१७ उत्तराततिः

अतिरात्रं करिष्यन्नुपकल्पयते चतुरोऽतिरात्रपशूनरुणपिशङ्गमश्वमौदुम्बरँ षोडशिपात्रं चतुस्रक्ति ज्यायसोऽम्भृणाञ्ज्यायस एकधनान्

अतिरात्रं करिष्यन्नुपकल्पयते चतुरोऽतिरात्रपशूनरुणपिशङ्गमश्वमौदुम्बरँ षोडशिपात्रं चतुस्रक्ति ज्यायसोऽम्भृणाञ्ज्यायस एकधनान्

One who is going to perform an Atirātra procures four animals specified for the Atirātra, a tawny-brown horse, a cup made of Ficus glomerata with four comers, bigger jars and bigger Ekadhana vessels.

दीक्षते

दीक्षते

He gets initiated.

रोहिण्या पिङ्गलयैकहायन्या सोमं क्रीणाति

रोहिण्या पिङ्गलयैकहायन्या सोमं क्रीणाति

(The Adhvaryu) purchases Soma in exchange for a cow which is red and brown and is one year old.

द्वादशोपसदः

द्वादशोपसदः

There should be twelve Upasad-days.

प्रसिद्धेन कर्मणोपवसथादेत्यथ वसतीवरीः परिहृत्य पयाँसि विशिष्योपवसन्त्यथातो महारात्र एव बुध्यन्ते

प्रसिद्धेन कर्मणोपवसथादेत्यथ वसतीवरीः परिहृत्य पयाँसि विशिष्योपवसन्त्यथातो महारात्र एव बुध्यन्ते

He goes upto the Upavasatha with the prescribed procedure. The Vasatīvarī waters are carried around; instructions regarding the various milks are given and then they wait. They get up at early dawn.

प्रातराज्यानि गृहीत्वा राजानमुपावहृत्य प्रातरनुवाकमुपाकरोति

प्रातराज्यानि गृहीत्वा राजानमुपावहृत्य प्रातरनुवाकमुपाकरोति

Having taken up clarified butter into the various receptacles and having taken down Soma (from the southern Havirdhāna cart) the Adhvaryu introduces the Prātaranuvāka.

परिहिते प्रातरनुवाकेऽपोऽच्छैत्यद्धिरुदैत्यतिरात्रं क्रतुमुपैति

परिहिते प्रातरनुवाकेऽपोऽच्छैत्यद्धिरुदैत्यतिरात्रं क्रतुमुपैति

When the recitation of the Prātaranuvāka has been enclosed, the Adhvaryu approaches the waters; he comes up with waters. He recites the Kratu-formula appropriate to the Atirātra.¹

प्रसिद्धोऽभिषवः

प्रसिद्धोऽभिषवः

The pressing of Soma is as prescribed.

प्रसिद्धं ग्रहा गृह्यन्ते

प्रसिद्धं ग्रहा गृह्यन्ते

The draughts are taken up as prescribed.

समानं कर्माग्रयणाद्ग्रहादाग्रयणं गृहीत्वा षोडशिनं गृह्णात्यातिष्ठ वृत्रहन्रथमित्यनुद्रुत्योपयामगृहीतोऽसीन्द्रा य त्वा षोडशिने जुष्टं गृह्णामीति

समानं कर्माग्रयणाद्ग्रहादाग्रयणं गृहीत्वा षोडशिनं गृह्णात्यातिष्ठ वृत्रहन्रथमित्यनुद्रुत्योपयामगृहीतोऽसीन्द्रा य त्वा षोडशिने जुष्टं गृह्णामीति

The procedure upto the taking up of the Āgrayaṇa draught is as prescribed. Having taken up the Āgrayaṇa draught, he takes up the Ṣoḍaśin draught with the formula, “Thou art taken with a support; I take thee dear to Șoḍaśin Indrā” having first gone along the verse, “O Vṛtra-killer, do thou ascend the chariot; the steeds have been yoked for thee by means of the prayer. Let the pressing stone well drive thy mind hither by means of its sound.”²

परिमृज्य सादयत्येष ते योनिरिन्द्रा य त्वा षोडशिन इत्यथोक्थ्यं गृह्णाति

परिमृज्य सादयत्येष ते योनिरिन्द्रा य त्वा षोडशिन इत्यथोक्थ्यं गृह्णाति

Having wiped it around he puts it down with the formula, “This is thy birthplace; for Șoḍaśin Indra thee.”

समानं कर्माश्विनाद्ग्रहादाश्विनं ग्रहं गृहीत्वा चतस्रो रशना आदाय यूपमभ्यैति

समानं कर्माश्विनाद्ग्रहादाश्विनं ग्रहं गृहीत्वा चतस्रो रशना आदाय यूपमभ्यैति

He then takes up the Ukthya draught. The procedure upto the taking up of the draught for the Aśvins is similar. Having taken up the draught for the Aśvins, and having taken four cords, he approaches the sacrificial post.

स्वर्वन्तं यूपमुत्सृज्य चतुरोऽतिरात्रपशूनुपाक्रोत्याग्नेयमैन्द्रा ग्नमैन्द्र ँसारस्वतीं मेषीमिति

स्वर्वन्तं यूपमुत्सृज्य चतुरोऽतिरात्रपशूनुपाक्रोत्याग्नेयमैन्द्रा ग्नमैन्द्र ँसारस्वतीं मेषीमिति

Having furnished the post with a chip, he dedicates four animals specified for the Atirātra-(a goat) for Agni, another for Indra-Agni, another for Indra and a she-sheep for Sarasvatī.

तेषां प्रसिद्धं वपाभिश्चरित्वा प्रसर्पन्ति प्रातःसवनाय

तेषां प्रसिद्धं वपाभिश्चरित्वा प्रसर्पन्ति प्रातःसवनाय

After their omenta have been offered in the prescribed manner, they proceed to the morning pressing.

तदृजुधा सन्तिष्ठते

तदृजुधा सन्तिष्ठते

It straightway comes to a conclusion.

प्रसर्पन्ति माध्यन्दिनाय सवनाय

प्रसर्पन्ति माध्यन्दिनाय सवनाय

They proceed to the midday-pressing.

प्रसिद्धोऽभिषवः

प्रसिद्धोऽभिषवः

The pressing of Soma is as prescribed.

प्रसिद्धं ग्रहा गृह्यन्ते

प्रसिद्धं ग्रहा गृह्यन्ते

The draughts are taken up as prescribed.

समानं कर्माग्रयणाद्ग्रहादाग्रयणं गृहीत्वा षोडशिनमभिगृह्णातीन्द्र मिद्धरी वहत इत्यनुद्रुत्योपयामगृहीतोऽसीन्द्रा य त्वा षोडशिने जुष्टं गृह्णामीति

समानं कर्माग्रयणाद्ग्रहादाग्रयणं गृहीत्वा षोडशिनमभिगृह्णातीन्द्र मिद्धरी वहत इत्यनुद्रुत्योपयामगृहीतोऽसीन्द्रा य त्वा षोडशिने जुष्टं गृह्णामीति

The procedure upto the taking up of the Āgrayaṇa draught is similar. After having taken up Āgrayaṇa draught, he takes up the Ṣoḍaśin draught with the formula, “Thou art taken with a support; I take thee agreeable to Ṣoḍaśin Indra”³ after first having gone along the verse, “The two tawny steeds bring in Indra of invulnerable strength in response to the praise by the R̥ṣis and the sacrifice offered by men.”³

परिमृज्य सादयत्येष ते योनिरिन्द्रा य त्वा षोडशिन इत्यथोक्थ्यं गृह्णात्यृजुधा माध्यन्दिनँसवनँसन्तिष्ठते

परिमृज्य सादयत्येष ते योनिरिन्द्रा य त्वा षोडशिन इत्यथोक्थ्यं गृह्णात्यृजुधा माध्यन्दिनँसवनँसन्तिष्ठते

Having wiped around, he puts it down with the up the formula, “This is thy birth-place; for Ṣoḍaśin Indra thee.”³ Then he takes Ukthya draught. The midday-pressing straightaway comes to a close.

प्रसर्पन्ति तृतीयसवनाय

प्रसर्पन्ति तृतीयसवनाय

They proceed to the third pressing.

प्रसिद्धमादित्यग्रहेण चरित्वाग्रयणं गृह्णात्यथ षोडशिनमभिगृह्णात्यसावि सोम इन्द्र त इत्यनुद्रुत्योपयामगृहीतोऽसीन्द्रा य त्वा षोडशिने जुष्टं गृह्णामीति

प्रसिद्धमादित्यग्रहेण चरित्वाग्रयणं गृह्णात्यथ षोडशिनमभिगृह्णात्यसावि सोम इन्द्र त इत्यनुद्रुत्योपयामगृहीतोऽसीन्द्रा य त्वा षोडशिने जुष्टं गृह्णामीति

Having taken up the draught for the Ādityas in the prescribed manner, he takes up the Āgrayaṇa draught. Then he takes up the Ṣoḍaśin draught with the formula, “Thou art taken with a support; I take thee agreeable to Ṣoḍaśin Indra” after first having gone along the verse, “O mighty and powerful Indra, Soma has been pressed for thee; do thou come up. May the strength strengthen thee like the water together with the rays strengthening the sun.”⁴

परिमृज्य सादयत्येष ते योनिरिन्द्रा य त्वा षोडशिन इत्यथोक्थ्यं गृह्णाति १

परिमृज्य सादयत्येष ते योनिरिन्द्रा य त्वा षोडशिन इत्यथोक्थ्यं गृह्णाति १

Having wiped it around he keeps it down with the formula, “This is thy birth- place; for Ṣoḍaśin Indra thee.”⁴ He then takes up the Ukthya draught.

समानं कर्मा पवमानात्

समानं कर्मा पवमानात्

The procedure upto the (chanting of the Ārbhava) Pavamāna is similar.

पवमानेन चरित्वा स्वे धामन्पशुभिश्चरति

पवमानेन चरित्वा स्वे धामन्पशुभिश्चरति

In respect of them the Manota hymn should be recited separately; (offerings to) the deities are separate; touching the portions of cooked organs is separate; the offerings of oily portion of the flesh are separate; the offering to Vanaspati is common; the Sviṣṭakr̥t offering together with the call is common; the Iḍā is common; offerings to the Dises are common; according to some teachers they should be separate. The procedure up to the offering of goblets together with the Dhruva vessel⁵ is similar. After having offered the goblets together with the Dhruva vessel, he offers three Ukthya-turns to Indra-Varuṇa, to Indra-Bṛhaspari and to Indra-Viṣṇu. When he is about to offer the Ṣoḍaśin-cup, he says while moving towards the east (to the Camasādhvaryus), “Do you fill up (your respective goblets) following the Hotr̥’s goblet; O Unnetṛ, do thou increase the Soma.” The Hot’s goblet is filled up first; the others as may be convenient. Having filled up they keep them upon the Uttaravedi. The Ṣoḍaśin-cup is also kept together with the others.

तेषां नाना मनोता नाना देवता नाना प्रत्यभिमर्शना नाना वसाहोमाः समानो वनस्पतिः समानः स्विष्टकृत्प्रैषवान्समानीडा समान्यो दिशो नाना दिश इत्येके

तेषां नाना मनोता नाना देवता नाना प्रत्यभिमर्शना नाना वसाहोमाः समानो वनस्पतिः समानः स्विष्टकृत्प्रैषवान्समानीडा समान्यो दिशो नाना दिश इत्येके

In respect of them the Manota hymn should be recited separately; (offerings to) the deities are separate; touching the portions of cooked organs is separate; the offerings of oily portion of the flesh are separate; the offering to Vanaspati is common; the Sviṣṭakr̥t offering together with the call is common; the Iḍā is common; offerings to the Dises are common; according to some teachers they should be separate.

समानं कर्मा ध्रुववद्भ्यश्चमसेभ्यो ध्रुववद्भिश्चमसैश्चरित्वा त्रिभिरुक्थ्यपर्यायैश्चरतीन्द्रा वरुणाभ्यामिन्द्रा बृहस्पतिभ्यामिन्द्रा विष्णुभ्यामित्य्

समानं कर्मा ध्रुववद्भ्यश्चमसेभ्यो ध्रुववद्भिश्चमसैश्चरित्वा त्रिभिरुक्थ्यपर्यायैश्चरतीन्द्रा वरुणाभ्यामिन्द्रा बृहस्पतिभ्यामिन्द्रा विष्णुभ्यामित्य्

The procedure up to the offering of goblets together with the Dhruva vessel⁵ is similar. After having offered the goblets together with the Dhruva vessel, he offers three Ukthya-turns to Indra-Varuṇa, to Indra-Bṛhaspati and to Indra-Viṣṇu.

अथ षोडशिना चरिष्यन्प्राङायन्नाह होतुश्चमसमनून्नयध्वमुन्नेतः सोमं प्रभावयेति

अथ षोडशिना चरिष्यन्प्राङायन्नाह होतुश्चमसमनून्नयध्वमुन्नेतः सोमं प्रभावयेति

When he is about to offer the Ṣoḍaśin-cup, he says while moving towards the east (to the Camasādhvaryus), “Do you fill up (your respective goblets) following the Hotr̥’s goblet; O Unnetṛ, do thou increase the Soma.”

होतृचमसमेव प्रथममुन्नयन्ति

होतृचमसमेव प्रथममुन्नयन्ति

The Hotr̥’s goblet is filled up first;

यथोपपादमितरान्

यथोपपादमितरान्

the others as may be convenient.

समुन्नीयोत्तरवेद्याँसँसादयन्ति

समुन्नीयोत्तरवेद्याँसँसादयन्ति

Having filled up they keep them upon the Uttaravedi.

तदेतँषोडशिनँसह सँसादयन्त्यथैनमुपतिष्ठते २

तदेतँषोडशिनँसह सँसादयन्त्यथैनमुपतिष्ठते २

The Ṣoḍaśin-cup is also kept together with the others. He prays to it (the Ṣoḍaśī-cup):

यस्मान्न जातः परो अन्यो अस्ति य आविवेश भुवनानि विश्वा । प्रजापतिः प्रजया संविदानस्त्रीणि ज्योतीँषि सचते स षोडशी ॥ एष ब्रह्मा य ऋत्वियः । इन्द्रो नाम श्रुतो गणे ॥ प्र ते महे विदथे शँसिषँहरी । य ऋत्वियः प्र ते वन्वे । वनुषो हर्यतं मदम्॥ इन्द्रो नाम घृतं न यः । हरिभिश्चारु सेचते । श्रुतो गण आ त्वा विशन्तु । हरिवर्पसं गिर इत्यथाप उपस्पृश्य बर्हिषी आदाय वाचंयमः प्रत्यङ्द्रुत्वा समयाविषिते सूर्ये हिरण्येन षोडशिन स्तोत्रमुपाकरोति

यस्मान्न जातः परो अन्यो अस्ति य आविवेश भुवनानि विश्वा । प्रजापतिः प्रजया संविदानस्त्रीणि ज्योतीँषि सचते स षोडशी ॥ एष ब्रह्मा य ऋत्वियः । इन्द्रो नाम श्रुतो गणे ॥ प्र ते महे विदथे शँसिषँहरी । य ऋत्वियः प्र ते वन्वे । वनुषो हर्यतं मदम्॥ इन्द्रो नाम घृतं न यः । हरिभिश्चारु सेचते । श्रुतो गण आ त्वा विशन्तु । हरिवर्पसं गिर इत्यथाप उपस्पृश्य बर्हिषी आदाय वाचंयमः प्रत्यङ्द्रुत्वा समयाविषिते सूर्ये हिरण्येन षोडशिन स्तोत्रमुपाकरोति

(With the mantras) “He above whom there is no other being, he who has penetrated all beings. Prajāpati whom the Ṣoḍaśin belongs united with his offspring associates himself with the three lights.-This one here is the right Brahman priest, Indra by name, famous in the troop (of deities).—I shall praise thy bay steeds in the great assembly. For thee the conqueror I conquer the exhilerating drink the right one. Indra by name, famous in the troop (of deities) is he who with the bay ones pours out that which is lovely like clarified butter. May the songs penetrate thee having a tawny appearance.”⁶ Having touched water, having taken two darbha-blades, restraining speech and having moved towards the west, he introduces the Stotra pertaining to the Ṣoḍaśī-cup by means of gold when the sun has half set.

पुरस्तात्प्रत्यञ्चमरुणपिशङ्गमश्वं धारयन्ति श्यामं वा

पुरस्तात्प्रत्यञ्चमरुणपिशङ्गमश्वं धारयन्ति श्यामं वा

A horse which is tawny brown or black is made to stand east-west.

हिरण्यँसम्प्रदाय स्तुवते ३

हिरण्यँसम्प्रदाय स्तुवते ३

The Sāman-chanters whom gold has been given chant (the Șoḍaśī-stotra).

होत्र एषोत्तमेति प्राहुर्होतुः कालात्पराङावर्ततेऽध्वर्युरभ्येनमाह्वयते होता

होत्र एषोत्तमेति प्राहुर्होतुः कालात्पराङावर्ततेऽध्वर्युरभ्येनमाह्वयते होता

They say to the Hotr̥, “This is the last (verse).” The Adhvaryu (bending) in front of the Hot turns around. The Hotr̥ calls him up.

प्रत्याह्वयतेऽध्वर्युः

प्रत्याह्वयतेऽध्वर्युः

The Adhvaryu responds.

शँसति

शँसति

The Hotr̥ recites the (Ṣoḍaśi) Śāstra.

प्रतिगृणात्यथ यत्र होतुरभिजानात्या त्वा वहन्तु हरय इति तदुभ्यतोमोदं प्रतिगृणात्योथा मोद इव मदे मदा मोद इवोमथेत्य्

प्रतिगृणात्यथ यत्र होतुरभिजानात्या त्वा वहन्तु हरय इति तदुभ्यतोमोदं प्रतिगृणात्योथा मोद इव मदे मदा मोद इवोमथेत्य्

(the Adhvaryu) responds. When he realises the Hotr̥ pronouncing ā tvā vahantu harayaḥ……….., he gives the pratigara response with the word moda uttered on both sides :otha moda iva made madā moda ivomathā.

अथ यत्र होतुरभिजानाति प्रप्र वस्त्रिष्टुभमिति तत्प्रसिद्धमुक्थं प्रतिगीर्य प्राङेत्योद्यच्छत एतँषोडशिनं ग्रहम्

अथ यत्र होतुरभिजानाति प्रप्र वस्त्रिष्टुभमिति तत्प्रसिद्धमुक्थं प्रतिगीर्य प्राङेत्योद्यच्छत एतँषोडशिनं ग्रहम्

When he listens to the Hotr̥ reciting prapra vas triṣṭubham, having responded to the Śāstra in the prescribed manner and having gone to the east, he lifts up the Śoḍaśī-cup.

अनूद्यच्छन्ते चमसान्

अनूद्यच्छन्ते चमसान्

The goblets are lifted up following it.

अथाश्रावयत्यो श्रावयास्तु श्रौषडुक्थशा यज सोमानामिति

अथाश्रावयत्यो श्रावयास्तु श्रौषडुक्थशा यज सोमानामिति

He causes to announce, “Do thou announce,” “Let it be listened,” (he gives out the call) “O Uktha-reciter, do you recite the verse for the offering of Somas."

वषट्कृते षोडशिनं जुहोतीन्द्रा धिपतेऽधिपतिस्त्वं देवानामस्यधिपतिं मामायुष्मन्तं वर्चस्वन्तं मनुष्येषु कुर्विति

वषट्कृते षोडशिनं जुहोतीन्द्रा धिपतेऽधिपतिस्त्वं देवानामस्यधिपतिं मामायुष्मन्तं वर्चस्वन्तं मनुष्येषु कुर्विति

At the Vaṣaṭ-utterance he offers the Śoḍaśī-cup with the formula, “O overlord Indra, thou art the overlord of gods; do thou make me overlord among men, with long life and power.”⁷

वषट्कृतानुवषट्कृते द्विर्जुहोति

वषट्कृतानुवषट्कृते द्विर्जुहोति

He makes two offerings at the Vaṣaṭ-utterance and the second Vaṣaṭ-utterance.

तथैव द्विर्द्विः सवाँर्श्चमसाञ्जुह्वत्यथ भक्षैः प्रत्यञ्च आद्र वन्त्यनुसवनभक्ष इन्द्रे ण षोडशिना पीतस्येति

तथैव द्विर्द्विः सवाँर्श्चमसाञ्जुह्वत्यथ भक्षैः प्रत्यञ्च आद्र वन्त्यनुसवनभक्ष इन्द्रे ण षोडशिना पीतस्येति

Similarly (the Camasadhvaryus) make two offerings each of all goblets. They move towards the west the remnants to be consumed. The formula for consuming the remnants of Soma to be recited at each pressing is “Of the Soma consumed by Ṣoḍaśin Indra……”⁸

तस्य व्युदितो भक्षो यजमानवशो हि यजमानस्य होतृवशो होतुस्

तस्य व्युदितो भक्षो यजमानवशो हि यजमानस्य होतृवशो होतुस्

The formula for consuming is prescribed differently. The formula for the sacrificer is specific to the sacrificer; that for the Hotr̥ is specific to the Hotr̥.

तावु चेदध्वर्यवे प्रब्रूयातां वषट्कर्तुर्भक्ष इत्येव ब्रूयात्

तावु चेदध्वर्यवे प्रब्रूयातां वषट्कर्तुर्भक्ष इत्येव ब्रूयात्

If both of them assign their portion to the Adhvaryu, the latter should say, “The Vaṣaṭ-utterer is entitled to the consuming.”

तथात्मानं भक्षान्नान्तरेति

तथात्मानं भक्षान्नान्तरेति

Thereby one does not become deprived of the consuming.

तस्य भक्षः ४

तस्य भक्षः ४

His formula for consuming (is).

इन्द्र श्च सम्राड्वरुणश्च राजा तौ ते भक्षं चक्रतुरग्र एतम्। तयोरनु भक्षं भक्षयामि वाग्जुषाणा सोमस्य तृप्यतु तस्य त इन्द्रे ण षोडशिना पीतस्य मधुमत उपहूतस्योपहूतो भक्षयामीति

इन्द्र श्च सम्राड्वरुणश्च राजा तौ ते भक्षं चक्रतुरग्र एतम्। तयोरनु भक्षं भक्षयामि वाग्जुषाणा सोमस्य तृप्यतु तस्य त इन्द्रे ण षोडशिना पीतस्य मधुमत उपहूतस्योपहूतो भक्षयामीति

“The emperor Indra and king Varuṇa provided first of all for thee this portion for consuming. Following them I consume this portion; let the enjoying speech be satiated fo Soma.⁹ Acquiesced, I consume of the Soma, acquiesced, sweet and drunk by Ṣoḍaśin Indra.”

निर्णिज्य पात्रं प्रयच्छत्यत्रैतमरुणपिशङ्गमश्वं ददाति श्यामं वा

निर्णिज्य पात्रं प्रयच्छत्यत्रैतमरुणपिशङ्गमश्वं ददाति श्यामं वा

He wipes out the cup and hands it over. At this stage the sacrificer gives away a horse which is tawny-brown or black.

होतृचमसमेवैते त्रयः समुपहूय भक्षयन्ति

होतृचमसमेवैते त्रयः समुपहूय भक्षयन्ति

These three consume the Hotr̥’s goblet having acquiesced to each other.

यथाचमसं चमसान्

यथाचमसं चमसान्

(The Camasins) consume their respective goblets.

हिन्व म इत्यात्मानं प्रत्यभिमृशन्ते

हिन्व म इत्यात्मानं प्रत्यभिमृशन्ते

They touch themselves with the verse, “O brown Soma, do thou impel my limbs.”¹⁰

नाप्याययन्ति चमसान्

नाप्याययन्ति चमसान्

They do not swell the goblets;

सर्वभक्षा मार्जयन्तेऽथ सम्प्रैषमाह प्रतिप्रस्थातराग्रयणतृतीयं गुदतृतीयानि जाघनीः पृषदाज्यं गोपायाग्नीदाश्विनं ते द्विकपालँ शृतमप्यपररात्रेऽस्त्विति

सर्वभक्षा मार्जयन्तेऽथ सम्प्रैषमाह प्रतिप्रस्थातराग्रयणतृतीयं गुदतृतीयानि जाघनीः पृषदाज्यं गोपायाग्नीदाश्विनं ते द्विकपालँ शृतमप्यपररात्रेऽस्त्विति

consuming the entire quantity, they sprinkle themselves. The Adhvaryu gives out the call, “O Pratiprasthātṛ, do you keep an eye on the third part of the Agrayaṇa vessel, parts of one third of the anus, tails and Pṛṣaḍājya; O Agnīdh, see that the cake on two potsherds for the Aśvins is baked in the latter part of the night.”

यथासम्प्रैषं तौ कुरुतोऽथ विनिःसृप्य रात्रये प्रसर्पन्ति

यथासम्प्रैषं तौ कुरुतोऽथ विनिःसृप्य रात्रये प्रसर्पन्ति

They act as per the call. Having dispersed, they enter the Sadas for (the offerings at) night.

सम्प्रसृप्तान्विदित्वाध्वर्युः प्राङायन्नाह ५

सम्प्रसृप्तान्विदित्वाध्वर्युः प्राङायन्नाह ५

Having known that all of them have entered the Sadas the Adhvaryu, moving forward, says :

होतुश्चमसमनून्नयध्वमुन्नेतः सोमं प्रभावयेति

होतुश्चमसमनून्नयध्वमुन्नेतः सोमं प्रभावयेति

“(O Camasādhvaryus), do you fill in your goblets following the Hotr̥’s goblet; O Unnetr., do thou increase the Soma-juice."

होतृचमसमेव प्रथममुन्नयन्ति यथोपपादमितरान्

होतृचमसमेव प्रथममुन्नयन्ति यथोपपादमितरान्

The Hotr̥’ goblet is filled in first, the others as may be convenient.

समुन्नीयोत्तरवेद्याँसँसादयन्त्यथाप उपस्पृश्य बर्हिषी आदाय वाचंयमः प्रत्यङ्द्रुत्वा स्तोत्रमुपाकरोति

समुन्नीयोत्तरवेद्याँसँसादयन्त्यथाप उपस्पृश्य बर्हिषी आदाय वाचंयमः प्रत्यङ्द्रुत्वा स्तोत्रमुपाकरोति

Having filled them all, they keep them on the Uttaravedi. The Adhvaryu, having touched water, having taken two darbha-blades, restraining speech, and having moved towards the west, introduces the Stotra.

स्तुवते

स्तुवते

The Sāman-chanters chant the Stotra.

होत्र एषोत्तमेति प्राहुर्होतुः कालात्पराङावर्ततेऽध्वर्युरभ्येनमाह्वयते होता

होत्र एषोत्तमेति प्राहुर्होतुः कालात्पराङावर्ततेऽध्वर्युरभ्येनमाह्वयते होता

They say to the Hotr̥, “This is the last (verse). “The Adhvaryu (bending) in front of the Hotr̥ turns around. The Hotr̥ calls him up.

प्रत्याह्वयतेऽध्वर्युः

प्रत्याह्वयतेऽध्वर्युः

The Adhvaryu responds.

शँसति

शँसति

The Hotr̥ recites the Śāstra.

प्रतिगृणाति

प्रतिगृणाति

(the adhvaryu) reponds.

प्रसिद्धमुक्थं प्रतिगीर्य प्राङेत्योद्यच्छत एतँहोतृचमसम्

प्रसिद्धमुक्थं प्रतिगीर्य प्राङेत्योद्यच्छत एतँहोतृचमसम्

Having responded to the reciting of the Śāstra in the prescribed manner and having moved forward, the Adhvaryu lifts up the Hotr̥’s goblet.

अनूद्यच्छन्ते चमसान्

अनूद्यच्छन्ते चमसान्

The other goblets are lifted.

अथाश्रावयत्यो श्रावयास्तु श्रौषडुक्थशा यज सोमानामिति

अथाश्रावयत्यो श्रावयास्तु श्रौषडुक्थशा यज सोमानामिति

He causes to announce : “Do thou announce.” “Let it be listened.” (The Adhvaryu calls up): “O Śāstra-reciter, do you recite the yājyā for the offering of the Somas.”

वषट्कृतानुवषट्कृते द्विर्जुहोति

वषट्कृतानुवषट्कृते द्विर्जुहोति

He offers twice at the Vaṣaṭ- and second Vaṣaṭ-utterance.

तथैव द्विर्द्विः सवाँर्श्चमसाञ्जुह्वत्यथ भक्षैः प्रत्यञ्च आद्र वन्त्यनुसवनभक्ष इन्द्रे ण पीतस्येति

तथैव द्विर्द्विः सवाँर्श्चमसाञ्जुह्वत्यथ भक्षैः प्रत्यञ्च आद्र वन्त्यनुसवनभक्ष इन्द्रे ण पीतस्येति

Similarly (the Camasādhvaryus) twice offer all the goblets. They move towards the west with the remnants to be consumed. The formula for consuming the remnants of Soma to be recited at each pressing is, “Of the Soma consumed by Indra….”¹¹

होतृचसममेवैते त्रयः समुपहूय भक्षयन्ति

होतृचसममेवैते त्रयः समुपहूय भक्षयन्ति

These three consume the Hotr̥’s goblet having acquiesced mutually.

यथाचमसं चमसान्

यथाचमसं चमसान्

(The Camasins) consume their respective goblets.

हिन्व म इत्यात्मानं प्रत्यभिमृशन्ते

हिन्व म इत्यात्मानं प्रत्यभिमृशन्ते

They touch themselves with the verse, “O brown Soma, do thou impel my limbs….”¹⁰

नाप्याययन्ति चमसान्

नाप्याययन्ति चमसान्

They do not swell the goblets.

सर्वभक्षा मार्जयन्तेऽथ प्राङायन्नाह ६

सर्वभक्षा मार्जयन्तेऽथ प्राङायन्नाह ६

Consuming the entire quantity they sprinkle themselves. Moving forward he says:

मैत्रावरुणस्य चमसमनून्नयध्वमुन्नेतः सोमं प्रभावयेति

मैत्रावरुणस्य चमसमनून्नयध्वमुन्नेतः सोमं प्रभावयेति

“(O Camasādhvaryus), do you fill in the goblets following the one of Maitrāvaruṇa; O Unnety, do thou increase the Soma-juice.”

मैत्रावरुणचमसमेव प्रथममुन्नयन्ति

मैत्रावरुणचमसमेव प्रथममुन्नयन्ति

The Maitrâvaruna’s goblet is filled in first.

यथोपपादमितरान्

यथोपपादमितरान्

The others are filled at convenience.

समुन्नीयोत्तरवेद्याँसँसादयन्त्यथाप उपस्पृश्य बर्हिषी आदाय वाचंयमः प्रत्यङ्द्रुत्वा स्तोत्रमुपाकरोति

समुन्नीयोत्तरवेद्याँसँसादयन्त्यथाप उपस्पृश्य बर्हिषी आदाय वाचंयमः प्रत्यङ्द्रुत्वा स्तोत्रमुपाकरोति

After being filled in they are placed upon the Uttaravedi. The Adhvaryu, having touched water, having taken two darbha-blades, restraining speech, and having moved westwards, introduces the chanting of the Stotra.

स्तुवते

स्तुवते

The Sāman-chanters chant the Stotra.

मैत्रावरुणायैषोत्तमेति प्राहुर्मैत्रावरुणस्य कालात्पराङावर्ततेऽध्वर्युरभ्येनमाह्वयते मैत्रावरुणः

मैत्रावरुणायैषोत्तमेति प्राहुर्मैत्रावरुणस्य कालात्पराङावर्ततेऽध्वर्युरभ्येनमाह्वयते मैत्रावरुणः

They say to the Maitrāvaruṇa, “This is the last (verse).” Standing in a bent position in front of the Maitrāvaruṇa, the Adhvaryu turns around. The Maitrāvaruṇa calls him up.

प्रत्याह्वयतेऽध्वर्युः

प्रत्याह्वयतेऽध्वर्युः

The Adhvaryu responds.

शँसति

शँसति

(The Maitrāvaruņa) recites the Śāstra.

प्रतिगृणाति

प्रतिगृणाति

(The Adhvaryu) gives the response.

प्रसिद्धमुक्थं प्रतिगीर्य प्राङेत्योद्यच्छत एतं मैत्रावरुणचमसम्

प्रसिद्धमुक्थं प्रतिगीर्य प्राङेत्योद्यच्छत एतं मैत्रावरुणचमसम्

Having given pratigara to the Śāstra and having moved eastwards, he lifts up the Maitrāvaruņa’s goblet.

अनूद्यच्छन्ते चमसान्

अनूद्यच्छन्ते चमसान्

The other goblets are lifted up.

अथाश्रावयत्यो श्रावयास्तु श्रौषडुक्थशा यज सोमानामिति

अथाश्रावयत्यो श्रावयास्तु श्रौषडुक्थशा यज सोमानामिति

He causes to announce, “Do thou announce,” “Let it be listened;” (the Adhvaryu says) “C Śāstra-reciter, do you recite the yājyā for the Somas."

वषट्कृतानुवषट्कृते द्विर्जुहोति

वषट्कृतानुवषट्कृते द्विर्जुहोति

He offers twice at the Vaṣaṭ-and second Vaṣaṭ-utterance.

तथैव द्विर्द्विः सवाँर्श्चमसाञ्जुह्वत्यथ भक्षैः प्रत्यञ्च आद्र वन्त्यनुसवनभक्ष इन्द्रे ण पीतस्येति

तथैव द्विर्द्विः सवाँर्श्चमसाञ्जुह्वत्यथ भक्षैः प्रत्यञ्च आद्र वन्त्यनुसवनभक्ष इन्द्रे ण पीतस्येति

Similarly they twice offer all the goblets. They move backwards together with the remnants of Soma. The formula for consuming the remnants at each pressing is, “Of the Soma consumed by Indra…..”¹²

मैत्रावरुणचमसमेवैते त्रयः समुपहूय भक्षयन्ति

मैत्रावरुणचमसमेवैते त्रयः समुपहूय भक्षयन्ति

These three¹³ consume the Maitrāvaruņa’s goblet having acquiesced mutually.

यथाचमसं चमसान्

यथाचमसं चमसान्

(The Camasins) consume their respective goblets.

हिन्व म इत्यात्मानं प्रत्यभिमृशन्ते

हिन्व म इत्यात्मानं प्रत्यभिमृशन्ते

They touch themselves with the verse, “Do thou O Soma, impel my limbs “¹⁴

नाप्याययन्ति चमसान्

नाप्याययन्ति चमसान्

They do not swell the goblets.

सर्वभक्षा मार्जयन्तेऽथाह प्रतिप्रस्थातश्चमसगणौ ते प्रचरेति

सर्वभक्षा मार्जयन्तेऽथाह प्रतिप्रस्थातश्चमसगणौ ते प्रचरेति

They consume the entire Soma and sprinkle themselves. Then he says, “O Pratiprasthātṛ, do you offer thy two sets of goblets.”

तच्छ्रुत्वा प्रतिप्रस्थाता प्राङायन्नाह ७

तच्छ्रुत्वा प्रतिप्रस्थाता प्राङायन्नाह ७

Listenning to it, the Pratiprasthātṛ moving forward says:

ब्राह्मणाच्छँसिनश्चमसमनून्नयध्वमुन्नेतः सोमं प्रभावयेति

ब्राह्मणाच्छँसिनश्चमसमनून्नयध्वमुन्नेतः सोमं प्रभावयेति

“Do you fill in your goblets following the goblet of the Brāhmaṇacchaṁśin; O Unnetr̥, do thou increase the Soma-juice.”

ब्राह्मणाच्छँसिचमसमेव प्रथममुन्नयन्ति

ब्राह्मणाच्छँसिचमसमेव प्रथममुन्नयन्ति

The Brāhmaṇacchaṁśin’s goblet is filled in first;

यथोपपादमितरान्

यथोपपादमितरान्

the others according to convenience.

समुन्नीयोत्तरवेद्याँसँसादयन्त्यथाप उपस्पृश्य बर्हिषी आदाय वाचंयमः प्रत्यङ्द्रुत्वा स्तोत्रमुपाकरोति

समुन्नीयोत्तरवेद्याँसँसादयन्त्यथाप उपस्पृश्य बर्हिषी आदाय वाचंयमः प्रत्यङ्द्रुत्वा स्तोत्रमुपाकरोति

After being filled in, all of them are placed upon the Uttaravedi. The Pratiprasthātṛ, having touched water, having taken two darbha-blades, restraining speech and moving backwards, introduces the Stotra.

स्तुवते

स्तुवते

The Sāman-chanters chant the Stotra.

ब्राह्मणाच्छँसिन एषोत्तमेति प्राहुर्ब्राह्मणाच्छँसिनः कालात्पराङावर्तते प्रतिप्रस्थाताभ्येनमाह्वयते ब्राह्मणाच्छँसी

ब्राह्मणाच्छँसिन एषोत्तमेति प्राहुर्ब्राह्मणाच्छँसिनः कालात्पराङावर्तते प्रतिप्रस्थाताभ्येनमाह्वयते ब्राह्मणाच्छँसी

They say to the Brahmaṇāçchaṁsin, “This is the last (verse).” Standing in a bent position in front of the Brāhmaṇācchaṁsin, the Pratiprasthātṛ turns around. The Brahmaṇācchaṁsin calls him up.

प्रत्याह्वयते प्रतिप्रस्थाता

प्रत्याह्वयते प्रतिप्रस्थाता

The Pratiprasthātṛ responds.

शँसति

शँसति

The Brāhmaṇacchaṁsin recites his Śāstra.

प्रतिगृणाति

प्रतिगृणाति

The Pratiprasthātṛutters the pratigara.

प्रसिद्धमुक्थं प्रतिगीर्य प्राङेत्योद्यच्छत एतं ब्राह्मणाच्छँसिचमसम्

प्रसिद्धमुक्थं प्रतिगीर्य प्राङेत्योद्यच्छत एतं ब्राह्मणाच्छँसिचमसम्

Having responded to the Śāstra in the prescribed manner, and having moved forward, the Pratiprasthātṛ lifts up the Brāhmaṇācchaṁsi-goblet

अनूद्यच्छन्ते चमसान्

अनूद्यच्छन्ते चमसान्

(The Camasadhvaryus) lift up their goblets.

अथाश्रावयत्यो श्रावयास्तु श्रौषडुक्थशा यज सोमानामिति

अथाश्रावयत्यो श्रावयास्तु श्रौषडुक्थशा यज सोमानामिति

The Pratiprasthātṛ causes (the Āgnīdhra) to announce; “Do thou announce,” “Let it be listened;” (the Pratiprasthātṛ says) “O Śāstra-reciter, do you recite the yajya for the Somas.”

वषट्कृतानुवषट्कृते द्विर्जुहोति

वषट्कृतानुवषट्कृते द्विर्जुहोति

He offeres (the Soma) twice at the Vaṣaṭ and second Vaṣaṭ-utterance.

तथैव द्विर्द्विः सवाँर्श्चमसाञ्जुह्वत्यथ भक्षैः प्रत्यञ्च आद्र वन्त्यनुसवनभक्ष इन्द्रे ण पीतस्येति

तथैव द्विर्द्विः सवाँर्श्चमसाञ्जुह्वत्यथ भक्षैः प्रत्यञ्च आद्र वन्त्यनुसवनभक्ष इन्द्रे ण पीतस्येति

Similarly all goblets are offered twice. They move backwards with the goblets. The formula for consuming Soma at the pressing is “Of the Soma drunk by Indra …..”¹⁴

ब्राह्मणाच्छँसिचमसमेवैते त्रयः समुपहूय भक्षयन्ति

ब्राह्मणाच्छँसिचमसमेवैते त्रयः समुपहूय भक्षयन्ति

The three¹⁵ consume the remnants of the Brāhmaṇācchamsi-goblet after acquiescing mutually.

यथाचमसं चमसान्

यथाचमसं चमसान्

(The Camasins) consume their respective goblets.

हिन्व म इत्यात्मानं प्रत्यभिमृशन्ते

हिन्व म इत्यात्मानं प्रत्यभिमृशन्ते

They touch themselves with verse, “Do thou O Soma impel my limbs….”¹⁴

नाप्याययन्ति चमसान्

नाप्याययन्ति चमसान्

They do not swell the goblets.

सर्वभक्षा मार्जयन्तेऽथ प्राङायन्नाह ८

सर्वभक्षा मार्जयन्तेऽथ प्राङायन्नाह ८

Consuming the entire quantity they sprinkle themselves. Moving forward, he says:

आवाकस्य चमसमनून्नयध्वमुन्नेतः सोमं प्रभावयेत्यच्छावाकचमसमेव प्रथममुन्नयन्ति

आवाकस्य चमसमनून्नयध्वमुन्नेतः सोमं प्रभावयेत्यच्छावाकचमसमेव प्रथममुन्नयन्ति

“(O Camasādhvaryus,) do you fill in the goblets following the Acchāvāka’s goblet; O Unnetṛ do thou increase the Soma-juice. “The Acchāvāka’s goblet is filled up first;

यथोपपादमितरान्

यथोपपादमितरान्

others according to convenience.

