०४

पशुना यक्ष्यमाणो भवति

पशुना यक्ष्यमाणो भवति

(The sacrificer) proposes to perform an animal-sacrifice.

स उपकल्पयते पौतुद्र वान्परिधीन्गुल्गुलु सुगन्धितेजनँशुक्लामूर्णास्तुकां या पेत्वस्यान्तरा शृङ्गे द्वे रशने द्विगुणां च त्रिगुणां च द्वे वपाश्रपणी विशाखां चाविशाखां च हृदयशूलं कार्ष्मर्यमयान्परिधीनौदुम्बरं मैत्रावरुणदण्डं मुखेन सम्मितमिध्माबर्हिरिध्मं प्रणयनीयं प्लक्षशाखामिडसूनं यवान्यवमतीभ्यः सक्तून्सक्तुहोमाय पृषदाज्याय दधि हिरण्यमित्यथामावास्येन वा हविषेष्ट्वा नक्षत्रे वा गार्हपत्य आज्यं विलाप्योत्पूय स्रुचि चतुर्गृहीतं गृहीत्वा षड्ढोतारं मनसानुद्रुत्याहवनीये जुहोत्यन्वारब्धे यजमाने स्वाहेत्यपरं चतुर्गृहीतं गृहीत्वा यूपाहुतिं जुहोत्युरु विष्णो विक्रमस्वोरु क्षयाय नः कृधि । घृतं घृतयोने पिब प्रप्र यज्ञपतिं तिर स्वाहेत्यपरं चतुर्गृहीतं गृहीत्वाथ याचत्याज्यस्थालीँसस्रुवां बर्हिर्हिरण्यमुदपात्रं ह्वयन्ति तक्षाणँसपरशुमाहैहि यजमानेति पूर्वया द्वारोपनिष्क्रम्य तां दिशं यन्ति यत्रास्य यूप स्पष्टो भवति यत्र वा वेत्स्यन्मन्यते

स उपकल्पयते पौतुद्र वान्परिधीन्गुल्गुलु सुगन्धितेजनँशुक्लामूर्णास्तुकां या पेत्वस्यान्तरा शृङ्गे द्वे रशने द्विगुणां च त्रिगुणां च द्वे वपाश्रपणी विशाखां चाविशाखां च हृदयशूलं कार्ष्मर्यमयान्परिधीनौदुम्बरं मैत्रावरुणदण्डं मुखेन सम्मितमिध्माबर्हिरिध्मं प्रणयनीयं प्लक्षशाखामिडसूनं यवान्यवमतीभ्यः सक्तून्सक्तुहोमाय पृषदाज्याय दधि हिरण्यमित्यथामावास्येन वा हविषेष्ट्वा नक्षत्रे वा गार्हपत्य आज्यं विलाप्योत्पूय स्रुचि चतुर्गृहीतं गृहीत्वा षड्ढोतारं मनसानुद्रुत्याहवनीये जुहोत्यन्वारब्धे यजमाने स्वाहेत्यपरं चतुर्गृहीतं गृहीत्वा यूपाहुतिं जुहोत्युरु विष्णो विक्रमस्वोरु क्षयाय नः कृधि । घृतं घृतयोने पिब प्रप्र यज्ञपतिं तिर स्वाहेत्यपरं चतुर्गृहीतं गृहीत्वाथ याचत्याज्यस्थालीँसस्रुवां बर्हिर्हिरण्यमुदपात्रं ह्वयन्ति तक्षाणँसपरशुमाहैहि यजमानेति पूर्वया द्वारोपनिष्क्रम्य तां दिशं यन्ति यत्रास्य यूप स्पष्टो भवति यत्र वा वेत्स्यन्मन्यते

He procures enclosing sticks of Acasia catechu, Bdellium, fragrant substance, white wool between the horns of a goat, two cords-one with two strands and another with three strands, two omentum-bakers—one one-pronged and another two-pronged, a heart-spike, enclosing sticks of Gmelina arborea, Maitrāvaruṇa’s staff made of Ficus glomerata as high as the mouth, sacrificial grass and faggot, faggot for carrying forth (fire), a twig of ficus infectoria, a board for cutting animal-organs, barley-grains for water mixed with barley-grains, flour of parched barley for offering of the same, curds for clotted clarified butter and gold. Now after having performed the New-moon sacrifice or one on an (auspicious) constellation, after having melted clarified butter over the Gārhapatya fire, having purified it, having taken up four spoonfuls in the ladle and having mentally gone over the Śaḍḍhotr̥ formula, (the Adhvaryu) makes an offering on the Āhavanīya fire with svāhā while the sacrificer has contacted him. Having taken up another four spoonfuls, he offers an oblation pertaining to the sacrificial post with the verse, “O Viṣṇu, do thou bestride wide. Make a wide (provision) for our residence. Do thou, who hast ghee as thy birth-place, drink ghee and increase the lord of sacrifice.”¹ Having taken up another four spoonfuls (in the ladle), he asks for a vessel of clarified butter together with a spoon, sacrificial grass, (a piece of) gold and a pot filled with water. They call out the wood-cutter holding an axe. He says, “O sacrificer, do you come along.”

Having gone out by the eastern door they move towards that direction where (a tree suitable for) the sacrificial post is visible or where he thinks he may come across one.

स यः समे भूम्यै स्वाद्योने रूढो बहुपर्णो बहुशाखोऽप्रतिशुष्काग्रः प्रत्यङ्ङुपनतस्तमुपतिष्ठतेऽत्यन्यानगां नान्यानुपागामर्वाक्त्वा परैरविदं परोऽवरैस्तं त्वा जुषे वैष्णवं देवयज्याया इत्यथैनमाज्येनानक्ति देवस्त्वा सविता मध्वानक्त्वित्यूर्ध्वाग्रं बर्हिरनूच्छ्रयत्योषधे त्रायस्वैनमिति

स यः समे भूम्यै स्वाद्योने रूढो बहुपर्णो बहुशाखोऽप्रतिशुष्काग्रः प्रत्यङ्ङुपनतस्तमुपतिष्ठतेऽत्यन्यानगां नान्यानुपागामर्वाक्त्वा परैरविदं परोऽवरैस्तं त्वा जुषे वैष्णवं देवयज्याया इत्यथैनमाज्येनानक्ति देवस्त्वा सविता मध्वानक्त्वित्यूर्ध्वाग्रं बर्हिरनूच्छ्रयत्योषधे त्रायस्वैनमिति

He prays to that tree which is grown on level ground independently, which has many leaves, many branches, with undried tip and bent towards the west with the formula, “I have passed over other (trees), I have not approached other (trees). I have come across thee nearer than the distant ones, distant than the He inferior ones. I welcome thee that belongest to Viṣṇu for the sacrifice to gods.”² He besmears it with clarified butter with the formula, “May god Savitr̥ besmear thee with honey."² With the formula, “O plant, do thou guard him,” he holds erect a darbha-blade with its tip upwards alongside the tree.

स्वधितिना तिर्यञ्चं प्रहरति स्वधिते मैनँहिँसीरिति

स्वधितिना तिर्यञ्चं प्रहरति स्वधिते मैनँहिँसीरिति

He strikes it across with the axe with the formula, “O axe, do thou not injure him.”

यः प्रथमः शकलः परापतति तं प्रज्ञातं निदधाति

यः प्रथमः शकलः परापतति तं प्रज्ञातं निदधाति

He preserves knowingly the first chip which falls down.

तमपरिभिन्दन्ननक्षमङ्गं वृश्चति

तमपरिभिन्दन्ननक्षमङ्गं वृश्चति

(The wood-cutter) cuts (the tree) without allowing it to crack around and in such a way that its stump would not clash with the axle (of a cart),

प्राञ्चं वोदञ्चं वा प्रयान्तमनुमन्त्रयते दिवमग्रेण मा लेखीरन्तरिक्षं मध्येन मा हिँसीः पृथिव्या सम्भवेत्यथाव्रश्चने हिरण्यं निधाय सम्परिस्तीर्याभिजुहोति वनस्पते शतवल्शो विरोह स्वाहेति

प्राञ्चं वोदञ्चं वा प्रयान्तमनुमन्त्रयते दिवमग्रेण मा लेखीरन्तरिक्षं मध्येन मा हिँसीः पृथिव्या सम्भवेत्यथाव्रश्चने हिरण्यं निधाय सम्परिस्तीर्याभिजुहोति वनस्पते शतवल्शो विरोह स्वाहेति

(The Adhvaryu) follows the tree falling down towards the east or north with the formula, “Do thou not scratch the sky with the top; do thou not injure the mid-region with middle portion; do thou be united with the earth."³ Having kept a piece of gold on the stump (of the tree) and having strewn it around with darbha-blades, he offers clarified butter with the formula, “O tree, do thou grow with a hundred shoots."³

सहस्रवल्शा वि वयँरुहेमेत्यात्मानं प्रत्यभिमृशतेऽन्वग्रँशाखाः प्रसूदयति यं त्वायँस्वधितिस्तेतिजानः प्रणिनाय महते सौभगायेति

सहस्रवल्शा वि वयँरुहेमेत्यात्मानं प्रत्यभिमृशतेऽन्वग्रँशाखाः प्रसूदयति यं त्वायँस्वधितिस्तेतिजानः प्रणिनाय महते सौभगायेति

He touches himself with the formula, “May we grow in a thousand shoots.”³ He chops off the branches towards the top with the verse, “Do thou whom this sharp axe has brought forward for great good fortune.”

पञ्चारत्निं तस्मै वृश्चेदित्येष ब्राह्मणवतामवमस्

पञ्चारत्निं तस्मै वृश्चेदित्येष ब्राह्मणवतामवमस्

One should cut the post measuring five aratnis.̎ ⁴ This is the shortest among the posts of different lengths mentioned in the Brāhmaṇa."⁵

तं परिष्वङ्गपरमं प्रादेशावमं चषालस्य काले परिवासयत्यच्छिन्नो रायः सुवीर इति

तं परिष्वङ्गपरमं प्रादेशावमं चषालस्य काले परिवासयत्यच्छिन्नो रायः सुवीर इति

He cuts off at the spot where the caṣāla is to be set, that post whose maximum (circumference) is of the embrace and minimum of the measure of a span with the formula, “May the wealth consisting of brave sons be uninterrupted.̎³

यत्परं भवति तस्य चतुरङ्गुलं चषालाय प्रच्छेदयति

यत्परं भवति तस्य चतुरङ्गुलं चषालाय प्रच्छेदयति

He causes to be cut for the caṣāla a piece measuring four finger-breadths out of the portion which remains above.

तं चतुरश्रिं वाष्टाश्रिं वा कृत्वा वा हरत्या वा हारयत्योह्य निस्तिष्ठत्यवतक्षणानामेव स्वरुं कुरुतेऽथास्यैषा पूर्वेद्युरेव पशुबन्धिकी वेदिर्विमिता भवति दशपदा पश्चात्तिरश्ची द्वादशपदा प्राच्यष्टापदा पुरस्तात्तिरश्ची

तं चतुरश्रिं वाष्टाश्रिं वा कृत्वा वा हरत्या वा हारयत्योह्य निस्तिष्ठत्यवतक्षणानामेव स्वरुं कुरुतेऽथास्यैषा पूर्वेद्युरेव पशुबन्धिकी वेदिर्विमिता भवति दशपदा पश्चात्तिरश्ची द्वादशपदा प्राच्यष्टापदा पुरस्तात्तिरश्ची

Having fashioned it (the post) with four or eight corners he causes it to be carried (in a bullock-cart) or (by men),⁶ (or) he fashions the post after first having brought over (the trunk). He prepares the svaru out of (one of) the chips. For this (sacrificer) the altar for the Animal-sacrifice is prepared the previous day-ten Padas crosswards towards the west, twelve Padas eastwards and eight Padas crosswards towards the east.

तां परिस्तीर्य स्तम्बयजुर्हरति १

तां परिस्तीर्य स्तम्बयजुर्हरति १

Having strewn it around, he carries away the Stambayajus.⁷

इदमेव प्रसिद्धं पौरोडाशिकं त्रिर्यजुषा तूष्णीं चतुर्थम्पूर्वं परिग्राहं परिगृह्णाति

इदमेव प्रसिद्धं पौरोडाशिकं त्रिर्यजुषा तूष्णीं चतुर्थम्पूर्वं परिग्राहं परिगृह्णाति

It (the carrying of Stambayajus) is well-established as prescribed in the Pauroḍāśikakāṇḍa.⁸ (The Stambayajus is carried) thrice with the relevant mantras and the fourth time without reciting any formula.

करणं जपत्युद्धन्त्युद्धतादाग्नीध्रस्त्रिर्हरति

करणं जपत्युद्धन्त्युद्धतादाग्नीध्रस्त्रिर्हरति

The Adhvaryu does the first tracing of the altar. He murmurs the Karana formula.⁹ He digs out (the spot). Āgnīdhra carries away (the Stambayajus) three times.

यदाग्नीध्रस्त्रिर्हरत्यथ याचति स्फ्यमुदपात्रं बर्हिः शम्यामित्य्

यदाग्नीध्रस्त्रिर्हरत्यथ याचति स्फ्यमुदपात्रं बर्हिः शम्यामित्य्

When the Āgnīdhra carries three times, then the Adhvaryu calls for the wooden sword, a pot full of water, sacrificial grass and the yoke-halter.

एतत्समादायाहैहि यजमानेत्युत्तरेण वेदिं द्वयोर्वा त्रिषु वा प्रक्रमेषु स्फ्येनोद्धत्यावोक्ष्य शम्यया चात्वालं परिमिमीते

एतत्समादायाहैहि यजमानेत्युत्तरेण वेदिं द्वयोर्वा त्रिषु वा प्रक्रमेषु स्फ्येनोद्धत्यावोक्ष्य शम्यया चात्वालं परिमिमीते

Having taken all this, he says, “Do you come O sacrificer.” Having dug out by means of the wooden sword towards the north of the altar at a distance of two or three Prakramas, and having sprinkled water over it, he measures out the cātvāla by means of the yoke-halter.

वित्तायनी मेऽसीति पुरस्तादुचीचीनकुम्बयान्तरत स्फ्येनालिखति

वित्तायनी मेऽसीति पुरस्तादुचीचीनकुम्बयान्तरत स्फ्येनालिखति

With the formula, “Thou art the abode of possessions for me”[^3-191] he draws a line in front, inside the yoke-halter held with its thick end towards the north.

[^3-191] TS. I.2.12.1

तिक्तायनी मेऽसीति दक्षिणतः प्राचीनकुम्बयान्तरत स्फ्येनालिखत्यवतान्मा नाथितमिति पश्चादुदीचीनकुम्बयान्तरत स्फ्येनालिखत्यवतान्मा व्यथितमित्युत्तरतः प्राचीनकुम्बयान्तरत स्फ्येनालिखत्यथ चात्वाले बर्हिर्निधाय तस्मिन्स्फ्येन प्रहरति विदेरग्निर्नभो नामाग्ने अङ्गिरो योऽस्यां पृथिव्यामसीत्यादत्त आयुषा नाम्नेहीति

तिक्तायनी मेऽसीति दक्षिणतः प्राचीनकुम्बयान्तरत स्फ्येनालिखत्यवतान्मा नाथितमिति पश्चादुदीचीनकुम्बयान्तरत स्फ्येनालिखत्यवतान्मा व्यथितमित्युत्तरतः प्राचीनकुम्बयान्तरत स्फ्येनालिखत्यथ चात्वाले बर्हिर्निधाय तस्मिन्स्फ्येन प्रहरति विदेरग्निर्नभो नामाग्ने अङ्गिरो योऽस्यां पृथिव्यामसीत्यादत्त आयुषा नाम्नेहीति

With the formula, “Thou art the resort of the afflicted for me,”[^3-191] he draws a line towards the south inside the yoke-halter held with the thick end towards the east. With the formula, “Do thou guard me when in want,"[^3-191] he draws a line towards the west inside the yoke-halter held with its thick end towards the north. With the formula, “Do thou guard me when afflicted,”[^3-191] he draws a line towards the north inside the yoke-halter held with its thick end towards the east. Having kept a darbha-blade on the cātvāla, he hits at it by means of the wooden sword with the formula, “May Agni, named Nabhas know thee, O Aṅgiras Agni, thou who art on the second earth.”¹⁰ He takes it up with the formula, “Do thou come with (Agni) named Āyus.”[^3-191]

[^3-191] TS. I.2.12.1

हृत्वोत्तरवेद्यां निवपति यत्तेऽनाधृष्टं नाम यज्ञियं तेन त्वादध इति

हृत्वोत्तरवेद्यां निवपति यत्तेऽनाधृष्टं नाम यज्ञियं तेन त्वादध इति

Having carried it over, he puts it down on the Uttaravedi with the formula, “I place thee with whatever name of thine invincible and worthy of sacrifice.”[^3-191]

[^3-191] TS. I.2.12.1

द्वितीयं प्रहरति विदेरग्निर्नभो नामाग्ने अङ्गिरो यो द्वितीयस्यां पृथिव्यामसीत्यादत्त आयुषा नाम्नेहीति

द्वितीयं प्रहरति विदेरग्निर्नभो नामाग्ने अङ्गिरो यो द्वितीयस्यां पृथिव्यामसीत्यादत्त आयुषा नाम्नेहीति

He hits a second time with the formula, “May Agni named Nabhas know thee, O Aṅgiras Agni, thou who art on the second earth.”¹⁰ He takes with the formula, “Do thou come with (Agni) named Āyus.”[^3-191]

[^3-191] TS. I.2.12.1

हृत्वोत्तरवेद्यां निवपति यत्तेऽनाधृष्टं नाम यज्ञियं तेन त्वादध इति

हृत्वोत्तरवेद्यां निवपति यत्तेऽनाधृष्टं नाम यज्ञियं तेन त्वादध इति

Having carried it away, he puts it down on the Uttaravedi with the formula, “I place thee with whatever name of thine invincible and worthy of sacrifice.

