०३

अग्नीन्पुनराधास्यमानो भवति

अग्नीन्पुनराधास्यमानो भवति

(Now about one who) is going to reset his fires.

तदाहुः कृतयजुः सम्भृतसम्भारो भवति न सम्भृत्याः सम्भारा न यजुः कर्तव्यमित्यथो खलु सम्भृत्या एव सम्भाराः कर्तव्यं यजुः पुनराधेयस्य समृद्ध्या इति

तदाहुः कृतयजुः सम्भृतसम्भारो भवति न सम्भृत्याः सम्भारा न यजुः कर्तव्यमित्यथो खलु सम्भृत्या एव सम्भाराः कर्तव्यं यजुः पुनराधेयस्य समृद्ध्या इति

They say, “(the Adhvaryu) had (already) recited the yajus (pertaining to the setting) and had procured the substances. (Therefore, at the resetting) the substances need not be procured, nor is the yajus to be recited. (This is not correct). The substances are indeed to be procured and the yajus (also) is to be recited for the accomplishment of the resetting.”¹

स उपकल्पयते पुनर्निष्कृतँरथं पुनरुत्स्यूतं वासः पुनरुत्सृष्टमनड्वाहं दर्भकुलायं तिस्रो दर्भमयीर्विसूर्मिकाः

स उपकल्पयते पुनर्निष्कृतँरथं पुनरुत्स्यूतं वासः पुनरुत्सृष्टमनड्वाहं दर्भकुलायं तिस्रो दर्भमयीर्विसूर्मिकाः

He (the sacrificer) procures a refurnished chariot, resewn garment, a bull who is let loose again, aweb of darbha-grass and three handfuls of darbha-grass.

प्रज्ञाता आग्न्याधेयिकाः सम्भाराः

प्रज्ञाता आग्न्याधेयिकाः सम्भाराः

The substances pertaining to the setting of fires are well-known.

सा याषाढ्याः पौर्णमास्याः पुरस्तादमावास्या भवति सा सकृत्संवत्सरस्य पुनर्वसुभ्याँसम्पद्यते तस्यामादधीतेति

सा याषाढ्याः पौर्णमास्याः पुरस्तादमावास्या भवति सा सकृत्संवत्सरस्य पुनर्वसुभ्याँसम्पद्यते तस्यामादधीतेति

The new-moon day which precedes the full-moon of the month of Aṣādha coalesces with the Punarvasu constellation only once in a year; one should reset on that day.

तस्या उपवसथेऽरण्योरग्नीन्समारोह्योदवसाय मथित्वाग्नीन्विहृत्याग्नेयमष्टाकपालं निर्वपति वैश्वानरं द्वादशकपालमग्निमुद्वासयिष्यन्निति

तस्या उपवसथेऽरण्योरग्नीन्समारोह्योदवसाय मथित्वाग्नीन्विहृत्याग्नेयमष्टाकपालं निर्वपति वैश्वानरं द्वादशकपालमग्निमुद्वासयिष्यन्निति

On the Upavasatha of that day, having consigned the fires into the kindling woods, having gone away, having churned the fire and having spread out fires (the Adhvaryu) who is going to dispose of the (old) fire pours out paddy for (a cake on) eight potsherds for Agni and another on twelve potsherds for Vaiśvānara Agni.

सा प्रसिद्धेष्टिः सन्तिष्ठतेऽथ तदानीमेवाद्भिरग्नीन्समुक्ष्य ब्रह्मौदनँ श्रपयित्वोपवसत्यथ प्रातराग्न्याधेयिकं कर्म तायत एतावदेव नाना

सा प्रसिद्धेष्टिः सन्तिष्ठतेऽथ तदानीमेवाद्भिरग्नीन्समुक्ष्य ब्रह्मौदनँ श्रपयित्वोपवसत्यथ प्रातराग्न्याधेयिकं कर्म तायत एतावदेव नाना

That Iṣṭi comes to a conclusion with the established procedure. Subsequently, having effused the fires with water and having cooked Brahmaudana (the sacrificer) observes the Upavasatha vow. Next morning the rite pertaining to the setting of fires starts. This much is different:

यदमुत्र मुञ्जकुलायं तदिह दर्भकुलायं योऽमुत्रेध्मः प्रणयनीयः स इह दर्भमयीर्विसूर्मिका

यदमुत्र मुञ्जकुलायं तदिह दर्भकुलायं योऽमुत्रेध्मः प्रणयनीयः स इह दर्भमयीर्विसूर्मिका

There it is a web of muñja grass here it is a web of darbha-grass. There it is a faggot to be carried forth; here are bundles of darbha-grass.

दर्भैर्गार्हपत्यमादधाति दर्भैरन्वाहार्यपचनं दर्भैराहवनीयं दर्भैर्गार्हपत्यमादधात्याधाने सर्पराज्ञीरृचोऽनुवर्तयति १

दर्भैर्गार्हपत्यमादधाति दर्भैरन्वाहार्यपचनं दर्भैराहवनीयं दर्भैर्गार्हपत्यमादधात्याधाने सर्पराज्ञीरृचोऽनुवर्तयति १

One sets up the Gārhapatya with darbha-blades; the Anvāhāryapacana with darbha-blades; the Āhavanīya with darbha-blades. When he sets up the Gārhapatya, he adds the Sarparājñī verses² in recitation.

भूमिर्भूम्ना द्यौर्वरिणेति चतस्रो गार्हपत्ये तिस्र आहवनीये

भूमिर्भूम्ना द्यौर्वरिणेति चतस्रो गार्हपत्ये तिस्र आहवनीये

Four with regard to the Gārhapatya: “Thou art the earth in depth, sky in width, mid-region in greatness. In thy lap, O goddess Aditi, I place Agni the food-eater for the eating of food-The spotted bull has come and reached again the mother and the father, faring to the heaven-Thirty abodes shine forth. Speech took resort (in them) for the sun. Do thou leave away (O fire, our harshness). Carry (our oblations) day by day-The brilliance of this (fire) moves within (heaven and earth) expirating and inspirating. The great (sun) has illumined the heaven.³ Three with regard to the Āhavanīya: “O Fire, if I excited, disposed of thee through rage or misfortune; may that (disposal) of thine be recompensated. We reillumine thee. That lustre of thine, disposed by me through rage which is dispersed on the earth, may Ādityas, Viśve Devas and Vasus recompensate-May the adorable light rejoice in clarified butter; may it unite this scattered sacrifice. May Br̥haspati accomplish it for us. May Viśve Devas rejoice here.”⁴

समानं कर्मा रथचक्रादेतावदेव नाना

समानं कर्मा रथचक्रादेतावदेव नाना

The procedure upto (the rotating of) the chariot-wheel is similar. This much is different:

यदमुत्र तूष्णीमग्निहोत्रं तदिह सप्त ते अग्ने समिधः सप्त जिह्वा इति जुहोति

यदमुत्र तूष्णीमग्निहोत्रं तदिह सप्त ते अग्ने समिधः सप्त जिह्वा इति जुहोति

What is there the Agnihotra-offering without reciting any mantra, here he offers with the verse, “O Agni, seven thy tongues, seven R̥ṣis, seven dear abodes, seven priesthoods, sacrifice There is a cake on to thee sevenfold; do thou fill seven birth-places with ghee.”⁵

योऽमुत्राग्नेयोऽष्टाकपालः स इहाग्नेयः पञ्चकपालस्

योऽमुत्राग्नेयोऽष्टाकपालः स इहाग्नेयः पञ्चकपालस्

There is a cake on eight potsherds for Agni; here is a cake on five potsherds for Agni.

तस्य प्रयाजेषु चतस्रो विभक्तीर्दधात्यग्न आयाहि वीतये समिधो अग्न आज्यस्य वियन्त्वग्निं दूतं वृणीमहे तनूनपादग्न आज्यस्य वेत्वग्निनाग्निः समिध्यत इडो अग्न आज्यस्य वियन्त्वग्निर्वृत्राणि जङ्घनद्बर्हिरग्न आज्यस्य वेत्विति

तस्य प्रयाजेषु चतस्रो विभक्तीर्दधात्यग्न आयाहि वीतये समिधो अग्न आज्यस्य वियन्त्वग्निं दूतं वृणीमहे तनूनपादग्न आज्यस्य वेत्वग्निनाग्निः समिध्यत इडो अग्न आज्यस्य वियन्त्वग्निर्वृत्राणि जङ्घनद्बर्हिरग्न आज्यस्य वेत्विति

To the Prayāja- yājyās in that Iṣṭi (the Hotr̥) adds four case-forms (as follows); (The first as) “O Agni, do thou come to consume (the oblation); O Agni, may the Samidhs consume the clarified butter." (The second) “We choose Agni as the messenger; O Agni, may Tanūnapāt consume the clarified butter” (The third) “Agni is enkindled together with Agni; O Agni, may the Iḍās consume the clarified butter.” (The fourth) “May Agni dispel the evils, O Agni; may Barhis consume the clarified butter.”

स्वयँसम्पन्न उत्तमः प्रयाजोऽथात आज्यभागयोरेव मीमाँसा

स्वयँसम्पन्न उत्तमः प्रयाजोऽथात आज्यभागयोरेव मीमाँसा

The last Prayāja (yājyā) is self evident. Now the consideration of the two Ajyabhāgas.

वार्त्रघ्नावाज्यभागौ स्यातामित्येके

वार्त्रघ्नावाज्यभागौ स्यातामित्येके

The Ajyabhāgas should be Vārtraghna. This is the view of some teachers.

वृधन्वन्तावाज्यभागौ स्यातामित्येकेऽग्निँस्तोमेन बोधय त्वं नः सोमेत्येतौ स्यातामित्येकेऽग्न आयूँषि पवसेऽग्ने पवस्वेत्येतौ स्यातामित्येके

वृधन्वन्तावाज्यभागौ स्यातामित्येकेऽग्निँस्तोमेन बोधय त्वं नः सोमेत्येतौ स्यातामित्येकेऽग्न आयूँषि पवसेऽग्ने पवस्वेत्येतौ स्यातामित्येके

The Ajyabhāgas should be Vr̥dhanvant. This is the view of some teachers. The puronuvākyās of the Ājyabhāgas should be agnim stomena bodhaya⁶ and tvam naḥ soma..⁷ respectively. This is the view of some teachers. They should be agna āyūṁṣi pavase and agne pavasva svapā."⁸ This is the view of some teachers.

यत्पवमानं तत्सोमरूपम्पङ्क्त्यौ हविषोऽग्ने तमद्याधा ह्यग्न इत्यथ पुनरूर्जा सह रय्येत्यभितः पुरोडाशमाहुती जुहोत्यग्निं प्रति स्विष्टकृतं निराहाभिष्टे अद्य एभिर्नो अर्कैरिति संयाज्ये

यत्पवमानं तत्सोमरूपम्पङ्क्त्यौ हविषोऽग्ने तमद्याधा ह्यग्न इत्यथ पुनरूर्जा सह रय्येत्यभितः पुरोडाशमाहुती जुहोत्यग्निं प्रति स्विष्टकृतं निराहाभिष्टे अद्य एभिर्नो अर्कैरिति संयाज्ये

(This is because) what is said to be “passing through” has the form of Soma. The puronuvākyā-yājyā of the principal offering are in Paṅkti metre, namely, agne tam adya..⁹ and adhā hy agne.⁹ The Adhvaryu offers two oblations (of clarified butter) on both sides of the offering of the cake (that is, before and after) respectively with the verses, “Return with strength, return, O Agni, with food and life. Guard us again on all sides. Return with wealth, O Agni, swell with the stream gaining all on every side.”¹⁰ The Hotr recites loudly with regard to Svistakṛt Agni. The puronuvākyā-yājyā are ābhiṣṭe adya¹¹ and ebhir no arkaiḥ…¹¹ respectively.

अन्वाहार्यमासाद्य २

अन्वाहार्यमासाद्य २

Having deposited the Anvāhārya cooked rice (within the altar).

पुनराधेयदक्षिणा ददाति पुनर्निष्कृतँरथं पुनरुत्स्यूतं वासः पुनरुत्सृष्टमनड्वाहं तस्यानूयाजेषु विभक्ती दधात्यग्ना यो मर्त्यो दुवो धियं जुजोष धीतिभिः । भसन्नु ष प्र पूर्व्य इषं वुरीतावसे । देवं बर्हिर्वसुवने वसुधेयस्य वेत्वग्ने स्तोमं मनामहे सिध्रमद्य दिविस्पृशः । देवस्य द्र विणस्यवो देवो नराशँसो वसुवने वसुधेयस्य वेत्विति

पुनराधेयदक्षिणा ददाति पुनर्निष्कृतँरथं पुनरुत्स्यूतं वासः पुनरुत्सृष्टमनड्वाहं तस्यानूयाजेषु विभक्ती दधात्यग्ना यो मर्त्यो दुवो धियं जुजोष धीतिभिः । भसन्नु ष प्र पूर्व्य इषं वुरीतावसे । देवं बर्हिर्वसुवने वसुधेयस्य वेत्वग्ने स्तोमं मनामहे सिध्रमद्य दिविस्पृशः । देवस्य द्र विणस्यवो देवो नराशँसो वसुवने वसुधेयस्य वेत्विति

(The sacrificer) gives away the Dakṣiņās pertaining to the resetting of fires-refurnished chariot, resewn garment, a bull again let loose. To the Anuyāja- yājyās of that (sacrifice) (the Hotṛ) adds the two case-forms (as follows); (The first Anūyāja-yājyā is) “A person who delights in honouring and praying Agni through his prayers shines as the foremost. He would receive food for his sustenance."¹² May the divine Barhis accept the gift of wealth for the desirer of wealth (ie. the sacrificer). “(The second Anūyaja-yājyā is)” We the desirers of wealth exclaim the desire-yielding praise of Agni residing in the heaven (as the sun).¹³ May god Narāśamsa accept the gift of wealth for the desirer of wealth (i.e. the sacrificer).”

स्वयँसम्पन्न उत्तमोऽनूयाजः

स्वयँसम्पन्न उत्तमोऽनूयाजः

The last Anūyāja is self-evident.

सन्तिष्ठत एषेष्टिः सपूर्णपात्रविष्णुक्रमा

सन्तिष्ठत एषेष्टिः सपूर्णपात्रविष्णुक्रमा

This Iṣṭi comes to an end with the pouring down of Praṇītā-water and the Viṣṇu-strides (by the sacrificer).

विसृजते व्रतम्

विसृजते व्रतम्

(The sacrificer) releases his Vow.

अथ तदानीमेव पृष्ठ्याँस्तीर्त्वापः प्राणीयाग्निवारुणमेकादशकपालमनुनिर्वपति

अथ तदानीमेव पृष्ठ्याँस्तीर्त्वापः प्राणीयाग्निवारुणमेकादशकपालमनुनिर्वपति

At the same time, (the Adhvaryu) having strewn the Pr̥ṣṭhya line and having carried forth Praṇīta-water, pours out secondarily a cake on eleven potsherds to Agni-Viṣṇu.

श्रपयित्वासादयति

श्रपयित्वासादयति

Having baked, he deposits (it within the altar).

तस्याः पञ्चदश सामिधेन्यः पञ्च प्रयाजा वार्त्रघ्नावाज्यभागवथ हविषस्त्वं नो अग्ने स त्वं नो अग्न इति

तस्याः पञ्चदश सामिधेन्यः पञ्च प्रयाजा वार्त्रघ्नावाज्यभागवथ हविषस्त्वं नो अग्ने स त्वं नो अग्न इति

For this (Iṣṭi) there are fifteen Sāmidheni verses, five Prayājas and the Ājyabhāgas should be Vārtraghna.¹⁴ and sa tvam The puronuvākyā-yājyā for the principal oblation are tuam no agne..¹⁴ sa tvam no agne….¹⁴

त्रिष्टुभौ संयाज्ये

त्रिष्टुभौ संयाज्ये

The puronuvākyā-yājyā for the Sviṣṭakr̥t offering should be in Triṣṭubh metre.

