kulāya.” This sacrifice belongs to the father and the son, to two friends and to two brothers.

३६ श्येनः

विश्वास-प्रस्तुतिः

अभिचरणीयैः सोमैर्यक्ष्यमाणो भवति

मूलम्

अभिचरणीयैः सोमैर्यक्ष्यमाणो भवति

English

One proposes to perform Soma-sacrifices for exorcism.

विश्वास-प्रस्तुतिः

स द्वयानि यज्ञायुधान्युपकल्पयते बाधकानि च तैल्वकानि च शवानसोऽधिषवणे फलके पुरुषास्थस्य वृषणौ

मूलम्

English

He procures two sets of sacrificial implements one of Bādhaka wood and another of Symplocos racempora, the two pressing boards made of a cart for carrying dead body, and two testicles (that is to say, two chips of wood of the sacrificial post used at churning) made of a human bone.

विश्वास-प्रस्तुतिः

स यत्राध्वर्युरुपाँशुं ग्रहीष्यन्राजानमभिषुणोति तस्य योऽँशुः परापतति तमेतस्मिन्पात्र आधायोपसङ्गृह्याथाहामुं जह्यथ त्वा होष्यामीत्या तमितोरास्तेऽथैतं भङ्गमाहवनीयेऽनुप्रहरतीदमहममुमामुष्यायणं परिप्लुना भङ्गेन विध्यामीत्यत्र यं यजमानो द्वेष्टि तं मनसा ध्यायत्य्

मूलम्

English

When the Adhvaryu presses Soma for the Upāṁśu draught, he puts into the cup the shoot which falls away, holds it and says, “Do thou kill N.N., I shall offer thee,” and holds breath as long as he can. He throws that piece of shoot into the Āhavanīya with the formula, “Here do I strike N.N., of N.N. gotra with the floating piece of shoot.” Here he meditates upon one whom the sacrificer hates.

विश्वास-प्रस्तुतिः

अथैतत्पात्रं खरे यथायतनँसादयत्यमुष्य त्वा प्राणे सादयामीति

मूलम्

अथैतत्पात्रं खरे यथायतनँसादयत्यमुष्य त्वा प्राणे सादयामीति

English

He places the cup on the mound at its place with the formula, “I place thee upon the vital breath of N.N.”

विश्वास-प्रस्तुतिः

स यं कं च ग्रहं गृह्णात्येवमेवैनं गृह्णाति

मूलम्

स यं कं च ग्रहं गृह्णात्येवमेवैनं गृह्णाति

English

Whatever draught he takes, he takes it with this very formula.

विश्वास-प्रस्तुतिः

यदु किं च पात्रँसादयत्येवमेवैनत्सादयति

मूलम्

यदु किं च पात्रँसादयत्येवमेवैनत्सादयति

English

Whatever cup he places, he places it in this very manner.

विश्वास-प्रस्तुतिः

स एष त्रिवृदग्निष्टोम एकस्तोम एकहविर्धानस्

मूलम्

स एष त्रिवृदग्निष्टोम एकस्तोम एकहविर्धानस्

English

This sacrifice is Trivṛt Agniṣṭoma with a single stoma and with a single Havirdhāna cart.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तँश्येन इत्याचक्षते

मूलम्

तँश्येन इत्याचक्षते

English

It is known as the Śyena. ‍

इषु

विश्वास-प्रस्तुतिः

ऽथेषुः

मूलम्

ऽथेषुः

English

Now the Iṣu sacrifice.

विश्वास-प्रस्तुतिः

समानमभिचरणीयँशिल्पं तिसृषुतिसृषु स्तुवते

मूलम्

समानमभिचरणीयँशिल्पं तिसृषुतिसृषु स्तुवते

English

The exorcistic character is common. The Udgātṛs chant on three verses each.

विश्वास-प्रस्तुतिः

रथो हविर्धानम्

मूलम्

रथो हविर्धानम्

English

A chariot is used as the Havirdhāna cart.

सन्दँशः

विश्वास-प्रस्तुतिः

अथ सन्दँशः

मूलम्

अथ सन्दँशः

English

Now the Saṁdaṁśa sacrifice.

विश्वास-प्रस्तुतिः

समानमभिचरणीयँशिल्पं द्वौ त्रयस्त्रिँशौ मध्यत स्तोमौ भवतो द्वे हविर्धाने

मूलम्

समानमभिचरणीयँशिल्पं द्वौ त्रयस्त्रिँशौ मध्यत स्तोमौ भवतो द्वे हविर्धाने

English

The exorcistic character is common. The two middle Stotras are characterised by Trayastriṁśa Stoma. There are two Havirdhāna carts.

इन्द्रवज्रः

विश्वास-प्रस्तुतिः

अथेन्द्र वज्रः

मूलम्

अथेन्द्र वज्रः

English

Now the Indravajra sacrifice.

विश्वास-प्रस्तुतिः

समानमभिचरणीयँशिल्पम्पञ्चदश एष भवति ३६

मूलम्

समानमभिचरणीयँशिल्पम्पञ्चदश एष भवति ३६

English

The exorcistic character is common. The Stotras are characterised by Pañcadaśa Stoma.

३७ दुरश ः

विश्वास-प्रस्तुतिः

दुरशेन यक्ष्यमाणो भवति

मूलम्

दुरशेन यक्ष्यमाणो भवति

English

One proposes to perform the Duraśa sacrifice.

विश्वास-प्रस्तुतिः

स उपकल्पयते षष्टिँशतमानानि हिरण्यानि त्रिँशतँसुवर्णानि त्रिँशतँ रजतानि बह्वन्यद्धिरण्यं स आमावास्येन हविषेष्ट्वा सौर्यं चरुं निर्वपति

मूलम्

English

He procures sixty Śatamāna pieces of precious metal-thirty of gold and thirty of silver, and many other pieces of precious metal. Having performed the New-moon sacrifice, the sacrificer offers cooked rice to Sūrya.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्मिन्सुवणँर्शतमानं ददात्यथ सायँहुतेऽग्निहोत्रे चान्द्र मसं चरुं निर्वपति

मूलम्

English

In that Iṣṭi he gives away a gold piece weighing a hundred mānas. In the evening, after the Agnihotra has been offered, he offers cooked rice to Candramas.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्मिन्रजतँशतमानं ददाति

मूलम्

तस्मिन्रजतँशतमानं ददाति

English

In that Iṣṭi he gives away a silver piece weighing a hundred manas.

विश्वास-प्रस्तुतिः

स एवमेवैताभ्यामिष्टिभ्यामहरहर्यजमानो मासमेत्यथ दीक्षते

मूलम्

स एवमेवैताभ्यामिष्टिभ्यामहरहर्यजमानो मासमेत्यथ दीक्षते

English

In this manner he goes on offering these Iṣṭis alternately for a month. Then he gets initiated.

विश्वास-प्रस्तुतिः

दीक्षणीयायां द्वादशमानँहिरण्यं ददाति

मूलम्

दीक्षणीयायां द्वादशमानँहिरण्यं ददाति

English

In the Dīkṣaṇīyeṣṭi he gives away precious metal weighing twelve mānas.

विश्वास-प्रस्तुतिः

प्रायणीयायां चतुर्विँशतिमानं ददात्यातिथ्यायां द्वे चतुर्विँशतिमाने ददाति

मूलम्

English

In the Prāyaṇīyeṣṭī he gives away a piece of twentyfour manas. In the Ātithyeṣṭi he gives away two pieces of twentyfour mānas each.

विश्वास-प्रस्तुतिः

प्रथमायामुपसदि चत्वारि ददाति

मूलम्

प्रथमायामुपसदि चत्वारि ददाति

English

In the first Upasad Iṣṭi he gives away four pieces,

विश्वास-प्रस्तुतिः

द्वितीयस्यामुपसद्यष्टौ ददाति

मूलम्

द्वितीयस्यामुपसद्यष्टौ ददाति

English

he gives eight in the second Upasad,

विश्वास-प्रस्तुतिः

तृतीयस्यामुपसदि षोडश ददाति

मूलम्

तृतीयस्यामुपसदि षोडश ददाति

English

he gives sixteen in the third Upasad,

विश्वास-प्रस्तुतिः

चतुर्थ्यामुपसदि द्वात्रिँशतं ददाति

मूलम्

चतुर्थ्यामुपसदि द्वात्रिँशतं ददाति

English

in the fourth thirtytwo,

विश्वास-प्रस्तुतिः

पञ्चम्यामुपसदि चतुःषष्टिं ददाति

मूलम्

पञ्चम्यामुपसदि चतुःषष्टिं ददाति

English

in the fifth sixtyfour,

विश्वास-प्रस्तुतिः

षष्ठ्यामुपसद्यष्टाविँशँशतं चतुर्विँशतिमानानां ददात्यथातः शतसङ्ख्यैवाग्नीषोमीयस्य हुतायां वपायां द्वे शते ददात्याग्नेयस्य हुतायां वपायां चत्वारि ददाति

मूलम्

English

in the sixth a hundred and twentyeight pieces of twentyfour mānas each. Hereafter he gives pieces of a hundred mānas. After the omentum of the Agniṣomīya animal has been offered, he gives away two (hundred manas). After the omentum of the Āgneya animal has been offered, he gives away four (hundred mānas).

विश्वास-प्रस्तुतिः

प्रातःसवनीयेष्वष्टौ ददाति

मूलम्

प्रातःसवनीयेष्वष्टौ ददाति

English

After (the Savanīya-puroḍāśas) at the morning pressing have been offered, he gives away eight (hundred mānas).

विश्वास-प्रस्तुतिः

माध्यन्दिनीयेषु षोडश ददाति

मूलम्

माध्यन्दिनीयेषु षोडश ददाति

English

After (the Savanīyapuroḍāśas) at the midday pressing have been offered, he gives away sixteen (hundred mānas).

विश्वास-प्रस्तुतिः

दक्षिणानां काले द्वात्रिँशतं ददाति

मूलम्

दक्षिणानां काले द्वात्रिँशतं ददाति

English

At the time of giving away Dakṣiņās, he gives away thirtytwo (hundred māņas).

विश्वास-प्रस्तुतिः

तृतीयसवनीयेषु चतुःषष्टिं ददात्यनूबन्ध्यस्य हुतायां वपायामष्टाविँशँ शतानां ददाति

मूलम्

English

At the (Savanīyapuroḍāśas) at the third pressing he gives away sixtyfour (hundred māņas). After the omentum of the Anūbandhya animal has been offered, he gives away twentyeight hundred.

विश्वास-प्रस्तुतिः

स यदेताभ्यामिष्टिभ्यामहरहर्यजते सूर्याचन्द्र मसोरेव तत्सायुज्यँ सलोकतामाप्नोति ३७

मूलम्

English

In that he goes on performing these Iṣṭis alternately, he reaches association with Sūrya and Candramas and reaches their world.

३८

विश्वास-प्रस्तुतिः

अथ यद्धिरण्यदक्षिणो भवति हिरण्मयमेव तद्यजमान आत्मानँसँस्कुरुते

मूलम्

अथ यद्धिरण्यदक्षिणो भवति हिरण्मयमेव तद्यजमान आत्मानँसँस्कुरुते

English

In that precious metal is given as Dakṣiṇa in this sacrifice, the sacrificer accomplishes himself with precious metal.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्य यदूर्ध्वं नाभेस्तत्सुवर्णमवाङ्रजतं यदा ह वै हिरण्मयो भवत्यथामृतो भवति

मूलम्

English

His body above the navel becomes golden and the lower portion becomes of silver. When he becomes accomplished with precious metal, he becomes immortal.

विश्वास-प्रस्तुतिः

हिरण्मया ह वै देवास्

मूलम्

हिरण्मया ह वै देवास्

English

Gods are accomplished with gold.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्मात्तेऽमृताः

मूलम्

तस्मात्तेऽमृताः

English

Therefore they are immortal.

विश्वास-प्रस्तुतिः

सप्तदशस्तोमो भवति

मूलम्

सप्तदशस्तोमो भवति

English

The sacrifice is characterised by Saptadaśastoma.

विश्वास-प्रस्तुतिः

सप्तदशः प्रजापतिः

मूलम्

सप्तदशः प्रजापतिः

English

Prajāpati comprises seventeen,

विश्वास-प्रस्तुतिः

प्रजापतेराप्त्ययुभे सामनी भवतश्छन्दोमयावेतत्पक्षौ यजमान आत्मानँसँ स्कुरुत एतस्य लोकस्य जित्यै

मूलम्

English

for the obtainment of Prajāpati. Both the Sāmans are employed. The sacrificer accomplishes himself with these two wings consisting of metres for winning this world.

विश्वास-प्रस्तुतिः

स यदेतेन यज्ञक्रतुना यजते सूर्याचन्द्र मसोरेव तत्सायुज्यँसलोकतां जयति

मूलम्

स यदेतेन यज्ञक्रतुना यजते सूर्याचन्द्र मसोरेव तत्सायुज्यँसलोकतां जयति

English

In that he performs this sacrifice, he becomes associated with Sūrya and Candramas and reaches their world.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तेन दुरशो दुरश इव ह्येतयोर्देवतयोर्लोकोऽथ दुर्णाशेन यक्ष्यमाणो भवति

मूलम्

तेन दुरशो दुरश इव ह्येतयोर्देवतयोर्लोकोऽथ दुर्णाशेन यक्ष्यमाणो भवति

English

Therefore the sacrifice is called Duraśa. The world of these two deities is difficult to obtain.

दुर्णाशः

English

One proposes to perform the Durṇāśa sacrifice.

विश्वास-प्रस्तुतिः

स उपकल्पयतेऽनडुच्छतं च त्रयस्त्रिँशतं च निष्कांस्तेन हैतेनानडुहो लोकं जयति

मूलम्

English

He procures a hundred oxen and thirtythree niṣkas. Through this sacrifice he wins the world of oxen.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तेन हैतेन ज्योतिष्मन्तं लोकं जयति

मूलम्

तेन हैतेन ज्योतिष्मन्तं लोकं जयति

English

Through this he wins the lustrous world.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तेन हैतेन ज्योतिषोऽधि स्वर्गं लोकं जयति

मूलम्

तेन हैतेन ज्योतिषोऽधि स्वर्गं लोकं जयति

English

Through this he wins the world of heaven above the lustre.

विश्वास-प्रस्तुतिः

सप्तदशस्तोमो भवति

मूलम्

सप्तदशस्तोमो भवति

English

The sacrifice is Saptadaśastoma.

विश्वास-प्रस्तुतिः

सप्तदशः प्रजापतिः

मूलम्

सप्तदशः प्रजापतिः

English

Prajāpati comprises seventeen;

विश्वास-प्रस्तुतिः

प्रजापतेराप्त्ययुभे सामनी भवतश्छन्दोमयावेवैतत्पक्षौ यजमान आत्मानँसँ स्कुरुत एतस्य लोकस्य जित्यै

मूलम्

English

for the obtainment of Prajāpati. Both the Sāmans (Rathantara and Br̥hat) are employed. The sacrificer accomplishes himself with the two wings comprising the metres for the winning of this world.

विश्वास-प्रस्तुतिः

स यदेतेन यज्ञक्रतुनेष्ट्वा न नश्यति तेन दुर्णाशस्

मूलम्

स यदेतेन यज्ञक्रतुनेष्ट्वा न नश्यति तेन दुर्णाशस्

English

In that one does not perish after having performed this sacrifice, therefore it is called Durṇāśa.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तद्दुर्णाशस्य दुर्णाशत्वं केशी ह दाल्भ्योऽपचितिकामोऽपचितिनेजे तन्नो नामनी परिहरन्ता इति

मूलम्

English

This is why Durṇāśa is so called.

अपचितिः

English

Keśī, son of Dālbhi, desirous of honour, performed the Apaciti sacrifice, with the desire “Let our names not be neglected.”