तृतीयं प्रहरति विदेरग्निर्नभो नामाग्ने अङ्गिरो यस्तृतीयस्यां पृथिव्यामसीत्यादत्त आयुषा नाम्नेहीति

तृतीयं प्रहरति विदेरग्निर्नभो नामाग्ने अङ्गिरो यस्तृतीयस्यां पृथिव्यामसीत्यादत्त आयुषा नाम्नेहीति

He hits the third time with the formula, “May Agni named Nabhas know thee, O Aṅgiras Agni, thou who art on the third earth.”¹¹ He takes it up with the formula, “Do thou come with (Agni) named Āyus.”[^3-191]

[^3-191] TS. I.2.12.1

हृत्वोत्तरवेद्यां निवपति यत्तेऽनाधृष्टं नाम यज्ञियं तेन त्वादध इति

हृत्वोत्तरवेद्यां निवपति यत्तेऽनाधृष्टं नाम यज्ञियं तेन त्वादध इति

Having carried it away, he puts it down on the Uttaravedi with the formula, “I place thee with whatever name of thine, invincible and worthy of sacrifice.”[^3-191]

[^3-191] TS. I.2.12.1

तूष्णीं चतुथँर्हरति सह बर्हिषाथाध्वर्यु स्फ्येन चात्वालात्पुरीषमुद्धन्त्यथाग्नीध्रमाहाग्नीदितस्त्रिर्हरेति

तूष्णीं चतुथँर्हरति सह बर्हिषाथाध्वर्यु स्फ्येन चात्वालात्पुरीषमुद्धन्त्यथाग्नीध्रमाहाग्नीदितस्त्रिर्हरेति

He carries the fourth time together with the (remaining part of) the darbha-blade without reciting any formula.
The Adhvaryu digs out earth from the cātvāla by means of the wooden sword. He says to the Āgnīdhra, “O Āgnīdhra, do thou carry away (earth) three times from here.”

ततस्त्रिराग्नीध्रो हरति

ततस्त्रिराग्नीध्रो हरति

Then the Āgnīdhra carries earth three times.

यदाग्नीध्रस्त्रिर्हरत्यथाध्वर्युरुत्तरवेद्यै पुरीषँसम्प्रयौति सिँहीरसि महिषीरसीति

यदाग्नीध्रस्त्रिर्हरत्यथाध्वर्युरुत्तरवेद्यै पुरीषँसम्प्रयौति सिँहीरसि महिषीरसीति

When the Āgnīdhra carries away the earth three times, the Adhvaryu levels the earth on the Uttaravedi with the formula, “Thou art lioness, thou art a she buffalo,”¹²

प्रथयत्युरु प्रथस्वोरु ते यज्ञपतिः प्रथतामिति

प्रथयत्युरु प्रथस्वोरु ते यज्ञपतिः प्रथतामिति

He spreads it with the formula, “Do thou expand wide, may the lord of sacrifice expand for thee.”¹²

स्फ्येन सँहन्ति ध्रुवासीत्यथैनामद्भिरवोक्षति

स्फ्येन सँहन्ति ध्रुवासीत्यथैनामद्भिरवोक्षति

He presses (the earth) with the wooden sword with the formula, “Thou art firm.”

देवेभ्यः शुन्धस्वेति देवेभ्यः शुम्भस्वेति सिकताभिरनुप्रकिरति

देवेभ्यः शुन्धस्वेति देवेभ्यः शुम्भस्वेति सिकताभिरनुप्रकिरति

He sprinkles with water with the formula, “Do thou be decorated for the gods.”¹² He spreads sand (upon the Uttaravedi).

तां प्रादेशमात्रीं चतुरश्रां निष्ठाय शम्यया परिमिमीत

तां प्रादेशमात्रीं चतुरश्रां निष्ठाय शम्यया परिमिमीत

Having fashioned it (as high)¹³ as a span and four-cornered, he measures it around by means of the yoke-halter.

उत्तरनाभिमुत्साद्याथैनां प्रतिच्छाद्याभ्रिमादत्ते देवस्य त्वा सवितुः प्रसवेऽश्विनोर्बाहुभ्यां पूष्णो हस्ताभ्यामादद इत्यादायाभिमन्त्रयतेऽभ्रिरसि नारिरसीति

उत्तरनाभिमुत्साद्याथैनां प्रतिच्छाद्याभ्रिमादत्ते देवस्य त्वा सवितुः प्रसवेऽश्विनोर्बाहुभ्यां पूष्णो हस्ताभ्यामादद इत्यादायाभिमन्त्रयतेऽभ्रिरसि नारिरसीति

Having carved out the Uttaranābhi and having covered (the Uttaravedi), he takes up a hoe with the formula, “I take thee under the impulse of god Savitr̥, with the arms of Aśvins and with the hands of Pūṣan." Having taken it up he recites over it the formula, “Thou art a hoe, not an enemy.”¹⁴

तया यूपावटं परिलिखति यथान्तर्वेद्यधँर्स्याद्बहिर्वेद्यर्धम्परिलिखितँ रक्षः परिलिखिता अरातय इदमहँरक्षसो ग्रीवा अपि कृन्तामि योऽस्मान्द्वेष्टि यं च वयं द्विष्म इदमस्य ग्रीवा अपि कृन्तामीत्यथाग्नीध्रमाहाग्नीदेहीमं यूपावटं खनोपरसम्मितं प्राक्पुरीषमुद्वपताद्चतुरङ्गुलेनोपरमतिखनतादिति

तया यूपावटं परिलिखति यथान्तर्वेद्यधँर्स्याद्बहिर्वेद्यर्धम्परिलिखितँ रक्षः परिलिखिता अरातय इदमहँरक्षसो ग्रीवा अपि कृन्तामि योऽस्मान्द्वेष्टि यं च वयं द्विष्म इदमस्य ग्रीवा अपि कृन्तामीत्यथाग्नीध्रमाहाग्नीदेहीमं यूपावटं खनोपरसम्मितं प्राक्पुरीषमुद्वपताद्चतुरङ्गुलेनोपरमतिखनतादिति

He draws around a line with it for the hole for the sacrificial post in such a way that (the post) would be half within the altar and half outside, with the formula, “A line is drawn around the Rakṣas, a line is drawn around the evil spirits; here do I cut the neck of the Rakṣas; here do I cut the neck of one who hates us and whom we hate."¹⁵ Then he says to the Āgnīdhra, “O Āgnīdhra do thou come; do thou dig up this hole for the sacrificial post as deep as the lower portion, pour out the earth towards the east; do thou dig up four angulas above the lower portion."

तँस खनति वा खानयति वा

तँस खनति वा खानयति वा

He (the Agnidhra) himself digs out or causes it to be dug out.

यावदेवात्राध्वर्युश्चेष्टति तावदेष प्रतिप्रस्थाताभ्यादधातीध्मं प्रणयनीयम्

यावदेवात्राध्वर्युश्चेष्टति तावदेष प्रतिप्रस्थाताभ्यादधातीध्मं प्रणयनीयम्

While the Adhvaryu is in action, the Pratiprasthātr̥ puts (on fire) the faggot to be carried forth.

उपोपयमनीः कल्पयन्ति चात्वालाद्

उपोपयमनीः कल्पयन्ति चात्वालाद्

Supporting earth is collected from the cātvāla.

आत्मनेन्द्र घोषवतीः प्रोक्षणीरध्वर्युरादत्ते

आत्मनेन्द्र घोषवतीः प्रोक्षणीरध्वर्युरादत्ते

The Adhvaryu himself takes up the Prokṣaṇī water with the formula beginning with the word indraghoṣa.

परिकर्मिणे पञ्चगृहीतमाज्यं प्रयच्छति

परिकर्मिणे पञ्चगृहीतमाज्यं प्रयच्छति

He hands over to an assistant (a ladle filled with) five spoonfuls of clarified butter.

ब्रह्मणि सम्भारा भवन्त्यथ सम्प्रैषमाहाग्नये प्रणीयमानायानुब्रूह्यग्नीदेकस्फ्ययानुसन्धेहीति

ब्रह्मणि सम्भारा भवन्त्यथ सम्प्रैषमाहाग्नये प्रणीयमानायानुब्रूह्यग्नीदेकस्फ्ययानुसन्धेहीति

The required materials are with the Brahman. Then (the Adhvaryu) gives out the call, “Do you (O Hotr̥) recite the verses for the fire being carried forth, O Āgnīdh, do thoufollow with a line drawn with the wooden sword.”

त्रिरुक्तायामुद्यच्छन्ते

त्रिरुक्तायामुद्यच्छन्ते

After (the first verse) has been uttered thrice, the fire is lifted up.

होतुर्वशं यन्त्युत्तरेण वेदिं प्रतिपद्यन्ते

होतुर्वशं यन्त्युत्तरेण वेदिं प्रतिपद्यन्ते

They follow the Hotr̥. They move along the north of the altar.

धारयन्त्येतमग्निम्

धारयन्त्येतमग्निम्

The fire is held up

अथाध्वर्युरिन्द्र घोषवतीभिः प्रोक्षणीभिरुत्तरवेदिं प्रोक्षति २

अथाध्वर्युरिन्द्र घोषवतीभिः प्रोक्षणीभिरुत्तरवेदिं प्रोक्षति २

while the Adhvaryu sprinkles the Uttaravedi with Prokṣaṇī- water sanctified with the formulas begining with the word indraghoṣa.

इन्द्र घोषस्त्वा वसुभिः पुरस्तात्पात्विति पुरस्तान्

इन्द्र घोषस्त्वा वसुभिः पुरस्तात्पात्विति पुरस्तान्

“May indraghoṣa along with the Vasus guard thee in the front;

मनोजवास्त्वा पितृभिर्दक्षिणतः पात्विति दक्षिणतः

मनोजवास्त्वा पितृभिर्दक्षिणतः पात्विति दक्षिणतः

may Manojava along with the Pitr̥s guard thee towards the north;

प्रचेतास्त्वा रुद्रै ःपश्चात्पात्विति पश्चाद्

प्रचेतास्त्वा रुद्रै ःपश्चात्पात्विति पश्चाद्

may Pracetas along with the Rudras guard thee towards the west;

विश्वकर्मा त्वादित्यैरुत्तरतः पात्वित्युत्तरतोऽथ यत्प्रोक्षणीनामुच्छिष्यते तद्दक्षिणत उत्तरवेद्यै निनयति

विश्वकर्मा त्वादित्यैरुत्तरतः पात्वित्युत्तरतोऽथ यत्प्रोक्षणीनामुच्छिष्यते तद्दक्षिणत उत्तरवेद्यै निनयति

may Viśvakarman along with Ādityas guard thee towards the north.”[^1] He pours down to the south of the Uttaravedi whatever remains of the Prokṣaṇī water.

यदेव तत्र क्रूरं तत्तेन शमयतीति ब्राह्मणम्

यदेव तत्र क्रूरं तत्तेन शमयतीति ब्राह्मणम्

“Whatever horrible is there, he pacifies therewith.” So says the Brāhmaṇa."¹⁶

अथैनाँहिरण्यमन्तर्धायाक्ष्णया पञ्चगृहीतेन व्याघारयति

अथैनाँहिरण्यमन्तर्धायाक्ष्णया पञ्चगृहीतेन व्याघारयति

He sprinkles it crosswise with clarified butter taken in five spoonfuls holding a piece of gold inbetween—

सिँहीरसि सपत्नसाही स्वाहेति दक्षिणेऽँसे

सिँहीरसि सपत्नसाही स्वाहेति दक्षिणेऽँसे

on the southern shoulder with the formula, “Thou art a lioness, overcoming rivals, svāhā;”¹⁷

सिँहीरसि सुप्रजावनिः स्वाहेत्युत्तरस्याँश्रोण्यां सिँहीरसि रायस्पोषवनिः स्वाहेति दक्षिणस्याँश्रोण्यां सिँ हीरस्यादित्यवनिः स्वाहेत्युत्तरेऽँसे

सिँहीरसि सुप्रजावनिः स्वाहेत्युत्तरस्याँश्रोण्यां सिँहीरसि रायस्पोषवनिः स्वाहेति दक्षिणस्याँश्रोण्यां सिँ हीरस्यादित्यवनिः स्वाहेत्युत्तरेऽँसे

on the northern buttock with the formula, “Thou art a lioness, bestowing fair offspring, svāhā;”¹⁷ on the southern buttock with the formula, “Thou art a lioness, bestowing abundance of wealth svāhā:”¹⁷ on the northen shoulder with the formula, “Thou art a lioness bestowing the favour of Ādityas;”¹⁷

सिँहीरस्यावह देवान्देवयते यजमानाय स्वाहेति मध्येऽथ भूतेभ्यस्त्वेति स्रुचमुद्गृह्णात्यथ पौतुद्र वान्परिधीन्परिदधाति

सिँहीरस्यावह देवान्देवयते यजमानाय स्वाहेति मध्येऽथ भूतेभ्यस्त्वेति स्रुचमुद्गृह्णात्यथ पौतुद्र वान्परिधीन्परिदधाति

in the middle with the formula, “Thou art a lioness; do thou bring the gods to the sacrificer desiring (the favour of) gods.”¹⁷ With the formula, “To the beings thee”¹⁸ he lifts up the ladle. He lays down the enclosing sticks of Acacia catechu.

विश्वायुरसि पृथिवीं दृँहेति मध्यमं ध्रुवक्षिदस्यन्तरिक्षं दृँहेति दक्षिणम्

विश्वायुरसि पृथिवीं दृँहेति मध्यमं ध्रुवक्षिदस्यन्तरिक्षं दृँहेति दक्षिणम्

The middle one with the formula, “Thou art all life; strengthen the earth.”¹⁸ The southern one with the formula, “Thou art resting firm, strengthen the midregion,”¹⁸

अच्युतक्षिदसि दिवं दृँहेत्युत्तरम्

अच्युतक्षिदसि दिवं दृँहेत्युत्तरम्

The northern one with the formula, “Thou art resting inviolable; strengthen the heaven.”¹⁸

अथातिशिष्टान्सम्भारान्निवपति गुल्गुलु सुगन्धितेजनँ शुक्लामूर्णास्तुकामग्नेर्भस्मास्यग्नेः पुरीषमसीत्यथैनान्सँस्रावेणाभिघारयत्यथ प्रदक्षिणमावृत्येध्मं प्रतिष्ठापयति यज्ञ प्रतितिष्ठ सुमतौ सुशेवा आ त्वा वसूनि पुरुधा विशन्तु । दीर्घमायुर्यजमानाय कृण्वन्नथामृतेन जरितारमङ्ग्धीत्यथैनं विस्रस्याहुतिषाहं कृत्वाध्वराहुतिभिरभिजुहोत्यग्निर्यज्ञं नयतु प्रजानन्मैनं यज्ञहनो विदन्। देवेभ्यः प्रब्रूताद्यज्ञम्प्रप्र यज्ञपतिं तिर स्वाहा ॥

अथातिशिष्टान्सम्भारान्निवपति गुल्गुलु सुगन्धितेजनँ शुक्लामूर्णास्तुकामग्नेर्भस्मास्यग्नेः पुरीषमसीत्यथैनान्सँस्रावेणाभिघारयत्यथ प्रदक्षिणमावृत्येध्मं प्रतिष्ठापयति यज्ञ प्रतितिष्ठ सुमतौ सुशेवा आ त्वा वसूनि पुरुधा विशन्तु । दीर्घमायुर्यजमानाय कृण्वन्नथामृतेन जरितारमङ्ग्धीत्यथैनं विस्रस्याहुतिषाहं कृत्वाध्वराहुतिभिरभिजुहोत्यग्निर्यज्ञं नयतु प्रजानन्मैनं यज्ञहनो विदन्। देवेभ्यः प्रब्रूताद्यज्ञम्प्रप्र यज्ञपतिं तिर स्वाहा ॥

He pours down the remaining substances; Bdellium, fragrant substance and white wool between the horns of a goat with the formula, “Thou art the ashes of the fire, thou art the earth of fire.”¹⁸ He pours down upon them drops of clarified butter remaining in the ladle. Turning by the right, he deposits the (burning) faggot (on the Uttaravedi) with the verse, “O sacrifice, do thou, very gracious, be firm in thy favour. May the riches enter thee on all sides. Giving long life to the sacrificer, do thou anoint the worshipper with ambrosia.”¹⁹ Having spread it and having made it capable of bearing the oblations, he offers Adhvara-oblations on it with the verses, “May Agni, knowing, lead the sacrifice; may the killers of sacrifice not meet him. Do thou speak of the sacrifice to the gods; do thou increase the sacrifice, svāhā-

वायुर्यज्ञं नयतु प्रजानन्मैनं यज्ञहनो विदन्। देवेभ्यः प्रब्रूताद्यज्ञम्प्रप्र यज्ञपतिं तिर स्वाहा ॥

वायुर्यज्ञं नयतु प्रजानन्मैनं यज्ञहनो विदन्। देवेभ्यः प्रब्रूताद्यज्ञम्प्रप्र यज्ञपतिं तिर स्वाहा ॥

May Vāyu, knowing, lead the sacrifice, may the killers of sacrifice not meet him. Do thou speak of the sacrifice to the gods, do thou increase the sacrifice, Svāhā-

सूर्यो यज्ञं नयतु प्रजानन्मैनं यज्ञहनो विदन्। देवेभ्यः प्रब्रूताद्यज्ञम्प्रप्र यज्ञपतिं तिर स्वाहा ॥

सूर्यो यज्ञं नयतु प्रजानन्मैनं यज्ञहनो विदन्। देवेभ्यः प्रब्रूताद्यज्ञम्प्रप्र यज्ञपतिं तिर स्वाहा ॥

May Sūrya, knowing, lead the sacrifice; may the killers of sacrifice not know him. Do thou speak of the sacrifice to the gods; do thou increase the sacrifice, svāhā-

यज्ञो यज्ञं नयतु प्रजानन्मैनं यज्ञहनो विदन्। देवेभ्यः प्रब्रूताद्यज्ञम्प्रप्र यज्ञपतिं तिर स्वाहेत्य्

यज्ञो यज्ञं नयतु प्रजानन्मैनं यज्ञहनो विदन्। देवेभ्यः प्रब्रूताद्यज्ञम्प्रप्र यज्ञपतिं तिर स्वाहेत्य्

May sacrifice, knowing, lead the sacrifice, may the killers of the sacrifice not meet him. Do thou speak of the sacrifice to the gods, do thou increase the sacrifice, svāhā.”²⁰