अन्वाहार्यमासाद्यानड्वाहं ददाति

अन्वाहार्यमासाद्यानड्वाहं ददाति

Having deposited the Anvāhārya cooked rice (within the altar) (the sacrificer) gives away an ox.

सन्तिष्ठत एषेष्टिः सपूर्णपात्रविष्णुक्रमा

सन्तिष्ठत एषेष्टिः सपूर्णपात्रविष्णुक्रमा

This Iṣṭi comes to an end with the pouring down of Praṇīta-water and the Viṣṇu-strides (by the sacrificer).

विसृजते व्रतं सन्तिष्ठते पुनराधेयम्

विसृजते व्रतं सन्तिष्ठते पुनराधेयम्

(The sacrificer) releases his vow. The resetting (of fires thus) comes to an end.

इति न्वृद्धिपुनराधेयम्

इति न्वृद्धिपुनराधेयम्

Now the resetting of fires for prosperity.

अथ वै भवति

अथ वै भवति

It is indeed said,

यः पराचीनं पुनराधेयादग्निमादधीत स एतान्होमाञ्जुहुयादिति

यः पराचीनं पुनराधेयादग्निमादधीत स एतान्होमाञ्जुहुयादिति

“One who sets up the fire subsequent to the resetting, should offer these oblations."

तृतीयमाधान आग्नेयस्य पञ्चकपालस्य पुरस्तात्स्विष्टकृतः स्रुवाहुतीरुपजुहोति लेकः सलेकः सुलेकस्ते न आदित्या आज्यं जुषाणा वियन्तु स्वाहा । केतः सकेतः सुकेतस्ते न आदित्या आज्यं जुषाणा वियन्तु स्वाहा । विवस्वाँ अदितिर्देवजूतिस्ते न आदित्या आज्यं जुषाणा वियन्तु स्वाहेति

तृतीयमाधान आग्नेयस्य पञ्चकपालस्य पुरस्तात्स्विष्टकृतः स्रुवाहुतीरुपजुहोति लेकः सलेकः सुलेकस्ते न आदित्या आज्यं जुषाणा वियन्तु स्वाहा । केतः सकेतः सुकेतस्ते न आदित्या आज्यं जुषाणा वियन्तु स्वाहा । विवस्वाँ अदितिर्देवजूतिस्ते न आदित्या आज्यं जुषाणा वियन्तु स्वाहेति

In the third setting of fires (the Adhvaryu) offers prior to the Sviṣṭakr̥t offering pertaining to the offering of a cake on five potsherds for Agni oblations by means of a spoon with the formulas, “Leka, Saleka and Suleka-may these Ādityas rejoicing, partake of clarified butter-Keta, Saketa and Suketa-may these Ādityas, rejoicing, partake of the clarified butter-Vivasvant, Aditi, Devajūti-may these Ādityas, rejoicing partake of clarified butter.¹⁵

सन्तिष्ठते तृतीयमाधानम्

सन्तिष्ठते तृतीयमाधानम्

The third setting up (thus) comes to an end.

अथापहृताग्नेर्नष्टारणीकस्य च ब्रह्मौदनेनैव प्रतिपद्यते

अथापहृताग्नेर्नष्टारणीकस्य च ब्रह्मौदनेनैव प्रतिपद्यते

In the case of one whose fires have been carried away or of one whose kindling woods are lost, (the Adhvaryu) begins the rite with (the offering of) Brahmaudana.

सिद्धमग्न्याधेयम् ३

सिद्धमग्न्याधेयम् ३

The setting up of fires takes place as prescribed.

पुरस्तादित्यस्यास्तमयाद्गार्हपत्यमुपसमाधायान्वाहार्यपचनमाहृत्य ज्वलन्तमाहवनीयमुद्धरति सायमाहुतये

पुरस्तादित्यस्यास्तमयाद्गार्हपत्यमुपसमाधायान्वाहार्यपचनमाहृत्य ज्वलन्तमाहवनीयमुद्धरति सायमाहुतये

(The Adhvaryu) having added fuel to the Gārhapatya before sunset and having brought the Anvāhāryapacana, draws out flaming Āhavaniya for the evening (Agnihotra) offering.

पुरस्तादित्यस्योदयाद्गार्हपत्यमुपसमाधायान्वाहार्यपचनमाहृत्य ज्वलन्तमाहवनीयमुद्धरति प्रातराहुतये

पुरस्तादित्यस्योदयाद्गार्हपत्यमुपसमाधायान्वाहार्यपचनमाहृत्य ज्वलन्तमाहवनीयमुद्धरति प्रातराहुतये

Having added fuel to the Gārhapatya before sunrise, and having fetched the Anvāhāryapacana, he draws out flaming Ahavaniya for the morning (Agnihotra) offering.

वाचा त्वा होत्रा प्राणेनोद्गात्रा चक्षुषाध्वर्युणा मनसा ब्रह्मणा श्रोत्रेणाग्नीधैतैस्त्वा पञ्चभिर्दैव्यैरृत्विग्भिरुद्धरामि भूर्भुवः सुवरुद्ध्रियमाण उद्धर पाप्मनो मा यदविद्वान्यच्च विद्वाँश्चकार । अह्ना यदेनः कृतमस्ति पापं सर्वस्मान्मोद्धृतो मुञ्च तस्मादिति सायं रात्रिया यदेनः कृतमस्ति पापं सर्वस्मान्मोद्धृतो मुञ्च तस्मादिति प्रातर्

वाचा त्वा होत्रा प्राणेनोद्गात्रा चक्षुषाध्वर्युणा मनसा ब्रह्मणा श्रोत्रेणाग्नीधैतैस्त्वा पञ्चभिर्दैव्यैरृत्विग्भिरुद्धरामि भूर्भुवः सुवरुद्ध्रियमाण उद्धर पाप्मनो मा यदविद्वान्यच्च विद्वाँश्चकार । अह्ना यदेनः कृतमस्ति पापं सर्वस्मान्मोद्धृतो मुञ्च तस्मादिति सायं रात्रिया यदेनः कृतमस्ति पापं सर्वस्मान्मोद्धृतो मुञ्च तस्मादिति प्रातर्

(He draws with the formula), “I draw thee out with speech as the Hotṛ, Prāna as the Udgātṛ, the eye as the Adhvaryu, the mind as the Brahman, the ear as the Agnidhra-with these five divine priests (the sacrificer prays with the formula), “Bhur bhuvaḥ suvaḥ (O Agni) being drawn out, do thou draw me out of the sin which I might have perpetrated knowingly or unknowingly. Whatever sin I have committed by day, do thou, drawn out, relieve me of all that” (thus in the evening).”… whatever sin I have committed by night, do thou, drawout, relieve me of all that” (thus in the morning).

अग्निं निदधात्यमृताहुतिममृतायां जुहोम्यग्निं पृथिव्याममृतस्य जित्यै । तयानन्तं काममितो जयेम प्रजापतिर्यं प्रथमो जिगायाग्निमग्नौ वैश्वानरेऽमृतं जुहोमि स्वाहेति सायं सूर्यमग्नौ वैश्वानरेऽमृतं जुहोमि स्वाहेति प्रातः

(The Adhvaryu) deposits the fire with the verse, “I offer the oblation of ambrosia into the ambrosia, the fire into the earth for the winning of immortality. May I win the unending desire through it which Prajāpati won first. I offer Agni into Agni, ambrosia into Vaiśvānara, svāhā.” Thus in the evening. “… I offer Sūrya into Agni, ambrosia into Vaiśvānara, svāhā” in the morning.

सायम्प्रातरेवैषा पत्न्यन्वास्ते

सायम्प्रातरेवैषा पत्न्यन्वास्ते

The sacrificer’s wife is present in the evening and in the morning. According to some teachers every evening.

सायँसायमित्येकेऽथैतान्यग्निहोत्रपात्राणि प्रक्षालितान्युत्तरेण गार्हपत्यमुपसादयति कूर्चे वा सूनायां वा स्थालीं सस्रुवाँस्रुचमभिद्योतनँसमिधमित्यथैतामग्निहोत्रीं दक्षिणत उदीचीँस्थापयित्वा ब्राह्मणो दोग्धि

सायँसायमित्येकेऽथैतान्यग्निहोत्रपात्राणि प्रक्षालितान्युत्तरेण गार्हपत्यमुपसादयति कूर्चे वा सूनायां वा स्थालीं सस्रुवाँस्रुचमभिद्योतनँसमिधमित्यथैतामग्निहोत्रीं दक्षिणत उदीचीँस्थापयित्वा ब्राह्मणो दोग्धि

(The Adhvaryu) places towards the north of the Gārhapatya the Agnihotra-implements which have been washed, either on a bunch of darbha-grass or in a basket a vessel together with a spoon, ladle, illuminator and a fire-stick. Having made the Agnihotra-cow stand towards the south, facing north, a brāhmaṇa milks her.

पूर्वौ दुह्याज्ज्येष्ठस्य ज्यैष्ठिनेयस्य यो वा गतश्रीः स्यादपरौ दुह्यात्कनिष्ठस्य कानिष्ठिनेयस्य यो वा बुभूषेद्न सम्मृशेद्द्वयोर्दुह्यात्पशुकामस्येत्यधिश्रित्योत्तरमानयत्यथैतदग्निहोत्रमग्रेणाहवनीयं पर्याहृत्य पूर्वया द्वारा प्रपाद्य जघनेन गार्हपत्यमुपसाद्याथ परिषिञ्चति ४

पूर्वौ दुह्याज्ज्येष्ठस्य ज्यैष्ठिनेयस्य यो वा गतश्रीः स्यादपरौ दुह्यात्कनिष्ठस्य कानिष्ठिनेयस्य यो वा बुभूषेद्न सम्मृशेद्द्वयोर्दुह्यात्पशुकामस्येत्यधिश्रित्योत्तरमानयत्यथैतदग्निहोत्रमग्रेणाहवनीयं पर्याहृत्य पूर्वया द्वारा प्रपाद्य जघनेन गार्हपत्यमुपसाद्याथ परिषिञ्चति ४

He should (first) milk the front two udders for a sacrificer who is the eldest brother, or the son of the eldest wife of his father or a gataśrī.¹⁶ He should (first) milk the rear two udders for a sacrificer who is the youngest son or a son of the youngest wife or who desires prosperity. He should not touch all the udders together.¹⁷ For a sacrificer desiring cattle, one should milk the milk of two cows. (In that case) having placed over fire (the first milk), one should pour into it the second milk. Having carried around the Agnihotra (milk) along the front of the Āhavanīya and having brought in by the eastern door (of the Gārhapatya chamber) and having put down to the rear of the Gārhapatya, the Adhvaryu sprinkles water around it.

ऋतं त्वा सत्येन परिषिञ्चामीति सायं परिषिञ्चति

ऋतं त्वा सत्येन परिषिञ्चामीति सायं परिषिञ्चति

(The Adhvaryu) sprinkles around at the evening Agnihotra with the formula, “I sprinkle thee around, the holy order with truth.”

सत्यं त्वर्तेन परिषिञ्चामीति प्रातरेवमेव हुत्वा परिषिञ्चत्यथ प्रदक्षिणमावृत्य प्रत्यङ्ङाद्रुत्य जघनेन गार्हपत्यमुपविश्योदीचोऽङ्गारान्निरूह्य व्यन्तान्कृत्वा तेष्वधिश्रित्याभिद्योतनेनाभिद्योतयत्यग्निस्ते तेजो मा प्रतिधाक्षीदिति

सत्यं त्वर्तेन परिषिञ्चामीति प्रातरेवमेव हुत्वा परिषिञ्चत्यथ प्रदक्षिणमावृत्य प्रत्यङ्ङाद्रुत्य जघनेन गार्हपत्यमुपविश्योदीचोऽङ्गारान्निरूह्य व्यन्तान्कृत्वा तेष्वधिश्रित्याभिद्योतनेनाभिद्योतयत्यग्निस्ते तेजो मा प्रतिधाक्षीदिति

At the morning Agnihotra with the formula, “I sprinkle thee around, the truth with holy order.” Similarly he sprinkles around after having offered (the Agnihotra). Then turning by the right, hastening towards the west and having sat down to the rear of the Gārhapatya, having taken out the embers towards the north, having spread them and having placed upon them (the Agnihotra milk), he illumines it with the illuminator with the formula, “Let the fire not burn out thy lustre.”

स्रुवेणापः प्रत्यानयत्यमृतमसीति

स्रुवेणापः प्रत्यानयत्यमृतमसीति

He brings into it water by means of the spoon with the formula, “Thou art ambrosia.”

पुनरेवाभिद्योत्य त्रिः पर्यग्नि करोत्यन्तरितँरक्षोऽन्तरिता अरातय इति

पुनरेवाभिद्योत्य त्रिः पर्यग्नि करोत्यन्तरितँरक्षोऽन्तरिता अरातय इति

Having again illumined it, he moves a fire-brand around three times with the formula, “The Rakṣas is obstructed, ’the evil spirits are obstructed.”

वर्त्म कुर्वन्नुदगुद्वास्य प्रत्यूह्याङ्गारानादत्ते दक्षिणेन स्रुवँ समिधं च सव्येनाग्निहोत्रहवणीं देवस्य त्वा सवितुः प्रसवेऽश्विनोर्बाहुभ्यां पूण्षो हस्ताभ्यामादद इति

वर्त्म कुर्वन्नुदगुद्वास्य प्रत्यूह्याङ्गारानादत्ते दक्षिणेन स्रुवँ समिधं च सव्येनाग्निहोत्रहवणीं देवस्य त्वा सवितुः प्रसवेऽश्विनोर्बाहुभ्यां पूण्षो हस्ताभ्यामादद इति

Having taken (the vessel) down towards the north making a mark on the ground and having put back the embers, he takes the spoon and the fire-stick with the right hand and the Agnihotra-ladle with the left one with the formula, “Under the impulse of god Savitr̥, with the arms of Aśvins, with the hands of Pūṣan, I take thee.”

गार्हपत्ये प्रतितपति प्रत्युष्टँरक्षः प्रत्युष्टा अरातय इति त्रिरथ कूर्चे स्रुचं निधाय यजमानमामन्त्रयत ओमुन्नेष्यामीत्योमुन्नयेति यजमानोऽनुजानात्यथ चतुरः स्रुवानुन्नयति पूर्णान्वानूचो वा भूरिडा भुव इडा सुवरिडा भूर्भुवः सुवरिडेति

गार्हपत्ये प्रतितपति प्रत्युष्टँरक्षः प्रत्युष्टा अरातय इति त्रिरथ कूर्चे स्रुचं निधाय यजमानमामन्त्रयत ओमुन्नेष्यामीत्योमुन्नयेति यजमानोऽनुजानात्यथ चतुरः स्रुवानुन्नयति पूर्णान्वानूचो वा भूरिडा भुव इडा सुवरिडा भूर्भुवः सुवरिडेति

“He heats (the ladle) over the Gārhapatya with the formula, “The Rakṣas is burnt, the evil spirits are burnt” recited three times. Having placed the ladle on the bundle of darbha-grass, he addresses the sacrificer, “Om, I shall fill in the ladle.” The sacrificer responds, “Om do you fill in.” (The Adhvaryu) takes up four spoonfuls either full or a little less with the formulas, “Bhūriḍā, bhuva suvariḍā.” iḍā suvar iḍāand bhūr bhuvaḥ suvar iḍā.”