विश्वास-प्रस्तुतिः

ततो ह वा एतत्पञ्चालराजानां नामानि परिहरन्ते ३८

मूलम्

ततो ह वा एतत्पञ्चालराजानां नामानि परिहरन्ते ३८

English

Therefore the kings of Pañcāla do not have their names neglected.

३९

विश्वास-प्रस्तुतिः

शीर्षण्या इति केशानाचक्षते

मूलम्

शीर्षण्या इति केशानाचक्षते

English

By the word Śīrṣaṇya one understands the hair.

विश्वास-प्रस्तुतिः

कुशा इति दर्भान्

मूलम्

कुशा इति दर्भान्

English

Kuśa means Darbha.

विश्वास-प्रस्तुतिः

नद्याविति गैरेयकविमत्यौ

मूलम्

नद्याविति गैरेयकविमत्यौ

English

The two rivers means Gaireya and Kavimatī.

विश्वास-प्रस्तुतिः

ततो वै सोऽपचितिमानभवद्यः कामयेतापचितिमान्त्स्यामिति स एतेन यज्ञक्रतुना यजेतापाचितिमानेव भवति

मूलम्

English

Thereby he became honoured. One who desires, “May I receive honour” should perform this sacrifice. He receives honour.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्य चतुर्विँशो बहिष्पवमानस्त्रिवृत्पञ्चदशान्याज्यानि

मूलम्

तस्य चतुर्विँशो बहिष्पवमानस्त्रिवृत्पञ्चदशान्याज्यानि

English

In his sacrifice the Bahiṣpavamāna stotra has Caturviṁśastoma; the Ājyastotras have Trivṛt and Pañcadaśa Stomas.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तास्तिस्रो गायत्र्यश्चतुर्विँशो माध्यन्दिनः पवमानः पञ्चदशसप्तदशानि पृष्ठानि

मूलम्

English

There are three Gāyatrī verses (for each Stotra). The Mādhyaṁdina Pavamāna Stotra has twenty four Stomas. The Pr̥ṣṭhas have Pañcadaśa and Saptadaśa stomas.

विश्वास-प्रस्तुतिः

ते द्वे त्रिष्टुभौ

मूलम्

ते द्वे त्रिष्टुभौ

English

Herein are two Triṣṭubh verses.

विश्वास-प्रस्तुतिः

त्रिणव आर्भवः पवमान एकविँशमग्निष्टोमसाम

मूलम्

त्रिणव आर्भवः पवमान एकविँशमग्निष्टोमसाम

English

The Ārbhava Pavamāna has Triņava stoma. The Agniṣṭoma Sāman has Ekaviṁśastoma.

विश्वास-प्रस्तुतिः

सैका जगत्येतानि वै छन्दसामपचिततमान्यपचितिमानेव भवति य एवं वेदासावादित्योऽकामयत त्विषिमान्त्स्यामिति

मूलम्

English

Herein there is one Jagatī verse. These are the most honoured among the metres. One who knows this gets honour.

त्विषि

English

The sun desired, “May I have splendour.”

विश्वास-प्रस्तुतिः

स एतं यज्ञक्रतुमपश्यत्तमाहरत्तेनायजत

मूलम्

स एतं यज्ञक्रतुमपश्यत्तमाहरत्तेनायजत

English

He perceived this sacrifice; he fetched it; he performed it.

विश्वास-प्रस्तुतिः

ततो वै स त्विषिमानभवद्यः कामयेत त्विषिमान्त्स्यामिति स एतेन यज्ञक्रतुना यजेत

मूलम्

English

Thereby he became resplendent. One who desires, “May I be resplendent,” should perform this sacrifice.

विश्वास-प्रस्तुतिः

त्विषिमानेव भवति

मूलम्

त्विषिमानेव भवति

English

He becomes resplendent.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्य सौर्योऽतिग्राह्यः

मूलम्

तस्य सौर्योऽतिग्राह्यः

English

For him there is one additional draught for Sūrya.

विश्वास-प्रस्तुतिः

सौर्यः पशुरुपालम्भ्य एकविँश एष भवति ३९

मूलम्

सौर्यः पशुरुपालम्भ्य एकविँश एष भवति ३९

English

An animal is to be offered to Sūrya. The sacrifice has Ekaviṁśastoma.

४० ऋषभः

विश्वास-प्रस्तुतिः

इन्द्रो ऽकामयतर्षभ इव पशूनामैश्वर्यमाधिपत्यँराज्यं देवानां परीयामिति

मूलम्

इन्द्रो ऽकामयतर्षभ इव पशूनामैश्वर्यमाधिपत्यँराज्यं देवानां परीयामिति

English

Indra desired, “May I attain lordship, overlordship and rule over gods like a bull over the cattle.”

विश्वास-प्रस्तुतिः

स एतं यज्ञक्रतुमपश्यत्तमाहरत्तेनायजत

मूलम्

स एतं यज्ञक्रतुमपश्यत्तमाहरत्तेनायजत

English

He perceived the sacrifice; he fetched it; he performed it.

विश्वास-प्रस्तुतिः

ततो वै स ऋषभ इव पशूनामैश्वर्यमाधिपत्यँराज्यं देवानां पर्यैद्यः कामयेतर्षभ इव पशूनामैश्वर्यमाधिपत्यँराज्यँसमानानां परीयामिति स एतेन यज्ञक्रतुना यजेतर्षभ इव पशूनामैश्वर्यमाधिपत्यँ राज्यँसमानानां पर्येति

मूलम्

English

Thereby he attained lordship, overlordshp and rule over gods like a bull over the cattle. One who desires, “May I attain lordship, overlordship and rule over the equals,” should perform this sacrifice. He attains lordship, overlordship, and rule over the equals like a bull over the cattle.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्यातिग्राह्यो वृषा सो अँशुः पवते हविष्मान्त्सोम इन्द्र स्य भाग ऋतयुः शतायुः । स मा वृषाणं वृषभं कृणोतु प्रियं विशाँसर्ववीरँ सुवीरमुपयामगृहीतोऽसीन्द्रा य त्वर्षभाय जुष्टं गृह्णां इति

मूलम्

English

In his sacrifice an additional draught is taken with the verse, “That mighty shoot of Soma, possessing the oblation, Indra’s portion, intended for a sacrifice, granting a hundred year’s life, is being pressed. May he render me showering, mighty, dear to the people, the brave among all and a great hero.⁷² Thou art taken with a support, I take thee dear to Indra the bull.”

विश्वास-प्रस्तुतिः

परिमृज्य सादयत्येष ते योनिरिन्द्रा य त्वर्षभायेति

मूलम्

परिमृज्य सादयत्येष ते योनिरिन्द्रा य त्वर्षभायेति

English

Having wiped around, he keeps it down with the formula, “This is thy birth-place, for Indra the bull thee.”

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्य पञ्चदशस्य सत एकविँशँहोतुः प्रष्ठं ककुदो रूपम्

मूलम्

तस्य पञ्चदशस्य सत एकविँशँहोतुः प्रष्ठं ककुदो रूपम्

English

In this sacrifice the Hotr̥’s Pr̥ṣṭha is Ekaviṁśastoma even though basically Pañcaviṁśastoma the form of royalty.

वनिष्ठुसवः

विश्वास-प्रस्तुतिः

इन्द्रे ण ह स्म वै पूर्वे समाजिगमिषन्तो वनिष्ठुसवेन यजन्ते तृप्तो न इन्द्र आविर्भविष्यति तस्मै कामान्वक्ष्याम इति वदन्तो

मूलम्

English

The ancient people desiring to be united with Indra performed the Vaniṣṭhusava, saying “Indra, satiated will appear before us, we shall express our desires to him.”

विश्वास-प्रस्तुतिः

वनिष्ठुसवेन यक्ष्यमाणो भवति

मूलम्

वनिष्ठुसवेन यक्ष्यमाणो भवति

English

One proposes to perform the Vaniṣṭhusava.

विश्वास-प्रस्तुतिः

स उपकल्पयते शतमुक्षवेहतः शतं दार्वाचितानि शतँसर्पिष्पात्राञ्छतं पयःपात्राञ्छतं दधिपात्राञ्छतं वसापात्रानौदुम्बरीं नावमुभयतोऽभिपतनां परिगृहीतामथ प्रणेतॄन्

मूलम्

English

He procures a hundred bulls and barren cows, a hundred loads of wood, a hundred pitchers full of ghee, a hundred pitchers full of milk, a hundred pitchers full of curds, a hundred pitchers full of oily portion of flesh, a boat made of the wood of Ficus glomerata with passage on both sides got ready, and the navigators.

विश्वास-प्रस्तुतिः

एतेनोपकॢप्तेन चित्रामायतीमुपरमत्यथ चित्रयेति पूर्वाग्निमन्ववस्यत्युत्तपनीयँ शालीनोऽन्वाहार्यपचनमाहिताग्निरथैतानि दार्वाचितानि प्रदोष एवाग्नावादधाति

मूलम्

English

With these procurements he awaits the coming Citra constellation. When he sees the sun conjuct with the Citra constellation, he approaches the fire already in existence-a domestic householder the fire obtained by heating grass, and an Āhitāgni the Anvāhāryapacana fire. At night he puts the loads of wood on the fire.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तेषु प्रज्योतिषूक्षवेहतो निघ्नन्त्यथैषामभ्यर्धान्वनिष्ठून्मेदाँसीति श्रपयन्त्यथोदित आदित्य आयातयत्यौदुम्बरीं नावमुभयतोऽभिपतनां परिगृहीतां प्रणेतृभिस्

मूलम्

English

When they have caught fire, the bulls and barren cows are killed. More than half of the large intestines and fat are cooked on this fire. At sunrise he causes to be brought the boat made of Ficus glomerata with passages on both sides occupied by the navigators.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्यामुपस्तृणीते पञ्चाशता सर्पिष्पात्रैः पञ्चाशता पयःपात्रैः पञ्चाशता दधिपात्रैः पञ्चाशता वसापात्रैस्

मूलम्

English

In it he spreads as base the liquids in fifty pitchers of ghee, fifty pitchers of milk, fifty pitchers of curds and fifty pitchers of oily portion of flesh.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्यां वनिष्ठून्मेदाँसीति सम्प्रकीर्याथाभिघारयति पञ्चाशता वसापात्रैः पञ्चाशता दधिपात्रैः पञ्चाशता पयःपात्रैः पञ्चाशता सर्पिष्पात्रैरथ पुरोऽनुवाक्यामन्वाह ४०

मूलम्

English

The cooked large intestines and fat are scattered over it, and on them are poured fifty pitchers of oily portion of flesh, fifty pitchers of curds, fifty pitchers of milk and fifty pitchers of ghee. (The Hotr̥) recites the puronuvākyā.

४१

विश्वास-प्रस्तुतिः

इन्द्रो यातोऽवसितस्य राजा शमस्य च शृङ्गिनो वज्रबाहुः सेदु राजा क्षेति चर्षणीनामरान्न नेमिः परि ता बभूवेति

मूलम्

English

“Indra is the king of the moving and of the standing; with thunderbolt in his hand, he is also the lord of the domestic animals. He himself rules over the people as their king; he surrounded them as the felly the spokes.”⁷³

विश्वास-प्रस्तुतिः

यजतीन्द्रो राजा जगतश्चर्षणीनामधि क्षमि विषुरूपं यदस्ति । ततो ददातु दाशुषे वसूनि चोदद्रा ध उपस्तुतश्चिदर्वाक्स्वाहेति

मूलम्

English

He recites the yājyā, “Indra is the ruler of the movable and of the people and whatever variety exists on this earth. May he grant wealth to the sacrificer, Praised, may he direct hither the wealth, svāhā.”⁷⁴

विश्वास-प्रस्तुतिः

तृप्त एवास्मा इन्द्र आविर्भवति

मूलम्

तृप्त एवास्मा इन्द्र आविर्भवति

English

Being gratified, Indra appears before him.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्मै कामान्ब्रुवते

मूलम्

तस्मै कामान्ब्रुवते

English

The worshippers express their desires to him.

कानान्धयज्ञः

विश्वास-प्रस्तुतिः

कानान्धँह वाध्र्यश्वं बृहस्पतिराङ्गिरसो याजयां चकार

मूलम्

कानान्धँह वाध्र्यश्वं बृहस्पतिराङ्गिरसो याजयां चकार

English

Br̥haspati, son of Aṅgiras officiated in the sacrifice of Kānāndha son of Vādhryaśva.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्य होपवसथीयेऽहञ्छ्रद्धा वीयाय

मूलम्

तस्य होपवसथीयेऽहञ्छ्रद्धा वीयाय

English

His faith disappeared on the Upavasatha day.

विश्वास-प्रस्तुतिः

स होवाचाध्वर्यो वि वै मे श्रद्धागात्सं मे यज्ञँस्थापयेति

मूलम्

स होवाचाध्वर्यो वि वै मे श्रद्धागात्सं मे यज्ञँस्थापयेति

English

He said, “O Adhvaryu, my Śraddhā has escaped from me; do you conclude my sacrifice.”

विश्वास-प्रस्तुतिः

तँहोवाचान्यद्वै तदुपवसथः श्वस्ते यज्ञः सँस्थातेति

मूलम्

तँहोवाचान्यद्वै तदुपवसथः श्वस्ते यज्ञः सँस्थातेति

English

(The Adhvaryu) said to him, “The Upavasatha rite is already started; your sacrifice will be concluded tomorrow.”

विश्वास-प्रस्तुतिः

स होवाच समेव मे स्थापयेति

मूलम्

स होवाच समेव मे स्थापयेति

English

He said, “Do conclude my (sacrifice today) only.”

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्य ह तावद्विदित्वाग्रेण हविर्धाने चर्मण्युलूखलमुसले निधायाँ शून्समवक्षुदां चकार यच्चिद्धि त्वं गृहेगृह उलूखलक युज्यसे । इह द्युमत्तमं वद जयतामिव दुन्दुभिरित्य्

मूलम्

English

Having known his desire, he spread a skin in front of the Havirdhāna carts, placed on it the mortar and pestle and crushed shoots of Soma with the verse, “O mortar, thou art employed in every house. Do thou make here strong sound like the drum of the conquerer.”⁷⁵

विश्वास-प्रस्तुतिः

अथ होतृचमसे वसतीवरीभ्योऽध्यपो निःषिच्य समुदायुत्य जुहवां चकार यथा जना सँ स्तथे व्रतानि कोव्रतिनां व्रतमालोभयाति । कानान्धस्य प्रस्थितं वाध्र्यश्वस्य तीव्रसुतँश्रवदिन्द्र जुषस्व स्वाहेति

मूलम्

English

Having poured water into the Hotr̥’s goblet from the Vasatīvarī water and having mixed (some juice with it), he offered it with the verse, yathā janā saṁstathe vratāni kovratinām vratam ālobhayāti, kānāndhasya prasthitam vādhryaśvasya tivrasutam śravad indra juṣasva svāhā.⁷⁶

विश्वास-प्रस्तुतिः

स एष उन्मत्तस्य वा वीतश्रद्धस्य वा नीतस्य वा यज्ञः

मूलम्

स एष उन्मत्तस्य वा वीतश्रद्धस्य वा नीतस्य वा यज्ञः

English

This sacrifice is prescribed for one who is distracted or faithless or led astray.

विश्वास-प्रस्तुतिः

सा यदागता स्यादथ चतुष्टोमेनाग्निष्टोमेन यजेत पुरा भ्रेषाच्छान्त्यै ४१

मूलम्

सा यदागता स्यादथ चतुष्टोमेनाग्निष्टोमेन यजेत पुरा भ्रेषाच्छान्त्यै ४१

English

When faith returns, one should perform the Catuḥṣṭoma Agniṣṭoma for mental peace prior to his fall.

४२ मनुयज्ञः

विश्वास-प्रस्तुतिः

मनुर्वैवस्वतोऽकामयत प्रजाँसृजेय प्रजामवरुन्धीय प्रजां विन्देया मा प्रजया चक्षीरन्निति

मूलम्

English

Manu, son of Vivasvat desired, “May I procreate, may I obtain offspring, may I gain progeny, may they make me known through offspring.”