समुन्नीयोत्तरवेद्याँसँसादयन्त्यथाप उपस्पृश्य बर्हिषी आदाय वाचंयमः प्रत्यङ्द्रुत्वा स्तोत्रमुपाकरोति

समुन्नीयोत्तरवेद्याँसँसादयन्त्यथाप उपस्पृश्य बर्हिषी आदाय वाचंयमः प्रत्यङ्द्रुत्वा स्तोत्रमुपाकरोति

Being filled in, they are placed upon the Uttaravedi. The Pratiprasthātṛ, having touched water, having taken up two darbha- blades, restraining speech, and having gone backwards, introduces the Stotra.

स्तुवतेऽच्छावाकायैषोत्तमेति प्राहुरच्छावाकस्य कालात्पराङावर्तते प्रतिप्रस्थाताभ्येनमाह्वयतेऽच्छावाकः

स्तुवतेऽच्छावाकायैषोत्तमेति प्राहुरच्छावाकस्य कालात्पराङावर्तते प्रतिप्रस्थाताभ्येनमाह्वयतेऽच्छावाकः

The Sāman-chanters chant the stotra. They say to the Acchāvāka: “This is the last (verse).” The Pratiprasthātṛ, standing in a bent position in front of the Acchāvāka, turns around. The Acchāvāka calls him up.

प्रत्याह्वयते प्रतिप्रस्थाता

प्रत्याह्वयते प्रतिप्रस्थाता

The Pratiprasthātṛ responds.

शँसति

शँसति

The Acchāvāka recites his Śāstra.

प्रतिगृणाति

प्रतिगृणाति

The Pratiprasthātṛ utters the pratigara.

प्रसिद्धमुक्थं प्रतिगीर्य प्राङेत्योद्यच्छत एतमच्छावाकचमसम्

प्रसिद्धमुक्थं प्रतिगीर्य प्राङेत्योद्यच्छत एतमच्छावाकचमसम्

Having uttered the the pratigara in the prescribed manner and having moved forward, he lifts up Acchāvāka-goblet.

अनूद्यच्छन्ते चमसान्

अनूद्यच्छन्ते चमसान्

The other goblets are lifted up.

अथाश्रावयत्यो श्रावयास्तु श्रौषडुक्थशा यज सोमानामिति

अथाश्रावयत्यो श्रावयास्तु श्रौषडुक्थशा यज सोमानामिति

The Pratiprasthātṛ causes to announce, “Do thou announce,” “Let it be listened,” (the Pratiprasthātṛ) says, “O Śāstra-reciter, do you recite the yajyā for the Somas,”

वषट्कृतानुवषट्कृते द्विर्जुहोति

वषट्कृतानुवषट्कृते द्विर्जुहोति

He offers twice at the Vaṣaṭ and second Vaṣaṭ-utterance.

तथैव द्विर्द्विः सवाँर्श्चमसाञ्जुह्वत्यथ भक्षैः प्रत्यञ्च आद्र वन्त्यनुसवनभक्ष इन्द्रे ण पीतस्येत्यच्छावाकचमसमेवैते त्रयः समुपहूय भक्षयन्ति

तथैव द्विर्द्विः सवाँर्श्चमसाञ्जुह्वत्यथ भक्षैः प्रत्यञ्च आद्र वन्त्यनुसवनभक्ष इन्द्रे ण पीतस्येत्यच्छावाकचमसमेवैते त्रयः समुपहूय भक्षयन्ति

Similarly (the Camasādhvaryus) offer all goblets twice. They move towards the west together with the remnants to be consumed. The formula for consuming the remnants at each pressing is “Of the Soma drunk by Indra….”¹⁴ The three¹⁶ consume the Acchāvāka’s goblet having mutually acquiesced.

यथाचमसं चमसान्

यथाचमसं चमसान्

(The Camasins) consume remnants from their respective goblets.

हिन्व म इत्यात्मानं प्रत्यभिमृशन्ते

हिन्व म इत्यात्मानं प्रत्यभिमृशन्ते

They touch themselves with the verse, “O Soma, do thou impel my limbs….”¹⁴

नाप्याययन्ति चमसान्

नाप्याययन्ति चमसान्

They do not swell the goblets.

सर्वभक्षा मार्जयन्ते

सर्वभक्षा मार्जयन्ते

Consuming the entire quantity of remnants, they sprinkle themselves with water.

होत्रे प्रथमँस्तुवतेऽथ मैत्रावरुणायाथ ब्राह्मणाच्छँ सिनेऽथाच्छावाकायाध्वर्युः पूर्वाभ्यां चमसगणाभ्यां प्रचरति प्रतिप्रस्थातोत्तराभ्यां सर्व ऐन्द्रा ग्रहाश्चमसगणा भवन्तीति न्वा अयं प्रथमश्चतुःपर्यायः सन्तिष्ठत एवमेव द्वितीयः सन्तिष्ठत एवं तृतीयो मध्यमेन पर्यायेण शिल्पवन्त इव चरन्त्यथ विनिःसृप्य राथन्तराय सन्धये प्रसर्पन्ति ९

होत्रे प्रथमँस्तुवतेऽथ मैत्रावरुणायाथ ब्राह्मणाच्छँ सिनेऽथाच्छावाकायाध्वर्युः पूर्वाभ्यां चमसगणाभ्यां प्रचरति प्रतिप्रस्थातोत्तराभ्यां सर्व ऐन्द्रा ग्रहाश्चमसगणा भवन्तीति न्वा अयं प्रथमश्चतुःपर्यायः सन्तिष्ठत एवमेव द्वितीयः सन्तिष्ठत एवं तृतीयो मध्यमेन पर्यायेण शिल्पवन्त इव चरन्त्यथ विनिःसृप्य राथन्तराय सन्धये प्रसर्पन्ति ९

The Sāman-chanters first chant the Stotra concerning the Hotr̥, then concern- ing the Maitrāvaruņa, then concerning the Brāhmaṇācchaṁśin and then concerning the Acchāvāka. The Adhvaryu offers the first two sets of goblets; the Pratiprasthātṛ the next two. All sets of goblets are filled with the draught taken for Indra. In this way is concluded the first round of four offerings. In this way the second round is concluded; similarly the third. At the middle round, they make offerings with the recitings provided with decorations.¹⁷ After having variously dispersed, they enter the Sadas for the Rathantara Saṁdhistotra.

सम्प्रसृप्तान्विदित्वाध्वर्युः प्राङायन्नाह होतुश्चमसमनून्नयध्वमुन्नेतः सर्वश एव राजानमुन्नय मातिरीरिच इति

सम्प्रसृप्तान्विदित्वाध्वर्युः प्राङायन्नाह होतुश्चमसमनून्नयध्वमुन्नेतः सर्वश एव राजानमुन्नय मातिरीरिच इति

Having known that the priests have entered the Sadas, the Adhvaryu moving forward, says, “Do you fill in the goblets following the Hotr̥’s goblet; O Unnetr, fill in the entire quantity of Soma; do not allow any excess.”

होतृचमसमेव प्रथममुन्नयन्ति

होतृचमसमेव प्रथममुन्नयन्ति

The Hotr̥’s goblet is filled in first;

यथोपपादमितरान्

यथोपपादमितरान्

the others according to convenience.

सर्वश एव राजानँसमुन्नीयोत्तरवेद्याँसँसादयन्ति

सर्वश एव राजानँसमुन्नीयोत्तरवेद्याँसँसादयन्ति

Having exhausted the entire quantity of Soma, they place (the goblets) upon the Uttaravedi.

तदेतमाश्विनमुपस्तीर्णाभिघारितँसह सँसादयन्त्यथाप उपस्पृश्य बर्हिषी आदाय वाचंयमः प्रत्यङ्द्रुत्वा स्तोत्रमुपाकरोति

तदेतमाश्विनमुपस्तीर्णाभिघारितँसह सँसादयन्त्यथाप उपस्पृश्य बर्हिषी आदाय वाचंयमः प्रत्यङ्द्रुत्वा स्तोत्रमुपाकरोति

The cake for the Aśvins is taken in a pan in which clarified butter has first been spread and clarified butter is then spread over it. The cake is also placed. The Adhvaryu, having touched water, having taken two darbha-blades, restraining speech, and having gone towards the west, introduces the Stotra.

स्तुवते

स्तुवते

The Sāman-chanters chant the Stotra.

होत्र एषोत्तमेति प्राहुर्होतुः कालात्पराङावर्ततेऽध्वर्युरभ्येनमाह्वयते होता

होत्र एषोत्तमेति प्राहुर्होतुः कालात्पराङावर्ततेऽध्वर्युरभ्येनमाह्वयते होता

They say to the Hotr̥, “This is the last (verse).” Standing in a bent position in front of the Hour, the Adhvaryu turns around. The Hotr̥ calls him up.

प्रत्याह्वयतेऽध्वर्युः

प्रत्याह्वयतेऽध्वर्युः

The Adhvaryu responds.

शँसति

शँसति

The Hotr̥ recites the Śāstra.

प्रतिगृणात्या महाहनाच्छस्यते

प्रतिगृणात्या महाहनाच्छस्यते

The Adhvaryu utters the pratigara. The Śāstra is recited until day-break.¹⁸

परःसहस्रमाश्विनं भवतीति ब्राह्मणम्प्रसिद्धमुक्थं प्रतिगीर्य प्राङायन्नाहाश्विभ्यां तिरोअह्नियानाँ सोमानामनुब्रूहीति

परःसहस्रमाश्विनं भवतीति ब्राह्मणम्प्रसिद्धमुक्थं प्रतिगीर्य प्राङायन्नाहाश्विभ्यां तिरोअह्नियानाँ सोमानामनुब्रूहीति

“The Aśvinasastra comprises over a thousand verses.” So says the Brāhmaṇa.¹⁹
Having uttered the pratigara as prescribed, moving forward, he says (to the Maitrāvaruṇa) “Do you recite the Puronuvākyā in respect of the Somas of yesterday being offered to the Aśvins.”

प्राङेत्योद्यच्छत एतँहोतृचमसम्

प्राङेत्योद्यच्छत एतँहोतृचमसम्

Having gone to the east, he lifts up the Hotr̥’s goblet.

अनूद्यच्छन्त आश्विनम्

अनूद्यच्छन्त आश्विनम्

The cake for the Aśvins is taken up.

उपोद्यच्छन्ते चमसान्

उपोद्यच्छन्ते चमसान्

The goblets are lifted up.

अथाश्रावयत्यो श्रावयास्तु श्रौषडश्विभ्यां तिरोअह्नियान्सोमान्प्रस्थितान्प्रेष्येति

अथाश्रावयत्यो श्रावयास्तु श्रौषडश्विभ्यां तिरोअह्नियान्सोमान्प्रस्थितान्प्रेष्येति

The Adharyu causes (the Āgnīdhra) to announce : “Do thou announce,” “Let it be listened.” (The Adhvaryu says to the Maitrāvaruṇa) “Do you call out the Hotr̥ to recite the yajyǎ for the Somas of yesterday set for the Aśvins.”

वषट्कृते जुहोति

वषट्कृते जुहोति

He makes the offering at the Vaşaṭ-utterance.

तदेतमाश्विनमुपस्तीर्णाभिघारितँसह जुह्वति

तदेतमाश्विनमुपस्तीर्णाभिघारितँसह जुह्वति

Along with it is offered the cake for the Aśvins for which clarified butter has been spread as base and upon which clarified butter is poured.

वषट्कृतानुवषट्कृते द्विर्जुहोति

वषट्कृतानुवषट्कृते द्विर्जुहोति

He offers twice at the Vaṣaṭ-and second Vaṣaṭ-utterance.

तथैव द्विर्द्विः सवाँर्श्चमसाञ्जुह्वत्यथ भक्षैः प्रत्यञ्च आद्र वन्त्यनुसवनभक्षोऽश्विभ्यां पीतस्येति

तथैव द्विर्द्विः सवाँर्श्चमसाञ्जुह्वत्यथ भक्षैः प्रत्यञ्च आद्र वन्त्यनुसवनभक्षोऽश्विभ्यां पीतस्येति

All goblets are also offered twice. (The Camasādhvaryus) go to the west together with the remnants to be consurned. The formula for consuming Soma at every pressing is “Of the Soma drunk by the Aśvins.”²⁰

तस्य भक्षः सर्वगणस्य ते सर्वगणाश्विभ्यां पीतस्य तिरोअह्नियस्य सोमस्य सुषुतस्य मधुमत उपहूतस्योपहूतो भक्षयामीति

तस्य भक्षः सर्वगणस्य ते सर्वगणाश्विभ्यां पीतस्य तिरोअह्नियस्य सोमस्य सुषुतस्य मधुमत उपहूतस्योपहूतो भक्षयामीति

The formula for consuming itself is, “I, acquiesced, consume. O Soma, involving all the sets of goblets, the Soma drunk by the Aśvins, involving all the sets of goblets of yesterday, well pressed, sweet and acquiesced.”²¹

होतृचमसमेवैते त्रयः समुपहूय भक्षयन्ति

होतृचमसमेवैते त्रयः समुपहूय भक्षयन्ति

These three²² consume the Hour’s goblets acquiescing mutually.

यथाचमसं चमसान्

यथाचमसं चमसान्

(The camasins consume) their respective goblets.

हिन्व म इत्यात्मानं प्रत्यभिमृशन्ते

हिन्व म इत्यात्मानं प्रत्यभिमृशन्ते

They touch themselves with the verse, “O brown Soma, do thou impel my limbs….”²⁰

नाप्याययन्ति चमसान्

नाप्याययन्ति चमसान्

They do not swell the goblets.

सर्वभक्षा मार्जयन्तेऽथ सम्प्रैषमाहाग्नीदौपयजानङ्गारानाहरोपयष्टरुपसीद ब्रह्मन्प्रस्थास्यामः समिधमाधायाग्नीदग्नीन्सकृत्सकृत्सम्मृड्ढीत्याहरन्त्येतानाग्नीध्रादौपयजानङ्गारांस्तानग्रेण होतारं निवपत्युपसीदत्युपयष्टा गुदतृतीयैरत्रैतानि गुदतृतीयान्येकादशधा कृत्वोपयष्टापयजति

सर्वभक्षा मार्जयन्तेऽथ सम्प्रैषमाहाग्नीदौपयजानङ्गारानाहरोपयष्टरुपसीद ब्रह्मन्प्रस्थास्यामः समिधमाधायाग्नीदग्नीन्सकृत्सकृत्सम्मृड्ढीत्याहरन्त्येतानाग्नीध्रादौपयजानङ्गारांस्तानग्रेण होतारं निवपत्युपसीदत्युपयष्टा गुदतृतीयैरत्रैतानि गुदतृतीयान्येकादशधा कृत्वोपयष्टापयजति

Consuming the entire quantity they sprinkle themselves with water. He gives out the call, “O Agnidh, do thou fetch embers for the Upayaj-offerings; O subordinate offerer, do thou be seated; O Brahman, we shall start; O Agnīdh, having put a fire-stick, do thou cleanse the fires once each time.” The embers for the Upayaj-offerings are brought from the Āgnīdhra fire, the Āgnīdhra pours them down in front of the Hotr̥. The subordinate offerer sits down near it taking portions of the third part of the anus. Having cut into eleven pieces the third part of the anus, the subordinate offerer makes the offerings.

समानमत ऊर्ध्वं सन्तिष्ठतेऽतिरात्रः १०

समानमत ऊर्ध्वं सन्तिष्ठतेऽतिरात्रः १०

The subsequentritual is similar.²³

एकादशिनीं करिष्यन्यूपाहुतिँहुत्वाथ तां दिशमेति यत्र त्रयोदश युपान्वेत्स्यन्मन्यते

एकादशिनीं करिष्यन्यूपाहुतिँहुत्वाथ तां दिशमेति यत्र त्रयोदश युपान्वेत्स्यन्मन्यते

One, who is going to perform the Ekadasini, goes out having offered an offering pertaining to the sacrificial post, towards that direction where he thinks he would procure thirteen sacrificial posts.

तानुपशयद्वादशान्पात्नीवतत्रयोदशाञ्छित्त्वावाहयत्या वा हारयत्योह्य निस्तिष्ठत्यवतक्षणानामेव स्वरून्कुरुतेऽथास्यैषा पूर्वेद्युरेव रथाक्षेणैकादशधा वेदिर्विमिता भवति

तानुपशयद्वादशान्पात्नीवतत्रयोदशाञ्छित्त्वावाहयत्या वा हारयत्योह्य निस्तिष्ठत्यवतक्षणानामेव स्वरून्कुरुतेऽथास्यैषा पूर्वेद्युरेव रथाक्षेणैकादशधा वेदिर्विमिता भवति

Having got them cut together with the lying near one as the twelfth and the Pātnīvata as the thirteenth, he causes them to be carried (in a cart) or to be borne (on shoulders).²⁴ Having carried he puts them down. He prepares Svarus out of the cuttings. His elevenfold altar is measured on the previous day by means of the axle of a chariot.

स यत्राग्निष्ठस्य यूपावटं परिलिखति तदेतँरथाक्षं याचति

स यत्राग्निष्ठस्य यूपावटं परिलिखति तदेतँरथाक्षं याचति

When he traces around a pit for the sacrificial post to be erected in front of the Āhavanīya, he asks for the axle of a chariot.

तेन दक्षिणतो मिमीत उपरसम्मितं यूपावटं परिलिखत्यथोदङ्मिमीत उपरसम्मितमेव यूपावटं परिलिखति

तेन दक्षिणतो मिमीत उपरसम्मितं यूपावटं परिलिखत्यथोदङ्मिमीत उपरसम्मितमेव यूपावटं परिलिखति

Therewith he measures towards the south; he traces around a pit for a sacrificial post as wide as the portion of the post to be buried down. then he measures towards the north; he traces around a pit for the post as wide as the part of the post to be buried.

स एवमेव दक्षिणमुत्तरमित्यष्टौ यूपावटान्परिलिखति

स एवमेव दक्षिणमुत्तरमित्यष्टौ यूपावटान्परिलिखति

In this way he traces around eight pits each time first towards the south and then towards the north.

तद्धैतदेक उपवसथीय एवाहन्येतान्यूपानुच्छ्रयन्ति यजमानो वा अग्निष्ठोऽङ्गानामितरे रूपमिति वदन्तः

तद्धैतदेक उपवसथीय एवाहन्येतान्यूपानुच्छ्रयन्ति यजमानो वा अग्निष्ठोऽङ्गानामितरे रूपमिति वदन्तः

Some priests erect these sacrificial posts on the Upavasatha day, saying that thesacrificer indeed is the sacrificial post in front of the fire; other posts represent his limbs.²⁵

स यदेनं तत्रानुच्छ्रयन्तं ब्रूयाद्व्यङ्गो न्वा अयं यजमानो भविष्यतीति तथा हैव स्यात्

स यदेनं तत्रानुच्छ्रयन्तं ब्रूयाद्व्यङ्गो न्वा अयं यजमानो भविष्यतीति तथा हैव स्यात्

If one says to the Adhvaryu not erecting the posts then only (i.e. on the Upavasatha day) “This sacrificer would be without limbs,” he would really be so.

तदु वा आहुर्यदिमे यूपा अपशवः शूलीभूतास्तिष्ठेयुर्यज्ञवास्तुरूपमिव स्याद्यज्ञवेशसमिव

तदु वा आहुर्यदिमे यूपा अपशवः शूलीभूतास्तिष्ठेयुर्यज्ञवास्तुरूपमिव स्याद्यज्ञवेशसमिव

They however say, “If these posts shall stand without animals, like stakes, (the sacrificial hall) shall remain simply as the place for a sacrifice, as disturbance of sacrifice.

श्वो भूत एवाहन्येतान्यूपानुच्छ्रयेदिति

श्वो भूत एवाहन्येतान्यूपानुच्छ्रयेदिति

One should therefore erect these posts next day only.”

ताञ्छ्वो भूत एवोच्छ्रयन्त्यग्निष्ठ एकादशिनीरशनाः परिवीय वासयन्ति ११

ताञ्छ्वो भूत एवोच्छ्रयन्त्यग्निष्ठ एकादशिनीरशनाः परिवीय वासयन्ति ११

They are erected the next day. They wind eleven cords round the post in front of the Āhavanīya and stay the procedure.

समानं कर्माश्विनाद्ग्रहादाश्विनं ग्रहं गृहीत्वैकादश रशना आदाय यूपमभ्यैति

समानं कर्माश्विनाद्ग्रहादाश्विनं ग्रहं गृहीत्वैकादश रशना आदाय यूपमभ्यैति

The procedure upto the taking up of the draught for the Aśvins is similar. Having taken up the draught for the Aśvins, and having taken eleven cords, he approaches the sacrificial posts.²⁶

तदेते यूपाः प्रक्षालिताः प्रपन्नाः सम्पन्नचषालाः प्रागवटेभ्य उपशेरते

तदेते यूपाः प्रक्षालिताः प्रपन्नाः सम्पन्नचषालाः प्रागवटेभ्य उपशेरते

The sacrificial posts, washed, entered into the hall, furnished with the Caṣālas, lie in front of the pits.

स्वर्वन्तमग्निष्ठमुत्सृज्य तस्माद्दक्षिणमेव पूर्वमुपस्थावानमुच्छ्रयत्यथोत्तरं स एवमेव दक्षिणमुत्तरमित्यष्टौ यूपानुच्छ्रयत्यथ वै भवत्युपरसम्मितां मिनुयात्पितृलोककामस्येति समा उपरेषु भवन्ति

स्वर्वन्तमग्निष्ठमुत्सृज्य तस्माद्दक्षिणमेव पूर्वमुपस्थावानमुच्छ्रयत्यथोत्तरं स एवमेव दक्षिणमुत्तरमित्यष्टौ यूपानुच्छ्रयत्यथ वै भवत्युपरसम्मितां मिनुयात्पितृलोककामस्येति समा उपरेषु भवन्ति

Having (erected and having) furnished with Svaru the post in front of the Āhavanīya, he erects first that one which lies towards the south; then the northern one. In this way he erects eightposts one after another-first the southern one and then the northern one. It is indeed said, “For one desiring to reach the world of the Pitr̥s he should erect the posts as deep as the bottom.²⁷ They are of the same level at the bottoms.

रशनसम्मितां मनुष्यलोककामस्येति समा रशनासु भवन्ति

रशनसम्मितां मनुष्यलोककामस्येति समा रशनासु भवन्ति

“For one desiring the world of men he should erect them in such a way that their cords will be on the same level.”²⁷ They are on the same level at the cords.

चषालसम्मितामिन्द्रि यकामस्येति समाश्चषालेषु भवन्ति

चषालसम्मितामिन्द्रि यकामस्येति समाश्चषालेषु भवन्ति

“For one desiring strength he should erect them in such a way that they would be on the same level at the Cașala.” They are on the same level at the Caṣāla.

सर्वान्समान्प्रतिष्ठाकामस्येति सर्वान्समान्प्रतिष्ठाकामस्य करोति

सर्वान्समान्प्रतिष्ठाकामस्येति सर्वान्समान्प्रतिष्ठाकामस्य करोति

“For one desiring stability he should erect them in such a way that they would be equal in height.”²⁷ He makes them equal in height for one desiring stability.

ये त्रयो मध्यमास्तान्समान्पशुकामस्येति तान्समान्पशुकामस्य करोति

ये त्रयो मध्यमास्तान्समान्पशुकामस्येति तान्समान्पशुकामस्य करोति

“For one desiring cattle he should erect the middle three posts so that they would be equal in height.”²⁷ For one desiring cattle he makes them equal in height.

व्यतिषजेदितरानिति व्यतिषजति

व्यतिषजेदितरानिति व्यतिषजति

“He should interlink the others.”²⁸ So he interlinks.

स एवमेव दक्षिणमुत्तरमित्यष्टौ यूपान्व्यतिषजति १२

स एवमेव दक्षिणमुत्तरमित्यष्टौ यूपान्व्यतिषजति १२

In this way he interlinks eight posts-first the southern one and then the northern one.²⁹

अथ वै भवति

अथ वै भवति

It is indeed said,

यं कामयेत प्रमायुकः स्यादिति गर्तमितं तस्य मिनुयादुत्तरार्ध्यं वर्षिष्ठमथ ह्रसीयाँसमित्युत्तरार्ध्यमत्र वर्षिष्ठं मिनोति दक्षिणाध्यँर्ह्रसीयाँसम्

यं कामयेत प्रमायुकः स्यादिति गर्तमितं तस्य मिनुयादुत्तरार्ध्यं वर्षिष्ठमथ ह्रसीयाँसमित्युत्तरार्ध्यमत्र वर्षिष्ठं मिनोति दक्षिणाध्यँर्ह्रसीयाँसम्

“In respect of one whom he thinks that he may die, one should erect the posts in the manner of the funeral place lowering down towards the south (that is to say) the northern post as the highest and (the southern one) as the lower.”²⁸ He erects the northern one as the highest and the southern one as the lower one.

एषा वै गर्तमिद्यस्यैवं मिनोति ताजक्प्रमीयत इति ब्राह्मणं दक्षिणार्ध्यं वर्षिष्ठं मिनुयात्सुवर्गकामस्याथ ह्रसीयाँसमिति

एषा वै गर्तमिद्यस्यैवं मिनोति ताजक्प्रमीयत इति ब्राह्मणं दक्षिणार्ध्यं वर्षिष्ठं मिनुयात्सुवर्गकामस्याथ ह्रसीयाँसमिति

“This is erecting like a funeral place. One for whom he erects in this way dies immediately.”²⁸ So says the brāhmaṇa. “For a sacrificer desiring heaven one should erect the southern post to be the highest. Then (the northern) as a lower one.”²⁸

दक्षिणार्ध्यमत्र वर्षिष्ठं मिनोत्युत्तराध्यँर्ह्रसीयाँसम्

दक्षिणार्ध्यमत्र वर्षिष्ठं मिनोत्युत्तराध्यँर्ह्रसीयाँसम्

He erects the southern one as the highest and the northern as the lower one.

आक्रमणमेव तत्सेतुं यजमानः कुरुते सुवर्गस्य लोकस्य समष्ट्या इति ब्राह्मणम्

आक्रमणमेव तत्सेतुं यजमानः कुरुते सुवर्गस्य लोकस्य समष्ट्या इति ब्राह्मणम्

“The sacrificer thereby builds up an ascending bridge for the attainment of the heavenly world.”²⁸ So says the Brāhmaṇa.

अथ वै भवति

अथ वै भवति

It is indeed said,

यदेकस्मिन्यूपे द्वे रशने परिव्ययति तस्मादेको द्वे जाये विन्दते

यदेकस्मिन्यूपे द्वे रशने परिव्ययति तस्मादेको द्वे जाये विन्दते

“In that one winds round two cords upon one post, one gets two wives.

यन्नैकाँरशनां द्वयोर्यूपयोः परिव्ययति तस्मान्नैका द्वौ पती विन्दत इति ब्राह्मणम्

यन्नैकाँरशनां द्वयोर्यूपयोः परिव्ययति तस्मान्नैका द्वौ पती विन्दत इति ब्राह्मणम्

In that one does not wind one cord on two posts, one (woman) does not get two husbands.”³⁰ So says the Brāhmaṇa.

अथ वै भवति

अथ वै भवति

It is indeed said,

यं कामयेत स्त्र्यस्य जायेतेत्युपान्ते तस्य व्यतिषजेदित्युपान्ते तस्य व्यतिषजति

यं कामयेत स्त्र्यस्य जायेतेत्युपान्ते तस्य व्यतिषजेदित्युपान्ते तस्य व्यतिषजति

“In whose case one desires that a female child should be born to him one should entwine the cords near the end.

स्त्र्येवास्य जायत इति ब्राह्मणम्

स्त्र्येवास्य जायत इति ब्राह्मणम्

“A female child is born to him.” So says the Brāhmaṇa.

अथ वै भवति

अथ वै भवति

It is indeed said,

यं कामयेत पुमानस्य जायेतेत्यान्तं तस्य प्रवेष्टयेदित्यान्तं तस्य प्रवेष्टयति

यं कामयेत पुमानस्य जायेतेत्यान्तं तस्य प्रवेष्टयेदित्यान्तं तस्य प्रवेष्टयति

“In whose case one desires that a male child should be born to him, he should cause the entwining to enter up to the end.” He causes the entwining to enter up to the end.

पुमानेवास्य जायत इति ब्राह्मणम्

पुमानेवास्य जायत इति ब्राह्मणम्

A male child is born to him.”³⁰ So says the Brāhmaṇa.

अत्रैतमुपशयं दक्षिणतो व्यस्यति तूष्णीं स्वर्वन्तान्यूपानुत्सृज्याग्नेयमेवाग्निष्ठ उपाकरोति १३

अत्रैतमुपशयं दक्षिणतो व्यस्यति तूष्णीं स्वर्वन्तान्यूपानुत्सृज्याग्नेयमेवाग्निष्ठ उपाकरोति १३

At this stage he puts down towards the south the lying post silently. Having equipped the posts with Svarus, he dedicates the animal to Agni at the post in front of the Āhavanīya.

सारस्वतीमुत्तरे सौम्यं दक्षिणे पौष्णमुत्तरे बार्हस्पत्यं दक्षिणे वैश्वदेवमुत्तर ऐन्द्रं दक्षिणे मारुतमुत्तर ऐन्द्रा ग्नं दक्षिणे सावित्रमुत्तरे वारुणं दक्षिणेऽथ वै भवति

सारस्वतीमुत्तरे सौम्यं दक्षिणे पौष्णमुत्तरे बार्हस्पत्यं दक्षिणे वैश्वदेवमुत्तर ऐन्द्रं दक्षिणे मारुतमुत्तर ऐन्द्रा ग्नं दक्षिणे सावित्रमुत्तरे वारुणं दक्षिणेऽथ वै भवति

(The female sheep) to Sarasvatī at the northern post; that to Soma at the southern one; that to Pūṣan at the northern one; that to Br̥haspati at the southern one; that to the Viśve Devas at the northern one; that to Indra at the southern one; that to the Maruts at the northern one; that to indra-Agni at the southern one; that to Savitr̥ at the northern one; that to Varuṇa at the southern one. It is indeed said,

यदि कामयेत योऽवगतः सोऽपरुध्यतां योऽपरुद्धः सोऽवगच्छत्वित्यैन्द्र स्य लोके वारुणमालभेत वारुणस्य लोक ऐन्द्रं

यदि कामयेत योऽवगतः सोऽपरुध्यतां योऽपरुद्धः सोऽवगच्छत्वित्यैन्द्र स्य लोके वारुणमालभेत वारुणस्य लोक ऐन्द्रं

“If he desires that the sacrificer who has attained prosperity may become depressed or one who is depressed may prosper, he should offer the animal to Varuṇa instead of to Indra and one to Indra instead of to Varuṇa.

य एवावगतः सोऽपरुध्यते योऽपरुद्धः सोऽवगच्छतीति ब्राह्मणम्

य एवावगतः सोऽपरुध्यते योऽपरुद्धः सोऽवगच्छतीति ब्राह्मणम्

(Thereby) one who has prospered becomes depressed and one who has become depressed prospers.”³¹ So says the brāhmaṇa.

अथ वै भवति

अथ वै भवति

It is indeed said,

यदि कामयेत प्रजा मुह्येयुरिति पशून्व्यतिषजेदिति

यदि कामयेत प्रजा मुह्येयुरिति पशून्व्यतिषजेदिति

“If he desires that the subjects should becomes dazed, he should interchange the animals.”³¹

पशूनेवात्र व्यतिषजति

पशूनेवात्र व्यतिषजति

He interchanges the animals.

प्रजा एव मोहयतीति ब्राह्मणम्

प्रजा एव मोहयतीति ब्राह्मणम्

“He thereby dazes the progeny.” So says the Brāhmaṇa.

अथ वै भवति

अथ वै भवति

It is indeed said,

यदभिवाहतोऽपां वारुणमालभेत प्रजा वरुणो गृह्णीयाद्दक्षिणत उदञ्चमालभतेऽपवाहतोऽपां प्रजानामवरुणग्रहायेति ब्राह्मणम्

यदभिवाहतोऽपां वारुणमालभेत प्रजा वरुणो गृह्णीयाद्दक्षिणत उदञ्चमालभतेऽपवाहतोऽपां प्रजानामवरुणग्रहायेति ब्राह्मणम्

“If one offers the animal to Varuṇa in the direction of the following water, Varuṇa would catch hold of the progeny. He offers from south to north against the current of water, so that Varuṇa would not catch hold of the progeny.”³¹ So says the Brāhmaṇa.

अथैतस्मिन्नुपशये मनसैव यं द्वेष्टि तमुपाकरोति

अथैतस्मिन्नुपशये मनसैव यं द्वेष्टि तमुपाकरोति

On the lying sacrificial post he dedicates one whom he hates.

यद्यु वै न द्वेष्ट्याखुस्ते पशुरित्यनुदिशति

यद्यु वै न द्वेष्ट्याखुस्ते पशुरित्यनुदिशति

If one does not hate, he mentions with the formula, “Rat is thy animal.”³²

समानं कर्मा पर्यग्निकरणात्

समानं कर्मा पर्यग्निकरणात्

The procedure upto the carrying round of the fire is similar.

पर्यग्निकृतानामेतेषां पशूनां पञ्च दक्षिणार्ध्यान्पशूनुपक्रम्यैव स्थापयित्वा द्वावुपातिनीयाथेतरैर्व्यतिषजत्यथ पर्यग्निकृतैः पशुभिरुदञ्चः प्रतिपद्यन्ते

पर्यग्निकृतानामेतेषां पशूनां पञ्च दक्षिणार्ध्यान्पशूनुपक्रम्यैव स्थापयित्वा द्वावुपातिनीयाथेतरैर्व्यतिषजत्यथ पर्यग्निकृतैः पशुभिरुदञ्चः प्रतिपद्यन्ते

Out of these animals round which the fire has been carried, the Adhvaryu begins with (that is to say, unties) the five southern animals, makes them stand (in their places), carries beyond the two animals (out of them) and intermixes (the southern animals) with the others (northern animals). They go towards the north with the animals round which fire has been carried.

तेषां वारुण उत्तरार्ध्यो भवत्याग्नेय उपचारत आग्नेयमेवाध्वर्युर्वपाश्रपणीभ्यामन्वारभते पृथगितरान्परिकर्मिण उदञ्चो नयन्त्यनुपूर्वमव्यतिषजन्तस्

तेषां वारुण उत्तरार्ध्यो भवत्याग्नेय उपचारत आग्नेयमेवाध्वर्युर्वपाश्रपणीभ्यामन्वारभते पृथगितरान्परिकर्मिण उदञ्चो नयन्त्यनुपूर्वमव्यतिषजन्तस्

Out of those the one dedicated to Varuṇa is to the extreme north. The animal dedicated to Agni (is the first) as regards the conduct of rites. The Adhvaryu contacts the animal for Agni by means of the omentum-fork, the assistants respectively contact the others. (The animals) are led towards the north one by one without mixing them.

तेषां प्रसिद्धं वपाभिश्चरित्वा प्रसर्पन्ति प्रातःसवनाय

तेषां प्रसिद्धं वपाभिश्चरित्वा प्रसर्पन्ति प्रातःसवनाय

Having offered their omenta in the prescribed manner, they proceed to the morning pressing.

तदृजुधा सन्तिष्ठते १४

तदृजुधा सन्तिष्ठते १४

It straightaway comes to an end.

अथ वै भवतीष्टं वपया भवत्यनिष्टं वशयाथ पात्नीवतेन प्रचरतीति

अथ वै भवतीष्टं वपया भवत्यनिष्टं वशयाथ पात्नीवतेन प्रचरतीति

It is indeed said, “While the omentum is offered and the barren cow is not offered, he offers the animal to Patnivant Indra.”³³

स यत्रैकादशिन्या अनुबन्ध्यस्येष्टं वपया भवत्यनिष्टं वशया तज्जघनेन गार्हपत्यमौपसदायां वेद्याँस्तम्बयजुर्हरत्य्

स यत्रैकादशिन्या अनुबन्ध्यस्येष्टं वपया भवत्यनिष्टं वशया तज्जघनेन गार्हपत्यमौपसदायां वेद्याँस्तम्बयजुर्हरत्य्

While the omentum of the Anubandhya animal pertaining to the Ekadasini is offered, but her organs are not offered,he carries the Stambayajus from the altar pertaining to the Upasad to the rear of the Gārhapatya.

इदमेव प्रसिद्धं पौरोडाशिकं त्रिर्यजुषा तूष्णीं चतुर्थम्पूर्वं परिग्राहं परिगृह्णाति

इदमेव प्रसिद्धं पौरोडाशिकं त्रिर्यजुषा तूष्णीं चतुर्थम्पूर्वं परिग्राहं परिगृह्णाति

This rite is as prescribed in the Pauroḍāšika Kāṇḍa.³⁴ He carries the Stambayajus three times with the formula and for the fourth time silently.

करणं जपत्युद्धन्त्युद्धतादाग्नीध्रस्त्रिर्हरति

करणं जपत्युद्धन्त्युद्धतादाग्नीध्रस्त्रिर्हरति

He does the first tracing of the altar, he murmurs the Karaṇa formula.³⁴ He digs out the altar. The Āgnīdhra carries (the Stambayajus) out of the altar three times.

यदाग्नीध्रस्त्रिर्हरत्यथाग्रेण गार्हपत्यं पात्नीवतस्य यूपावटं परिलिखति

यदाग्नीध्रस्त्रिर्हरत्यथाग्रेण गार्हपत्यं पात्नीवतस्य यूपावटं परिलिखति

When the Āgnīdhra carries three times, he traces around the pit for the Pātnīvata sacrificial post.

समानं कर्मा स्रुचाँसादनात्

समानं कर्मा स्रुचाँसादनात्

The procedure upto the placing of the ladles is similar.

सादयित्वा स्रुचोऽग्रेण गार्हपत्यं पात्नीवतमुच्छ्रित्य तस्मिँ स्त्वाष्ट्रँसाण्डमजं पशुमुपाकरोति

सादयित्वा स्रुचोऽग्रेण गार्हपत्यं पात्नीवतमुच्छ्रित्य तस्मिँ स्त्वाष्ट्रँसाण्डमजं पशुमुपाकरोति

After having placed the ladles, he erects the Pātnīvata sacrificial post in front of the Gārhapatya and dedicates on it an uncastrated bull to Tvaṣṭr̥.

तं पर्यग्निकृतमुत्सृज्याज्येन सँस्थां करोत्यथ चतुर आज्यस्य गृह्णान आह त्वष्ट्र इत्युपाँश्वनुब्रूहीत्युच्चैरत्याक्रम्याश्राव्याह त्वष्टारमित्युपाँशु यजेत्युच्चैर्वषट्कृते जुहोतीति नु वपायाः प्रतिचरति

तं पर्यग्निकृतमुत्सृज्याज्येन सँस्थां करोत्यथ चतुर आज्यस्य गृह्णान आह त्वष्ट्र इत्युपाँश्वनुब्रूहीत्युच्चैरत्याक्रम्याश्राव्याह त्वष्टारमित्युपाँशु यजेत्युच्चैर्वषट्कृते जुहोतीति नु वपायाः प्रतिचरति

He releases it after fire is carried around it and finishes the offering through clarified butter. Taking four spoonfuls of clarified butter, he says “For Tvaṣṭr̥” to himself and “Recite the puronuvākyā” loudly. Having crossed beyond and having caused to announce he says, “For Tvaştr” to himself and “Recite the yajyā” loudly. At the Vaṣaṭ-utterance he makes the offering. Thus he offers counter to the omentum.

चतुर एवाज्यस्य गृह्णान आह त्वष्ट्र इत्युपाँश्वनुब्रूहीत्युच्चैः १५

चतुर एवाज्यस्य गृह्णान आह त्वष्ट्र इत्युपाँश्वनुब्रूहीत्युच्चैः १५

Taking four spoonfuls of clarified butter he says, “For Tvaṣṭr̥” to himself and “Recite the puronuvākyā” loudly.

अत्याक्रम्याश्राव्याह त्वष्टारमित्युपाँशु यजेत्युच्चैर्वषट्कृते जुहोतीति नु पशुपुरोडाशस्य प्रतिचरति

अत्याक्रम्याश्राव्याह त्वष्टारमित्युपाँशु यजेत्युच्चैर्वषट्कृते जुहोतीति नु पशुपुरोडाशस्य प्रतिचरति

Having crossed beyond and having caused to announce he says, “For Tvaṣṭr̥” to himself and “Recite the yājyā” loudly. At the Vaṣaṭ-utterance he makes the offering. In this way he offers counter to the Paśupuroḍāśa.