स्थाल्याँस्रुवं प्रत्यवधायाथैने सम्मृशति सजूर्देवैः सायंयावभिः सायंयावानो मा देवाः स्वस्ति सम्पारयन्तु पशुभिरिति सायं

स्थाल्याँस्रुवं प्रत्यवधायाथैने सम्मृशति सजूर्देवैः सायंयावभिः सायंयावानो मा देवाः स्वस्ति सम्पारयन्तु पशुभिरिति सायं

Having kept back the spoon into the vessel, he touches them together with the formula, “Along with the gods coming in the evening. May the gods coming in the evening lead me safely together with the cattle” in the evening

सजूर्देवैः प्रातर्यावभिः प्रातर्यावाणो मा देवाः स्वस्ति सम्पारयन्तु पशुभिरिति प्रातर्

सजूर्देवैः प्रातर्यावभिः प्रातर्यावाणो मा देवाः स्वस्ति सम्पारयन्तु पशुभिरिति प्रातर्

and “Along with the gods coming in the morning. May the gods coming in the morning lead me safely together with the cattle” in the morning.

अत्रैताँसमिधँस्रुग्दण्ड उपसङ्गृह्य जघनेन गार्हपत्यमुपसादयति कूर्चे नम ईशानाय प्रजाः पशवो मे वर्धन्तामहं यजमानो मा रिषमिति

अत्रैताँसमिधँस्रुग्दण्ड उपसङ्गृह्य जघनेन गार्हपत्यमुपसादयति कूर्चे नम ईशानाय प्रजाः पशवो मे वर्धन्तामहं यजमानो मा रिषमिति

Having held the fire-stick on the handle of the ladle, he keeps (the ladle) on the bundle of darbha-grass to the rear of the Gārhapatya with the formula, Obeisance to Īśāna. May my progeny and cattle increase; may I, the sacrificer not meet with any calamity.”

दशहोत्रोद्द्रुत्य प्राङ्हरति भूर्भुवः सुवरुर्वन्तरिक्षमन्विह्ययं पन्था विततो देवयानो येनायन्नृषयः स्वर्गकामास्तेन गच्छामि परमं व्योम यथा न हीये सुकृताँसकाशादिति

दशहोत्रोद्द्रुत्य प्राङ्हरति भूर्भुवः सुवरुर्वन्तरिक्षमन्विह्ययं पन्था विततो देवयानो येनायन्नृषयः स्वर्गकामास्तेन गच्छामि परमं व्योम यथा न हीये सुकृताँसकाशादिति

Taking it up with the Daśahotr̥ formula, he carries it forward with the formula, “bhūr bhuvaḥ suvaḥ do thou move along wide midregion. This path leading to the gods is stretched far away by which the R̥ṣis longing for heaven passed. I pass to the highest heaven along it so that I may not be deprived of the vicinity of good-doers.”¹⁸

जघनेनाहवनीयमुपसादयति कूर्चे नम ईशानाय प्रजा मे वर्धतामहं यजमानो मा रिषमित्यत्रैताँसमिधं मध्यत आहवनीयस्याभ्यादधाति ५

जघनेनाहवनीयमुपसादयति कूर्चे नम ईशानाय प्रजा मे वर्धतामहं यजमानो मा रिषमित्यत्रैताँसमिधं मध्यत आहवनीयस्याभ्यादधाति ५

He places (the ladle) on a bundle of darbha-grass to the rear of the Āhavanīya with the formula, “Obeisance to Īṣāna. May my progeny increase. May I, the sacrificer, not meet with calamity.” At this juncture he puts the fire-stick in the middle of the Āhavanīya.

रजतां त्वाग्निज्योतिषं वायुमतीँस्वग्याँर्स्वर्गाय लोकाय रात्रिमक्षितिमिष्टकामुपदधेऽमृतं प्राणे दधामि प्रजापतिस्त्वा सादयत्विति

रजतां त्वाग्निज्योतिषं वायुमतीँस्वग्याँर्स्वर्गाय लोकाय रात्रिमक्षितिमिष्टकामुपदधेऽमृतं प्राणे दधामि प्रजापतिस्त्वा सादयत्विति

(With the formula), “I pile up thee silverish, with fiery lustre, possessing wind, leading to heaven, the night, inexhaustible brick for attaining heavenly world. I place ambrosia in expiration. May Prajāpati place thee.”¹⁹

तयादेवतं करोति तया देवतयाङ्गिरस्वद्ध्रुवा सीदेत्यथ सूददोहसं करोति ता अस्य सूददोहसः सोमँश्रीणन्ति पृश्नयः । जन्मन्देवानां विशस्त्रिष्वा रोचने दिव इति सायम्

तयादेवतं करोति तया देवतयाङ्गिरस्वद्ध्रुवा सीदेत्यथ सूददोहसं करोति ता अस्य सूददोहसः सोमँश्रीणन्ति पृश्नयः । जन्मन्देवानां विशस्त्रिष्वा रोचने दिव इति सायम्

He recites over (the fire-stick) the formula, “With that deity do thou be seated firm like Aṅgiras.” He recites over it the verse, “Those cows, streaming with milk mix his Soma, clans in the birth-place of gods in the three realms of heaven.”²⁰ This in the evening.

अथ प्रातर्हरिणीं त्वा सूर्यज्योतिषं वायुमतीँस्वग्याँर्स्वर्गाय लोकायाहरक्षितिमिष्टकामुपदधेऽमृतमपाने दधामि प्रजापतिस्त्वा सादयदिति

अथ प्रातर्हरिणीं त्वा सूर्यज्योतिषं वायुमतीँस्वग्याँर्स्वर्गाय लोकायाहरक्षितिमिष्टकामुपदधेऽमृतमपाने दधामि प्रजापतिस्त्वा सादयदिति

Now in the morning : “I pile up thee, golden, with solar lustre, possessing wind, leading to heaven, day, inexhaustible brick for attaining heavenly world. I place the ambrosia into inspiration. May Prajāpati place thee.”

तयादेवतं कृत्वा सूददोहसं करोति

तयादेवतं कृत्वा सूददोहसं करोति

Having recited over (the fire-stick) the tayādevata formula, he recites over it the verse tā asya sūdadohasaḥ.

तस्यामादीप्तायां प्रतिमुखं जुहोत्यग्निर्ज्योतिर्ज्योतिः सूर्यः स्वाहेति सायं

तस्यामादीप्तायां प्रतिमुखं जुहोत्यग्निर्ज्योतिर्ज्योतिः सूर्यः स्वाहेति सायं

As soon as it catches flame he offers (the Agnihotra-milk) twice with the ladle (facing the opposite direction) the formula, “Agni is light, light is Sūrya svāhā” in the evening;

सूर्यो ज्योतिर्ज्योतिरग्निः स्वाहेति प्रातर्

सूर्यो ज्योतिर्ज्योतिरग्निः स्वाहेति प्रातर्

and “Surya is light, light is Agni, svāhā” in the morning.

इति नु सँसृष्टम्

इति नु सँसृष्टम्

This is the mixed up formula.

अथासँसृष्टमग्निर्ज्योतिर्ज्योतिरग्निः स्वाहेति सायं सूर्यो ज्योतिर्ज्योतिः सूर्यः स्वाहेति प्रातर्

अथासँसृष्टमग्निर्ज्योतिर्ज्योतिरग्निः स्वाहेति सायं सूर्यो ज्योतिर्ज्योतिः सूर्यः स्वाहेति प्रातर्

The non-mixed is: “Agni is light, light is Agni, svāhā” in the evening; “Sūrya is the light, light is Sūrya, svāhā” in the morning.

अथ सकृदतिवाल्य कूर्चे स्रुचं निधाय दक्षिणावृद्गार्हपत्यं प्रतीक्षत उपप्रेत सङ्गच्छध्वं मा भागिनां भागधेयं प्रमायि । सप्तर्षीणाँ सुकृताम्यत्र लोकस्तत्रेमं यज्ञं यजमानं च धत्तेत्यतिहाय पूर्वामाहुतिमुत्तरां भूयः समिध्येव जुहोति प्रजापतये स्वाहेति मनसाथ त्रिरतिवाल्य कूर्चे स्रुचं निधायावाचीनमवमृज्य प्रतीचा नीचा पाणिनौषधीषु लेपं निमाऋष्ट्योषधीभ्यस्त्वौषधीर्जिन्वेत्येवमेव द्वितीयमवमृज्यौषधीष्वेव निमार्ष्टि दक्षिणतः प्राचीनावीती पितृभ्यस्त्वा पितॄञ्जिन्वेति सायम्

अथ सकृदतिवाल्य कूर्चे स्रुचं निधाय दक्षिणावृद्गार्हपत्यं प्रतीक्षत उपप्रेत सङ्गच्छध्वं मा भागिनां भागधेयं प्रमायि । सप्तर्षीणाँ सुकृताम्यत्र लोकस्तत्रेमं यज्ञं यजमानं च धत्तेत्यतिहाय पूर्वामाहुतिमुत्तरां भूयः समिध्येव जुहोति प्रजापतये स्वाहेति मनसाथ त्रिरतिवाल्य कूर्चे स्रुचं निधायावाचीनमवमृज्य प्रतीचा नीचा पाणिनौषधीषु लेपं निमाऋष्ट्योषधीभ्यस्त्वौषधीर्जिन्वेत्येवमेव द्वितीयमवमृज्यौषधीष्वेव निमार्ष्टि दक्षिणतः प्राचीनावीती पितृभ्यस्त्वा पितॄञ्जिन्वेति सायम्

Having moved (the ladle crosswise) once and having placed the ladle on the bundle of darbha-grass, turning by the right, he gazes at the Gārhapatya with the verse, “Do you approach, pass together; let not the share of the sharing be lost. Do you place the sacrifice and sacrificer there which is the world of the seven R̥ṣis and good-doers.” Passing over the first oblation, he offers the other in a larger quantity on the fire-stick itself with the formula, “To Prajāpati, svāhā” recited mentally. Having moved the ladle thrice (crosswise) and having placed it on the bundle of darbha-grass, cleansing it downwards, he washes away the smearings on the darbha-grass with the palm turned downwards and facing the west with the formula, “For plants thee, impel the plants.” Having similarly cleansed downwards for the second time, he washes away on the darbha-grass towards the south with the sacred cord hanging on the right shoulder with the formula, “For Pitr̥ thee; do thou impel the Pitr̥s” in the evening.

अथ प्रातरूर्ध्वमुन्मृज्य प्राचोत्तानेन पाणिनौषधीषु लेपमुन्मार्ष्ट्योषधीभ्यस्त्वौषधीर्जिन्वेत्य्

अथ प्रातरूर्ध्वमुन्मृज्य प्राचोत्तानेन पाणिनौषधीषु लेपमुन्मार्ष्ट्योषधीभ्यस्त्वौषधीर्जिन्वेत्य्

At the morning (Agnihotra), having cleansed upwards, he washes up the smearings on the darbha-grass with the palm turned upwards and facing east with the formula, “For plants thee, do thou impel the plants.”

एवमेव द्वितीयमवमृज्यौषधीष्वेव निमाऋष्टि दक्षिणतः प्राचीनावीती पितृभ्यस्त्वा पितॄञ्जिन्वेत्यथाप उपस्पृश्य द्विरङ्गुल्या प्राश्नाति प्रजा ज्योतिरित्यथोदङ्पर्यावृत्य प्राचीनदण्डया स्रुचा भक्षयति ६

एवमेव द्वितीयमवमृज्यौषधीष्वेव निमाऋष्टि दक्षिणतः प्राचीनावीती पितृभ्यस्त्वा पितॄञ्जिन्वेत्यथाप उपस्पृश्य द्विरङ्गुल्या प्राश्नाति प्रजा ज्योतिरित्यथोदङ्पर्यावृत्य प्राचीनदण्डया स्रुचा भक्षयति ६

Similarly, having cleansed downwards for the second time, he washes out on the darbha-grass towards the south with the sacred cord hanging on the right shoulder with the formula, “For Pitṛs thee; do thou impel the Pitrs.” Having touched water, he consumes (the remnants) twice with the forefinger with the formula, “Progeny is the light.” Having turned towards the north, he drinks with the ladle its handle being towards the east.

इदँहविः प्रजननं मे अस्तु दशवीरँसर्वगणँसवस्तये । आत्मसनि प्रजासनि पशुसन्यभयसनि लोकसनि वृष्टिसनि ॥ अग्निः प्रजां बहुलां मे करोत्वन्नं पयो रेतो अस्मासु धत्त । रायस्पोषमिषमूर्जमस्मासु दीधरत्स्वाहेति सायं सूर्यः प्रजां बहुलां मे करोत्विति प्रातर्

इदँहविः प्रजननं मे अस्तु दशवीरँसर्वगणँसवस्तये । आत्मसनि प्रजासनि पशुसन्यभयसनि लोकसनि वृष्टिसनि ॥ अग्निः प्रजां बहुलां मे करोत्वन्नं पयो रेतो अस्मासु धत्त । रायस्पोषमिषमूर्जमस्मासु दीधरत्स्वाहेति सायं सूर्यः प्रजां बहुलां मे करोत्विति प्रातर्

(With the mantras), “May this offering of mine be procreative, rich in ten heroic sons, rich in full numbers, for auspiciousness, with self as the gain, affording progeny, affording cattle, affording fearlessness, affording region, affording rains May Agni grant me ample offspring; do you, (O gods) place within us food, milk and semen virile; may (Agni) place within us abundance of prosperity, food and strength, svāhā” in the evening: “… may Sūrya grant me ample offspring” in the morning.

निर्णिज्य स्रुचं निष्टप्याद्भिः पूरयित्वोदगुद्दिशति सप्तर्षीन्प्रीणीहि सप्तर्षीञ्जिन्व सप्तर्षिभ्यः स्वाहेति

निर्णिज्य स्रुचं निष्टप्याद्भिः पूरयित्वोदगुद्दिशति सप्तर्षीन्प्रीणीहि सप्तर्षीञ्जिन्व सप्तर्षिभ्यः स्वाहेति

Having cleansed and heated the ladle, and having filled it with water, he tosses the water towards the north with the formula, “Do thou gratify seven R̥ṣis, do thou impel seven R̥ṣis, svāhā to seven R̥ṣis."

सप्तर्षीनेव प्रीणातीति ब्राह्मणम्

सप्तर्षीनेव प्रीणातीति ब्राह्मणम्

Thereby he gratifies the seven R̥ṣis. So the Brāhmaṇa says.

अथ जघनेन गार्हपत्यमपो निनयतीदमहमग्नौ वैश्वानरेऽमृतं जुहोमि स्वाहेत्यक्षित्यामक्षिताहुतिं जुहोमि स्वाहेत्यन्तर्वेदि निनयति

अथ जघनेन गार्हपत्यमपो निनयतीदमहमग्नौ वैश्वानरेऽमृतं जुहोमि स्वाहेत्यक्षित्यामक्षिताहुतिं जुहोमि स्वाहेत्यन्तर्वेदि निनयति

To the rear of the Gārhapatya he pours down water with the formula, “Here I offer ambrosia into Vaiśvānara Agni, svāhā.” With the formula, “I offer the inexhaustible oblation in inexhaustibility svāhā,” he pours down water within the altar.