विश्वास-प्रस्तुतिः

स एतं यज्ञक्रतुमपश्यत्तमाहरत्तेनायजत

मूलम्

स एतं यज्ञक्रतुमपश्यत्तमाहरत्तेनायजत

English

He perceived this sacrifice, he fetched it; he performed it.

विश्वास-प्रस्तुतिः

ततो वै स प्रजामसृजत प्रजामवारुन्द्ध प्रजामविन्दतैनं प्रजयाचक्षत

मूलम्

ततो वै स प्रजामसृजत प्रजामवारुन्द्ध प्रजामविन्दतैनं प्रजयाचक्षत

English

Thereby he procreated, he obtained offspring, he gained progeny, they know him through offspring.

विश्वास-प्रस्तुतिः

यः कामयेत प्रजाँसृजेय प्रजामवरुन्धीय प्रजां विन्देया मा प्रजया चक्षीरन्निति स एतेन यज्ञक्रतुना यजेत

मूलम्

English

One who desires, “May I procreate, may I obtain offspring, may I gain progeny, may I be known through offspring,” should perform this sacrifice.

विश्वास-प्रस्तुतिः

प्रजामेव सृजते प्रजामवरुन्द्धे प्रजां विन्दत ऐनं प्रजया चक्षते

मूलम्

प्रजामेव सृजते प्रजामवरुन्द्धे प्रजां विन्दत ऐनं प्रजया चक्षते

English

He procreates, he obtains offspring, he gains progeny, he becomes known through offspring.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्य प्राचीनस्तोमास्त्रयस्त्रिवृतस्त्रयः पञ्चदशास्त्रयः सप्तदशास्त्रय एकविँशाः

मूलम्

English

In his sacrifice the Stomas are progressive-three Trivṛts, three Pañcadaśas, three Saptadaśas and three Ekaviṁśas.

विश्वास-प्रस्तुतिः

सोऽकामयतान्नादी मे प्रजा स्यादन्नाद्यमवरुन्धीतान्नाद्यमस्यां प्रतितिष्ठेदिति

मूलम्

English

He desired, “May my offspring be eater of food, may it obtain food, may be firm with it.”

विश्वास-प्रस्तुतिः

स एतं यज्ञक्रतुमपश्यत्तमाहरत्तेनायजत

मूलम्

स एतं यज्ञक्रतुमपश्यत्तमाहरत्तेनायजत

English

He perceived this sacrifice, he fetched it, he performed it.

विश्वास-प्रस्तुतिः

ततो वै तस्यान्नादी प्रजाभवदन्नाद्यमवारुन्द्धान्नाद्यमस्यां प्रत्यतिष्ठद्यः कामयेतान्नादी मे प्रजा स्यादन्नाद्यमवरुन्धीतान्नाद्यमस्यां प्रतितिष्ठेदिति स एतेन यज्ञक्रतुना यजेतान्नाद्येवास्य प्रजा भवत्यन्नाद्यमवरुन्द्धेऽन्नाद्यमस्यां प्रतितिष्ठति

मूलम्

English

Thereby his offspring became eater of food, it obtained food, food became firm with it. One who desires, “May my offspring be eater of food, may it obtain food, may food be firm with it” should perform this sacrifice. Thereby his offspring becomes eater of food, it obtains food, food becomes firm with it.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्य दश स्तोमा दशसुदशसु स्तुवते विराजो रूपम्वागाम्भृण्यकामयतापरिमितं यशोऽश्नुवीयेति

मूलम्

English

In his sacrifice ten Stomas are employed; the Udgātṛs chant in ten Stomas each. (This is) the form of Virāj.

वाचःस्तोम

English

Vāk, daughter of Ambhṛṇa desired, “May I attain immeasurable glory.”

विश्वास-प्रस्तुतिः

सैतं यज्ञक्रतुमपश्यत्तमाहरत्तेनायजत

मूलम्

सैतं यज्ञक्रतुमपश्यत्तमाहरत्तेनायजत

English

She perceived this sacrifice, she fetched, she performed it.

विश्वास-प्रस्तुतिः

ततो वै सापरिमितं यश आश्नुत

मूलम्

ततो वै सापरिमितं यश आश्नुत

English

Thereby she attained immeasurable glory.

विश्वास-प्रस्तुतिः

यः कामयेतापरिमितं यशोऽश्नुवीयेति स एतेन यज्ञक्रतुना यजेतापरिमितमेव यशोऽश्नुते

मूलम्

English

One who desires, “May I attain immeasurable glory,” should perform this sacrifice. He attains immeasurable glory.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्य दशसु बहिष्पवमानः शते सहस्रेऽयुते प्रयुतेऽर्बुदे न्यर्बुदे समुद्रे मध्येऽन्ते परार्धे ४२

मूलम्

English

His Bahiṣpavamāna stotra is to be chanted in ten Stomas, in a hundred, a thousand, ten thousand, one lakh, ten lakhs, a hundred lakhs, ten crores, a hundred crores, a thousand crores and ten thousand crores.

४३ यमस्तोम

विश्वास-प्रस्तुतिः

यमो वैवस्वतोऽकामयत पितृणामैश्वर्यमाधिपत्यँराज्यं परीयामिति

मूलम्

यमो वैवस्वतोऽकामयत पितृणामैश्वर्यमाधिपत्यँराज्यं परीयामिति

English

Yama, son of Vivasvat, desired, “May I attain lordship, overlordship and rule over the Pitṛs.”

विश्वास-प्रस्तुतिः

स एतं यज्ञक्रतुमपश्यत्तमाहरत्तेनायजत

मूलम्

स एतं यज्ञक्रतुमपश्यत्तमाहरत्तेनायजत

English

He perceived this sacrifice; he fetched it, he performed it.

विश्वास-प्रस्तुतिः

ततो वै स पितृणामैश्वर्यमाधिपत्यँराज्यं पर्यैद्यः कामयेत समानानामैश्वर्यमाधिपत्यँराज्यं परीयामिति स एतेन यज्ञक्रतुना यजेत

मूलम्

English

Thereby he attained lordship, overlordship and rule over the Pitr̥s. One who desires, “May I attain lordship, overlordship and rule over the equals,” should perform this sacrifice.

विश्वास-प्रस्तुतिः

समानानामैश्वर्यमाधिपत्यँराज्यं पर्येति

मूलम्

समानानामैश्वर्यमाधिपत्यँराज्यं पर्येति

English

He attains lordship, overlordship and rule over the equals.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्य शते बहिष्पवमानः सहस्रेऽयुते नियुते प्रयुतेऽर्बुदे न्यर्बुदे समुद्रे मध्येऽन्ते परार्धे पद्वे पल्वे

मूलम्

English

His Bahiṣpavamānastotra comprises a hundred stomas (or) a thousand, ten thousand, a lakh, ten lakhs, a hundred lakhs, ten crores, a hundred crores, a thousand crores, ten thousand crores, a lakh crores or ten lakh crores.

विश्वास-प्रस्तुतिः

नित्यमुक्त्वा मनसैव स्तुवानो मन्यत एतावति मे स्तुनमित्यथ सकृत्प्रवर्ग्य आतिथ्येन प्रचर्य गार्हपत्ये प्रवर्ग्यं प्रवृणक्ति

मूलम्

English

Having chanted the normal number of Stomas, he mentally thinks “I have chanted in such and such a number.” One performs the Pravargya once. After having performed the Ātithyeṣṭi, he boils the Pravargya over the Gārhapatya;

विश्वास-प्रस्तुतिः

तेनाहवनीये प्रचरति

मूलम्

तेनाहवनीये प्रचरति

English

he offers it on the Āhavanīya.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तं काल उद्वासयति

मूलम्

तं काल उद्वासयति

English

He disposes (the Pravargya implements) at the proper time.

विश्वास-प्रस्तुतिः

शिरो वा एतद्यज्ञस्य यदातिथ्यं यशः प्रवर्ग्यः

मूलम्

शिरो वा एतद्यज्ञस्य यदातिथ्यं यशः प्रवर्ग्यः

English

Ātithya is indeed the head of the sacrifice; Pravargya is the glory.

विश्वास-प्रस्तुतिः

शीर्षन्नेव यज्ञस्य यशो दधातीति नु सकृत्प्रवर्ग्योऽथ सुते प्रवर्ग्यः

मूलम्

शीर्षन्नेव यज्ञस्य यशो दधातीति नु सकृत्प्रवर्ग्योऽथ सुते प्रवर्ग्यः

English

He puts the glory over the head of the sacrifice. This is the Pravargya to be performed once. Now the Pravargya to be performed in course of the Soma-pressing.

विश्वास-प्रस्तुतिः

पवमानेन चरित्वाग्नीध्रे प्रवर्ग्यं प्रवृणक्ति

मूलम्

पवमानेन चरित्वाग्नीध्रे प्रवर्ग्यं प्रवृणक्ति

English

After having gone through the Bahiṣpavamāna, he boils the pravargya on the Āgnīdhra fire,

विश्वास-प्रस्तुतिः

तेनाहवनीय एव प्रचरति

मूलम्

तेनाहवनीय एव प्रचरति

English

and offers it on the Āhavanīya.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तं तदानीमेवोद्वासयति

मूलम्

तं तदानीमेवोद्वासयति

English

He disposes the Pravargya-implements immediately.

विश्वास-प्रस्तुतिः

यशः प्रवर्ग्यः

मूलम्

यशः प्रवर्ग्यः

English

Pavamāna is indeed the head of sacrifice; Pravargya is its glory.

विश्वास-प्रस्तुतिः

शीर्षन्नेव यज्ञस्य यशो दधातीति नु सुत्याप्रवर्ग्योऽथ सकृत्प्रवर्ग्योऽथ सुते प्रवर्ग्योऽथ सुत्याप्रवर्ग्यः ४३

मूलम्

English

He puts the glory over the head of the sacrifice. This is the Pravargya in the Soma-pressing. Then the single Pravargya rite. Then the Pravargya in the Soma-pressing.”⁷⁷

४४ शदौपशदौ

विश्वास-प्रस्तुतिः

पुरूरवा ह पुरा ऐडो राजा कल्याण आस

मूलम्

पुरूरवा ह पुरा ऐडो राजा कल्याण आस

English

Purūravas, son of Iḍa, was a benevolent king.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तँहोर्वश्यप्सराभिदध्यौ

मूलम्

तँहोर्वश्यप्सराभिदध्यौ

English

Apsaras Urvaśī became attached to him.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तँसंवत्सरं कामयमानानुचचारैवँह स्म वै पूर्वेऽभिश्राम्यन्ति

मूलम्

तँसंवत्सरं कामयमानानुचचारैवँह स्म वै पूर्वेऽभिश्राम्यन्ति

English

Desiring him, she wandered for a year. Former people toiled in this manner.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तद्धातिचिरं मेने

मूलम्

तद्धातिचिरं मेने

English

She felt the lingering too much.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्य ह धावतः पुरो रथं कर्तं दर्शयामास

मूलम्

तस्य ह धावतः पुरो रथं कर्तं दर्शयामास

English

While he was traversing, she produced a pit in front of his chariot.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तँह दृष्ट्वा राजावतस्थौ

मूलम्

तँह दृष्ट्वा राजावतस्थौ

English

Gazing at it, the king climbed down.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तँहावस्थाय न ददर्शाथो ह पुनरातस्थौ

मूलम्

तँहावस्थाय न ददर्शाथो ह पुनरातस्थौ

English

Having climbed down, he did not perceive the pit. He again ascended (the chariot).

विश्वास-प्रस्तुतिः

तँहास्थायैव ददर्श

मूलम्

तँहास्थायैव ददर्श

English

After having ascended, he saw the pit.

विश्वास-प्रस्तुतिः

स ह सारथिं पप्रच्छ सारथे किं पश्यसीति

मूलम्

स ह सारथिं पप्रच्छ सारथे किं पश्यसीति

English

He asked the charioteer, “O charioteer, what do you see?”

विश्वास-प्रस्तुतिः

त्वां भगव इति होवाच रथमश्वान्पन्थानमिति

मूलम्

त्वां भगव इति होवाच रथमश्वान्पन्थानमिति

English

“You my lord” he said. “(I also see) the chariot, the horses and the path.”

विश्वास-प्रस्तुतिः

स हेक्षां चक्रे दृप्यामि वै किलेति

मूलम्

स हेक्षां चक्रे दृप्यामि वै किलेति

English

He thought, “I have gone mad.”

विश्वास-प्रस्तुतिः

तँह वागभ्युवाच न वै दृप्यस्यहं वै त्वामेतं कर्तमदीदृशमित्यथ कस्त्वमित्यहमुर्वश्यप्सरेति होवाच

मूलम्

English

A voice in the air uttered, “Thou hast not gone mad; I have made thee gaze the pit.” “Who art thou?” “I am Apsaras Urvasī.

विश्वास-प्रस्तुतिः

सा त्वा संवत्सरं कामयमानान्वचारिषं तां मा जायां विन्दस्वेति

मूलम्

सा त्वा संवत्सरं कामयमानान्वचारिषं तां मा जायां विन्दस्वेति

English

Desiring thee, I have been wandering for a year. Make me thy bride.”

विश्वास-प्रस्तुतिः

दुरुपचारा ह वै भवति देवा इति होवाच

मूलम्

दुरुपचारा ह वै भवति देवा इति होवाच

English

“O lady, gods are difficult to approach” said he.

विश्वास-प्रस्तुतिः

का त उपचर्येति

मूलम्

का त उपचर्येति

English

“How shall I approach thee ?”

विश्वास-प्रस्तुतिः

शतं ममोपसदः स्युः

मूलम्

शतं ममोपसदः स्युः

English

“Mine shall be a hundred attendants.

विश्वास-प्रस्तुतिः

शतँशतं मा सर्पिष्कुम्भा अहरहरागच्छेयुस्तदाशना स्यां

मूलम्

शतँशतं मा सर्पिष्कुम्भा अहरहरागच्छेयुस्तदाशना स्यां

English

Every day I shall require a hundred pitchers of ghee. That will be my food.

विश्वास-प्रस्तुतिः

न त्वा नग्नं पश्येयमिति

मूलम्

न त्वा नग्नं पश्येयमिति

English

I shall not look at thee in a naked condition.”

विश्वास-प्रस्तुतिः

सर्वमेवैतद्भगवति सुकरमिति होवाच

मूलम्

सर्वमेवैतद्भगवति सुकरमिति होवाच

English

“All this is possible, my lady,” said he.

विश्वास-प्रस्तुतिः

कथा त्वपि जाया पतिं नग्नं न पश्यतीत्यन्तर्वासं वसीथा इति होवाचानग्नो भवेति

मूलम्

English

“But how is it that a bride would not see her husband in a naked condition ?” “Do thou wear an inner garment so that thou wilt not be naked,” said she.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तया सहोवासान्तवासं वसानः

मूलम्

तया सहोवासान्तवासं वसानः

English

Wearing an inner garment, he lived with her,

विश्वास-प्रस्तुतिः

सा ह स्म जाताञ्जातानेव पुत्रानपविध्यति

मूलम्

सा ह स्म जाताञ्जातानेव पुत्रानपविध्यति

English

she threw away all the sons as soon as each one was born.

विश्वास-प्रस्तुतिः

ताँह राजोवाच पुत्रकामा ह वै भगवति वयं मनुष्याः स्मो जाताञ्जातानु त्वमपविध्यसीति

मूलम्

English

The king said to her, “We, human beings are fond of sons, O lady. Thou art throwing away the sons as soon as each one is born.” She said,

विश्वास-प्रस्तुतिः

सा होवाच पर्यवेतरात्रयो भवन्ति क्षीणायुषोऽन्ये

मूलम्

सा होवाच पर्यवेतरात्रयो भवन्ति क्षीणायुषोऽन्ये

English

“They have turned the night around; others were short-lived.