चतुर एवाज्यस्य गृह्णान आहाग्नय इत्युपाँ श्वनुब्रूहीत्युच्चैरत्याक्रम्याश्राव्याहाग्निमित्युपाँ शु यजेत्युच्चैर्वषट्कृत उत्तरार्धपूर्वार्धेऽतिहाय पूवा आहुतीर्जुहोतीति नु पशुपुरोडाशस्य स्विष्टकृतः प्रतिचरति

चतुर एवाज्यस्य गृह्णान आहाग्नय इत्युपाँ श्वनुब्रूहीत्युच्चैरत्याक्रम्याश्राव्याहाग्निमित्युपाँ शु यजेत्युच्चैर्वषट्कृत उत्तरार्धपूर्वार्धेऽतिहाय पूवा आहुतीर्जुहोतीति नु पशुपुरोडाशस्य स्विष्टकृतः प्रतिचरति

Taking four spoonfuls of clarified butter he says “For Agni” to himself, and “Recite the puronuvākyā” loudly. Having crossed beyond and having caused to announce, he says, “For Agni” to himself and “Racite the yājyā” loudly. At the Vașat-utterance he makes the offering in the eastern half of the northern half beyond the earlier offerings. In this way he makes offering counter to the Sviṣṭakr̥t of the Paśupuroḍāśa.

चतुर एवाज्यस्य गृह्णान आह त्वष्ट्र इत्युपाँ श्वनुब्रूहीत्युच्चैरत्याक्रम्याश्राव्याह त्वष्टारमित्युपाँशु यजेत्युच्चैर्वषट्कृते जुहोतीति नु हविषः प्रतिचरत्याज्येन दिशो जुहोति

चतुर एवाज्यस्य गृह्णान आह त्वष्ट्र इत्युपाँ श्वनुब्रूहीत्युच्चैरत्याक्रम्याश्राव्याह त्वष्टारमित्युपाँशु यजेत्युच्चैर्वषट्कृते जुहोतीति नु हविषः प्रतिचरत्याज्येन दिशो जुहोति

Taking four spoonfuls of clarified butter he says “For Tvaştr” to himself and “Recite the puronuvākyā” loudly. Having crossed beyond and having caused to announce, he says “For Tvaṣṭr̥” to himself and “Recite the yājyā” loudly. At the Vașt-utterance he makes the offering. In this way he offers counter to the cooked organs. He offers clarified butter to the Diśes;

पृषदाज्येन वनस्पतिम्

पृषदाज्येन वनस्पतिम्

Prṣaḍājya to Vanaspati.

आज्यस्य स्विष्टकृतम्

आज्यस्य स्विष्टकृतम्

He makes the Sviṣṭakr̥t-offering with clarified butter;

आज्यस्येडामवद्यति

आज्यस्येडामवद्यति

he takes clarified butter as the Iḍa.

पृषदाज्येनानूयाजान्यजति

पृषदाज्येनानूयाजान्यजति

He offers Anuyājas with Pr̥ṣadājya.

सोऽत्रैव पत्नीः संयाज्यात्रैव समिष्टयजूँषि जुहोति

सोऽत्रैव पत्नीः संयाज्यात्रैव समिष्टयजूँषि जुहोति

At this stage itself he makes the Patnisamyāja offerings; at this stage he makes the Samiṣṭayajus-offering.

सन्तिष्ठते पात्नीवतः १६

सन्तिष्ठते पात्नीवतः १६

The offering to Patnīvant Indra comes to a close.

अथ वै भवति

अथ वै भवति

It is indeed said,

योऽग्न्याधेयेन नर्ध्नोति स पुनराधेयमाधत्ते योऽग्निं चित्वा नर्ध्नोति स पुनश्चितिं चिनुत इत्यग्निं चित्वा ज्यानानो द्वादशेष्टका उपकल्पयतेऽष्टौ याजुषीश्चतस्रो लोकम्पृणाः

योऽग्न्याधेयेन नर्ध्नोति स पुनराधेयमाधत्ते योऽग्निं चित्वा नर्ध्नोति स पुनश्चितिं चिनुत इत्यग्निं चित्वा ज्यानानो द्वादशेष्टका उपकल्पयतेऽष्टौ याजुषीश्चतस्रो लोकम्पृणाः

“One who does not prosper with setting of the fires, goes in for resetting; one who does not prosper with the piling up of the fire-altar repiles up,”³⁵ One who becomes depressed after having piled up the fire-altar procures twelve bricks-eight Yājușī bricks and four Lokampṛṇā bricks.

स यत्र होत्तरवेदिर्व्याघारितोपन्युप्तसम्भारा भवति तद्द्वाभ्यामात्मन्यग्निं गृह्णीते मयि गृह्णाम्यग्रे अग्निं यो नो अग्निरिति

स यत्र होत्तरवेदिर्व्याघारितोपन्युप्तसम्भारा भवति तद्द्वाभ्यामात्मन्यग्निं गृह्णीते मयि गृह्णाम्यग्रे अग्निं यो नो अग्निरिति

When clarified butter is poured in a line on the Uttaravedi and the Sambhāras are poured over, the sacrificer receives Agni unto himself with two verses, “I first receive Agni within me….” and “Agni who in our hearts…..”³⁶

स्वयञ्चितिं जपति यास्ते अग्ने समिधो यानि धामेति

स्वयञ्चितिं जपति यास्ते अग्ने समिधो यानि धामेति

He murmurs the Svayaṁciti, namely, the verse, “O Agni, thy fire-stick which, thy places which …”³⁷

श्वेतमश्वमभिमृश्याष्टौ याजुषीरुपदधाति येनर्षयस्तपसा सत्त्रमासतेति

श्वेतमश्वमभिमृश्याष्टौ याजुषीरुपदधाति येनर्षयस्तपसा सत्त्रमासतेति

Having touched a white horse, he piles up eight Yājusi bricks respectively with the verses,” I pile up Agni for the attainment of the heaven for which the seers enkinding the fire and striving for the heaven commenced the sacrificial session through penance. Men deemed this Agni to be qualified with full-fledged sacrifice. -O gods, may we, aspiring to reach the goal in the world reached by the pious on the third illuminating surface of the heaven follow him along with our wives sons, brother and wealth. -This Agni supporting good, lord, wise, deposited on the surface of the earth, brilliant, has ascended the middle level of speech. It tramples down those who oppose. May this Agni the most heroic, giver of food, accomplished with a thousand (bricks), glittering in the midst of water shine uninterruptedly, (O worshippers), do you reach the heavenly abodes.-O Agni, do thou (and others) come down and move along together. Do you prepare the divine paths. O Viṣve Devas, do you and the sacrificer be seated in the high abode.-O Agni, do thou lead to success this our sacrifice which is the best path leading to gods, with (that power of thine) with which thou leadest a thousand things (indeed) all belongings -O Agni, do thou rise up; make this (sacrificer) conscious. Do thou and this (sacrificer) produce together religious and social undertakings. May (this Agni) extend unto thee this offspring making thee the father young again.-O Agni, this is thy regular birth-place born out of which thou hast shone. Knowing, do thou ascend it, and promote our wealth.”³⁸

चतस्रो लोकम्पृणा लोकं पृण छिद्रं पृणेत्यथ चितिकॢप्त्याभिमृशति चित्तिमचित्तिं चिनवद्वि विद्वानित्याग्नेय्या गायत्रियैतां चितिमभिमृश्य द्वाभ्यामवद्र वति वाङ्म आसन्प्राणदा इति

चतस्रो लोकम्पृणा लोकं पृण छिद्रं पृणेत्यथ चितिकॢप्त्याभिमृशति चित्तिमचित्तिं चिनवद्वि विद्वानित्याग्नेय्या गायत्रियैतां चितिमभिमृश्य द्वाभ्यामवद्र वति वाङ्म आसन्प्राणदा इति

He piles up four Lokampṛṇā bricks with the verse, “Do thou fill in the region, fill in the vaccum…” (recited each time).³⁹ He touches (the Citi) with the Citikl̥pti verse, “may this Agni the wise distinguish between our knowledge and ignorance…..”⁴⁰ Having touched this Citi with the Gāyatrī verse addressed to Agni, he comes down with the two formulas, “Let there be speech within my mouth, vital breath in the nostrils…..”⁴¹ and “Giving Prāṇa, giving Apāna….⁴²

तायते पशुबन्धो वाग्निष्टोमो वा

तायते पशुबन्धो वाग्निष्टोमो वा

An animal-sacrifice or an Agniṣṭoma is performed.

स प्रज्ञातः सन्तिष्ठते १७

स प्रज्ञातः सन्तिष्ठते १७

It comes to a close in the well known way.

जर्वरो गृहपतिर्धृतराष्ट्र ऐरावतो ब्रह्मा दत्तस्तापसो होता पृथुश्रवा दूरेश्रवा उद्गाता ग्लावश्चाजगावश्च प्रस्तोतृप्रतिहर्तारौ शितिपृष्ठो मैत्रावरुणस्तक्षको वैशालेयो ब्राह्मणाच्छँ स्युपरीतिस्तर्क्ष्यः सदस्यः शिखातिशिखौ नेष्टापोतारावरुणोऽह्योऽच्छावाकश्चक्रपिशङ्गावाग्नीध्रावजिरो माहेयः सुब्रह्मण्योऽर्बुदो ग्रावस्तुत्साण्ड उन्नेता पशुक्रो ध्रुवगोपः कौतुस्तावध्वर्यू अरिमेजयश्च जनमेजयश्चैते वै सर्पाणाँराजानश्च राजपुत्राश्च खाण्डवे प्रस्थे सत्त्रमासत पुरुषरूपेण विषकामास्

जर्वरो गृहपतिर्धृतराष्ट्र ऐरावतो ब्रह्मा दत्तस्तापसो होता पृथुश्रवा दूरेश्रवा उद्गाता ग्लावश्चाजगावश्च प्रस्तोतृप्रतिहर्तारौ शितिपृष्ठो मैत्रावरुणस्तक्षको वैशालेयो ब्राह्मणाच्छँ स्युपरीतिस्तर्क्ष्यः सदस्यः शिखातिशिखौ नेष्टापोतारावरुणोऽह्योऽच्छावाकश्चक्रपिशङ्गावाग्नीध्रावजिरो माहेयः सुब्रह्मण्योऽर्बुदो ग्रावस्तुत्साण्ड उन्नेता पशुक्रो ध्रुवगोपः कौतुस्तावध्वर्यू अरिमेजयश्च जनमेजयश्चैते वै सर्पाणाँराजानश्च राजपुत्राश्च खाण्डवे प्रस्थे सत्त्रमासत पुरुषरूपेण विषकामास्

(In the Sarpasattra the following kings or princes participated): Jarvara (officiated as) the Gṛhapati; Dhṛtarāṣṭra Airāvata the Brahman; Datta Tāpasa the Hotr̥; Pṛthuśravā Dūreśravas the Udgātṛ; Glāva the Prastotr̥ and Ajagāva the Pratiharty; Śitipr̥ṣṭha the Maitrāvaruṇa, Takṣaka Vaiśāleya the Brāhmaṇācchamsin; Uparīti Tārkṣya the Sadasya; Śikha the Neṣṭr̥, Atišikha the Potr̥; Aruṇa Ahya the Acchāvāka; Cakrapiśaṅga the Āgnīdhra; Ajira Māheya the Subrahmaṇya; Arbuda the Grāvastut; Sāṇḍa the Unnetṛ; Paśukra the Dhruvagopa; Arimejaya and Janamejaya—the two sons of Kutusta the Adhvaryu and the Pratipasthātṛ.⁴³ These kings and princes of the Sarpas desiring poison and adopting human forms entered the sacrificial session in the Khandava Prastha.

तेषां दशस्तोमान्यन्यान्यहान्यासन्द्वादशस्तोमान्यन्यान्याक्षीयन्ति च

तेषां दशस्तोमान्यन्यान्यहान्यासन्द्वादशस्तोमान्यन्यान्याक्षीयन्ति च

In their Sattra many days were characterised by stotras involving Daśa stoma; others were characterised by Stotras involving Dvādaśa stomas; and some others were ākṣīyant days.⁴⁴

स यद्दशदशेति तस्मात्सर्पा दँशुका दँशवीर्यास्

स यद्दशदशेति तस्मात्सर्पा दँशुका दँशवीर्यास्

Because many days are characterised by Daśa stoma (daśa), the serpents have the biting habit and have the power of biting.

तदेतल्लौक्यं पौत्रीयं पशव्यँसत्त्रं

तदेतल्लौक्यं पौत्रीयं पशव्यँसत्त्रं

This Sattra is capable of leading to the other world, giving sons and cattle.

य एतदुपयन्ति नैतान्सर्पा हिँसन्ति १८

य एतदुपयन्ति नैतान्सर्पा हिँसन्ति १८

Serpents do not bite them who enter into this (Sattra).

तपो गृहपतिरिरा पत्नी ब्रह्मैव ब्रह्मा सत्यँहोतामृतमुद्गाता भूतं भविष्यच्च प्रस्तोतृप्रतिहर्तारावृतं मैत्रावरुण ऋतवः सदस्या आर्तवा उपगातारस्तेजो ब्राह्मणाच्छँसी यशोऽच्छावाकस्त्विषिश्चापचितिश्च नेष्टापोतारावग्निरेवाग्नीध्रो वाक्सुब्रह्मण्यो भगो ग्रावस्तुदूर्गुन्नेता बलं ध्रुवगोपो मनोऽध्वर्युश्चक्षुः प्रतिप्रस्थाता सेदिश्चाशनया चेध्मवाहौ दिष्टिर्विशास्ता मृत्युः शमितैते वै विश्वसृजः प्रथमाः सत्त्रमासां चिक्रिरे

तपो गृहपतिरिरा पत्नी ब्रह्मैव ब्रह्मा सत्यँहोतामृतमुद्गाता भूतं भविष्यच्च प्रस्तोतृप्रतिहर्तारावृतं मैत्रावरुण ऋतवः सदस्या आर्तवा उपगातारस्तेजो ब्राह्मणाच्छँसी यशोऽच्छावाकस्त्विषिश्चापचितिश्च नेष्टापोतारावग्निरेवाग्नीध्रो वाक्सुब्रह्मण्यो भगो ग्रावस्तुदूर्गुन्नेता बलं ध्रुवगोपो मनोऽध्वर्युश्चक्षुः प्रतिप्रस्थाता सेदिश्चाशनया चेध्मवाहौ दिष्टिर्विशास्ता मृत्युः शमितैते वै विश्वसृजः प्रथमाः सत्त्रमासां चिक्रिरे

(In the Sattra of the Viśvasrjs) Tapas was the Gṛhapati; Ira the wife; Brahman the Brahman, Satya the Hotr̥; Amṛta the Udgātṛ; Bhūta the Prastotṛ; Bhaviṣyat the Pratihartṛ; Rta the Maitrāvaruṇa; seasons the Sadasyas; those pertaining to the seasons the Upagātṛs; Tejas the Brāhmaṇācchamsin; Yasas the Acchāvāka, Tviṣi the Neṣṭr̥; Apaciti the Potṛ; Agni the Āgnīdhra; speech the Subrahmaṇya; Bhaga the Grāvastut; strength the Unnetṛ; might the Dhruvagopa; mind the Adhvaryu; eye the Pratiprasthātṛ; invalidation and hunger the two carriers of faggot; direction the instructor, and death the immolator. These Viśvasr̥js first sat for the sacrificial session.

तेषाँशतँसमा दीक्षा आसञ्छतमुपसदः सहस्रं प्रसुतास्

तेषाँशतँसमा दीक्षा आसञ्छतमुपसदः सहस्रं प्रसुतास्

Their Dīkṣā-period was a hundred years, the Upasad-period a hundred years and the pressing period a thousand years.

तदेषाभिवदति विश्वसृजः प्रथमाः सत्त्रमासत सहस्रसमं प्रसुतेन यन्तः । ततो मिषदमिषत्सम्बभूव ततो ह जज्ञे भुवनस्य गोपा इत्यग्निष्टोमैर्वाव ते तदीयुस्

तदेषाभिवदति विश्वसृजः प्रथमाः सत्त्रमासत सहस्रसमं प्रसुतेन यन्तः । ततो मिषदमिषत्सम्बभूव ततो ह जज्ञे भुवनस्य गोपा इत्यग्निष्टोमैर्वाव ते तदीयुस्

The verse goes; “The creators of the world born first sat for the sacrificial session for a thousand years continuing the pressing. Therefrom was erected the winking and nonwinking; from that was created the guardian of the creation.”⁴⁵ They went on performing the Agniṣṭoma.

तदेतदृद्धमयनं प्रजननं यदग्निष्टोमाः १९

तदेतदृद्धमयनं प्रजननं यदग्निष्टोमाः १९

The performance of Agniṣṭomas is a session leading to prosperity and procreation.

कुण्डपायिनामयनेनैष्यन्तो दीक्षन्ते

कुण्डपायिनामयनेनैष्यन्तो दीक्षन्ते

Those going to sit for the Kundapāyinām Ayana (session) get initiated.

पञ्च सर्वतो धुरास्

पञ्च सर्वतो धुरास्

There are five loads (?) on all sides.

तेषामियमेव प्रज्ञाता संवत्सरदीक्षा

तेषामियमेव प्रज्ञाता संवत्सरदीक्षा

They adopt the initiation for a year as is well-known.

समानं कर्मारम्भणीयादारम्भणीयेनेष्ट्वैन्द्रं पयो दोहयति सन्नाय्यस्य वावृता तूष्णीं वाथ वसतीवरीः परिहृत्याविशिष्य पयाँस्युपवसन्त्यथ श्वो भूत आमावास्येन हविषा यजन्ते

समानं कर्मारम्भणीयादारम्भणीयेनेष्ट्वैन्द्रं पयो दोहयति सन्नाय्यस्य वावृता तूष्णीं वाथ वसतीवरीः परिहृत्याविशिष्य पयाँस्युपवसन्त्यथ श्वो भूत आमावास्येन हविषा यजन्ते

The procedure upto the Ārambhaṇīyā Iṣṭi is similar. Having performed the Ārambhaṇīya Iṣṭi, he causes to be milked the milk for the oblation to Indra with the procedure prescribed for the Saṁnāyya or silently. The Vasatīvarī waters are carried around; no instructions are given concerning the milks and they wait. The next day the New-moon sacrifice is performed.

तेन यन्त्यष्टाविँशतिरहानि

तेन यन्त्यष्टाविँशतिरहानि

They perform this Iṣṭi for twenteyight days.

प्रायणीयारम्भणीयौ

प्रायणीयारम्भणीयौ

(There are two days-) one of Prāyaṇīyā Iṣṭi and another of the Arambhaṇīyā Iṣṭi (already performed).

स मासः

स मासः

This makes a month.

पौर्णमासहविर्भिर्यन्ति मासम्वैश्वदेवहविर्भिर्यन्ति मासम्वरुणप्रघासहविर्भिर्यन्ति मासं साकमेधहविर्भिर्यन्ति मासं शुनासीरीयहविर्भिर्यन्ति षड्विँ शतिरहान्यभिजित्त्रयः परसामानः

पौर्णमासहविर्भिर्यन्ति मासम्वैश्वदेवहविर्भिर्यन्ति मासम्वरुणप्रघासहविर्भिर्यन्ति मासं साकमेधहविर्भिर्यन्ति मासं शुनासीरीयहविर्भिर्यन्ति षड्विँ शतिरहान्यभिजित्त्रयः परसामानः

They perform the Full-moon sacrifice for a month. They perform the Vaiśvadevaparvan (of the Cāturmāsyas) for a month. They perform the Varuṇapraghāsaparvan for a month. They perform the Sākamedhaparvan for a month. They perform the Śunāsīrīyaparvan for twentysix days. Then there is the Abhijit (Soma-sacrifices) and three Paraḥ-sāman (Soma- sacrifices).

स मासो वैषुवतं त्रयोऽर्वाक्सामानोऽथ विश्वजित्

स मासो वैषुवतं त्रयोऽर्वाक्सामानोऽथ विश्वजित्

This forms a month. Then the central day. Three Arvāksāman days, then Viśvajit;

त्रयस्त्रिँशेन यन्ति मासं त्रिणवेन यन्ति मासम्

त्रयस्त्रिँशेन यन्ति मासं त्रिणवेन यन्ति मासम्

by performing (twentysix Agniṣṭomas characterised by) Trayastriṁśa stoma they complete a month. They complete a month with (Agniṣṭomas characterised by) Triņava stoma.

एकविँशेन यन्ति मासं सप्तदशेन यन्ति मासम्पञ्चदशेन यन्ति मासं त्रिवृता यन्ति द्वादशाहानि

एकविँशेन यन्ति मासं सप्तदशेन यन्ति मासम्पञ्चदशेन यन्ति मासं त्रिवृता यन्ति द्वादशाहानि

They complete a month with (Agniṣṭomas characterised by) Ekaviṁśa stoma. They complete a month with (Agniṣṭomas characterised by) Saptadaša stoma. They complete a month with (Agniṣṭomas characterised by) Pañcadaśa stoma. They complete twelve days with (Agniṣṭomas characterised by) Trivṛt stoma;

गोआयुषी

गोआयुषी

then Gauḥ and Āyus sacrifices;

तानि चतुर्दश

तानि चतुर्दश

That makes fourteen.

चत्वार्यूर्ध्वं वैषुवतात्

चत्वार्यूर्ध्वं वैषुवतात्

Four days, namely, those posterior to the central day (i.e. three Arvāksāman days and Viśvajit),

तान्यष्टादश

तान्यष्टादश

that makes eighteen.

दशरात्रो महाव्रतं चातिरात्रश्च

दशरात्रो महाव्रतं चातिरात्रश्च

Then Daśarātra, Mahāvrata and Atirātra.

स मासः २०

स मासः २०

This makes a month.

अथैषां कुण्डानि

अथैषां कुण्डानि

Now the bowls.

ते यत्सर्व एव त्रिवेदसो भवन्ति तदेषां कुण्डम्

ते यत्सर्व एव त्रिवेदसो भवन्ति तदेषां कुण्डम्

Since all of them have studied three Vedas, they possess a bowl.

अथ यदन्योऽन्यमनुपरिसर्पं याजयन्ति तदेषां कुण्डम्

अथ यदन्योऽन्यमनुपरिसर्पं याजयन्ति तदेषां कुण्डम्

Since they cause each other to sacrifice moving along towards, they possess a bowl.

अथ यदत्सरुकैश्चमसैर्भक्षयन्ति तदेषां कुण्डं तेषां य एव ब्रह्मा स एव ब्राह्मणाच्छँसी स पोताथ यो होता स एव मैत्रावरुणः सोऽच्छावाकोऽथ य उद्गाता स एव प्रस्तोता स प्रतिहर्ताथ योऽध्वर्युः स एव प्रतिप्रस्थाता स नेष्टाथ य आग्नीध्रः स एव ग्रावस्तुत्स सुब्रह्मण्यः स उन्नेताथोपनिषदोऽग्निश्चतुर्होता वायुः पञ्चहोता चन्द्र माः षड्ढोता प्रजापतिः सप्तहोतासावादित्यो नवहोतैता वै देवता एतेनायनेनायंस्ततो वै ता आर्ध्नुवन्

अथ यदत्सरुकैश्चमसैर्भक्षयन्ति तदेषां कुण्डं तेषां य एव ब्रह्मा स एव ब्राह्मणाच्छँसी स पोताथ यो होता स एव मैत्रावरुणः सोऽच्छावाकोऽथ य उद्गाता स एव प्रस्तोता स प्रतिहर्ताथ योऽध्वर्युः स एव प्रतिप्रस्थाता स नेष्टाथ य आग्नीध्रः स एव ग्रावस्तुत्स सुब्रह्मण्यः स उन्नेताथोपनिषदोऽग्निश्चतुर्होता वायुः पञ्चहोता चन्द्र माः षड्ढोता प्रजापतिः सप्तहोतासावादित्यो नवहोतैता वै देवता एतेनायनेनायंस्ततो वै ता आर्ध्नुवन्

Since they consume Soma with goblets without handles, they possess a bowl. Among them one who is the Brahman is also the Brahmaṇācchaṁsin; he is also the Potr̥. One who is the Hotr̥ is also the Maitrāvaruṇa; he is also the Acchāvāka. One who is the Udgātṛ is also the Prastotṛ; he is also the Pratihartṛ. One who is the Adhvaryu is also the Pratiprasthātṛ; he is also the Neṣṭr̥. One who is the Āgnīdhra is also the Grāvastut; he is also the Subrahmaṇya; he is also the Unnetṛ. Now the Upaniṣads: Agni is represented by the Caturhotṛ formula, Vāyu by the Pancahotṛ, Candramas by the Ṣaḍḍhotṛ. Prajāpati by Saptahotṛ, the Āditya by Navahotṛ. These deities descended by reason of this sacrificial session.

सुवर्गं लोकमायन्

सुवर्गं लोकमायन्

Thereby they prospered; ascended the heaven.

य एवं विद्वाँस एतेनायनेन यन्त्यृध्नुवन्त्येव सुवर्गं लोकं यन्ति २१

य एवं विद्वाँस एतेनायनेन यन्त्यृध्नुवन्त्येव सुवर्गं लोकं यन्ति २१

Those who know this prosper through this session and reach the heaven.

उत्सर्गिणामयनेनैष्यन्तो दीक्षन्ते

उत्सर्गिणामयनेनैष्यन्तो दीक्षन्ते

Those going to enter upon the Utsargiņam Ayana get initiated.

तेषामियमेव प्रज्ञाता संवत्सरदीक्षा

तेषामियमेव प्रज्ञाता संवत्सरदीक्षा

Their initiation is known, namely, that for a year.

समानं कर्मा पृष्ठ्यात्षडहात्

समानं कर्मा पृष्ठ्यात्षडहात्

The procedure upto the Pr̥ṣṭhya Ṣaḍaha is similar.

पृष्ठ्येन षडहेनेष्ट्वैन्द्रं पयो दोहयति सान्नाय्यस्य वावृता तूष्णीं वाथ वसतीवरीः परिहृत्याविशिष्य पयाँस्युपवसन्त्यथ प्रातरहरुत्सृज्य ज्योतिष आयतने प्राजापत्यं पशुमालभन्ते

पृष्ठ्येन षडहेनेष्ट्वैन्द्रं पयो दोहयति सान्नाय्यस्य वावृता तूष्णीं वाथ वसतीवरीः परिहृत्याविशिष्य पयाँस्युपवसन्त्यथ प्रातरहरुत्सृज्य ज्योतिष आयतने प्राजापत्यं पशुमालभन्ते

After having performed the Pr̥ṣṭhya Ṣaḍaha, one causes milk to be milked for Indra by the procedure of the Sāṁnāyya or silently. The Vasatīvarī waters are carried around; no instructions are issued regarding the milks, and they stay on. Next morning they leave one day, and offer an animal to Prajāpati in the case of the Jyotis.

तस्य पशुपुरोडाशमनुवर्ततेऽग्नये वसुमते पुरोडाशोऽष्टाकपालो माध्यन्दिन इन्द्रा य मरुत्वते पुरोडाशमेकादशकपालं निर्वपन्त्यैन्द्र ँ! सान्नाय्यं सा द्विहविरिष्टिः सन्तिष्ठतेऽत्रैतदैन्द्र ँसान्नाय्यँ समुपहूय भक्षयन्त्यथापराह्णे वैश्वदेवं द्वादशकपालं निर्वपन्ति वैश्वदेवं चरुं ताभ्यां चरन्ति देवताप्रभृतीभ्यामिडान्ताभ्याम्

तस्य पशुपुरोडाशमनुवर्ततेऽग्नये वसुमते पुरोडाशोऽष्टाकपालो माध्यन्दिन इन्द्रा य मरुत्वते पुरोडाशमेकादशकपालं निर्वपन्त्यैन्द्र ँ! सान्नाय्यं सा द्विहविरिष्टिः सन्तिष्ठतेऽत्रैतदैन्द्र ँसान्नाय्यँ समुपहूय भक्षयन्त्यथापराह्णे वैश्वदेवं द्वादशकपालं निर्वपन्ति वैश्वदेवं चरुं ताभ्यां चरन्ति देवताप्रभृतीभ्यामिडान्ताभ्याम्

The paśupuroḍāśa pertaining to him is followed by the offering of a cake on eight potsherds to Vasumant Agni. At the midday pressing they offer a cake on eleven potsherds to Marutvant Indra and Sāṁnāyya to Indra. This Iṣṭi comprising two oblations comes to a close. At this stage they consume (the remnants of) the Sāmnayya for Indra after having acquiesced each other. In the afternoon a cake on twelve potsherds is offered to the Viśve Devas and also cooked rice to Viśve Devas. The offerings begin with the principal offerings and end with invocations of Iḍā.

अथ पशुना चरति मनोताप्रभृतिनेडान्तेनाथानूयाजैश्चरित्वा प्रदक्षिणमावृत्य प्रत्यङ्ङाद्रुत्य पत्नीः संयाज्य प्राङेत्य ध्रुवामाप्याय्य वसतीवरीः परिहृत्य पयाँसि विशिष्योपवसन्त्यथ श्वो भूते गवा प्रतिपद्यन्ते

अथ पशुना चरति मनोताप्रभृतिनेडान्तेनाथानूयाजैश्चरित्वा प्रदक्षिणमावृत्य प्रत्यङ्ङाद्रुत्य पत्नीः संयाज्य प्राङेत्य ध्रुवामाप्याय्य वसतीवरीः परिहृत्य पयाँसि विशिष्योपवसन्त्यथ श्वो भूते गवा प्रतिपद्यन्ते

The animal-offering begins with the recitation of the Manota hymn. After having offered the Anuyājas, having turned by the right, having passed to the west, having offerd the Patnisaṁyājas, having passed eastwards, having swollen the Dhruva-ladle, having carried around Vasatīvarī waters and having given instructions about the milks, they stay on. Next day they proceed with the Gavām Ayana.

त एवमेवैतेन यन्तो मासिमास्युत्सृजन्तः पञ्च ज्योतीँष्युत्सृजन्त्यथामुत आवृत्ताँश्चतुरश्च त्रयस्त्रिँशस्तोमानुत्सृजन्त्येकं च ज्योतिरथ श्वो भूत आयुषैव प्रतिपद्यन्ते २२

त एवमेवैतेन यन्तो मासिमास्युत्सृजन्तः पञ्च ज्योतीँष्युत्सृजन्त्यथामुत आवृत्ताँश्चतुरश्च त्रयस्त्रिँशस्तोमानुत्सृजन्त्येकं च ज्योतिरथ श्वो भूत आयुषैव प्रतिपद्यन्ते २२

Proceeding in this way and omitting a day every month, they leave away five Jyotis days. Proceeding in the reverse order they omit four Jyotis-days with stotras involving Trayastriṁśa-stoma and one Jyotis-day. Next-day they perform the Āyus sacrifice.

तपश्चितामयनेनैष्यन्तो दीक्षन्ते

तपश्चितामयनेनैष्यन्तो दीक्षन्ते

Those proposing to proceed with the Tapaścitām Ayana get initiated.

तेषामियमेव प्रज्ञाताग्निदीक्षा

तेषामियमेव प्रज्ञाताग्निदीक्षा

They undergo the Agnidīkṣā which is already explained.[^1-1103]

[^1-1103] cf. BaudhŚS X.12; XXVI.26

समानं कर्मा सन्निवापात्

समानं कर्मा सन्निवापात्

The procedure upto the pouring down of the fire from the cauldron is similar.⁴⁷

प्रसिद्धः सन्निवापोऽथ प्रायणीयेन चरति

प्रसिद्धः सन्निवापोऽथ प्रायणीयेन चरति

The pouring together is as prescribed. Then he performs the Prāyaṇīyeṣṭi.

प्रायणीयेन चरित्वा पदेन चरति

प्रायणीयेन चरित्वा पदेन चरति

After having performed the Prāyaṇīyeṣṭi, he goes through the rite of (collecting the earth of) the foor-step (of the Soma-selling cow).

पदेन चरित्वा राजानं क्रीत्वोह्यातिथ्यं निर्वपत्यातिथ्येन प्रचर्याथैतां पञ्चहविषमिष्टिं निर्वपत्याग्नेयमष्टाकपालमैन्द्र मेकादशकपालं वैश्वदेवं द्वादशकपालं बार्हस्पत्यं चरुं वैष्णवं त्रिकपालमिति

पदेन चरित्वा राजानं क्रीत्वोह्यातिथ्यं निर्वपत्यातिथ्येन प्रचर्याथैतां पञ्चहविषमिष्टिं निर्वपत्याग्नेयमष्टाकपालमैन्द्र मेकादशकपालं वैश्वदेवं द्वादशकपालं बार्हस्पत्यं चरुं वैष्णवं त्रिकपालमिति

After having gone through the rite of the foot-step, having purchased Soma and having fetched it, he pours out the oblation for the Ātithyeṣṭi. Having performed the Ātithyeṣṭi, he performs the Iṣṭi of five oblations: a cake on eight potsherds to Agni, a cake on eleven potsherds to Indra, a cake on twelve potsherds to Viśve Devas, cooked rice to Br̥haspati and a cake on three potsherda to Viṣṇu.

तया सकृदेवेष्ट्वा नाद्रि येरन्नित्येक आहुरेतयैवाहरहः संवत्सरं यजेरन्नित्येके

तया सकृदेवेष्ट्वा नाद्रि येरन्नित्येक आहुरेतयैवाहरहः संवत्सरं यजेरन्नित्येके

One should perform it once only; then he should not attend to it. This is the view of some teachers. One should perform this Iṣṭi each day for a year. This is another view.

प्रथमेऽहन्सर्वैरन्वहमेकैकया षष्ठेऽहन्सर्वैरन्वहमेकैकया

प्रथमेऽहन्सर्वैरन्वहमेकैकया षष्ठेऽहन्सर्वैरन्वहमेकैकया

On the first day one should offer all the oblations; then one oblation each day. On the sixth day all oblations and one oblation on each suceeding day.

प्रथमे द्वादशाहेऽग्निं चिन्वीतेत्येक आहुस्

प्रथमे द्वादशाहेऽग्निं चिन्वीतेत्येक आहुस्

In the first Dvādaśāha sacrifice one should pile up the fire-altar. This is the view of some teachers.

तदु वा आहू रुद्रो वा एष यदग्निः

तदु वा आहू रुद्रो वा एष यदग्निः

They say what is Agni is indeed Rudra.

स एतर्हि जातो यर्हि सर्वश्चितः

स एतर्हि जातो यर्हि सर्वश्चितः

He is then born when he is piled up.

स यथा वत्सो जात स्तनं प्रेप्सत्येवं वा एष एतर्हि भागधेयं प्रेप्सति

स यथा वत्सो जात स्तनं प्रेप्सत्येवं वा एष एतर्हि भागधेयं प्रेप्सति

Just as a calf, when born, aspires for the mother’s udder, similarly he then aspires for his share.

संवत्सर एवेवास्यातो भागधेयं नैतस्याशां चनेयादित्युत्तमे द्वादशाहेऽग्निं चिन्वीतेत्येतदपरम् २३

संवत्सर एवेवास्यातो भागधेयं नैतस्याशां चनेयादित्युत्तमे द्वादशाहेऽग्निं चिन्वीतेत्येतदपरम् २३

A year is his share. One should not entertain that wish. One should pile up the fire-altar in the last Dvādaśāha. this is another view.

अथातोऽहरहश्चयनस्यैव मीमाँसा

अथातोऽहरहश्चयनस्यैव मीमाँसा

Now the discussion of the Aharhaścayana.

सद्यश्चितिं निस्तिष्ठन्त्यथ लोकम्पृणा इष्टका उपदधन्मासमेति

सद्यश्चितिं निस्तिष्ठन्त्यथ लोकम्पृणा इष्टका उपदधन्मासमेति

The Citi is piled up in a single day. Then for one month he goes on piling up Lokampṛņā bricks.

मासि तयादेवतं कुरुते

मासि तयादेवतं कुरुते

At the end of that month one employs the Tayadevata formula (for each brick).

द्वितीये मासे पुरीषचितिः

द्वितीये मासे पुरीषचितिः

In the second month he piles up the earth.

सद्यश्चितिं निस्तिष्ठन्त्यथ मुष्ठिनोऽनुप्रकारं मासमेति

सद्यश्चितिं निस्तिष्ठन्त्यथ मुष्ठिनोऽनुप्रकारं मासमेति

The Citi is piled up in a single day. He passes a month in the manner of Muṣṭhin.

मासि तयादेवतं कुरुते

मासि तयादेवतं कुरुते

At the end of the month he employs the Tayādevata formula.

तृतीये मासे वण्डचितिश्चतुर्थे मासे पुरीडचितिः

तृतीये मासे वण्डचितिश्चतुर्थे मासे पुरीडचितिः

In the third month the Vaṇḍaciti.⁴⁹ In the fourth month the Citi of earth.

पञ्चमे मासे मध्यमा चितिः

पञ्चमे मासे मध्यमा चितिः

In the fifth month the middle Citi.

षष्ठे मासे पुरीषचितिः

षष्ठे मासे पुरीषचितिः

In the sixth month the Citi of earth.

सप्तमे मासे वण्डचितिरष्टमे मासे पुरीषचितिर्नवमे मासे सप्त स्कन्ध्या उपदधात्या नक्षत्रेष्टकाभ्यो दशमे मासे पुरीषचितिरेकादशे मासे संयच्च प्रचेताश्चेत्येता उपदधात्या विकर्णेर्द्वादशस्य मासस्याष्टाविँशतिरहानि पुरीषम्

सप्तमे मासे वण्डचितिरष्टमे मासे पुरीषचितिर्नवमे मासे सप्त स्कन्ध्या उपदधात्या नक्षत्रेष्टकाभ्यो दशमे मासे पुरीषचितिरेकादशे मासे संयच्च प्रचेताश्चेत्येता उपदधात्या विकर्णेर्द्वादशस्य मासस्याष्टाविँशतिरहानि पुरीषम्

In the seventh month the Vandaciti. In the eighth month the Citi of earth. In the ninth month he piles up seven Skandhyā bricks, upto the Nakṣatreṣṭaka.⁵⁰ In the tenth month Citi of earth. In the eleventh month he piles up the bricks respectively with the formulas samyac ca pracetāś ca ….. etc., upto the Vikarṇi.⁵⁰ On twentyeight days of the twelfth month the earth.

एकान्नत्रिँशे शतरुद्री यं श्वो भूते वसोर्धारा २४

एकान्नत्रिँशे शतरुद्री यं श्वो भूते वसोर्धारा २४

On the twentyninth day (the offering with) Śatarudrīya.⁵¹ Next day the Vasordhārā.⁵²

अथोपरिष्टान्मासमित्याचक्षते

अथोपरिष्टान्मासमित्याचक्षते

(The ritual now laid down) is called as Upariṣṭān māsa.

मासस्य प्रथमेऽहन्सद्यश्चितिं निस्तिष्ठन्ति सतयादेवतँससूददोहसम्मासं प्रवर्ग्योपसद्भ्यां यन्ति

मासस्य प्रथमेऽहन्सद्यश्चितिं निस्तिष्ठन्ति सतयादेवतँससूददोहसम्मासं प्रवर्ग्योपसद्भ्यां यन्ति

On the first day of the month they carry out a Citi of one day characterised by the Tayādevata and Sūdadohasa formulas. The Pravargva and the Upasad rites are performed for the month.

द्वितीयस्य मासस्य प्रथमेऽहन्पुरीषचितिः

द्वितीयस्य मासस्य प्रथमेऽहन्पुरीषचितिः

The Citi of earth takes place on the first day of the second month.

सद्यश्चितिं निस्तिष्ठन्ति सतयादेवतँससूददोहसं द्वितीयं मासं प्रवर्ग्योपसद्भ्यां यन्ति

सद्यश्चितिं निस्तिष्ठन्ति सतयादेवतँससूददोहसं द्वितीयं मासं प्रवर्ग्योपसद्भ्यां यन्ति

On the same day is carried out the Citi characterised by Tayādevata and Sūdadohasa formulas. The Pravargya and Upasad rites are performed for the second month.

तृतीयस्य मासस्य प्रथमेऽहन्वण्डचितिश्चतुर्थस्य मासस्य प्रथमेऽहन्पुरीषचितिः

तृतीयस्य मासस्य प्रथमेऽहन्वण्डचितिश्चतुर्थस्य मासस्य प्रथमेऽहन्पुरीषचितिः

The Vaṇḍaciti is performed on the first day of the third month. The Citi of earth is piled up on the first day of the fourth month.

पञ्चमस्य मासस्य प्रथमेऽहन्मध्यमा चितिः

पञ्चमस्य मासस्य प्रथमेऽहन्मध्यमा चितिः

The middle Citi is piled up on the first day of the fifth month.

षष्ठस्य मासस्य प्रथमेऽहन्पुरीषचितिः

षष्ठस्य मासस्य प्रथमेऽहन्पुरीषचितिः

The Citi of earth is piled up on the first day of the sixth month.