हुत्वोपसमिन्द्धे ब्रह्मवर्चसस्य समिद्ध्ययपो निनयत्यवभृथस्यैव रूपमकरिति ब्राह्मणम् ७

हुत्वोपसमिन्द्धे ब्रह्मवर्चसस्य समिद्ध्ययपो निनयत्यवभृथस्यैव रूपमकरिति ब्राह्मणम् ७

After having made the (Agnihotra) offering he adds fuel to the fire for the enkindling of Brahman splendour; he pours down water; (thereby) he reproduces the form of Avabhr̥tha. So says the Brāhmaṇa.²¹

अथ सायँहुतेऽग्निहोत्रे यज्ञोपवीत्यप आचम्य यजमानायतने तिष्ठन्नाहवनीयमुपतिष्ठत उपप्रयन्तो अध्वरमिति षड्भिरनुच्छन्दसं षड्भिरेवोत्तराभिराग्निपावमानीभिराहवनीयमेवोपतिष्ठतेऽग्न आयूँषि पवसेऽग्ने पवस्वाग्ने पावक स नः पावकाग्निः शुचिव्रततम उदग्ने शुचयस्तवेत्य्

अथ सायँहुतेऽग्निहोत्रे यज्ञोपवीत्यप आचम्य यजमानायतने तिष्ठन्नाहवनीयमुपतिष्ठत उपप्रयन्तो अध्वरमिति षड्भिरनुच्छन्दसं षड्भिरेवोत्तराभिराग्निपावमानीभिराहवनीयमेवोपतिष्ठतेऽग्न आयूँषि पवसेऽग्ने पवस्वाग्ने पावक स नः पावकाग्निः शुचिव्रततम उदग्ने शुचयस्तवेत्य्

After the evening Agnihotra has been offered, the sacrificer having suspended the sacred cord over the left shoulder and having sipped water, standing on the sacrificer’s seat, prays to the Āhavanīya with six verses, consecutively, “Let us approaching a sacrifice, utter a hymn to Agni who listens to us even from afar-After his ancient splendour, the bold ones have drawn the white milk from the seer who wins a thousand-Agni is the head of the heaven, the height, lord of the earth. He quickens the seed of the waters-Here has he first been set up by the setters, the Hotr̥, the best sacrificer, to be invoked at the sacrifice, whom Apnavāna and the Bhr̥gus caused to shine, bright in the woods, spreading, from house to house-O Indra-Agni, I invoke you two; you two shall rejoice in the offering; you two, givers of food and wealth, I invoke you two for the winning of the strength. This is, O Agni, the natural birth-place, born of which thou hast shone. Mount it, O Agni, knowing it and make our wealth increase"²² With the subsequent six Āgnipāvamānī verses he again prays to the Āhavanīya, “O Agni, thou purifiest life; do thou give food and strength to us; do thou drive away ill-fortune-O Agni, good worker, do thou purify for us the glory in good heroes, giving abundance of wealth to me-O Agni, purifying with thy light, O god, with thy pleasant tongue, bring hither the gods and sacrifice-Do thou, O shining and purifying one, O Agni, bring hither the gods to our sacrifice and our oblation-Agni, of purest vows, pure sage, pure poet, shines in purity when offering is made- O Agni, thy pure bright flaming rays arise, thy lights, thy flames."²³

अथाहवनीयमेवोपतिष्ठत आयुर्दा अग्नेऽस्यायुर्मे देहि वर्चोदा अग्नेऽसि वर्चो मे देहि तनूपा अग्नेऽसि तनुवं मे पाह्यग्ने यन्मे तनुवा ऊनं तन्म आपृणेत्यथ रात्रिमुपतिष्ठते चित्रावसो स्वस्ति ते पारमशीयेत्यथाहवनीये समिधमादधातीन्धानास्त्वा शतँहिमा द्युमन्तः समिधीमहि वयस्वन्तो वयस्कृतं यशस्वन्तो यशस्कृतं सुवीरासो अदाभ्यम्। अग्ने सपत्नदम्भनम्वर्षिष्ठे अधि नाके स्वाहेत्यथाहवनीयमेवोपतिष्ठते सं त्वमग्ने सूर्यस्य वर्चसागथाः समृषीणाँस्तुतेन सं प्रियेण धाम्ना ॥ त्वमग्ने सूर्यवर्चा असि सं मामायुषा वर्चसा प्रजया सृजेत्यथ वै भवति

अथाहवनीयमेवोपतिष्ठत आयुर्दा अग्नेऽस्यायुर्मे देहि वर्चोदा अग्नेऽसि वर्चो मे देहि तनूपा अग्नेऽसि तनुवं मे पाह्यग्ने यन्मे तनुवा ऊनं तन्म आपृणेत्यथ रात्रिमुपतिष्ठते चित्रावसो स्वस्ति ते पारमशीयेत्यथाहवनीये समिधमादधातीन्धानास्त्वा शतँहिमा द्युमन्तः समिधीमहि वयस्वन्तो वयस्कृतं यशस्वन्तो यशस्कृतं सुवीरासो अदाभ्यम्। अग्ने सपत्नदम्भनम्वर्षिष्ठे अधि नाके स्वाहेत्यथाहवनीयमेवोपतिष्ठते सं त्वमग्ने सूर्यस्य वर्चसागथाः समृषीणाँस्तुतेन सं प्रियेण धाम्ना ॥ त्वमग्ने सूर्यवर्चा असि सं मामायुषा वर्चसा प्रजया सृजेत्यथ वै भवति

He again prays to the Āhavanīya with the formula, “Thou art giver of life, O Agni, give me life. Thou art giver of radiance. O Agni, give me radiance. Thou art guardian of the body. O Agni, guard my body. O Agni, whatever is deficient in my body do thou make that good for me.” He prays to the night with the formula, “O thou of various splendour, may I reach the end of thee in safety." He puts a firestick on the Āhavanīya fire with the verse, “Kindling thee, may we, full of radiance, strong, famous, having good heroes, kindle thee, giver of strength, giver of fame, infallible, and striker of the enemy, for a hundred years, O Agni, in the highest heaven, svāhā.” Again he prays to the Āhavanīya with the formula, “Thou O Agni, hast attained the radiance of the sun, the praises of the R̥rṣis, thy beloved splendour. Thou, O Agni, hast the radiance of the sun; grant me life, radiance and offspring:”²⁴

यथा वै पुरुषोऽश्वो गौर्जीर्यत्येवमग्निराहितो जीर्यति संवत्सरस्य परस्तादाग्निपावमानीभिरुपतिष्ठत इति

यथा वै पुरुषोऽश्वो गौर्जीर्यत्येवमग्निराहितो जीर्यति संवत्सरस्य परस्तादाग्निपावमानीभिरुपतिष्ठत इति

It is indeed said, “just as a person, horse, bull becomes old, similarly the set up fire becomes old. (Therefore the sacrificer) prays (to him) with Agnipāvamānī verses after a year.

स संवत्सरस्य परस्तादाग्निपावमानीभिर्गार्हपत्यमुपतिष्ठते

स संवत्सरस्य परस्तादाग्निपावमानीभिर्गार्हपत्यमुपतिष्ठते

He (the sacrificer) prays to the Gārhapatya at the expiry of a year with Agnipāvamānī verses.

पुनर्नवमेवैनमजरं करोतीति ब्राह्मणम्

पुनर्नवमेवैनमजरं करोतीति ब्राह्मणम्

Thereby he renders him new and ageless.” So the Brāhmaṇa says.

अथ गृहाँश्च पशूँश्चोपतिष्ठते सम्पश्यामि प्रजा अहमिडप्रजसो मानवीः । सर्वा भवन्तु नो गृहे ॥ अम्भ स्थाम्भो वो भक्षीय मह स्थ महो वो भक्षीय सह स्थ सहो वो भक्षीयोर्ज स्थोर्जं वो भक्षीय । रेवती रमध्वमस्मिन्लोकेऽस्मिन्गोष्ठेऽस्मिन्क्षयेऽस्मिन्योनाविहैव स्तेतो माप गात बह्वीर्मे भूयास्तेत्य्

अथ गृहाँश्च पशूँश्चोपतिष्ठते सम्पश्यामि प्रजा अहमिडप्रजसो मानवीः । सर्वा भवन्तु नो गृहे ॥ अम्भ स्थाम्भो वो भक्षीय मह स्थ महो वो भक्षीय सह स्थ सहो वो भक्षीयोर्ज स्थोर्जं वो भक्षीय । रेवती रमध्वमस्मिन्लोकेऽस्मिन्गोष्ठेऽस्मिन्क्षयेऽस्मिन्योनाविहैव स्तेतो माप गात बह्वीर्मे भूयास्तेत्य्

He prays to the residence and cattle with the mantras, “I gaze on offspring, offspring of Iḍā, connected with Manu; may they all be in our house-You are water; may I share your water. You are greatness; may I share your greatness. You are might; may I share your might. You are strength; may I share your strength-You wealthy ones, stay in this place, this fold, this dwelling, this birth-place. Do you be here; do not go away; do you multiply for me.”²⁵

अथाग्निहोत्रियै वत्समभिमृशति सँहितासि विश्वरूपीरा मोर्जा विशा गौपत्येना रायस्पोषेण । सहस्रपोषं वः पुष्यासं मयि वो रायः श्रयन्तामित्यथ द्विपदत्रिपदाभिर्गार्हपत्यमुपतिष्ठत उप त्वाग्ने दिवेदिवे दोषावस्तर्धिया वयम्। नमो भरन्त एमसि ॥ राजन्तमध्वराणां गोपामृतस्य दीदिविम्। वर्धमानँस्वे दमे ॥ स नः पितेव सूनवे अग्ने सूपायनो भव । सचस्वा अः स्वस्तये ॥ अग्ने त्वं नो अन्तम उत त्राता शिवो भव वरूथ्यः ॥ तं त्वा शोचिष्ठ दीदिवः सुम्नाय नूनमीमहे सखिभ्यः ॥ वसुरग्निर्वसुश्रवा अच्छा नक्षि द्युमत्तमो रयिं दा इत्यथ गृहाँश्चैव पशूँश्चैवोपतिष्ठते ८

अथाग्निहोत्रियै वत्समभिमृशति सँहितासि विश्वरूपीरा मोर्जा विशा गौपत्येना रायस्पोषेण । सहस्रपोषं वः पुष्यासं मयि वो रायः श्रयन्तामित्यथ द्विपदत्रिपदाभिर्गार्हपत्यमुपतिष्ठत उप त्वाग्ने दिवेदिवे दोषावस्तर्धिया वयम्। नमो भरन्त एमसि ॥ राजन्तमध्वराणां गोपामृतस्य दीदिविम्। वर्धमानँस्वे दमे ॥ स नः पितेव सूनवे अग्ने सूपायनो भव । सचस्वा अः स्वस्तये ॥ अग्ने त्वं नो अन्तम उत त्राता शिवो भव वरूथ्यः ॥ तं त्वा शोचिष्ठ दीदिवः सुम्नाय नूनमीमहे सखिभ्यः ॥ वसुरग्निर्वसुश्रवा अच्छा नक्षि द्युमत्तमो रयिं दा इत्यथ गृहाँश्चैव पशूँश्चैवोपतिष्ठते ८

He touches the calf of the Agnihotrī cow with the mantra, “Thou art composed of all forms; enter me with strength, with lordship of cattle, with abundance of wealth. May I prosper with your thousandfold²⁶ He prays to the Gārhapatya with verses prosperity; may your wealth rest in me. having three and two pādas, “We come, O Agni, to thee that shinest in the darkness, everyday, praying homage with our devotion-Lord of the sacrifices, guardian of holy order, shining, waxing in his own house-O Agni, do thou become of easy access to us as a father to his son. Accompany us for our prosperity-O Agni, do thou be our nearest, our protector, auspicious and affording shelter-Thee, O shining and most radiant one, we implore for favour for our friends-O Agni, bright, of bright fame, come hither in thy greatest splendour and give us wealth.”²⁷ Then he prays to the residence and the cattle.

ऊर्जा वः पश्याम्यूर्जा मा पश्यत रायस्पोषेण वः पश्यामि रायस्पोषेण मा पश्यतेडा स्थ मधुकृतः स्योना मा विशतेरा मदः । सहस्रपोषं वः पुष्यासम्मयि वो रायः श्रयन्तामित्यथाहवनीयमुपतिष्ठते तत्सवितुर्वरेण्यं भर्गो देवस्य धीमहि । धियो यो नः प्रचोदयादित्याहवनीयमेवोपतिष्ठते सोमानँस्वरणं कृणुहि ब्रह्मणस्पते । कक्षीवन्तं य औशिजमित्यथ रात्रिमुपतिष्ठते कदा चन स्तरीरसि नेन्द्र सश्चसि दाशुषे । उपोपेन्नु मघवन्भूय इन्नु ते दानं देवस्य पृच्यत इत्यथ गार्हपत्यमुपतिष्ठते परि त्वाग्ने पुरं वयं विप्रँसहस्य धीमहि । धृषद्वर्णं दिवेदिवे भेत्तारं भङ्गुरावत इत्य्

ऊर्जा वः पश्याम्यूर्जा मा पश्यत रायस्पोषेण वः पश्यामि रायस्पोषेण मा पश्यतेडा स्थ मधुकृतः स्योना मा विशतेरा मदः । सहस्रपोषं वः पुष्यासम्मयि वो रायः श्रयन्तामित्यथाहवनीयमुपतिष्ठते तत्सवितुर्वरेण्यं भर्गो देवस्य धीमहि । धियो यो नः प्रचोदयादित्याहवनीयमेवोपतिष्ठते सोमानँस्वरणं कृणुहि ब्रह्मणस्पते । कक्षीवन्तं य औशिजमित्यथ रात्रिमुपतिष्ठते कदा चन स्तरीरसि नेन्द्र सश्चसि दाशुषे । उपोपेन्नु मघवन्भूय इन्नु ते दानं देवस्य पृच्यत इत्यथ गार्हपत्यमुपतिष्ठते परि त्वाग्ने पुरं वयं विप्रँसहस्य धीमहि । धृषद्वर्णं दिवेदिवे भेत्तारं भङ्गुरावत इत्य्

“With strength, I gaze on you; gaze on me with strength. I gaze on you with abundance of wealth; gaze on me with abundance of wealth. You are food, making sweetness; kindly enter me, nourishment and drink. May I prosper with your thousandfold prosperity; He prays to the Āhavanīya may your wealth rest in me.”²⁸ with the verse, “That excellent glory of Savitr̥, the god, we meditate, that he may stimulate our prayers.”²⁹ He prays to the Āhavanīya with the verse, “Do thou make the Soma-presser sounding aloud, O Brahmaṇaspati, as thou didst make Kakṣīvant Auśija.”²⁹ He prays to the night with the verse, “Never art thou barren, O Indra; never dost thou fail thy worshipper. O bountiful one, thy divine gift is increased more and more.²⁹

He prays to the Gārhapatya with the verse, “May we set thee around us, O Agni, the sage, the strong, as a fort, of daring hue, day by day destroyer of that which may be broken.”[^2]

अथ गार्हपत्यमेवोपतिष्ठतेऽग्ने गृहपते सुगृहपतिरहं त्वया गृहपतिना भूयासं सुगृहपतिर्मया त्वं गृहपतिना भूयाः शतँहिमास्तामाशिषमाशासे मह्यममुष्मै ज्योतिष्मतीं तामाशिषमाशासेऽमुष्मा अमुष्मा इति

अथ गार्हपत्यमेवोपतिष्ठतेऽग्ने गृहपते सुगृहपतिरहं त्वया गृहपतिना भूयासं सुगृहपतिर्मया त्वं गृहपतिना भूयाः शतँहिमास्तामाशिषमाशासे मह्यममुष्मै ज्योतिष्मतीं तामाशिषमाशासेऽमुष्मा अमुष्मा इति

He again prays to the Gārhapatya with the formula “O Agni, lord of the house, through thee as the lord of the house mayest thou be a good lord of the house. For a thousand winters I invoke this blessing-bringing light for the race; I invoke this blessing-bringing light for N.N.”[^3-139]

[^3-139] TS. 1. 5.6.5

यावन्तोऽस्य पुत्रा जाता भवन्ति तन्तव इत्यन्ततोऽथ वै भवति

यावन्तोऽस्य पुत्रा जाता भवन्ति तन्तव इत्यन्ततोऽथ वै भवति

(He repeats the last portion of the formula) as many times as sons are born to him; finally (he says) “for progeny.” It is indeed said, “One who prays to Agni facing westwards, him Agni burns.