विश्वास-प्रस्तुतिः

भूयः प्रियं करवावहा इति

मूलम्

भूयः प्रियं करवावहा इति

English

We shall again enjoy.”

विश्वास-प्रस्तुतिः

सायुं चामावसुं च जनयां चकार

मूलम्

सायुं चामावसुं च जनयां चकार

English

She generated two sons-Ayu and Amāvasu.

विश्वास-प्रस्तुतिः

सा होवाचेमौ बिभृतेमौ सर्वमायुरेष्यत इति

मूलम्

सा होवाचेमौ बिभृतेमौ सर्वमायुरेष्यत इति

English

She said, “Do you rear them; they shall live the full life.”

विश्वास-प्रस्तुतिः

प्राङायुः प्रवव्राज

मूलम्

प्राङायुः प्रवव्राज

English

Āyu moved towards the east.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्यैते कुरुपञ्चालाः काशिविदेहा इत्येतदायवं प्रव्राजम्प्रत्यङमावसुस्

मूलम्

तस्यैते कुरुपञ्चालाः काशिविदेहा इत्येतदायवं प्रव्राजम्प्रत्यङमावसुस्

English

Kuru-Pāñcāla and Kāśī-Videha were his regions. This is the realm of Āyu. Amāvasu proceeded towards the west.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्यैते गन्धारय स्पर्शवोऽराट्टा इत्येतदामावसवम् ४४

मूलम्

तस्यैते गन्धारय स्पर्शवोऽराट्टा इत्येतदामावसवम् ४४

English

The Gandhāris, Sparśus and Arāṭṭas were his regions. This is the realm of Amāvasu.

४५

विश्वास-प्रस्तुतिः

अथो हास्या एषा पूर्वचित्तिरप्सरा स्वसा बभूव

मूलम्

अथो हास्या एषा पूर्वचित्तिरप्सरा स्वसा बभूव

English

The Apsaras Pūrvacitti was her sister.

विश्वास-प्रस्तुतिः

सा हेक्षां चक्रे ज्योग्वै मे स्वसा मनुष्येष्ववात्सीद्धन्तैनामच्छायानीति

मूलम्

English

She thought, “My sister has been living among human beings for a long time. I shall meet her.”

विश्वास-प्रस्तुतिः

तया सहागत्यैव सङ्गमं न लेभेऽथो हास्या अवियूथमुपस्थापदासैवँह स्म वै पूर्वासां महिषीणाँरूपं भवति

मूलम्

English

Coming to her, she could not meet her. She resided with the herd of sheep in her possession.⁷⁸ Such was the character of old ladies (?).

विश्वास-प्रस्तुतिः

तद्वृकरूपं कृत्वा प्रमाथं चिकायाथो हास्या उरणः क्षीरप आसन्दीपादे बद्ध आस

मूलम्

तद्वृकरूपं कृत्वा प्रमाथं चिकायाथो हास्या उरणः क्षीरप आसन्दीपादे बद्ध आस

English

She assumed the form of a wolf and caused a violent stir up. A young ram, still sucking its mother was tied to a foot of her bed.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तँसा प्रममाथ

मूलम्

तँसा प्रममाथ

English

She snatched it away.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्मिन्ह्रियमाणे रुरुवेऽयमवीरज इति

मूलम्

तस्मिन्ह्रियमाणे रुरुवेऽयमवीरज इति

English

As it was stolen away, (Ūrvaśī) wept, “My ram is stolen.”⁷⁹

विश्वास-प्रस्तुतिः

तच्छ्रुत्वा राजोत्पपात

मूलम्

तच्छ्रुत्वा राजोत्पपात

English

Hearing it, the king jumped up.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तामभ्यानश तामभ्युपेयाय

मूलम्

तामभ्यानश तामभ्युपेयाय

English

He approached her. He met her.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तँसा नकुली भूत्वा प्रत्युपेयाय

मूलम्

तँसा नकुली भूत्वा प्रत्युपेयाय

English

Transferred as a female ichneumon, she went to him.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्य हान्तर्वासमवलुलोपाथ ह सा विद्युतं जनयां चकार

मूलम्

तस्य हान्तर्वासमवलुलोपाथ ह सा विद्युतं जनयां चकार

English

She deprived him of his inner garment. She generated lightning.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तँसा विद्युति नग्नमनुचख्यवथो ह राजाजगामास्वारुहं वा अहमजीत उरुणमत्यसारुहंहि नूनमिति प्रत्यहं प्रजहिष्यामीति

मूलम्

English

She saw him naked in the light of the lightning. The king came and said, “I could not help; my ram had indeed disappeared.”⁷⁹ “I shall leave thee.”

विश्वास-प्रस्तुतिः

किं व्यभूदिति

मूलम्

किं व्यभूदिति

English

“What is happened?”

विश्वास-प्रस्तुतिः

नग्नं त्वादर्शमिति होवाच

मूलम्

नग्नं त्वादर्शमिति होवाच

English

“I saw you naked.”

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्यां प्रव्रजितायामप्रियविद्धः शोचँश्चचार

मूलम्

तस्यां प्रव्रजितायामप्रियविद्धः शोचँश्चचार

English

After her departure the king, having been done harm and suffering from grief, wandered.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तँहोवाच बृहस्पतिराङ्गिरसो हन्त त्वा शदेन याजयिष्याम्यापयि त्वा पुनर्जिन्विष्यामीति

मूलम्

English

Br̥haspati, son of Aṅgiras said to him, “I shall cause you to perform the Śada sacrifice. I shall help thee in thy wandering.”

विश्वास-प्रस्तुतिः

तँशदेन बृहस्पतिराङ्गिरसो याजयां चकार

मूलम्

तँशदेन बृहस्पतिराङ्गिरसो याजयां चकार

English

Br̥haspati made him perform the Śada sacrifice.

विश्वास-प्रस्तुतिः

ताँहावभृथादेवोदेत्य प्रतिददर्श

मूलम्

ताँहावभृथादेवोदेत्य प्रतिददर्श

English

After having returned from the Avabhṛtha (the king) saw her.

विश्वास-प्रस्तुतिः

ताँह पुत्रौ प्रतीत्योचतुरिह नौ नय यत्र ते गतिर्बलिनौ वां पितरमशुशुच इति

मूलम्

ताँह पुत्रौ प्रतीत्योचतुरिह नौ नय यत्र ते गतिर्बलिनौ वां पितरमशुशुच इति

English

The sons approached her and said, “Do thou take us there where thou art going. We are strong. Thou hast put our father, one of you two, to grief.”⁷⁹

विश्वास-प्रस्तुतिः

सा होवाच सं वां पुत्रकौ जनेय साहमिह तिस्र एव रात्रीर्वत्स्यामि नो ब्राह्मणस्य वचो मोघमसदिति

मूलम्

English

She said, “O sons, I have given birth to you together. (Therefore) I stay here for three nights. Let not the word of the brāhmaṇa be untrue.”

विश्वास-प्रस्तुतिः

तया सह तिस्र एव रात्रीरुवासान्तर्वासं वसानस्

मूलम्

तया सह तिस्र एव रात्रीरुवासान्तर्वासं वसानस्

English

The king wearing the inner garment lived with her for three nights.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्याँरेतः सिषिचे

मूलम्

तस्याँरेतः सिषिचे

English

He shed semen virile unto her.

विश्वास-प्रस्तुतिः

सा होवाच कथमिदँस्यादिति

मूलम्

सा होवाच कथमिदँस्यादिति

English

She said, “What is to be done?”

विश्वास-प्रस्तुतिः

कथँहि नूना३मिति राजा प्रत्युवाच

मूलम्

कथँहि नूना३मिति राजा प्रत्युवाच

English

“What to do ?“The king responded.

विश्वास-प्रस्तुतिः

सा होवाच नवां कुम्भीमाहरेति

मूलम्

सा होवाच नवां कुम्भीमाहरेति

English

She said, “Do thou fetch a new pitcher.”

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्यामेनन्निःषिषेचाथ ह कुरुक्षेत्रे बिसवत्यो नाम पुष्करिण्यस्

मूलम्

तस्यामेनन्निःषिषेचाथ ह कुरुक्षेत्रे बिसवत्यो नाम पुष्करिण्यस्

English

She disposed it into it. In Kurukṣetra there were ponds called Bisavati.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तासामुत्तरार्ध्या सुवर्णसवनी

मूलम्

तासामुत्तरार्ध्या सुवर्णसवनी

English

The northern-most among them was creating gold.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्यामेनन्निचखान

मूलम्

तस्यामेनन्निचखान

English

She put it into it.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तदश्वत्थो जज्ञे शम्या परिवृतो रेतसोऽश्वत्थ आशयाच्छम्येषैव शमीगर्भस्य सृष्टिरेतन्निदानम्

मूलम्

English

From it came out the Aśvattha tree surrounded by Śamī. It was Aśvattha because of semen virile, it was Śami by reason of the womb. Such is the creation of (Aśvattha tree) born over Śami. This is its source.

विश्वास-प्रस्तुतिः

अथ वै भवति

मूलम्

अथ वै भवति

English

It is indeed said,

विश्वास-प्रस्तुतिः

सर्वेण वै देवाः सुवर्गं लोकमायन्निति

मूलम्

सर्वेण वै देवाः सुवर्गं लोकमायन्निति

English

“Gods attained heaven through the entire sacrifice.”⁸⁰

विश्वास-प्रस्तुतिः

स यत्र हैतद्यज्ञो देवेभ्योऽधि मनुष्यान्प्रत्यवरुरोहाश्वत्थँहैव तत्प्रत्यवरुरोह

मूलम्

English

When the sacrifice came down to man from the gods, it came down upon the Aśvattha.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्यारणी चक्रिरेऽयं वाव स यज्ञ इत्यथो खलु य एव कश्चाश्वत्थः स शमीगर्भः

मूलम्

तस्यारणी चक्रिरेऽयं वाव स यज्ञ इत्यथो खलु य एव कश्चाश्वत्थः स शमीगर्भः

English

They prepared the churning woods out of it; it is the sacrifice. Indeed whichever may the Aśvattha be, it should be deemed as growing on the Śamī.

विश्वास-प्रस्तुतिः

स यदाहोर्वश्यस्यायुरसि पुरूरवा इत्येतेषामेवैतत्पितापुत्राणां नामानि गृह्णात्यथो सामान्यमेवैतदूहेत

मूलम्

English

When it is said, “Thou art Ūrvaśī, Āyu and Purūravas,” one utters the names of the father and the sons. This may also be taken in a general sense.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्यां प्रव्रजितायां पुन रेवाप्रियविद्धः शोचँश्चचार

मूलम्

तस्यां प्रव्रजितायां पुन रेवाप्रियविद्धः शोचँश्चचार

English

After her departure, the king, having been done harm and suffering from grief, wandered.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तँहोवाच बृहस्पतिराङ्गिरसो हन्त त्वौपशदेन याजयिष्यामि वि वै तेऽप्रियमेवैष्यतीति

मूलम्

English

Br̥haspati, son of Angiras said to him, “I shall cause thee perform the Aupasada sacrifice; thereby thy harm will disappear.”

विश्वास-प्रस्तुतिः

तमौपशदेन बृहस्पतिराङ्गिरसो याजयां चकार

मूलम्

तमौपशदेन बृहस्पतिराङ्गिरसो याजयां चकार

English

Br̥haspati, son of Añgiras made him perform the Aupasada sacrifice.

विश्वास-प्रस्तुतिः

ततो वै तस्याप्रियं विनिनाय

मूलम्

ततो वै तस्याप्रियं विनिनाय

English

Thereby his harm disappeared.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तौ ह वा एतौ पौरूरवसौ नाम शदौपशदौ

मूलम्

तौ ह वा एतौ पौरूरवसौ नाम शदौपशदौ

English

The Śadaupasada are also known as Paurūravasau.

विश्वास-प्रस्तुतिः

स यो वित्तँसिषाधयिषेत्तँशदेन याजयेत्

मूलम्

स यो वित्तँसिषाधयिषेत्तँशदेन याजयेत्

English

One who desires to obtain wealth, him should one cause to perform the Śada.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्य दशसु बहिष्पवमान एकैकोपशीयत ऐकविँशत्यै सुनोतीहैवाथ योऽर्पियं विनिनीषेत्तमौपशदेन याजयेत्

मूलम्

English

In his sacrifice the Bahiṣpavamāna is in ten Stomas. One (Stotrīya) each is added up to the twentyone (Stomas from Bahiṣpavamāna upto the Agniṣṭomastotra).⁷⁸ One presses Soma. One who desires to remove harm, him one causes to perform the Aupaśada.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्यैकविँशत्यां बहिष्पवमान एकैकावशीयत आ दशभ्योऽथ प्राजापत्यौ नाम शदौपशदौ

मूलम्

English

In his sacrifice the Bahiṣpavamāna is chanted in twenty one Stomas. One (stotrīyā) each is reduced down to ten. Now the Śadaupaśada called Prājāpatya.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्य तिसृषु बहिष्पवमानस्

मूलम्

तस्य तिसृषु बहिष्पवमानस्

English

In this sacrifice the Bahiṣpavamāna is chanted in three Stomas.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तिस्रस्तिस्र उपशीयन्त आ षट्त्रिँशतः

मूलम्

तिस्रस्तिस्र उपशीयन्त आ षट्त्रिँशतः

English

Three (Stotrīyas) each are added upto thirtysix.

विश्वास-प्रस्तुतिः

षट्त्रिँशत्सु बहिष्पवमानस्

मूलम्

षट्त्रिँशत्सु बहिष्पवमानस्

English

The Bahiṣpavamāna is chanted in thirtysix Stomas.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तिस्रस्तिर्सोऽवशीयन्त आ तिसृभ्योऽथ नैध्रुवस्य कश्यपस्य शदौपशदौ

मूलम्

तिस्रस्तिर्सोऽवशीयन्त आ तिसृभ्योऽथ नैध्रुवस्य कश्यपस्य शदौपशदौ

English

Three (Stotrīyās) each are reduced down to three.
Now the Śadaupaśada introduced by Naidhruva Kaśyapa.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्य चतसृषु बहिष्पवमानश्चतस्रश्चतस्र उपशीयन्त आष्टाचत्वारिँ शतोऽष्टाचत्वारिँशत्सु बहिष्पवमानश्चतस्रश्चतस्रोऽवशीयन्त आ चतसृभ्यः ४५

मूलम्

English

In this sacrifice Bahiṣpavamāna is chanted in four Stotriyās. Four (Stotrīyās) each are added upto fortyeight. The Bahiṣpavamāna is chanted in fortyeight Stotrīyās. Four (Stotriyās) each are reduced down to four.

४६ पुनःस्तोम (i)

विश्वास-प्रस्तुतिः

देवासुरा ह यत्र महासङ्ग्रामँसंयेतिरे तद्धेमानि भूतानि द्वेधैव व्यपचक्रेमुर्देवानेवान्वन्यान्यसुरानेवान्वन्यानि

मूलम्

English

When gods and demons fought a great battle, these creatures dispersed in diverse directions; some went to gods; others to demons.

विश्वास-प्रस्तुतिः

बृहस्पतिर्देवानां पुरोहित आसीदुशना काव्योऽसुराणाम्ब्रह्मण्वन्तो देवा आसन्ब्रह्मण्वन्तोऽसुरास्

मूलम्

English

Br̥haspati was the priest of gods; Uśanas Kavya of demons. Gods possessed Brahman-power. Demons possessed Brahman-power.