सप्तमस्य मासस्य प्रथमेऽहन्वण्डचितिरष्टमस्य मासस्य प्रथमेऽहन्पुरीषचितिर्नवमस्य मासस्य प्रथमेऽहन्सप्त स्कन्ध्या उपदधात्या नक्षत्रेष्टकाभ्यो दशमस्य मासस्य प्रथमेऽहन्पुरीषचितिरेकादशस्य मासस्य प्रथमेऽहन्संयच्च प्रचेताश्चेत्येता उपदधात्या विकर्णेर्द्वादशस्य मासस्य प्रथमेऽहन्पुरीषचितिरेकान्नत्रिँशे शतरुद्री यं श्वो भूते वसोर्धारा २५

सप्तमस्य मासस्य प्रथमेऽहन्वण्डचितिरष्टमस्य मासस्य प्रथमेऽहन्पुरीषचितिर्नवमस्य मासस्य प्रथमेऽहन्सप्त स्कन्ध्या उपदधात्या नक्षत्रेष्टकाभ्यो दशमस्य मासस्य प्रथमेऽहन्पुरीषचितिरेकादशस्य मासस्य प्रथमेऽहन्संयच्च प्रचेताश्चेत्येता उपदधात्या विकर्णेर्द्वादशस्य मासस्य प्रथमेऽहन्पुरीषचितिरेकान्नत्रिँशे शतरुद्री यं श्वो भूते वसोर्धारा २५

The Vaṇḍaciti is piled up on the first day of the seventh month. The Citi of earth is piled up on the first day of the eighth month. On the first day of the ninth month the Adhvaryu piles up seven Skandhya bricks upto the Nakṣatra-bricks. The Citi of earth is piled up on the first day of the tenth month. On the first day of the eleventh month he piles up the bricks beginning with the formula saṁyac ca pracetāś ca…⁵⁰ until the Vikarni. The Citi of earth is piled up on the firsst day of the twelfth month. The Śatarudrīya⁵¹ rite is performed on the twentyninth day. Next day the Vasordhārā.⁵²

अथ पुरस्तान्मासमित्याचक्षते

अथ पुरस्तान्मासमित्याचक्षते

(The ritual now laid down) is called as the Purastān māsa.

मासं प्रवर्ग्योपसद्भ्यां यन्ति

मासं प्रवर्ग्योपसद्भ्यां यन्ति

The Pravargya and the Upasad rites are performed for one month.

मासस्योत्तमेऽहन्सद्यश्चितिं निस्तिष्ठन्ति सतयादेवतँससूददोहसं द्वितीयं मासं प्रवर्ग्योपसद्भ्यां यन्ति

मासस्योत्तमेऽहन्सद्यश्चितिं निस्तिष्ठन्ति सतयादेवतँससूददोहसं द्वितीयं मासं प्रवर्ग्योपसद्भ्यां यन्ति

On the last day of the month the Citi of one day characterised by Tayādevata and Sūdadohasa formulas is performed. The Pravargya and the Upasad rites are performed for the second month.

द्वितीयस्य मासस्योत्तमेऽहन्पुरीषचितिः

द्वितीयस्य मासस्योत्तमेऽहन्पुरीषचितिः

The Citi of earth is piled up on the last day of the second month.

सद्यश्चितिं निस्तिष्ठन्ति सतयादेवतँससूदओहसं तृतीयस्य मासस्योत्तमेऽहन्वण्डचितिश्चतुर्थस्य मासस्योत्तमेऽहन्पुरीषचितिः

सद्यश्चितिं निस्तिष्ठन्ति सतयादेवतँससूदओहसं तृतीयस्य मासस्योत्तमेऽहन्वण्डचितिश्चतुर्थस्य मासस्योत्तमेऽहन्पुरीषचितिः

The Citi of one day characterised by Tayadevata ans Sūdadohasa formula is performed. The Vanḍaciti is piled up on the last day of the third month. The Citi of earth is piled up on the last day of the fourth month.

पञ्चमस्य मासस्योत्तमेऽहन्मध्यमा चितिः

पञ्चमस्य मासस्योत्तमेऽहन्मध्यमा चितिः

The middle Citi is piled up on the last day of the fifth month.

षष्ठस्य मासस्योत्तमेऽहन्पुरीषचितिः

षष्ठस्य मासस्योत्तमेऽहन्पुरीषचितिः

The Citi of earth is piled up on the last day of the sixth month.

सप्तमस्य मासस्योत्तमेऽहन्वण्डचितिरष्टमस्य मासस्योत्तमेऽहन्पुरीषचितिर्नवमस्य मासस्योत्तमेऽहन्सप्त स्कन्ध्या उपदधात्या नक्षत्रेष्टकाभो दशमस्य मासस्योत्तमेऽहन्पुरीषचितिरेकादशस्य मासस्योत्तमेऽहन्संयच्च प्रचेताश्चेत्येता उपदधात्या विकर्णेर्द्वादशस्य मासस्याष्टाविँशेऽहन्पुरीषम्

सप्तमस्य मासस्योत्तमेऽहन्वण्डचितिरष्टमस्य मासस्योत्तमेऽहन्पुरीषचितिर्नवमस्य मासस्योत्तमेऽहन्सप्त स्कन्ध्या उपदधात्या नक्षत्रेष्टकाभो दशमस्य मासस्योत्तमेऽहन्पुरीषचितिरेकादशस्य मासस्योत्तमेऽहन्संयच्च प्रचेताश्चेत्येता उपदधात्या विकर्णेर्द्वादशस्य मासस्याष्टाविँशेऽहन्पुरीषम्

The Vandaciti is piled up on the last day of the seventh month. The Citi of earth is piled up on the last day of the eighth month. On the last day of the ninth month the Adhvaryu piles up seven Skandhyā bricks upto the Nakṣatra-bricks. The Citi of earth is piled up on the last day of the tenth month. On the last day of the eleventh month the Adhvaryu piles up the bricks respectively with the formulas beginning with samyac ca pracetas ca….⁵⁰ up to the Vikarṇi brick. The Citi of earth is piled up on the twentieth day of the twelfth month.

एकान्नत्रिँशे शतरुद्री यं श्वो भूते वसोर्धारा २६

एकान्नत्रिँशे शतरुद्री यं श्वो भूते वसोर्धारा २६

The Śatarudrīya⁵¹ on the twentyninth. day. Next day the Vasordhārā.⁵²

अथात उत्थानानामेव मीमाँ साहिजितेष्ट्वोत्तिष्ठेयुरित्येतद्ब्राह्मणसम्पन्नम्

अथात उत्थानानामेव मीमाँ साहिजितेष्ट्वोत्तिष्ठेयुरित्येतद्ब्राह्मणसम्पन्नम्

Now the discussion of the closings of the sacrificial sessions. The Brāhmaṇa view is that the session should be closed with the Abhijit sacrifice.

अपि वाभिजितेष्ट्वाथैताँसवनेष्टिं निर्वपन्त्याग्नेयमष्टाकपालमैन्द्र मेकादशकपालं वैश्वदेवं द्वादशकपालमिति

अपि वाभिजितेष्ट्वाथैताँसवनेष्टिं निर्वपन्त्याग्नेयमष्टाकपालमैन्द्र मेकादशकपालं वैश्वदेवं द्वादशकपालमिति

Alternatively, having performed the Abhijit sacrifice, they perform the Savaneṣṭi-a cake on eight potsherds to Agni, a cake on eleven potsherds to Indra, and a cake on twelve potsherds to the Viśve Devas.

तया समस्तया वा विहृतया वा प्रतिपद्यन्ते

तया समस्तया वा विहृतया वा प्रतिपद्यन्ते

The Iṣṭi is performed separately or combinedly.

वसतीवरीषु मृत्पिण्डमन्ववधायाहरहर्वसतीवरीः परिहरमाणा यन्त्यथ संवत्सरसम्पन्नं ब्रह्मणोऽयनमित्याचक्षते

वसतीवरीषु मृत्पिण्डमन्ववधायाहरहर्वसतीवरीः परिहरमाणा यन्त्यथ संवत्सरसम्पन्नं ब्रह्मणोऽयनमित्याचक्षते

They puta lump of soil into the Vasatīvarī waters and go on carrying around the Vasatīvarī each day. The ritual (as laid down in the sequel and) to be completed in a year is called Brahmaṇóyana.

चतुरो मासो दीक्षाभिर्यन्ति चतुर उपसद्भिश्चतुरो मासः प्रसुतास्

चतुरो मासो दीक्षाभिर्यन्ति चतुर उपसद्भिश्चतुरो मासः प्रसुतास्

Four months they observe as Dīkṣā-days; next four months they go on performing the Upasad rite; next four months they perform Soma-sacrifices.

तदाहुः क एतावत्तपस्तप्त्वान्यसाधारणं कुर्वीतान्तेवासिषु वोपहवमिच्छेत दक्षिणावता वैनं याजयेयुरिति

तदाहुः क एतावत्तपस्तप्त्वान्यसाधारणं कुर्वीतान्तेवासिषु वोपहवमिच्छेत दक्षिणावता वैनं याजयेयुरिति

It with is asked: how can one go through this observance involving so much penance collaboration of others? He should seek consent from neighbouring persons, or they should make him perform a sacrifice involving giving away of Dakṣiņās.

सोऽन्तेवासिषु वैवोपहवमिच्छते दक्षिणावता वैनं याजयन्ति २७

सोऽन्तेवासिषु वैवोपहवमिच्छते दक्षिणावता वैनं याजयन्ति २७

He seeks consent from neighbouring pesons or they make him perform a sacrifice involving giving away of Dakṣiņās.

अथ वै भवति

अथ वै भवति

It is indeed said,

छन्दश्चितं चिन्वीत पशुकाम इति

छन्दश्चितं चिन्वीत पशुकाम इति

“One desiring cattle should pile up the Chandaścit.”⁵³

स छन्दश्चिद्यत्र क्व चाहुतिरागच्छति जुहोत्येव तत्राथ यदन्यदाहुतिभ्यः शरीरवद्यजुरेव तत्र जपति यजुरेव रशनयोर्यजुरश्वगर्दभयोर्यजुरुखायै प्रवृञ्जने

स छन्दश्चिद्यत्र क्व चाहुतिरागच्छति जुहोत्येव तत्राथ यदन्यदाहुतिभ्यः शरीरवद्यजुरेव तत्र जपति यजुरेव रशनयोर्यजुरश्वगर्दभयोर्यजुरुखायै प्रवृञ्जने

It is known as a Chandaścit. Whenever as oblation is involved, one offers. Where there is a concrete object as different from an oblation, he murmurs the formula. He murmurs the formula in regard to the two cords, in regard to a horse and a donkey; in regard to a cauldron while making it warm.

यजते वायव्येन पशुना

यजते वायव्येन पशुना

He offers an animal to Vāyu.

दीक्षते

दीक्षते

He gets initiated.

विमायाग्निं परिखायापस्यायतने यजुरेव तत्र जपति यजुः सर्वासामिष्टकानामुपधाने

विमायाग्निं परिखायापस्यायतने यजुरेव तत्र जपति यजुः सर्वासामिष्टकानामुपधाने

He measures the area of Agni; digs it around; in the place of the piling up of the Apasya bricks he murmurs the formula. He murmurs the formula at the piling up of all bricks.

जुहोति शतरुद्री यं कुरुते वसोर्धारां श्येनचितं चिन्वीत सुवर्गकाम इत्ययमेवैष श्येनचित्

जुहोति शतरुद्री यं कुरुते वसोर्धारां श्येनचितं चिन्वीत सुवर्गकाम इत्ययमेवैष श्येनचित्

He makes the offering at the (recitation of) Śatarudrīya. He offers the Vasordhārā.
“One desiring heaven should pile up the Śyenacit.”⁵³ He is known as the Śyenacit.

कङ्कचितं चिन्वीत यः कामयेत शीर्षण्वानमुष्मिन्लोके स्यामित्येतस्यैव सतोऽरत्निमात्रेण प्राक्शिर इव निरूहति

कङ्कचितं चिन्वीत यः कामयेत शीर्षण्वानमुष्मिन्लोके स्यामित्येतस्यैव सतोऽरत्निमात्रेण प्राक्शिर इव निरूहति

“One who desires, may I be superior in the heaven should pile up the Kaṅkacit.”⁵³ While it (= Śyenacit) still persists, he extends its head one Aratni long towards the east.

स तथा विमितो भवति यथा न बहिर्वेदि यूपः स्यादलजचितं चिन्वीत चतुःसीतं प्रतिष्ठाकाम इत्येतस्यैव सतोऽरत्निमात्रेण पक्षाग्रावणीयाँसौ भवतस्

स तथा विमितो भवति यथा न बहिर्वेदि यूपः स्यादलजचितं चिन्वीत चतुःसीतं प्रतिष्ठाकाम इत्येतस्यैव सतोऽरत्निमात्रेण पक्षाग्रावणीयाँसौ भवतस्

It is arranged in such a way that the sacrificial post would not stand outside the Mahāvedi. One desiring stability should pile up the Alajacit with only four furrows (at the bottom). While it (=Śyenacit) still persists, the tips of the two wings are small by one Aratni.

तावन्मात्रेणापिपक्षौ वरीयाँसौ

तावन्मात्रेणापिपक्षौ वरीयाँसौ

To that extent the regions of the sides are broad.

तौ मनागपनतौ परोऽणीयाँसौ भवत एकैकामृचा सीतां कृषति

तौ मनागपनतौ परोऽणीयाँसौ भवत एकैकामृचा सीतां कृषति

They are a little bent and smaller on the outside. He draws each furrow with a verse.

प्रौगचितं चिन्वीत भ्रातृव्यवानित्येतस्यैव सतः समुद्गृह्याँसौ प्रागायातयति

प्रौगचितं चिन्वीत भ्रातृव्यवानित्येतस्यैव सतः समुद्गृह्याँसौ प्रागायातयति

“One who has got an enemy should pile up a Praugacit.”⁵³ While it (Śyenacit) still persisits, he raises the shoulders and extends them eastwards.

स तथा विमितो भवति यथा न बहिर्वेदि यूपः स्यादुभयतःप्रौगं चिन्वीत यः कामयेत प्रजातान्भ्रातृव्यान्नुदेय प्रतिजनिष्यमाणानित्येतस्यैव सतः समुद्गृह्यैव श्रोणी प्रत्यगायातयति

स तथा विमितो भवति यथा न बहिर्वेदि यूपः स्यादुभयतःप्रौगं चिन्वीत यः कामयेत प्रजातान्भ्रातृव्यान्नुदेय प्रतिजनिष्यमाणानित्येतस्यैव सतः समुद्गृह्यैव श्रोणी प्रत्यगायातयति

The Citi is raised in such a way that the sacrificial post would not stand outside the altar. “One who desires that he should drive away the enemies who are born and are to be born, should pile up the Ubhayatah-Praugaciti.” While is (=Śyenacit) still persists, he raises the buttocks of the altar and extends them westwards.

स तथा विमितो भवति यथा न बहिर्वेदि यूपः स्यात् २८

स तथा विमितो भवति यथा न बहिर्वेदि यूपः स्यात् २८

The Citi is raised in such a way that the sacrificial post would not stand outside the altar.

रथचक्रचितं चिन्वीत भ्रातृव्यवानिति विज्ञायत आकृतिविकारः शब्दसंयोगाद्यावानग्निः सारत्निप्रादेशस्तावतीं भूमिं परिमण्डलां कृत्वानुशर्करमन्तःशर्करमिष्टकाः परिचिनोत्यथान्ततोऽथान्तरत एवमेवा स्वयमातृण्णाययथाभितः स्वयमातृण्णां

रथचक्रचितं चिन्वीत भ्रातृव्यवानिति विज्ञायत आकृतिविकारः शब्दसंयोगाद्यावानग्निः सारत्निप्रादेशस्तावतीं भूमिं परिमण्डलां कृत्वानुशर्करमन्तःशर्करमिष्टकाः परिचिनोत्यथान्ततोऽथान्तरत एवमेवा स्वयमातृण्णाययथाभितः स्वयमातृण्णां

“One who has an enemy should pile up Rathacakracit.”⁵⁴ So is it said. Because of the employment of a (specific) word, the form of the Citi is to be ascertained. As much may be the area equal to an Aratni and a span, one draws a circle thereby on the ground and piles around the bricks along and inside the pebles-first bordetwise and then inside. In this way (he piles up) upto the self-perforated stone. Then (he piles up) on all sides of the self-perforated stone.

मध्ये नाभिमिव करोति

मध्ये नाभिमिव करोति

He raises a navel in the middle.

तस्या अनुदिशमवान्तरदिशमरानिव नेमिमिवेष्टका आयातयति

तस्या अनुदिशमवान्तरदिशमरानिव नेमिमिवेष्टका आयातयति

Along its directions and intermediate directions he extends the bricks like the spokes around the felly of a wheel.

स एष रथचक्रचिद्भ्रातृव्यवतः परिकृष्यो द्रो णचितं चिन्वीतान्नकाम इत्येतस्यैव सतोऽरत्निमात्रेण प्रागोष्ठमिव निरूहत्यथ मध्ये निम्नमिव करोति

स एष रथचक्रचिद्भ्रातृव्यवतः परिकृष्यो द्रो णचितं चिन्वीतान्नकाम इत्येतस्यैव सतोऽरत्निमात्रेण प्रागोष्ठमिव निरूहत्यथ मध्ये निम्नमिव करोति

This Rathacakracit is to be raised for one who has an enemy.

द्रोणचित्

“One desirous of food should pile up the Droṇacit.”[^3-1111] While it (=Śyenacit) still persists, the Adhvaryu pushes out an Aratni towards the east like the lip. At the centre he renders it deep.

स एष द्रोणचिदन्नकामस्य परिकृष्यः

स एष द्रोणचिदन्नकामस्य परिकृष्यः

This Droṇacit is to be raised up for one desiring food.

समूह्यं चिन्वीत पशुकाम इति विज्ञायते

समूह्यं चिन्वीत पशुकाम इति विज्ञायते

समूह्यचित्

“One desirous of cattle should pile up a Samūhya.”⁵⁴

पुष्करपणँर्रुक्मँहिरण्मयं पुरुषँस्रुचावित्येतल्लक्षण्यमित्याचक्षते

पुष्करपणँर्रुक्मँहिरण्मयं पुरुषँस्रुचावित्येतल्लक्षण्यमित्याचक्षते

So is it said. It is said to be characterised by a lotus-leaf, a (golden) sheet, a golden man and two ladles.

कुरुत एव तदथो पुरीषस्यैवेष्टका आयातयति

कुरुत एव तदथो पुरीषस्यैवेष्टका आयातयति

He does so. He arranges bricks of earth.

स एष समूह्यः पशुकामस्य परिकृष्यः

स एष समूह्यः पशुकामस्य परिकृष्यः

This Samühyacit is to be raised for one desiring cattle.

परिचाय्यं चिन्वीत ग्रामकाम इत्यनुशर्करमन्तःशर्करमिष्टकाः परिचिनोत्यथान्ततोऽथान्तरत एवमेवा स्वयमातृण्णाययथाभितः स्वयमातृण्णामिष्टकाः परिचिनोति

परिचाय्यं चिन्वीत ग्रामकाम इत्यनुशर्करमन्तःशर्करमिष्टकाः परिचिनोत्यथान्ततोऽथान्तरत एवमेवा स्वयमातृण्णाययथाभितः स्वयमातृण्णामिष्टकाः परिचिनोति

“One desirous of village should pile up a Paricayyacit. The Adhvaryu piles up bricks along and inside the border. First along the border and then inside. In this way upto the self-perforated stone. On all sides of the self-perforated stone he piles up the bricks.

स एष परिचाय्यो ग्रामकामस्य परिकृष्यः २९

स एष परिचाय्यो ग्रामकामस्य परिकृष्यः २९

This Paricãyya is to be piled up for one desirous of a village.

श्मशानचितं चिन्वीत यः कामयेत पितृलोक ऋध्नुयामिति

श्मशानचितं चिन्वीत यः कामयेत पितृलोक ऋध्नुयामिति

“One who desires that he may prosper in the world of Pitr̥s should pile up Śmaśānacit.”⁵⁵

षट्प्राञ्चः पुरुषास्त्रयः पुरस्तात्तिर्यञ्चौ द्वौ पश्चात्तिर्यञ्चौ स आत्मा

षट्प्राञ्चः पुरुषास्त्रयः पुरस्तात्तिर्यञ्चौ द्वौ पश्चात्तिर्यञ्चौ स आत्मा

Six Puruṣas eastwards, three Purușas across in the east, two Purușas across in the west-this is the body.

तस्य मात्रा यदि ग्रीवदघ्नं पुरस्तान्नाभिदघ्नं पश्चाद्यदि नाभिदघ्नम्पुरस्ताज्जानुदघ्नं पश्चाद्यदि जानुदघ्नं पुरस्ताद्गुल्फदघ्नं पश्चाद्यदि गुल्फदघ्नं पुरस्तात्समं भूमेः पश्चात्

तस्य मात्रा यदि ग्रीवदघ्नं पुरस्तान्नाभिदघ्नं पश्चाद्यदि नाभिदघ्नम्पुरस्ताज्जानुदघ्नं पश्चाद्यदि जानुदघ्नं पुरस्ताद्गुल्फदघ्नं पश्चाद्यदि गुल्फदघ्नं पुरस्तात्समं भूमेः पश्चात्

स एष श्मशानचित्पितृलोककामस्याथ हैष कूर्मचिदब्राह्मणो मध्य उत्पृष्ठः परिकृष्य एतस्यैव सतोऽरत्निमात्रेण प्राक्शिर इव निरूहति

स एष श्मशानचित्पितृलोककामस्याथ हैष कूर्मचिदब्राह्मणो मध्य उत्पृष्ठः परिकृष्य एतस्यैव सतोऽरत्निमात्रेण प्राक्शिर इव निरूहति

Its measurement (in height): If it is as high as the neck towards the east, it should be as high as the navel towards the west. If it is as high as the navel towards the east, it should be as high as the knee towards the west. If it is knee-high towards the east, it should be ancle-high towards the west. If ancle-high towards the east, level-ground towards the west.

This is the Śmaśānacit for one desiring the world of Pitṛs. Now this Kūrmacit (intended for one who is) not a brāhmaṇa. It is to be elevated in the middle reducing all around. While it (Śmaśānacit) still persists, the Adhvaryu pushes out the head towards the east by an Aratni.

तस्यावान्तरदिशं पादानिवेष्टका आयातयति

तस्यावान्तरदिशं पादानिवेष्टका आयातयति

He arranges bricks as its legs in the intermediate directions.

स एष कूर्मचिदब्राह्मणो मध्य उत्पृष्ठः परिकृष्यः ३०

स एष कूर्मचिदब्राह्मणो मध्य उत्पृष्ठः परिकृष्यः ३०

This is the Kūrmacit (meant for one who is) not a brāhmaṇna with elevation in the middle reducing all around.

सौत्रामण्या यक्ष्यमाणो भवति

सौत्रामण्या यक्ष्यमाणो भवति

One who is going to perform the Sautrāmaṇī

स उपकल्पयते रोहितं चर्मानडुहँसीसं च क्लीबं च शष्पाणि च तोक्माणि च व्रीहीन्नग्नहुं चूर्णकृतं त्रीणि नानावृक्ष्याणि पात्राणि त्रयान्सक्तूँस्त्रयाणि लोमानि यूपं च श्येनपत्त्रं च गर्भिणीं वडबामासन्दीमिण्ड्वं कुम्भं कारोतरं विशाख्यौ दीर्घवँशँशिक्यँ शतातृण्णाँशतमानँहिरण्यँसतं च वालं च ब्राह्मणमाहुत्या उच्छेषणस्य पातारं यदि ब्राह्मणं न विन्दति वल्मीकवपाम्

स उपकल्पयते रोहितं चर्मानडुहँसीसं च क्लीबं च शष्पाणि च तोक्माणि च व्रीहीन्नग्नहुं चूर्णकृतं त्रीणि नानावृक्ष्याणि पात्राणि त्रयान्सक्तूँस्त्रयाणि लोमानि यूपं च श्येनपत्त्रं च गर्भिणीं वडबामासन्दीमिण्ड्वं कुम्भं कारोतरं विशाख्यौ दीर्घवँशँशिक्यँ शतातृण्णाँशतमानँहिरण्यँसतं च वालं च ब्राह्मणमाहुत्या उच्छेषणस्य पातारं यदि ब्राह्मणं न विन्दति वल्मीकवपाम्

procures a hide of red bull, lead, a eunuch, tender grass, sprouts, paddy, crude flour, three pots made of wood of different trees, flour of three kinds of parched grains, hair of three different animals, a sacrificial post, a feather of an eagle, a pregnant mare, a wooden stool, a support made of grass for a pitcher, a pitcher, a bamboo-filter, two-pronged poles, a long bamboo, a loop, a sieve with a hundred holes, a hundred mānas of gold, a pan, a filter made of hair of a tail, a brāhmaṇa who would drink the remnants of oblation, earth of an anthill in case such a brāhmaṇa does not become available.

अथामावास्येन वा हविषेष्ट्वा नक्षत्रे वाग्रेण शालाँरोहिते चर्मणि सुरासोमः सँसन्नः शेते

अथामावास्येन वा हविषेष्ट्वा नक्षत्रे वाग्रेण शालाँरोहिते चर्मणि सुरासोमः सँसन्नः शेते

One performs a sacrifice on the new-moon day or under an auspicious constellation. The materials necessary for preparing wine are kept upon a red hide in front of the sacrificial hall.

तं दक्षिणतः क्लीब उपास्ते

तं दक्षिणतः क्लीब उपास्ते

The eunuch sits down to its south.

सीसेन क्लीबाच्छष्पाणि क्रीणातीदं तवेदं ममेति

सीसेन क्लीबाच्छष्पाणि क्रीणातीदं तवेदं ममेति

The Adhvaryu purchases tender grass from the eunuch saying “This is thine, this is mine. The materials are purchased.”

क्रीतः सुरासोम इत्यथैनमादाय पूर्वया द्वारा शालां प्रपाद्य जघनेन गार्हपत्यमुपसादयत्यथैतेषां व्रीहीणामर्धानवघ्नन्त्यथेतरान्गार्हपत्य एककपालमधिश्रित्य भर्जन्ति

क्रीतः सुरासोम इत्यथैनमादाय पूर्वया द्वारा शालां प्रपाद्य जघनेन गार्हपत्यमुपसादयत्यथैतेषां व्रीहीणामर्धानवघ्नन्त्यथेतरान्गार्हपत्य एककपालमधिश्रित्य भर्जन्ति

Taking them and carrying into the hall by the eastern door, he puts them down to the rear of the Gārhapatya. Half of the paddy is pounded. An earthen pan is kept over the Gārhapatya, and the remaining paddy is parched into it. The grains which burst open become the pop-corn.

तेषां ये फलन्ति लाजास्ते भवन्त्यथ य उ न फलन्ति तास्तर्यो गार्हपत्ये नवां कुम्भीमधिश्रित्य प्रोदकमिवौदनँश्रपयन्त्यथैनं विस्राव्य कठिने वा पाजके वा विषजन्त्यथैनान्भृग्णानवघ्नन्ति

तेषां ये फलन्ति लाजास्ते भवन्त्यथ य उ न फलन्ति तास्तर्यो गार्हपत्ये नवां कुम्भीमधिश्रित्य प्रोदकमिवौदनँश्रपयन्त्यथैनं विस्राव्य कठिने वा पाजके वा विषजन्त्यथैनान्भृग्णानवघ्नन्ति

Those which do not burst open are termed as tarī. A new small pitcher is placed over the Gārhapatya and in it rice is cooked so as to leave back ample water. Having caused the water to flow down in a wicker-work called kaṭhina or pājaka, they hang (that wicker-work). The parched grains are pounded.

तेषां यानि च क्षुद्रा णि याश्च तर्यस्ता उत्सेके सम्प्रकिरन्ति

तेषां यानि च क्षुद्रा णि याश्च तर्यस्ता उत्सेके सम्प्रकिरन्ति

Their coarse parts and the non- burst grains are poured into the collected rice-water.

तं मासर इत्याचक्षतेऽथ मानमादाय विमिमीत एकँशष्पाणां द्वे तोक्माणां त्रीणि लाजानां चत्वारि नग्नहोर्

तं मासर इत्याचक्षतेऽथ मानमादाय विमिमीत एकँशष्पाणां द्वे तोक्माणां त्रीणि लाजानां चत्वारि नग्नहोर्

That mixture is called māsara. The Adhvaryu takes up a measure and measures one part of the tender grass, two of sprouts, three of pop-corn, four of crude flour.

अथैतमोदनं चूर्णैरनुप्रकिरन्मासरेणावोक्षन्सम्पादयति ३१

अथैतमोदनं चूर्णैरनुप्रकिरन्मासरेणावोक्षन्सम्पादयति ३१

He scatters the flour over the rice and sprinkles the mixture called māsara over it, and mixes up the entire quantity.

स्वाद्वीं त्वा स्वादुना तीव्रां तीव्रेणामृताममृतेन सृजामि सँ सोमेनेत्यथैतामासन्दीमग्रेणाहवनीयं पर्याहृत्य दक्षिणतो निदधात्यासन्द्यामिण्ड्वमिण्ड्वे कुम्भं कुम्भे कारोतरमवदधात्यथैतमोदनमभितः कारोतरं परिचिनोत्यथैनमपिधायाभिमृशति सोमोऽस्यश्विभ्यां पच्यस्व सरस्वत्यै पच्यस्वेन्द्रा य सुत्राम्णे पच्यस्वेति

स्वाद्वीं त्वा स्वादुना तीव्रां तीव्रेणामृताममृतेन सृजामि सँ सोमेनेत्यथैतामासन्दीमग्रेणाहवनीयं पर्याहृत्य दक्षिणतो निदधात्यासन्द्यामिण्ड्वमिण्ड्वे कुम्भं कुम्भे कारोतरमवदधात्यथैतमोदनमभितः कारोतरं परिचिनोत्यथैनमपिधायाभिमृशति सोमोऽस्यश्विभ्यां पच्यस्व सरस्वत्यै पच्यस्वेन्द्रा य सुत्राम्णे पच्यस्वेति

With the verse, “I mix up the sweet, acute and imperishable with the sweet, acute and imperishable.” Having carried around the wooden stool along the front of the Āhavanīya, he keeps it towards the south, the support made of grass for the pitcher on the stool, the pitcher on the support and the bamboo-pitcher on the pitcher. He piles the cooked rice around the wooden filter. Having covered it, he touches it with the formula, “Thou art Soma; do thou be fermented for the Aśvins, fermented for Sarasvatī, fermented for Sutraman Indra.”⁵⁶

तिस्रः सँसृष्टा वसति

तिस्रः सँसृष्टा वसति

The Surā mixed up together is retained for three consecutive (nights).

तिस्रो रात्रीः क्रीतः सोमो वसतीति ब्राह्मणम्

तिस्रो रात्रीः क्रीतः सोमो वसतीति ब्राह्मणम्

“The Soma, after having been purchased, stays on for three nights.” So says the brāhmaṇa.⁵⁷

अथ तिसृषु व्युष्टासु तायते त्रिपशुर्वा चतुष्पशुर्वा पशुबन्धोऽथास्यैषा पूर्वेद्युरेव सौत्रामणिकी वेदिर्विमिता भवति

अथ तिसृषु व्युष्टासु तायते त्रिपशुर्वा चतुष्पशुर्वा पशुबन्धोऽथास्यैषा पूर्वेद्युरेव सौत्रामणिकी वेदिर्विमिता भवति

When it dawns after three nights, an animal-sacrifice of three or four animals is performed. The altar prescribed for the Sautrāmaṇī is measured for the sacrificer on the preceding day.

तां परिस्तीर्य स्तम्बयजुर्हरति ३२

तां परिस्तीर्य स्तम्बयजुर्हरति ३२

Having strewn it around, he carries the Stambayajus.

इदमेव प्रसिद्धं पौरोडाशिकं त्रिर्यजुषा तूष्णीं चतुर्थम्पूर्वं परिग्राहं परिगृह्णाति

इदमेव प्रसिद्धं पौरोडाशिकं त्रिर्यजुषा तूष्णीं चतुर्थम्पूर्वं परिग्राहं परिगृह्णाति

This is prescribed in the Pauroḍāśika Kāṇḍa.⁵⁸ Three times with the relevant formula, silently for the fourth time. He does the first tracing of the altar.

करणं जपत्युद्धन्त्युद्धतादाग्नीध्रस्त्रिर्हरति

करणं जपत्युद्धन्त्युद्धतादाग्नीध्रस्त्रिर्हरति

He murmurs the Karaṇa formula. He digs out (the altar). The Āgnīdhra carries (the Stambayajus) thrice from the dug out spot.

यदाग्नीध्रस्त्रिर्हरत्यथ चात्वालस्यावृता चात्वालं परिलिखत्युत्तरवेदेरावृतोत्तरवेदिं निवपत्युत्तरनाभिमुत्साद्य यूपावटं खात्वाग्नेरावृता द्वावग्नी प्रणयत आहवनीयादेवाध्वर्युरन्वाहार्यपचनात्प्रतिप्रस्थाताग्निवत्युत्तरं परिग्राहं परिगृह्य योयुपित्वा तिर्यञ्चँस्फ्यँस्तब्ध्वा सम्प्रैषमाह प्रोक्षणीरासादयेध्माबर्हिरुपसादय स्रुवँस्वधितिँस्रुचश्च सम्मृड्ढि तूष्णीं पृषदाज्यग्रहणीम्पत्नीँसन्नह्याज्येन च दध्ना चोदेहि प्रतिप्रस्थातः सुरासोमस्य विद्धीत्य्

यदाग्नीध्रस्त्रिर्हरत्यथ चात्वालस्यावृता चात्वालं परिलिखत्युत्तरवेदेरावृतोत्तरवेदिं निवपत्युत्तरनाभिमुत्साद्य यूपावटं खात्वाग्नेरावृता द्वावग्नी प्रणयत आहवनीयादेवाध्वर्युरन्वाहार्यपचनात्प्रतिप्रस्थाताग्निवत्युत्तरं परिग्राहं परिगृह्य योयुपित्वा तिर्यञ्चँस्फ्यँस्तब्ध्वा सम्प्रैषमाह प्रोक्षणीरासादयेध्माबर्हिरुपसादय स्रुवँस्वधितिँस्रुचश्च सम्मृड्ढि तूष्णीं पृषदाज्यग्रहणीम्पत्नीँसन्नह्याज्येन च दध्ना चोदेहि प्रतिप्रस्थातः सुरासोमस्य विद्धीत्य्

When the Āgnīdhra carries three times, (the Adhvaryu) traces around the Cātvāla with the procedure prescribed for the Catvala. He piles up the Uttaravedi with the procedure prescribed for the Uttaravedi. He turns out the Uttaranābhi and digs out the hole for the sacrificial post. They carry forth two fires with the procedure for carrying-the Adhvaryu from the Āhavanīya nad the Pratiprasthātṛ from the Anvāhāryapacana. Having traced for the second time the altar on which fire has been deposited, having made the altar firm and having held erect the wooden sword across, he utters the call, “Do thou keep down the Prokṣaṇī-ladle, place nearby the sacrificial grass and Haggot, cleanse the spoon, knife and the ladles, the Pṛṣadājya-ladle silently, girdle the sacrificer’s wife, and come up taking clarified butter and curds; O Pratiprasthātṛ, do you have a look at the wine.”

अध्वर्युरेव प्रसिद्धं पाशुबन्धिकं कर्म चेष्टत्यथ प्रतिप्रस्थाता सुराँ सम्पवय्य सशस्त्रामादाय पूर्वया द्वारोपनिर्हृत्यान्तर्वेद्यासादयति ३३

अध्वर्युरेव प्रसिद्धं पाशुबन्धिकं कर्म चेष्टत्यथ प्रतिप्रस्थाता सुराँ सम्पवय्य सशस्त्रामादाय पूर्वया द्वारोपनिर्हृत्यान्तर्वेद्यासादयति ३३

The Adhvaryu alone performs the duties prescribed in regard to the Animal-sacrifice. The Pratiprasthātr̥ gets the wine purified, takes it up together with the implements, brings out by the eastern door, and places within the altar.

यावदेवात्राध्वर्युश्चेष्टति तावदेष प्रतिप्रस्थाता सत उदीचीनदशेन वालेन सुरां पुनाति पुनातु ते परिस्रुतं सोमँसूर्यस्य दुहिता । वारेण शश्वता तनेति

यावदेवात्राध्वर्युश्चेष्टति तावदेष प्रतिप्रस्थाता सत उदीचीनदशेन वालेन सुरां पुनाति पुनातु ते परिस्रुतं सोमँसूर्यस्य दुहिता । वारेण शश्वता तनेति

While the Adhvaryu is engaged in his duties, the Pratiprasthātṛ fillters the wine by means of the woolen filter with its fringe towards the north, with the verse, “May the daughter of Sūrya filter O Indra for thee the mixture of wine regarded as Soma with the evernew and extensive woollen filter.”

वायुः पूतः पवित्रेणेति यदि सोमातिपवितो भवत्यथादत्ते पर्णमयं पात्रं तेन गृह्णाति कुविदङ्ग यवमन्त इत्यनुद्रुत्योपयामगृहीतोऽस्यश्विभ्यां त्वा जुष्टं गृह्णामीति

वायुः पूतः पवित्रेणेति यदि सोमातिपवितो भवत्यथादत्ते पर्णमयं पात्रं तेन गृह्णाति कुविदङ्ग यवमन्त इत्यनुद्रुत्योपयामगृहीतोऽस्यश्विभ्यां त्वा जुष्टं गृह्णामीति

If the sacrificer is purged of Soma, (he should filter it) with the verse, “The swift wine, cleansed by the filter, the associate friend of Indra has passed downwards. (Iirectify it.)”⁵⁸ He then takes up the cup of Butea frondosa. He takes the draught of wine in it with the formula, “Thou art taken with a support. I take thee dear to the Aśvins” having first gone along the verse, “Just as the possessors of barley (and other grains) thresh them serially and then arrange, similarly do you (O gods), provide here food for those who do not violate the homage to the sacrifice.”⁵⁸

बर्हिषी अन्तर्धाय क्वलसक्तुभिश्च सिँहलोमभिश्च श्रीणात्यपोद्धृत्य बर्हिषी श्येनपत्त्रेण परिमृज्य सादयत्येष ते योनिरश्विभ्यां त्वेत्यथादत्ते नैयग्रोधं पात्रं तेन गृह्णाति कुविदङ्ग यवमन्त इत्यनुद्रुत्योपयामगृहीतोऽसि सरस्वत्यै त्वा जुष्टं गृह्णामीति

बर्हिषी अन्तर्धाय क्वलसक्तुभिश्च सिँहलोमभिश्च श्रीणात्यपोद्धृत्य बर्हिषी श्येनपत्त्रेण परिमृज्य सादयत्येष ते योनिरश्विभ्यां त्वेत्यथादत्ते नैयग्रोधं पात्रं तेन गृह्णाति कुविदङ्ग यवमन्त इत्यनुद्रुत्योपयामगृहीतोऽसि सरस्वत्यै त्वा जुष्टं गृह्णामीति

He mixes it with the flour of parched jujube fruit (kvala) and hair of lion across two darbha-blades. Taking away the darbha-blades, he wipes it with the feather of an eagle and keeps down with the formula, “This is thy birth-place, for the Ašivins thee.” He takes up the cup made of Ficus religiosa. He takes the draught in it with the formula, “Thou art taken with a support; I take thee dear to Sarasvati” having first gone along the verse, “Just as the possessors of barley……..”⁵⁸

बर्हिषी अन्तर्धाय बदरसक्तुभिश्च व्याघ्रलोमभिश्च श्रीणात्यपोद्धृत्य बर्हिषी श्येनपत्त्रेण परिमृज्य सादयत्येष ते योनिः सरस्वत्यै त्वेत्यथादत्त आश्वत्थं पात्रं तेन गृह्णाति कुविदङ्ग यवमन्त इत्यनुद्रुत्योपयामगृहीतोऽसीन्द्रा य त्वा सुत्राम्णे जुष्टं गृह्णामीति

बर्हिषी अन्तर्धाय बदरसक्तुभिश्च व्याघ्रलोमभिश्च श्रीणात्यपोद्धृत्य बर्हिषी श्येनपत्त्रेण परिमृज्य सादयत्येष ते योनिः सरस्वत्यै त्वेत्यथादत्त आश्वत्थं पात्रं तेन गृह्णाति कुविदङ्ग यवमन्त इत्यनुद्रुत्योपयामगृहीतोऽसीन्द्रा य त्वा सुत्राम्णे जुष्टं गृह्णामीति

He mixes it with the flour of parched jujube fruit (badara) and hair of a tiger across two darbha-blades. Having taken off the darbha-blades, he wipes it with the feather of an eagle and keeps down with the formula, “This is thy birth- place; for Sarasvatī thee.” He takes the cup of ficus Indica. In it he takes a draught with the formula, “Thou art taken with a support; I take thee dear to Sutrāman Indra”

बर्हिषी अन्तर्धाय कर्कन्धुसक्तुभिश्च वृकलोमभिश्च श्रीणात्यपोद्धृत्य बर्हिषी श्येनपत्त्रेण परिमृज्य सादयत्येष ते योनिरिन्द्रा य त्वा सुत्राम्ण इति ३४

बर्हिषी अन्तर्धाय कर्कन्धुसक्तुभिश्च वृकलोमभिश्च श्रीणात्यपोद्धृत्य बर्हिषी श्येनपत्त्रेण परिमृज्य सादयत्येष ते योनिरिन्द्रा य त्वा सुत्राम्ण इति ३४

having first gone along the verse, “Just as the possessors of barley mixes it with flour of parched jujube fruit (karkandhu) and the hair of a wolf. Having taken off the darbha-blades he wipes it with the feather of an eagle and keeps down with the formula, “This is thy birth-place; for Sutraman Indra thee.”