अथैता यजमान एव स्वयं जुहोत्यग्निरन्नादोऽन्नपतिरन्नस्येशे स मेऽन्नं ददातु स्वाहा । वायुः प्राणदाः प्राणस्येशे स मे प्राणं ददातु स्वाहा । आदित्यो भूरिदा भूयिष्ठानां पशूनामीशे स मे भूयिष्ठान्पशून्ददातु स्वाहेत्यग्निवत्युत्तरं परिग्राहं परिगृह्य योयुपित्वा तिर्यञ्चँस्फ्यँस्तब्ध्वा सम्प्रैषमाह प्रोक्षणीरासादयेध्माबर्हिरुपसादय स्रुवँस्वधितिँस्रुचश्च सम्मृड्ढि तूष्णीं पृषदाज्यग्रहणीम्पत्नीँ सन्नह्याज्येन च दध्ना चोदेहीत्याहृतासु प्रोक्षणीषूदस्य स्फ्यं मार्जयित्वेध्माबर्हिरुपसाद्य प्रद्क्षिणमावृत्य प्रत्यङ्ङाद्रुत्य स्रुवँस्वधितिँस्रुचश्च सम्मार्ष्टि तूष्णीं पृषदाज्यग्रहणीम्पत्नीँसन्नह्याज्येन च दध्ना चोदेत्याज्यं च प्रोक्षणीश्चोत्पूय प्रसिद्धमाज्यानि गृहीत्वा पृषदाज्यग्रहण्यामुपस्तृणीते महीनां पयोऽसीति

अथैता यजमान एव स्वयं जुहोत्यग्निरन्नादोऽन्नपतिरन्नस्येशे स मेऽन्नं ददातु स्वाहा । वायुः प्राणदाः प्राणस्येशे स मे प्राणं ददातु स्वाहा । आदित्यो भूरिदा भूयिष्ठानां पशूनामीशे स मे भूयिष्ठान्पशून्ददातु स्वाहेत्यग्निवत्युत्तरं परिग्राहं परिगृह्य योयुपित्वा तिर्यञ्चँस्फ्यँस्तब्ध्वा सम्प्रैषमाह प्रोक्षणीरासादयेध्माबर्हिरुपसादय स्रुवँस्वधितिँस्रुचश्च सम्मृड्ढि तूष्णीं पृषदाज्यग्रहणीम्पत्नीँ सन्नह्याज्येन च दध्ना चोदेहीत्याहृतासु प्रोक्षणीषूदस्य स्फ्यं मार्जयित्वेध्माबर्हिरुपसाद्य प्रद्क्षिणमावृत्य प्रत्यङ्ङाद्रुत्य स्रुवँस्वधितिँस्रुचश्च सम्मार्ष्टि तूष्णीं पृषदाज्यग्रहणीम्पत्नीँसन्नह्याज्येन च दध्ना चोदेत्याज्यं च प्रोक्षणीश्चोत्पूय प्रसिद्धमाज्यानि गृहीत्वा पृषदाज्यग्रहण्यामुपस्तृणीते महीनां पयोऽसीति

The sacrificer himself offers these (following oblations) with the formula, “Agni (is the) eater of food, lord of food; he rules over food; may he grant me food, svāhā-Vāyu (is the) giver of vital breath; he rules over the vital breath. May he grant me vital breath, svāhā—Āditya (is the) giver of abundance; he rules over abundant cattle. May he grant me abundant cattle, svāhā."²¹

Having done the second tracing (of the altar) on whose Uttaravedi fire has been carried forth, having stabilised (the altar and having firmly fixed the wooden sword crosswise, (the Adhvaryu) gives out the call (to the Āgnīdhra), “Do thou keep down the Prokṣaṇī-water, keep near the sacrificial grass and faggot, cleanse the spoon, the knife and the ladles (with the relevant mantras), the Pr̥ṣadājya-ladle without reciting any formula, fasten the girdle round the waist of the sacrificer’s wife and come up with clarified butter and curds.” After he has brought forth the Prokṣaṇi-water, having thrown the wooden sword (on the rubbish-heap) and having cleansed it, having kept near the sacrificial grass and faggot, turning by the right and hastening towards the west, the Āgnīdhra cleanses the spoon, the knife and the ladles (with the relevant formulas) and the Pr̥ṣadājya ladle without reciting any formula. Having wound (the girdle round the waist of) the sacrificer’s wife, he comes up with clarified butter and curds. Having purified the clarified butter and the Prokṣaṇī-water, and having taken up clarified butter in the ladles in the established manner, (the Adhvaryu) spreads clarified butter in the Pr̥ṣadājya-ladle with the formula, “Thou art the milk of great ones.”²²

विश्वेषां देवानां तनूसिति द्वितीयम्बर्हिषी अन्तर्धाय दध्यानयत्यृध्यासमद्य पृषतीनां ग्रहं पृषतीनां ग्रहोऽसीत्यपोद्धृत्य बर्हिषी अथाभिघारयति विष्णोर्हृदयमसीत्येकमिष विष्णुस्त्वानु विचक्रम इति द्वितीयम् ३

विश्वेषां देवानां तनूसिति द्वितीयम्बर्हिषी अन्तर्धाय दध्यानयत्यृध्यासमद्य पृषतीनां ग्रहं पृषतीनां ग्रहोऽसीत्यपोद्धृत्य बर्हिषी अथाभिघारयति विष्णोर्हृदयमसीत्येकमिष विष्णुस्त्वानु विचक्रम इति द्वितीयम् ३

For the second time with the formula,“The body of Viśve Devas.”²² He pours (into the ladle) curds across the two darbha-blades with the formula, “May I today accomplish the cup of the speckled ones; thou art the cup of the speckled ones.”²² Having taken away the darbha-blades he pours clarified butter, with the formula, “Thou art the heart of Viṣṇu.”²² The second time with the formula, “Viṣṇu has stepped once apart along thee, o vigorous one.”²²

अथ प्रोक्षणीभिरुपोत्तिष्ठतीध्मं प्रोक्षति

अथ प्रोक्षणीभिरुपोत्तिष्ठतीध्मं प्रोक्षति

(The Adhvaryu) stands up taking the Prokṣaṇī-water.

वेदिं प्रोक्षति बर्हिः प्रोक्षति

वेदिं प्रोक्षति बर्हिः प्रोक्षति

He sprinkles the faggot sprinkles the altar; sprinkles the sacrificial grass.

बर्हिरासन्नं प्रोक्ष्योपनिनीय पुरस्तात्प्रस्तरं गृह्णाति

बर्हिरासन्नं प्रोक्ष्योपनिनीय पुरस्तात्प्रस्तरं गृह्णाति

Having sprinkled over the (bundle of) sacrificial grass and having poured (water over the knot of the cord) he takes off the Prastara towards the east.

पञ्चविधं बर्हि स्तीर्त्वा प्रस्तरपाणिः प्राङभिसृप्य कार्ष्मर्यमयान्परिधीन्परिदधात्यूर्ध्वे समिधावादधाति

पञ्चविधं बर्हि स्तीर्त्वा प्रस्तरपाणिः प्राङभिसृप्य कार्ष्मर्यमयान्परिधीन्परिदधात्यूर्ध्वे समिधावादधाति

Having spread the sacrificial grass in five rows and having moved towards the east with the Prastara in his hand, he lays down the enclosing sticks of Gmelina arborea. He keeps erect two fire-sticks.

विधृती तिरश्ची सादयति

विधृती तिरश्ची सादयति

He places across (within the altar) two separating darbha-blades.

विधृत्योः प्रस्तरम्प्रस्तरे जुहूम्बर्हिषीतरा एता असदन्निति समभिमृश्य प्रदक्षिणमावृत्य प्रत्यङ्ङाद्रुत्य याचति यवमतीः प्रोक्षणीर्बर्हिर्हस्तमाज्यस्थालीँ सस्रुवाँस्वरुरशनं मैत्रावरुणदण्डं यूपशकलँ हिरण्यमुदपात्रमित्येतत्सन्निधाय यूपं प्रक्षालयति यत्ते शिक्वः परावधीत्तक्षा हस्तेन वास्या । आपस्ते तद्वनस्पतेऽपनुदन्तु शुन्धनीरिति

विधृत्योः प्रस्तरम्प्रस्तरे जुहूम्बर्हिषीतरा एता असदन्निति समभिमृश्य प्रदक्षिणमावृत्य प्रत्यङ्ङाद्रुत्य याचति यवमतीः प्रोक्षणीर्बर्हिर्हस्तमाज्यस्थालीँ सस्रुवाँस्वरुरशनं मैत्रावरुणदण्डं यूपशकलँ हिरण्यमुदपात्रमित्येतत्सन्निधाय यूपं प्रक्षालयति यत्ते शिक्वः परावधीत्तक्षा हस्तेन वास्या । आपस्ते तद्वनस्पतेऽपनुदन्तु शुन्धनीरिति

The Prastara upon the separating blades. The Juhū on the Prastara. The other ladles on the sacrificial grass. Having touched them together with the formula, “They have sat down….”²³ turning by the right and hastening towards the west, he asks for Prokṣaṇī-water mixed with barley, a handful of sacrificial grass, vessel of clarified butter together with the spoon, the cord and the Svaru, Maitrāvaruṇa’s staff, a chip of the sacrificial post, a piece of gold and a pot filled with water. Keeping all this together he washes the sacrificial post with the verse, “What of thee the clever wood-cutter has cut by means of the axe taken in hand, may the cleansing waters, O wood, remove it.”²⁴

यूप एष प्रक्षालितः प्रपन्नः सम्पन्नचषालः प्रागवटादुपशेते

यूप एष प्रक्षालितः प्रपन्नः सम्पन्नचषालः प्रागवटादुपशेते

The sacrificial post, washed, brought in, furnished with the caṣāla lies to the east of the hole.

तमुत्तरेणाहवनीयं तिष्ठन्पराञ्चं प्रोक्षति पृथिव्यै त्वान्तरिक्षाय त्वा दिवे त्वेत्यवटेऽपोऽवनयति शुन्धतां लोकः पितृषदन इति

तमुत्तरेणाहवनीयं तिष्ठन्पराञ्चं प्रोक्षति पृथिव्यै त्वान्तरिक्षाय त्वा दिवे त्वेत्यवटेऽपोऽवनयति शुन्धतां लोकः पितृषदन इति

Standing to the north of the Āhavanīya, he sprinkles it from east to west with the formula, “For earth thee, for mid-region thee, for heaven thee."²⁵ He pours water into the hole with the formula, “May the region for seating the Pitr̥s be purified."²⁵

यवान्प्रस्कन्दयति यवोऽसि यवयास्मद्द्वेषो यवयारातीरिति

यवान्प्रस्कन्दयति यवोऽसि यवयास्मद्द्वेषो यवयारातीरिति

He throws barley-grains (into the hole) with the formula, “Thou art barley-grain, do thou drive away the enemy from us, do thou drive away the evil spirits.”²⁵

बर्हिर्हस्तं व्यतिषज्यावस्तृणाति पितृणाँसदनमसीत्य्यूपशकलमवास्यति स्वावेशोऽस्यग्रेगा नेतृणां वनस्पतिरधि त्वा स्थास्यति तस्य वित्तादित्यथादत्त आज्यस्थालीँसस्रुवाँस्वरुरशनं मैत्रावरुणदण्डमुदपात्रमित्येतत्समादायाहैहि यजमानेत्यन्वग्यजमानोऽनूची पत्न्यग्रेण यूपं परीत्य दक्षिणत उदङ्मुखास्तिष्ठन्ति पूर्व एवाध्वर्युरपरो यजमानोऽपरा पत्नी

बर्हिर्हस्तं व्यतिषज्यावस्तृणाति पितृणाँसदनमसीत्य्यूपशकलमवास्यति स्वावेशोऽस्यग्रेगा नेतृणां वनस्पतिरधि त्वा स्थास्यति तस्य वित्तादित्यथादत्त आज्यस्थालीँसस्रुवाँस्वरुरशनं मैत्रावरुणदण्डमुदपात्रमित्येतत्समादायाहैहि यजमानेत्यन्वग्यजमानोऽनूची पत्न्यग्रेण यूपं परीत्य दक्षिणत उदङ्मुखास्तिष्ठन्ति पूर्व एवाध्वर्युरपरो यजमानोऽपरा पत्नी

Expanding the handful of sacrificial grass, he scatters it over the hole with the formula, “Thou art the seat of the Pitr̥s.”²⁵ He offers spoonful of clarified butter across a piece of gold with the formula, “Svāhā to Pitr̥s." He puts the chip of the post (into the hole) with the formula, “Thou art easily accessible, the foregoer of the leaders; the post will stand upon thee; do thou know of it.”²⁵

He takes the vessel of clarified butter together with the spoon, the cord and svaru, Maitrāvaruṇa’s staff and the pot filled with water. Having taken up this, he says, “Come O sacrificer."(The Adhvaryu,) following him the sacrificer, and following him his wife, having gone around along the front of the sacrificial post, stand towards the south facing the north-the Adhvaryu to the east, the sacrificer to his west and his wife to his west.

अथ प्रवृह्य चषालं यूपस्याग्रमनक्ति देवस्त्वा सविता मध्वानक्त्वित्यन्तरतश्च बाह्यतश्च

अथ प्रवृह्य चषालं यूपस्याग्रमनक्ति देवस्त्वा सविता मध्वानक्त्वित्यन्तरतश्च बाह्यतश्च

Having removed the caṣāla, (the Adhvaryu) besmears the tip of the sacrificial post with the formula, “May god Savitr̥ anoint thee with honey.”²⁵

स्वभ्यक्तं कृत्वा चषालं प्रतिमुञ्चति सुपिप्पलाभ्यस्त्वौषधीभ्य इत्यथ स्रुवेणाग्निष्ठामश्रिमभिघारयन्नाह यूपायाज्यमानायानुब्रूहीत्यान्तमनक्त्यान्तमेव यजमानं तेजसानक्ति

स्वभ्यक्तं कृत्वा चषालं प्रतिमुञ्चति सुपिप्पलाभ्यस्त्वौषधीभ्य इत्यथ स्रुवेणाग्निष्ठामश्रिमभिघारयन्नाह यूपायाज्यमानायानुब्रूहीत्यान्तमनक्त्यान्तमेव यजमानं तेजसानक्ति

Having well besmeared inside and outside, he fixes the caṣāla (on the Applying post) with the formula, “For the plants having good berries, thee.”²⁵ clarified butter to the edge of the post facing the Āhavanīya fire by means of the spoon, he says (to the Hotr̥), “Do you recite verses for the post being besmeared.” He besmears up to the (western) end. “(Thereby) he besmears with lustre the sacrificer up to his bottom (i.e. feet)."²⁶

नोपरमनक्ति

नोपरमनक्ति

He does not besmear the lowermost portion.

पत्न्युपरमनक्ति

पत्न्युपरमनक्ति

The sacrificer’s wife besmears the lowermost portion.

सर्वतः परिमृशत्यपरिवर्गमेवास्मिन्तेजो दधातीति ब्राह्मणम्

सर्वतः परिमृशत्यपरिवर्गमेवास्मिन्तेजो दधातीति ब्राह्मणम्

(The Adhvaryu) grasps on all sides. (Thereby) he deposits lustre in him (the sacrificer) without leaving out (any part)."²⁶ So says the Brāhmaṇa.

उच्छ्रयन्नाहोच्छ्रीयमाणायानुब्रूहीत्युच्छ्रयत्युद्दिवँस्तभानान्तरिक्षं पृण पृथिवीमुपरेण दृँहेत्यथैनं वैष्णवीभ्यामृग्भ्यां कल्पयति ते ते धामानि विष्णोः कर्माणि पश्यतेति द्वाभ्यां स यत्राग्निष्ठामश्रिमाहवनीयेन सम्पादयति तद्ध्रुवस्य चषालं परेक्षयति तद्विष्णोः परमं पदँ सदा पश्यन्ति सूरयः । दिवीव चक्षुराततमित्यथैनं प्रदक्षिणं पुरीषेण पर्यूहति ब्रह्मवनिं त्वा क्षत्रवनिँसुप्रजावनिँरायस्पोषवनिं पर्यूहामीति

उच्छ्रयन्नाहोच्छ्रीयमाणायानुब्रूहीत्युच्छ्रयत्युद्दिवँस्तभानान्तरिक्षं पृण पृथिवीमुपरेण दृँहेत्यथैनं वैष्णवीभ्यामृग्भ्यां कल्पयति ते ते धामानि विष्णोः कर्माणि पश्यतेति द्वाभ्यां स यत्राग्निष्ठामश्रिमाहवनीयेन सम्पादयति तद्ध्रुवस्य चषालं परेक्षयति तद्विष्णोः परमं पदँ सदा पश्यन्ति सूरयः । दिवीव चक्षुराततमित्यथैनं प्रदक्षिणं पुरीषेण पर्यूहति ब्रह्मवनिं त्वा क्षत्रवनिँसुप्रजावनिँरायस्पोषवनिं पर्यूहामीति

While raising up (the post) he says (to the Hotr̥) “Do you recite verses for the post being raised up.” He raises it up with the formula, “Supporting the heaven, do thou fill in the midregion; strengthen the earth with the lower portion.”²⁷ He adjusts it with the two verses addressed to Viṣṇu, “We desire to go to thy places where there are active and strong-horned cows. Here the highest step of wide going and mighty Viṣṇu shines-Do you behold the deeds of Viṣṇu in which he-Indra’s trustworthy post with the friend, saw the holy laws.”²⁸ When he adjusts the Agniṣṭha edge of the Āhavanīya, he causes the sacrificer to gaze at the caṣala of the post which is now fixed firmly with the verse, “The singers always gaze upon that highest abode of Viṣṇu like an eye stretched in the heaven.”²⁹ Then he piles it round by the right with the earth with the formula,” I pile thee round, the winner of the Brahmanhood, the winner of the Kṣatriyahood, the winner of good progeny and the winner of abundance of wealth.”²⁹

मैत्रावरुणदण्डेन सँहन्ति ब्रह्म दृँह क्षत्रं दृँह प्रजां दृँह रायस्पोषं दृँहेत्यन्यूनमनतिरिक्तं परिन्यस्योदपात्रमुपनिनीयाथैतां त्रिगुणाँरशनां त्रिः सम्भुज्य मध्यमेन गुणेन नाभिदघ्ने परिव्ययन्नाह परिवीयमाणायानुब्रूहीति

मैत्रावरुणदण्डेन सँहन्ति ब्रह्म दृँह क्षत्रं दृँह प्रजां दृँह रायस्पोषं दृँहेत्यन्यूनमनतिरिक्तं परिन्यस्योदपात्रमुपनिनीयाथैतां त्रिगुणाँरशनां त्रिः सम्भुज्य मध्यमेन गुणेन नाभिदघ्ने परिव्ययन्नाह परिवीयमाणायानुब्रूहीति

He presses (the earth) with the Maitrāvaruṇa’s staff with the formula, “Do thou strengthen the Brahman; do thou strengthen the Kṣatra; do thou strengthen the progeny, do thou strengthen the abundance of wealth." Having buried around (the post) neither less nor more and having poured down the pot filled with water, and making into three parts the cord of three strands, while winding around with the middle part at the height of the navel, he says (to the Hotr̥), “Do you recite verses for the post being wound round.”