विश्वास-प्रस्तुतिः

ते बहून्सङ्ग्रामानविजयमाना आसां चक्रिरे

मूलम्

ते बहून्सङ्ग्रामानविजयमाना आसां चक्रिरे

English

They fought many battles without decisive victory.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तेषां न कतरे चन भविष्यदाजज्ञुर्गन्धर्वो हैव सूर्यवर्चा भविष्यदाजज्ञे

मूलम्

तेषां न कतरे चन भविष्यदाजज्ञुर्गन्धर्वो हैव सूर्यवर्चा भविष्यदाजज्ञे

English

None of them knew about the future. Gandharva bearing solar lustre knew what was going to happen.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्यो हेन्द्रो जायाया उपहास्य आस

मूलम्

तस्यो हेन्द्रो जायाया उपहास्य आस

English

Indra was the paramour of his wife.⁸¹

विश्वास-प्रस्तुतिः

ताँहोवाचामुदिताङ्गि त्वमिदं गन्धर्वं पृच्छ किमर्थमिदं देवासुरा न विजयन्तीति

मूलम्

English

He said to her, “O thou whose limbs are immortal,⁸² do thou ask the Gandharva as to why the gods or demons do not win.”

विश्वास-प्रस्तुतिः

तं तथेति होवाच त्वमपि श्व आगच्छतादिति

मूलम्

तं तथेति होवाच त्वमपि श्व आगच्छतादिति

English

“All right” she said to him. “Do thou come tomorrow.”

विश्वास-प्रस्तुतिः

स हान्तः समुद्रे हिरण्मय्या नावया सहजानि कुमारयां चक्रेऽथो हेन्द्र आजगाम

मूलम्

स हान्तः समुद्रे हिरण्मय्या नावया सहजानि कुमारयां चक्रेऽथो हेन्द्र आजगाम

English

He (Gandharva) sported on the sea together with his wife in a golden ship. Indra came.

विश्वास-प्रस्तुतिः

स ह सौवर्णः पटरो भूत्वा नौमण्ड उपशिश्लेष

मूलम्

स ह सौवर्णः पटरो भूत्वा नौमण्ड उपशिश्लेष

English

He became a golden ray and stuck on a major part of the ship.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तँहागतमेव विदित्वा पप्रच्छामुदिताङ्ग त्वमिदं ब्रूहि किमर्थमिदं देवासुरा न विजयन्तीति

मूलम्

English

Seeing that he had come, he asked him. “O thou with immortal limbs, please say, why gods or demons do not become victorious.”

विश्वास-प्रस्तुतिः

मोच्चैरिति होवाच कर्णिनी वै नौराप इति

मूलम्

मोच्चैरिति होवाच कर्णिनी वै नौराप इति

English

“Do not speak loudly,” he said. “The ship has ears.”⁸³

विश्वास-प्रस्तुतिः

ब्रह्मण्वन्तो देवा इति होवाच ब्रह्मण्वन्तोऽसुरा इति

मूलम्

ब्रह्मण्वन्तो देवा इति होवाच ब्रह्मण्वन्तोऽसुरा इति

English

“Gods have Brahman-power, demons have Brahman-power," he said.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तच्छ्रुत्वेन्द्रो हरिशुकरूपं कृत्वोत्पपात

मूलम्

तच्छ्रुत्वेन्द्रो हरिशुकरूपं कृत्वोत्पपात

English

Hearing it indra took the form of a yellow parrot and flew up.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तँह दृष्ट्वैवाह मघवन्भो इति यतरेषाँहरिस्ते जेष्यन्तीति

मूलम्

तँह दृष्ट्वैवाह मघवन्भो इति यतरेषाँहरिस्ते जेष्यन्तीति

English

Looking at him, he said, “O Indra, those will win who have yellow (parrot) on their side.”

विश्वास-प्रस्तुतिः

स ह गत्वैवोशनसं काव्यमुपमन्त्रयां चक्रे जयन्त्या च दुहित्रा चतसृभिश्च कामदुघाभिः

मूलम्

English

He (Indra) went to Auśanasa Kāvya and conferred with the daughter of Jayantī and four desire-yielding cows.

विश्वास-प्रस्तुतिः

स हाज्ञप्तोऽसुरेभ्योऽधि देवानुपसमियाय

मूलम्

स हाज्ञप्तोऽसुरेभ्योऽधि देवानुपसमियाय

English

Instructed, he left the demons and went to the gods.

विश्वास-प्रस्तुतिः

ततो ह वा एतद्देवा असुरान्महासङ्ग्रामं जिग्युः ४६

मूलम्

ततो ह वा एतद्देवा असुरान्महासङ्ग्रामं जिग्युः ४६

English

Consequently the gods won the great battle.

४७

विश्वास-प्रस्तुतिः

स ह गुरुरिव मेने गरमिव गीर्त्वा बहु वित्तमसुराणां प्रतिगृह्य

मूलम्

स ह गुरुरिव मेने गरमिव गीर्त्वा बहु वित्तमसुराणां प्रतिगृह्य

English

Having received ample wealth from the Asuras, he felt himself heavy having as if swallowed poison.

विश्वास-प्रस्तुतिः

स होवाच गुरुरिवास्मि गरमिव गीर्त्वा बहु वित्तमसुराणां प्रतिगृह्य हन्त मा याजयेति

मूलम्

English

He said, “I feel heavy as if I have swallowed poison by reason of receiving ample wealth from the demons. Do thou help me to perform a sacrifice.”

विश्वास-प्रस्तुतिः

तं द्वादशस्तोमेनाग्निष्टोमेन बृहस्पतिराङ्गिरसो याजयां चकार

मूलम्

तं द्वादशस्तोमेनाग्निष्टोमेन बृहस्पतिराङ्गिरसो याजयां चकार

English

Br̥haspati, son of Angiras, helped him in performing the Agniṣṭoma comprising Dvādaśa Stomas.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तेन हेष्ट्वोध्वँर्हिरण्यमुज्जगार

मूलम्

तेन हेष्ट्वोध्वँर्हिरण्यमुज्जगार

English

Having performed the sacrifice, he vomitted gold.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तद्ध दृष्ट्वेक्षां चक्रे हन्ताहमिदमसुरेभ्यो निर्हराणीति

मूलम्

तद्ध दृष्ट्वेक्षां चक्रे हन्ताहमिदमसुरेभ्यो निर्हराणीति

English

Having looked at it, he perceived “Lo! let me carry it for the demons.”

विश्वास-प्रस्तुतिः

तद्धेन्द्र आज्ञायैव शिलां चकार

मूलम्

तद्धेन्द्र आज्ञायैव शिलां चकार

English

Becoming aware of it, Indra turned it into a stone.

विश्वास-प्रस्तुतिः

ते ह वा एत औशनसा नाम कुरुक्षेत्रे पर्वतगाः

मूलम्

ते ह वा एत औशनसा नाम कुरुक्षेत्रे पर्वतगाः

English

They are these Auśanasas lying on the mountain.

पुनःस्तोम (ii)

विश्वास-प्रस्तुतिः

स ह लघुरिवाचरदप्रतिष्ठितः

मूलम्

स ह लघुरिवाचरदप्रतिष्ठितः

English

He felt himself light and without stability.

विश्वास-प्रस्तुतिः

स होवाच लघुरिव वा अस्म्यप्रतिष्ठितो हन्त मा याजयेति

मूलम्

स होवाच लघुरिव वा अस्म्यप्रतिष्ठितो हन्त मा याजयेति

English

He said, “I have become light and without stability; do you help me in sacrificing.”

विश्वास-प्रस्तुतिः

तमेकविँशतिस्तोमेनाग्निष्टोमेन बृहस्पतिराङ्गिरसो याजयां चकार

मूलम्

तमेकविँशतिस्तोमेनाग्निष्टोमेन बृहस्पतिराङ्गिरसो याजयां चकार

English

Br̥haspati, son of Angiras, helped him in performing the Agniṣṭoma comprising Ekaviṁśastoma.

विश्वास-प्रस्तुतिः

ततो वै स प्रतितस्थवथो हेन्द्र ःकामदुघा अवरुरुधे

मूलम्

ततो वै स प्रतितस्थवथो हेन्द्र ःकामदुघा अवरुरुधे

English

Thereby he became stable. Indra obtained desire-yielding (cows).

विश्वास-प्रस्तुतिः

तँह सायमेतमुवाच प्रातरेतादिति

मूलम्

तँह सायमेतमुवाच प्रातरेतादिति

English

While he was coming in the evening, he said to him, “Do thou come in the morning.”

विश्वास-प्रस्तुतिः

प्रातरेतमुवाच सायमेतादिति

मूलम्

प्रातरेतमुवाच सायमेतादिति

English

While he was coming in the morning, he said, “Do thou come in the evening.”

विश्वास-प्रस्तुतिः

स एवमेव संवत्सरं नेनीयामास

मूलम्

स एवमेव संवत्सरं नेनीयामास

English

In this way he passed a year.

विश्वास-प्रस्तुतिः

स होवाच प्रातरेतादिति

मूलम्

स होवाच प्रातरेतादिति

English

He said, “Do thou come in the morning.”

विश्वास-प्रस्तुतिः

मा सायमात्थ सायमेतादिति

मूलम्

मा सायमात्थ सायमेतादिति

English

“Do not say in the evening that thou shouldst come in the evening.

विश्वास-प्रस्तुतिः

मा प्रातरात्थ कोऽयमेतः कतमोऽयमेतो यमेनमेतं मघवन्ब्रवीषीति होक्त्वा प्रवव्राजाथो हेन्द्र उक्थानि कामदुघाश्चकार

मूलम्

English

Do not say in the morning.” “Who is it that has come? Who of many is one that has come? About whom thou O Indra speakest that he has come ?“Saying so he left. Indra turned the Ukthas into desire-yielding cows.

विश्वास-प्रस्तुतिः

ताँह स वरुणाय प्रददाविदं तव मम चेदममुष्य च नौ सहेति

मूलम्

ताँह स वरुणाय प्रददाविदं तव मम चेदममुष्य च नौ सहेति

English

He gave her away to Varuṇa. “This is thine and mine, his and ours together.

विश्वास-प्रस्तुतिः

बृहस्पतय आङ्गिरसायेदं नावाख्यास्ता विधारया नावहस्येदमज्यसीति विष्णवे शिपिविष्टाय चेत्येषैवोक्थानाँसृष्टिरेतन्निदानम्

मूलम्

English

Relate this ours to Br̥haspati Aṅgirasa; hold them separately….⁸⁴ Also to Viṣṇu Śipiviṣṭa.” This is the creation of the Ukthas, this the purpose.

विश्वास-प्रस्तुतिः

अथो हास्यैव मनुर्वैवस्वतः शून्यमानः सन्सखास

मूलम्

अथो हास्यैव मनुर्वैवस्वतः शून्यमानः सन्सखास

English

Vaivasvata Manu with empty measure (?) was his friend.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्मै चतुर्थीं प्रददौ

मूलम्

तस्मै चतुर्थीं प्रददौ

English

He gave him the fourth part.

विश्वास-प्रस्तुतिः

ताँसोऽस्यां न्यदधात्

मूलम्

ताँसोऽस्यां न्यदधात्

English

He laid it down herein.

विश्वास-प्रस्तुतिः

सेयं कृष्टिरेवैष कृष्टेः सृष्टिरेतन्निदानं तौ ह वा एतावौशनसौ नाम पुनस्तोमौ भवतः

मूलम्

English

This is human race. This is the cause of the creation of human race. These are the two Punaḥstoma sacrifices called Auśanasa.

विश्वास-प्रस्तुतिः

स यो गुरुरिव मन्येत गरमिव गीर्त्वायाज्यं वा याजयित्वाप्रतिग्राह्यस्य वा प्रतिगृह्य तं द्वादशस्तोमेनाग्निष्टोमेन याजयेदश्नुते हैव लघुताम्

मूलम्

English

One who feels heavy having swallowed poison, or having made the unworthy to perform a sacrifice or having received Dakṣiṇa from an unworthy person, him should one cause to perform the Agniṣṭoma comprising Dvādaśastoma. He attains lightness.

विश्वास-प्रस्तुतिः

अथ यो लघुरिव चरेदप्रतिष्ठितस्तमेकविँशतिस्तोमेनाग्निष्टोमेन याजयेत्

मूलम्

अथ यो लघुरिव चरेदप्रतिष्ठितस्तमेकविँशतिस्तोमेनाग्निष्टोमेन याजयेत्

English

To one who lives in lightness and without stability, one should cause to perform the Agniṣṭoma comprising Ekaviṁśastoma.

विश्वास-प्रस्तुतिः

प्रत्येव तिष्ठति ४७

मूलम्

प्रत्येव तिष्ठति ४७

English

He thereby becomes stabilised.

४८ प्रणोद ः

विश्वास-प्रस्तुतिः

अथ प्रणोदः

मूलम्

अथ प्रणोदः

English

Now the Praṇoda sacrifice.

विश्वास-प्रस्तुतिः

समानमभिचरणीयम्प्रातःसवनीयाननुवर्ततेऽग्नये प्रवते पुरोडाशोऽष्टाकपालस्

मूलम्

समानमभिचरणीयम्प्रातःसवनीयाननुवर्ततेऽग्नये प्रवते पुरोडाशोऽष्टाकपालस्

English

The procedure is similar to that for an exorcistic sacrifice. The offering of a cake on eight potsherds to Agni Pravat follows that of the Savanīyapuroḍāśas at the morning pressing.

विश्वास-प्रस्तुतिः

त्रिवृदेष भवत्यथ विबाधः

मूलम्

त्रिवृदेष भवत्यथ विबाधः

English

This sacrifice comprises the Trivṛt stoma.

विबाधः

English

Now the Vibādha sacrifice.

विश्वास-प्रस्तुतिः

समानमभिचरणीयँशिल्पम्माध्यन्दिनीयाननुवर्ततेऽग्नये विबाधवते पुरोडाशोऽष्टाकपालस्

मूलम्

English

The exorcistic procedure is similar. The offering of a cake on eight potsherds to Vibādhavat Agni follows that of the Savanīyapuroḍāśas at the midday pressing.

विश्वास-प्रस्तुतिः

त्रिवृदेवैष भवत्यथ प्रतिनोदः

मूलम्

त्रिवृदेवैष भवत्यथ प्रतिनोदः

English

This sacrifice also comprises the Trivṛt stoma.

प्रतिनोद ः

English

Now the Pratinoda.

विश्वास-प्रस्तुतिः

समानमभिचरणीयँशिल्पं तृतीयसवनीयाननुवर्ततेऽग्नये प्रतीकवते पुरोडाशोऽष्टाकपालस्

मूलम्

English

The exorcistic procedure is similar. The offering of a cake on eight potsherds to Pratīkavat Agni follows that of the Savanīyapuroḍāśas at the third pressing.

विश्वास-प्रस्तुतिः

त्रिवृदेवैष भवत्यथाग्नेरतिव्याधः

मूलम्

त्रिवृदेवैष भवत्यथाग्नेरतिव्याधः

English

This sacrifice also comprises Trivṛt stoma.

अग्नेः अतिव्याधः

English

Now Agni’s Ativyādha.

विश्वास-प्रस्तुतिः

अनूबन्ध्यस्य पशुपुरोडाशमनुवर्ततेऽग्नये वसुमते पुरोडाशोऽष्टाकपालस्

मूलम्

अनूबन्ध्यस्य पशुपुरोडाशमनुवर्ततेऽग्नये वसुमते पुरोडाशोऽष्टाकपालस्

English

The exorcistic procedure is similar. The offering of a cake on eight potsherds to Vasumat Agni follows that of the Paśupurodāśas of the Anūbandhya animal-sacrifice.

विश्वास-प्रस्तुतिः

त्रिवृदेवैष भवत्यथेन्द्र वज्रः

मूलम्

त्रिवृदेवैष भवत्यथेन्द्र वज्रः

English

The sacrifice comprises Trivṛt stoma.

इन्द्रवज्रः

English

Now the Indravajra.

विश्वास-प्रस्तुतिः

समानमभिचरणीयँशिल्पम्पञ्चदश एष भवति

मूलम्

समानमभिचरणीयँशिल्पम्पञ्चदश एष भवति

English

The exorcistic procedure is similar. This sacrifice comprises the Pañcadaśa stoma.