ताञ्जघनेन स्रुग्दण्डान्प्राचो वोदीचो वायातयत्यथैताँसुराँसप्ररेकामादाय दक्षिणमग्निमुपसँसर्पति

ताञ्जघनेन स्रुग्दण्डान्प्राचो वोदीचो वायातयत्यथैताँसुराँसप्ररेकामादाय दक्षिणमग्निमुपसँसर्पति

He carries those (cups) towards the east or north along the rear of the handles of the ladles. He takes the wine together with excessive substance and moves towards the southern fire.

तमभितो गर्तौ खानयति

तमभितो गर्तौ खानयति

He causes two pits to be dug out on both of its sides.

तदुपसादयति विशाख्यौ दीर्घवँशँशिक्यँशतातृण्णाँशतमानँहिरण्यँसतं च वालं चाथ दक्षिणमग्निमग्रेण पुराणभस्मनः खरं करोति

तदुपसादयति विशाख्यौ दीर्घवँशँशिक्यँशतातृण्णाँशतमानँहिरण्यँसतं च वालं चाथ दक्षिणमग्निमग्रेण पुराणभस्मनः खरं करोति

He keeps ready two two-pronged poles, a long bamboo, a loop of rope, a sieve with a hundred pores, a golden piece of a hundred Mānas, a pan and a filter made of hair of a tail. He prepares a mound of old ashes in front of the southern fire.

तदुपसादयति ब्राह्मणमाहुत्या उच्छेषणस्य पातारं यदि ब्राह्मणं न विन्दति वल्मीकवपाम्

तदुपसादयति ब्राह्मणमाहुत्या उच्छेषणस्य पातारं यदि ब्राह्मणं न विन्दति वल्मीकवपाम्

He seats by its side a brāhmaṇa partaking of the remnants of the oblation. If a brāhmaṇa does not become available, the earth of an anthill.

अथाप उपस्पृश्य यूपस्यावृता यूपमुच्छ्रयति

अथाप उपस्पृश्य यूपस्यावृता यूपमुच्छ्रयति

Having touched water, he raises the sacrificial post with the prescribed procedure.

स्वर्वन्तं यूपमुत्सृज्याथैतान्पशूनुपाक्रोत्याश्विनं धूम्रँसारस्वतं मेषमैन्द्र मृषभम्बार्हस्पत्यं पशुं चतुर्थं यदि सोमातिपवितो भवति

स्वर्वन्तं यूपमुत्सृज्याथैतान्पशूनुपाक्रोत्याश्विनं धूम्रँसारस्वतं मेषमैन्द्र मृषभम्बार्हस्पत्यं पशुं चतुर्थं यदि सोमातिपवितो भवति

Having furnished the post with the Svaru, he formally dedicates the animals-a gray-coloured (goat) to the Ásvins, a male sheep to Sarasvatī and a bull to Indra. He dedicates a goat to Br̥haspati as the fourth animal if the sacrificer has purged Soma.

तेषां प्रसिद्धं वपाभिश्चरित्वाश्विनसारस्वतावध्वर्युरादत्तेऽइन्द्रं प्रतिप्रस्थाता

तेषां प्रसिद्धं वपाभिश्चरित्वाश्विनसारस्वतावध्वर्युरादत्तेऽइन्द्रं प्रतिप्रस्थाता

After having offered their omenta as prescribed, the Adhvaryu takes up the cups for the Aśvins and Sarasvatī; the Pratiprasthātṛ takes the one for Indra.

ग्रहावादायोपोत्तिष्ठन्नाहाश्विभ्याँसरस्वत्या इन्द्रा य सुत्राम्णे सुराम्णाँसोमानामनुब्रूहीति

ग्रहावादायोपोत्तिष्ठन्नाहाश्विभ्याँसरस्वत्या इन्द्रा य सुत्राम्णे सुराम्णाँसोमानामनुब्रूहीति

Getting up taking the two cups, the Adhvaryu says “Do you recite the puronuvākyā for the Surā-soma taken for the Aśvins, Sarasvatī and Sutraman Indra.”

युवँसुराममश्विनेत्येतामन्वाहात्याक्रम्याश्राव्याहाश्विभ्याँसरस्वत्या इन्द्रा य सुत्राम्णे सुराम्णः सोमान्प्रस्थितान्प्रेष्येति

युवँसुराममश्विनेत्येतामन्वाहात्याक्रम्याश्राव्याहाश्विभ्याँसरस्वत्या इन्द्रा य सुत्राम्णे सुराम्णः सोमान्प्रस्थितान्प्रेष्येति

The Maitrāvaruņa recites as the puron uvâkyā the verse, “O Aŝvins the guardians of the auspicious, do you two partaking of the Sura-soma in association with the demon Namuci help Indra in his deeds.” Having crossed the altar and having caused to announce, he says (to the Maitrāvaruņa), “Do you impel (the Hotr̥ to recite the yajya for the Sura-soma set forth for the Aśvins, Sarasvatī and Sutrāman Indra.”

मैत्रावरुणो होता यक्षदश्विना सरस्वतीमिन्द्र ँसुत्रामाणमिति

मैत्रावरुणो होता यक्षदश्विना सरस्वतीमिन्द्र ँसुत्रामाणमिति

The Maitrāvaruņa pronounces the call, “Let the Hotr̥ recite the yājyā for the Aśvins, Sarasvatī and Sutraman Indra. These Surā-soma (O gods) set forth for you-powerful, exhilerating, prepared out of the mixture, bright, mixed with milk, granting immortality and yielding sweetness together with goats, sheeps and bulls and pressed together with sprouts and pop-corn. May the Ávins, Sarasvatī and Sutraman Indra the Vṛtra-killer enjoy them; may they drink the sweet wine, become exhilerated and enjoy. O Hotr̥, do you recite the yājyā”[^1-1117]

[^1-1117] TBr II.6.11.10

पुत्रमिव पितरावश्विनोभेति यजत्यहाव्यग्ने हविरास्ये त इति वषट्कृते जुहोति ३५

पुत्रमिव पितरावश्विनोभेति यजत्यहाव्यग्ने हविरास्ये त इति वषट्कृते जुहोति ३५

The Hotr̥ recites the yājyā, “O Aśvins, do you favour us with your deed like the parents their son. O Indra, when thou didst consume the Surā-soma in order to achieve good deeds and to possess powers, Sarasvatī healed thee.”⁵⁹ (The Adhvaryu) recites the verse “O Agni, this oblation has been put into your mouth, like clarified butter into a ladle and Soma into a goblet. Do thou grant us a son, giver of wealth, wealthy, brave, praiseworthy, glorious and magnanimous,”⁵⁹ and makes the offering at the Vaşat-utterance.⁶⁰

यस्मिन्नश्वास ऋषभास उक्षण इत्यनुवषट्कृते हुत्वाश्विनस्य सँस्रावँ सारस्वतेऽवनयति

यस्मिन्नश्वास ऋषभास उक्षण इत्यनुवषट्कृते हुत्वाश्विनस्य सँस्रावँ सारस्वतेऽवनयति

(He recites the verse) “Do you offer heartfelt sweet praise to Agni the drinker of wine, receiving Soma on the surface, the creator of all and whom horses, oxen, bulls, barren cows, sheeps released (by the sacrificer) are offered,”⁵⁹ and makes the offering at the second Vașaṭ-utterance. He pours down the remnants of the cup for the Aśvins into that for Sarasvatī;

सारस्वतस्य सँस्रावमैन्द्रे

सारस्वतस्य सँस्रावमैन्द्रे

the remnants of the cup for Sarasvatī into that for Indra.

तं ब्राह्मणो भक्ष्यति नाना हि वां देवहितं यदत्रेति द्वाभ्यां यदि ब्राह्मणं न विन्दति वल्मीकवपायामवनयत्येतेनैव मन्त्रेणाथैतानि पात्राणि बल्कशस्य पूरयित्वा पर्णमये श्येनपत्त्रमवगूहति

तं ब्राह्मणो भक्ष्यति नाना हि वां देवहितं यदत्रेति द्वाभ्यां यदि ब्राह्मणं न विन्दति वल्मीकवपायामवनयत्येतेनैव मन्त्रेणाथैतानि पात्राणि बल्कशस्य पूरयित्वा पर्णमये श्येनपत्त्रमवगूहति

A brāhmaṇa consumes it with the two verses: “(O Sura and Soma) god has erected separate resorts for you; do not be mixed up in the high above. Thou art powerful Sura; this is Soma. Entering into thy own abode, do not injure me.- Whatever has remained here out of the juicy pressed drink, which Indra drank for his powers, that king Soma I consume with peaceful mind.”⁶¹ If one does not get such a brāhmaṇa, he pours it on the earth of anthill with these verses. He fills in the cups with the sediment of the Sura; he fixes the feather of the eagle into the cup of Butea frondosa.

तद्विशाख्यावुच्छ्रित्य दक्षिणाग्रं वँशं प्रोहति वँशे शिक्यँसजति शिक्ये शतातृण्णाँशतातृण्णायां वालं वाले शतमानँहिरण्यम्

तद्विशाख्यावुच्छ्रित्य दक्षिणाग्रं वँशं प्रोहति वँशे शिक्यँसजति शिक्ये शतातृण्णाँशतातृण्णायां वालं वाले शतमानँहिरण्यम्

He erects the two two-pronged poles and places upon them the bamboo with its tip towards the south. He hangs the loop of a rope on the bambool, he places the sieve of a hundred pores into it; the filter of hair tail into it. The golden piece of a hundred mānas into it.

अथैताँसुराँसप्ररेकामादाय शतातृण्णायाँसमवनयति सोमप्रतीकाः पितरस्तृप्णुतेति

अथैताँसुराँसप्ररेकामादाय शतातृण्णायाँसमवनयति सोमप्रतीकाः पितरस्तृप्णुतेति

He takes the sura with the excessive substance and pours it into the sieve of a hundred pores with the formula, “O Pitr̥s with Soma as the first, be gratified.”⁶¹

क्षरति शतातृण्णेत्युपतिष्ठन्ते पवमानः सुवर्जन इत्येतेनाष्टर्चेनाथ यदि सोमातिपवितो भवति पितृणां याज्यानुवाक्याभिरुपतिष्ठन्त उदीरतामवर उत्परास आहं पितॄन्त्सुविदत्राँवित्सीदं पितृभ्यो नमो अस्त्वद्येत्यध्वर्युर्होता ब्रह्मा त उपतिष्ठन्ते

क्षरति शतातृण्णेत्युपतिष्ठन्ते पवमानः सुवर्जन इत्येतेनाष्टर्चेनाथ यदि सोमातिपवितो भवति पितृणां याज्यानुवाक्याभिरुपतिष्ठन्त उदीरतामवर उत्परास आहं पितॄन्त्सुविदत्राँवित्सीदं पितृभ्यो नमो अस्त्वद्येत्यध्वर्युर्होता ब्रह्मा त उपतिष्ठन्ते

When the liquid passes through the sieve, all offer prayers with eight verses:⁶² “May the purifier born in heaven, active, purify me with the purifier. -May the divine beings purify me; may the men purify me with this mind; may all living beings purify.-O Jātavedas Agni, possessing a purifier and bright, do thou purify me with thy purifier. Do thou purify me with thy power through all sacrifices.-O Agni, we shall get ourselves purified with thy extended purifier which is expanded into thy flames.-O god Savitr̥, we get ourselves purified with both the expanded purifier and thy impulse.-May the goddess related to all gods who has many bodies which are straight-backed come to us purifying. Rejoicing through her in the religious performances, may we be lords of wealth. May god Vaiśvānara purify me with his rays. May the moving wind grant us happiness; may Dyāvāpṛthivī; truthful and worthy of sacrifice purify me by means of water and milk.-Oimpelling god Agni; do thou purify me through the great, relieving, high and effective praises.” If the sacrificer purges Soma, they praise with the puronuvākyā and yājvā for Pitr̥s “May the lowe Pitr̥s come up; may the yonder Pitr̥s come up…..-I have reached the Pitr̥s, propitious Pitr̥s…..-May this be the obeisance to Pitr̥s today…… “⁶³ The Adhvaryu, the Hotr̥ and the Brahman offer prayers.

यत्रैव शतातृण्णां धारयति तन्निदधाति प्रतिष्ठित्या इति ब्राह्मणं तदेवैनां निधाय दक्षिणतो निदधात्यथैतानि पात्राणि पुराणभस्मनः खरे सादयति ३६

यत्रैव शतातृण्णां धारयति तन्निदधाति प्रतिष्ठित्या इति ब्राह्मणं तदेवैनां निधाय दक्षिणतो निदधात्यथैतानि पात्राणि पुराणभस्मनः खरे सादयति ३६

“On the spot where he holds the sieve with a hudred pores, he puts it down.” So says the brāhmaṇa.⁶⁴ Having placed it down there, he keeps it towards the south. He places the implements on the mound of old ashes.

पितृभ्यः स्वधाविभ्यः स्वधा नमः पितामहेभ्यः स्वधाविभ्यः स्वधा नमः प्रपितामहेभ्यः स्वधाविभ्यः स्वधा नम इत्यत्र गर्भिणीं वडबां ददात्यथाप उपस्पृश्य बार्हस्पत्यस्य पशुपुरोडाशं याचति

पितृभ्यः स्वधाविभ्यः स्वधा नमः पितामहेभ्यः स्वधाविभ्यः स्वधा नमः प्रपितामहेभ्यः स्वधाविभ्यः स्वधा नम इत्यत्र गर्भिणीं वडबां ददात्यथाप उपस्पृश्य बार्हस्पत्यस्य पशुपुरोडाशं याचति

With the formula, “Svadhā obeisance to the Svadhā-enjoying Pitṛs; Svadhā obeisance to the Svadhā-`enjoying Pitāmahas; Svadhā obeisance to the Svadhā-enjoying Prapitāmahas.”[^1-1122] At this stage the sacrificer gives away a pregnant mare as Dakṣiṇa. Having touched water he asks for the Paśupuroḍāśa pertaining to the animal for Br̥haspati.

[^1-1122] TBr II.6.3.2

तेन प्रचरति देवताप्रभृतिनेडान्तेनाथ पशुभिश्चरति मनोताप्रभृतिभिरिडान्तैरथैतान्पुरोडाशान्याचत्यैन्द्र मेकादशकपालँसावित्रं द्वादशकपालं वारुणं दशकपालमिति

तेन प्रचरति देवताप्रभृतिनेडान्तेनाथ पशुभिश्चरति मनोताप्रभृतिभिरिडान्तैरथैतान्पुरोडाशान्याचत्यैन्द्र मेकादशकपालँसावित्रं द्वादशकपालं वारुणं दशकपालमिति

He offers it with the procedure commencing with the principal offering to the deity and ending with the invocation of the Iḍā. Then he goes through the procedure of offering the cooked organs of the animals commencing with the reciting of the Manotā hymn and ending with the invocation of the Iḍā. He asks for the cakes-that on eleven potsherds to Indra, on twelve potsherds to Savitr̥ and on ten potsherds to Varuṇa.

तैश्चरति देवताप्रभृतिभिरिडान्तैरनूयाजैश्चरित्वा प्रदक्षिणमावृत्य प्रत्यङ्ङाद्रुत्य पत्नीः संयाज्य प्राङेत्य ध्रुवामाप्याय्य त्रीणि पाशुबन्धिकानि समिष्टयजूँषि जुहोति यज्ञ यज्ञं गच्छैष ते यज्ञो यज्ञपते देवा गातुविद इत्यत्रैतमवभृथँसँसादयन्ति यत्किँचित्सुरालिप्तं भवति तत्सह हृदयशूलानि भवन्त्येतत्समादायान्तरेण चात्वालोत्करावुदङ्ङुपनिष्क्रामन्ति ३७

तैश्चरति देवताप्रभृतिभिरिडान्तैरनूयाजैश्चरित्वा प्रदक्षिणमावृत्य प्रत्यङ्ङाद्रुत्य पत्नीः संयाज्य प्राङेत्य ध्रुवामाप्याय्य त्रीणि पाशुबन्धिकानि समिष्टयजूँषि जुहोति यज्ञ यज्ञं गच्छैष ते यज्ञो यज्ञपते देवा गातुविद इत्यत्रैतमवभृथँसँसादयन्ति यत्किँचित्सुरालिप्तं भवति तत्सह हृदयशूलानि भवन्त्येतत्समादायान्तरेण चात्वालोत्करावुदङ्ङुपनिष्क्रामन्ति ३७

He offers them with the procedure commencing with the offering to the deities and ending with the invocation of the Iḍā. He offers the Anūyājas, turns by the right, goes to the west, offers Patnisamyājas, goes forward, swells the Dhruva-ladle and offers three Samiṣṭayajus offerings related to the animal-sacrifice respectively with the formulas, “O sacrifice, go to the sacrifice…., O lord of sacrifice, this is the sacrifice…., and gods knowing the path….⁶⁵ At this stage the implements and materials pertaining to the Avabhṛtha are collected together. The heart-spikes are taken together with whatever is besmeared with wine. Having taken all this, they depart towards the north inbetween the Cātvāla and the rubbish-heap.

द्वे स्रुती अशृणवं पितृणामहं देवानामुत मर्त्यानाम्। ताभ्यामिदं विश्वं भुवनँसमेत्यन्तरा पूर्वमपरं च केतुमिति

द्वे स्रुती अशृणवं पितृणामहं देवानामुत मर्त्यानाम्। ताभ्यामिदं विश्वं भुवनँसमेत्यन्तरा पूर्वमपरं च केतुमिति

With the verse, “I have heard about two ways of the Pitts-one towards the gods and the other towards the men. This entire universe is associated with the two- the former phenomenon and the latter one.”

प्रसिद्धँहृदयशूलैश्चरित्वाथैतानि पात्राण्युदकान्ते पराञ्चि सादयति यस्ते देव वरुण गायत्रच्छन्दाः पाशो ब्रह्मन्प्रतिष्ठितः । तं त एतेनावयज इति पर्णमयं यस्ते देव वरुण त्रिष्टुप्छन्दाः पाशः क्षत्रे प्रतिष्ठितः । तं त एतेनावयज इति नैयग्रोधं यस्ते देव वरुण जगतीछन्दाः पाशो विक्षु प्रतिष्ठितः । तं त एतेनावयज इत्याश्वत्थं यस्ते देव वरुणानुष्टुप्छन्दाः पाशः पशुषु प्रतिष्ठितः । तं त एतेनावयज इति शतातृण्णां तूष्णीँसतं वालं च

प्रसिद्धँहृदयशूलैश्चरित्वाथैतानि पात्राण्युदकान्ते पराञ्चि सादयति यस्ते देव वरुण गायत्रच्छन्दाः पाशो ब्रह्मन्प्रतिष्ठितः । तं त एतेनावयज इति पर्णमयं यस्ते देव वरुण त्रिष्टुप्छन्दाः पाशः क्षत्रे प्रतिष्ठितः । तं त एतेनावयज इति नैयग्रोधं यस्ते देव वरुण जगतीछन्दाः पाशो विक्षु प्रतिष्ठितः । तं त एतेनावयज इत्याश्वत्थं यस्ते देव वरुणानुष्टुप्छन्दाः पाशः पशुषु प्रतिष्ठितः । तं त एतेनावयज इति शतातृण्णां तूष्णीँसतं वालं च

Having gone through the rite of the heart-spikes as prescribed, he keeps down near the water the implements with their openings outwards: the cup of Butea frondosa with the formula, “O god Varuṇa, I release myself through this form thy bond characterised by the Gāyatri metre and cast upon the brāhmaṇa.”⁶⁶ That of Ficus Indica with the formula, “O god Varuṇa, I release myself through this from thy bond characterised by the Triṣṭubh metre and cast upon the Kṣatra.⁶⁶” That of Ficus religiosa with the formula, “O god Varuṇa. I release myself through this from thy bond characterised by the tagati metre and cas upon the Viś.⁶⁶” The sieve of a hundred pores with the formula, “O god Varuṇa, I release myself through this from thy bond characterised by the Anuṣṭubh metre and cast upon the cattle.⁶⁶” (He keeps) the pan and the filter of hair of tail silently.

प्रसिद्धोऽवभृथः

प्रसिद्धोऽवभृथः

The Avabhṛtha rite takes place as prescribed.

साम चैव नाह देवीराप एष वो गर्भ इति चाथाप्रतीक्षमायन्ति वरुणस्यान्तर्हित्यै

साम चैव नाह देवीराप एष वो गर्भ इति चाथाप्रतीक्षमायन्ति वरुणस्यान्तर्हित्यै

One does not chant the Sāman, nor recite the formula, “O divine waters, this is your womb…..⁶⁷” They return without gazing back in order to be concealed from Varuṇa.

प्रपथे समिधः कुर्वत एधोऽस्येधिषीमहीत्येत्याहवनीयेऽभ्यादधाति समिदसि तेजोऽसि तेजो मयि धेहीत्यथाहवनीयमुपतिष्ठन्तेऽपो अन्वचारिषँ रसेन समसृक्ष्महि । पयस्वाँअग्न आगमं तं मा सँसृज वर्चसेत्यथ कुसीदेन सक्तुहोमेन चरत्यथ देवता उपस्थाय यूपमुपतिष्ठते । सन्तिष्ठते सौत्राअणी ३८

प्रपथे समिधः कुर्वत एधोऽस्येधिषीमहीत्येत्याहवनीयेऽभ्यादधाति समिदसि तेजोऽसि तेजो मयि धेहीत्यथाहवनीयमुपतिष्ठन्तेऽपो अन्वचारिषँ रसेन समसृक्ष्महि । पयस्वाँअग्न आगमं तं मा सँसृज वर्चसेत्यथ कुसीदेन सक्तुहोमेन चरत्यथ देवता उपस्थाय यूपमुपतिष्ठते । सन्तिष्ठते सौत्राअणी ३८

On the way they collect fire-sticks with the formula, “Thou art fuel; may we prosper.”⁶⁸ Having returned (the Adhvaryu) puts a fire-stick on the Āhavanīya with the formula, “Thou art a fire-stick, thou art brilliance; do thou grant me brilliance.”⁶⁸ All pray to the Āhavanīya with the verse, “I have followed the waters; may we meet with essence. O Agni, possessing water, I have come; do thou unite me with splendour.”⁶⁸ He (burns sacrificial grass) with the Kusida verse, and offers flour of parched barley (with the relevant formula),⁶⁹ Having prayed to the relevant deities the sacrificer prays to the sacrificial post. The Sautrāmaņī comes to a close.

वेदमधीत्य स्नास्यन्नुपकल्पयत एरकां चोपबर्हणं च नापितं च क्षुरं च दारूणि चोपस्तरणं च वृकलाँश्च दन्तधावनमुष्णाश्चापः शीताश्च सर्वसुरभिपिष्टं चाञ्जनं च स्रजं चादर्शं चाहतं च वासः प्रावरणं च वसनान्तरं बादरं मणिँसुवर्णोपधानँसूत्रं च प्रवर्तौ च दण्डं चोपानहौ च छत्त्रमानडुहं चर्म सर्वरोहितमित्य्

वेदमधीत्य स्नास्यन्नुपकल्पयत एरकां चोपबर्हणं च नापितं च क्षुरं च दारूणि चोपस्तरणं च वृकलाँश्च दन्तधावनमुष्णाश्चापः शीताश्च सर्वसुरभिपिष्टं चाञ्जनं च स्रजं चादर्शं चाहतं च वासः प्रावरणं च वसनान्तरं बादरं मणिँसुवर्णोपधानँसूत्रं च प्रवर्तौ च दण्डं चोपानहौ च छत्त्रमानडुहं चर्म सर्वरोहितमित्य्

One who is going to take a bath after having completed the study of the Veda, procures a bed of grass and a pillow, a barbar, a razor, pieces of wood, a carpet, splinters, teeth-cleanser, hot and cold water, powder of fragrant substances, collyrium, garland, a mirror, a new piece of cloth, a bead of jujube set in gold, thread, two ear-rings, a staff, foot-wear, an umbrella, and the skin of fully red ox.

एतेऽस्य सम्भारा उपकॢप्ता भवन्ति

एतेऽस्य सम्भारा उपकॢप्ता भवन्ति

These substances are procured for him.

स्नानस्य मीमाँसा

स्नानस्य मीमाँसा

The discussion about the bath:

रोहिण्याँस्नायादित्येकम्प्राजापत्यं वा एतन्नक्षत्रं तदस्य प्राजापत्य एव नक्षत्रे स्नातं भवत्यथो सर्वान्रोहान्रोहाणीति

रोहिण्याँस्नायादित्येकम्प्राजापत्यं वा एतन्नक्षत्रं तदस्य प्राजापत्य एव नक्षत्रे स्नातं भवत्यथो सर्वान्रोहान्रोहाणीति

There is a view that one should take bath under the Rohiṇī constellation. This constellation belongs to Prajāpati. He is deemed to have taken the bath under Prajāpati’s constellation thinking “May I prosper in all ways.”

तिष्ये स्नायादित्येकम्बार्हस्पत्यं वा एतन्नक्षत्रं तदस्य बार्हस्पत्य एव नक्षत्रे स्नातं भवत्यथो बृहस्पतिप्रसूतोऽसानीत्युत्तरयोः फल्गुन्योः स्नायादित्येकम्भाग्यं वा एतन्नक्षत्रं तदस्य भाग्य एव नक्षत्रे स्नातं भवत्य्

तिष्ये स्नायादित्येकम्बार्हस्पत्यं वा एतन्नक्षत्रं तदस्य बार्हस्पत्य एव नक्षत्रे स्नातं भवत्यथो बृहस्पतिप्रसूतोऽसानीत्युत्तरयोः फल्गुन्योः स्नायादित्येकम्भाग्यं वा एतन्नक्षत्रं तदस्य भाग्य एव नक्षत्रे स्नातं भवत्य्

Another view is that one should take bath under the Tiṣya constellation. This belongs to Br̥haspati. He is thereby deemed to have taken bath under Br̥haspati’s constellation-thinking “May I be impelled by Br̥haspati.” There is a further view that one should take bath under the Uttara Phālguni constellation.

अथो भाग्योऽसानीति

अथो भाग्योऽसानीति

This constellation brings fortune. He is deemed to have taken bath under a constellation bringing fortune.

हस्ते स्नायादित्येकं सावित्रं वा एतन्नक्षत्रं तदस्य सावित्र एव नक्षत्रे स्नातं भवत्यथो सवितृप्रसूतोऽसानीति

हस्ते स्नायादित्येकं सावित्रं वा एतन्नक्षत्रं तदस्य सावित्र एव नक्षत्रे स्नातं भवत्यथो सवितृप्रसूतोऽसानीति

There is view that one should take the bath under the Hasta-constellation. This constellation belongs to Savitr̥. He is deemed to have taken bath under the constellation belonging to Savitr̥ thinking “May I be impelled by Savitr̥.”

चित्रायाँस्नायादित्येकम्

चित्रायाँस्नायादित्येकम्

There is a view that one should take the bath under the Citra constellation.

ऐन्द्रं वा एतन्नक्षत्रं तदस्यैन्द्र एव नक्षत्रे स्नातं भवत्यथो चित्रोऽसानीति

ऐन्द्रं वा एतन्नक्षत्रं तदस्यैन्द्र एव नक्षत्रे स्नातं भवत्यथो चित्रोऽसानीति

This constellation belongs to Indra. He is deemed to have taken bath under the constellation belonging to Indra thinking “I may be conspicuous.”

विशाखयोः स्नायादित्येकम्

विशाखयोः स्नायादित्येकम्

There is a view that one should take the bath under the Viśākhā constellation.

ऐन्द्रा ग्नं वा एतन्नक्षत्रं तदस्यैन्द्रा ग्न एव नक्षत्रे स्नातं भवत्यथो विशाखोऽसानि प्रजया पशुभिरित्येतेषामेकस्मिन्नापूर्यमाणपक्षे पुरादित्यस्योदयाद्व्रजमभि प्रपद्यते

ऐन्द्रा ग्नं वा एतन्नक्षत्रं तदस्यैन्द्रा ग्न एव नक्षत्रे स्नातं भवत्यथो विशाखोऽसानि प्रजया पशुभिरित्येतेषामेकस्मिन्नापूर्यमाणपक्षे पुरादित्यस्योदयाद्व्रजमभि प्रपद्यते

This constellation belongs to Indra-Agni. He is deemed to have taken bath under the Viśākha constellation thinking “May I become branched off with progeny and cattle.” Under one of these constellations, in the bright half of the month, he goes to the cowpen before sunrise.

नैनमेतदहरादित्योऽभितपेत्तदह स्नातानामु ह वा एष एतत्तेजसा यशसा तपत्यन्तर्लोम्ना चर्मणा व्रजमभिविघ्नन्ति

नैनमेतदहरादित्योऽभितपेत्तदह स्नातानामु ह वा एष एतत्तेजसा यशसा तपत्यन्तर्लोम्ना चर्मणा व्रजमभिविघ्नन्ति

On this day the sun should not shine over him. The sun shines with lustre and glory of him, who takes bath on that day. The cowpen is covered with a skin with its hairy side inside.

पूर्वार्धमध्ये व्रजस्याग्निमुपसमाधाय सम्परिस्तीर्याहरन्त्येतान्सम्भारान्सकृदेव सर्वान्

पूर्वार्धमध्ये व्रजस्याग्निमुपसमाधाय सम्परिस्तीर्याहरन्त्येतान्सम्भारान्सकृदेव सर्वान्

He enkindles fire in the eastern half of the cowpen, strews it around; all materials are brought here at one attempt.

यत्सह सर्वाणि मानुषाणीत्येतस्माद्ब्राह्मणाद्दक्षिणतो ब्राह्मण उपविशत्युत्तरत उदपात्रं पालाशीं च समिधं निदधात्यपरेणाग्निमुदीचीनप्रतिषेवणामेरकाँ साधीवासामास्तीर्य तस्यां प्राङ्मुख उपविशत्य्

यत्सह सर्वाणि मानुषाणीत्येतस्माद्ब्राह्मणाद्दक्षिणतो ब्राह्मण उपविशत्युत्तरत उदपात्रं पालाशीं च समिधं निदधात्यपरेणाग्निमुदीचीनप्रतिषेवणामेरकाँ साधीवासामास्तीर्य तस्यां प्राङ्मुख उपविशत्य्

The materials which are related to a human being are to be taken from a brāhmaṇa. That brāhmaṇa sits towards the south. He keeps a pot full of water and a firestick towards the north. To the rear of the fire he spreads the bed of grass with its sewing towards the north together with upper garment, and sits upon it facing eastwards.

उत्तरतो नापित उत्तरत उपबर्हणम्

उत्तरतो नापित उत्तरत उपबर्हणम्

The barbar to the north; the pillow to the north.

आमध्यन्दिनं भिक्षां दद्यादपीह गां पचेद्वशा चेदस्य स्यादत्रैतां पालाशीं समिधमाज्येनाक्त्वा मध्यन्दिनेऽभ्यादधाति ३९

आमध्यन्दिनं भिक्षां दद्यादपीह गां पचेद्वशा चेदस्य स्यादत्रैतां पालाशीं समिधमाज्येनाक्त्वा मध्यन्दिनेऽभ्यादधाति ३९

One should give him a boon until midday. One should cook the flesh of a cow if one has a barren cow. At midday he should put on fire a firestick of Butea frondosa dipped in clarified butter.

इमँस्तोममर्हते जातवेदसे रथमिव सं महेमा मनीषया । भद्रा हि नः प्रमतिरस्य सँसद्यग्ने सख्ये मा रिषामा वयं तव स्वाहेत्यथैरकायामुदीचीनशिरा निपद्यते त्र्यायुषं जमदग्नेः कश्यपस्य त्र्यायुषमगस्त्यस्य त्र्यायुषमृषीणां त्र्यायुषं यद्देवानां त्र्यायुषं तन्मे अस्तु त्र्यायुषमित्युद्यमानमनुमन्त्रयते शिवा मे भवथ सँस्पृश इति

इमँस्तोममर्हते जातवेदसे रथमिव सं महेमा मनीषया । भद्रा हि नः प्रमतिरस्य सँसद्यग्ने सख्ये मा रिषामा वयं तव स्वाहेत्यथैरकायामुदीचीनशिरा निपद्यते त्र्यायुषं जमदग्नेः कश्यपस्य त्र्यायुषमगस्त्यस्य त्र्यायुषमृषीणां त्र्यायुषं यद्देवानां त्र्यायुषं तन्मे अस्तु त्र्यायुषमित्युद्यमानमनुमन्त्रयते शिवा मे भवथ सँस्पृश इति

With the verse “We fashion this hymn for the worthy Jātavedas from our heart like a chariot. In his meeting we enjoy good protection. O Agni, may we not be injured under thy friendship, “Svāhā.⁷¹” He lies down on the bed of gras with his head towards the north with the formula, “May I enjoy threefold life⁷² of Jamadagni, threefold life of Kaśyapa, threefold life of Agastya and threefold life of other R̥ṣis. May mine be that threefold life which belongs to gods. “The priest follows him being applied water (to the hair) with the formula, “(Owaters) do you be auspicious to me at your touch.⁷³”

क्षुरमभिमन्त्रयते क्षुरो नामासि स्वधितिस्ते पिता नमस्ते अस्तु मा मा हिँ सीरित्युप्यमानमनुमन्त्रयते यत्क्षुरेण वर्चयसि वप्त्रा वपसि केशश्मश्रु वर्चय मे मुखं मा म आयुः प्रमोषीरिति

क्षुरमभिमन्त्रयते क्षुरो नामासि स्वधितिस्ते पिता नमस्ते अस्तु मा मा हिँ सीरित्युप्यमानमनुमन्त्रयते यत्क्षुरेण वर्चयसि वप्त्रा वपसि केशश्मश्रु वर्चय मे मुखं मा म आयुः प्रमोषीरिति

He follows the razor with the formula,.“Thou art a kṣura by name, knife is thy father, obeisance to thee, do thou not injure me.⁷⁴” He follows (the boy) being shaved with the formula, “Thou shavest hair and beard: thou illuminest (the face) with the shaving razor: illumine my face, do thou not steal my life.⁷⁵”

श्मश्रूण्येवाग्रे वपतेऽथोपपक्षावथ केशान्यथोपपादमितराण्यङ्गान्येतस्माद्ध्येषा जरसा पूर्व आयुषि प्रयान्ति पूर्व आयुष्यन्नादा भवन्ति य एवं विद्वाँसो लोमानि वापयन्ते

श्मश्रूण्येवाग्रे वपतेऽथोपपक्षावथ केशान्यथोपपादमितराण्यङ्गान्येतस्माद्ध्येषा जरसा पूर्व आयुषि प्रयान्ति पूर्व आयुष्यन्नादा भवन्ति य एवं विद्वाँसो लोमानि वापयन्ते

The barbar first shaves the beard, then the armpits, then the hair on the head and the other hair as may be convenient. By following this order they pass earily life up to the old age.⁷⁶ They become food-eaters in early life who, knowing this, cause the hair on the body to be shaved.

स यदि लोमानि वापयिष्यमाणः स्यात्केशश्मश्रु वापयित्वा लोमानि सँहृत्य नखानि निकृन्तयीताथैतानि समुच्चित्य ब्रह्मचारिणे प्रयच्छन्नाहेमानि हृत्वा दर्भस्तम्बे वोदुम्बरमूले वा निधत्तादिति

स यदि लोमानि वापयिष्यमाणः स्यात्केशश्मश्रु वापयित्वा लोमानि सँहृत्य नखानि निकृन्तयीताथैतानि समुच्चित्य ब्रह्मचारिणे प्रयच्छन्नाहेमानि हृत्वा दर्भस्तम्बे वोदुम्बरमूले वा निधत्तादिति

If he is going to get his hair on the body shaved, he should first get his beard and hair on the head shaved, then get his hair on the body shaved⁷⁷ and then get his nails pared. Having collected all the hair (the barbar) while handing over to the Brahmacarin, says to him, “carry these and place them at the roots of a stump of Darbha-grass or at the root of Ficus glomerata.”

तानि स तत्र निदधात्यपरेणाग्निं प्राङ्मुख उपविश्य मेखलां विस्रँसयत इमां विष्यामि वरुणपाशमिति

तानि स तत्र निदधात्यपरेणाग्निं प्राङ्मुख उपविश्य मेखलां विस्रँसयत इमां विष्यामि वरुणपाशमिति

He places them there. He sits to the rear of the fire facing eastwards and loosening the girdle with the verse, “I loosen this (girdle) the bond of Varuṇa….”⁷⁸

योऽस्य तत्र रातेः पुत्रो वान्तेवासी वा भवति तस्मै प्रयच्छन्नाहेमाँ हृत्वा न्यग्रोधे वोदुम्बरमूले वा निधत्तादिति

योऽस्य तत्र रातेः पुत्रो वान्तेवासी वा भवति तस्मै प्रयच्छन्नाहेमाँ हृत्वा न्यग्रोधे वोदुम्बरमूले वा निधत्तादिति

Handing over to one who is the son of a wealthy person or his friend, he says, “Carry this and place at the bottom of Ficus Indica or Ficus glomerata.”

तामु स तत्र निदधातीदमहममुष्यामुष्यायणस्य शुचा पाप्मानमवगूहाम्युत्तरस्य द्विषद्भ्य इति

तामु स तत्र निदधातीदमहममुष्यामुष्यायणस्य शुचा पाप्मानमवगूहाम्युत्तरस्य द्विषद्भ्य इति

He places it there with the formula, “Here I bury this evil together with the grief of N.N., son of N.N. for the enemies of the future generation.”

वृकलैः प्रधाव्य दन्तान्विधावयतेऽन्नाद्याय व्यपोहध्वम्भगो राजायमागमत्। स मे मुखं प्रसर्पतु वर्चसे च भगाय चेत्युभयीरपः सन्निषिञ्चत्युष्णासु शीता आनयति दैवमानुषस्य व्यावृत्त्या इति

वृकलैः प्रधाव्य दन्तान्विधावयतेऽन्नाद्याय व्यपोहध्वम्भगो राजायमागमत्। स मे मुखं प्रसर्पतु वर्चसे च भगाय चेत्युभयीरपः सन्निषिञ्चत्युष्णासु शीता आनयति दैवमानुषस्य व्यावृत्त्या इति

Having driven it away with barks he washes his teeth with the verse, “Do you drive it away for food; this royal fortune has come. May he promote my happiness for power and fortune.” (The priest) sprinkles together both kinds of water; he pours the cold water into the hot water for the separation of the divine and the terrestrial.

तासामञ्जलिनोपहत्याभिषिञ्चत्यापो हि ष्ठा मयोभुव इति तिसृभिर्हिरण्यवर्णाः शुचयः पावका इति तिसृभिः

तासामञ्जलिनोपहत्याभिषिञ्चत्यापो हि ष्ठा मयोभुव इति तिसृभिर्हिरण्यवर्णाः शुचयः पावका इति तिसृभिः

Having dipped the joined palms into it he sprinkles with the three verses beginning with “You are healing waters….”⁷⁹ and with the three verses beginning with “The gold-coloured, shining, purifying….”⁸⁰

षोढाविहितो वै पुरुष इत्येतस्माद्ब्राह्मणादथैतस्य सर्वसुरभिपिष्टँ समुदायुत्य त्रिः प्रसिञ्चति ४०

षोढाविहितो वै पुरुष इत्येतस्माद्ब्राह्मणादथैतस्य सर्वसुरभिपिष्टँ समुदायुत्य त्रिः प्रसिञ्चति ४०

Man is constituted of six constituents-this is the Brāhmaṇa. He mixes together the powder of all fragrant substances and sprinkles him with it three times.

नमः शाकजञ्जभाभ्यां नमस्ताभ्यो देवताभ्यो या अभिग्राहिणीरित्यनुलिम्पतेऽप्सरासु च यो गन्धो गन्धर्वेषु च यद्यशः । दिव्यो यो मानुषो गन्धः स मामाविशत्विहेत्यथाहतं परिधत्ते स्वा मा तनूराविश शिवा मा तनूराविशेत्येवमेवोत्तरासङ्ग्यम्

नमः शाकजञ्जभाभ्यां नमस्ताभ्यो देवताभ्यो या अभिग्राहिणीरित्यनुलिम्पतेऽप्सरासु च यो गन्धो गन्धर्वेषु च यद्यशः । दिव्यो यो मानुषो गन्धः स मामाविशत्विहेत्यथाहतं परिधत्ते स्वा मा तनूराविश शिवा मा तनूराविशेत्येवमेवोत्तरासङ्ग्यम्

With the formula, “Obeisance to Śāka and Jañjabha; obeisance to those deities which seize (a person).” (The boy) applies all over with the verse, “May the smell which exists among the Apsarases, the glory which exists among the Gandharvas, the semll which is divine and terrestrial enter into me.” He wears a new garment with the formula, “Do thou occupy my own body, do thou occupy my auspicious body.”

एवमेवात ऊर्ध्वम्

एवमेवात ऊर्ध्वम्

Similarly the upper garment.