यो वा अग्निं प्रत्यङ्ङुपतिष्ठते प्रत्येनमोषति यः पराङ्विष्वङ्प्रजया पशुभिरेति कवातिर्यङ्ङिवोपतिष्ठेतेति

यो वा अग्निं प्रत्यङ्ङुपतिष्ठते प्रत्येनमोषति यः पराङ्विष्वङ्प्रजया पशुभिरेति कवातिर्यङ्ङिवोपतिष्ठेतेति

One who prays outwards, becomes devoid of offspring and cattle. (Therefore), one should pray (while standing) a little crosswise.”

स कवातिर्यङ्ङिवोपतिष्ठते नैव प्रत्यङ्न पराङ् ९

स कवातिर्यङ्ङिवोपतिष्ठते नैव प्रत्यङ्न पराङ् ९

He prays standing a little crosswise (that becomes) not westwards, not outwards.

पिण्डपितृयज्ञं करिष्यन्नुपकल्पयते सकृदाछिन्नं बर्हिर्दभाँर्श्च परिस्तरणीयान्व्रीहीँश्च शूर्पं च प्रक्षालिते चोलूखलमुसले स्थालीँस्रुवाँसमेक्षणामेरकोपबर्हणे आञ्जनाभ्यञ्जने दशाँ स्फ्यमुदकुम्भं यज्ञायुधानीत्यथान्वाहार्यपचनं परिस्तृणाति

पिण्डपितृयज्ञं करिष्यन्नुपकल्पयते सकृदाछिन्नं बर्हिर्दभाँर्श्च परिस्तरणीयान्व्रीहीँश्च शूर्पं च प्रक्षालिते चोलूखलमुसले स्थालीँस्रुवाँसमेक्षणामेरकोपबर्हणे आञ्जनाभ्यञ्जने दशाँ स्फ्यमुदकुम्भं यज्ञायुधानीत्यथान्वाहार्यपचनं परिस्तृणाति

(The sacrificer) who is going to perform the Piṇḍapitryajña procures sacrificial grass rooted out at one attempt, darbha-blades for strewing, paddy, winnowing basket, the mortar and pestle which are washed, a vessel together with a spoon and a corn-stirring stick, a mattress of eraka grass and pillow, ointment and collyrium, a fringe of a garment, wooden sword, water-pot and sacrificial implements. He strews around the Anvāhāryapacana fire.

तमुत्तरेणैकैकँसँसादयत्येरकोपबर्हणे आञ्जनाभ्यञ्जने दशाँस्फ्यमुदकुम्भं यज्ञायुधानीत्यथ प्राचीनावीतं कृत्वा जघनेनान्वाहार्यपचनमुपविश्य पवित्रवत्याँस्थाल्यां व्रीहीन्निर्वपति पितृभ्यो वो जुष्टं निर्वपामीति वा तूष्णीं वोपर्यधाँर्स्थालीं कृत्वैतस्मिन्नेव चर्मण्युलूखलमुसले निधायावहन्ति सकृदेव दक्षिणामुखोऽथैनानविविच्याथैतस्यामेव स्थाल्यां तिरः पवित्रमप आनीयाधिश्रित्य तिरः पवित्रं तण्डुलानावपत्य्

तमुत्तरेणैकैकँसँसादयत्येरकोपबर्हणे आञ्जनाभ्यञ्जने दशाँस्फ्यमुदकुम्भं यज्ञायुधानीत्यथ प्राचीनावीतं कृत्वा जघनेनान्वाहार्यपचनमुपविश्य पवित्रवत्याँस्थाल्यां व्रीहीन्निर्वपति पितृभ्यो वो जुष्टं निर्वपामीति वा तूष्णीं वोपर्यधाँर्स्थालीं कृत्वैतस्मिन्नेव चर्मण्युलूखलमुसले निधायावहन्ति सकृदेव दक्षिणामुखोऽथैनानविविच्याथैतस्यामेव स्थाल्यां तिरः पवित्रमप आनीयाधिश्रित्य तिरः पवित्रं तण्डुलानावपत्य्

To its north he places one by one; the mattress of eraka and pillow, ointment and collyrium of eraka and pillow, ointment and collyrium, a fringe of garment, wooden sword, waterpot and sacrificial implements. Having suspended the cord over the right shoulder and having sat down to the rear of the Anvāhāryapacana, he pours out paddy in the vessel provided with the strainer with the formula, “I pour you out dear to the Pitr̥s” or without reciting it. Having filled the vessel more than half and having placed the mortar and pestle on the skin of a black antelope being used usually, he pounds (the paddy) only once, facing the south. Without winnowing the paddy, having poured water into the vessel across the strainer, having kept (the vessel) over the fire, he pours out the rice-grains into it across the strainer.

अथाज्यं निर्वपत्यथाज्यमधिश्रयत्युभयं पर्यग्नि कृत्वा मेक्षणँस्रुवं च सम्माऋष्ट्यथैतं चरुँश्रपयित्वाभिघार्योदञ्चमुद्वासयत्यथ यज्ञोपवीतं कृत्वान्वाहार्यपचनमुपसमाधाय मेक्षणेनोपघातं तिस्र आहुतीर्जुहोति सोमाय पितृपीताय स्वधा नमः स्वाहा यमायाङ्गिरस्वते पितृमते स्वधा नमः स्वाहाग्नये कव्यवाहनाय स्विष्टकृते स्वधा नमः स्वाहेति दक्षिणार्धपूर्वार्धे

अथाज्यं निर्वपत्यथाज्यमधिश्रयत्युभयं पर्यग्नि कृत्वा मेक्षणँस्रुवं च सम्माऋष्ट्यथैतं चरुँश्रपयित्वाभिघार्योदञ्चमुद्वासयत्यथ यज्ञोपवीतं कृत्वान्वाहार्यपचनमुपसमाधाय मेक्षणेनोपघातं तिस्र आहुतीर्जुहोति सोमाय पितृपीताय स्वधा नमः स्वाहा यमायाङ्गिरस्वते पितृमते स्वधा नमः स्वाहाग्नये कव्यवाहनाय स्विष्टकृते स्वधा नमः स्वाहेति दक्षिणार्धपूर्वार्धे

He pours clarified butter (into the vessel being normally used). He keeps the clarified butter over the fire. Having moved fire around both (the vessels of rice and clarified butter) he cleanses the corn-stirring stick and the spoon. Having cooked the rice and having poured ghee over it, he takes it down towards the north.

Having suspended the cord over the left shoulder and having added fuel to the Anvāhāryapacana, he offers three oblations with the corn-stirring stick thrusted (into the rice) in the eastern half of the southern half (of the fire) respectively with the formulas, “To Soma drunk by the Pitr̥s svadhā namaḥ svāhā, to Yama along with the Aṅgiras and Pitr̥s svadhā namaḥ svāhā, to Kavyavāhana Sviṣṭakr̥t. Agni svadḥā namaḥ svāhā.”

तूष्णीं मेक्षणमभ्याधाय प्राचीनावीतं कृत्वा दक्षिणेनान्वाहार्यपचनँ स्फ्येनोद्धत्यावोक्ष्य दक्षिणाग्रं बर्हि स्तीर्त्वाद्भिर्मार्जयति मार्जयन्तां पितरो मार्जयन्तां पितामहार्मार्ययन्तां प्रपितामहा इत्यथ स्रुवेणोपस्तीर्णाभिघारिताँ स्त्रीन्पिण्डान्ददात्येतत्ते ततासौ ये च त्वामन्वेतत्ते पितामहासौ ये च त्वामन्वेतत्ते प्रपितामहासौ ये च त्वामन्वित्यत्र पितरो यथाभागं मन्दध्वमित्युक्त्वोदङ्पर्यावृत्योष्मणो व्यावृत उपास्ते

तूष्णीं मेक्षणमभ्याधाय प्राचीनावीतं कृत्वा दक्षिणेनान्वाहार्यपचनँ स्फ्येनोद्धत्यावोक्ष्य दक्षिणाग्रं बर्हि स्तीर्त्वाद्भिर्मार्जयति मार्जयन्तां पितरो मार्जयन्तां पितामहार्मार्ययन्तां प्रपितामहा इत्यथ स्रुवेणोपस्तीर्णाभिघारिताँ स्त्रीन्पिण्डान्ददात्येतत्ते ततासौ ये च त्वामन्वेतत्ते पितामहासौ ये च त्वामन्वेतत्ते प्रपितामहासौ ये च त्वामन्वित्यत्र पितरो यथाभागं मन्दध्वमित्युक्त्वोदङ्पर्यावृत्योष्मणो व्यावृत उपास्ते

Having put the corn-stirring stick (on the fire) without reciting any formula, having suspended the cord over the right shoulder, having dug out the ground by means of the wooden sword towards the south of the Anvāhāryapacana, having sprinkled (the ground), having spread the sacrificial grass with its tips towards the south, he sprinkles (the ground) with the formulas, “May the Pitr̥s be sprinkled, may the grandfathers be sprinkled, may the great grandfathers be sprinkled.” He then offers three rice-balls for which clarified butter has first been spread and on which clarified butter has been poured, with the formulas, “This to thee father N.N. and those who follow, this to the grand father N.N. and those who follow, this to thee great grandfather N.N. and those who follow.”³⁰ Having said, “Here, O Pitr̥s do you rejoice your shares”³¹ and having turned towards the north he awaits until the cease of the steam.

व्यावृत्त ऊष्मेति प्राहुरथाभिपर्याऋत्यैतं चरुमवजिघ्रति १०

व्यावृत्त ऊष्मेति प्राहुरथाभिपर्याऋत्यैतं चरुमवजिघ्रति १०

They announce, “The steam has ceased.” Then turning around, he smells rice.

ये समानाः समनसः पितरो यमराज्ये । तेषां लोकः स्वधा नमो यज्ञो देवेषु कल्पताम्॥ ये सजाताः समनसो जीवा जीवेषु मामकाः । तेषाँ श्रीर्मयि कल्पतामस्मिँलोके शतँसमा इत्यथ तथैवाद्भिर्मार्जयति मार्जयन्तां पितरो मार्जयन्तां पितामहार्मार्जयन्तां प्रपितामहा इत्यथाञ्जनं ददात्याञ्जतां पितर आञ्जतां पितामहा आञ्जतां प्रपितामहेत्यथाभ्यञ्जनं ददात्यभ्यञ्जतां पितरोऽभ्यञ्जतां पितामहा अभ्यञ्ज्तां प्रपितामहा इत्य्

ये समानाः समनसः पितरो यमराज्ये । तेषां लोकः स्वधा नमो यज्ञो देवेषु कल्पताम्॥ ये सजाताः समनसो जीवा जीवेषु मामकाः । तेषाँ श्रीर्मयि कल्पतामस्मिँलोके शतँसमा इत्यथ तथैवाद्भिर्मार्जयति मार्जयन्तां पितरो मार्जयन्तां पितामहार्मार्जयन्तां प्रपितामहा इत्यथाञ्जनं ददात्याञ्जतां पितर आञ्जतां पितामहा आञ्जतां प्रपितामहेत्यथाभ्यञ्जनं ददात्यभ्यञ्जतां पितरोऽभ्यञ्जतां पितामहा अभ्यञ्ज्तां प्रपितामहा इत्य्

With the verses, “The Pitr̥s who, common and harmonious, are in the kingdom of Yama, may the region belong to them, svadhā obeisance and offering may rest with gods-May the splendour of them who are kindred, harmonious, and my own breaths among the living beings, rest in me for a hundred years in this world.”³² He sprinkles as before³³ respectively with the formulas, “May the Pitr̥s be sprinkled, may the grandfathers be sprinkled, may the great grandfathers be sprinkled.” Then he offers them collyrium respectively, “May the Pitr̥s be offered collyrium, may the grandfathers be offered collyrium, may the great grandfathers be offered collyrium.” He offers ointments respectively, “May the Pitr̥s be anointed, may be grandfathers be anointed, may the great grand-fathers be anointed.”

अथ वासाँसि ददात्येतानि वः पितरो वासाँस्येतानि वः पितामहा वासाँ स्येतानि वः प्रपितामहा वासाँसीत्युत्तर आयुषि लोम छिन्दीतेति ब्राह्मणम्

अथ वासाँसि ददात्येतानि वः पितरो वासाँस्येतानि वः पितामहा वासाँ स्येतानि वः प्रपितामहा वासाँसीत्युत्तर आयुषि लोम छिन्दीतेति ब्राह्मणम्

He offers pieces of cloth respectively, “These O Pitr̥s are your pieces of cloth;, these O grandfathers, are your pieces of cloth, these O great grandfathers, are your pieces of cloth.” If (the sacrificer is) in advanced age, he should pick up the hair on his body (and offer instead of the pieces of garment). So says the Brāhmaṇa.³⁴

अथ षड्भिर्नमस्कारैर्विपर्यासमुपतिष्ठते नमो वः पितरो रसाय नमो वः पितरः शुष्माय नमो वः पितरो जीवाय नमो वः पितरः स्वधायै नमो वः पितरो मन्यवे नमो वः पितरो घोराय पितरो नमो वो य एतस्मिँलोके स्थ युष्माँस्तेऽनु येऽस्मिँलोके मां तेऽनु य एतस्मिँलोके स्थ यूयं तेषां वसिष्ठा भूयास्त येऽस्मिँलोकेऽहं तेषां वसिष्ठो भूयासमित्यथ वीरं याचते वीरं मे पितरो दत्त वीरं मे पितामहा दत्त वीरम्मे प्रपितामहा दत्त पितृमानहं युष्माभिर्भूयासँसुप्रजसो मया यूयं भूयास्तेत्यथैनानुत्थापयत्युत्तिष्ठत पितरः प्रेत शूरा यमस्य पन्थामनुयाता पुराणम्। धत्तादस्मासु द्र विणं यच्च भद्र म्प्र णो ब्रूताद्भागधान्देवतास्वित्यथैनान्सँसाधयति यन्तु पितरो यथालोकं मनसा जवेन परेत पितरः सोम्यास्गम्भीरैः पथिभिः पूर्व्यैः । अथा पितॄन्त्सुविदत्राँपीत यमेन ये सधमादं मदन्तीत्यथ तिसृभिर्मन आह्वयते मनो न्वाहुवामह आ न एतु मनः पुनः पुनर्नः पितरो मन इत्यत्रैतान्पिण्डान्सह बर्हिषाग्नावनुप्रहरत्यथैतेषाँ शस्त्राणां द्वेद्वे उदाहरन्त्यथ यज्ञोपवीतं कृत्वा प्राजापत्ययर्चा गार्हपत्यमुपतिष्ठते प्रजापते न त्वदेतान्यन्य इत्य्