शुनस्कर्णयज्ञः

विश्वास-प्रस्तुतिः

शुनस्कर्णो ह वै शैव्यो राजा पुण्यकृद्बहुयाज्यास

मूलम्

शुनस्कर्णो ह वै शैव्यो राजा पुण्यकृद्बहुयाज्यास

English

King Śunaskarṇa, son of Śibi was benevolent and had performed many sacrifices.

विश्वास-प्रस्तुतिः

स ह पापीयाञ्जनतां प्रतिहितां प्रतिख्यायर्त्विजः पप्रच्छास्ति स्वित्स यज्ञक्रतुर्येनाहमिष्ट्वैव प्रयायामित्यस्ति हीति हैनमृत्विजः प्रत्यूचुस्

मूलम्

English

Perceiving the people in poor and wretched condition, he asked the priests, “Is there any sacrifice, having performed which I would depart?” “Yes, there is one” the priests replied.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्मा अध्वर्युरयोनीनपुरोरुक्कान्ग्रहान्जग्राह

मूलम्

तस्मा अध्वर्युरयोनीनपुरोरुक्कान्ग्रहान्जग्राह

English

The Adhvaryu took for him the Soma-draughts without reciting the formula referring to its birth-place and without the Puroruc.

विश्वास-प्रस्तुतिः

स्वराण्युद्गाता सामान्यनैडान्यनिधनानि

मूलम्

स्वराण्युद्गाता सामान्यनैडान्यनिधनानि

English

The Udgātṛ chanted the Svarasāmans without the stobha ida and without the Nidhana.

विश्वास-प्रस्तुतिः

पराङेवर्ग्मियँहोतानुवाच

मूलम्

पराङेवर्ग्मियँहोतानुवाच

English

The Hotr̥ recited the set of Ṛks consecutively.

विश्वास-प्रस्तुतिः

स हावभृथादेवोदेत्य ममार

मूलम्

स हावभृथादेवोदेत्य ममार

English

After having returned from the Avabhṛtha, the sacrificer died.

विश्वास-प्रस्तुतिः

यं द्विष्यात्तस्यैवं यज्ञं कुर्यादुपसृतं वा याजयेत्

मूलम्

यं द्विष्यात्तस्यैवं यज्ञं कुर्यादुपसृतं वा याजयेत्

English

One should perform this sacrifice for one whom he hates, or one who approaches him (for this purpose).

विश्वास-प्रस्तुतिः

क्षिप्रँहैवास्माल्लोकात्प्रैत्यथ राशिमरायावित्याचक्षते चतुष्टोमे राशिकृतं धान्यं ददाति

मूलम्

English

Soon he departs from this world.

राशि-मरायः

English

Now they explain Rāŝi and Marāya sacrifices. In the Catuṣṭoma sacrifice the sacrificer gives away a heap of grains.

विश्वास-प्रस्तुतिः

स राशिश्चतुष्टोम एव मरायकृतं स मरायोऽथाञ्जनाभ्यञ्जनावित्याचक्षत आक्ताक्षा अलङ्कृता ऋत्विजः प्रचरन्ति

मूलम्

English

It is the Rāśi sacrifice. In the Catuṣṭoma sacrifice itself he gives away a woven basket full of grains. It is the Marāya sacrifice.

अञ्जन-अभ्यञ्जनः

English

Now they explain the Āñjana and Abhyañjana sacrifices. The priests with anointed eyes and decoration officiate in the sacrifice.

विश्वास-प्रस्तुतिः

स आञ्जनोऽभ्यक्ताः शामूलवाससः

मूलम्

स आञ्जनोऽभ्यक्ताः शामूलवाससः

English

It is the Añjana sacrifice. They are besmeared and wearing woollen garments.

विश्वास-प्रस्तुतिः

सोऽभ्यञ्जनोऽथ विषूचीनशालो भ्रातृव्यवतो यज्ञः

मूलम्

सोऽभ्यञ्जनोऽथ विषूचीनशालो भ्रातृव्यवतो यज्ञः

English

It is th Abhyañjana.

विषूचीनशालः

English

The Vişūcinaśāla is a sacrifice to be performed by one having an enemy.

विश्वास-प्रस्तुतिः

स तथा देवयजनं जोषयते यथा प्राचीनमाहवनीयात्प्रवणँस्यात्प्रतीचीनं गार्हप्तयादिति

मूलम्

English

He selects such a sacrificial place that it would be lowering down towards the east from the Āhavanīya and lowering down towards the west of the Gārhapatya.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तदेते विषूचीनशाले मापयन्ति

मूलम्

तदेते विषूचीनशाले मापयन्ति

English

The two huts are erected.

विश्वास-प्रस्तुतिः

प्रचरन्ति प्राञ्चः प्रत्यञ्चः प्रचरन्ति

मूलम्

प्रचरन्ति प्राञ्चः प्रत्यञ्चः प्रचरन्ति

English

They perform the rites towards the east and also towards the west.

विश्वास-प्रस्तुतिः

मध्ये गार्हपत्यो भवति

मूलम्

मध्ये गार्हपत्यो भवति

English

The Gārhapatya is in the middle.

विश्वास-प्रस्तुतिः

मध्यत आसीनाय भक्षानाहरन्त्यनुदिशँस्तोमौ स्यातामित्येतदेकम्

मूलम्

मध्यत आसीनाय भक्षानाहरन्त्यनुदिशँस्तोमौ स्यातामित्येतदेकम्

English

The eatables are brought to the sacrificer seated in the middle. (The normal) Stomas should be employed on each side. This is one view.

विश्वास-प्रस्तुतिः

एकविँशौ स्यातामित्येतदेकम्

मूलम्

एकविँशौ स्यातामित्येतदेकम्

English

Ekaviṁśa stoma should be employed. This is anotherview.

विश्वास-प्रस्तुतिः

अनादृत्य तच्चतुष्टोमावेव कुर्वन्ति ४८

मूलम्

अनादृत्य तच्चतुष्टोमावेव कुर्वन्ति ४८

English

Ignoring this, Catuṣṭoma itself should be employed (on both sides).[1-1245]

४९ सर्वतोमुखः

विश्वास-प्रस्तुतिः

देवासुरा ह यत्र महासङ्ग्रामँसंयेतिरे तद्ध शिबिरौशीनरो देवानां वर्गादसुरान्जिगाय

मूलम्

English

When the gods and demons fought a great battle, Śibi, son of Uśīnara won the demons from the side of the gods.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्यो हेन्द्रो जितवरं ददौ

मूलम्

तस्यो हेन्द्रो जितवरं ददौ

English

Indra granted him a boon in regard to the victory.

विश्वास-प्रस्तुतिः

स होवाच शिबिर्नैष्ठ्यं भयं न गच्छेदिति

मूलम्

स होवाच शिबिर्नैष्ठ्यं भयं न गच्छेदिति

English

Śibi said, “Let not fear of death touch me.”

विश्वास-प्रस्तुतिः

तं वर्षिष्ठीयप्रस्थे सर्वतोमुखेन याजयां चकार ततो ह वा एतच्छिबिं नैष्ठ्यं भयं न गच्छति

मूलम्

English

(The Adhvaryu) caused him to perform the Sarvatomukha sacrifice on the highest place. Thereby fear of death did not touch Sibi.

विश्वास-प्रस्तुतिः

यं कामयेतानपजय्यं जयेदिति तं वर्षिष्ठीयप्रस्थे सर्वतोमुखेन याजयेदनपजय्यमेव जयति

मूलम्

English

One should cause one to perform the Sarvatomukha sacrifice on the highest place in regard to whom one may desire “Let him have a decisive victory.” He gains a decisive victory.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तदेताश्चतस्रः शाला अनुदिशं मापयन्ति

मूलम्

तदेताश्चतस्रः शाला अनुदिशं मापयन्ति

English

Four sheds are erected along the quarters.

विश्वास-प्रस्तुतिः

प्रचरन्ति प्राञ्चः प्रचरन्ति दक्षिणा प्रचरन्ति प्रत्यञ्च उदञ्चः प्रचरन्ति

मूलम्

English

They perform the rites towards the east, towards the south, towards the west and towards the north.

विश्वास-प्रस्तुतिः

मध्ये गार्हपत्यो भवति

मूलम्

मध्ये गार्हपत्यो भवति

English

The Gārhapatya is in the middle.

विश्वास-प्रस्तुतिः

मध्यत आसीनायाश्वतरीरथैर्भक्षान्संवहन्त्यनुदिशँस्तोमाः स्युरित्येतदेकम्

मूलम्

English

The eatables are brought over to the sacrificer seated in the middle by means of the chariots drawn by mules. The (normal) Stomas are employed in all the sacrifices. This is one view.

विश्वास-प्रस्तुतिः

एकविँशाः स्युरित्येतदेकम्

मूलम्

एकविँशाः स्युरित्येतदेकम्

English

Ekaviṁśa stomas should be employed. This is another view.

विश्वास-प्रस्तुतिः

अनादृत्य तच्चतुष्टोमानेव कुर्वन्ति

मूलम्

अनादृत्य तच्चतुष्टोमानेव कुर्वन्ति

English

Ignoring these views Catuștomas are employed.⁸⁵

विश्वास-प्रस्तुतिः

पार्थः

मूलम्

पार्थः

विश्वास-प्रस्तुतिः

पार्थी ह स्थपतिर्देवानैप्सत्

मूलम्

पार्थी ह स्थपतिर्देवानैप्सत्

English

The artisan Pārtha⁸⁵ desired to attain gods.

विश्वास-प्रस्तुतिः

स ह सुतसोमान्सहस्रदक्षिणान्सहस्रमसुनोत्

मूलम्

स ह सुतसोमान्सहस्रदक्षिणान्सहस्रमसुनोत्

English

He performed a thousand Soma-sacrifices with a thousand Dakṣiṇās each.

विश्वास-प्रस्तुतिः

स ह देवानाप

मूलम्

स ह देवानाप

English

He attained the gods.

विश्वास-प्रस्तुतिः

स एतान्सोमानाहरिष्यन्नुपकल्पयते शालाः सहस्रँसहस्राणि सहस्रमश्वतरीरथांस्तदेताः शाला अनुदिशं मापयन्ति द्वे च शते पञ्चाशतं च पुरस्तादेवं दक्षिणत एवं पश्चादेवमुत्तरतः

मूलम्

English

One who is going to perform these Soma sacrifices procures a thousand sheds, and a thousand chariots drawn by female mules in thousands. These sheds are erected along the quarters-two hundred and fifty towards the east, and an equal number towards the south, west and north.

विश्वास-प्रस्तुतिः

मूलम्

English

They perform the rites towards the east, towards the south, towards the west and towards the north.

विश्वास-प्रस्तुतिः

मध्ये गार्हपत्यो भवति

मूलम्

मध्ये गार्हपत्यो भवति

English

The Gārhapatya is in the middle.

विश्वास-प्रस्तुतिः

मूलम्

English

Eatables are brought to the sacrificer seated in the middle through the chariots drawn by female mules. (The normal) Stomas should be employed one all sides. This is one view.

विश्वास-प्रस्तुतिः

एकविँशाः स्युरित्येतदेकम्

मूलम्

एकविँशाः स्युरित्येतदेकम्

English

Ekaviṁśa Stomas should be employed. This is another view.

विश्वास-प्रस्तुतिः

अनादृत्य तच्चतुष्टोमानेव कुर्वन्ति ४९

मूलम्

अनादृत्य तच्चतुष्टोमानेव कुर्वन्ति ४९

English

Ignoring these Catuṣṭoma should be employed.

५० यमौ स्तोमौ

विश्वास-प्रस्तुतिः

यमाभ्याँस्तोमाभ्यां यक्ष्यमाणो भवति

मूलम्

यमाभ्याँस्तोमाभ्यां यक्ष्यमाणो भवति

English

One proposes to perform the Yamau Stomau sacrifice.

विश्वास-प्रस्तुतिः

स तथा देवयजनं जोषयते यथान्तरेण चात्वालोत्करावुदक्सञ्चरी स्यादिति

मूलम्

स तथा देवयजनं जोषयते यथान्तरेण चात्वालोत्करावुदक्सञ्चरी स्यादिति

English

He prepares the sacrificial place in such a way that one would move towards the north inbetween the Cātvāla and the rubbish-heap.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तदेते प्रबाहुक्शाले मापयन्ति

मूलम्

तदेते प्रबाहुक्शाले मापयन्ति

विश्वास-प्रस्तुतिः

स दक्षिणाध्याँर्शालामध्यवसाय मथित्वाग्नीन्विहृत्य दीक्षणीयामिष्टिं निर्वपत्य्

मूलम्

English

The two sheds are erected in an even line. The Adhvaryu enters into the southern shed, churns out fire, spreads out fires and performs the Dīkṣaṇīyeṣṭi.

विश्वास-प्रस्तुतिः

अथोत्तराध्याँर्शालामध्यवसाय मथित्वाग्नीन्विहृत्य दीक्षणीयामिष्टिं निर्वपति

मूलम्

English

He enters into the northern shed, churns out fire, spreads out fires and performs the Dikṣaṇīyeṣṭi.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तयेह प्रचर्याथामुत्र प्रचरतीह दीक्षाहुतीर्जुहोत्यथामुत्रेह प्रायणीयामिष्टिं निर्वपत्यथामुत्र

मूलम्

English

Having performed the Iṣṭi here (i.e. in the southern shed), he performs the Iṣṭi there. Having offered Dīkṣā-then offerings here, he offers there. He pours out the Prāyaṇīyeṣṭi oblation here, there.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तयेह प्रचर्याथामुत्र प्रचरतीह पदेन चरित्वा राजानं क्रीत्वोह्यातिथ्यं निर्वपत्यथामुत्र

मूलम्

English

He performs that Iṣṭi here, then there. He goes through the rite of the earth below the cow’s foot, purchases the Soma, and having carried it pours out oblation for the Ātithyeṣṭi here, and then there.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तेनेह प्रचर्याथामुत्र प्रचरतीह प्रथमाभ्यां प्रवर्ग्योपसद्भ्यां प्रचरत्यथामुत्रेह मध्यमाभ्यां प्रवर्ग्योपसद्भ्यां प्रचरत्यथामुत्रेह महावेद्यै पूर्वं परिग्राहं परिगृह्णात्यथामुत्रेहोत्तमाभ्यां प्रवर्ग्योपसद्भ्यां प्रचरत्यथामुत्रेहाहवनीयं प्रणयत्यथामुत्रेह सदोहविर्धाने सम्मिनोत्यथामुत्रेहाग्नीषोमौ प्रणयत्यथामुत्रेह यूपस्यावृता यूपमुच्छ्रयति स्वर्वन्तं यूपमुत्सृज्याग्नीषोमीयं पशुमुपाकरोत्यथामुत्र

मूलम्

English

Having performed the Iṣṭi here, he performs it there. He performs the first Pravargya and Upasad here, and then there. He performs the second Pravargya and Upasad here, and then there. He does the first tracing of the Mahāvedi here, and then there. He performs the last Pravargya and Upasad here, and then there. He carries forth the Āhavanīya here, and then there. He erects Havirdhāna and Sadas here, and then there. He carries fire and Soma here, and then there. He erects the sacrificial post with the relevant procedure, equips the post with a wooden chip, and dedicates the animal to Agni-Soma here, and then there.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्येह प्रसिद्धं वपया चरित्वा वसतीवरीर्गृह्णात्यथामुत्रेह पशुपुरोडाशं निर्वपत्यथामुत्र

मूलम्

English

Having offered its omenutm in the prescribed manner, he takes the Vasatīvarī water here, and then there.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तेनेह प्रचर्याथमुत्र प्रचरतीहाग्नीषोमीयेण प्रचरत्यथामुत्रेह वसतीवरीः परिहृत्य पयाँसि विशिष्योपवसन्त्यथामुत्रेह त्वेव संविशन्तीह राजानमुपावहृत्य प्रातरनुवाकमुपाकरोत्यथामुत्रेहानुपूवँर्! सवनानि सन्तिष्ठन्त आ समुदितादेवमेवोत्तरस्याँशालायाँसवनानि सन्तिष्ठन्त आ समुदितादिहावभृथेन प्रचरत्यथामुत्रेहोदयनीयामिष्टिं निर्वपत्यथामुत्र

मूलम्

English

He pours out grains for the Paśupuroḍāśa here, and then there. He offers it here, and then there. He offers the animal to Agni- Soma here, and then there. Here he carries around the Vasatīvarī waters and gives the various instructions regarding the milks and they wait; then there. They lie down here only. Here he brings down king Soma and introduces the Prātaranunāka, and then there. Here the Soma-offerings are serially concluded until the next sunrise. Similarly the Soma-offerings are concluded in the northern shed until the next sunrise. Here he performs the Avabhṛtha rite, and then there. Here he pours out grains for the Udayaniyeṣṭi, and then there.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तयेह प्रचर्याथामुत्र प्रचरतीहैव मैत्रावरुणीं वशामुपाकरोत्यथामुत्र

मूलम्

तयेह प्रचर्याथामुत्र प्रचरतीहैव मैत्रावरुणीं वशामुपाकरोत्यथामुत्र

English

Here he performs the Iṣṭi, and then there. Here he dedicates the barren cow to Mitra-Varuṇa, and then there.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तयेह प्रचर्याथामुत्र प्रचरति

मूलम्

तयेह प्रचर्याथामुत्र प्रचरति

English

Here he offers it, and then there.