अथैतं बादरं मणिँसुवर्णोपधानँसूत्रे प्रोत्य दर्व्यामाधाय दर्विदण्डे सूत्रेण पर्यस्य जुहोतीयमोषधे त्रायमाणा सहमाना सहसवती । सा मा करोतु सोमवर्चसँसूर्यवर्चसं ब्रह्मवर्चस्विनमन्नादं करोतु स्वाहेत्यथैनमुदपात्रेऽनुपरिप्लावयति विश्वा उत त्वया वयं धारा उदन्या इव । अतिगाहेमहि द्विष इत्यपाशोऽसीत्युक्त्वाक्ष्णया परिहरति वध्यँहि प्रत्यञ्चं प्रतिमुञ्चन्ति व्यावृत्त्या इत्येतस्माद्ब्राह्मणादथैतौ प्रवर्तौ सूत्रे प्रोत्य दर्व्यामाधाय दर्विदण्डे सूत्रेण पर्यस्य जुहोत्यायुष्यं वर्चस्यँसुवीर्य ँ रायस्पोषमौद्भिद्यम् । इदँहिरण्यं वर्चसे जैत्र्यायाविशतादिमँरयिँस्वाहेति

अथैतं बादरं मणिँसुवर्णोपधानँसूत्रे प्रोत्य दर्व्यामाधाय दर्विदण्डे सूत्रेण पर्यस्य जुहोतीयमोषधे त्रायमाणा सहमाना सहसवती । सा मा करोतु सोमवर्चसँसूर्यवर्चसं ब्रह्मवर्चस्विनमन्नादं करोतु स्वाहेत्यथैनमुदपात्रेऽनुपरिप्लावयति विश्वा उत त्वया वयं धारा उदन्या इव । अतिगाहेमहि द्विष इत्यपाशोऽसीत्युक्त्वाक्ष्णया परिहरति वध्यँहि प्रत्यञ्चं प्रतिमुञ्चन्ति व्यावृत्त्या इत्येतस्माद्ब्राह्मणादथैतौ प्रवर्तौ सूत्रे प्रोत्य दर्व्यामाधाय दर्विदण्डे सूत्रेण पर्यस्य जुहोत्यायुष्यं वर्चस्यँसुवीर्य ँ रायस्पोषमौद्भिद्यम् । इदँहिरण्यं वर्चसे जैत्र्यायाविशतादिमँरयिँस्वाहेति

Hereafter (he should wear the clothes) similarly. He passes the thread into the bead of jujube set in gold, keeps it into the ladle, suspends the thread around the handle of the ladle and makes the offering with verse, “This plant protecting, intruding, powerful-may it equip me with the valour of Soma, of Sūrya, and of spiritual power and eater of food, svāhā.” He then moves it around to the waterpot with the formula “Maywe pass beyond the enemies like all water-streams through thee.⁸¹” Having said, “Thou art bondless,” he carries it across in consideration of the brāhmaṇa that one to be killed is released towards the west for the sake of separation. He passes each of the two ear-rings through the thread, puts into the ladle, suspends the thread on the handle of the ladle and makes the offering with verse, “May this gold granting life and splendour and prosperity, coming out of the earth enter into this precious metal for victory, svāhā.”⁸²

द्वितीयां जुहोति शुनिमिवाहँहिरण्यस्य पितुरिव नामाग्रभैषम्। तन्मा करोतु सोमवर्चसँसूर्यवर्चसं ब्रह्मवर्चस्विनमन्नादं करोतु स्वाहेति

द्वितीयां जुहोति शुनिमिवाहँहिरण्यस्य पितुरिव नामाग्रभैषम्। तन्मा करोतु सोमवर्चसँसूर्यवर्चसं ब्रह्मवर्चस्विनमन्नादं करोतु स्वाहेति

He makes a second offering with the verse, “I have uttered the name of gold as food like Śuni. May it render me as possessing the splendour of Soma, Sūrya and spiritual power and eater of food, svāhā.”⁸³

तृतीयां जुहोत्युच्चैर्वाजि पृतनासहँसभासहं धनञ्जयम्। सर्वाः समृद्धीरृधयो हिरण्ये याः समाहिताः स्वाहेति

तृतीयां जुहोत्युच्चैर्वाजि पृतनासहँसभासहं धनञ्जयम्। सर्वाः समृद्धीरृधयो हिरण्ये याः समाहिताः स्वाहेति

He makes the third offering with the verse, “The gold is highly strong, attacking the armies, commanding the assembly and winning wealth. All prosperities are deposited in gold, svādā.”⁸⁴

चतुर्थीं जुहोति विराजं च स्वराजं चाभिष्टिर्या च नो गृहे । लक्ष्मी राष्ट्रस्य या मुखे तया मा सँसृजामसि स्वाहेति

चतुर्थीं जुहोति विराजं च स्वराजं चाभिष्टिर्या च नो गृहे । लक्ष्मी राष्ट्रस्य या मुखे तया मा सँसृजामसि स्वाहेति

He makes the fourth offering with the verse.” I mix with myself the Virāj, the Svarāj, the protection which we have in our house and the prosperity which is in the midst of people svāhā.”⁸⁵

पञ्चमीं जुहोति यशो मा कुरु ब्राह्मणेषु यशो राजसु मा कुरु । यशो विश्येषु शूद्रे ष्वहमस्मि यशस्तव स्वाहेत्यथैनावुदपात्रेऽनुपरिप्लावयति विश्वा उत त्वया वयमित्येतया

पञ्चमीं जुहोति यशो मा कुरु ब्राह्मणेषु यशो राजसु मा कुरु । यशो विश्येषु शूद्रे ष्वहमस्मि यशस्तव स्वाहेत्यथैनावुदपात्रेऽनुपरिप्लावयति विश्वा उत त्वया वयमित्येतया

He makes the fifth offering with the verse, “Make me successful among the brāhmaṇa, make me successful among the ruling class, successful among the Viś and Śūdra; I may be successful through thee svāhā.”⁸⁶
He moves them around in the water-pot with the verse, “May we pass beyond….”⁸¹

तयोरन्यतरमादाय दक्षिणे कर्ण आबध्नीत आयुष्यं वर्चस्यमित्येताभिः पञ्चभिर्

तयोरन्यतरमादाय दक्षिणे कर्ण आबध्नीत आयुष्यं वर्चस्यमित्येताभिः पञ्चभिर्

He takes one of them and ties on the right ear with the five verses beginning with “May the gold granting life….”⁸⁷

अथैनमनुपरिवर्तयत ऋतुभिस्त्वार्तवैः संवत्सरस्य धायसा तैस्त्वा सहानुकरोमीत्येवमेवोत्तरं प्रवर्तमाबध्नीतेऽथ स्रजं प्रतिमुञ्चते ४१

अथैनमनुपरिवर्तयत ऋतुभिस्त्वार्तवैः संवत्सरस्य धायसा तैस्त्वा सहानुकरोमीत्येवमेवोत्तरं प्रवर्तमाबध्नीतेऽथ स्रजं प्रतिमुञ्चते ४१

He turns it around with the verse, “I turn thee together with the seasons, with those belonging to the seasons and the sucking of the year.”⁸⁸ Similarly he ties the left ear-ring. Then he suspends the garland.

शुभिके शिर आरोह शोभयन्ती मुखं मम । मुखँहि मम शोभय भूयाँसं च भगं कुरु ॥ यां त्वा जहार जमदग्निः श्रद्धायै कामायान्यै । तां त्वेमां प्रतिमुञ्चेऽहं वर्चसे च भगाय चेति

शुभिके शिर आरोह शोभयन्ती मुखं मम । मुखँहि मम शोभय भूयाँसं च भगं कुरु ॥ यां त्वा जहार जमदग्निः श्रद्धायै कामायान्यै । तां त्वेमां प्रतिमुञ्चेऽहं वर्चसे च भगाय चेति

With the two verses; “O garland, do thou ascend my head adorning my face. Do thou decorate my face; promote my fortune. I suspend for splendour and fortune thee whom Jamadagni carried for faith and desire.”

त्रैककुदेनाञ्जनेनाङ्क्ते यदाञ्जनं त्रैककुदं जातँहिमवत उपरि । तेन वामाञ्जे मयि पर्वतवर्चसमस्त्वित्यादर्शे परिपश्यते यन्मे मनः परागतमाअर्शे परिपश्यतः । इदं तन्मयि पश्याम्यायुष्यं वर्चस्यं मे अस्त्वित्यथोपानहावुपमुञ्चते द्यौरसीति दक्षिणे पादे पृथिव्यसीत्युत्तरेऽथ दण्डमादत्ते सखा मा गोपायेति

त्रैककुदेनाञ्जनेनाङ्क्ते यदाञ्जनं त्रैककुदं जातँहिमवत उपरि । तेन वामाञ्जे मयि पर्वतवर्चसमस्त्वित्यादर्शे परिपश्यते यन्मे मनः परागतमाअर्शे परिपश्यतः । इदं तन्मयि पश्याम्यायुष्यं वर्चस्यं मे अस्त्वित्यथोपानहावुपमुञ्चते द्यौरसीति दक्षिणे पादे पृथिव्यसीत्युत्तरेऽथ दण्डमादत्ते सखा मा गोपायेति

He puts into his eayes the collyrium from Trikakud with the verse, “The collyrium of Trikakud which is born of the Himalayas, with that I anoint (my eyes); may it grant me the splendour of the mountain.” He looks into the mirror with the verse, “My mind which has gone astray while I am looking into the mirror, I recall within me; may it grant me long life and splendour.” He then wears the footwear with the formula, “Thou art heaven” in the right foot, and “Thou art earth” on the left one. He takes up the staff with the formula, “Do thou, my companion, guard me.”

छत्त्रमादत्ते दिव्योऽसि सुपर्णोऽन्तरिक्षान्मा पाहीति

छत्त्रमादत्ते दिव्योऽसि सुपर्णोऽन्तरिक्षान्मा पाहीति

He takes up the umbrella with the formula, “Thou art the divine eagle; do thou guard me in the midregion.”

सोऽत्रैवास्त आ नक्षत्राणामुदयादथोदितेषु नक्षत्रेषूपनिष्क्रम्य दिश उपतिष्ठते देवीः षडुर्वीरुरु नः कृणोत विश्वे देवास इह वीरयध्वमिति

सोऽत्रैवास्त आ नक्षत्राणामुदयादथोदितेषु नक्षत्रेषूपनिष्क्रम्य दिश उपतिष्ठते देवीः षडुर्वीरुरु नः कृणोत विश्वे देवास इह वीरयध्वमिति

He stays here until the stars rise. As soon as the stars rise, he goes out and prays to the quarters with the verse, “O six Urvi goddesses, do you make us wide. O Viśve Devas, do you do brave deeds.”⁸⁹

मा हास्महि प्रजया मा तनूभिरिति नक्षत्राणि

मा हास्महि प्रजया मा तनूभिरिति नक्षत्राणि

To the stars with “May we not be departed from offspring nor from our bodies;”⁹⁰

मा रधाम द्विषते सोम राजन्निति चन्द्र मसं

मा रधाम द्विषते सोम राजन्निति चन्द्र मसं

to the moon with “O king Soma, may we not exert for the enemy.”⁸⁹

समुपस्थाय यत्रयत्र कामयते तदेतीत्येतत्समावर्तनम् ४२

समुपस्थाय यत्रयत्र कामयते तदेतीत्येतत्समावर्तनम् ४२

After having prayed together, he may move according to will. This is the Samāvartana rite.

अथेतरत्

अथेतरत्

Now the other rites.

तूष्णीमेव तीर्थे स्नात्वोदेत्यथ यदि रथं लभते रथन्तरमसीति दक्षिणं चक्रमभिमृशति बृहदसीत्युत्तरं वामदेव्यमसीति मध्यम्

तूष्णीमेव तीर्थे स्नात्वोदेत्यथ यदि रथं लभते रथन्तरमसीति दक्षिणं चक्रमभिमृशति बृहदसीत्युत्तरं वामदेव्यमसीति मध्यम्

He takes a bath in holy water and comes up. If he gets a chariot he touches its right wheel with the formula, “Thou art Rathan tara;” the left one with “Thou art Br̥hat;” the middle part with “Thou art Vāmadevya.”

अथ रथं प्रवर्तमानमनुमन्त्रयतेऽयं वामश्विना रथो मा दुःखे मा सुखे रिषदित्यथ यदि शमरथं करिष्यन्भवत्यप उपस्पृश्येमामभिमृशतीह धृतिरिह विधृतिरिह रन्तिरिह रमतिरिह रमतामित्यथास्मा आचार्यः कूर्चमाहारयति

अथ रथं प्रवर्तमानमनुमन्त्रयतेऽयं वामश्विना रथो मा दुःखे मा सुखे रिषदित्यथ यदि शमरथं करिष्यन्भवत्यप उपस्पृश्येमामभिमृशतीह धृतिरिह विधृतिरिह रन्तिरिह रमतिरिह रमतामित्यथास्मा आचार्यः कूर्चमाहारयति

He follows the chariot while it is moving, with the formula, “May this your chariot, O Aśvins, be not injured due to bad or good hole in the nave.” If he went to halt the chariot, he touches waters and touches the earth with the formula, “Here is support; here is separation; here is joy, here is delight; may it rest here.”⁹⁰ The teacher arranges a bunch of darbha grass to be offered to him.

तं प्रदक्षिणं पर्यस्योदगावृत्त उपविशति पुरस्ताद्वैनं प्रत्यञ्चमुपोहते राष्ट्रभृदस्याचार्यासन्दी मा त्वद्योषमित्यथास्मा उदकमाहारयति

तं प्रदक्षिणं पर्यस्योदगावृत्त उपविशति पुरस्ताद्वैनं प्रत्यञ्चमुपोहते राष्ट्रभृदस्याचार्यासन्दी मा त्वद्योषमित्यथास्मा उदकमाहारयति

Having spread it around by the right, he sits upon it turning towards the north. Or he turns it from east to west with the formula, “Thou art supporting the kingdom, the stool of the teacher; may I not depart from thee,” Water is procured for him.

तेनास्य पादौ प्रक्षालयत्यवनेक्तुः पाणी सम्मृशति मयि महो मयि भगो मयि भर्गो मयि यश इत्यप उपस्पृश्य मयीन्द्रि यं वीर्यमित्युरः प्रत्यात्मानं प्रत्यभिमृशतेऽथास्मा अन्यदाहारयति

तेनास्य पादौ प्रक्षालयत्यवनेक्तुः पाणी सम्मृशति मयि महो मयि भगो मयि भर्गो मयि यश इत्यप उपस्पृश्य मयीन्द्रि यं वीर्यमित्युरः प्रत्यात्मानं प्रत्यभिमृशतेऽथास्मा अन्यदाहारयति

One washes his feet with it. He touches the palms of one who is washing with the formula, “Power in me, fortune in me, splendour in me, glory in me.” Having touched water, he touches his bosom with “May strength and valour be in me.” One causes other things to be brought to him.

तत्प्रतिगृह्णात्या म अगाद्वर्चसा यशसा सँसृज पयसा तेजसा च तं मा प्रियं प्रजानां कुर्वधिपतिं पशूनामिति ब्राह्मणः

तत्प्रतिगृह्णात्या म अगाद्वर्चसा यशसा सँसृज पयसा तेजसा च तं मा प्रियं प्रजानां कुर्वधिपतिं पशूनामिति ब्राह्मणः

He receives them with the formula, “They have come to me; do thou unite me with splendour, glory milk and lustre. Do thou make me dear to the progeny and lord of cattle,” if he is a brāhmaṇa;

प्रियं पशूनां कुर्वधिपतिं प्रजानामिति राजन्यस्

प्रियं पशूनां कुर्वधिपतिं प्रजानामिति राजन्यस्

“….dear to cattle and lord of progeny” if he is a Rājanya.

तदुपस्पृश्य प्राक्सेक्तवा इत्याह

तदुपस्पृश्य प्राक्सेक्तवा इत्याह

Having touched it, he says, “In order to sprinkle beforehand.”

मधुपर्कं प्रोक्तमभिमन्त्रयते स मावतु स मा पातु स मा जुषतामित्युभाभ्याँ हस्ताभ्यां प्रतिगृह्णाति ४३

मधुपर्कं प्रोक्तमभिमन्त्रयते स मावतु स मा पातु स मा जुषतामित्युभाभ्याँ हस्ताभ्यां प्रतिगृह्णाति ४३

He recites over the Madhuparka which is announced, the formula, “May it help me, may it guard me, may it be agreeable to me.” He receives it with both the hands.

आ म अगाद्वर्चसा यशसा सँसृज पयसा तेजसा च तं मा प्रियं प्रजानां कुर्वधिपतिं पशूनामिति ब्राह्मणः

आ म अगाद्वर्चसा यशसा सँसृज पयसा तेजसा च तं मा प्रियं प्रजानां कुर्वधिपतिं पशूनामिति ब्राह्मणः

With the formula, “It has come to me; do thou unite me with splendour, glory, milk and lstre; do thou make me dear to the offspring and lord of cattle” if he is a brāhmaṇa,

प्रियं पशूनां कुर्वधिपतिं प्रजानामिति राजन्यस्

प्रियं पशूनां कुर्वधिपतिं प्रजानामिति राजन्यस्

“…dear to cattle and lord of cattle” if he is a Rājanya.

तस्मिँश्चेत्किञ्चिदापतितँस्यात्तदङ्गुष्ठेन च महानाम्न्या चोपसङ्गृह्येमां दिशं निरस्यति नेष्टाविद्धं कृन्तामि या ते घोरा तनूस्तया तमाविश योऽस्मान्द्वेष्टि यं च वयं द्विष्म इत्यथाप उपस्पृश्य समुदायुत्य त्रिः प्राश्नाति प्राण इदं ते बलिँहरामि श्रेष्ठं माधिपतिं कुर्विति

तस्मिँश्चेत्किञ्चिदापतितँस्यात्तदङ्गुष्ठेन च महानाम्न्या चोपसङ्गृह्येमां दिशं निरस्यति नेष्टाविद्धं कृन्तामि या ते घोरा तनूस्तया तमाविश योऽस्मान्द्वेष्टि यं च वयं द्विष्म इत्यथाप उपस्पृश्य समुदायुत्य त्रिः प्राश्नाति प्राण इदं ते बलिँहरामि श्रेष्ठं माधिपतिं कुर्विति

If something has fallen into it, he takes hold of it with his thumb and forefinger (of his right hand) and throws away towards the south-west with the formula, “I cut that which is clasped by a disagreeable object; with thy body which is fierce do thou enter him who hates us and whom we hate.” Having touched water and having mixed it together, he partakes of it three times with the formula, “O Prāṇa, I bring this food for thee; do thou make me a great lord;”

सोमोऽसि सोमपं मा कुर्विति द्वितीयम्

सोमोऽसि सोमपं मा कुर्विति द्वितीयम्

for the second time with the formula, “Thou art Soma; make me a Soma-drinker;”

अन्नमस्यन्नादं मा कुर्विति तृतीयं त्रिः पीत्वोच्छिष्टं ददाति

अन्नमस्यन्नादं मा कुर्विति तृतीयं त्रिः पीत्वोच्छिष्टं ददाति

for the third time with the formula, “Thou art food, make me food-eater.” Having drunk three times, he gives over the remnant.

यमात्मनः श्रेयाँसमिच्छेत्तस्मै शेषं दद्यादुपनीतां गामनुमन्त्रयते जहि मे पाप्मानमुपनेतुश्चेति

यमात्मनः श्रेयाँसमिच्छेत्तस्मै शेषं दद्यादुपनीतां गामनुमन्त्रयते जहि मे पाप्मानमुपनेतुश्चेति

He gives over the remnant to one whom he desires to be better. He recites over the cow brought to him the formula, “Do thou kill the evil of myself and of the giver.”

तां कुर्वन्ति वोत्सृजन्ति वा

तां कुर्वन्ति वोत्सृजन्ति वा

The cow is immolated or is released.

स यदि करिष्यन्भवति कुरुतेत्याहाथ यद्युत्स्रक्ष्यन्भवति तामनुमन्त्रयते गौर्धेनुभव्या माता रुद्रा णां दुहिता वसूनाँस्वसादित्यानाममृतस्य नाभिः । प्र णु वोचं चिकितुषे जनाय मा गामनागामदितिं वधिष्ट ॥ पिबतूदकं तृणान्यत्त्वोमुत्सृजतेत्य्

स यदि करिष्यन्भवति कुरुतेत्याहाथ यद्युत्स्रक्ष्यन्भवति तामनुमन्त्रयते गौर्धेनुभव्या माता रुद्रा णां दुहिता वसूनाँस्वसादित्यानाममृतस्य नाभिः । प्र णु वोचं चिकितुषे जनाय मा गामनागामदितिं वधिष्ट ॥ पिबतूदकं तृणान्यत्त्वोमुत्सृजतेत्य्

If he desires her to be immolated, he says “Do you immolate.” If he is going to release her, he recites over her the verse, “The cow which is to be a milch-cow is the mother of the Rudras, daughter of the Vasus, sister of the Ādityas, and navel of immortality. I have spoken to the learned men, “Do you not kill the innocent cow, the Aditi.⁹¹ Let her drink water and eat grass; Ay, release her.”

अथास्मा ओदनमाहारयति

अथास्मा ओदनमाहारयति

Cooked rice is brought to him.

तमश्नाति ब्रह्म त्वाश्नातु ब्रह्म त्वाश्नात्विति

तमश्नाति ब्रह्म त्वाश्नातु ब्रह्म त्वाश्नात्विति

He consumes it with the formula, “May brāhmaṇa consume thee, may brāhmaṇa consume thee.”

तच्चतुष्टयोऽर्घ्यो दधि मधु घृतमाप इति

तच्चतुष्टयोऽर्घ्यो दधि मधु घृतमाप इति

The Arghya comprises curds, honey, ghee and water.

पञ्चतय इत्येके दधि पयो मधु घृतमाप इति ४४

पञ्चतय इत्येके दधि पयो मधु घृतमाप इति ४४

Some say it consists of five substances: curds, milk, honey, ghee and water.

ब्राह्मणो ह सोमार्थः शुक्लेन पिङ्गाक्षेण मूर्धभिन्नेन विस्रवता पथि समाजगाम

ब्राह्मणो ह सोमार्थः शुक्लेन पिङ्गाक्षेण मूर्धभिन्नेन विस्रवता पथि समाजगाम

A brāhmaṇa who was in search of Soma met on the way with as person who was white, brown-eyed, with broken head and oozing.

तँहोवाच कथा विद्यां भगवन्तमिति

तँहोवाच कथा विद्यां भगवन्तमिति

He said to him, “As whom shall I know your honour?”

सोमो राजास्मीति हैनं प्रत्युवाच

सोमो राजास्मीति हैनं प्रत्युवाच

I am king Soma.” He replied, "

तं मा कदध्वर्युरनैष्ट्ययनविदभ्यसौषीद्यत्रो मा कदध्वर्युरनैष्ट्ययनविदभिषुणोतीत्थमहं तत्र विस्रावाण्यसावसौ ब्राह्मणो नैष्ट्ययनानि वेद

तं मा कदध्वर्युरनैष्ट्ययनविदभ्यसौषीद्यत्रो मा कदध्वर्युरनैष्ट्ययनविदभिषुणोतीत्थमहं तत्र विस्रावाण्यसावसौ ब्राह्मणो नैष्ट्ययनानि वेद

A bad Adhvaryu not knowing Naiṣṭyayanas pressed me. Because a bad Adhvaryu not aware of Naiṣtyayanas pressed me, therefore I began oozing there. Such and such brāhmaṇa knows Naiṣṭyayanas.

तं गमिष्यामि

तं गमिष्यामि

I shall meet him.

स म इमान्वर्णान्सँरोपयिष्यतीति

स म इमान्वर्णान्सँरोपयिष्यतीति

He will reinstate my complexion.

ते यत्रावभृथमवयन्ति तदौदुम्बर्या शाखया पलाशशाखया वा स्रुवेण वानाज्यलिप्तेन दध्ना पयसा वा मधुमिश्रेण नैष्ट्ययनैरृजीषमभिजुह्वति

ते यत्रावभृथमवयन्ति तदौदुम्बर्या शाखया पलाशशाखया वा स्रुवेण वानाज्यलिप्तेन दध्ना पयसा वा मधुमिश्रेण नैष्ट्ययनैरृजीषमभिजुह्वति

“When they go out fot Avabhṛtha, they sprinkle on the residue of Soma by means of a twig fo Ficus glomerata or Butea frondosa or a spoon not smeared with clarified butter, curds or milk mixed with honey reciting the Naiṣṭyayana verses.

यत्ते ग्राव्णा चिच्छिदुः सोम राजन्नित्येतेनानुवाकेनाभिर्गीर्भिर्यदतो न ऊनमित्येतया च चतुर्दशभिरृजीषमभिजुह्वति

यत्ते ग्राव्णा चिच्छिदुः सोम राजन्नित्येतेनानुवाकेनाभिर्गीर्भिर्यदतो न ऊनमित्येतया च चतुर्दशभिरृजीषमभिजुह्वति

They sprinkle on the residue with the Anuvāka :

(i) “O king Soma, do thou join and promote with clarified butter those thy limbs-thy firm joints, which were crushed by the stone. May we subsequently be sinless and live safely.

(ii) What of thee the pressing stone, moved by the arm, has caused to fall-what of thee the men, with the right hand, have milked out.-Let that swell again for thee; let that grow firm again for thee, O God Soma.

(iii) If they have torn up thy skin and if they have torn up thy womb - expelled from thy resting-place, thou art longing for it, let that be hidden to us by thee O Soma. May intimate union with thee in the highest heaven be ours.

(iv) Having united with milk, he has abandoned his body. Each time his colour becomes different. To this feast we have been invited by thee. Give us a share in thy many-coloured abode.

(v) May Soma be looking at men and listening to them. Desiring songs of praise, may he not abandon us. Harmless, strengthening his bodily forms, may he bring to us his beautiful appearance as soon as he is born.

(vi) The ladles are pouring clarified butter on thee strengthening thy dear limbs. To thee O Soma, homage and the Vaṣaṭ-utterance. Do thou O king, give me consent for the good deed.

(vii) Do thou unite,⁹² king Soma, with the exhaling and inhaling with sight and hearing. What of thee has been damaged, may that be a cause of happiness to thee. Do thou recognise us at the junction of the paths.

(viii) Do you recognise this (sacrificer) O gods, in the highest firmament. Do you, mighty ones⁹³ who are present here, know the shape of this one. When he comes along the paths which are the paths of the gods, do you reveal to him what has been offered and what has been bestowed (by him).

(ix) Unhurt, O king, free from disease, do thou go (to thy abode). Homage to thee, to thy rapidly moving radiance. Ascend the heavenly vault along with the sacrificer. Go to the sun in the highest firmament.

(x) God Savitr̥ is honoured by us now-he who is to be praised by men at this time of the day - he who distributes treusures to the descendants of Manu so that he would bestow on us beat riches.

(xi) Come and protect us here O Mitra-Varuṇa. Think of us here, O friends. May the weapon of the Ādityas, the terrible hundred-barbed poisonous misile avoid us.

(xii) Swell up; may thy manly power concentrate from all sides O Soma. Do thou be in (the centre of) the gathering place of the powers.

(xiii) May thy saps unite; may thy powers unite; may thy manly powers overcoming the foes unite. Swelling for immortality O Soma, do thou place in the heaven thy highest glories.⁹⁴

He sprinkles with the thirteen verses in this Anuvāk, and the following verse, in all with fourteen verses, “(O Indra) possessing brown steeds, being promoted with these our utterances do thou fill up what is deficient with us. May we be enjoying ample wealth when thou breakest the big clouds for the good of thy worshippers.”⁹⁵

ते यत्रावभृथँसँसिध्येयुस्तान्ब्रूयाद्ये नु राज्ञस्त्वचं भित्त्वा क्रूरं कृत्वेह ग्रावभिः ४५

ते यत्रावभृथँसँसिध्येयुस्तान्ब्रूयाद्ये नु राज्ञस्त्वचं भित्त्वा क्रूरं कृत्वेह ग्रावभिः ४५

When they are commencing the Avabhṛtha rite, he should address them with the following verses: “Those who bruise the skin of king Soma by hammering him with stones.

अशमयित्वा नैष्ट्ययनैर्यन्त्येवैवं कृतागसः ॥

अशमयित्वा नैष्ट्ययनैर्यन्त्येवैवं कृतागसः ॥

and depart bearing the evil without pacifying it with Naiṣṭyayana formulas,

ये सोममसँस्थाप्यापः सँसाद्यसोमिनः । सँस्थितो न इत्यायन्त्यमुत्रैनान्हिनस्ति सः ॥

ये सोममसँस्थाप्यापः सँसाद्यसोमिनः । सँस्थितो न इत्यायन्त्यमुत्रैनान्हिनस्ति सः ॥

who after having offered Soma, and reaching the waters do not conclude the Soma-offering and return saying that we have concluded the Soma-offering, the Soma injures them in the yonder world.

असिशूलैरुत्तुदन्ति यमस्य प्रतिषादने । योऽशमयित्वा नैष्ट्ययनैरथ नाकमधिरोहति ॥

असिशूलैरुत्तुदन्ति यमस्य प्रतिषादने । योऽशमयित्वा नैष्ट्ययनैरथ नाकमधिरोहति ॥

One who ascends the heaven without pacifying the Soma with the Naiṣṭyayana-offerings-him (Yama’s messengers) prick with swords and stakes in Yama’s abode.

वायुर्भूत्वा पवते त्रिदिवं नाकमुत्तमम्। यः शमयित्वा नैष्ट्ययनैरथ नाकमधिरोहति ॥

वायुर्भूत्वा पवते त्रिदिवं नाकमुत्तमम्। यः शमयित्वा नैष्ट्ययनैरथ नाकमधिरोहति ॥

One who having pacified Soma with Naiṣṭyayana offerings ascends the heaven flows towards the third and the highest heaven in the form of wind.

अध्वर्योर्यजमानस्य प्रतिप्रस्थातुरग्नीधः । ब्रह्मणो होतुरुद्गातू राजैषां लोकमादत्ते न चाहौषुश्चतुर्दश ॥

अध्वर्योर्यजमानस्य प्रतिप्रस्थातुरग्नीधः । ब्रह्मणो होतुरुद्गातू राजैषां लोकमादत्ते न चाहौषुश्चतुर्दश ॥

King Soma deprives the Adhvaryu, the sacrificer, the Pratiprasthātṛ, the Agnidh, the Brahman, the Hotr̥ and Udgātṛ of the (heavenly) world if they do not make fourteen offerings.

ये चतुर्दश जुह्वति दध्न एताः स्रुवाहुतीः । नैषां राजा लोकमादत्ते न प्रजां नोत वाजिनम्॥

ये चतुर्दश जुह्वति दध्न एताः स्रुवाहुतीः । नैषां राजा लोकमादत्ते न प्रजां नोत वाजिनम्॥

Those who offer fourteen spoonfuls of curds, the king Soma does not deprive them of the yonder world nor of their progeny nor their power.

आप्याययन्तो राजानं ग्रावभिः क्रूरमृत्विजः । पयसा शमयन्तोऽस्य जुहुतैव चतुर्दशेति ४६

आप्याययन्तो राजानं ग्रावभिः क्रूरमृत्विजः । पयसा शमयन्तोऽस्य जुहुतैव चतुर्दशेति ४६

O priests, treating cruelly king Soma with stones, do you pacify him with milk and offer fourteen offerings.”⁹⁶

अथ वै भवति

अथ वै भवति

It is indeed said,

ब्रह्मवादिनो वदन्ति स त्वै दर्शपूर्णमासौ यजेत य एनौ सेन्द्रौ यजेतेति

ब्रह्मवादिनो वदन्ति स त्वै दर्शपूर्णमासौ यजेत य एनौ सेन्द्रौ यजेतेति

“He indeed performs the Full-moon and New-moon sacrifices who offers them together with an offering to Indra.

वैमृधः पूर्णमासेऽनुनिर्वाप्यो भवति

वैमृधः पूर्णमासेऽनुनिर्वाप्यो भवति

The cake to be offered to Vimṛdh Indra is to be offered immediately following the Full-moon sacrifice.

तेन पूर्णमासः सेन्द्रो ऽइन्द्रं दध्यमावास्यायां

तेन पूर्णमासः सेन्द्रो ऽइन्द्रं दध्यमावास्यायां

Thereby the full-moon offering becomes characterised by Indra. In the New-moon sacrifice curds is to be offerd to Indra.

तेनामावास्या सेन्द्रे ति

तेनामावास्या सेन्द्रे ति

Thereby the new-moon offering becomes charadeterised by Indra.⁹⁷”

केनो स्विदनीजानस्य सेन्द्रौ भवत इत्यैन्द्रा ग्नेन पुरोडाशेनेत्येव ब्रूयादित्यथ वै भवति

केनो स्विदनीजानस्य सेन्द्रौ भवत इत्यैन्द्रा ग्नेन पुरोडाशेनेत्येव ब्रूयादित्यथ वै भवति

By which sacrifice do the two sacrifice of one who has not performed Soma sacrifice become characterised by Indra? By offering the cake to Indra-Agni, one should say. It is indeed said,

देवा वै यद्यज्ञेऽकुर्वत तदसुरा अकुर्वत

देवा वै यद्यज्ञेऽकुर्वत तदसुरा अकुर्वत

“What the gods did in the sacrifice, the Asuras also did.

ते देवा एतामिष्टिमपश्यन्नाग्नावैष्णवमेकादशकपालँसरस्वत्यै चरुँसरस्वते चरुं

ते देवा एतामिष्टिमपश्यन्नाग्नावैष्णवमेकादशकपालँसरस्वत्यै चरुँसरस्वते चरुं

The gods perceived this Iṣṭi: a cake on eleven potsherds to Agni-Viṣṇu, cooked rice to Sarasvatī, and cooked rice to Sarasvant.

तां पौर्णमासँसँस्थाप्यानुनिरवपन्

तां पौर्णमासँसँस्थाप्यानुनिरवपन्

Having concluded the Full-moon sacrifice they performed this Iṣṭi.

ततो देवा अभवन्परासुरा यो भ्रातृव्यवान्त्स्यात्स पौर्णमासँसँ स्थाप्यैतामिष्टिमनुनिर्वपेत्

ततो देवा अभवन्परासुरा यो भ्रातृव्यवान्त्स्यात्स पौर्णमासँसँ स्थाप्यैतामिष्टिमनुनिर्वपेत्

The gods thereby prospered, the Asuras were defeated. One who has an enemy should, having performed the Full-moon sacrifice, perform this Iṣṭi.

पौर्णमासेनैव वज्रं भ्रातृव्याय प्रहृत्याग्नावैष्णवेन देवताश्च यज्ञं च भ्रातृव्यस्य वृङ्क्त इति ब्राह्मणं स एष भ्रातृव्यवतो यथाकामप्रयोगो मिथुनान्पशून्त्सारस्वताभ्यां

पौर्णमासेनैव वज्रं भ्रातृव्याय प्रहृत्याग्नावैष्णवेन देवताश्च यज्ञं च भ्रातृव्यस्य वृङ्क्त इति ब्राह्मणं स एष भ्रातृव्यवतो यथाकामप्रयोगो मिथुनान्पशून्त्सारस्वताभ्यां

Having thrown thunderbolt at the enemy by means of the Full-moon sacrifice, he appropriates the gods and sacrifice of the enemy by offering the sacrifice to Agni-Viṣṇu.” So says the Brāhmaṇa.⁹⁸ One having an enemy may perform this sacrifice if he wills. He offers a couple of animls to Sarasvatī and Sarasvant.

यावदेवास्यास्ति तत्सर्वं वृङ्क्त इति ब्राह्मणम्

यावदेवास्यास्ति तत्सर्वं वृङ्क्त इति ब्राह्मणम्

“He appropriates whatever the latter possesses.” So says the Brāhmaṇa⁹⁹.

अथ वै भवति ४७

अथ वै भवति ४७

It is indeed said.

पौर्णमासीमेव यजेत भ्रातृव्यवान्नामावास्यामिति

पौर्णमासीमेव यजेत भ्रातृव्यवान्नामावास्यामिति

“One who has an enemy should perform only the Full-moon sacrifice, not the New-moon sacrifice.”

स पौर्णमासीम्पौर्णमासीमेव यजेत भ्रातृव्यवान्नामावास्यां हत्वा भ्रातृव्यं नाप्याययतीति ब्राह्मणं तदेतत्स्तरणावगधं वापरोध्यावगधं वेत्यथ वै भवति

स पौर्णमासीम्पौर्णमासीमेव यजेत भ्रातृव्यवान्नामावास्यां हत्वा भ्रातृव्यं नाप्याययतीति ब्राह्मणं तदेतत्स्तरणावगधं वापरोध्यावगधं वेत्यथ वै भवति

One having enemy should perform only the Full-moon sacrifice, not the New-moon sacrifice. “He kills the enemy, does not swell him.” So says the Brāhmaṇa.¹⁰⁰ This (offering) leads to his slaying or prohibition.¹⁰¹ It is indeed said,

साकम्प्रस्थायीयेन यजेत पशुकाम इत्येतयेष्ट्या यक्ष्यमाण उपकल्पयत औदुम्बरं महत्पात्रं प्रभूतमाज्यमित्यथ देवस्य त्वा सवितुः प्रसव इति प्रतिपदं कृत्वाग्नेयमष्टाकपालं निर्वपत्यैन्द्र मेकादशकपालमैन्द्र ँ! सान्नाय्यं

साकम्प्रस्थायीयेन यजेत पशुकाम इत्येतयेष्ट्या यक्ष्यमाण उपकल्पयत औदुम्बरं महत्पात्रं प्रभूतमाज्यमित्यथ देवस्य त्वा सवितुः प्रसव इति प्रतिपदं कृत्वाग्नेयमष्टाकपालं निर्वपत्यैन्द्र मेकादशकपालमैन्द्र ँ! सान्नाय्यं

“One desiring cattle should perform the Sākamprasthāyīya sacrifice.¹⁰⁰” One who is going to perform this Iṣṭi procures a big pot made of Ficus glomerata and ample clarified butter. Reciting each time the formula beginning with “In the impulse god Savitr̥….” he pours out paddy for a cake on eight potsherds to Agni, a cake on eleven potsherds to Indra and Sāṁnāyya to Indra.

प्रसिद्धमाग्नेयेन चरित्वाथेतरयोर्हविषोरौदुम्बरे महति पात्रे समवद्यन्नाहेन्द्रा यानुब्रूहीति महेन्द्रा येति वा यदि महेन्द्र याजी भवति

प्रसिद्धमाग्नेयेन चरित्वाथेतरयोर्हविषोरौदुम्बरे महति पात्रे समवद्यन्नाहेन्द्रा यानुब्रूहीति महेन्द्रा येति वा यदि महेन्द्र याजी भवति

Having offered the cake to Agni in the prescribed manner, while taking portions of the remaining two oblations in the big pot of Ficus glomerata, he says (to the Hotr̥), “Do you recite the puronuvākyā for Indra” or “for Mahendra” if the sacrificer is offering to Mahendra.

महता पूणँर्होतव्यमित्यत्याक्रम्याश्राव्याहेन्द्रं यजेति महेन्द्र मिति वा यदि महेन्द्र याजी भवति

महता पूणँर्होतव्यमित्यत्याक्रम्याश्राव्याहेन्द्रं यजेति महेन्द्र मिति वा यदि महेन्द्र याजी भवति

“The full oblation filled in the big pot should be offered.”¹⁰⁰ Having crossed the altar and having made to announce, he should say (to the Hotr̥). “Do you recite the yājyā for Indra” or “for Mahendra” if the sacrificer is offering to Mahendra.

वषट्कृते सहैव पात्रेण जुहोति

वषट्कृते सहैव पात्रेण जुहोति

At the Vaṣaṭ-utterance he makes the offering together with the pot.

तृप्त एवैनमिन्द्र ःप्रजया पशुभिस्तर्पयतीति ब्राह्मणम्

तृप्त एवैनमिन्द्र ःप्रजया पशुभिस्तर्पयतीति ब्राह्मणम्

“Indra, satisfied thereby, gratifies him the gift with of offspring and cattle.” So says the Brāhmaṇa.¹⁰⁰

अथ वै भवति

अथ वै भवति

It is indeed said,

दारुपात्रेण जुहोति

दारुपात्रेण जुहोति

“He makes the offering with the wooden pot.

न हि मृन्मयमाहुतिमानशेऽउदुम्बरं भवत्यूर्ग्वा उदुम्बर ऊर्क्पशव ऊर्जैवास्मा ऊर्जं पशूनवरुन्द्ध इति ब्राह्मणं तदेतल्लभ्यावगधं वा निर्वेदावगधं वेत्यथ वै भवति ४८

न हि मृन्मयमाहुतिमानशेऽउदुम्बरं भवत्यूर्ग्वा उदुम्बर ऊर्क्पशव ऊर्जैवास्मा ऊर्जं पशूनवरुन्द्ध इति ब्राह्मणं तदेतल्लभ्यावगधं वा निर्वेदावगधं वेत्यथ वै भवति ४८

An earthen pot is not capable of holding the oblation. (The pot) is made of Ficus glomerata. Strength indeed is Ficus glomerata. Strength are the cattle. Through strength he obtains strength i.e. the cattle for him (the sacrificer).” So says the brāhmaṇa.¹⁰² This offering leads to the attainment of or indifference towards the thing to be achieved. It is indeed said :

नागतश्रीर्महेन्द्रं यजेत

नागतश्रीर्महेन्द्रं यजेत

“One who is not rich should not offer to Mahendra.