त्रिः प्रदक्षिणं परिव्ययति परिवीरसि परि त्वा दैवीर्विशो व्ययन्तां परीमँ रायस्पोषो यजमानं मनुष्या इत्युपान्ते व्यतिषजत्यान्तं प्रवेष्टयत्यणिमति स्थविमत्प्रवयत्यथोत्तरेणाग्निष्ठामश्रिं मध्यमे गुणे स्वरुमवगूहत्यन्तरिक्षस्य त्वा सानाववगूहामीति

त्रिः प्रदक्षिणं परिव्ययति परिवीरसि परि त्वा दैवीर्विशो व्ययन्तां परीमँ रायस्पोषो यजमानं मनुष्या इत्युपान्ते व्यतिषजत्यान्तं प्रवेष्टयत्यणिमति स्थविमत्प्रवयत्यथोत्तरेणाग्निष्ठामश्रिं मध्यमे गुणे स्वरुमवगूहत्यन्तरिक्षस्य त्वा सानाववगूहामीति

He winds around three times by the right with the formula, “Thou art wound round, may the divine subjects wind thee; may increase of wealth, may men wind round the sacrificer.”[^8] He twists (the two ends of) the cord close (to the windings) and intertwines (the two ends) up to the end. He inserts the bigger end into the smaller one. Towards the north of the Agniṣṭha edge he fixes the Svaru into the middle winding with the formula, “I conceal thee on the top of the mid-region."³⁰

स्वर्वन्तं यूपमुत्सृजति ४

स्वर्वन्तं यूपमुत्सृजति ४

The sacrificer leaves (the contact of) the post after the Svaru has been fixed in.

अथैतं पशुं पल्पूलितमन्तरेण चात्वालोत्करौ प्रपाद्याग्रेण यूपं पुरस्तात्प्रत्यङ्मुखमुपस्थापयति

अथैतं पशुं पल्पूलितमन्तरेण चात्वालोत्करौ प्रपाद्याग्रेण यूपं पुरस्तात्प्रत्यङ्मुखमुपस्थापयति

Having brought in the washed animal between the Cātvāla and the rubbish heap, (the Adhvaryu) makes him stand in front of the post facing the west.

तमिषे त्वेति बर्हिषी आदायोपाकरोत्युपवीरस्युपो देवान्दैवीर्विशः प्रागुर्वह्नीरुशिजो बृहस्पते धारया वसूनि हव्या ते स्वदन्तां देव त्वष्टर्वसु रण्व रेवती रमध्वम्प्रजापतेर्जायमाना इमं पशुं पशुपते ते अद्येन्द्रा ग्निभ्यां त्वा जुष्टमुपाकरोमीति

तमिषे त्वेति बर्हिषी आदायोपाकरोत्युपवीरस्युपो देवान्दैवीर्विशः प्रागुर्वह्नीरुशिजो बृहस्पते धारया वसूनि हव्या ते स्वदन्तां देव त्वष्टर्वसु रण्व रेवती रमध्वम्प्रजापतेर्जायमाना इमं पशुं पशुपते ते अद्येन्द्रा ग्निभ्यां त्वा जुष्टमुपाकरोमीति

Taking two darbha-blades with the formula, “For food thee”, he formally dedicates him with the formula, “Thou art approaching; the divine subjects have come to the gods, conveyors of oblations, ardent; O Bṛhaspati, do thou support the wealth; may the oblations be agreeable to thee; O Tvaṣṭr̥, do thou glorify our possessions, Orich (cows), do you remain here being generated by Prajāpati. O lord of cattle, (I dedicate) this animal of thine today; (O animal), I formally dedicate thee, agreeable to Indra-Agni.”³¹

यद्देवत्यो वा भवति

यद्देवत्यो वा भवति

(He may mention) that deity to which it belongs.³²

प्रज्ञाते बर्हिषी निधायाधिमन्थनँशकलं निदधात्यग्नेर्जनित्रमसीति

प्रज्ञाते बर्हिषी निधायाधिमन्थनँशकलं निदधात्यग्नेर्जनित्रमसीति

Having kept the two darbha-blades knowingly, he puts down a splinter as base for churning with the formula, “Thou art the generator of fire.”³¹

वृषणावन्वञ्चौ वृषणौ स्थ इत्यथारणी आदत्त उर्वश्यस्यायुरसि पुरूरवा इत्यथैते आज्यस्थाल्याँसमनक्ति घृतेनाक्ते वृषणं दधाथामित्यथ प्रजातीर्वाचयति गायत्रं छन्दोऽनु प्रजायस्व त्रैष्टुभं छन्दोऽनु प्रजायस्व जागतं छन्दोऽनु प्रजायस्वेत्यथाहाग्नये मथ्यमानायानुब्रूहीति

Two splinters as testicles on both sides with the formula, “You are testicles.”³¹ Then he takes up the two kindling woods (respectively) with the formula, “Thou art Urvaśī,” “Thou art Āyu Purūravas.”³¹ He besmears them into the vessel of clarified butter with the formula, “Besmeared with ghee do you support the testicles."³¹ Then he makes the sacrificer utter the Prajāti formulas, “Do thou come out following the Gāyatrī metre; do thou come out following the Triṣṭubh metre; do thou come out following the Jagatī metre."³¹ He says (to the Hotr̥), “Do you recite verses for the fire being churned out.”

जात आह जातायानुब्रूहीति

जात आह जातायानुब्रूहीति

When the fire is generated, he says “Do you recite verses for the fire which has been generated."

प्रहरन्नाह प्रह्रियमाणायानुब्रूहीति

प्रहरन्नाह प्रह्रियमाणायानुब्रूहीति

While carrying the fire, he says, “Do you recite verses for the fire being carried forth.”

प्रहरति भवतं नः समनसविति

प्रहरति भवतं नः समनसविति

He carrys it with the verse, “Do you become for us harmonious, having a common place, and non-injuring. Do you not injure the sacrifice nor the lord of sacrifice. Do thou, O Jātavedas, be auspicious to us today."³¹

प्रहृत्याभिजुहोत्यग्नावग्निश्चरति प्रविष्ट इत्यथ रशनामादत्ते देवस्य त्वा सवितुः प्रसवेऽश्विनोर्बाहुभ्यां पूष्णो हस्ताभ्यामादद इति

प्रहृत्याभिजुहोत्यग्नावग्निश्चरति प्रविष्ट इत्यथ रशनामादत्ते देवस्य त्वा सवितुः प्रसवेऽश्विनोर्बाहुभ्यां पूष्णो हस्ताभ्यामादद इति

Having carried forth, he offers an oblation on it with the verse, “the fire has entered the fire, the son of the R̥ṣis, this overlord. I offer oblation to thee with the prayer accompanied by the utterance Svāhā. Do not bring the false lot to the gods.”³³

Then he takes up the (two-stranded) cord with the formula, “I take thee in the impulse of god Savitr̥ with the arms of Aśvins, with the hands of Pūṣan.”

तयाक्ष्णया पशुमभिदधाति दक्षिणमध्यर्धशीर्षमृतस्य त्वा देवहविः पाशेनारभ इति

तयाक्ष्णया पशुमभिदधाति दक्षिणमध्यर्धशीर्षमृतस्य त्वा देवहविः पाशेनारभ इति

With it he fastens the animal transversely (so as to bind the right fore-foot and) the right half of the head with the formula, “O oblation of gods, I fasten thee with cord of the holy order.”³³

द्विगुणायै च त्रिगुणायै चान्तौ सन्दधाति धर्षा मानुषानिति

द्विगुणायै च त्रिगुणायै चान्तौ सन्दधाति धर्षा मानुषानिति

He joins together the ends of the two-stranded and three-stranded cords with the formula, “Do thou be bold before men.”³⁴

नियुनक्त्यथैनमद्भिः प्रोक्षत्यद्भ्यस्त्वौषधीभ्य इन्द्रा ग्निभ्यां त्वा जुष्टं प्रोक्षामीति

नियुनक्त्यथैनमद्भिः प्रोक्षत्यद्भ्यस्त्वौषधीभ्य इन्द्रा ग्निभ्यां त्वा जुष्टं प्रोक्षामीति

(Thus) he fastens (it).³⁵ He sprinkles it with water with the formula, “For water and plants thee.” I sprinkle thee who art agreeable to Indra-Agni."³⁶

यद्देवत्यो वा भवति

यद्देवत्यो वा भवति

(He may mention) to whichever deity it may belong.

पाययत्यपां पेरुरसीति

पाययत्यपां पेरुरसीति

He makes it drink water with the formula, “Thou art drinker of water.”³⁷

स्वात्तं चित्सदेवँहव्यमापो देवीः स्वदतैनमित्युपरिष्टात्प्रोक्ष्याधस्तादुपोक्षति

स्वात्तं चित्सदेवँहव्यमापो देवीः स्वदतैनमित्युपरिष्टात्प्रोक्ष्याधस्तादुपोक्षति

Having sprinkled it upwards, he sprinkles it on the lower parts with the formula, “The oblation offered to gods is well-eaten; O divine waters, do you make him well- eaten.”³⁸

सर्वत एवैनं मेध्यं करोतीति ब्राह्मणम्

सर्वत एवैनं मेध्यं करोतीति ब्राह्मणम्

He makes it worthy of sacrifice from all sides," So says the Brāhmaṇa.³⁷

उदूह्य प्रोक्षणीधानम् ५

उदूह्य प्रोक्षणीधानम् ५

Having lifted up the Prokṣaṇī-ladle.

अथेध्मात्समिधमाददान आहाग्नये समिध्यमानायानुब्रूहीत्यभ्यादधातीध्मम्परि समिधँशिनष्टि

अथेध्मात्समिधमाददान आहाग्नये समिध्यमानायानुब्रूहीत्यभ्यादधातीध्मम्परि समिधँशिनष्टि

While taking up a fire-stick from the faggot (the Adhvaryu) says, “Do you recite verses for the fire being enkindled.” He puts the faggot (over the fire). He leaves back one fire-stick.

वेदेनोपवाजयत्यनूक्तासु सामिधेनीषु स्रुवेणाघारमाघारयति

वेदेनोपवाजयत्यनूक्तासु सामिधेनीषु स्रुवेणाघारमाघारयति

He fans (the fire) with the Veda. After the Sāmidhenī verses have been recited one by one (by the Hotr̥), he pours an Āghāra-libation by means of the spoon.

सम्मृष्टे स्रुग्भ्यामुत्तरम्

सम्मृष्टे स्रुग्भ्यामुत्तरम्

After (the enclosing sticks and the fire) have been cleansed,³⁹ he pours the latter (Āghāra-libation) by means of the two ladles.

अथासँस्पर्शयन्स्रुचावुदङ्ङत्याक्रम्य जुह्वा पशुँसमनक्ति

अथासँस्पर्शयन्स्रुचावुदङ्ङत्याक्रम्य जुह्वा पशुँसमनक्ति

Then without bringing the two ladles into mutual contact, having crossed the altar towards the north, he besmears the animal with the Juhū

सं ते प्राणो वायुना गच्छतामिति ललाटे

सं ते प्राणो वायुना गच्छतामिति ललाटे

on the forehead with the formula, “May thy breath be united with the wind,”⁴⁰

सं यजत्रैरङ्गानीति ककुदि

सं यजत्रैरङ्गानीति ककुदि

on the shoulder with the formula, “Thy limbs with the gods”⁴⁰

सं यज्ञपतिराशिषेति दक्षिणस्याँश्रोण्याम्

सं यज्ञपतिराशिषेति दक्षिणस्याँश्रोण्याम्

on the right buttock with the formula," The lord of sacrifice with benediction."⁴⁰

अथ यथायतनँस्रुचौ सादयित्वा प्रवरं प्रवृणीते

अथ यथायतनँस्रुचौ सादयित्वा प्रवरं प्रवृणीते

Having placed the ladles on their places, he chooses the Pravara.

प्रसिद्धँहोतारं वृणीतेऽथाश्रावयत्यो श्रावयास्तु श्रौषड्मित्रावरुणौ प्रशास्तारौ प्रशास्त्रादित्यसौ मानुष इति मैत्रावरुणस्य नाम गृह्णात्यथाश्रावयति

प्रसिद्धँहोतारं वृणीतेऽथाश्रावयत्यो श्रावयास्तु श्रौषड्मित्रावरुणौ प्रशास्तारौ प्रशास्त्रादित्यसौ मानुष इति मैत्रावरुणस्य नाम गृह्णात्यथाश्रावयति

He chooses the Hotr̥ in the known way.³⁹ He causes (the Āgnīdhra) to announce, “Do thou announce." (The Āgnīdhra says) “Let it be announced.” (The Adhvaryu says) “Mitrāvaruṇa are the two Praśāstr̥s; by virtue of their Praśāstr̥hood.” “N.N. is the human Praśāstr̥", here he utters the name of the Maitrāvaruṇa.

यद्यत्रात्याश्रावयत्यो श्रावयास्तु श्रौषडग्निर्ह दैवीनां विशां पुरएतायं यजमानो मनुष्याणां तयोरस्थूरि गार्हपत्यं दीदयच्छतँहिमा द्वा यू राधाँ सीत्सम्पृञ्चानावसम्पृञ्चानौ तन्व इति

यद्यत्रात्याश्रावयत्यो श्रावयास्तु श्रौषडग्निर्ह दैवीनां विशां पुरएतायं यजमानो मनुष्याणां तयोरस्थूरि गार्हपत्यं दीदयच्छतँहिमा द्वा यू राधाँ सीत्सम्पृञ्चानावसम्पृञ्चानौ तन्व इति

He causes to announce if he means to announce still further. “Do you cause to announce,” “Let it be announced,” (The Adhvaryu says), “Agni indeed is the leader of divine subjects; this sacrificer of men; may the undisturbed service of the two to Gārhapatya shine a hundred years, the two mixing up their food, not mixing their bodies.”⁴¹

सीदति होता

सीदति होता

The Hotr̥ sits down.

प्रसवमाकाङ्क्षति

प्रसवमाकाङ्क्षति

(The Adhvaryu) awaits the impulse (from the Hotr̥).

प्रसूतः स्रुचावादायात्याक्रम्याश्राव्याह समिद्भ्यः प्रेष्येति

प्रसूतः स्रुचावादायात्याक्रम्याश्राव्याह समिद्भ्यः प्रेष्येति

Being impelled, having taken up the ladles, having crossed (the altar) and having caused to announce, he says (to the Maitrāvaruṇa), “Do you give out the call (to the Hotr̥ to recite the yājyā) for Samidhs."

वषट्कृते जुहोति प्रेष्य प्रेष्येति

वषट्कृते जुहोति प्रेष्य प्रेष्येति

At the vaṣaṭ-utterance he makes the offering. (Subsequently he says), “Do you give out the call." “Do you give out the call”, (with regard to the subsequent nine Prayājas).

चतुर्थाष्टमयोः समानयमानोऽष्टमे सवँर्समानयते

चतुर्थाष्टमयोः समानयमानोऽष्टमे सवँर्समानयते

Bringing the clarified butter into the Juhū from the Upabhr̥t) at the fourth and the eighth (Prayājas) he brings the entire (remaining) quantity at the eighth.

परि स्वाहाकृतीभ्यः सँस्रावँशिनष्टि

परि स्वाहाकृतीभ्यः सँस्रावँशिनष्टि

He retains the drops for the Svāhākr̥tis.⁴²

दश प्रयाजानिष्ट्वोदङ्ङत्याक्रम्य स्वरुं च शासं च याचति

दश प्रयाजानिष्ट्वोदङ्ङत्याक्रम्य स्वरुं च शासं च याचति

Having offered ten Prayājas and having crossed towards the north, he asks for the Svaru and the knife.

तौ जुह्वामङ्क्त्वा ताभ्यां पशुँसमनक्ति घृतेनाक्तौ पशुं त्रायेथामिति

तौ जुह्वामङ्क्त्वा ताभ्यां पशुँसमनक्ति घृतेनाक्तौ पशुं त्रायेथामिति

Having besmeared them into the Juhū, he besmears the animal with them with the formula, “Besmeared with clarified butter, do you (two) guard the animal.”

प्रयच्छति शासम्

प्रयच्छति शासम्

He hands over the knife (to the Śamitr̥);

अवगूहति स्वरुम्

अवगूहति स्वरुम्

fixes the Svaru (into the cord wound round the sacrificial post).