विश्वास-प्रस्तुतिः

समान्युदवसनीयेष्टिरथ यत्प्राक्सवनेभ्योऽधि व्यतिषक्तानि कर्माणि क्रियन्ते तस्माद्यमावन्तरुदरे व्यतिषक्तौ सह शयाते

मूलम्

English

The Udavasānīyeṣṭi is common to both. In that the rites prior to the Soma-offerings are performed separately, therefore twins even though separate, lie together in the womb.

विश्वास-प्रस्तुतिः

अथ यदनुपूवँर्सवनानि सन्तिष्ठन्ते तस्मादनुपूर्वौ जायेते

मूलम्

अथ यदनुपूवँर्सवनानि सन्तिष्ठन्ते तस्मादनुपूर्वौ जायेते

English

In that the Soma-offerings are concluded one after the other, therefore they are born one after the other.

विश्वास-प्रस्तुतिः

अथ यदूध्वँर्सवनेभ्योऽधि व्यतिषक्तानि कर्माणि क्रियन्ते तस्मात्सहाशयन्ति सह पाययन्ति सह चरतोऽथ यत्समान्यरणिस्तस्मात्समानी योनिर्

मूलम्

English

In that subsequent to the Soma-offerings separate rites are performed, therefore they are fed together, they are given drink together, and they move together. In that the churning wood is common, therefore they have a common womb.

अग्न्यादित्ययोः स्तोम

विश्वास-प्रस्तुतिः

अग्निश्च ह वा आदित्यश्च समानलोकं जिगीषमाणावेतं यज्ञक्रतुमपश्यतां तमाहरतां तेनायजेतां ततो वै तौ समानलोकावभवताँसमानं लकमैतां यः कामयेताग्नेश्चादित्यस्य च समानं लोकमियामिति स एतेन यज्ञक्रतुना यजेताग्निश्चैवादित्यस्य च समानं लोकमेति ५०

मूलम्

English

Agni and Āditya, desiring to win a common world, perceived this sacrifice; they fetched it; they performed it. Thereby they possessed a common world; they attained a common world. One who desires, “May I attain the world common to Agni and Āditya,” should perform this sacrifice. He attains the world common to Agni and Āditya.

५१ पेयानि

विश्वास-प्रस्तुतिः

वाजयाजी ह वा अन्यो भवत्यन्य उ वाजपेययाज्येष ह वै वाजयाजी यः पेयैरनिष्ट्वाथ वाजेन यजत एष उ वाजपेययाजी यः पेयैरिष्ट्वाथ वाजेन यजते

मूलम्

English

Vājayājin is one; Vājapeyayājin is another. One is Vājayajin who, without offering the Peyas, offers Vāja. One is Vājapeyayājin who, after having offered the Peyas, offers Vāja.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्मादु पेयैरेवेष्ट्वाथ वाजेन यजेत

मूलम्

तस्मादु पेयैरेवेष्ट्वाथ वाजेन यजेत

English

Therefore one should first offer Peyas and then Vāja.

विश्वास-प्रस्तुतिः

पेयैर्यक्ष्यमाणो भवति

मूलम्

पेयैर्यक्ष्यमाणो भवति

English

One proposes to offer Peyas.

विश्वास-प्रस्तुतिः

सोऽनिष्ट्वैव पौर्णमासीं दीक्षते

मूलम्

सोऽनिष्ट्वैव पौर्णमासीं दीक्षते

English

He becomes initiated without having performed the Full-moon sacrifice.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्यापरिमिता दीक्षा द्वादशोपसदः

मूलम्

तस्यापरिमिता दीक्षा द्वादशोपसदः

English

He observes a larger number of Dīkṣā-days; there are twelve Upasad-days.

विश्वास-प्रस्तुतिः

स तथा राजानं क्रीणाति यथा मन्यतेऽमावास्यायै मे यज्ञियेऽहन्सुत्या सम्पत्स्यत इति

मूलम्

English

He purchases Soma on such a day that he calculaes, “my pressing day would fall on the new-moon day as the day of sacrifice.”

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्य तथा सम्पद्यते

मूलम्

तस्य तथा सम्पद्यते

English

It so falls.

विश्वास-प्रस्तुतिः

प्रसिद्धेन कर्मणोपवसथादेत्यथ वसतीवरीः परिहृत्य पयाँसि विशिष्योपवसन्त्यथैताँसवनेष्टिं निर्वपत्याग्नेयमष्टाकपालमिन्द्र मेकादशकपालं वैश्वदेवं द्वादशकपालं तया द्वादशाहानि यजतेऽथ त्रयोदशेऽह्नि पौर्णमासेन हविषा यजते येनास्यानिष्टं भवत्यथ चतुर्दशेऽहन्यामावास्येन ह्वैषा यजते येनास्यानिष्टं भवत्यथैतेषां यज्ञक्रतूनामेकेन यजतेऽथ पुनर्दीक्षते

मूलम्

English

He reaches the Upavasatha day with the prescribed procedure. Vasatīvatī waters are carried around, instructions are given in respect of the various milks, and they stay on. He performs the Savanești in which he offers a cake on eight potsherds to Agni, a cake on eleven potsherds to Indra, and a cake on twelve potsherds to Viśve Devas. He continues to perform that Iṣṭi for twelve days. On the thirteenth day he performs the Full-moon sacrifice which has remained to be performed. On the fourteenth day he performs the New-moon sacrifice which has remained to be performed. Then he performs one of the Soma-sacrifices. He becomes initiated again.

विश्वास-प्रस्तुतिः

स एवमेव संवत्सरं यजते

मूलम्

स एवमेव संवत्सरं यजते

English

In this way he goes on performing sacrifices for one year.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्याहानि त्रिवृत्पञ्चदशोऽथ त्रिवृत्सप्तदशोऽथ त्रिवृदेकविँशोऽथ त्रिवृत्त्रिणवोऽथ त्रिवृत्त्रयस्त्रिँशोऽथ त्रिवृच्चतुष्टोमो मासानामेव रूपं पेयाः

मूलम्

English

His Soma-days are as follows: Trivṛt and Pañcadaśa; Trivṛt and Saptadaśa; Trivṛt and Ekaviṁśa; Trivṛt and Triņava; Trivṛt and Trayastriṁśa; Trivṛt and Catușṣṭoma. Peyas indeed are the forms of months.

विश्वास-प्रस्तुतिः

संवत्सरस्य रूपं वाज एवमस्यैष संवत्सरः परीष्ट एवमाप्तो भवत्यथाहीनविधिस्

मूलम्

संवत्सरस्य रूपं वाज एवमस्यैष संवत्सरः परीष्ट एवमाप्तो भवत्यथाहीनविधिस्

English

Vāja is the form of the year. In this way his year becomes surrounded by sacrifices; in this way it is obtained. Now the procedure of the Ahīna.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्याहानि त्रिवृत्पञ्चदशः सप्तदशश्चतुष्टोमस्त्रिवृदेवाथैकविँशोऽथ त्रिणवोऽथ चतुष्टोमस्त्रिवृदेवाथ त्रयस्त्रिँशोऽथ चतुष्टोमस्त्रिवृदेवाथ चतुश्चत्वारिँशोऽथ चतुष्टोमोऽथातिरात्रो

मूलम्

English

Its Soma-days are as follows: Trivṛt, Pañcadaśa, Saptadaśa, Catuṣṭoma, and Trivṛt; then Ekaviṁśa, then Triṇava, then Catuṣṭoma and Trivṛt, then Trayastriṁśa, then Catuṣṭoma, and Trivṛt; then Catuścatvāriṁśa, then Catuṣṭoma, then Atirātra.

विश्वास-प्रस्तुतिः

द्वादश मासाः सप्तदश क्रतवो नवसु मासेषु नव क्रतूनुपैत्यथातिशिष्यन्ते त्रयश्च मासा अष्टौ च क्रतवः

मूलम्

English

These are twelve months and seventeen sacrifices. He performs nine sacrifices in nine days. There remain three months and eight sacrifices.

विश्वास-प्रस्तुतिः

स द्वौ त्रिरात्रौ कुरुत एकं च द्विरात्रं यद्यु वा एतदुपात्येति चतुष्टोमेनाग्निष्टोमेन यजेत

मूलम्

English

He performs two Trirātra sacrifices and one Dvirātra. If one trespasses this, he should perform Catuṣṭoma Agniṣṭoma.

विश्वास-प्रस्तुतिः

मासानामेव रूपँस्तुतशस्त्राणि संवत्सरस्य रूपमग्निष्टोमो वाज एवमस्यैष संवत्सरः परीष्ट एवमाप्तो भवत्यथातोऽयुजश्चैव युग्माश्चैकस्याँ स्तुवतेऽथ तिसृष्विति न्वयुजोऽथ युग्माश्चतुसृषु स्तुवतेऽथाष्टास्विति युग्मा अयुजां चैव युग्मानां चैव सायुज्यँसलोकतामाप्नुवन्ति य एतेनायनेन यन्ति य उ चैनदेवं विदुः ५१

मूलम्

English

Stotras and Śastras are the form of months; Agniṣṭoma Vāja is the form of the year. In this way the Saṁvatsara becomes surrounded by sacrifices; in this way it is obtained. Now the odds and evens. They chant on one verse and on three. This is odd. Now even. They chant on four verses and on eight. This is even. Those who sit in this sacrificial session and who know this attain association with and possession of the world of the odd and the even.

५२ दिशां स्तोम

विश्वास-प्रस्तुतिः

अथातो दिशामेव

मूलम्

अथातो दिशामेव

English

Now (the Stomas) of the quarters.

विश्वास-प्रस्तुतिः

त्रिवृत्प्राच्यै

मूलम्

त्रिवृत्प्राच्यै

English

Trivṛt (is the Stoma) of the east;

विश्वास-प्रस्तुतिः

पञ्चदशो दक्षिणायै

मूलम्

पञ्चदशो दक्षिणायै

English

Pañcadaśa of the south;

विश्वास-प्रस्तुतिः

सप्तदशः प्रतीच्ययेकविँश उदीच्यै

मूलम्

सप्तदशः प्रतीच्ययेकविँश उदीच्यै

English

Saptadaśa of the west; Ekaviṁśa of the north;

विश्वास-प्रस्तुतिः

त्रिणव इत ऊर्ध्वायै

मूलम्

त्रिणव इत ऊर्ध्वायै

English

Triṇava of the upper direction;

विश्वास-प्रस्तुतिः

त्रयस्त्रिँशोऽमुतोऽवाच्यै

मूलम्

त्रयस्त्रिँशोऽमुतोऽवाच्यै

English

Trayastriṁśa from outward towards inward;

विश्वास-प्रस्तुतिः

सर्वासामेव चतुष्टोमो दिशामेव सायुज्यँसलोकतामाप्नुवन्ति य एतेनायनेन यन्ति य उ चैनदेवंविदुरथात ऋतूनामेव

मूलम्

English

Catuṣṭoma of all directions. Those who observe this sacrificial session and those who know this, attain the association with and existence in the quarters.

ऋतूनां स्तोम

English

Now the Stoma of the seasons.

विश्वास-प्रस्तुतिः

त्रिवृद्वसन्तस्य

मूलम्

त्रिवृद्वसन्तस्य

English

Trivṛt (is the Stoma) of the spring;

विश्वास-प्रस्तुतिः

पञ्चदशो ग्रीष्मस्य

मूलम्

पञ्चदशो ग्रीष्मस्य

English

Pañcadaśa of the summer;

विश्वास-प्रस्तुतिः

सप्तदशो वर्षाणाम्

मूलम्

सप्तदशो वर्षाणाम्

English

Saptadaśa of the rainy season;

विश्वास-प्रस्तुतिः

एकविँशः शरदस्

मूलम्

एकविँशः शरदस्

English

Ekaviṁśa of the autumn;

विश्वास-प्रस्तुतिः

त्रिणवो हेमन्तस्य

मूलम्

त्रिणवो हेमन्तस्य

English

Triṇava of the cold season;

विश्वास-प्रस्तुतिः

त्रयस्त्रिँशः शिशिरस्य

मूलम्

त्रयस्त्रिँशः शिशिरस्य

English

Trayastriṁśa of the winter;

विश्वास-प्रस्तुतिः

सर्वेषामेव चतुष्टोम ऋतूनामेव सायुज्यँसलोकतामाप्नुवन्ति य एतेनायनेन यन्ति य उ चैनदेवं विदुरथात ऋषीणामेव

मूलम्

English

Catuṣṭoma of all seasons. Those who observe this sacrificial session and who know this attain the association with and existence in the world of seasons.

ऋषीणां स्तोम

English

Now the Stoma of the R̥ṣis.

विश्वास-प्रस्तुतिः

त्रिवृद्वसिष्ठस्य

मूलम्

त्रिवृद्वसिष्ठस्य

English

Trivṛt (is the Stoma) of Vasiṣṭha;

विश्वास-प्रस्तुतिः

पञ्चदशो भरद्वाजस्य

मूलम्

पञ्चदशो भरद्वाजस्य

English

Pañcadaśa of Bharadvāja;

विश्वास-प्रस्तुतिः

सप्तदशो विश्वामित्रस्यैकविँशो जमदग्नेस्

मूलम्

सप्तदशो विश्वामित्रस्यैकविँशो जमदग्नेस्

English

Saptadaśa of Viśvamitra; Ekaviṁśa of Jamadagni;

विश्वास-प्रस्तुतिः

त्रिणवः कश्यपस्य

मूलम्

त्रिणवः कश्यपस्य

English

Triṇava of Kaśyapa;

विश्वास-प्रस्तुतिः

त्रयस्त्रिँशो गौतमस्यागस्त्यस्य चतुष्टोमः

मूलम्

त्रयस्त्रिँशो गौतमस्यागस्त्यस्य चतुष्टोमः

English

Trayastriṁśa of Gautama; Catuṣṭoma of Agastya;

विश्वास-प्रस्तुतिः

सर्वेषामेव चतुष्टोम ऋषीणामेव सायुज्यँसलोकतामाप्नुवन्ति य एतेनायनेन यन्ति य उ चैनदेवं विदुरथातो देवतानामेव

मूलम्

English

Catuṣṭoma also of all. Those who observe this sacrificial session and who know this attain association with and existence in the world of R̥ṣis.

देवतानां स्तोम

English

Now the Stoma of Devatas.