अथ षड्भिर्नमस्कारैर्विपर्यासमुपतिष्ठते नमो वः पितरो रसाय नमो वः पितरः शुष्माय नमो वः पितरो जीवाय नमो वः पितरः स्वधायै नमो वः पितरो मन्यवे नमो वः पितरो घोराय पितरो नमो वो य एतस्मिँलोके स्थ युष्माँस्तेऽनु येऽस्मिँलोके मां तेऽनु य एतस्मिँलोके स्थ यूयं तेषां वसिष्ठा भूयास्त येऽस्मिँलोकेऽहं तेषां वसिष्ठो भूयासमित्यथ वीरं याचते वीरं मे पितरो दत्त वीरं मे पितामहा दत्त वीरम्मे प्रपितामहा दत्त पितृमानहं युष्माभिर्भूयासँसुप्रजसो मया यूयं भूयास्तेत्यथैनानुत्थापयत्युत्तिष्ठत पितरः प्रेत शूरा यमस्य पन्थामनुयाता पुराणम्। धत्तादस्मासु द्र विणं यच्च भद्र म्प्र णो ब्रूताद्भागधान्देवतास्वित्यथैनान्सँसाधयति यन्तु पितरो यथालोकं मनसा जवेन परेत पितरः सोम्यास्गम्भीरैः पथिभिः पूर्व्यैः । अथा पितॄन्त्सुविदत्राँपीत यमेन ये सधमादं मदन्तीत्यथ तिसृभिर्मन आह्वयते मनो न्वाहुवामह आ न एतु मनः पुनः पुनर्नः पितरो मन इत्यत्रैतान्पिण्डान्सह बर्हिषाग्नावनुप्रहरत्यथैतेषाँ शस्त्राणां द्वेद्वे उदाहरन्त्यथ यज्ञोपवीतं कृत्वा प्राजापत्ययर्चा गार्हपत्यमुपतिष्ठते प्रजापते न त्वदेतान्यन्य इत्य्

He prays with six Namaskāra formulas by reversal: “O Pitr̥s, obeisance to your Rasa, O Pitr̥s, obeisance to you. O Pitr̥s, obeisance to your vigour, O Pitr̥s, obeisance to you. O Pitr̥s, obeisance to your vitality, O Pitr̥s, obseisance to you, O Pitr̥s, obeisance to your excitement, O Pitr̥s, obeisance to you. O Pitr̥s, obeisance to your self-power, O Pitr̥s, obeisance to you. O Pitr̥s, obeisance to your terror, O Pitr̥s, obeisance to you. O Pitr̥s, obeisance to you who are in that world, may they follow you, who are in this world, may they follow me. Those you who are in that world, may you become the most fortunate among them. Those who are in this world, may I become most fortunate among them.”³⁵ He asks for a heroic son with the formula, “O Pitr̥s give me a heroic son, O grandfathers, give me a heroic son; O great grandfathers, give me a heroic son, may I be possessing Pitr̥s through you; may you be possessing good offspring through me." He then makes them rise with the verse, “Rise up, O brave Pitr̥s, proceed along the old path of Yama. Give unto us auspicious wealth, pronounce us, the sharers, unto the gods.” He makes them depart together with the verse, “May the Pitr̥s go to their respective worlds with the speed of mind. Go away, O Somya Pitr̥s by the old secret paths; then join the gracious Pitr̥s who rejoice together with Yama."³⁶ With three verses he invokes the mind, “We summon the mind hither with the praise of Narāśaṁsa and the reverence of the Pitr̥s-Let our mind return to us for vigour, for insight, for life, and that we may long see the sun-May the Pitr̥s restore mind to us; may the host of the gods, may we belong to the band of the living.³⁷ At this stage he puts into the fire those rice-balls together with the sacrificial grass. These implements are removed in pairs. Suspending the cord over the left shoulder, he prays to Gārhapatya with the verse addressed to Prajāpati, “O Prajāpati, none other than thee has encompassed all the creations. With whatever desire we offer unto thee, may we attain that desire. Maywe be lords of wealth.³⁸

अत्रैतां द्वितीयां जपति यदन्तरिक्षं पृथिवीमुत द्यामिति

अत्रैतां द्वितीयां जपति यदन्तरिक्षं पृथिवीमुत द्यामिति

सन्तिष्ठते पिण्डपितृयज्ञः ११

सन्तिष्ठते पिण्डपितृयज्ञः ११

वर्षासु श्यामाकानामाग्रयणं करिष्यन्भवति

वर्षासु श्यामाकानामाग्रयणं करिष्यन्भवति

(The sacrificer) proposes to perform the Āgrayaṇa sacrifice of Śyāmāka grains (Panicum fromentaceum).

तस्य प्रज्ञात उपवसथोऽथ प्रातर्हुतेऽग्निहोत्रे पृष्ठ्याँस्तीर्त्वापः प्रणीय सौम्यँश्यामाकं चरुं निर्वपति

तस्य प्रज्ञात उपवसथोऽथ प्रातर्हुतेऽग्निहोत्रे पृष्ठ्याँस्तीर्त्वापः प्रणीय सौम्यँश्यामाकं चरुं निर्वपति

The Upavastha rite of it (the sacrifice) is as is known. On the (next) morning, after the Agnihotra has been offered, (the Adhvaryu) having strewn the Pr̥ṣṭhyā line and having carried forth the Praṇītā water pours out Śyāmāka grains for cooked grains to Soma.

हविष्कृता वाचं विसृज्य गार्हपत्य आज्यं विलाप्योत्पूय स्रुचि चतुर्गृहीतं गृहीत्वाहवनीयेऽज्यानीर्जुहोति शतायुधाय शतवीर्यायेति पञ्च

हविष्कृता वाचं विसृज्य गार्हपत्य आज्यं विलाप्योत्पूय स्रुचि चतुर्गृहीतं गृहीत्वाहवनीयेऽज्यानीर्जुहोति शतायुधाय शतवीर्यायेति पञ्च

Having released speech with the call to the oblation-preparer, having melted clarified butter over the Gārhapatya, having purified it, and having taken up four spoonfuls into the ladle, he offers ajyānī oblations on the Āhavanīya with five verses, “(Obeisance) to the hundred weaponed, having a hundred powers, having a hundred aids, the overcomer of hostility, Indra, who is capable of leading us for a hundred years without any harm beyond all evils-O gods, do you all entrust us to that divinity (=Indra) who would lead us without any harm and loss along the four Devayāna paths which stretch differently between the heaven and the earth-May the summer, winter, and spring, autumn and the raining season be favourable to us. May we enjoy the favour and protection of these seasons through a hundred years-Do you pay great honour to the Iduvatsara, Parivatsara and Saṁvatsara. In the good will of those who are worthy of sacrifice, may we long be harmless and unsmitten. —O gods, lead us from good to better. May we, O drop attain thee through thy aid (that is, by partaking of thee). Do thou wonder-working enter us. Be propitious and kindly to our children and to myself.”³⁹

श्रपयित्वासादयति

श्रपयित्वासादयति

Having cooked the grains, he places them (within the altar).

तस्याः पञ्चदश सामिधेन्यः पञ्च प्रयाजा वार्त्रघ्नावाज्यभागवथ हविष आप्यायस्व सं त इति

तस्याः पञ्चदश सामिधेन्यः पञ्च प्रयाजा वार्त्रघ्नावाज्यभागवथ हविष आप्यायस्व सं त इति

For this, (sacrifice) there are fifteen Sāmidhenī verses, five Prayājas and Vārtraghna Ājāyabhāgas. The puronuvākhyā yājyā for the principal offering are respectively a pyāyasva….[^2] and sam te….⁴⁰

त्रिष्टुभौ संयाज्ये

त्रिष्टुभौ संयाज्ये

The puronuvakya-yājyā for the Sviṣṭakr̥t-offering are in Triṣṭubh metre.

अन्वाहार्यमासाद्य वासो ददात्यथ यजमानभागं प्राश्नात्यग्निः प्रथमः प्राश्नातु स हि वेद यथा हविः । शिवा अस्मभ्यमोषधीः कृणोतु विश्वचर्षणिरिति

अन्वाहार्यमासाद्य वासो ददात्यथ यजमानभागं प्राश्नात्यग्निः प्रथमः प्राश्नातु स हि वेद यथा हविः । शिवा अस्मभ्यमोषधीः कृणोतु विश्वचर्षणिरिति

Having deposited the Anvāhārya-rice (within the altar, the sacrificer) gives away a piece of cloth (as Dakṣiṇā). He consumes the sacrificer’s portion (of the oblation) with the verse, “May Agni consume first; he knew the oblation. May he friendly to all make the plants auspicious to us.”⁴¹

सन्तिष्ठत एषेष्टिः सपूर्णपात्रविष्णुक्रमा विसृजते व्रतम्

सन्तिष्ठत एषेष्टिः सपूर्णपात्रविष्णुक्रमा विसृजते व्रतम्

This Iṣṭi comes to an end with the pouring down of the Praṇītā water and the Viṣṇu strides (by the sacrificer). (The sacrificer) releases his vow.

अथ शरदि व्रीहीणामाग्रयणं करिष्यन्भवति

अथ शरदि व्रीहीणामाग्रयणं करिष्यन्भवति

In the autumn he proposes to perform the Āgrayaṇa sacrifice of paddy.

तस्य प्रज्ञात उपवसथोऽथ प्रातर्हुतेऽग्निहोत्रे पृष्ठ्याँस्तीर्त्वापः प्रणीयैन्द्रा ग्नं द्वादशकपालं निर्वपति वैश्वदेवं चरुं द्यावापृथिव्यमेककपालमिति

तस्य प्रज्ञात उपवसथोऽथ प्रातर्हुतेऽग्निहोत्रे पृष्ठ्याँस्तीर्त्वापः प्रणीयैन्द्रा ग्नं द्वादशकपालं निर्वपति वैश्वदेवं चरुं द्यावापृथिव्यमेककपालमिति

The Upavasatha of the sacrifice is well known. In the morning after he has offered the Agnihotra, the Adhvaryu, having strewn the Pr̥ṣṭhya line, and having carried forth the Praṇītā water, pours out (paddy for a cake) on twelve potsherds for Indra-Agni, rice for Viśve Devas and (a cake) on one potsherd for Dyāvāpr̥thivī.

हविष्वृता वाचं विसृज्य गार्हपत्य आज्यं विलाप्योत्पूय स्रुचि चतुर्गृःतं गृहीत्वाहवनीयेऽज्यानीर्जुहोति शतायुधाय शतवीर्यायेति पञ्च

हविष्वृता वाचं विसृज्य गार्हपत्य आज्यं विलाप्योत्पूय स्रुचि चतुर्गृःतं गृहीत्वाहवनीयेऽज्यानीर्जुहोति शतायुधाय शतवीर्यायेति पञ्च

Having released speech with the call to the oblation-preparer, having melted clarified butter over the Gārhapatya, having purified it and having taken up four spoonfuls in the ladle, he makes five ajyānī offerings on the Āhavanīya with the verses “(Obeisance) to thee hundred-weaponed…”⁴²

श्रपयित्वासादयति

श्रपयित्वासादयति

Having cooked, he deposits (the oblations within the altar).

तस्याः पञ्चदश सामिधेन्यः पञ्च प्रयाजा वार्त्रघ्नावाज्यभागवथ हविषामिन्द्रा ग्नी रोचना दिवः श्नथद्वृत्रमित्यैन्द्रा ग्नस्य

तस्याः पञ्चदश सामिधेन्यः पञ्च प्रयाजा वार्त्रघ्नावाज्यभागवथ हविषामिन्द्रा ग्नी रोचना दिवः श्नथद्वृत्रमित्यैन्द्रा ग्नस्य

For this (Iṣṭi) there are fifteen Sāmidhenī verses, five Prayājas and Vārtraghna Ājyabhāgas. (The puronovākyā - yājyās) of the principal oblations are respectively: indrāgni rocanā divaḥ….⁴³ and śnathad vr̥tram…⁴³ for (the oblation to) Indra-Agni;

विश्वे देवा विश्वे देवा इति वैश्वदेवस्य

विश्वे देवा विश्वे देवा इति वैश्वदेवस्य

viśve devā r̥tāvr̥dha….⁴⁴ and viśve devāḥ śr̥ṇute’ mam….⁴⁴ for Viśve Devāḥ,

द्यावा नः पृथिवी प्र पूर्वजे पितरेति द्यावापृथिव्यस्य

द्यावा नः पृथिवी प्र पूर्वजे पितरेति द्यावापृथिव्यस्य

dyāvā naḥ pr̥thivī….⁴⁵ and pra pūrvaje pitarā….? for Dyāvāprithivī.

त्रिष्टुभौ संयाजे

त्रिष्टुभौ संयाजे

The puronuvakyāyājās for the Sviṣṭakr̥t offering are in Triṣṭubh metre.

अन्वाहार्यमासाद्य प्रथमजं वत्सं ददात्यथ यजमानभागं प्राश्नाति भद्रा न्नः श्रेयः समनैष्ट देवास्त्वयावसेन समशीमहि त्वा । स नो मयोभूः पितो आ विशस्व शं तोकाय तनुवे स्योन इति

अन्वाहार्यमासाद्य प्रथमजं वत्सं ददात्यथ यजमानभागं प्राश्नाति भद्रा न्नः श्रेयः समनैष्ट देवास्त्वयावसेन समशीमहि त्वा । स नो मयोभूः पितो आ विशस्व शं तोकाय तनुवे स्योन इति

Having deposited the Anvāhārya rice (within the altar, the sacrificer) gives away a calf first born (during the year as Dakṣiṇā). He then consumes the sacrificer’s portion with the verse, “O gods, lead us from good to better. May we, O drop, attain thee through thy aid (that is by partaking of thee). Do thou, O wonder-working, enter us. Be propitious and kindly to our children and to myself.”⁴⁶

सन्तिष्ठत एषेष्टिः सपूर्णपात्रविष्णुक्रमा विसृजते व्रतम्

सन्तिष्ठत एषेष्टिः सपूर्णपात्रविष्णुक्रमा विसृजते व्रतम्

This Iṣṭi comes to an end with the pouring down of the Praṇīta-water and Viṣṇu-strides (by the sacrificer). (The sacrificer) releases his vow.

अथ वसन्ते यवानामाग्रयणं करिष्यन्भवति

अथ वसन्ते यवानामाग्रयणं करिष्यन्भवति

In the spring (the sacrificer) proposes to perform the Āgrayaṇa of barley.

तस्य प्रज्ञात उपवसथः

तस्य प्रज्ञात उपवसथः

The Upavasatha of that (Iṣṭi) is well known.

समानं कर्म यथा व्रीह्याग्रयणस्यैतावदेव नानाथ यजमानभागं प्राश्नात्येतमु त्यं मधुना संयुतं यवँसरस्वत्या अधि मनावचर्कृषुः । इन्द्र आसीत्सीरपतिः शतक्रतुः कीनाशा आसन्मरुतः सुदानव इति

समानं कर्म यथा व्रीह्याग्रयणस्यैतावदेव नानाथ यजमानभागं प्राश्नात्येतमु त्यं मधुना संयुतं यवँसरस्वत्या अधि मनावचर्कृषुः । इन्द्र आसीत्सीरपतिः शतक्रतुः कीनाशा आसन्मरुतः सुदानव इति

The procedure is similar to that of the Āgrayaṇa of paddy. This much is different: (The sacrificer) consumes the sacrificer’s portion with the verse, “The gods ploughed for Manu. This barley mixed with the sweetness of Sarasvatī. Indra, the hundred-powered, was the lord of the plough. Maruts, giving richly were the ploughers.”⁴⁷

सन्तिष्ठत एषेष्टिः सपूर्णपात्रविष्णुक्रमा विसृजते व्रतम् १२

सन्तिष्ठत एषेष्टिः सपूर्णपात्रविष्णुक्रमा विसृजते व्रतम् १२

This Iṣṭi comes to an end with the pouring down of the Pūrṇapātra (within the altar) and the Viṣṇu-strides (by the sacrificer). (The sacrificer) releases his vow.