अथ यथायतनँस्रुचौ सादयित्वाह पर्यग्नये क्रियमाणायानुब्रूहीत्यथैष आग्नीध्र आहवनीयादुल्मुकमादायान्तरेण चात्वालोत्करावुत्तरेण शामित्रदेशमग्रेण पशुं जघनेन स्रुच इत्येवं त्रिः प्रदक्षिणं पर्येत्यथानुपरिसरणमपाव्यानि जुहोति प्रजानन्तः प्रतिगृह्णन्ति पूर्वे येषामीशे पशुपतिः पशूनां ये बध्यमानमनु बध्यमाना य आरण्याः पशवो विश्वरूपाः प्रमुञ्चमाना भुवनस्य रेत इति

अथ यथायतनँस्रुचौ सादयित्वाह पर्यग्नये क्रियमाणायानुब्रूहीत्यथैष आग्नीध्र आहवनीयादुल्मुकमादायान्तरेण चात्वालोत्करावुत्तरेण शामित्रदेशमग्रेण पशुं जघनेन स्रुच इत्येवं त्रिः प्रदक्षिणं पर्येत्यथानुपरिसरणमपाव्यानि जुहोति प्रजानन्तः प्रतिगृह्णन्ति पूर्वे येषामीशे पशुपतिः पशूनां ये बध्यमानमनु बध्यमाना य आरण्याः पशवो विश्वरूपाः प्रमुञ्चमाना भुवनस्य रेत इति

Having kept the two ladles at their places, he says (to the Hotr̥), “Do you recite verses for the animal around which fire is being moved.” The Āgnīdhra, having taken up a fire-brand from the Āhavanīya, walks around three times by the right between the cātvāla and the rubbish-heap, along the north of the place of Śāmitra fire, along the front of the animal and along the rear of the ladles. Following the moving around (by the Āgnīdhra) (the Adhvaryu) makes the Apāvya offerings with the verses, “The ancient wise ones grasp the breath as it speeds from the limbs. Go to heaven by the paths which lead to the gods. Be among the plants with thy members-the cattle over which the lord of cattle rules, both the guadrupeds and the bipeds; may he, bought off, go to his sacrificial share. May the abundance of wealth belong to the sacrificer-Those who; being bound, contemplated with mind and with eye him who was being bound; may god Agni release them, lord of offspring, in harmony with offspring-The cattle of the forest, of all forms, of various forms, many of one form. May god Vāyu first release them, lord of offspring, in harmony with offspring-Releasing the seed of being, do you further the sacrificer, O gods. May that which has stood ready and strenuous, the living food go to the gods.”⁴³

निधायाग्नीध्र उल्मुकं यथेतं त्रिः पुनः प्रतिपर्येत्यथोल्मुकप्रथमाः प्रतिपद्यन्तेऽन्वक्छमिता पशुना

निधायाग्नीध्र उल्मुकं यथेतं त्रिः पुनः प्रतिपर्येत्यथोल्मुकप्रथमाः प्रतिपद्यन्तेऽन्वक्छमिता पशुना

The Āgnīdhra, having put down the fire-brand, again moves around three times in a reverse direction.
With the fire-brand ahead⁴⁴ they move out. The Śamitr̥ follows together with the animal.

पशुमध्वर्युर्वपाश्रपणीभ्यामन्वारभते

पशुमध्वर्युर्वपाश्रपणीभ्यामन्वारभते

The Adhvaryu keeps contact with the animal by means of the two forks.

वपाश्रपणी यजमानोऽथाश्राव्य सम्प्रेष्यत्युपप्रेष्य होतर्हव्या देवेभ्य इत्यथैतं पशुमन्तरेण चात्वालोत्करावुदञ्चं नीयमानमनुमन्त्रयते नाना प्राणो यजमानस्य पशुना रेवतीर्यज्ञपतिं प्रियधा विशतेति द्वाभ्यां स यत्रैतदाग्नीध्र उल्मुकं निदधाति तदग्रेण वोत्तरेण वा पशवे निहन्यमानाय बर्हिरुपास्यति पृथिव्याः सम्पृचः पाहीति

वपाश्रपणी यजमानोऽथाश्राव्य सम्प्रेष्यत्युपप्रेष्य होतर्हव्या देवेभ्य इत्यथैतं पशुमन्तरेण चात्वालोत्करावुदञ्चं नीयमानमनुमन्त्रयते नाना प्राणो यजमानस्य पशुना रेवतीर्यज्ञपतिं प्रियधा विशतेति द्वाभ्यां स यत्रैतदाग्नीध्र उल्मुकं निदधाति तदग्रेण वोत्तरेण वा पशवे निहन्यमानाय बर्हिरुपास्यति पृथिव्याः सम्पृचः पाहीति

The sacrificer keeps contact with the forks. Having caused to announce, (the Adhvaryu) gives out the call (to the Maitrāvaruṇa to call upon the Hotr̥), “O Hotr̥, do you send forth the oblations to the gods.” (The Adhvaryu) follows the animal being led towards the north between the cātvāla and the rubbish-heap with the two mantras, “May the breath of sacrificer be different from that of the animal. May the sacrifice (oblation) reaching the gods (be united) with gods. May the living food go to the gods. May the desires of the sacrificer be fulfilled.⁴⁵ You wealthy ones, do you kindly resort to the lord of sacrifice. O wide midregion accompanied by the divine wind, do thou offer this oblation thyself.”⁴⁶ With the formula, “Do thou guard (the animal) from the contact with earth”⁴⁷ he puts down a darbha-blade for the animal being immolated to the east or north of the spot where the Āgnīdhra has placed the fire-brand.

तदेतं पशुं प्रतीचीनशिरसमुदीचीनपादं निघ्नन्त्यकृण्वन्तं मायुँ सञ्ज्ञपयतेत्युक्त्वैतेनैव यथेतमेत्य पृषदाज्यावकाश आसत इह प्रजा विश्वरूपा रमन्तामस्मिन्यज्ञे विश्वविदो घृताचीः । अग्निं कुलायमभिसंवसाना अस्माँवन्तु पयसा घृतेनेति

तदेतं पशुं प्रतीचीनशिरसमुदीचीनपादं निघ्नन्त्यकृण्वन्तं मायुँ सञ्ज्ञपयतेत्युक्त्वैतेनैव यथेतमेत्य पृषदाज्यावकाश आसत इह प्रजा विश्वरूपा रमन्तामस्मिन्यज्ञे विश्वविदो घृताचीः । अग्निं कुलायमभिसंवसाना अस्माँवन्तु पयसा घृतेनेति

The animal is immolated with its head towards the west and feet towards the north. Having said, “Do you kill (the animal) so that it may not make a sound" and having returned by the same way by which they had gone, they keep on gazing at the Pr̥ṣadājya with the verse, “May the multi-formed offspring, feeding all and generating, rejoin in this sacrifice. Gathering around the fire and the cowpen may they guard us with their milk and ghee."⁴⁸

सञ्ज्ञप्तं प्राहुर्

सञ्ज्ञप्तं प्राहुर्

They announce the immolation of the animal.

जुहोति सञ्ज्ञप्ताहुतिं यत्पशुर्मायुमकृतेत्यथाभ्यैति शमितार उपेतनेति

जुहोति सञ्ज्ञप्ताहुतिं यत्पशुर्मायुमकृतेत्यथाभ्यैति शमितार उपेतनेति

(The Adhvaryu) offers the oblation pertaining to the immolation with the verse, “If the animal has uttered a cry or strikes its breast with its feet, may Agni release me from that sin.”⁴⁹ He approaches (the dead animal) with the verse, “O immolators, do you come to the sacrifice set in motion by the gods. Free the animal from the noose, the lord of sacrifice from the bond."⁵⁰

पाशात्पशुं प्रमुच्यमानमनुमन्त्रयतेऽदितिः पाशं प्रमुमोक्त्वेतमित्यविशाखयोपसज्येमां दिशं निरस्यत्यरातीयन्तमधरं कृणोमि यं द्विष्मस्तस्मिन्प्रतिमुञ्चामि पाशमित्यथ प्रतिप्रस्थाता पत्नीमुदानयत्युदकमण्डलुमुत्थाप्याथैनामादित्यमुदीक्षयति नमस्त आतानेत्यथैनामन्तरेण चात्वालोत्करावुदङ्ङुपनिष्क्रम्य प्राचीमुदानयन्वाचयत्यनर्वा प्रेहि घृतस्य कुल्यामनु सह प्रजया सह रायस्पोषेणेत्यागतामध्वर्युरप्सु वाचयत्यापो देवीः शुद्धायुवः शुद्धा यूयं देवाँऊढ्वं शुद्धा वयं परिविष्टाः परिवेष्टारो वो भूयास्मेति

पाशात्पशुं प्रमुच्यमानमनुमन्त्रयतेऽदितिः पाशं प्रमुमोक्त्वेतमित्यविशाखयोपसज्येमां दिशं निरस्यत्यरातीयन्तमधरं कृणोमि यं द्विष्मस्तस्मिन्प्रतिमुञ्चामि पाशमित्यथ प्रतिप्रस्थाता पत्नीमुदानयत्युदकमण्डलुमुत्थाप्याथैनामादित्यमुदीक्षयति नमस्त आतानेत्यथैनामन्तरेण चात्वालोत्करावुदङ्ङुपनिष्क्रम्य प्राचीमुदानयन्वाचयत्यनर्वा प्रेहि घृतस्य कुल्यामनु सह प्रजया सह रायस्पोषेणेत्यागतामध्वर्युरप्सु वाचयत्यापो देवीः शुद्धायुवः शुद्धा यूयं देवाँऊढ्वं शुद्धा वयं परिविष्टाः परिवेष्टारो वो भूयास्मेति

He follows the (dead) animal being released from the noose with the half verse, “May Aditi loosen this noose. I bow to the cattle and to the lord of cattle.⁵¹ Having hung the noose on the one-pronged fork, he throws it away in this (south-west) direction with the half-verse, “I cast down the enemy. I fasten the noose on him whom we hate.”⁵¹

The Pratiprasthātr̥ leads the sacrificer’s wife who has taken up a pot filled with water. He makes her gaze at Āditya with the formula, “Obeisance to thee, O extended one.”⁵² Having gone out towards the north between the cātvāla and the rubbish heap, leading her towards the east, he makes her utter the formula, “Come forward, irresistible, along the stream of ghee with offspring, with abundance of wealth.”⁵² When she arrives (in the Śāmitra-chamber), the Adhvaryu makes her recite the formula with reference to water, “O divine waters, purifying and pure, do you bring the gods. May we, pure and served by you, be servers upon you.”⁵²

सानुपूर्वं पशोः प्राणानाप्याययति

सानुपूर्वं पशोः प्राणानाप्याययति

She swells the vital breaths of the animal one by one-

वाक्त आप्यायतामिति वाचम्प्राणस्त आप्यायतामिति प्राणं चक्षुस्त आप्यायतामिति चक्षुः

वाक्त आप्यायतामिति वाचम्प्राणस्त आप्यायतामिति प्राणं चक्षुस्त आप्यायतामिति चक्षुः

the speech with the formula, “Let thy speech swell," the vital breath with the formula, “Let thy vital breath swell,” the eyesight with the formula, “Let thy eyesight swell;”

श्रोत्रं त आप्यायतामिति श्रोत्रम्

श्रोत्रं त आप्यायतामिति श्रोत्रम्

the faculty of hearing with the formula, “Let thy faculty of hearing swell.”

एतानेव पुनः सम्मृशति या ते प्राणाञ्छुग्जगाम या चक्षुर्या श्रोत्रं यत्ते क्रूरं यदास्थितं तत्त आ प्यायतां तत्त एतेन शुन्धतामिति

एतानेव पुनः सम्मृशति या ते प्राणाञ्छुग्जगाम या चक्षुर्या श्रोत्रं यत्ते क्रूरं यदास्थितं तत्त आ प्यायतां तत्त एतेन शुन्धतामिति

She touches them again with the formula, “The pain which reached thy vital breaths, which thy eyesight, which thy faculty of hearing, the ferocious which remained, let it swell, let it be purified hereby.”⁵³

नाभिस्त आप्यायतामिति नाभिम्पायुस्त आप्यायतामिति पायुं सम्प्रगृह्य पदः प्रक्षालयति शुद्धाश्चरित्राः शमद्भ्यः शमोषधीभ्यः शं पृथिव्या इति

नाभिस्त आप्यायतामिति नाभिम्पायुस्त आप्यायतामिति पायुं सम्प्रगृह्य पदः प्रक्षालयति शुद्धाश्चरित्राः शमद्भ्यः शमोषधीभ्यः शं पृथिव्या इति

The navel with the formula, “Let thy navel swell,.” The anus with the formula, “Let thy anus swell.” She washes its feet held together with the formula, With “Let thy feet be pure; hail to the waters, hail to the plants, hail to the earth.”⁵⁴

शमहोभ्यामित्यतिशिष्टा दक्षिणतोऽनुपृष्ठं निनयति

शमहोभ्यामित्यतिशिष्टा दक्षिणतोऽनुपृष्ठं निनयति

With the formula, “Hail to day and night."[17-211] She pours down the remaining water towards the south along its back.

नयन्ति पत्नीम्

नयन्ति पत्नीम्

The sacrificer’s wife is led (to her chamber).

उत्तानं पशुं पर्यस्यन्ति

उत्तानं पशुं पर्यस्यन्ति

The animal is turned around upside down.

तस्य दक्षिणस्य पार्श्वस्य विवृत्तमनु प्राचीनाग्रं बर्हिर्निदधात्योषधे त्रायस्वैनमिति

तस्य दक्षिणस्य पार्श्वस्य विवृत्तमनु प्राचीनाग्रं बर्हिर्निदधात्योषधे त्रायस्वैनमिति

Along the whirling around on the right side of the animal, the Adhvaryu puts down a darbha-blade with its tip towards the east with the formula, “O plant, do thou guard him."[17-211]

स्वधितिं तिर्यञ्चं निदधाति स्वधिते मैनँहिँसीरिति

स्वधितिं तिर्यञ्चं निदधाति स्वधिते मैनँहिँसीरिति

He holds the knife across with the formula,” O knife, do thou not harm him.”⁵⁵

छिनत्ति बर्हिर्वि त्वचं कृणत्त्यथैतस्यैव बर्हिषोऽणिमत्सचते

छिनत्ति बर्हिर्वि त्वचं कृणत्त्यथैतस्यैव बर्हिषोऽणिमत्सचते

He cuts the darbha-blade; he cuts the skin. He reserves the thin part of the darbha-blade.

स्थविमदुभयतो लोहितेनाङ्क्त्वेमां दिशं निरस्यति रक्षसां भागोऽसीदमहँ रक्षोऽधमं तमो नयामि योऽस्मान्द्वेष्टि यं च वयं द्विष्म इदमेनमधमं तमो नयामीत्यथाप उपस्पृश्य वरीय आच्छायेषे त्वेति वपामुत्खिदति

स्थविमदुभयतो लोहितेनाङ्क्त्वेमां दिशं निरस्यति रक्षसां भागोऽसीदमहँ रक्षोऽधमं तमो नयामि योऽस्मान्द्वेष्टि यं च वयं द्विष्म इदमेनमधमं तमो नयामीत्यथाप उपस्पृश्य वरीय आच्छायेषे त्वेति वपामुत्खिदति

Having anointed the thick part with blood on both the sides, he throws it away towards this (south-west) direction with the formula, “Thou art the share of Rakṣases; here do I lead the Rakṣas to the nethermost darkness; who hates us and whom we hate, him do I here lead to the nethermost darkness.”⁵⁴ Having touched water and having stripped off a wider piece of the skin he pulls out the omentum with the formula, “For food thee.”⁵⁶

तया वपाश्रपणी प्रोर्णोति घृतेन द्यावापृथिवी प्रोर्ण्वाथामित्यविशाखयोपतृद्याधस्तात्परिवासयत्यच्छिन्नो रायः सुवीर इत्यथैनां प्रदक्षिणमावृत्याद्भिरभ्युक्ष्य शामित्रे प्रतितपत्यथोल्मुकप्रथमाः प्रतिपद्यन्ते ६

तया वपाश्रपणी प्रोर्णोति घृतेन द्यावापृथिवी प्रोर्ण्वाथामित्यविशाखयोपतृद्याधस्तात्परिवासयत्यच्छिन्नो रायः सुवीर इत्यथैनां प्रदक्षिणमावृत्याद्भिरभ्युक्ष्य शामित्रे प्रतितपत्यथोल्मुकप्रथमाः प्रतिपद्यन्ते ६

With that (omentum) he covers the two-pronged fork with the formula, “O Dyāvāpr̥thivī, do you be covered with ghee."⁵⁶ Having pricked it with one-pronged fork, he cuts it at the bottom with the formula, “May the wealth consisting of brave sons be uninterrupted.”⁵⁵ Turning by the right and having sprinkled it with water, he heats it over the śāmitra fire. With the fire-brand ahead, they move out.

अन्वगध्वर्युर्वपयात्र वपाश्रपणी पुनरन्वारभते यजमान

अन्वगध्वर्युर्वपयात्र वपाश्रपणी पुनरन्वारभते यजमान

The Adhvaryu follows with the omentum. The sacrificer again keeps contact with the two-pronged fork.

ऐत्युर्वन्तरिक्षमन्विहीत्येत्याहवनीयस्यान्तमेष्वङ्गारेषु वपायै प्रतितप्यमानायै बर्हिषोऽग्रमुपास्यति वायो वीहि स्तोकानामित्यथैनामन्तरेण यूपं चाहवनीयं चोपातिहृत्य तां दक्षिणत उदङ्मुखः प्रतिप्रस्थाता श्रपयत्यथैनाँ स्रुवाहुत्याभिजुहोति त्वामु ते दधिरे हव्यवाहमित्यथाह स्तोकेभ्योऽनुब्रूहीति

ऐत्युर्वन्तरिक्षमन्विहीत्येत्याहवनीयस्यान्तमेष्वङ्गारेषु वपायै प्रतितप्यमानायै बर्हिषोऽग्रमुपास्यति वायो वीहि स्तोकानामित्यथैनामन्तरेण यूपं चाहवनीयं चोपातिहृत्य तां दक्षिणत उदङ्मुखः प्रतिप्रस्थाता श्रपयत्यथैनाँ स्रुवाहुत्याभिजुहोति त्वामु ते दधिरे हव्यवाहमित्यथाह स्तोकेभ्योऽनुब्रूहीति

With the formula, “Do thou go along the wide mid-region⁵⁷ he comes back. Having come, he puts the tip of darbha-blade on the bordering embers of the Āhavanīya for the omentum being heated, with the formula, “O Vāyu, do thou taste the drops.”⁵⁷ After having carried it beyond between the sacrificial post and the Āhavanīya, the Pratiprasthātr̥ bakes it standing towards the south and facing the north. (The Adhvaryu) offers a spoonful on it with the verse, “Those (gods) have made thee, the baker and worthy of sacrifice, the carrier of oblations, O Jātavedas Agni, possessed of power and body; do thou carry the oblations.”⁵⁸ Then he says (to the Hotr̥), “Do you recite verses for the drops.”