विश्वास-प्रस्तुतिः

त्रिवृदग्नेः

मूलम्

त्रिवृदग्नेः

English

Trivr̥t (is the Stoma) of Agni,

विश्वास-प्रस्तुतिः

पञ्चदश इन्द्र स्य

मूलम्

पञ्चदश इन्द्र स्य

English

Pañcadaśa of Indra;

विश्वास-प्रस्तुतिः

सप्तदशः प्रजापतेरेकविँशोऽमुष्य तपतस्

मूलम्

सप्तदशः प्रजापतेरेकविँशोऽमुष्य तपतस्

English

Saptadaśa of Prajāpati; Ekaviṁśa of the shining sun;

विश्वास-प्रस्तुतिः

त्रिणवश्चन्द्र मसस्

मूलम्

त्रिणवश्चन्द्र मसस्

English

Triņava of Candramas;

विश्वास-प्रस्तुतिः

त्रयस्त्रिँशो विश्वेषां देवानां सर्वासामेव चतुष्टोमो देवतानामेव सायुज्यँसलोकतामाप्नुवन्ति य एतेनायनेन यन्ति य उ चैनदेवं विदुः ५२

मूलम्

English

Trayastriṁśa of Viśve Devas; Catuṣṭoma of all deities. Those who observe this sacrificial session and who know this, attain the association with and existence in the world of Devatās.

दर्शपूर्णमासयोरयनम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

अथातो दर्शपूर्णमासयोरयनमित्याचक्षते

मूलम्

अथातो दर्शपूर्णमासयोरयनमित्याचक्षते

English

(The sacrifice to be prescribed now) is known as Darśapūrṇamāsayor Ayana.

विश्वास-प्रस्तुतिः

सूर्याचन्द्र मसोरयनमित्येक आहुः

मूलम्

सूर्याचन्द्र मसोरयनमित्येक आहुः

English

Some call it Sūryācandramasor Ayana.

विश्वास-प्रस्तुतिः

पौर्णमासेन सोमेन यक्ष्यमाणो भवति

मूलम्

पौर्णमासेन सोमेन यक्ष्यमाणो भवति

English

One proposes to perform the Paurṇamāsa Soma.

विश्वास-प्रस्तुतिः

दीक्षते

मूलम्

दीक्षते

English

He gets initiated.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्यापरिमिता दीक्षाः षडुपसदः

मूलम्

तस्यापरिमिता दीक्षाः षडुपसदः

English

There is a larger number of Dīkṣā-days and six Upasads.

विश्वास-प्रस्तुतिः

स तथा राजानं क्रीणाति यथा मन्यते पौर्णमास्यै मे यज्ञियेऽहन्सुत्या सम्पत्स्यत इति

मूलम्

English

He purchases Soma on such a day that he would think, “My Soma-offering would fall on the full-moon day worthy of sacrifice.”

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्य तथा सम्पद्यते

मूलम्

तस्य तथा सम्पद्यते

English

It so happens.

विश्वास-प्रस्तुतिः

प्रसिद्धेन कर्मणोपवसथादेत्यथ वसतीवरीः परिहृत्य पयाँसि विशिष्योपवसन्त्यथ प्रातराग्नेयं पशुमुपाकरोति

मूलम्

English

He reaches Upavasatha with the prescribed ritual. Vasatīvarī waters are carried around, instructions are given in respect of the various milks, and they stay on. In the morning he delivers an animal to Agni.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्याग्नीषोमीय उपालम्भ्यो भवति

मूलम्

तस्याग्नीषोमीय उपालम्भ्यो भवति

English

An animal is also offered to Agni-Soma.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्य प्रातःसवनीयाननुवर्तन्ते पौर्णमासहवीँषि

मूलम्

तस्य प्रातःसवनीयाननुवर्तन्ते पौर्णमासहवीँषि

English

The offering of the Pūrṇamāsa-oblations follows that of the Savanīyapurodāśas at the morning pressing.

विश्वास-प्रस्तुतिः

प्रैषवन्तः सवनीया अनुब्रूहि यजेतीतरेषाँहविषाम्

मूलम्

प्रैषवन्तः सवनीया अनुब्रूहि यजेतीतरेषाँहविषाम्

English

Savanīyapuroḍāśas are offered with the mantras equipped with the Praișas (calls). In regard to other oblations the calls are anubruhi and yaja.

विश्वास-प्रस्तुतिः

ऋजुधा ज्योतिरुक्थ्यः सन्तिष्ठत आमावास्येन सोमेन यक्ष्यमाणो भवति

मूलम्

ऋजुधा ज्योतिरुक्थ्यः सन्तिष्ठत आमावास्येन सोमेन यक्ष्यमाणो भवति

English

The Jyotirukthya sacrifice straightway comes to a close. One proposes to perform the Amāvasya Soma.

विश्वास-प्रस्तुतिः

दीक्षते

मूलम्

दीक्षते

English

He gets initiated.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्यापरिमिता दीक्षा द्वादशोपसदः

मूलम्

तस्यापरिमिता दीक्षा द्वादशोपसदः

English

There is a larger number of Dīkṣā-days and twelve Upasads.

विश्वास-प्रस्तुतिः

मूलम्

English

He purchases Soma on such a day that he would think, “My Soma-pressing would fall on the new-moon day worthy of sacrifice.”

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्य तथा सम्पद्यते

मूलम्

तस्य तथा सम्पद्यते

English

It so happens.

विश्वास-प्रस्तुतिः

प्रसिद्धेन कर्मणोपवसथादेत्यथास्यैतदहरिन्द्रा य वत्सा अपाकृता भवन्त्यैन्द्रं पयो दोहयति सन्नाय्यस्य वावृता तूष्णीं वाथ वसतीवरीः परिहृत्य पयाँसि विशिष्योपवसन्त्यथ प्रातराग्नेयं पशुमुपाकरोति

मूलम्

English

He proceeds upto the Upvasatha with the prescrubed ritual. On this day calves are driven away form their mothes for the oblation to Indra. He causes milk to be milked for Indra with the procedure of the Sāṁnāyya or silently. Vasatīvarī waters are carried around, instructions are given in respect of the various milks, and they stay on. In the morning he delivers an animal to Agni.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्यैन्द्र ऋषभ उपालम्भ्यो भवति

मूलम्

तस्यैन्द्र ऋषभ उपालम्भ्यो भवति

English

A bull is offere to Indra.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्य प्रातःस्वनीयाननुवर्तन्त आमावास्यानि हवीँषि

मूलम्

तस्य प्रातःस्वनीयाननुवर्तन्त आमावास्यानि हवीँषि

English

The offering of the new-moon day oblation follows the offering of Savanīyapuroḍāśas at the morning pressing.

विश्वास-प्रस्तुतिः

प्रैषवन्तः सवनीया अनुब्रूहि यजेतीतरेषाँहविषम्

मूलम्

प्रैषवन्तः सवनीया अनुब्रूहि यजेतीतरेषाँहविषम्

English

The Savanīyapuroḍāšas are offered with the mantras furnished with the calls. In respect of the other oblations the calls are anubrūhi and yaja.

विश्वास-प्रस्तुतिः

ऋजुधा ज्योतिरतिरात्रः सन्तिष्ठते

मूलम्

ऋजुधा ज्योतिरतिरात्रः सन्तिष्ठते

English

The Jyotir Atirātra sacrifice comes to a close straightway.

विश्वास-प्रस्तुतिः

सूर्याचन्द्र मसयोरेव तत्सायुज्यँसलोकतामाप्नुवन्ति य एतेनायनेन यन्ति य उ चैनदेवं विदुर्य उ चैनदेवं विदुः ५३

मूलम्

English

Those who observe this sacrificial session and those who know this attain the association with and existence in the world of Sūrya and Candramas.

TBr II. 7.1.1 ↩︎
Sāyaṇa on TBr. II. 7.1.2 explains mirmiraḥ punahpunar ativegena cakṣurmilanayuktaḥ. Caland consequently explains “blinking”. He has not referred to this BaudhŚS-passage. ↩︎
TBr II. 8.2.7 ↩︎
cf. BaudhŚS XII.11 ↩︎
cf. TBr II. 7.2 ↩︎
TBr II. 7.2.1 ↩︎
TBr II. 7.3.1 ↩︎
TBr II. 7.4.1 ↩︎ ↩︎
TBr II. 7.5.2 ↩︎
TBr II. 7.6.3 ↩︎
The text has phālgunapācyau. ↩︎
Here and in BaudhŚS XVIII. 10 Caland reads satam. Caland has called this reading as uncertain, and has recorded the variant readings. The right reading may be satam meaning a pan which reading may find support in dhūpāyitam which procedes the word in BaudhŚS XVIII. 10. ↩︎
Caland reads atha. Caland rightly suggests in the footnote, “Read perhaps adya cf. also BaudhŚS XIII.36 (p. 145.3); XV.2 (p. 205.10) and XVIII.16 (p. 361.8).” ↩︎
TBr II. 7.9.4 ↩︎
TBr II. 7.7.1 ↩︎
TBr II. 7.7.2 ↩︎
TB II. 7.7.3 ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎
TBr II. 7.7.4 ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎
TBr II. 7.7.5 ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎
TS I. 3.14.4 ↩︎ ↩︎
TBr II. 7.7.6 ↩︎
TBr II. 7.7.7 ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎
See note 3 on p. 1175. ↩︎ ↩︎
TBr II. 7.8.1 ↩︎
TS I. 7.7.2; BaudhŚS XI. 7 ↩︎
TS I. 4.37.1 ↩︎
TBr II. 7.8.2 ↩︎
TāndBr XXI. 14.1; TBr II. 7.11.3 ↩︎
TBr II. 7.11.2 ↩︎
TBr II. 7.12.1 ↩︎ ↩︎
TS I. 3.14.7 ↩︎
TBr II. 7.12.2 ↩︎ ↩︎
The text reads niyunakty ukthyasya, ApŚS XXII. 27.6 reads anyām āgneyīm ukthyasya niyunakti. No Puroruc is prescribed in BaudhŚS VII. 7; BharSS XIII. 16.2; ĀpŚS XII. 15.11. Caland has rightly understood the sutra in ApŚS. cf. Caland, Śrautasūtra des Āpastamba III. p. 357, Amsterdam 1928. ↩︎
TBr II. 7.12.3 ↩︎ ↩︎
TBr II. 7.12.3-4 ↩︎
TBr II. 7.12.5 ↩︎
TBr II. 7.12.5-6 ↩︎ ↩︎
TBr II. 7.13.1 ↩︎ ↩︎
TBr II.7.13.2; cf. R̥V VIII. 6.24. The translation has taken note of the variant readings in the R̥V-verse. The translation of the first verse is tentative. ↩︎
TBr II. 7.13.3 ↩︎ ↩︎ ↩︎
That is, the one prescribed in connection with the Agniṣṭut, BaudhŚS VIII. 12. ↩︎
TBr II. 7.13.3-4 ↩︎
TBr II. 7.13.4 ↩︎
TBr II. 7.14; TāṇḍBr XX.3 ↩︎
TBr II.7.15.1-3 ↩︎
TBr II.7.15.3; TĀ 1.7.1 ↩︎
TBr II. 7.15.3 ↩︎ ↩︎ ↩︎
BaudhŚS XII. 9 ↩︎
TBr II. 7.15.4 ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎
TBr II. 7.15.6 ↩︎
TBr II. 7.16.1 ↩︎ ↩︎
TBr II. 7.16.2 ↩︎
Tor II. 7.8.1; BaudhŚS XVIII. 10 ↩︎
TBr II. 7.15.5; BaudhŚS above ↩︎ ↩︎
TBr II. 7.16.3 ↩︎
BaudhSŚS XII ↩︎
Tbr II.7.16.4 ↩︎ ↩︎
TBr II. 7.17.1 ↩︎ ↩︎
TBr II. 7.17.3 ↩︎
TBr II. 7.17.2 ↩︎ ↩︎
cf. BaudhŚS IV. 7. For the four Sadvaskrīs cf. TāṇḍBr XVI. 12-15. ↩︎
The sūtra-text is obscure. The puronuvākyā and yājyā have already been defined. For the entire ritual of the Vrātyastoma see TāṇḍBr XVII. 1-4. ↩︎ ↩︎
cf. TaṇḍBr XVIII.1 ↩︎
The text reads śakraniyudbhyām. One expects śakraniyudhvrdbhyām. ↩︎
TS I.6.12.4 ↩︎
TBr II. 4.7.6 ↩︎
R̥V III.34.10; MS IV.12.5 ↩︎
The total number of days so far passed is ten (1 Dīkṣā day + 1 and 1 + 2 and 1 + 3 and 1 = 10). ↩︎
Nine days prior to the Atithyā excluding the Dīkṣā-day + 4 and 1 + 5 and 1 + 6 and 1 + 3 Upasad days - 30. ↩︎
cf. BaudhŚS XV. 18 ↩︎
TāṇḍBr XVI 16, Ārṣeyakalpa III.16. The Ekaṣṭoma and Tristoma are to be employed alternately in the twelve Stotras. ↩︎
TBr II. 4.5.1 ↩︎
TBr II. 8.4.3 ↩︎
TBr II. 8.5.8 ↩︎
R̥V 1.28.5 ↩︎
This verse is not found anywhere. It contains certain corrupt words. Some others are emendations. No translation is therefore attempted. ↩︎
Caland remarks: “The close of this chapter must contain several corruptions”. The position of the Pravargya in the Yamastoma is not clear. This sacrifice is not prescribed elsewhere. ↩︎
The wording aviyūthamupasthāpadāsa is not clear to me. The translation is tentative. ↩︎ ↩︎
Doubtful word and meaning. ↩︎ ↩︎ ↩︎
TS 1.7.1.3 ↩︎
Caland’s text is upahāsya āsa Caland in his word-index has suggested the emendation upahāsy āsa. This seems to be reasonable. ↩︎
Caland’s text is amuditangi which is probably emended. The manuscripts read amṛditaṅgi. A few lines later there is a word amuditāṅga where Caland has suggested the reading amṛtaṅga. Consequently here also it would be fair to read amṛtāṅgi. ↩︎
The text is naurāpa. ↩︎
The portion here is corrupt as said by Caland. Translation is impossible. As a matter of fact the entire paragraph laying down the Punaḥstoma is difficult. ↩︎
cf. BaudhŚS XVIII.34. ↩︎ ↩︎

०१ बृहस्पतिसवः

०२

०३ स्थपतिसवः

०४ सूतसवः

०५ सोमसवः

०६ पृथिसवः

०७ गोसवः

०८ ओदनसवः

०९

१०

११ पञ्चशारदीयः

१२ अग्निष्टुत्

१३

१४ इन्द्रस्तुत्

१५ अप्तोर्याम

१६ मृत्युसवः

१७

१८

१९

२० सद्यस्करी

२१

२२

२३

२४ व्रात्यस्तोम

२५

२६

२७ भाल्लविस्तोम

उपहव्यम् 63

२९ तीव्रसोम

३०

विघन

३१ उद्भिद्-वलभिद्

३२ ऋतपेयः

३४

दिशां चतुष्टोमः

छन्दसाम् एकत्रिकम्

सोमानाम् एकत्रिकम्

३५ इन्द्राग्न्योः कुलाय

३६ श्येनः

इषु

सन्दँशः

इन्द्रवज्रः

३७ दुरश ः

३८

दुर्णाशः

अपचितिः

३९

त्विषि

४० ऋषभः

वनिष्ठुसवः

४१

कानान्धयज्ञः

४२ मनुयज्ञः

वाचःस्तोम

४३ यमस्तोम

४४ शदौपशदौ

४५

४६ पुनःस्तोम (i)

४७

पुनःस्तोम (ii)

४८ प्रणोद ः

विबाधः

प्रतिनोद ः

अग्नेः अतिव्याधः

इन्द्रवज्रः

शुनस्कर्णयज्ञः

राशि-मरायः

अञ्जन-अभ्यञ्जनः

विषूचीनशालः

४९ सर्वतोमुखः

५० यमौ स्तोमौ

अग्न्यादित्ययोः स्तोम

५१ पेयानि

५२ दिशां स्तोम

ऋतूनां स्तोम

ऋषीणां स्तोम

देवतानां स्तोम

दर्शपूर्णमासयोरयनम्

उपहव्यम् ⁶³