त्रयो वै गतश्रियः शुश्रुवान्ग्रामणी राजन्यस्तेषां महेन्द्रो देवतेति

त्रयो वै गतश्रियः शुश्रुवान्ग्रामणी राजन्यस्तेषां महेन्द्रो देवतेति

The three are rich: The learned, leader of a village and a Rājanya. Mahendra is their deity.”¹⁰²

स योऽन्य एतेभ्यो महेन्द्र मियक्ष्येत स संवत्सरमिन्द्र मिष्ट्वाग्नये व्रतपतये पुरोडाशमष्टाकपालं निर्वपति

स योऽन्य एतेभ्यो महेन्द्र मियक्ष्येत स संवत्सरमिन्द्र मिष्ट्वाग्नये व्रतपतये पुरोडाशमष्टाकपालं निर्वपति

One of these who desires to offer to Mahendra, should offer to Indra for a year and then offer a cake on eight potsherds to Vratapati Agni.

सा प्रसिद्धेष्टिः सन्तिष्ठतेऽथ यामावास्यागच्छति तस्यां महेन्द्रं यजते

सा प्रसिद्धेष्टिः सन्तिष्ठतेऽथ यामावास्यागच्छति तस्यां महेन्द्रं यजते

The Iṣṭi is concluded in the prescribed manner. On the new-moon day which comes subsquently, he offers to Mahendra.

सोऽत ऊर्ध्वं महेन्द्र याज्येव भवत्यथ वै भवति

सोऽत ऊर्ध्वं महेन्द्र याज्येव भवत्यथ वै भवति

Hereafter he continues to offer to Mahendra. It is indeed said,

संवत्सरमिन्द्रं यजेत

संवत्सरमिन्द्रं यजेत

“One should offer to Indra for a year.

संवत्सरँहि व्रतं नाति

संवत्सरँहि व्रतं नाति

The vow does not cross a year.

स्वैवैनं देवतेज्यमाना भूत्या इन्द्धे वसीयान्भवतीति ब्राह्मणम्

स्वैवैनं देवतेज्यमाना भूत्या इन्द्धे वसीयान्भवतीति ब्राह्मणम्

The deity (Mahendra) itself whom offering is being made enlightens him for welfare. He thereby prospers.” So says the brāhmaṇa.¹⁰²

अथ वै भवति

अथ वै भवति

It is indeed said,

संवत्सरस्य परस्तादग्नये व्रतपतये पुरोडाशमष्टाकपालं निर्वपेत्

संवत्सरस्य परस्तादग्नये व्रतपतये पुरोडाशमष्टाकपालं निर्वपेत्

“After a year one should offer a cake on eight potsherds to Vratapati Agni.

संवत्सरमेवैनं वृत्रं जघ्निवाँसमग्निर्व्रतपतिर्व्रतमा लम्भयति

संवत्सरमेवैनं वृत्रं जघ्निवाँसमग्निर्व्रतपतिर्व्रतमा लम्भयति

Vratapati Agni makes him who has dispelled the evil for a year adopt the (new) vow (of offering to Mahendra).

ततोऽधि कामं यजेतेति ब्राह्मणम्

ततोऽधि कामं यजेतेति ब्राह्मणम्

Thereafter he may offer (to Indra or to Mahendra) according to his will.” So says the Brāhmaṇa.¹⁰²

अथ वै भवति ४९

अथ वै भवति ४९

It is indeed said:

नासोमायाजी सन्नयेदनागतं वा एतस्य पयो योऽसोमयाजी

नासोमायाजी सन्नयेदनागतं वा एतस्य पयो योऽसोमयाजी

“One who has not performed a Soma-sacrifice should not after Sāṁnāyya. The milk of one who is not a Soma-offerer does not reach (the god).

यदसोमयाजी सन्नयेत्परिमोष एव सोऽनृतं करोत्यथो परैव सिच्यते

यदसोमयाजी सन्नयेत्परिमोष एव सोऽनृतं करोत्यथो परैव सिच्यते

It would indeed amount to stealing if one who has not performed a Soma-sacrifice offers Sāṁnāyya. He violates the order. His oblation is offered astray.

सोमयाज्येव सन्नयेत्

सोमयाज्येव सन्नयेत्

(Therefore) one who has performed a Soma-sacrifice should alone offer Sāṁnāyya.

पयो वै सोमः पयः सान्नाय्यं

पयो वै सोमः पयः सान्नाय्यं

Soma indeed is milk; Sāṁnāyya is milk.

पयसैव पय आत्मन्धत्त इति ब्राह्मणम्

पयसैव पय आत्मन्धत्त इति ब्राह्मणम्

By means of milk he holds milk within.” So says the brāhmaṇa.¹⁰³

अथ वै भवति

अथ वै भवति

It is indeed said,

वि वा एतं प्रजया पशुभिरर्धयति वर्धयत्यस्य भ्रातृव्यं यस्य हविर्निरुप्तं पुरस्ताच्चन्द्र मा अभ्युदेति

वि वा एतं प्रजया पशुभिरर्धयति वर्धयत्यस्य भ्रातृव्यं यस्य हविर्निरुप्तं पुरस्ताच्चन्द्र मा अभ्युदेति

“The moon which rises in the east after the oblation-material has been poured out, deprives (the sacrificer) of offspring and cattle.

त्रेधा तण्डुलान्विभजेद्ये मध्यमाः स्युस्तानग्नये दात्रे पुरोडाशमष्टाकपालं कुर्याद्ये स्थविष्ठास्तानिन्द्रा य प्रदात्रे दधँश्चरुं

त्रेधा तण्डुलान्विभजेद्ये मध्यमाः स्युस्तानग्नये दात्रे पुरोडाशमष्टाकपालं कुर्याद्ये स्थविष्ठास्तानिन्द्रा य प्रदात्रे दधँश्चरुं

One should divide the rice-grains in three parts. He should prepare a cake on eight potsherds to Datr Agni out of the rice-grains which are of middle size; he should prepare cooked rice in curds for Pradātṛ Indra out of those which are of big size;

येऽनिष्ठास्तान्विष्णवे शिपिविष्टाय शृते चरुमिति

येऽनिष्ठास्तान्विष्णवे शिपिविष्टाय शृते चरुमिति

he should prepare cooked rice in hot milk for Śipiviṣṭa Viṣṇu out of those rice-grains which are of small size.

तस्या एता भवन्त्यग्ने दा दाशुषे रयिं दा नो अग्ने प्रदातारँहवामहे प्रदाता वज्री प्र तत्ते अद्य किमित्ते विष्णो परिचक्ष्यं भूदितीन्न्वीजानस्य व्यापन्नयैव पूर्वया यजतेऽव्यापन्नयोत्तरया

तस्या एता भवन्त्यग्ने दा दाशुषे रयिं दा नो अग्ने प्रदातारँहवामहे प्रदाता वज्री प्र तत्ते अद्य किमित्ते विष्णो परिचक्ष्यं भूदितीन्न्वीजानस्य व्यापन्नयैव पूर्वया यजतेऽव्यापन्नयोत्तरया

These are the puronuvākyā-yājyā in this Iṣṭi : agne đã dāśuṣe rayim ….¹⁰⁴ and dā no agne……;¹⁰⁴ pradātāraṁ havāmahe…¹⁰⁵ and pradātā vajrī…;¹⁰⁵ pra tat te adya…and kimitte viṣņu paricakiyam bhūt….¹⁰⁶ These for one who has performed a Soma-sacrifice. Now for one who has not performed a Soma-sacrifice. He should first perform the violated Iṣṭi; next day he should perform the unviolated (i.e. fresh) Iṣṭi.”

न द्वे यजेत

न द्वे यजेत

One should not perform two (Iṣṭis).

यत्पूर्वया सम्प्रति यजेतोत्तरया छम्बट्कुर्याद्यदुत्तरया सम्प्रति यजेत पूर्वया छम्बट्कुर्याद्नेष्टिर्भवति न यज्ञस्

यत्पूर्वया सम्प्रति यजेतोत्तरया छम्बट्कुर्याद्यदुत्तरया सम्प्रति यजेत पूर्वया छम्बट्कुर्याद्नेष्टिर्भवति न यज्ञस्

If he performs the first Iṣṭi at the right time, the second will be futile. If he performs the second Iṣṭi at the right time, the first will be futile. Thereby no Iṣṭi will be deemed to have been performed, nor a (Soma) sacrifice.

तदनु ह्रीत मुख्यपगल्भो जायत एकामेव यजेत प्रगल्भोऽस्य जायतेऽनादृत्य तद्द्वे एव यजेत

तदनु ह्रीत मुख्यपगल्भो जायत एकामेव यजेत प्रगल्भोऽस्य जायतेऽनादृत्य तद्द्वे एव यजेत

Consequently he will feel shy and embarassed. He should perform only one Iṣți, (thereby) a non-embarassed son is born to him. Discarding this view one should perform two.

यज्ञमुखमेव पूर्वयालभते

यज्ञमुखमेव पूर्वयालभते

By the first Iṣṭi he achieves the opening of a (Soma) sacrifice,

यजत उत्तरया

यजत उत्तरया

by the second he accomplishes it.

देवता एव पूर्वयावरुन्द्ध इन्द्रि यमुत्तरया

देवता एव पूर्वयावरुन्द्ध इन्द्रि यमुत्तरया

By the first he obtains deities, power by the second.

देवलोकमेव पूर्वयाभिजयति मनुष्यलोकमुत्तरया

देवलोकमेव पूर्वयाभिजयति मनुष्यलोकमुत्तरया

By the first he wins the world of gods, by the second the world of men.

भूयसो यज्ञक्रतूनुपैतीति ब्राह्मणम्

भूयसो यज्ञक्रतूनुपैतीति ब्राह्मणम्

He achieves many Soma-sacrifices.” So says the Brāhmaṇa.¹⁰⁷

अथ वै भवत्येषा वै सुमना नामेष्टिर्यमद्येजानं पश्चाच्चन्द्र मा अभ्युदेत्यस्मिन्नेवास्मै लोकेऽर्धुकं भवतीति ब्राह्मणम्

अथ वै भवत्येषा वै सुमना नामेष्टिर्यमद्येजानं पश्चाच्चन्द्र मा अभ्युदेत्यस्मिन्नेवास्मै लोकेऽर्धुकं भवतीति ब्राह्मणम्

It is indeed said, “This Iṣṭi is “Sumanas” by name. In that the moon rises after he has performed the Iṣṭi, that performance leads to prosperity.” So says the Brāhmaṇa.¹⁰⁸

अथ वै भवति ५०

अथ वै भवति ५०

It is indeed said:

दाक्षायणयज्ञेन सुवर्गकामो यजेत

दाक्षायणयज्ञेन सुवर्गकामो यजेत

“One desiring the heaven should perform the Dākṣāyaṇayajña.

पूर्णमासे सन्नयेन्मैत्रावरुण्यामिक्षयामावास्यायां यजेतेत्येतयेष्ट्या यक्ष्यमाण उपकल्पयतेऽहतं वासोऽथ पौर्णमास्या उपवसथेऽग्नये व्रतपतये पुरोडाशमष्टाकपालं निर्वपति

पूर्णमासे सन्नयेन्मैत्रावरुण्यामिक्षयामावास्यायां यजेतेत्येतयेष्ट्या यक्ष्यमाण उपकल्पयतेऽहतं वासोऽथ पौर्णमास्या उपवसथेऽग्नये व्रतपतये पुरोडाशमष्टाकपालं निर्वपति

He should offer Sāṁnāyya on the full-moon day, and offer coagulated milk to Mitra-Varuṇa on the new-moon day.”¹⁰⁸ One who is going to perform this Iṣṭi procures a new piece of cloth. On the Upavasatha day of the full-moon he offers a cake on eight potsherds to Vratapati Agni.

सा प्रसिद्धेष्टिः सन्तिष्ठतेऽथास्यैतदहरिन्द्रा य वत्सा अपाकृता भवन्त्यैन्द्रं पयो दोहयित्वोपवसति सान्नाय्यस्य वावृता तूष्णीं वाथ प्रातराग्नेयमष्टाकपालं निर्वप्त्यैन्द्र ँ! सान्नाय्यं सा द्विहविरिष्टिः सन्तिष्ठतेऽत्रैतदैन्द्र ँसान्नाय्यँसमुपहूय भक्षयन्त्यथाहतं वासः परिधायापरपक्षं व्रतं चरति

सा प्रसिद्धेष्टिः सन्तिष्ठतेऽथास्यैतदहरिन्द्रा य वत्सा अपाकृता भवन्त्यैन्द्रं पयो दोहयित्वोपवसति सान्नाय्यस्य वावृता तूष्णीं वाथ प्रातराग्नेयमष्टाकपालं निर्वप्त्यैन्द्र ँ! सान्नाय्यं सा द्विहविरिष्टिः सन्तिष्ठतेऽत्रैतदैन्द्र ँसान्नाय्यँसमुपहूय भक्षयन्त्यथाहतं वासः परिधायापरपक्षं व्रतं चरति

The Iṣṭi is concluded as prescribed. On the same day the calves of the cows are driven away for the oblation to Indra. Having caused the milk to be milked for Indra (in the evening) the sacrificer observes fast in the manner of Sāṁnāyya¹⁰⁹ or silently. In the morning he offers a cake on eight potsherds to Agni and Sāṁnāyya to Indra. The Iṣṭi of two oblations is concluded. The Sāṁnāyya offered to Indra is consumed by seeking mutual consent. The sacrificer wears the new garment and observes the vow for the next fortnight.

तस्यैतद्व्रतं नानृतं वदति न माँसमश्नाति न स्त्रियमुपैति नास्य पल्पूलनेन वासः पल्पूलयन्त्यथ यामावास्यागच्छति तस्या उपवसथेऽग्नये व्रतपतये पुरोडाशमष्टाकपालं निर्वपति

तस्यैतद्व्रतं नानृतं वदति न माँसमश्नाति न स्त्रियमुपैति नास्य पल्पूलनेन वासः पल्पूलयन्त्यथ यामावास्यागच्छति तस्या उपवसथेऽग्नये व्रतपतये पुरोडाशमष्टाकपालं निर्वपति

His vow is: he does not speak untruth; does not eat flesh; does not approach his wife (for sexual enjoyment); his garment is not washed with alkaline substance. On the Upavasatha day of the next new-moon day the Adhyaryu offers a cake on eight potsherds to Vratapati Agni.

सा प्रसिद्धेष्टिः सन्तिष्ठतेऽथास्यैतदहर्मित्रावरुणाभ्यां वत्सा अपाकृता भवन्ति

सा प्रसिद्धेष्टिः सन्तिष्ठतेऽथास्यैतदहर्मित्रावरुणाभ्यां वत्सा अपाकृता भवन्ति

The Iṣṭi is concluded as prescribed. On this day the calves are driven away from their mothers for the coagulated milk to Mitra-Varuṇa.

मैत्रावरुणं पयो दोहयित्वोपवसति सान्नाय्यस्य वावृता तूष्णीं वाथ प्रातराग्नेयमष्टाकपालं निर्वपति मैत्रावरुणीमामिक्षां

मैत्रावरुणं पयो दोहयित्वोपवसति सान्नाय्यस्य वावृता तूष्णीं वाथ प्रातराग्नेयमष्टाकपालं निर्वपति मैत्रावरुणीमामिक्षां

Having caused the milk to be milked with the procedure of the Sāṁnāyya¹⁰⁹ or silently, he observes fast. Next morning he offers a cake on eight potsherds to Agni and coagulated milk to Mitra-Varuṇa.

सा द्विहविरिष्टिः सन्तिष्ठते

सा द्विहविरिष्टिः सन्तिष्ठते

The Iṣṭi of two oblations is concluded.

वाजिनस्य काले वाजिनेन चरति

वाजिनस्य काले वाजिनेन चरति

He offers the whey at the proper time.

निधत्ते वासो विसृजते व्रतम्विसृष्टव्रत एतं पूर्वपक्षं भवत्यथ पौर्णमास्यागच्छत्युत्सीदति व्रतपतिर्यदेवोर्ध्वं व्रतपतेस्तेन प्रतिपद्यते

निधत्ते वासो विसृजते व्रतम्विसृष्टव्रत एतं पूर्वपक्षं भवत्यथ पौर्णमास्यागच्छत्युत्सीदति व्रतपतिर्यदेवोर्ध्वं व्रतपतेस्तेन प्रतिपद्यते

He takes away the garment; releases vow. With the vow released, he passes the bright half of the month. Then comes the full-moon day. The Iṣṭi for Vratapati Agni is left out. He proceeds with the rite subsequent to the Iṣṭi for Vratapati Agni.

तदेतत्संवत्सरावगधँसोमसँस्थम् ५१

तदेतत्संवत्सरावगधँसोमसँस्थम् ५१

This procedure goes on upto the end of a year and is concluded with a Soma-sacrifice.

अथेडादध इत्याचक्षते

अथेडादध इत्याचक्षते

Now they lay down a rite called Iḍādadha.

समानं वाससश्च व्रतपतेश्च

समानं वाससश्च व्रतपतेश्च

The procedure (of wearing and taking away) of the garment and the performance of the Iṣṭi to Vratapati is similar.

तथैन्द्रं पयो दोहयित्वोपवसति सान्नाय्यस्य वावृता तूष्णीं वाथ प्रातराग्नेयमष्टाकपालं निर्वपत्यग्नीषोमीयमेकादशकपालमैन्द्र ँसान्नाय्यं सा त्रिहविरिष्टिः सन्तिष्ठतेऽत्रैतदैन्द्र ँसान्नाय्यँ समुपहूय भक्षयन्ति

तथैन्द्रं पयो दोहयित्वोपवसति सान्नाय्यस्य वावृता तूष्णीं वाथ प्रातराग्नेयमष्टाकपालं निर्वपत्यग्नीषोमीयमेकादशकपालमैन्द्र ँसान्नाय्यं सा त्रिहविरिष्टिः सन्तिष्ठतेऽत्रैतदैन्द्र ँसान्नाय्यँ समुपहूय भक्षयन्ति

Having caused the milk to be milked for Indra in a similar manner with the procedure of the Samnayya1 or silently, he observes fast. In the morning he pours out paddy for a cake on eight potsherds to Agni on eleven potsherds to Agni-Soma, and prepares Sāṁnayya for Indra. This Iṣṭi comprising three oblations comes to a close. Here in they consume the Sāṁnāyya to Indra after seeking and giving mutual consent.

तथाहतं वासः परिधायापरपक्षं व्रतं चरत्यागच्छत्यमावास्या

तथाहतं वासः परिधायापरपक्षं व्रतं चरत्यागच्छत्यमावास्या

Having worn the new garment as before,¹¹⁰ the sacrificer observes vowin the dark half of the month.

तस्या उपवसथे यजते

तस्या उपवसथे यजते

The new-moon day arrives.

तथा मैत्रावरुणं पयो दोहयित्वोपवसति सान्नाय्यस्य वावृता तूष्णीं वाथ प्रातराग्नेयमष्टाकपालं निर्वपत्यैन्द्र मेकादशकपालं मैत्रावरुणीमामिक्षां सा त्रिहविरिष्टिः सन्तिष्ठते

तथा मैत्रावरुणं पयो दोहयित्वोपवसति सान्नाय्यस्य वावृता तूष्णीं वाथ प्रातराग्नेयमष्टाकपालं निर्वपत्यैन्द्र मेकादशकपालं मैत्रावरुणीमामिक्षां सा त्रिहविरिष्टिः सन्तिष्ठते

On the Upavasatha day he performs the sacrifice. Having caused milk to Mitra-Varuṇa to be milked in the manner of the Sāṁnāyya or silently, he observes fast. In the next morning, the Adhvaryu pours out paddy for a cake on eight potsherds to Agni and on eleven potsherds to Indra and prepares coagulated milk for Mitra-Varuṇa. The Iṣṭi comprising three offerings comes to a close.

वाजिनस्य काले वाजिनेन चरति

वाजिनस्य काले वाजिनेन चरति

He offers whey at the proper time.

निधत्ते वासो विसृजते व्रतम्विसृष्टव्रत एतं पूर्वपक्षं भवत्यथ पौर्णमास्यागच्छत्युत्सीदति व्रतपतिर्

निधत्ते वासो विसृजते व्रतम्विसृष्टव्रत एतं पूर्वपक्षं भवत्यथ पौर्णमास्यागच्छत्युत्सीदति व्रतपतिर्

The sacrificer takes away the garment, and releases the vow. He remains with the vow released during the bright half of the month. Then the full-moon day comes. The offering to Vratapati Agni is omitted.

यदेवोर्ध्वं व्रतपतेस्तेन प्रतिपद्यते

यदेवोर्ध्वं व्रतपतेस्तेन प्रतिपद्यते

He starts the rite which is next to the offering to Vratapati Agni.

तदेतत्संवत्सरावगधँसोमसँस्थम् ५२

तदेतत्संवत्सरावगधँसोमसँस्थम् ५२

This procedure goes on for a year and is concluded with a Soma-sacrifice.

अथ चतुश्चक्रो भ्रातृव्यवतो यज्ञः

अथ चतुश्चक्रो भ्रातृव्यवतो यज्ञः

Now the sacrifice called Catuścakrea for one having an enemy.

समानं वाससश्चैव व्रतपतेश्च

समानं वाससश्चैव व्रतपतेश्च

The procedure pertaining to the wearing of the (new) garment and the offering to Vratapati Agni is similar.

तथैवैन्द्रं पयो दोहयित्वोपवसति सान्नाय्यस्य वावृता तूष्णीं वाथ प्रातराग्नेयमष्टाकपालं निर्वपति सरस्वत उपाँ शुयाजमग्नीषोमीयमेकादशकपालमैन्द्र ँसान्नाय्यं सा चतुर्हविरिष्टिः सन्तिष्ठतेऽत्रैतदैन्द्र ँसान्नाय्यँ समुपहूय भक्षयन्ति

तथैवैन्द्रं पयो दोहयित्वोपवसति सान्नाय्यस्य वावृता तूष्णीं वाथ प्रातराग्नेयमष्टाकपालं निर्वपति सरस्वत उपाँ शुयाजमग्नीषोमीयमेकादशकपालमैन्द्र ँसान्नाय्यं सा चतुर्हविरिष्टिः सन्तिष्ठतेऽत्रैतदैन्द्र ँसान्नाय्यँ समुपहूय भक्षयन्ति

having caused the milk to Indra to be milked as before with the procedure of the Sāṁnāyya or silently. The sacrificer observes fast. Next morning the Adhvaryu pours out paddy for a cake on eight potsherds to Agni, clarified butter for an Upāmsuyāja offering to Sarasvant, paddy for a cake on eleven potsherds to Agni-Soma and Saṁnāyya to Indra. The Iṣṭi comprising four offerings comes to an end. Herein they consume the Sāṁnāyya to Indra by giving and recceiving mutual consent.

तथैवाहतं वासः परिधायापरपक्षं व्रतं चरत्यागच्छत्यमावास्या

तथैवाहतं वासः परिधायापरपक्षं व्रतं चरत्यागच्छत्यमावास्या

Having worn a new garment as before,¹¹⁰ the sacrificer observes the vow during the dark half of the month. The new-moon day comes.

नैवोपवसथे यजते

नैवोपवसथे यजते

The sacrificer does not perform a sacrifice on the Upavasatha day.

तथैव मैत्रावरुणं पयो दोहयित्वोपवसति सान्नाय्यस्य वावृता तूष्णीं वाथ प्रातराग्नेयमष्टाकपालं निर्वपति सरस्वत्या उपाँशुयाजमैन्द्र मेकादशकपालं मैत्रावरुणीमामिक्षां सा चतुर्हविरिष्टिः सन्तिष्ठते

तथैव मैत्रावरुणं पयो दोहयित्वोपवसति सान्नाय्यस्य वावृता तूष्णीं वाथ प्रातराग्नेयमष्टाकपालं निर्वपति सरस्वत्या उपाँशुयाजमैन्द्र मेकादशकपालं मैत्रावरुणीमामिक्षां सा चतुर्हविरिष्टिः सन्तिष्ठते

Having caused the milk to Mitra-Varuṇa to be milked as before in the manner of the Sāṁnāyya or silently,¹¹⁰ he observes fast. Next morning the Adhvaryu pours out paddy for a cake on eight potsherds to Agni, clarified butter for an Upāmśuyaja offering to Sarasvatī, paddy for a cake on eleven potsherds to Indra and coagulated milk to Mitra-Varuṇa. The Iṣṭi comprising four offerings comes to a close.

वाजिनस्य काले वाजिनेन चरति

वाजिनस्य काले वाजिनेन चरति

He offers whey at the proper time.

निधत्ते वासो विसृजते व्रतम्विसृष्टव्रत एतं पूर्वपक्षं भवत्यथ पौर्णमास्यागच्छत्युस्तीदति व्रतपतिर्यदेवोर्ध्वं व्रतपतेस्तेन प्रतिपद्यते

निधत्ते वासो विसृजते व्रतम्विसृष्टव्रत एतं पूर्वपक्षं भवत्यथ पौर्णमास्यागच्छत्युस्तीदति व्रतपतिर्यदेवोर्ध्वं व्रतपतेस्तेन प्रतिपद्यते

The sacrificer takes away the garment, releases the vow. He remains with the vow released during the bright half of the month. Then the full-moon day comes. The offering to Vratapati Agni is omitted. He starts the rite which is next to the offering to Vratapati Agni.

तदेतत्संवत्सरावगधँसोमसँस्थम् ५३

तदेतत्संवत्सरावगधँसोमसँस्थम् ५३

This procedure goes on for a year and ends with a Soma-sacrifice.

स एष चतुश्चक्रो भ्रातृव्यवतो यज्ञः

स एष चतुश्चक्रो भ्रातृव्यवतो यज्ञः

This is the Catuścakra sacrifice of one having an enemy.

स यथा ह वा इदमनश्चतुश्चक्रं व्यवघ्नानमेत्येवँह वा एष एतेन यज्ञक्रतुनेष्ट्वा पाप्मानं भ्रातृव्यं व्यवघ्नान एति

स यथा ह वा इदमनश्चतुश्चक्रं व्यवघ्नानमेत्येवँह वा एष एतेन यज्ञक्रतुनेष्ट्वा पाप्मानं भ्रातृव्यं व्यवघ्नान एति

Just as a four-wheeled vehicle proceeds beating off (all opposition), similarly the sacrificer, after having performed this sacrifice goes on beating off evil and enemy.

स एष वसिष्ठयज्ञः केशियज्ञः सार्वसेनियज्ञो वसिष्ठो ह यत्र सौदासानभिचचारैवँहैनानभिचचार

स एष वसिष्ठयज्ञः केशियज्ञः सार्वसेनियज्ञो वसिष्ठो ह यत्र सौदासानभिचचारैवँहैनानभिचचार

This sacrifce was performed by Vasiṣṭha, by Keŝin and by Sarvaseni. When Vasiṣṭha practised exorcism against the Saudāsas, he did so through this sacrifice.

केशी ह यत्र खाण्डिकमभिचचारैवँहैनमभिचचार

केशी ह यत्र खाण्डिकमभिचचारैवँहैनमभिचचार

When Keśin practised exorcism against Khānḍika, he did so through this sacrifice.

सार्वसेनिर्ह यत्र भ्रातृव्यानभिचचारैवँहैनानभिचचार ५४

सार्वसेनिर्ह यत्र भ्रातृव्यानभिचचारैवँहैनानभिचचार ५४

When Sarvaseni practised exorcism against his enemies, he did so through this sacrifice.

चातुर्मास्यैः सोमैर्यक्ष्यमाणो भवति

चातुर्मास्यैः सोमैर्यक्ष्यमाणो भवति

One who is going to perform the Caturmasya Somas

स द्वयान्सम्भारानुपकल्पयत आग्निष्टोमिकाँश्च वैश्वदेवसम्भाराँश्च

स द्वयान्सम्भारानुपकल्पयत आग्निष्टोमिकाँश्च वैश्वदेवसम्भाराँश्च

procures two sets of materials-one pertaining to the Agniṣṭoma and another pertaining to the Vaiśvadevaparvan.

स पुरस्तात्फाल्गुन्यै वा चैत्र्यै वा पौर्णमास्या आमावास्येन हविषेष्ट्वा दीक्षते

स पुरस्तात्फाल्गुन्यै वा चैत्र्यै वा पौर्णमास्या आमावास्येन हविषेष्ट्वा दीक्षते

He performs the New-moon sacrifce prior to the Full-moon sacrifice pertaining to the Phālguna or Caitra full-moon, and then gets initiated.

तस्यापरिमिता दीक्षास्तिस्र उपसदः

तस्यापरिमिता दीक्षास्तिस्र उपसदः

For him there should be a larger number of Dikṣa-days and three Upasad-days.

स तथा राजानं क्रीणाति यथा मन्यते पौर्णमास्यै मे यज्ञियेऽहन्सुत्या सम्पत्स्यत इति

स तथा राजानं क्रीणाति यथा मन्यते पौर्णमास्यै मे यज्ञियेऽहन्सुत्या सम्पत्स्यत इति

He purchases Soma on such a day as he would think “My pressing would fall on the full- moon day as the day worthy of sacrifice.”

तस्य तथा सम्पद्यते

तस्य तथा सम्पद्यते

It falls so.

प्रसिद्धेन कर्मणोपवसथादेत्यथास्यैतदहर्विश्वेभ्यो देवेभ्यो वत्सा अपाकृता भवन्ति

प्रसिद्धेन कर्मणोपवसथादेत्यथास्यैतदहर्विश्वेभ्यो देवेभ्यो वत्सा अपाकृता भवन्ति

He follows the prescribed procedure upto the Upavasatha day. On this day the calves of his cows are separated from their mothers for (the oblation to) Viśve Devas.

वैश्वदेवं पयो दोहयति सान्नाय्यस्य वावृता तूष्णीं वाथ वसतीवरीः परिहृत्य पयाँसि विशिष्योपवसन्त्यथ प्रातस्त्रिवृद्बर्हिस्

वैश्वदेवं पयो दोहयति सान्नाय्यस्य वावृता तूष्णीं वाथ वसतीवरीः परिहृत्य पयाँसि विशिष्योपवसन्त्यथ प्रातस्त्रिवृद्बर्हिस्

He causes the milk for Visve Devas to be milked in the manner of the Sāmnayya or silently. Having carried around Vasatīvarī waters and having given instructions regarding the various milks, they stay on. Next morning he spreads (within the altar) the sacrificial grass tied in three bundles and again made into one bundle.

तदेकवदेव स्तृणात्यथाग्नेयं पशुमुपाकरोति

तदेकवदेव स्तृणात्यथाग्नेयं पशुमुपाकरोति

When the time to dedicate the animal to Agni comes, he (instead) offers the animal to the Viśve Devas.

तस्य वैश्वदेव उपालम्भ्यो भवति

तस्य वैश्वदेव उपालम्भ्यो भवति

Following (the Savanīya Puroḍāśas) are to be offered the oblations pertaining to the Vaiśvadevaparvan.

तस्य प्रातःसवनीयाननुवर्तन्ते वैश्वदेवहवीँषि

तस्य प्रातःसवनीयाननुवर्तन्ते वैश्वदेवहवीँषि

The Savanīya Puroḍāśas are to be offered with the calls (given by the Maitrāvaruņa to the Hotr̥).

प्रैषवन्तः सवनीया अनुब्रूहि यजेतीतरेषाँहविषाम्

प्रैषवन्तः सवनीया अनुब्रूहि यजेतीतरेषाँहविषाम्

In regard to the other offerings he gives out the calls “Do you recite the puronuvākyā” “Do you recite the yājyā.”

ऋजुधा त्रिवृदग्निष्टोमः सन्तिष्ठते

ऋजुधा त्रिवृदग्निष्टोमः सन्तिष्ठते

The Trivṛt Agniṣṭoma comes to a close straightway.

पुरस्ताद्धानासोमानां वाजिनेन चरति

पुरस्ताद्धानासोमानां वाजिनेन चरति

Prior to the offering of the Dhānāsomas, he offers the whey.

समानं कर्मावभृथात्

समानं कर्मावभृथात्

The procedure up to Avabhṛtha is similar.

प्रसिद्धोऽवभृथ उदयनीययेष्ट्येष्ट्वा मैत्रावरुणीं वशामुपाकरोति

प्रसिद्धोऽवभृथ उदयनीययेष्ट्येष्ट्वा मैत्रावरुणीं वशामुपाकरोति

The Avabhṛtha-rite is as prescribed. After having performed the Udayanīyeșṭi when the time to dedicate a barren cow to Mitra-Varuṇa comes,

तस्यै द्यावापृथिव्योपालम्भ्या भवति

तस्यै द्यावापृथिव्योपालम्भ्या भवति

he also offers another to Dyāvāpṛthivi.

तयोः प्रसिद्धं वपाभ्यां चरित्वा पशुपुरोडाशौ निर्वपति

तयोः प्रसिद्धं वपाभ्यां चरित्वा पशुपुरोडाशौ निर्वपति

Having offered their omenta as prescribed, he offers two Paśupuroḍāśas.

सन्तिष्ठते यथा द्विपशुः पशुबन्धस्तथाथ पौर्णमासवैमृधाभ्यामिष्ट्वेत्युक्तमेतद्

सन्तिष्ठते यथा द्विपशुः पशुबन्धस्तथाथ पौर्णमासवैमृधाभ्यामिष्ट्वेत्युक्तमेतद्

The sacrifice comes to a close like the animal-sacrifice of two animals. After having performed the Full-moon sacrifice and the Vaimṛdhești-this has already been explained.¹¹¹

अथातश्चतुर्षु मासेषु ५५

अथातश्चतुर्षु मासेषु ५५

Then after four months.

वरुणप्रघासाभ्याँसोमाभ्यां यक्ष्यमानो भवति

वरुणप्रघासाभ्याँसोमाभ्यां यक्ष्यमानो भवति

He proposes to offer Varuṇapraghāsa Somas.

दीक्षते

दीक्षते

He getrs initiated.

तस्यापरिमिता दीक्षा द्वादशोपसदः

तस्यापरिमिता दीक्षा द्वादशोपसदः

He observes a larger number of Dīkṣā-days and twelve Upasad-days.

स तथा राजानं क्रीणाति यथा मन्यते पौर्णमास्यै मे यज्ञियेऽहन्द्वितीयमहः सम्पत्स्यत इति

स तथा राजानं क्रीणाति यथा मन्यते पौर्णमास्यै मे यज्ञियेऽहन्द्वितीयमहः सम्पत्स्यत इति

He purchases Soma on such a day that he would find “My second day of Soma-offering would fall on the full-moon day.

तस्य तथा सम्पद्यते

तस्य तथा सम्पद्यते

“It so happens.

प्रसिद्धेन कर्मणोपवसथादेत्यथास्यैतदहर्मरुद्भ्यो वत्सा अपाकृता भवन्ति

प्रसिद्धेन कर्मणोपवसथादेत्यथास्यैतदहर्मरुद्भ्यो वत्सा अपाकृता भवन्ति

He proceeds upto the Upavasatha as prescribed. On this day the calves are driven away for (the oblation to) the Maruts.

मारुतं पयो दोहयति सान्नाय्यस्य वावृता तूष्णीं वाथ वसतीवरीः परिहृत्य पयाँ सि विशिष्योपवसन्त्यथ प्रातराग्नेयं पशुमुपाकरोति

मारुतं पयो दोहयति सान्नाय्यस्य वावृता तूष्णीं वाथ वसतीवरीः परिहृत्य पयाँ सि विशिष्योपवसन्त्यथ प्रातराग्नेयं पशुमुपाकरोति

He causes the milk for the Maruts to be milked with the procedure for the Sāṁnāyya or silently. The Vasatīvarī waters are carried around; instructions are given in regard to the various milks and they wait for the next day. Next morning when the time comes for the dedication of the animal to Agni,

तस्य मारुत उपालम्भ्यो भवति

तस्य मारुत उपालम्भ्यो भवति

he dedicates it to the Maruts.

तस्य प्रातःसवनीयाननुवर्तन्ते सप्त वरुणप्रघासहवीँषि

तस्य प्रातःसवनीयाननुवर्तन्ते सप्त वरुणप्रघासहवीँषि

The offerings of seven Varuṇapraghāsa-oblations follows that of the Savanīya Purodāsas pertaining to the morning pressing.

स यत्र प्रातःसवने धिष्णियान्विहरति तदजस्रं मार्जालीयं करोति

स यत्र प्रातःसवने धिष्णियान्विहरति तदजस्रं मार्जालीयं करोति

When (the Āgnīdhra) spreads fires on the Dhiṣṇīya-mounds at the morning pressing, he deposits lasting fire on the Mārjālīya mound.

समासन्नेषु हविःषु गार्हपत्ये करम्भपात्राण्यभिपर्यग्निकृत्वा तैर्मार्जालीये प्रचरति

समासन्नेषु हविःषु गार्हपत्ये करम्भपात्राण्यभिपर्यग्निकृत्वा तैर्मार्जालीये प्रचरति

After all oblations have been deposited, he carries a fire-brand from the Gārhapatya around the Karambha-pots and offers them on the Mārjālīya fire.

प्रैषवन्तः सवनीया अनुब्रूहि यजेतीतरेषाँहविषाम्

प्रैषवन्तः सवनीया अनुब्रूहि यजेतीतरेषाँहविषाम्

The Savanīya Puroḍāśas should be offered at the calls (to the Hotr̥ given by the Maitrāvaruṇa). In regard to the other oblations (the Adhvaryu himself gives the calls to the Hotr̥) “Do you recite the puronuvākyā,” “Do you recite the yajya.”

ऋजुधा पञ्चदश उक्थ्यः सन्तिष्ठतेऽहीनसन्ततिं करोत्य्

ऋजुधा पञ्चदश उक्थ्यः सन्तिष्ठतेऽहीनसन्ततिं करोत्य्

The Ukthya sacrifice characterised by the Pañcadaśa Stoma straightway comes to a close. (The Adhvaryu) accomplishes the continuity of the Ahīna sacrifice.

अथास्यैतदहर्वरुणाय वत्सा अपाकृता भवन्ति

अथास्यैतदहर्वरुणाय वत्सा अपाकृता भवन्ति

On this day the calves are driven away (from their mothers) for (the coagulated milk to) Varuṇa.

वारुणं पयो दोहयति सान्नाय्यस्य वावृता तूष्णीं वाथ वसतीवरीः परिहृत्य पयाँ सि विशिष्योपवसन्त्यथ प्रातराग्नेयं पशुमुपाकरोति

वारुणं पयो दोहयति सान्नाय्यस्य वावृता तूष्णीं वाथ वसतीवरीः परिहृत्य पयाँ सि विशिष्योपवसन्त्यथ प्रातराग्नेयं पशुमुपाकरोति

He causes the milk for Varuṇa to be milked in the manner of the Sāṁnāyya or silently. The Vasatīvarī waters are carried around; instructions are given in regard to the various milks, and they stay on. Next morning when it is time to dedicate the animal to Agni,

तस्य वारुण उपालम्भ्यो भवति

तस्य वारुण उपालम्भ्यो भवति

he dedicates and offers it to Varuṇa.

तस्य प्रातःसवनीयाननुवर्तेते वारुणी च कायश्च

तस्य प्रातःसवनीयाननुवर्तेते वारुणी च कायश्च

The Savanīya Puroḍāśas at the morning pressing are followed by the offering of the coagulated milk to Varuṇa and the cake to Ka.

प्रैषवन्तः सवनीया अनुब्रूहि यजेतीतरयोर्हविषोरृजुधा सप्तदश उक्थ्यः सन्तिष्ठते

प्रैषवन्तः सवनीया अनुब्रूहि यजेतीतरयोर्हविषोरृजुधा सप्तदश उक्थ्यः सन्तिष्ठते

(The offerings of) the Savanīya puroḍāśas are characterised by the calls (by the Maitrāvaruņa to the Hotr̥). In regard to the other two offerings the Adhvaryu gives calls “Do you recite the Puronuvākyā” “Do you recite the yajyā.” The Ukthya sacrifice characterised by Saptadaśa stoma comes to a close straightway.

पुरस्ताद्धानासोमानां वाजिनाभ्यां चरति

पुरस्ताद्धानासोमानां वाजिनाभ्यां चरति

He offers two Vājina offerings prior to the offering of the Dhānāsoma.

समानं कर्मावभृतादथैतस्मिन्नवभृथ उपाददते वारुण्यै निष्कासं तुषानिति

समानं कर्मावभृतादथैतस्मिन्नवभृथ उपाददते वारुण्यै निष्कासं तुषानिति

The procedure upto the Avabhṛtha is similar. For this Avabhṛtha they take up the scrapings of the coagulated milk to Varuṇa and the husks.