परिहितासु स्तोकीयासु शृतायां वपायां जुहूपभृतावादायात्याक्रम्याश्राव्याह स्वाहाकृतीभ्यः प्रेष्येति

परिहितासु स्तोकीयासु शृतायां वपायां जुहूपभृतावादायात्याक्रम्याश्राव्याह स्वाहाकृतीभ्यः प्रेष्येति

After the verses pertaining to the drops have been enclosed,"⁵⁹ after the omentum has been baked, having taken the Juhu and Upabhṛt ladles, having crossed the altar (towards the south) and having caused to announce, (the Adhvaryu) says (to the Maitrāvaruṇa)," Do you direct the Hour to recite the yājyā for Svāhākr̥tis."⁶⁰

वषट्कृते जुहोत्यथोदङ्ङत्याक्रम्य सँस्रावेण पृषदाज्यमभिघार्य वपामभिघारयत्यथोपस्तीर्य द्विः स्रुवेण वपाँ समवलुम्पन्नाहेन्द्रा ग्निभ्यां छागस्य वपाया मेदसोऽवदीयमानस्यानुब्रूहीति

वषट्कृते जुहोत्यथोदङ्ङत्याक्रम्य सँस्रावेण पृषदाज्यमभिघार्य वपामभिघारयत्यथोपस्तीर्य द्विः स्रुवेण वपाँ समवलुम्पन्नाहेन्द्रा ग्निभ्यां छागस्य वपाया मेदसोऽवदीयमानस्यानुब्रूहीति

He makes the offering at the Vaṣaṭ-utterance. Having crossed towards the north and having poured the drop (of clarified butter from the Juhū) over the Pr̥ṣadājya, he pours clarified butter over the omentum. Having spread clarified butter (into the Juū) twice with the spoon, while seizing the omentum, he says (to the Maitrāvaruṇa)," Do you recite the puronuvākyā relating to the offering of the fat-the omentum of the goat set forth for Indra-Agni."

द्विरभिघारयत्यत्याक्रम्याश्राव्याहेन्द्रा ग्निभ्यां छागस्य वपां मेदः प्रस्थितं प्रेष्येत्यथ पुरस्तात्स्वाहाकृतिँस्रुवाहुतिं जुहोति स्वाहा देवेभ्य इति

द्विरभिघारयत्यत्याक्रम्याश्राव्याहेन्द्रा ग्निभ्यां छागस्य वपां मेदः प्रस्थितं प्रेष्येत्यथ पुरस्तात्स्वाहाकृतिँस्रुवाहुतिं जुहोति स्वाहा देवेभ्य इति

There should be twice pouring over the oblation. Having crossed the altar and having caused to announce, he says (to the Maitrāvaruṇa), “Do you direct the Hotr̥ to recite the yājyā for the offering of the fat-the omentum of the goat set forth for Indra-Agni." Prior to the offering to Svāhākr̥tis, he offers a spoonful with the formula, “Svāhā to gods."

वषट्कृते वपां जुहोति जातवेदो वपया गच्छ देवान्त्वँहि होता प्रथमो बभूथ । घृतेन त्वं तनुवो वर्धयस्व स्वाहाकृतँहविरदन्तु देवाः स्वाहेत्यथोपरिष्टात्स्वाहाकृतिँ स्रुवाहुतिं जुहोति देवेभ्यः स्वाहेत्यत्र वपाश्रपणी अनुप्रहरति प्राचीं विशाखां प्रतीचीमविशाखाँस्वाहोर्ध्वनभसं मारुतं गच्छतमित्यथैने सँस्रावेणाभिजुहोत्यथोदङ्ङत्याक्रम्य यथायतनँस्रुचौ सादयित्वा समुत्क्रम्य चात्वाले मार्जयन्ते

वषट्कृते वपां जुहोति जातवेदो वपया गच्छ देवान्त्वँहि होता प्रथमो बभूथ । घृतेन त्वं तनुवो वर्धयस्व स्वाहाकृतँहविरदन्तु देवाः स्वाहेत्यथोपरिष्टात्स्वाहाकृतिँ स्रुवाहुतिं जुहोति देवेभ्यः स्वाहेत्यत्र वपाश्रपणी अनुप्रहरति प्राचीं विशाखां प्रतीचीमविशाखाँस्वाहोर्ध्वनभसं मारुतं गच्छतमित्यथैने सँस्रावेणाभिजुहोत्यथोदङ्ङत्याक्रम्य यथायतनँस्रुचौ सादयित्वा समुत्क्रम्य चात्वाले मार्जयन्ते

At the Vaṣat-utterance he offers the omentum with the verse, “O Jātavedas (Agni), do thou go with the omentum to the gods, for thou art the first Hotr̥. Do you strengthen their bodies with clarified butter. May the gods eat the oblation offered to the accompaniment of Svāhā-utterance.”⁶¹ Subsequent to the offering to Svāhākr̥ti, he offers a spoonful with “To gods Svāhā.” He throws the two forks into the fire-the two-pronged one pointing towards the east and the single-pronged one pointing towards the west with the formula, “Svāhā, do you two go to Ūrdhvanabhasa, the son of Maruts.”⁶² He puts drops (of clarified butter) over them.

Having crossed towards the north and having kept the two ladles at their places, having stepped up, they sprinkle themselves with water at the cātvāla.

ह्वयन्ति पत्नीँह्वयन्ति होतारँह्वयन्ति ब्रह्माणँह्वयन्ति प्रतिप्रस्थातारँह्वयन्ति प्रशास्तारँ ह्वयन्त्याग्नीध्रमेहि यजमानेतीदमापः प्रवहतावद्यं च मलं च यत्। यच्चाभिदुद्रो हानृतं यच्च शेपे अभीरुणम्॥ निर्मा मुञ्चामि शपथान्निर्मा वरुणादुत । निर्मा यमस्य पड्बीशात्सर्वस्माद्देवकिल्बिषादथो मनुष्यकिल्बिषादित्यथाञ्जलिनाप उपहन्ति सुमित्रा न आप ओषधयः सन्त्विति

ह्वयन्ति पत्नीँह्वयन्ति होतारँह्वयन्ति ब्रह्माणँह्वयन्ति प्रतिप्रस्थातारँह्वयन्ति प्रशास्तारँ ह्वयन्त्याग्नीध्रमेहि यजमानेतीदमापः प्रवहतावद्यं च मलं च यत्। यच्चाभिदुद्रो हानृतं यच्च शेपे अभीरुणम्॥ निर्मा मुञ्चामि शपथान्निर्मा वरुणादुत । निर्मा यमस्य पड्बीशात्सर्वस्माद्देवकिल्बिषादथो मनुष्यकिल्बिषादित्यथाञ्जलिनाप उपहन्ति सुमित्रा न आप ओषधयः सन्त्विति

They call the Brahman, they call the Pratiprasthātr̥, they call the Praśāstr̥, they call the Āgnīdhra. (The Adhvaryu says) “Come, O sacrificer.” (All of these sprinkle themselves) with the verses, “O waters, do you wash off what is impure and dirty. what I have disliked as untruth and what I have sworn in as harmless⁶³ -I relieve myself of the curse of Varuṇa, of Yama’s fetters, of all sins against gods, of the sin against men.” (Each one) takes water in folded palms with the formula, “May the waters and plants be friendly towards me.”⁶⁴

तां दिशम्निरुक्षति यस्यामस्य दिशि द्वेष्यो भवति दुर्मित्रास्तस्मै भूयासुर्योऽस्मान्द्वेष्टि यं च वयं द्विष्म इत्य्

तां दिशम्निरुक्षति यस्यामस्य दिशि द्वेष्यो भवति दुर्मित्रास्तस्मै भूयासुर्योऽस्मान्द्वेष्टि यं च वयं द्विष्म इत्य्

He throws (that water) in that direction towards which one whom he hates lives, with the formula, “Let them be unfriendly to him who hates us and whom we hate.”⁶⁴

अथाप उपस्पृश्य यथायतनमुपविशन्ति ७

अथाप उपस्पृश्य यथायतनमुपविशन्ति ७

Touching water, they take their seats.

अथ सम्प्रैषमाहाग्नीत्पशुपुरोडाशं निर्वप प्रतिप्रस्थातः पशुं विशाधीति

अथ सम्प्रैषमाहाग्नीत्पशुपुरोडाशं निर्वप प्रतिप्रस्थातः पशुं विशाधीति

(The Adhvaryu) gives out the call, “O Agnīdh, do thou pour out (paddy for) the cake pertaining to the animal; O Pratiprasthātr̥, give instructions with regard to the animal."

निर्वपत्येष आग्नीध्र ऐन्द्राग्नमेकादशकपालम्

निर्वपत्येष आग्नीध्र ऐन्द्राग्नमेकादशकपालम्

The Āgnīdhra pours out (paddy for) the cake on eleven potsherds for Indra-Agni.

अथ प्रतिप्रस्थाता पशुं विशास्ति शमितर्हृदयं जिह्वां वक्षस्तानि सार्धं कुरुतात्तनिम मतस्नौ तानि साधँर्सव्यं दोरेकचरं कुरुताद्नाना पार्श्वे अवधत्ताद्दक्षिणाँश्रोणिमध्युद्धिं कुरुताद्दक्षिणं दोः सव्याँश्रोणिमणिमद्गुदस्य तानि त्र्यङ्गानि कुरुताद्वनिष्ठुं च जाघनीं चावधत्ताद्बहु यूः कुरुतात्त्रिः पशुं प्रच्यावयतात्त्रिः प्रच्युतस्य पशोर्हृदयमुत्तमं कुरुतादिति

अथ प्रतिप्रस्थाता पशुं विशास्ति शमितर्हृदयं जिह्वां वक्षस्तानि सार्धं कुरुतात्तनिम मतस्नौ तानि साधँर्सव्यं दोरेकचरं कुरुताद्नाना पार्श्वे अवधत्ताद्दक्षिणाँश्रोणिमध्युद्धिं कुरुताद्दक्षिणं दोः सव्याँश्रोणिमणिमद्गुदस्य तानि त्र्यङ्गानि कुरुताद्वनिष्ठुं च जाघनीं चावधत्ताद्बहु यूः कुरुतात्त्रिः पशुं प्रच्यावयतात्त्रिः प्रच्युतस्य पशोर्हृदयमुत्तमं कुरुतादिति

The Pratiprasthātr̥ gives instructions with regard to the animal, “O Śamitr̥, do thou keep together the heart, tongue and sternum; keep together the liver and lungs; keep the left forearm separately; keep the two thoracic walls separately, keep the right buttock and testis with penis (together); the right forearm, left buttock and thinner portion of the rectum and anus-keep these three parts (together); keep the large intestime and supine part of the tail together; prepare ample broth, stir (the organs of) the animal three times; of (the organs of) the animal retain the heart uppermost."

शृते पशौ पशुपुरोडाशं याचति

शृते पशौ पशुपुरोडाशं याचति

After (the organs of) the animal have been cooked, (the Adhvaryu) asks for the cake pertaining to the animal.

तमुपस्तीर्णाभिघारितमुद्वास्यान्तर्वेद्यासादयत्यथ जुहूपभृतोरुपस्तृणान आहेन्द्रा ग्निभ्यां पुरोडाशस्यावदीयमानस्यानुब्रूहीति

तमुपस्तीर्णाभिघारितमुद्वास्यान्तर्वेद्यासादयत्यथ जुहूपभृतोरुपस्तृणान आहेन्द्रा ग्निभ्यां पुरोडाशस्यावदीयमानस्यानुब्रूहीति

Having taken it down, he keeps it within the altar after clarified butter has been first spread and after clarified butter has been poured over. Then while spreading clarified butter into the Juhū and Upabhr̥t, he says (to the Maitrāvaruṇa), “Do you recite the puronuvākyā for the cake being cut out for Indra-Agni.”

पूर्वार्धादवदायापरार्धादवद्यत्यभिघारयति

Having first taken portion from the eastern half, he takes portion from the rear half. He pours (clarified butter).

प्रत्यनक्त्यथोपभृति स्विष्टकृते सकृदुत्तरार्धादवद्यति

प्रत्यनक्त्यथोपभृति स्विष्टकृते सकृदुत्तरार्धादवद्यति

He anoints back (the cake). He takes portion once from the northern half for the Sviṣṭakr̥t offering in the Upabhr̥t.

द्विरभिघारयति

द्विरभिघारयति

He pours clarified butter (over it) twice.

न प्रत्यनक्त्यत्याक्रम्याश्राव्याहेन्द्रा ग्निभ्यां पुरोडाशं प्रस्थितं प्रेष्येति

न प्रत्यनक्त्यत्याक्रम्याश्राव्याहेन्द्रा ग्निभ्यां पुरोडाशं प्रस्थितं प्रेष्येति

He does not anoint back. Having crossed (the altar) and having caused to announce, he says (to the Maitrāvaruṇa) “Do you direct (the Hotr̥) to recite the yājyā for the cake set forth for Indra-Agni.”

वषट्कृते जुहोत्यथ समावपमान आहाग्नयेऽनुब्रूहीत्याश्राव्याहाग्नये प्रेष्येति

वषट्कृते जुहोत्यथ समावपमान आहाग्नयेऽनुब्रूहीत्याश्राव्याहाग्नये प्रेष्येति

He makes the offering at the Vaṣaṭ-utterance. While taking into the Juhū the oblation from the Upabhr̥t, he says to the Maitrāvaruṇa, “Do you recite the puronuvākyā for Agni.”

वषट्कृत उत्तरार्धपूर्वार्धेऽतिहाय पूर्वा आहुतीर्जुहोत्यथोदङ्ङत्याक्रम्य यथायतनँस्रुचौ सादयित्वा प्राशित्रमवदायेडामवद्यत्युपहूतायामिडायामग्नीध आदधाति षडवत्तम्प्राश्नन्ति

वषट्कृत उत्तरार्धपूर्वार्धेऽतिहाय पूर्वा आहुतीर्जुहोत्यथोदङ्ङत्याक्रम्य यथायतनँस्रुचौ सादयित्वा प्राशित्रमवदायेडामवद्यत्युपहूतायामिडायामग्नीध आदधाति षडवत्तम्प्राश्नन्ति

Having caused to announce, he says, “Do you direct (the Hotr̥) to recite the yājyā for Agni.” At the Vaṣaṭ-utterance he makes the offering in the eastern part of the northern half transgressing the earlier offerings. Having placed the ladles in their places, and having cut up the Prāśitra, he takes up the Iḍā. After the Iḍā has been invoked, he gives six portions to the Āgnīdhra.

मार्जयन्त

मार्जयन्त

The priests consume (their respective portions and Iḍā), and sprinkle themselves.

अथ सम्प्रैषमाहाग्नीदुत्तरबर्हिरुपसादय प्रतिप्रस्थातः पशौ संवदस्वेत्यथैष आग्नीध्रः प्लक्षशाखायामिडसूनमुपगूहति

अथ सम्प्रैषमाहाग्नीदुत्तरबर्हिरुपसादय प्रतिप्रस्थातः पशौ संवदस्वेत्यथैष आग्नीध्रः प्लक्षशाखायामिडसूनमुपगूहति

(The Adhvaryu) gives out the call, “O Agnīdh, do thou deposit Uttarabarhis; O Pratiprasthātr̥, do you converse with regard to (the cooked organs of) the animal.“The Āgnīdhra fixes the wooden plank for cutting flesh on the twig of a Plakṣa tree.

तदुत्तरबर्हिर्भवत्यथ प्रतिप्रस्थाता पृषदाज्यं विहत्य जुह्वाँ समानीयान्तरेण चात्वालोत्करावुदङ्ङुपनिष्क्रम्य पृच्छति शृतँहवी३ःशमितरिति

तदुत्तरबर्हिर्भवत्यथ प्रतिप्रस्थाता पृषदाज्यं विहत्य जुह्वाँ समानीयान्तरेण चात्वालोत्करावुदङ्ङुपनिष्क्रम्य पृच्छति शृतँहवी३ःशमितरिति

It is called Uttarabarhis. The Pratiprasthātr̥, having dipped the spoon into the Pr̥ṣadājya, having taken it into the Juhū and having gone out towards the north between the cātvāla and the rubbish-heap, enquires: “Is the oblation cooked, O Śamitr̥?”

शमितैष उत्तरतो हृदयशूलं धारयँस्तिष्ठति

शमितैष उत्तरतो हृदयशूलं धारयँस्तिष्ठति

The Śamitr̥ stands towards the north holding the heart-spike.

स शृतमिति प्रत्याह

स शृतमिति प्रत्याह

“(The oblation) is cooked,” he replies stepping forward.

तं तथैव द्वितीयमुत्क्रम्य पृच्छति

तं तथैव द्वितीयमुत्क्रम्य पृच्छति

(The Pratiprasthātr̥ enquires for the second time. The other one (i.e. the Śamitr̥) replies similarly.) Stepping forward, he enquires for the second time.

तं तथैवेतरः प्रत्याह

तं तथैवेतरः प्रत्याह

The other one (i.e. the Śamitr̥) replies similarly.

तं तथैव तृतीयमुत्क्रम्य पृच्छति

तं तथैव तृतीयमुत्क्रम्य पृच्छति

Stepping forward, he enquires for the third time.

तं तथैवेतरः प्रत्याहाथ शमितुर्हृदयशूलमादाय तेन हृदयमुपतृद्य तं शमित्रे सम्प्रदाय पृषदाज्येन हृदयमभिघारयति सं ते मनसा मनः सं प्राणेन प्राणो जुष्टं देवेभ्यो हव्यं घृतवत्स्वाहेति

तं तथैवेतरः प्रत्याहाथ शमितुर्हृदयशूलमादाय तेन हृदयमुपतृद्य तं शमित्रे सम्प्रदाय पृषदाज्येन हृदयमभिघारयति सं ते मनसा मनः सं प्राणेन प्राणो जुष्टं देवेभ्यो हव्यं घृतवत्स्वाहेति

The other one replies similarly. Taking the heart-spike from the Śamitr̥, having pricked the heart with it, and having handed it over to the Śamitr̥, he pours Pr̥ṣadājya over it with the verse, “Let thy mind (be united) with the mind (of gods); let thy breath with breath. May this offering rich in ghee be pleasing to the gods, Svāhā.”⁶⁵

वियूः कृत्वा हरतेत्युक्त्वैतेनैव यथेतमेत्य चतसृषूपस्तृणीते जुहूपभृतोरिडाधाने यस्मिँश्च वसाहोमं ग्रहीष्यन्भवत्याहरन्ति तं पशुमन्तरेण चात्वालोत्करावन्तरेण यूपं चाहवनीयं चोपातिहृत्य तं दक्षिणतः पञ्चहोत्रासादयत्येतेनैव यूराहरन्त्येतेनैवेडसूनम्

वियूः कृत्वा हरतेत्युक्त्वैतेनैव यथेतमेत्य चतसृषूपस्तृणीते जुहूपभृतोरिडाधाने यस्मिँश्च वसाहोमं ग्रहीष्यन्भवत्याहरन्ति तं पशुमन्तरेण चात्वालोत्करावन्तरेण यूपं चाहवनीयं चोपातिहृत्य तं दक्षिणतः पञ्चहोत्रासादयत्येतेनैव यूराहरन्त्येतेनैवेडसूनम्

“Do you carry (the organs) free from broth”-saying so and having returned by the same route, (the Adhvaryu) spreads clarified butter in four (implements)-in the Juhū and Upabhr̥t, the Iḍā-pot and the pot in which he would be taking the oily portion of flesh. (The organs of) the animal are brought inbetween the cātvāla and the rubbish-heap. Carrying (them) between the sacrificial post and the Āhavanīya, (the Adhvaryu) deposits them towards the south with the Pañcahotr̥ formula.⁶⁶ At this very time the broth is brought in; at this very time the wooden plank for cutting the organs.