अग्निभ्यः प्रवत्स्यन्यज्ञोपवीत्यप आचम्याग्रेणाहवनीयं परीत्य यजमानायतने तिष्ठन्नाहवनीयमुपतिष्ठते मम नाम प्रथमं जातवेदः पिता मात च दधतुर्यदग्रे । तत्त्वं बिभृहि पुनरा मदैतोस्तवाहं नाम बिभ्राण्यग्न इत्यथ वाचंयमोऽभिप्रव्रजत्यग्नीनामसकाशे वाचं विसृजते

अग्निभ्यः प्रवत्स्यन्यज्ञोपवीत्यप आचम्याग्रेणाहवनीयं परीत्य यजमानायतने तिष्ठन्नाहवनीयमुपतिष्ठते मम नाम प्रथमं जातवेदः पिता मात च दधतुर्यदग्रे । तत्त्वं बिभृहि पुनरा मदैतोस्तवाहं नाम बिभ्राण्यग्न इत्यथ वाचंयमोऽभिप्रव्रजत्यग्नीनामसकाशे वाचं विसृजते

(The sacrificer who) is going away from his fires, suspending his cord over the left shoulder, having sipped water, having gone around along the front of the Āhavanīya, standing on the sacrificer’s seat prays to the Āhavanīya with the verse, “O Jātavedas, do you bear until I return, the name which first my father and mother bestowed upon me; O Agni, may I bear thy name."³⁹ Restraining his speech, he starts. Going away from the fires, he releases his speech.

सोऽधःसंवेश्यमाँसाश्य स्त्र्युपायी प्रवसति

सोऽधःसंवेश्यमाँसाश्य स्त्र्युपायी प्रवसति

Sleeping on ground, not eating flesh, not approaching his wife, he goes on journey.

न द्वादशीमतिप्रवसति

न द्वादशीमतिप्रवसति

He does not stay away beyond the twelfth day (of fortnight).

नोपवसथमुपात्येत्यायन्प्रपथे समिधः कुरुतेऽग्नीन्पराख्याय वाचं यच्छत्याहवनीयमेवोपतिष्ठते मम नाम तव च जातवेदो वाससी इव विवसानौ ये चरावः । आयुषे त्वं जीवसे वयं यथायथं विपरिदधावहै पुनस्त इत्य्

नोपवसथमुपात्येत्यायन्प्रपथे समिधः कुरुतेऽग्नीन्पराख्याय वाचं यच्छत्याहवनीयमेवोपतिष्ठते मम नाम तव च जातवेदो वाससी इव विवसानौ ये चरावः । आयुषे त्वं जीवसे वयं यथायथं विपरिदधावहै पुनस्त इत्य्

he does not allow to pass the Upavastha-day while in journey. While returning he collects fire-sticks on the way. Gazing at his fires from far away, he restrains speech. He prays to the Ahavaniya with the verse, “My name and thine, O Jātavedas, which we bear like man changing garments, let us exchange again-thou for food and we to live."⁴⁸

अथ गार्हपत्यमुपतिष्ठते नमोऽग्नयेऽप्रतिविद्धाय नमोऽनाधृष्टाय नमः सम्राजे । अषाढो अग्निर्बृहद्वया विश्वजित्सहन्त्यः श्रेष्ठो गन्धर्व इत्यथान्वाहार्यपचनमुपतिष्ठते त्वत्पितारो अग्ने देवास्त्वामाहुतयस्त्वद्विवाचनाः । सं मामायुष सं नौपत्येन सुहिते मा धा इत्यथाहवनीयमुपतिष्ठते १३

अथ गार्हपत्यमुपतिष्ठते नमोऽग्नयेऽप्रतिविद्धाय नमोऽनाधृष्टाय नमः सम्राजे । अषाढो अग्निर्बृहद्वया विश्वजित्सहन्त्यः श्रेष्ठो गन्धर्व इत्यथान्वाहार्यपचनमुपतिष्ठते त्वत्पितारो अग्ने देवास्त्वामाहुतयस्त्वद्विवाचनाः । सं मामायुष सं नौपत्येन सुहिते मा धा इत्यथाहवनीयमुपतिष्ठते १३

He prays to the Gārhapatya with the verse, “Obeisance to Agni the unpierced, obeisance to unapproachable, obeisance to the ruler. Agni is irresistible, very powerful, all conquering, assailing, the best Gandharva."⁴⁸ He prays to the Anvāhāryapacana with the verse, “O Agni, gods have thee for the father, they offer oblations to thee and have thee as an umpire. Do thou endow me with life, with lordship of cattle, and bestow on me good fortune.”⁴⁸ He prays to the Āhavanīya.

अयमग्निः श्रेष्ठतमोऽयं भगवत्तमोऽयँसहस्रसातमः । अस्मा अस्तु सुवीर्यमिति

अयमग्निः श्रेष्ठतमोऽयं भगवत्तमोऽयँसहस्रसातमः । अस्मा अस्तु सुवीर्यमिति

(With the verse) “Agni here is the best of all; he is most adorable; most ready to win us a thousand, may all good strength be to him."

स यद्यस्मै यज्ञभ्रेषमाचक्षते न तेऽहौषीदिति तद्गार्हपत्य आज्यं विलाप्योत्पूय स्रुचि चतुर्गृहीतं गृहीत्वाहवनीये सन्तनीं जुहोति मनो ज्योतिर्जुषतामाज्यम्विच्छिन्नं यज्ञँसमिमं दधातु । या इष्टा उषसो निम्रुचश्च ताः सन्दधामि हविषा घृतेन स्वाहेत्यथाग्नये तन्तुमते पुरोडाशमष्टाकपालं निर्वपति

स यद्यस्मै यज्ञभ्रेषमाचक्षते न तेऽहौषीदिति तद्गार्हपत्य आज्यं विलाप्योत्पूय स्रुचि चतुर्गृहीतं गृहीत्वाहवनीये सन्तनीं जुहोति मनो ज्योतिर्जुषतामाज्यम्विच्छिन्नं यज्ञँसमिमं दधातु । या इष्टा उषसो निम्रुचश्च ताः सन्दधामि हविषा घृतेन स्वाहेत्यथाग्नये तन्तुमते पुरोडाशमष्टाकपालं निर्वपति

If he is informed about the failure in ritual-practice that one did not offer your Agnihotra, he, having melted clarified butter on the Gārhapatya and having purified it, having taken up four spoonfuls in the ladle, offers on the Āhavanīya a connecting offering (Saṁtanī) with the verse, “May the adorable light rejoice in clarified butter. May it (the light=Agni) join this broken sacrifice. The mornings and evenings which were sought for offering, I join them with ghee as the oblation, svāhā.”[^1-50]

He pours out (paddy) for a cake on eight potshards for Tantument Agni.

शरावं दक्षिणां ददाति

शरावं दक्षिणां ददाति

(The sacrificer) gives away a panful (of grains as Dakṣiṇā).

सा प्रसिद्धेष्टः सन्तिष्ठतेऽथातिपन्नाः प्रतिजुहोत्येतेन ह स्म वै पूर्वे श्रोत्रिया ऋतायवस्तेजस्कामा यशस्कामा ब्रह्मवर्चसकामा उपतिष्ठन्ते

सा प्रसिद्धेष्टः सन्तिष्ठतेऽथातिपन्नाः प्रतिजुहोत्येतेन ह स्म वै पूर्वे श्रोत्रिया ऋतायवस्तेजस्कामा यशस्कामा ब्रह्मवर्चसकामा उपतिष्ठन्ते

The Iṣṭi comes to a conclusion in the established manner. Then he offers the transgressed Agnihotra-oblations. The ancient ritualists, desirous of maintaining holy order, desiring lustre, glory and brahman-splendour used to pray in this way.

तदेतदुत्सन्नं व्रतस्यैव गरिम्णाथातो वैराजमेवोपस्थानं नर्य प्रजां मे गोपायेति गार्हपत्यम्

तदेतदुत्सन्नं व्रतस्यैव गरिम्णाथातो वैराजमेवोपस्थानं नर्य प्रजां मे गोपायेति गार्हपत्यम्

This has (now) gone out of practice on account of the heaviness of the vow. Therefore, (one should observe) the Vairāja prayers. (He prays) to the Gārhapatya with the formula, “O manly (Agni) do thou guard my offspring…",

अथर्व पितुं मे गोपायेत्यन्वाहार्यपचनं शँस्य पशून्मे गोपायेत्याहवनीयं

अथर्व पितुं मे गोपायेत्यन्वाहार्यपचनं शँस्य पशून्मे गोपायेत्याहवनीयं

to the Anvāhāryapacana with the formula, “O Atharva, do thouguard my nourishment…", to the Āhavanīya with the formula, “O praiserworthy Agni, do thou guard my cattle….",

सप्रथ सभां मे गोपायेति सभ्यम्

सप्रथ सभां मे गोपायेति सभ्यम्

to the Sabhya with the formula, “O spreading wide, do thou guard my meeting place….”,

अहे बुध्निय मन्त्रं मे गोपायेत्यावसथीयं सोऽपरिमितं प्रवसति

अहे बुध्निय मन्त्रं मे गोपायेत्यावसथीयं सोऽपरिमितं प्रवसति

to the Āvasathīya with the formula, “O Ahi Budhniya, do thou guard my prayer.”⁴⁹ He goes away for an indefinite period.

पुनरायन्प्रपथे समिधः कुरुतेऽग्नीन्पराख्याय वाचं यच्छत्यागत्यैतेनैवोपतिष्ठते

पुनरायन्प्रपथे समिधः कुरुतेऽग्नीन्पराख्याय वाचं यच्छत्यागत्यैतेनैवोपतिष्ठते

While returning back he collects fire-sticks on the way. Having witnessed the fires at a distance, he restrains his speech. Having returned, he prays with these (Virājakrama formulas) only.

समानी प्रायश्चित्तिः १४

समानी प्रायश्चित्तिः १४

The expiation (for non-offering because of journey) is similar.

अथोपवसथीयेऽहन्यज्ञोपवीत्यप आचम्याग्रेणाहवनीयं परीत्य यजमानायतन उपविश्य तिरः पवित्रमप आचामति पयस्वतीरोषधयः पयस्वद्वीरुधां पयः । अपां पयसो यत्पयस्तेन मामिन्द्र सँसृजेत्यथाहवनीये समिध आदधात्यग्ने व्रतपते व्रतं चरिष्यामि तच्छकेयं तन्मे राध्यताँस्वाहा वायो व्रतपत आदित्य व्रतपते व्रतानां व्रतपते व्रतं चरिष्यामि तच्छकेयं तन्मे राध्यताँ स्वाहेत्यथ श्वो भूते हविर्निरुप्यमाणमभिमन्त्रयतेऽग्निँहोतारमिह तँ हुवे देवान्यज्ञियानिह यान्हवामहे । आयन्तु देवाः सुमनस्यमाना वियन्तु देवा हविषो मे अस्येति

अथोपवसथीयेऽहन्यज्ञोपवीत्यप आचम्याग्रेणाहवनीयं परीत्य यजमानायतन उपविश्य तिरः पवित्रमप आचामति पयस्वतीरोषधयः पयस्वद्वीरुधां पयः । अपां पयसो यत्पयस्तेन मामिन्द्र सँसृजेत्यथाहवनीये समिध आदधात्यग्ने व्रतपते व्रतं चरिष्यामि तच्छकेयं तन्मे राध्यताँस्वाहा वायो व्रतपत आदित्य व्रतपते व्रतानां व्रतपते व्रतं चरिष्यामि तच्छकेयं तन्मे राध्यताँ स्वाहेत्यथ श्वो भूते हविर्निरुप्यमाणमभिमन्त्रयतेऽग्निँहोतारमिह तँ हुवे देवान्यज्ञियानिह यान्हवामहे । आयन्तु देवाः सुमनस्यमाना वियन्तु देवा हविषो मे अस्येति

On the Upavasatha day (the sacrificer) suspending his cord over the left shoulder, having sipped water, having gone around along the front of the Āhavanīya and having sat down on the sacrificer’s seat, sips water across the strainers with the verse, “The plants are full of sap; the sap of creepers is full of sap. O Indra, do thou unite me with that sap which is of the sap of water.”[^1-153] He puts fire-sticks on the Āhavanīya fire respectively with the formulas, “O Agni, lord of vows, I shall observe the vow; may I be capable of it; may it flourish for me, svāhā; “O Vāyu, lord of vows, I shall observe the vow; may I be capable of it; may it flourish for me, svāhā; O Āditya, lord of vow, I shall observe the vow; may I be capable of it; may it flourish for me- O lord of vow of vows, I shall observe the vow; may I be capable for it, may it flourish for me.”⁵⁰

Next day he recites over the oblation-material being poured out with the verse, “I invoke here Agni the Hotr̥ priest of gods; we invoke gods who are worthy of sacrifice. May the gods who are favourable to us come here. May gods enjoy this my oblation.”⁵¹

तदुदित्वा वाचं यच्छत्या हविष्कृतो हविष्कृता वाचं विसृज्य यज्ञं योगेन युनक्ति कस्त्वा युनक्ति स त्वा युनक्त्विति

तदुदित्वा वाचं यच्छत्या हविष्कृतो हविष्कृता वाचं विसृज्य यज्ञं योगेन युनक्ति कस्त्वा युनक्ति स त्वा युनक्त्विति

Having uttered this he restrains speech until the call to be given to the preparer of oblation-material. Having released speech with the call, he joins the sacrifice with the Yoga formula, “Who unites thee? Let him unit thee.”⁵¹

काले कपालानि युनक्ति यानि घर्मे कपालान्युपचिन्वन्ति वेधसः । पूष्णस्तान्यपि व्रत इन्द्र वायू युङ्क्तामिति

काले कपालानि युनक्ति यानि घर्मे कपालान्युपचिन्वन्ति वेधसः । पूष्णस्तान्यपि व्रत इन्द्र वायू युङ्क्तामिति

At the (appropriate) time he arranges the potsherds with the formula, “The potsherds which wise men collect for the cauldron, these are in Pūṣan’s guardianship. Let Indra-Vāyu set them free.”⁵²

तेषां यजुष्कृतानां यद्भिद्यते तदुत्कर उदस्यत्यभिन्नो घर्मो जीरदानुर्यत आत्तस्तदगन्पुनरित्य्

तेषां यजुष्कृतानां यद्भिद्यते तदुत्कर उदस्यत्यभिन्नो घर्मो जीरदानुर्यत आत्तस्तदगन्पुनरित्य्

He throws on the rubbish-heap with the formula, “The cauldron is unbroken, sprinkling abundantly, it has returned to that place whence. it came,”⁵³ the potsherd which, out of those arranged with formulas breaks down

अथ गार्हपत्य आज्यं विलाप्योत्पूय स्रुचि चतुर्गृहीतं गृहीत्वाहवनीये सन्तनीं जुहोतीध्मो वेदिः परिधयश्च सर्वे यज्ञस्यायुरनुसञ्चरन्ति । त्रयस्त्रिँशत्तन्तवो ये वितत्निरे य इमं यज्ञँस्वधया ददन्ते तेषां धिन्नं प्रत्येतद्दधामि स्वाहेत्यथान्यदपिसृजति घर्मो देवाँ अप्येत्वित्यथ वै भवति

अथ गार्हपत्य आज्यं विलाप्योत्पूय स्रुचि चतुर्गृहीतं गृहीत्वाहवनीये सन्तनीं जुहोतीध्मो वेदिः परिधयश्च सर्वे यज्ञस्यायुरनुसञ्चरन्ति । त्रयस्त्रिँशत्तन्तवो ये वितत्निरे य इमं यज्ञँस्वधया ददन्ते तेषां धिन्नं प्रत्येतद्दधामि स्वाहेत्यथान्यदपिसृजति घर्मो देवाँ अप्येत्वित्यथ वै भवति

Having melted clarified butter over the Gārhapatya, having purified it, and having taken up four spoonfuls into the ladle, he offers on the Āhavanīya the ‘joining’ oblation with the verse, “The kindling wood, the altar, and all the enclosing sticks attend the life of the sacrifice. The thirty three threads which stretch themselves and which hold this sacrifice through their food-of those this broken one I restore, svāhā.”⁵³ He inserts another (potsherd) with the formula “May the cauldron go to gods.”⁵³

यदि नश्येदाश्विनं द्विकपालं निर्वपेद्द्यावापृथिव्यमेककपालमिति

यदि नश्येदाश्विनं द्विकपालं निर्वपेद्द्यावापृथिव्यमेककपालमिति

It is indeed said, “If (a potsherd) is lost, he should offer a cake on two potsherds to Aśvins, and a cake on one potsherd to Dyāvāpr̥thivī.