वारुणस्य वारुण्यामिक्षाध्यवदानीया भवत्यृजीषेण सह तुषान्सम्प्रकिरन्ति

वारुणस्य वारुण्यामिक्षाध्यवदानीया भवत्यृजीषेण सह तुषान्सम्प्रकिरन्ति

The scrapings of the coagulated milk to Varuṇa are to be taken upon the eoagulated milk to Varuṇa. The husks are scattered over the residue to Soma.

प्रसिद्धोऽवभृथ उदयनीययेष्ट्येष्ट्वा मैत्रावरुणीं वशामुपाकरोति

प्रसिद्धोऽवभृथ उदयनीययेष्ट्येष्ट्वा मैत्रावरुणीं वशामुपाकरोति

The Avabhṛtha rite is as prescribed. After having performed the Udayaniyeşti, he dedicates a barren cow to Mitra-Varuṇa.

तस्यै कायोपालम्भ्या भवति

तस्यै कायोपालम्भ्या भवति

Another barren cow is to be offered to Ka.

तयोः प्रसिद्धं वपाभ्यां चरित्वा पशुपुरोडाशौ निर्वपति

तयोः प्रसिद्धं वपाभ्यां चरित्वा पशुपुरोडाशौ निर्वपति

Having offered the omenta of these two, he offers two Paśupuroḍāśas.

सन्तिष्ठते यथा द्विपशुः पशुबन्धस्तथाथ पौर्णमासवैमृधाभ्यामिष्ट्वेत्युक्तमेतद्

सन्तिष्ठते यथा द्विपशुः पशुबन्धस्तथाथ पौर्णमासवैमृधाभ्यामिष्ट्वेत्युक्तमेतद्

The sacrifice comes to an end in the manner of a sacrifice of two animals. After having performed the Full-moon sacrifice and the Vaimṛdheșṭi-this is already explained,¹¹¹

अथातश्चतुर्षु मासेषु ५६

अथातश्चतुर्षु मासेषु ५६

After four months.

साकमेधैः सोमैर्यक्ष्यमाणो भवति

साकमेधैः सोमैर्यक्ष्यमाणो भवति

He proposes to perform Sākamedha Somas.

दीक्षते

दीक्षते

He gets himself initiated.

तस्यापरिमिता दीक्षा द्वादशोपसदः

तस्यापरिमिता दीक्षा द्वादशोपसदः

He observes a larger number of Dīkṣā-days. There are twelve Upasad days.

स तथा राजानं क्रीणाति यथा मन्यते पौर्णमास्यै मे यज्ञियेऽहन्तृतीयमहः सम्पत्स्यत इति

स तथा राजानं क्रीणाति यथा मन्यते पौर्णमास्यै मे यज्ञियेऽहन्तृतीयमहः सम्पत्स्यत इति

He purchases Soma on such a day that he would think “My third day of the Soma-offering would fall on the full-moon day.”

तस्य तथा सम्पद्यते

तस्य तथा सम्पद्यते

It so falls.

प्रसिद्धेन कर्मणोपवसथादेत्यथ वसतीवरीः परिहृत्य पयाँसि विशिष्योपवसन्त्यथ प्रातराग्नेयं पशुमुपाकरोति

प्रसिद्धेन कर्मणोपवसथादेत्यथ वसतीवरीः परिहृत्य पयाँसि विशिष्योपवसन्त्यथ प्रातराग्नेयं पशुमुपाकरोति

He proceeds up to the Upavasatha day as prescribed. Vasatīvarī waters are carried around, instructions are given in respect of the various milks, and they stay on. Next morning when it is the time for the normal offering of the animal to Agni,

तस्यानीकवत उपालम्भ्यो भवति

तस्यानीकवत उपालम्भ्यो भवति

he offers to Anīkavant Agni.

तस्य प्रातःसवनीयाननुवर्तत आनीकवतः

तस्य प्रातःसवनीयाननुवर्तत आनीकवतः

(The offering of) the cake to Anīkavant Agni follows the offering of the Savanīya Puroḍāśas at the morning pressing.

प्रैषवन्तः सवनीया अनुब्रूहि यजेत्यानीकवतस्य

प्रैषवन्तः सवनीया अनुब्रूहि यजेत्यानीकवतस्य

(The offerings of) the Savanīya Puroḍāśas are characterised by the calls (given by the Maitrāvaruṇa to the Hotr̥). In regard to the offering of the cake to Anīkavant Agni (he gives out the calls) “Do you recite the puronuvākā,” “Do you recite the yājyā.”

माध्यन्दिनीयाननुवर्तते सान्तपनः

माध्यन्दिनीयाननुवर्तते सान्तपनः

(The offering of) the cake to Sāntapana Agni¹¹² follows (that of the Savanīya Puroḍāśas) at the Midday pressing.

प्रैषवन्तः सवनीया अनुब्रूहि यजेति सान्तपनस्यर्जुधैकविँश उक्थ्यः सन्तिष्ठतेऽहीनसंसतिं करोत्यथ वसतीवरीः परिहृत्य पयाँसि विशिष्योपवसन्त्यथ सायं गृहमेधीयेन चरत्यथापररात्रे पूर्णदर्व्येना चरत्यथ प्रातराग्नेयं पशुमुपाकरोति

प्रैषवन्तः सवनीया अनुब्रूहि यजेति सान्तपनस्यर्जुधैकविँश उक्थ्यः सन्तिष्ठतेऽहीनसंसतिं करोत्यथ वसतीवरीः परिहृत्य पयाँसि विशिष्योपवसन्त्यथ सायं गृहमेधीयेन चरत्यथापररात्रे पूर्णदर्व्येना चरत्यथ प्रातराग्नेयं पशुमुपाकरोति

(The offerings of) the Savanīya Puroḍāśas are characterised by the calls (given by the Maitrāvaruņa to the Hotr̥). (The Adhvaryu gives the calls) regarding the offering of the cake to Sāṁtapana Agni as “Do you recite the puronuvākyā” “Do you recite the yājyā.” The Ukthya sacrifice characterised by Ekaviṁśa Stoma comes to an end straightway. He accomplishes the continuity of the Ahīna sacrifice. The Vasatīvarī waters are carried around; instructions are given in regard to the various milks, and then they stay on. In the evening he performs the Gṛhamedhīyeṣṭi. In the latter part of the night he makes the Pūrṇadarvya offering.¹¹²
Next morning when it is time to dedicate an animal to Agni,

तस्य क्रैडिन उपालम्भ्यो भवति

तस्य क्रैडिन उपालम्भ्यो भवति

he dedicates (instead) one to Krīḍin Maruts.

तस्य प्रातःसवनीयाननुवर्तते क्रैडिनः

तस्य प्रातःसवनीयाननुवर्तते क्रैडिनः

(The offering of) the cake to Kriḍin Maruts follows that of Savanīya Puroḍāśas at the morning pressing.

प्रैषवन्तः सवनीया अनुब्रूहि यजेति क्रैडिनस्यर्जुधा त्रिणव उक्थ्यः सन्तिष्ठतेऽहीनसन्ततिं करोत्यथ वसतीवरीः परिहृत्य पयाँसि विशिष्योपवसन्त्यथ प्रातराग्नेयं पशुमुपाकरोति

प्रैषवन्तः सवनीया अनुब्रूहि यजेति क्रैडिनस्यर्जुधा त्रिणव उक्थ्यः सन्तिष्ठतेऽहीनसन्ततिं करोत्यथ वसतीवरीः परिहृत्य पयाँसि विशिष्योपवसन्त्यथ प्रातराग्नेयं पशुमुपाकरोति

(The offerings of) the Savanīya Puroḍāśas are characterised by the calls (given by the Maitrāvaruṇa to the Hotr̥). (The Adhvaryu gives calls) in respect of the offering of the cake to Kridin Maruts as “Do you recite the puronuvākyā,” “Do you recite the yajyā.” The Ukthya characterised by Triņava stoma straightway comes to a close. He accomplishes the continuity of the Ahīna sacrifice. The Vasatīvarī waters are carried around; instructions are given in regard to the various milks, and they stay on.
Next morning when it is the time for the dedication of the animal to Agni,

तस्य प्राजापत्यस्तूपर उपालम्भ्यो भवति

तस्य प्राजापत्यस्तूपर उपालम्भ्यो भवति

he (instead) offers a hornless goat to Prajāpati.

तस्य प्रातःसवनीयाननुवर्तन्ते महाहवीँषि

तस्य प्रातःसवनीयाननुवर्तन्ते महाहवीँषि

(The offerings of) the Savanīya Purodāsas are characterised by the calls (to be given by the Maitrāvaruņa to the Hotr̥).

प्रैषवन्तः सवनीया अनुब्रूहि यजेतीतरेषाँहविषां तृतीयसवनीयाननुवर्तन्ते महापितृयज्ञहवीँषि

प्रैषवन्तः सवनीया अनुब्रूहि यजेतीतरेषाँहविषां तृतीयसवनीयाननुवर्तन्ते महापितृयज्ञहवीँषि

In regard to the other offerings (the Adhvaryu gives out the calls) “Do you recite the puronuvākyā” “Do you recite the yājyā.“The offerings of the Mahāpitṛyajña follow (the offerings of) the Savanīya Puroḍāśas at the third pressing.

स यत्र तृतीयसवने धिष्णियान्विहरति तदजस्रं मार्जालीयं करोति

स यत्र तृतीयसवने धिष्णियान्विहरति तदजस्रं मार्जालीयं करोति

When at the third pressing he spreads out fires on the Dhiṣṇīya mounds, (the Āgnīdhra) keeps the fire on the Mārjālīya mound flaring.

समासन्नेषु हविःषु गार्हपत्ये महापितृयज्ञहवीँषि श्रपयित्वा तैर्मार्जालीये प्रचरति

समासन्नेषु हविःषु गार्हपत्ये महापितृयज्ञहवीँषि श्रपयित्वा तैर्मार्जालीये प्रचरति

After the oblations have been placed (within the altar, the Adhvaryu) having cooked the Mahāpitṛyajña oblations on the Gārhapatya, offers them on the Mārjālīya fire.

प्रैषवन्तः सवनीया अनुब्रूहि यजेतीतरेषाँहविषाम्

प्रैषवन्तः सवनीया अनुब्रूहि यजेतीतरेषाँहविषाम्

The offerings of the Savanīya Puroḍāśas are characterised by the calls (by the Maitivaruņa to the Hotr̥). (The Adhvaryu) gives the calls “Do you recite the puronuvākyā,” “Do you recite the yājyā” in regard to the other oblations.

ऋजुधा त्रयस्त्रिँश उक्थ्यः सन्तिष्ठते

ऋजुधा त्रयस्त्रिँश उक्थ्यः सन्तिष्ठते

The Ukthya characterised by the Trayastriṁśa Stoma straiaghtway comes to a close.

पुरस्ताद्धानासोमानां त्रैयम्भकैश्चरति

पुरस्ताद्धानासोमानां त्रैयम्भकैश्चरति

Before the offering of the Dhānāsomas he performs the Traiyambaka rite.

समानं कर्मावभृथात्

समानं कर्मावभृथात्

The procedure upto the Avabhṛtha is similar.

प्रसिद्धोऽवभृथ उदयनीययेष्ट्येष्ट्वा मैत्रावरुणीं वशामुपाकरोति

प्रसिद्धोऽवभृथ उदयनीययेष्ट्येष्ट्वा मैत्रावरुणीं वशामुपाकरोति

The Avabhṛtha rite is as prescribed. After having performed the Udayaniyești, he dedicates a barren cow to Mitra-Varuṇa.

तस्यै वैश्वकर्मण्युपालम्भ्या भवति

तस्यै वैश्वकर्मण्युपालम्भ्या भवति

Along with it another one is to be offere to Viśvakarman.

तयोः प्रसिद्धं वपाभ्यां चरित्वा पशुपुरोडाशौ निर्वपति

तयोः प्रसिद्धं वपाभ्यां चरित्वा पशुपुरोडाशौ निर्वपति

Having offered the two omenta as prescribed, he offers two Paśupuroḍāśas.

तावनुवर्तत आदित्यः

तावनुवर्तत आदित्यः

(The offering of cooked rice) to Aditi¹¹³ follows them.

प्रैषवन्तौ पशुपुरोडाशवनुब्रूहि यजेत्यादित्यस्य

प्रैषवन्तौ पशुपुरोडाशवनुब्रूहि यजेत्यादित्यस्य

(the offering of) the Paśupuroḍāśas is characterised by the calls (by the Maitrāvaruņa to the Hotr̥). (He gives calls to the Hotr̥) is regard to the offering to Aditi, “Do you recite the puronuvākyā,” “Do you recite the yājyā.”

सन्तिष्ठते यथा द्विपशुः पशुबन्धस्तथाथ पौर्णमासवैमृधाभ्यामिष्ट्वेत्युक्तमेतद्

सन्तिष्ठते यथा द्विपशुः पशुबन्धस्तथाथ पौर्णमासवैमृधाभ्यामिष्ट्वेत्युक्तमेतद्

The sacrifice comes to an end in the manner of a sacrifice and the Vaimṛdheșṭi- this is already explained.¹¹²

अथातश्चतुर्षु मासेषु ५७

अथातश्चतुर्षु मासेषु ५७

After four months.

शुनासीरीयेण सोमेन यक्ष्यमाणो भवति

शुनासीरीयेण सोमेन यक्ष्यमाणो भवति

He proposes to perform the Śunāsīrīya Soma.

दीक्षते

दीक्षते

He gets initiated.

तस्यापरिमिता दीक्षास्तिस्र उपसदः

तस्यापरिमिता दीक्षास्तिस्र उपसदः

He observes a larger number of Dīkṣā-days and three Upasad-days.

स तथा राजानं क्रीणाति यथा मन्यते पौर्णमास्ये मे यज्ञियेऽहन्सुत्या सम्पत्स्यत इति

स तथा राजानं क्रीणाति यथा मन्यते पौर्णमास्ये मे यज्ञियेऽहन्सुत्या सम्पत्स्यत इति

He purchases Soma on such day that he thinks “The pressing day of my Soma-sacrifice would fall on the full-moon day.”

तस्य तथा सम्पद्यते

तस्य तथा सम्पद्यते

It happens so.

प्रसिद्धेन कर्मणोपवसथादेत्यथ वसतीवरीः परिहृत्य पयाँसि विशिष्योपवसन्त्यथास्यैताँरात्रिं वायवे वत्सा अपाकृता भवन्ति

प्रसिद्धेन कर्मणोपवसथादेत्यथ वसतीवरीः परिहृत्य पयाँसि विशिष्योपवसन्त्यथास्यैताँरात्रिं वायवे वत्सा अपाकृता भवन्ति

He proceeds with the rites upto the Upavasatha-day. The Vasatīvarī waters are carried around; instructions are given regarding the various milks, and they on. This night the calves are driven away from their mothers for (milk to) Vāyu.

प्रातर्वायव्यं पयो दोहयति सान्नाय्यस्य वावृता तूष्णीं वाथाग्नेयं पशुमुपाकरोति

प्रातर्वायव्यं पयो दोहयति सान्नाय्यस्य वावृता तूष्णीं वाथाग्नेयं पशुमुपाकरोति

In the morning he causes the milk to Vāyu to be milked with the procedure of Saṁnāyya or silently. When it is time to offer an animal to Agni,

तस्यैन्द्र ऋषभ उपालम्भ्यो भवति

तस्यैन्द्र ऋषभ उपालम्भ्यो भवति

he (instead of it) offers a bull to Indra.

तस्य प्रातःसवनीयाननुवर्तन्ते शुनासीरीयहवीँषि

तस्य प्रातःसवनीयाननुवर्तन्ते शुनासीरीयहवीँषि

The Śunāsīrīya offerings follow (the offerings of the Savanīya Puroḍāśas) at the morning pressing.

प्रैषवन्तः सवनीया अनुब्रूहि यजेतीतरेषां हविषाम्

प्रैषवन्तः सवनीया अनुब्रूहि यजेतीतरेषां हविषाम्

(The offering of) the Savanīya Purodāśas are characterised by the calls (by the Maitrāvaruṇa to the Hotr̥). (The Adhvaryu gives calls to the Hotr̥) in regard to the other offerings “Do you recite the puronuvākyā” “Do you recite the yājyā.”

ऋजुधा ज्योतिरग्निष्टोमः सन्तिष्ठते

ऋजुधा ज्योतिरग्निष्टोमः सन्तिष्ठते

The Jyotir Agniṣṭoma straightway comes to close.

समानं कर्मावभृथात्

समानं कर्मावभृथात्

The procedure upto the Avabhṛtha is similar.

प्रसिद्धोऽवभृथ उदयनीययेष्ट्येष्ट्वा मैत्रावरुणीं वशामुपाकरोति

प्रसिद्धोऽवभृथ उदयनीययेष्ट्येष्ट्वा मैत्रावरुणीं वशामुपाकरोति

The Avabhṛtha is as prescribed. After having performed the Udayanīyeṣṭi, he dedicates a barren cow to Mitra-Varuṇa.

तस्यै सौर्युपालम्भ्या भवति

तस्यै सौर्युपालम्भ्या भवति

Along with it another to Sūrya is to be offered.

तयोः प्रसिद्धं वपाभ्यां चरित्वा पशुपुरोडाशौ निर्वप्ति

तयोः प्रसिद्धं वपाभ्यां चरित्वा पशुपुरोडाशौ निर्वप्ति

Having offered their omenta as prescribed, he offers two Paśuroḍāśas.

सन्तिष्ठते यथा द्विपशुः पशुबन्धस्तथाथ पौर्णमासवैमृधाभ्यामिष्ट्वेत्युक्तमेतत् ५८

सन्तिष्ठते यथा द्विपशुः पशुबन्धस्तथाथ पौर्णमासवैमृधाभ्यामिष्ट्वेत्युक्तमेतत् ५८

The sacrifice comes to a close in the manner of sacrifice of two animals. Having performed the Full-moon sacrifice and the Vaimṛdheșṭi-this has been explained.[1-1157]

अथातो ज्योतिरयनमित्याचक्षते

अथातो ज्योतिरयनमित्याचक्षते

Now they explain Jyotirayana.

वैश्वदेवेन सोमेन यक्ष्यमाणो भवतीति समानी प्रतिपदेतावदेव नाना

वैश्वदेवेन सोमेन यक्ष्यमाणो भवतीति समानी प्रतिपदेतावदेव नाना

One proposes to perform Vaiśvadeva Soma. The commencement is similar. This much is different:

त्रिवृदमुत्राग्निष्टोमो ज्योतिरिहाथातश्चतुर्षु मासेषु वरुणप्रघासेन सोमेन यक्ष्यमाणो भवति

त्रिवृदमुत्राग्निष्टोमो ज्योतिरिहाथातश्चतुर्षु मासेषु वरुणप्रघासेन सोमेन यक्ष्यमाणो भवति

There it is Trivṛt Agniṣṭoma. Here it is Jyotir (Agniṣṭoma). After four months he proposes to perform Varunapraghasa Soma.

दीक्षते

दीक्षते

He gets initiated.

तस्यापरिमिता दीक्षाः षडुपसदः

तस्यापरिमिता दीक्षाः षडुपसदः

There are a larger number of Dīkṣā-days and six Upasad-days.

स तथा राजानं क्रीणाति यथा मन्यते पौर्णमास्यै मे यज्ञियेऽहन्सुत्या सम्पत्स्यत इति

स तथा राजानं क्रीणाति यथा मन्यते पौर्णमास्यै मे यज्ञियेऽहन्सुत्या सम्पत्स्यत इति

He purchases Soma on such a day that he thinks “in my Soma-sacrifce the pressing would fall on the full-moon day.”

तस्य तथा सम्पद्यते

तस्य तथा सम्पद्यते

It happens so.

प्रसिद्धेन कर्मणोपवसथादेत्यथास्यैतदहर्द्वया वत्सा अपाकृता भवन्ति मरुद्भ्यो वरुणायेति

प्रसिद्धेन कर्मणोपवसथादेत्यथास्यैतदहर्द्वया वत्सा अपाकृता भवन्ति मरुद्भ्यो वरुणायेति

He proceeds upto the Upavasatha as prescribed. On that day two sets of calves are driven away-for (milk to) the Maruts and to Varuṇa.

द्वयं पयो दोहयति सान्नाय्यस्य वावृता तूष्णीं वाथ वसतीवरीः परिहृत्य पयाँ सि विशिष्योपवसन्त्यथ प्रातराग्नेयं पशुमुपाकरोति

द्वयं पयो दोहयति सान्नाय्यस्य वावृता तूष्णीं वाथ वसतीवरीः परिहृत्य पयाँ सि विशिष्योपवसन्त्यथ प्रातराग्नेयं पशुमुपाकरोति

He causes two sets of milk to be milked with the procedure of the Sāṁnāyya or silently. The Vasatīvarī waters are carried around; instructions are given in regard to the various milks, and they stay on. Next morning when it is the time to offer an animal to Agni,

तस्य मारुतो वारुण इत्युपालम्भ्यौ भवतस्

तस्य मारुतो वारुण इत्युपालम्भ्यौ भवतस्

he offers (instead of it) one to the Maruts and the other to Varuṇa.

तस्य प्रातःसवनीयाननुवर्तन्ते सप्त वरुणप्रघासहवीँषि

तस्य प्रातःसवनीयाननुवर्तन्ते सप्त वरुणप्रघासहवीँषि

The seven Varuṇapraghāsa offerings follow (the offerings of Savanīya Puroḍāŝas) at the morning pressing.

स यत्र प्रातःसवने धिष्णियान्विहरति तदजस्रं मार्जालीयं करोति

स यत्र प्रातःसवने धिष्णियान्विहरति तदजस्रं मार्जालीयं करोति

When he spreads fires on the Dhiṣniya mounds at the morning pressing, (the Āgnīdhra) spreads lasting fire on the Mārjaliya mound.

समासन्नेषु हविःषु गार्हपत्ये करम्भपात्राण्यभिपर्यग्निकृत्वा तैर्मार्जालीये प्रचरति

समासन्नेषु हविःषु गार्हपत्ये करम्भपात्राण्यभिपर्यग्निकृत्वा तैर्मार्जालीये प्रचरति

When all oblations have been placed (within the altar), (the Adhvaryu) carries a Fire-brand from the Gārhapatya around the Karambha-pots and offers them on the fire on the Mārjāliya mound.

प्रैषवन्तः सवनीया अनुब्रूहि यजेतीतरेषाँहविषाम्माध्यन्दिनीयाननुवर्तेते वारुणी च कायश्च

प्रैषवन्तः सवनीया अनुब्रूहि यजेतीतरेषाँहविषाम्माध्यन्दिनीयाननुवर्तेते वारुणी च कायश्च

(The offering of) the Savanīya Puroḍāśas should be characterised by the calls (by the Maitrāvaruņa to the Hotr̥). (The Adhvaryu gives calls to the Hotr̥) “Do you recite the puronuvākyā” “Do you recite the yājyā,” with regard to the other two offerings.

प्रैषवन्तः सवनीया अनुब्रूहि यजेतीतरयोर्हविषोरृजुधा ज्योतिरुक्थ्यः सन्तिष्ठते

प्रैषवन्तः सवनीया अनुब्रूहि यजेतीतरयोर्हविषोरृजुधा ज्योतिरुक्थ्यः सन्तिष्ठते

The Jyotir Ukthya sacrifice straightway comes to an end.

समानमुत्तरं कर्म यथा द्विरात्रे तथाथातश्चतुर्षु मासेषु ५९

समानमुत्तरं कर्म यथा द्विरात्रे तथाथातश्चतुर्षु मासेषु ५९

Further procedure is as of the Dvirātra sacrifice. Then after four months.

साकमेधेन सोमेन यक्ष्यमाणो भवति

साकमेधेन सोमेन यक्ष्यमाणो भवति

He proposes to perform Sākamedha Somas.

दीक्षते

दीक्षते

He gets initiated.

तस्यापरिमिता दीक्षाः षडुपसदः

तस्यापरिमिता दीक्षाः षडुपसदः

There are a larger number of Dīkṣā-days and six Upasad-days.

स तथा राजानं क्रीणाति यथा मन्यते पौर्णमास्यै मे यज्ञियेऽहन्सुत्या सम्पत्स्यत इति

स तथा राजानं क्रीणाति यथा मन्यते पौर्णमास्यै मे यज्ञियेऽहन्सुत्या सम्पत्स्यत इति

He purchases Soma on such a day that he thinks “my pressing would fall on the full-moon day as the of sacrifice.”

तस्य तथा सम्पद्यते

तस्य तथा सम्पद्यते

It so happens.

प्रसिद्धेन कर्मणोपवसथादेत्यथ वसतीवरीः परिहृत्य पयाँसि विशिष्योपवसन्त्यथ प्रातराग्नेयं पशुमुपाकरोति

प्रसिद्धेन कर्मणोपवसथादेत्यथ वसतीवरीः परिहृत्य पयाँसि विशिष्योपवसन्त्यथ प्रातराग्नेयं पशुमुपाकरोति

He goes through the procedure upto the Upavasatha as prescribed. Vasatīvarī waters are carried around; instructions are given in respect of the various milks, and they stay on. Next morning when it is time to offer an animal to Agni,

तस्यानीकवतः क्रैडिनः प्राजापत्यस्तूपर इत्युपालम्भ्या भवन्ति

तस्यानीकवतः क्रैडिनः प्राजापत्यस्तूपर इत्युपालम्भ्या भवन्ति

he offers (instead of it) an animal to Anīkavant Agni, another to the Krīdin Maruts and a hornless goat to Prajāpati.

तस्य प्रातःसवनीयाननुवर्तत आनीकवतः

तस्य प्रातःसवनीयाननुवर्तत आनीकवतः

(The offering of) the cake to Anīkavant Agni follows (the offering of the Savanīya Puroḍāśas) at the morning pressing.

प्रैषवन्तः सवनीया अनुब्रूहि यजेत्यानीकवतस्य

प्रैषवन्तः सवनीया अनुब्रूहि यजेत्यानीकवतस्य

(The offerings of) the Savanīya Puroḍāśas are characterised by the calls (given by Maitrāvaruṇa to the Hotr̥.) (The Adhvaryu gives out the call) “Do you recite the puronuvākyā” “Do you recite the yājyā” in respect of the offering of the cake to Anikāvant Agni.

माध्यन्दिनीयाननुवर्तते सान्तपनः

माध्यन्दिनीयाननुवर्तते सान्तपनः

(The offering of) the cake to Saṁtapana Agni follows (the offering of the Savanīya Puroḍāśas) at the Midday pressing.

प्रैषवन्तः सवनीया अनुब्रूहि यजेति सान्तपनस्य

प्रैषवन्तः सवनीया अनुब्रूहि यजेति सान्तपनस्य

(The offerings of) the Savanīya Puroḍāśas are characterised by the calls (gives by the Maitrāvaruṇa to the the Hotr̥). (The Adhvaryu gives calls to the Hotr̥) “Do you recite the puronuvākyā,” “Do you recite the yājyā” in respect of the offering of the cake to Saṁtapana Agni.

तृतीयसवनीयाननुवर्तन्ते गृहमेधीयप्रभृतीनि महाहवीँषि

तृतीयसवनीयाननुवर्तन्ते गृहमेधीयप्रभृतीनि महाहवीँषि

(The offerings of) the oblations beginning with the cake to Gṛhamedhin Maruts and ending with the Mahāhavis follow (the offerings of the Savanīya Puroḍāśas) at the third pressing.

स यत्र तृतीयसवने धिष्णियान्विहरति तदजस्रं मार्जालीयं करोति

स यत्र तृतीयसवने धिष्णियान्विहरति तदजस्रं मार्जालीयं करोति

When he spreads fires on the Dhiṣṇiya mounds for the third pressing, (the Āgnīdhra) deposits lasting fire on the Mārjālīya mound.

महाहविर्भिश्चरित्वा गार्हपत्ये महापितृयज्ञहवीँषि श्रपयित्वा तैर्मार्जलीये प्रचरति

महाहविर्भिश्चरित्वा गार्हपत्ये महापितृयज्ञहवीँषि श्रपयित्वा तैर्मार्जलीये प्रचरति

(The Adhvaryu) offers the Mahāhavis offerings, cooks the oblations for the Mahāpitṛyajña on the Gārhapatya and offers them on the fire on the Mārjāliya mound.

प्रैषवन्तः सवनीया अनुब्रूहि यजेतीतरेषाँहविषाम्

प्रैषवन्तः सवनीया अनुब्रूहि यजेतीतरेषाँहविषाम्

(The offerings of) the Savanīya Puroḍāśas are characterised by the calls (given by the Maitrāvaruņa to the Hotr̥). (The Adhvaryu gives calls to the Hotr̥) “do you recite the puronuvākyā,” “do you recite the yājyā” in regard to the other offerings.

ऋजुधा ज्योतिरुक्थ्यः सन्तिष्ठते

ऋजुधा ज्योतिरुक्थ्यः सन्तिष्ठते

The Jyotir Uktha straightway comes to a close.

समानमुत्तरं कर्म यथा त्रिरात्रे तथा

समानमुत्तरं कर्म यथा त्रिरात्रे तथा

The subsequent procedure should be as of a Trirātra sacrifice.

स उवेव शुनासीरीयः ६०

स उवेव शुनासीरीयः ६०

The Śunāsīrīya Soma is the same (as before).

अथातो महायज्ञ इत्याचक्षते

अथातो महायज्ञ इत्याचक्षते

Now they explicate the Mahāyajña.

ज्योतिरतिरात्र इत्येक आहुर्दीक्षते

ज्योतिरतिरात्र इत्येक आहुर्दीक्षते

Some call it Jyotir Atirātra.

तस्यापरिमिता दीक्षा द्वादशोपसदः

तस्यापरिमिता दीक्षा द्वादशोपसदः

There are a larger number of Dīkṣā-days and twelve Upasad-days.

स तथा राजानं क्रीणाति यथा मन्यते पौर्णमास्यै मे यज्ञियेऽहन्सुत्या सम्पत्स्यत इति

स तथा राजानं क्रीणाति यथा मन्यते पौर्णमास्यै मे यज्ञियेऽहन्सुत्या सम्पत्स्यत इति

He purchases Soma on such a day that he would think “my pressing will fall on the full-moon day as the day of sacrifice.”

तस्य तथा सम्पद्यते

तस्य तथा सम्पद्यते

It so happens.

प्रसिद्धेन क्रमणोपवसथादेत्यथास्यैतदहस्त्रया वत्सा अपाकृता भवन्ति विश्वेभ्यो देवेभ्यो मरुद्भ्यो वरुणायेति

प्रसिद्धेन क्रमणोपवसथादेत्यथास्यैतदहस्त्रया वत्सा अपाकृता भवन्ति विश्वेभ्यो देवेभ्यो मरुद्भ्यो वरुणायेति

He follows the procedure upto the Upavasatha as prescribed. On this day three sets of calves are driven away (for the sake of obtaining milk) respectively for the Viśve Devas, the Maruts and Varuṇa.

त्रयं पयो दोहयति सान्नाय्यस्य वावृता तूष्णीं वाथ वसतीवरीः परिहृत्य पयाँ सि विशिष्योपवसन्त्यथ प्रातस्त्रिवृद्बर्हिस्

त्रयं पयो दोहयति सान्नाय्यस्य वावृता तूष्णीं वाथ वसतीवरीः परिहृत्य पयाँ सि विशिष्योपवसन्त्यथ प्रातस्त्रिवृद्बर्हिस्

He causes milk to be milked in three lots in the manner of the Sāṁnāyya or silently. Vasatīvarī waters are carried around; instructions are given in respect of the various milks, and they stay on. In the morning he spreads sacrificial grass which is first tied in three bundles

तदेकवदेव स्तृणात्यथाग्नेयं पशुमुपाकरोति

तदेकवदेव स्तृणात्यथाग्नेयं पशुमुपाकरोति

which are then made into a single bundle. When it is time to offer the animal to Agni,

तस्य वैश्वदेवो मारुतो वारुण आनीकवतः क्रैडिनः प्राजापत्यस्तूपर ऐन्द्र ऋषभ इत्युपालम्भ्या भवन्ति

तस्य वैश्वदेवो मारुतो वारुण आनीकवतः क्रैडिनः प्राजापत्यस्तूपर ऐन्द्र ऋषभ इत्युपालम्भ्या भवन्ति

he offers (instead of it) the following animals: to Viśve Devas, to the Maruts, to Varuṇa, to Anīkavant Agni, to Krīḍin Maruts, a hornless goat to Prajāpati and a bull to Indra.

तस्य प्रातःसवनीयाननुवर्तन्ते वैश्वदेवहवीँषि

तस्य प्रातःसवनीयाननुवर्तन्ते वैश्वदेवहवीँषि

The offerings to the Viśve Devas follow (the offerings of the Savanīya Puroḍāśas) at the morning pressing.

प्रैषवन्तः सवनीया अनुब्रूहि यजेतीतरेषाँहविषाम्माध्यन्दिनीयाननुवर्तन्ते सर्वाणि वरुणप्रघासहवीँषि ६१

प्रैषवन्तः सवनीया अनुब्रूहि यजेतीतरेषाँहविषाम्माध्यन्दिनीयाननुवर्तन्ते सर्वाणि वरुणप्रघासहवीँषि ६१

(The offerings of) the Savanīya Puroḍāśas are characterised by the calls (given by the Maitrāvaruṇa to the Hotr̥). (The Adhvaryu gives calls to the Hotr̥) “Do you recite the puronuvākyā,” “Do you recite the yājyā” with regard to the other offerings. All offerings pertaining to the Varuṇapraghāsa follow (the offerings of the Savanīya Puroḍāśa) at the Midday pressing.

स यत्र माध्यन्दिनीये सवने धिष्णियान्विहरति तदजस्रं मार्जालीयं करोति

स यत्र माध्यन्दिनीये सवने धिष्णियान्विहरति तदजस्रं मार्जालीयं करोति

When he spreads fires on the Dhiṣnya mounds at the Midday pressing, (the Āgnīdhra) deposits the lasting fire on the Mārajālīya mound.

समासन्नेषु हविःषु गार्हपत्ये करम्भपात्राण्यभिपर्यग्निकृत्वा तैर्मार्जालीये प्रचरति

समासन्नेषु हविःषु गार्हपत्ये करम्भपात्राण्यभिपर्यग्निकृत्वा तैर्मार्जालीये प्रचरति

After all the oblations have been deposited (within the altar) (the Adhvaryu) carries a fire-brand from the Gārhapatya around the Karambha-pots and offers them on the fire on the Mārjālīya mound.

प्रैषवन्तः सवनीया अनुब्रूहि यजेतीतरेषाँहविषां तृतीयसवनीयाननुवर्तन्त आनीकवतप्रभृतीनि महाहवीँषि ६१

प्रैषवन्तः सवनीया अनुब्रूहि यजेतीतरेषाँहविषां तृतीयसवनीयाननुवर्तन्त आनीकवतप्रभृतीनि महाहवीँषि ६१

(The offerings of) the Savanīya Puroḍāśas are characterised by the calls (given by the Maitravaruņa to the Hotr̥). (The Adhvaryu gives calls to the Hotr̥) “Do you recite the puronuvākyā” “Do you recite the yājyā” in regard to the other offerings. The Mahāhavis offerings beginning with the one to Anīkavant Agni follow (the offerings of the Savanīya Puroḍāśas) at the third pressing.

स यत्र तृतीयसवने धिष्णियान्विहरति तदजस्रं मार्जालीयं करोति

स यत्र तृतीयसवने धिष्णियान्विहरति तदजस्रं मार्जालीयं करोति

When he spreads fires on the Dhiṣniya mounds (the Āgnīdhra) deposits lasting fire on the Mārjālīya mound.

महाहविर्भिश्चरित्वा गार्हपत्ये महापितृयज्ञहवीँषि श्रपयित्वा तैर्मार्जालीये प्रचरति

महाहविर्भिश्चरित्वा गार्हपत्ये महापितृयज्ञहवीँषि श्रपयित्वा तैर्मार्जालीये प्रचरति

After having offered the Mahāhavis, (the Adhvaryu) cooks the Mahāpitryajna-oblations on the Gārhapatya and offers them on the fire on the Mārjālïya mound.

प्रैषवन्तः सवनीया अनुब्रूहि यजेतीतरेषाँहविषाम्

प्रैषवन्तः सवनीया अनुब्रूहि यजेतीतरेषाँहविषाम्

(The offerings of) the Savanīya Puroḍāśas are characterised by the calls (given by the Maitrāvaruņa to the Hotr̥). (The Adhvaryu gives the calls to the Hotr̥) “Do you recite the puronuvākya,” “Do you recite the yājyā” in regard to the other offerings.

ऋजुधा ज्योतिरतिरात्रः सन्तिष्ठते

ऋजुधा ज्योतिरतिरात्रः सन्तिष्ठते

The Jyotir Atirātra straightway comes to a close.

पुरस्ताद्धानासोमानां वाजिनैश्चरित्वा त्रैयम्बकैश्चरति

पुरस्ताद्धानासोमानां वाजिनैश्चरित्वा त्रैयम्बकैश्चरति

After having offered the various wheys before the offering of the Dhānāsomas, he goes through Traiyambaka rite.

समानं कर्मावभृथादथैतस्मिन्नवभृथ उपाददते वारुण्यै निष्कासं तुषानिति

समानं कर्मावभृथादथैतस्मिन्नवभृथ उपाददते वारुण्यै निष्कासं तुषानिति

The procedure upto the Avabhṛtha is similar. At this Avabhṛtha they take up the scrapings of the coagulated milk to Varuṇa and the husks.

वारुणस्य वारुण्यामिक्षाध्यवदानीया भवत्यृजीषेण सह तुषान्सम्प्रकिरन्ति

वारुणस्य वारुण्यामिक्षाध्यवदानीया भवत्यृजीषेण सह तुषान्सम्प्रकिरन्ति

The scrapings are to be taken over and above the coagulated milk to Varuṇa. The husks are scattered over along with the sediment of Soma.

प्रसिद्धोऽवभृथ उदयनीययेष्ट्येष्ट्वा मैत्रावरुणीं वशामुपाकरोति

प्रसिद्धोऽवभृथ उदयनीययेष्ट्येष्ट्वा मैत्रावरुणीं वशामुपाकरोति

The Avabhṛthais as prescribed. After having performed the Udayanīyeṣṭi, he dedicates a barren cow to Mitra-Varuṇa.

तस्यै द्यावापृथिव्या काया वैश्वकर्मणी सौरीत्युपालम्भ्या भवन्ति

तस्यै द्यावापृथिव्या काया वैश्वकर्मणी सौरीत्युपालम्भ्या भवन्ति

Along with her are to be offered those to Dyāvāpṛthīvī, to Ka, to Viśvakarman and to Sūrya.

तासां प्रसिद्धं वपाभिश्चरित्वा पशुपुरोडाशान्निर्वपति

तासां प्रसिद्धं वपाभिश्चरित्वा पशुपुरोडाशान्निर्वपति

Having offered their omenta as prescribed, he offers the Paśupuroḍāśas.

ताननुवर्तन्त आदित्यप्रभृतीनि शुनासीरीयहवीँषि

ताननुवर्तन्त आदित्यप्रभृतीनि शुनासीरीयहवीँषि

These are followed by the Śunāsīrīya offerings beginning with that to Aditi.

प्रैषवन्तः पशुपुरोडाशा अनुब्रूहि यजेतीतरेषाँहविषां सन्तिष्ठते यथा पञ्चपशुः पशुबन्धस्तथाथ पौर्णमासवैमृधाभ्यामिष्ट्वा यजमानायतन उपविश्य त्रेण्या शलल्या लोहितायसस्य च क्षुरेण शीर्षन्नि च वर्तयते परि च वपते पुरस्तादेवाग्रेऽथ दक्षिणतोऽथ पश्चादथोत्तरतोऽथोपरिष्टात्

प्रैषवन्तः पशुपुरोडाशा अनुब्रूहि यजेतीतरेषाँहविषां सन्तिष्ठते यथा पञ्चपशुः पशुबन्धस्तथाथ पौर्णमासवैमृधाभ्यामिष्ट्वा यजमानायतन उपविश्य त्रेण्या शलल्या लोहितायसस्य च क्षुरेण शीर्षन्नि च वर्तयते परि च वपते पुरस्तादेवाग्रेऽथ दक्षिणतोऽथ पश्चादथोत्तरतोऽथोपरिष्टात्

(The offerings of) the Paśupuroḍāśas are characterised by the calls (to be given by the Maitrāvaruņa to the Hotr̥). (The Adhvaryu) calls to the Hotr̥ “Do you recite the puronuvākyā,” “Do you recite the yājyā” in regard to the other offerings. The sacrifice comes to an end in the manner of a sacrifce of five animals. After having performed the Full-moon and the Vaimṛdha sacrifices, the sacrificer sits down on his seat, shortens his hair on the head by means of the three-striped quill of a porcupine and the red-iron razor, and gets shaved-first in front, then towards the south, then towards the west, then towards the north and then above.

सन्तिष्ठन्ते चातुर्मास्याः सोमाः सन्तिष्ठन्ते चातुर्मास्याः सोमाः ६२

सन्तिष्ठन्ते चातुर्मास्याः सोमाः सन्तिष्ठन्ते चातुर्मास्याः सोमाः ६२