अथ प्लक्षशाखायाँहृदयं निधाय स्वधितिना तस्याग्रेऽवद्यन्नाह ८

अथ प्लक्षशाखायाँहृदयं निधाय स्वधितिना तस्याग्रेऽवद्यन्नाह ८

Having kept the heart on the twig of Plakṣa tree (attached to the wooden plank) while first cutting the heart with the knife (the Adhvaryu) says (to the Maitrāvaruṇa).

मनोतायै हविषोऽवदीयमानस्यानुब्रूहीति

मनोतायै हविषोऽवदीयमानस्यानुब्रूहीति

“Do you recite verses for the oblation being cut up for Manotā.”

हृदयस्यैवाग्रे द्विरवद्यत्यथ जिह्वाया अथ वक्षसोऽथ तनिम्नोऽथ वृक्ययोरथ सव्यस्य दोष्णोऽथ दक्षिणस्य पार्श्वस्याथ सव्यस्याथ दक्षिणायै श्रोणेरध्युद्ध्यै

हृदयस्यैवाग्रे द्विरवद्यत्यथ जिह्वाया अथ वक्षसोऽथ तनिम्नोऽथ वृक्ययोरथ सव्यस्य दोष्णोऽथ दक्षिणस्य पार्श्वस्याथ सव्यस्याथ दक्षिणायै श्रोणेरध्युद्ध्यै

(The Adhvaryu) first cuts out portions of the heart twice, then of the tongue, then of the sternum-then of the liver, then of the two kidneys, then of the left forearm, then of the right thoracic wall, then of the left one, then of the right buttock and testis with penis.

त्रैधं गुदं कृत्वाणिमत्स्विष्टकृते निदधाति स्थविमदुपयड्भ्यो मध्यं द्वैधं कृत्वा जुह्वामवदधात्य्

त्रैधं गुदं कृत्वाणिमत्स्विष्टकृते निदधाति स्थविमदुपयड्भ्यो मध्यं द्वैधं कृत्वा जुह्वामवदधात्य्

Having divided the anus in three parts, he reserves the thin part for Sviṣṭakr̥t, the thick part for the Upayaj offerings; having cut the middle part in two, he puts those portions into the Juhū.

अथ वृक्यमेदो यूषन्नवधाय तेन जुहूं प्रोर्णोति

अथ वृक्यमेदो यूषन्नवधाय तेन जुहूं प्रोर्णोति

Having dipped the fat of kidneys into the broth, he covers the Juhū with it.

यूष्णोपसिञ्चत्यभिघारयत्यथोपभृति स्विष्टकृते सर्वेषां त्र्यङ्गाणाँ सकृत्सकृत्समवद्यति

यूष्णोपसिञ्चत्यभिघारयत्यथोपभृति स्विष्टकृते सर्वेषां त्र्यङ्गाणाँ सकृत्सकृत्समवद्यति

He sprinkles it with broth, and pours clarified butter over it. He takes up into the Upabhr̥t one portion each of the group of all three organs for Sviṣṭakr̥t offering.

सकृद्दक्षिणस्य दोष्णः पिशितं प्रच्छिद्यावदधाति सकृत्सव्यायै श्रोणेरणिमद्गुदस्याथ वृक्यमेदो यूषन्नवधाय तेनोपभृतं प्रोर्णोति

सकृद्दक्षिणस्य दोष्णः पिशितं प्रच्छिद्यावदधाति सकृत्सव्यायै श्रोणेरणिमद्गुदस्याथ वृक्यमेदो यूषन्नवधाय तेनोपभृतं प्रोर्णोति

He puts the flesh of the right forearm cut once; of the left buttock cut once; a thin portion of the heart. Having dipped the fat of kidneys in broth, he covers the Upabhr̥t with it.

यूष्णोपसिञ्चति

यूष्णोपसिञ्चति

He sprinkles it with broth,

द्विरभिघारयत्यथ हृदयं जिह्वां वक्षस्तनिम मतस्नौ वनिष्ठुमिति पात्र्याँ समवधाय यूष्णोपसिञ्चत्यभिघारयत्यथ कँसे वा चमसे वा वसाहोमं गृह्णाति

द्विरभिघारयत्यथ हृदयं जिह्वां वक्षस्तनिम मतस्नौ वनिष्ठुमिति पात्र्याँ समवधाय यूष्णोपसिञ्चत्यभिघारयत्यथ कँसे वा चमसे वा वसाहोमं गृह्णाति

and pours over it clarified butter twice. Then having taken up into the Iḍā-pot the heart, tongue, sternum, liver, lungs and large intestine, he sprinkles them with broth. He pours clarified butter over them. He takes up oily portion of flesh in a bronze vessel or a goblet.

यूष्णोपसिञ्चत्यभिघारयत्यथ पशोरवदानानि सम्मृशत्यैन्द्र ःप्राणो अङ्गेअङ्गे निदेध्यदैन्द्रो ऽपानो अङ्गेअङ्गे विबोभुवद्देव त्वष्टर्भूरि ते संसमेतु विषुरूपा यत्सलक्ष्माणो भवथ । देवत्रा यन्तमवसे सखायोऽनु त्वा माता पितरो मदन्त्वित्यथ दक्षिणेन पार्श्वेन वसाहोमं प्रयौति कुम्बतः श्रीरस्यग्निस्त्वा श्रीणात्वापः समरिणन्वातस्य त्वा ध्रज्यै पूष्णो रँह्या अपामोषधीनाँरोहिष्या इति

यूष्णोपसिञ्चत्यभिघारयत्यथ पशोरवदानानि सम्मृशत्यैन्द्र ःप्राणो अङ्गेअङ्गे निदेध्यदैन्द्रो ऽपानो अङ्गेअङ्गे विबोभुवद्देव त्वष्टर्भूरि ते संसमेतु विषुरूपा यत्सलक्ष्माणो भवथ । देवत्रा यन्तमवसे सखायोऽनु त्वा माता पितरो मदन्त्वित्यथ दक्षिणेन पार्श्वेन वसाहोमं प्रयौति कुम्बतः श्रीरस्यग्निस्त्वा श्रीणात्वापः समरिणन्वातस्य त्वा ध्रज्यै पूष्णो रँह्या अपामोषधीनाँरोहिष्या इति

He sprinkles it with broth and pours clarified butter over it. He touches together the portions (of organs) of the animal with the formula, “May Indra’s expiration be placed in every limb; may Indra’s inspiration be manifest in every limb” (and with the verse) “O god Tvaṣṭr̥, may all the distracted (limbs) assemble through thee; O (animals), being variegated, you belong to the same form. May the friends, the mother and the father rejoice after thee who art going unto gods for blessing.”⁶⁷ He shakes the oily portion of flesh with the right thoracic wall by its thick end with the formula, “Thou art fortune; may Agni cook thee. May waters join thee for the moving of the wind, for the passing of Pūṣan, for the growing of waters and plants.”⁶⁸

सम्मृष्टस्य पशोः प्रतीचीं जाघनीँहरन्ति

सम्मृष्टस्य पशोः प्रतीचीं जाघनीँहरन्ति

The tail of the animal (whose organs) have been touched together is carried towards the west.

प्रतिपरिहरन्ति पशुम्

प्रतिपरिहरन्ति पशुम्

(The organs of) the animal are carried around.

अथ जुहूपभृतावाददान आहेन्द्रा ग्निभ्यां छागस्य हविषोऽनुब्रूहीत्यत्याक्रम्याश्राव्याहेन्द्रा ग्निभ्यां छागस्य हविः प्रस्थितं प्रेष्येति

अथ जुहूपभृतावाददान आहेन्द्रा ग्निभ्यां छागस्य हविषोऽनुब्रूहीत्यत्याक्रम्याश्राव्याहेन्द्रा ग्निभ्यां छागस्य हविः प्रस्थितं प्रेष्येति

Taking up the Juhū and Upabhr̥t, (the Adhvaryu) says (to the Maitrāvaruṇa), “Do you recite the puronuvākyā for the oblation of the goat for Indra-Agni.” Having crossed (the altar) and having caused to announce, he says (to him), “Do you direct (the Hotr̥ to recite the yājyā) for the oblation of the goat set forth for Indra-Agni.”

प्रतिप्रस्थातैष उत्तरतो वसाहोमं धारयँस्तिष्ठति

प्रतिप्रस्थातैष उत्तरतो वसाहोमं धारयँस्तिष्ठति

He stands towards the north holding the oily part of flesh.

सोऽर्धर्चे याज्यायै वसाहोमं जुहोति घृतं घृतपावानः पिबत वसां वसापावानः पिबतान्तरिक्षस्य हविरसि स्वाहा त्वान्तरिक्षाय स्वाहेति

सोऽर्धर्चे याज्यायै वसाहोमं जुहोति घृतं घृतपावानः पिबत वसां वसापावानः पिबतान्तरिक्षस्य हविरसि स्वाहा त्वान्तरिक्षाय स्वाहेति

When half verse of the yājyā has been recited, he offers the oily portion of flesh with the formula, “Do you drink ghee, drinkers of ghee; do you drink oily portion of flesh, drinkers of oily portion of flesh. Thou art the oblation of midregion svāhā―to the midregion thee, svāhā.”⁶⁹

वषट्कृते हविर्जुहोत्येतस्य होममनु प्रतिप्रस्थाता वसाहोमोद्रे केण दिशो जुहोति दिशः प्रदिश आदिशो विदिश उद्दिशः स्वाहा दिग्भ्यो नमो दिग्भ्यः स्वाहेत्यथ प्रदक्षिणमावृत्य पृषदाज्यात्स्रुवेणोपघ्नन्नाह वनस्पतयेऽनुब्रूहीत्याश्राव्याह वनस्पतये प्रेष्येति

वषट्कृते हविर्जुहोत्येतस्य होममनु प्रतिप्रस्थाता वसाहोमोद्रे केण दिशो जुहोति दिशः प्रदिश आदिशो विदिश उद्दिशः स्वाहा दिग्भ्यो नमो दिग्भ्यः स्वाहेत्यथ प्रदक्षिणमावृत्य पृषदाज्यात्स्रुवेणोपघ्नन्नाह वनस्पतयेऽनुब्रूहीत्याश्राव्याह वनस्पतये प्रेष्येति

At the Vaṣaṭ-utterance (the Adhvaryu) makes the offering. Following this offering the Pratiprasthātr̥ makes the offerings of remnants of oily portion of flesh to the directions with the formula, “To the Diśes (svāhā); to the Pradiśes (svāhā); to the Ādiśes (svśhā); to the Vidiśes (svāhā); to the Uddiśes (svāhā), obeisance to the Diśes, to Diśes svāhā.”⁶⁹

Turning by the right, while taking Pr̥ṣadājya by means of the spoon, he says, (to the Maitrāvaruṇa) “Do you recite the puronuvākyā for Vanaspati.” Having caused to announce he says," Do you direct (the Hotr̥ to recite the yājyā) for Vanaspati."

वषट्कृत उत्तरार्धपूर्वार्धेऽतिहाय पूर्वा आहुतीर्जुहोत्यथ समावपमान आहाग्नये स्विष्टकृतेऽनुब्रूहीत्याश्राव्याहाग्नये स्विष्टकृते प्रेष्येति

वषट्कृत उत्तरार्धपूर्वार्धेऽतिहाय पूर्वा आहुतीर्जुहोत्यथ समावपमान आहाग्नये स्विष्टकृतेऽनुब्रूहीत्याश्राव्याहाग्नये स्विष्टकृते प्रेष्येति

At the Vaṣaṭ-utterance he makes the offering in the eastern half of the northern half trangressing the earlier offerings. While taking portions of all the oblations, he says (to the Maitrāvaruṇa) “Do you recite the puronuvākyā for Sviṣṭakr̥t Agni.” After having caused to announce, he says, “Do you direct (the Hotr̥ to recite the yājyā) for Sviṣṭakr̥t Agni.”

वषट्कृत उत्तरार्धपूर्वार्धेऽतिहाय पूर्वा आहुतीर्जुहोत्यथोदङ्ङत्याक्रम्य यथायतनँस्रुचौ सादयित्वा होत्र इडामुपोद्यच्छन्ते मेदस उपहूतायामिडायामग्नीध आदधाति षडवत्तमर्धवनिष्ठुमथार्धवनिष्ठुं मेदस्वत्

वषट्कृत उत्तरार्धपूर्वार्धेऽतिहाय पूर्वा आहुतीर्जुहोत्यथोदङ्ङत्याक्रम्य यथायतनँस्रुचौ सादयित्वा होत्र इडामुपोद्यच्छन्ते मेदस उपहूतायामिडायामग्नीध आदधाति षडवत्तमर्धवनिष्ठुमथार्धवनिष्ठुं मेदस्वत्

At the Vaṣaṭ-utterance he makes the offering in the eastern half of the northern half transgressing the earlier offerings. Having crossed towards the north and having placed the two ladles in their places, he holds up the Iḍā of fat for Hotr̥. After the Iḍā has been invoked, he gives to the Āgnīdhra (his portion in) six cuttings-(twice spreading of clarified butter), half of the large intestine, again half of the large intestine (and twice pouring of clarified butter).

प्राश्नन्ति

प्राश्नन्ति

(The priests concerned) consume (the Iḍā) consisting of fat.

मार्जयन्तेऽथाह ब्रह्मणे वक्षः परिहरेति

मार्जयन्तेऽथाह ब्रह्मणे वक्षः परिहरेति

They sprinkle themselves with water. Then (the Adhvaryu) says (to the Āgnīdhra), “Do thou carry the sternum towards the Brahman.”

तद्ब्रह्मा प्रतिगृह्णाति ९

तद्ब्रह्मा प्रतिगृह्णाति ९

The Brahman receives it with the verse.

वयँसोम व्रते तव मनस्तनूषु बिभ्रतः । प्रजावन्तो अशीमहीत्यथ सम्प्रैषमाहाग्नीदौपयजानङ्गारानाहरोपयष्टरुपसीद ब्रह्मन्प्रस्थास्यामः समिधमाधायाग्नीदग्नीन्सकृत्सकृत्सम्मृड्ढीत्याहरन्त्येताञ्छामित्रादौपयजानङ्गारांस्तानग्रेण होतारं निवपत्युपसीदत्युपयष्टा गुदतृतीयेनाथाध्वर्युः पृषदाज्यं विहत्य जुह्वाँसमानीयात्याक्रम्याश्राव्याह देवेभ्यः प्रेष्येति

वयँसोम व्रते तव मनस्तनूषु बिभ्रतः । प्रजावन्तो अशीमहीत्यथ सम्प्रैषमाहाग्नीदौपयजानङ्गारानाहरोपयष्टरुपसीद ब्रह्मन्प्रस्थास्यामः समिधमाधायाग्नीदग्नीन्सकृत्सकृत्सम्मृड्ढीत्याहरन्त्येताञ्छामित्रादौपयजानङ्गारांस्तानग्रेण होतारं निवपत्युपसीदत्युपयष्टा गुदतृतीयेनाथाध्वर्युः पृषदाज्यं विहत्य जुह्वाँसमानीयात्याक्रम्याश्राव्याह देवेभ्यः प्रेष्येति

“O Soma, may we enjoy bearing the mind in our bodies under thy ordinance and possessed of progeny."⁷⁰ (The Adhvaryu) gives out the call, “O Agnīdh, do thou bring embers for the Upayaj offerings; O offerer of the Upayajs, do thou seat thyself; O Brahman, we shall proceed, having put the fire-stick; do thou, O Agnīdh, cleanse the fires once each.” Embers for Upayajs are brought from the Śāmitra fire; (the Adhvaryu) pours them down in front of the Hotr̥. The offerer of the Upayajs sits down taking one third part of the rectum with anus. The Adhvaryu having dipped the spoon into the Pr̥ṣadājya, having taken it into the Juhū, having crossed (the altar) and having caused to announce, says to the Maitrāvaruṇa, “Do you direct (the Hotr̥ to recite the yājyā) for the gods."

वषट्कृते जुहोति प्रेष्य प्रेष्येत्येवमेवोपयष्टोपयजति गुदस्य प्रच्छेदँ समुद्रं गच्छ स्वाहेत्येतैरेकादशभिर्

वषट्कृते जुहोति प्रेष्य प्रेष्येत्येवमेवोपयष्टोपयजति गुदस्य प्रच्छेदँ समुद्रं गच्छ स्वाहेत्येतैरेकादशभिर्

He makes the offering at the Vaṣaṭ-utterance. (Subsequently he says) “Do you direct”, “Do you direct.” Similarly the offerer of the Upayajs makes offering of each piece of rectum with anus with the eleven formulas beginning with “Do thou go to the occan svāhā.”⁷¹

अग्निं वैश्वानरं गच्छ स्वाहेति सर्वमन्ततोऽनुप्रहरत्यथ बर्हिषि हस्तौ निमार्ष्ट्यद्भ्यस्त्वौषधीभ्यो मनो मे हार्दि यच्छेत्यथास्य धूममन्वीक्षते तनूं त्वचं पुत्रं नप्तारमशीयेत्येकादशानूयाजानिष्ट्वोदङ्ङत्याक्रम्य जुह्वाँस्वरुमवधाय पुरस्तात्प्रत्यङ्तिष्ठञ्जुहोति दिवं ते धूमो गच्छत्वन्तरिक्षमर्चिः पृथिवीं भस्मना पृणस्व स्वाहेत्यथ यथायतनँस्रुचौ सादयित्वा वाजवतीभ्याँस्रुचौ व्यूहति

अग्निं वैश्वानरं गच्छ स्वाहेति सर्वमन्ततोऽनुप्रहरत्यथ बर्हिषि हस्तौ निमार्ष्ट्यद्भ्यस्त्वौषधीभ्यो मनो मे हार्दि यच्छेत्यथास्य धूममन्वीक्षते तनूं त्वचं पुत्रं नप्तारमशीयेत्येकादशानूयाजानिष्ट्वोदङ्ङत्याक्रम्य जुह्वाँस्वरुमवधाय पुरस्तात्प्रत्यङ्तिष्ठञ्जुहोति दिवं ते धूमो गच्छत्वन्तरिक्षमर्चिः पृथिवीं भस्मना पृणस्व स्वाहेत्यथ यथायतनँस्रुचौ सादयित्वा वाजवतीभ्याँस्रुचौ व्यूहति

With the formula, “Do thou go to Vaiśvānara Agni, svāhā” he finally puts into the fire the remaining portion. He cleanses his hands on the Barhis with the formula, “To the waters thee, to the plants thee; do thou grant me mind and heart.”⁷¹ He gazes at its smoke with the formula, “May I acquire body, skin, son and grandson.”⁷¹ Having crossed towards the north and having put the Svaru into the Juhū, he offers it standing to the east and facing the west, with the formula, “Let thy smoke go to the heaven, the flame to the midregion; do thou fill in the earth with ashes, svāhā.”⁷² Having kept the two ladles in their places, he separates them with the two Vājavatī verses.⁷³

शंयुना प्रस्तरपरिधि सम्प्रकीर्य सम्प्रस्राव्य स्रुचौ विमुच्य जाघन्या पत्नीं संयाजयन्त्याज्यस्यैव सोमं च त्वष्टारं च यजत्युत्तानायै जाघन्यै देवानां पत्नीर्यजति

शंयुना प्रस्तरपरिधि सम्प्रकीर्य सम्प्रस्राव्य स्रुचौ विमुच्य जाघन्या पत्नीं संयाजयन्त्याज्यस्यैव सोमं च त्वष्टारं च यजत्युत्तानायै जाघन्यै देवानां पत्नीर्यजति

Having dismantled the Prastara and enclosing sticks with the Saṁyuvāka formula⁷³ (recited by the Hotr̥), having caused the two ladles to flow (the drops on the fire) and having released them, he offers the Patnisaṁyājas by means of the tail. He sacrifices for Soma and Tvaṣṭr̥ with clarified butter. He sacrifices for the wives of gods with the supine part of the tail held upsidedown.

नीच्या अग्निं गृहपतिम्

नीच्या अग्निं गृहपतिम्

For Gr̥hapati Agni with the depressed one.

उत्तानायै जाघन्यै होत्र इडामवद्यति

उत्तानायै जाघन्यै होत्र इडामवद्यति

He gives a portion of Iḍā to the Hotr̥ from the supine part of the tail.

नीच्या अग्नीधे षडवत्तम्प्राश्नीतो

नीच्या अग्नीधे षडवत्तम्प्राश्नीतो

He gives to the Āgnīdha Iḍā in six portions from the depressed one. (The Hotr̥ and the Āgnīdhra consume (the Iḍā).

मार्जयेते

मार्जयेते

They sprinkle themselves with water.

अथ स्रुचि चतुर्गृहीतं गृहीत्वापसलैः पर्यावृत्यान्वाहार्यपचने प्रायश्चित्तं हुत्वा न फलीकरणहोमेन चरत्यथ प्राङेत्य ध्रुवामाप्याय्य त्रीणि समिष्टयजूँषि जुहोति यज्ञ यज्ञं गच्छ यज्ञपतिं गच्छ स्वां योनिं गच्छ स्वाहेति

अथ स्रुचि चतुर्गृहीतं गृहीत्वापसलैः पर्यावृत्यान्वाहार्यपचने प्रायश्चित्तं हुत्वा न फलीकरणहोमेन चरत्यथ प्राङेत्य ध्रुवामाप्याय्य त्रीणि समिष्टयजूँषि जुहोति यज्ञ यज्ञं गच्छ यज्ञपतिं गच्छ स्वां योनिं गच्छ स्वाहेति

Having taken up four spoonfuls in the Juhū and having turned by the left, he offers an expiatory oblation on the Anvāhāryapacana fire; he does not offer the chaff of grains, Having gone towards the east and having swollen the Dhruvā, he offers three Samiṣṭayajus offerings with the formula, “O sacrifice, do thou go to the sacrifice, go to the lord of sacrifice, go to thy birth-place, svāhā.”⁷⁴

स्रुवेणैव द्वितीयमेष ते यज्ञो यज्ञपते सहसूक्तवाकः सुवीरः स्वाहेति

स्रुवेणैव द्वितीयमेष ते यज्ञो यज्ञपते सहसूक्तवाकः सुवीरः स्वाहेति

The second offering with the spoon with the formula, “O lord of sacrifice, this is thy sacrifice accompanied by the Sūktavāka, furnished with good heroes, svāhā.”⁷⁴

स्रुचा तृतीयं देवा गातुविदो गातुं वित्त्वा गातुमित । मनसस्पत इमं नो देव देवेषु यज्ञँस्वाहा वाचि स्वाहा वाते धाः स्वाहेत्य्

स्रुचा तृतीयं देवा गातुविदो गातुं वित्त्वा गातुमित । मनसस्पत इमं नो देव देवेषु यज्ञँस्वाहा वाचि स्वाहा वाते धाः स्वाहेत्य्

The third with the ladle with the formula, “O gods that find the way, finding the way, do you go along the way. O lord of mind, place this sacrifice, O god, for us among the gods, svāhā in speech, svāhā in the wind svāhā.”⁷⁴

उदूहति स्रुचम्

उदूहति स्रुचम्

He lifts up the ladle.

अथ याचति स्फ्यमुदपात्रँहृदयशूलमित्येतत्समादायाहैहि यजमानेत्यन्वग्यजमानोऽनूची पत्न्यन्तरेण चात्वालोत्करावुदङ्ङुपनिष्क्रम्याग्रेण यूपँ स्फ्येनोद्धत्यावोक्ष्य शुष्कस्य चार्द्र स्य च सन्धौ हृदयशूलमुद्वासयति १०

अथ याचति स्फ्यमुदपात्रँहृदयशूलमित्येतत्समादायाहैहि यजमानेत्यन्वग्यजमानोऽनूची पत्न्यन्तरेण चात्वालोत्करावुदङ्ङुपनिष्क्रम्याग्रेण यूपँ स्फ्येनोद्धत्यावोक्ष्य शुष्कस्य चार्द्र स्य च सन्धौ हृदयशूलमुद्वासयति १०

He asks for the sacrificial sword, pot filled with water and the heart-spike. Having taken up this, he says, “Come, O sacrificer.” The sacrificer follows him, the sacrificer’s wife follows. Having gone out between the cātvāla and the rubbish-heap, having dug up by means of the sacrificial sword in front of the sacrificial post, and having sprinkled water, he disposes the heart-spike on the joint of the dry and the wet.

शुगसि तमभि शोच योऽस्मान्द्वेष्टि यं च वयं द्विष्म इत्यथाद्भिर्मार्जयन्ते धाम्नोधाम्नो राजन्नितो वरुण नो मुञ्च यदापो अघ्निया वरुणेति शपामहे ततो वरुण नो मुञ्चेत्यथाप्रतीक्षमायन्ति वरुणस्यान्तर्हित्यै

शुगसि तमभि शोच योऽस्मान्द्वेष्टि यं च वयं द्विष्म इत्यथाद्भिर्मार्जयन्ते धाम्नोधाम्नो राजन्नितो वरुण नो मुञ्च यदापो अघ्निया वरुणेति शपामहे ततो वरुण नो मुञ्चेत्यथाप्रतीक्षमायन्ति वरुणस्यान्तर्हित्यै

With the formula, “Thou art pain; do thou pain him who hates us and whom we hate.”⁷⁵ They sprinkle themselves with the formula, “From every rule of thine, O king Varuṇa, set us free. From whatever oath, O waters, kine and Varuṇa, we have sworn, from that O Varuṇa, set us free.”⁷⁵ They return without gazing back, for concealment from Varuṇa.

प्रपथे समिधः कुर्वत एधोऽस्येधिषीमहीत्येत्याहवनीयेऽभ्यादधाति समिदसि तेजोऽसि तेजो मयि धेहीत्यथाहवनीयमुपतिष्ठन्तेऽपो अन्वचारिषँ रसेन समसृक्ष्महि । पयस्वाँअग्न आगमं तं मा सँसृज वर्चसेत्यथौपयजिकेऽग्नौ बर्हिरुपोषति यत्कुसीदमप्रतीत्तं मयि येन यमस्य बलिना चरामि । इहैव सन्निरवदये तदेतत्तदग्ने अनृणो भवामीत्यथाञ्जलिनोपस्तीर्णाभिघारितान्सक्तून्प्रदाव्ये जुहोति विश्वलोप विश्वदावस्य त्वासञ्जुहोमि स्वाहेति

प्रपथे समिधः कुर्वत एधोऽस्येधिषीमहीत्येत्याहवनीयेऽभ्यादधाति समिदसि तेजोऽसि तेजो मयि धेहीत्यथाहवनीयमुपतिष्ठन्तेऽपो अन्वचारिषँ रसेन समसृक्ष्महि । पयस्वाँअग्न आगमं तं मा सँसृज वर्चसेत्यथौपयजिकेऽग्नौ बर्हिरुपोषति यत्कुसीदमप्रतीत्तं मयि येन यमस्य बलिना चरामि । इहैव सन्निरवदये तदेतत्तदग्ने अनृणो भवामीत्यथाञ्जलिनोपस्तीर्णाभिघारितान्सक्तून्प्रदाव्ये जुहोति विश्वलोप विश्वदावस्य त्वासञ्जुहोमि स्वाहेति

On the way they collect fire-sticks with the formula, “Thou art fuel; may we prosper.”⁷⁶ Having come back, (the Adhvaryu) puts a fire-stick on the Āhavanīya with the formula, “Thou art a fire-stick; thou art brilliance; grant me brilliance.”⁷⁷ They pray to the Āhavanīya with the verse, “I have moved along the waters; we are united with the sap. Rich in sap, O Agni, I have come. Do thou unite me with strength.”⁷⁶ (The Adhvaryu) burns a darbha-blade on the fire used for Upayaj offerings with the verse, “The debt which I have not yet repaid, the tribute which I still owe to Yama, here do I make requital for it. Here O Agni, may I be freed from that debt.”⁷⁷ He offers into the forest-conflagration the flour of parched barley taken into folded palms and provided with spreading and pouring of clarified butter with the formula, “O Viśvalopa, I offer thee in the mouth of the burner of all, Svāhā.”⁷⁸

हस्तौ प्रध्वँसयतेऽग्धादेकोऽहुतादेकः समनसादेकस्ते नः कृण्वन्तु भेषजं सदः सहो वरेण्यमिति

हस्तौ प्रध्वँसयतेऽग्धादेकोऽहुतादेकः समनसादेकस्ते नः कृण्वन्तु भेषजं सदः सहो वरेण्यमिति

He dashes his palms against each other with the formula, “One (Agni) is the eater of that offered in fire, another is the eater of what is not offered in fire, still another is one who is the eater of all; may they grant us healing substance, living place, vigour and anything desired by us.”⁷⁸

द्वितीयं जुहोति यान्यपामित्यान्यप्रतीत्तान्यस्मि यमस्य बलिना चरामि । इहैव सन्तः प्रति तद्यातयामो जीवा जीवेभ्यो निहराम एनत्स्वाहेति

द्वितीयं जुहोति यान्यपामित्यान्यप्रतीत्तान्यस्मि यमस्य बलिना चरामि । इहैव सन्तः प्रति तद्यातयामो जीवा जीवेभ्यो निहराम एनत्स्वाहेति

He offers a second oblation with the verse, “I offer Bali to Yama for the repayment of debts which even though to be repayed are not repayed by me. Living in this world only we repay that debt. Living, we offer it to the living svāhā.”⁷⁹

हस्तौ प्रध्वँसयतेऽग्धादेकोऽहुतादेकः समनसादेकस्ते नः कृण्वन्तु भेषजं सदः सहो वरेण्यमिति

हस्तौ प्रध्वँसयतेऽग्धादेकोऽहुतादेकः समनसादेकस्ते नः कृण्वन्तु भेषजं सदः सहो वरेण्यमिति

He dashes his palms against each other with the formula, “One (Agni) is the eater of that offered in fire; another is the eater of what is not offered in fire, still another is one who is the eater of all; may they grant us healing substance, living place, vigour and anything desired by us.”⁷⁸

तृतीयं जुहोत्यनृणा अस्मिन्ननृणाः परस्मिँस्तृतीये लोके अनृणाः स्याम । ये देवयाना उत पितृयाणाः सर्वान्पथो अनृणा आक्षीयेम स्वाहेति

तृतीयं जुहोत्यनृणा अस्मिन्ननृणाः परस्मिँस्तृतीये लोके अनृणाः स्याम । ये देवयाना उत पितृयाणाः सर्वान्पथो अनृणा आक्षीयेम स्वाहेति

He offers a third oblation with the verse, “May we be debtless in this life, debtless in the yonder life; may we be debtless in the third world (heaven), may we live debtless in all paths whether Devayāna or Pitr̥yāṇa.”⁷⁸

हस्तौ प्रध्वँसयतेऽग्धादेकोऽहुतादेकः समनसादेकस्ते नः कृण्वन्तु भेषजं सदः सहो वरेण्यमित्यथ देवता उपतिष्ठतेऽयं नो नभसा पुर इत्यग्निँस त्वं नो नभसस्पत इति वायुं देव सँस्फानेत्यादित्यम्

हस्तौ प्रध्वँसयतेऽग्धादेकोऽहुतादेकः समनसादेकस्ते नः कृण्वन्तु भेषजं सदः सहो वरेण्यमित्यथ देवता उपतिष्ठतेऽयं नो नभसा पुर इत्यग्निँस त्वं नो नभसस्पत इति वायुं देव सँस्फानेत्यादित्यम्

He dashes his palms against each other with the formula, “One (Agni) is the eater of that offered in fire; another is the eater of what is not offered in fire: still another is who is the eater of all; may they grant us healing substance, living place, vigour and anything desired by us.”⁷⁸ Then he prays to divinities to Agni with the verse, “May he that fattens protect us in the front with the cloud so that the houses may not fail us. Many be our houses.”⁷⁷ To Vāyu with the verse, “Do thou, O lord of cloud, bestow on us strength with kindliness. Return to us what is lost, return wealth to us.”⁷⁷ To Āditya with the verse, “O god that dost fatten; thou art the lord of thousandfold prosperity. Do thou give us increase of wealth which is unfailing and rich in heroes, and prosperity abiding through the year.”⁷⁷

अथ यूपमुपतिष्ठत आशासानः सुवीयँर्रायस्पोषँस्वश्वियम्। बृहस्पतिना राया स्वगाकृतो मह्यं यजमानाय तिष्ठेत्यथ पूर्वाग्निँशकले समारोपयत्ययं ते योनिरृत्विय इति

अथ यूपमुपतिष्ठत आशासानः सुवीयँर्रायस्पोषँस्वश्वियम्। बृहस्पतिना राया स्वगाकृतो मह्यं यजमानाय तिष्ठेत्यथ पूर्वाग्निँशकले समारोपयत्ययं ते योनिरृत्विय इति

Then he prays to the sacrificial post with the verse, “Wishing abundance of wealth rich in heroes and rich in horses, bidden godspeed to Br̥haspati, with wealth do thou abide for me the sacrificer.”⁸⁰ He consigns the eastern fire in a piece of wood with the verse, “This is thy natural place O Agni, born from which thou hast shone. Knowing it, do thou rise up, and increase our wealth.”⁸¹

तं मध्यमेऽग्नावपिसृजत्याजुह्वान उद्बुध्यस्वाग्न इति द्वाभ्याम्

तं मध्यमेऽग्नावपिसृजत्याजुह्वान उद्बुध्यस्वाग्न इति द्वाभ्याम्

He inserts it into the middle (i.e. the old Āhavanīya) fire with the two verses, “O Agni, being offered, of good appearance, do thou seat thyself in thy seat in front in a straight manner. O Viśve Devas, do you and the sacrificer seat yourselves in this higher place.”⁸² “Do thou, O Agni, wake up and wake him up. May the offerings and gifts be united with him. May Viśve Devas and thou the sacrificer sit down in this higher place.”⁸³

अथ मध्यममग्निमुपसमाधाय मध्यमेऽग्नौ पूर्णाहुतिं जुहोति सप्त ते अग्ने समिधः सप्त जिह्वा इति

अथ मध्यममग्निमुपसमाधाय मध्यमेऽग्नौ पूर्णाहुतिं जुहोति सप्त ते अग्ने समिधः सप्त जिह्वा इति

Having kindled the middle fire, he offers the Pūrṇāhuti on it with the verse, “Seven are thy fire sticks, O Agni, seven thy tongues, seven R̥ṣis, seven dear abodes, seven priesthoods, sacrifice to thee sevenfold. Do thou fill seven birth-places with ghee.”⁸⁴

पूर्णाहुतौ वरं ददाति

पूर्णाहुतौ वरं ददाति

At the Pūrṇāhuti (the sacrificer) gives a boon. He

धेनुवरं वानडुद्वरं वा दद्यादिति ह स्माह बौधायनः

धेनुवरं वानडुद्वरं वा दद्यादिति ह स्माह बौधायनः

should give a milch-cow or a bullock, so said Baudhāyana.

सन्तिष्ठते पशुबन्धः सन्तिष्ठते पशुबन्धः ११

सन्तिष्ठते पशुबन्धः सन्तिष्ठते पशुबन्धः ११

The animal-Sacrifice comes to an end, the animal-sacrifice comes to an end.