सा प्रसिद्धेष्टिः सन्तिष्ठतेऽथ तथैव गार्हपत्य आज्यं विलाप्योत्पूय स्रुचि चतुर्गृहीतं गृहीत्वाहवनीये सन्तनीं जुहोतीध्मो वेदिः परिधयश्च सर्वे यज्ञस्यायुरनुसञ्चरन्ति । त्रयस्त्रिँशत्तन्तवो ये वितत्निरे य इमं यज्ञँस्वधया ददन्ते तेषां छिन्नं प्रत्येतद्दधामि स्वाहेत्यथान्यदपिसृजति घर्मो देवाँ अप्येत्वित्यथ यद्याज्यस्य वा सान्नाय्यस्य वान्यत्र बर्हिषः पुरोत्तमात्प्रयाजात्स्कन्दति तस्य स्वधाँसम्भरति १५

सा प्रसिद्धेष्टिः सन्तिष्ठतेऽथ तथैव गार्हपत्य आज्यं विलाप्योत्पूय स्रुचि चतुर्गृहीतं गृहीत्वाहवनीये सन्तनीं जुहोतीध्मो वेदिः परिधयश्च सर्वे यज्ञस्यायुरनुसञ्चरन्ति । त्रयस्त्रिँशत्तन्तवो ये वितत्निरे य इमं यज्ञँस्वधया ददन्ते तेषां छिन्नं प्रत्येतद्दधामि स्वाहेत्यथान्यदपिसृजति घर्मो देवाँ अप्येत्वित्यथ यद्याज्यस्य वा सान्नाय्यस्य वान्यत्र बर्हिषः पुरोत्तमात्प्रयाजात्स्कन्दति तस्य स्वधाँसम्भरति १५

The Iṣṭi is concluded in the prescribed manner. Having similarly melted clarified butter on the Gārhapatya, having purified it and having taken four spoonfuls in the ladle, he offers on the Āhavanīya fire the “joining” oblation with the verse, “The kindling wood, the altar….”⁵⁴ He inserts another (potsherd) with the formula, “May the cauldron go to gods.”⁵⁴ If clarified butter or Sāmnāyya spills out on a spot other than the Barhis prior to the last Prayāja (the Adhvaryu) replenishes its power.

सं त्वा सिञ्चामि यजुषा प्रजामायुर्धनं च । बृहस्पतिप्रसूतो यजमान इह मा रिषदिति

सं त्वा सिञ्चामि यजुषा प्रजामायुर्धनं च । बृहस्पतिप्रसूतो यजमान इह मा रिषदिति

(With the verse) “By the Yajus I pour on thee offspring, life and wealth. Instigated by Br̥haspati may the sacrificer here come to no harm.”⁵⁵

स्कन्नमनुमन्त्रयते भूपतये स्वाहा भुवनपतये स्वाहा भूतानां पतये स्वाहेत्यथ यावत्परिशिष्टेन प्रचरत्यथ यजमानमाज्यमवेक्षयत्याजयमसि सत्यमसि सत्यस्याध्यक्षमसि हविरसि वैश्वानरं वैश्वदेवमुत्पूतशुष्मँसत्यौजाः सहोऽसि सहमानमसि सहस्वारातीः सहस्वारातीयतः सहस्व पृतनाः सहस्व पृतन्यतः सहस्रवीर्यमसि तन्मा जिन्वाज्यस्याज्यमसि सत्यस्य सत्यमसि सत्यायुरसि सत्यशुष्ममसि सत्येन त्वाभिघारयामि तस्य ते भक्षीयेत्य्

स्कन्नमनुमन्त्रयते भूपतये स्वाहा भुवनपतये स्वाहा भूतानां पतये स्वाहेत्यथ यावत्परिशिष्टेन प्रचरत्यथ यजमानमाज्यमवेक्षयत्याजयमसि सत्यमसि सत्यस्याध्यक्षमसि हविरसि वैश्वानरं वैश्वदेवमुत्पूतशुष्मँसत्यौजाः सहोऽसि सहमानमसि सहस्वारातीः सहस्वारातीयतः सहस्व पृतनाः सहस्व पृतन्यतः सहस्रवीर्यमसि तन्मा जिन्वाज्यस्याज्यमसि सत्यस्य सत्यमसि सत्यायुरसि सत्यशुष्ममसि सत्येन त्वाभिघारयामि तस्य ते भक्षीयेत्य्

He follows the spilt out portion with “Svāhā to Bhūpati, Svāhā to Bhuvanapati, Svāhā to lord of Bhūtas.”[^2-155] He proceeds with whatever (clarified butter) might have been left. He causes the sacrificer to gaze at the clarified butter with the formula, “Thou art butter; thou art truth, thou art the overseer of the truth; thou art the oblation of Vaiśvānara Agni, of Viśve Devas, with pure strength, of true might. Thou art power, overpowering. Overpower hostility; overpower those who practicse hostility, over- power enmity, overpower those who practise enmity. Thou art of thousandfold strength; do thou quicken me. Thou art the butter of butter; thou art the truth of truth, thou hast true life; thou hast true strength; with truth I besprinkle thee. May I share thee that art such.”[^3-155]

[^2-155] TS. II. 6.6.3,4.

[^3-155] TS. I. 1,6.1.

अथाज्यग्रहाणां गृहीतङ्गृहीतमनुमन्त्रयते पञ्चानां त्वा वातानां यन्त्राय धर्त्राय गृह्णामि पञ्चानां त्वर्तूनां यन्त्राय धर्त्राय गृह्णामि पञ्चनां त्वा दिशां यन्त्राय धर्त्राय गृह्णामि पञ्चानां त्वा पञ्चजनानां यन्त्राय धर्त्राय गृह्णामीति चतुर्भिर्जुहूम्

अथाज्यग्रहाणां गृहीतङ्गृहीतमनुमन्त्रयते पञ्चानां त्वा वातानां यन्त्राय धर्त्राय गृह्णामि पञ्चानां त्वर्तूनां यन्त्राय धर्त्राय गृह्णामि पञ्चनां त्वा दिशां यन्त्राय धर्त्राय गृह्णामि पञ्चानां त्वा पञ्चजनानां यन्त्राय धर्त्राय गृह्णामीति चतुर्भिर्जुहूम्

(The sacrificer) follows each portion of clarified butter as it is taken up-that in the Juhū with the four formulas, “I take thee for the control and holding of the five winds, I take thee for the control and holding of the five seasons, I take thee for the control and holding of the five directions, I take thee for the control and holding of the five people.”[^4-155]

[^4-155] TS. 1. 1.6.1.2.

अष्टाभिरुपभृतं चरोस्त्वा पञ्चबिलस्य यन्त्राय धर्त्राय गृह्णामि ब्रह्मणस्त्वा तेजसे यन्त्राय धर्त्राय गृह्णामि क्षत्रस्य त्वौजसे यन्त्राय धर्त्राय गृह्णामि विशे त्वा यन्त्राय धर्त्राय गृह्णामि सुवीर्याय त्वा गृह्णामि सुप्रजास्त्वाय त्वा गृह्णामि रायस्पोषाय त्वा गृह्णामि ब्रह्मवर्चसाय त्वा गृह्णामीति

अष्टाभिरुपभृतं चरोस्त्वा पञ्चबिलस्य यन्त्राय धर्त्राय गृह्णामि ब्रह्मणस्त्वा तेजसे यन्त्राय धर्त्राय गृह्णामि क्षत्रस्य त्वौजसे यन्त्राय धर्त्राय गृह्णामि विशे त्वा यन्त्राय धर्त्राय गृह्णामि सुवीर्याय त्वा गृह्णामि सुप्रजास्त्वाय त्वा गृह्णामि रायस्पोषाय त्वा गृह्णामि ब्रह्मवर्चसाय त्वा गृह्णामीति

In the Upabhr̥t with the eight formulas, “I take thee for the control and holding of the sky having five cavities; I take thee for the control and holding of the splendour of a brāhmaṇa, I take thee for the control and holding of the valour of Kṣatriya, I take thee for the control and I take holding of the subjects, I take thee for braveness, I take thee for good progeny, thee for prosperity; I take thee for the Brahman splendour.”[^4-155]

[^4-155] TS. 1. 1.6.1.2.

चतुर्भिर्ध्रुवाम्भूरस्माकँहविर्देवानामाशिषो यजमानस्य देवानां त्वा देवताभ्यो गृह्णामीत्यभिपूर्यमाणामनुमन्त्रयते कामाय त्वा गृह्णामीति

चतुर्भिर्ध्रुवाम्भूरस्माकँहविर्देवानामाशिषो यजमानस्य देवानां त्वा देवताभ्यो गृह्णामीत्यभिपूर्यमाणामनुमन्त्रयते कामाय त्वा गृह्णामीति

In the Dhruva-ladle with the four formulas, “The earth (is) ours; the oblation (is) of gods; the benediction (is) of the sacrificer. I take thee for the divinities of gods.”[^4-155] He follows (the Dhruvā) being filled (with clarified butter) with the formula. “I take thee for (the fulfilment of my) desire.”[^4-155]

[^4] TS. 1. 1.6.1.2.

परिधीन्परिधीयमानाननुमन्त्रयते ध्रुवोऽसि ध्रुवोऽहँसजातेषु भूयासं धीरश्चेत्ता वसुविदिति मध्यम्

परिधीन्परिधीयमानाननुमन्त्रयते ध्रुवोऽसि ध्रुवोऽहँसजातेषु भूयासं धीरश्चेत्ता वसुविदिति मध्यम्

He follows the enclosing sticks being laid around-the middle one with the formula, “Thou art firm; may I become firm among the kinsmen, intelligent, wise and winning wealth.”⁵⁶

उग्रोऽस्युग्रोऽहँसजातेषु भूयासमुग्रश्चेत्ता वसुविदिति दक्षिणम्

उग्रोऽस्युग्रोऽहँसजातेषु भूयासमुग्रश्चेत्ता वसुविदिति दक्षिणम्

The southern one with the formula, “Thou art mighty; may I become mighty among the kinsmen, intelligent, wise and winning wealth.”⁵⁶

अभिभूरस्यभिभूरहँसजातेषु भूयासमभिभूश्चेत्ता वसुविदित्युत्तरम्

अभिभूरस्यभिभूरहँसजातेषु भूयासमभिभूश्चेत्ता वसुविदित्युत्तरम्

The northern one with the formula, “Thou art overcoming, may I be overcoming among the kinsmen; intelligent, wise and winning wealth,”⁵⁶

अथाग्निं योगेन युनक्ति युनज्मि त्वा ब्रह्मणा दैव्येन हव्यायास्मै वोढवे जातवेद इति

अथाग्निं योगेन युनक्ति युनज्मि त्वा ब्रह्मणा दैव्येन हव्यायास्मै वोढवे जातवेद इति

He joins them with the Yoga formula, “I yoke thee with the divine Brahman to bear this oblation, O wise one.”⁵⁶

समिधोरभ्याधीयमानयोर्जपतीन्धानास्त्वा सुप्रजसः सुवीरा ज्योग्जीवेम बलिहृतो वयं त इत्यथान्तर्वेदि हवीँष्यासन्नान्यभिमन्त्रयते यन्मे अग्ने अस्य यज्ञस्य रिष्याद्यद्वा स्कन्दादाज्यस्योत विष्णो । तेन हन्मि सपत्नं दुर्मरायुमैनं दधामि निरृत्या उपस्थ इति १६

समिधोरभ्याधीयमानयोर्जपतीन्धानास्त्वा सुप्रजसः सुवीरा ज्योग्जीवेम बलिहृतो वयं त इत्यथान्तर्वेदि हवीँष्यासन्नान्यभिमन्त्रयते यन्मे अग्ने अस्य यज्ञस्य रिष्याद्यद्वा स्कन्दादाज्यस्योत विष्णो । तेन हन्मि सपत्नं दुर्मरायुमैनं दधामि निरृत्या उपस्थ इति १६

While the two fire-sticks are being kept erect, he murmurs the verse, “Kindling thee, may we live long with good offspring, good heroes and preventing thee tribute.”⁵⁶ He recites over the oblations being deposited within the altar the verse, “Whatever O Agni, in this sacrifice of mine may be spoiled, whatever of the clarified butter, O Viṣṇu, may be spilt, therewith do I smite the rival who is hard to slay. I place him on the lap of Nirr̥ti.”⁵⁶

अथ भूर्भुवः सुवरित्यग्निहोत्रमेताभिर्व्याहृतीभिरुपसादयेद्यज्ञमुखं वा अग्निहोत्रं ब्रह्मैता व्याहृतयो यज्ञमुख एव ब्रह्म कुरुते

अथ भूर्भुवः सुवरित्यग्निहोत्रमेताभिर्व्याहृतीभिरुपसादयेद्यज्ञमुखं वा अग्निहोत्रं ब्रह्मैता व्याहृतयो यज्ञमुख एव ब्रह्म कुरुते

“One should keep down the Agnihotra (ladle filled with milk) with the Vyāhr̥tis, bhūr, bhuvaḥ suvaḥ. Agnihotra indeed is the mouth of sacrifice; these Vyāhr̥tis indeed are the Brahman; he (thereby) places the Brahman in the mouth of sacrifice.

संवत्सरे पर्यागत एताभिरेवोपसादयेद्ब्रह्मणैवोभयतः संवत्सरं परिगृह्णातीति ब्राह्मणम्

संवत्सरे पर्यागत एताभिरेवोपसादयेद्ब्रह्मणैवोभयतः संवत्सरं परिगृह्णातीति ब्राह्मणम्

He should keep it down with these (Vyāhr̥tis) at the close of a year. (Thereby) he enfolds the year on both sides with Brahman.” So says the Brāhmaṇa.

अथ वै भवति

अथ वै भवति

Thus indeed (the Brāhmaṇa) goes,

दर्शपूर्णमासावालभमान एताभिर्व्याहृतीभिर्हवीँष्यासादयेद्यज्ञमुखं वै दर्शपूर्णमासौ ब्रह्मैता व्याहृतयो यज्ञमुख एव ब्रह्म कुरुते

दर्शपूर्णमासावालभमान एताभिर्व्याहृतीभिर्हवीँष्यासादयेद्यज्ञमुखं वै दर्शपूर्णमासौ ब्रह्मैता व्याहृतयो यज्ञमुख एव ब्रह्म कुरुते

“One who is performing the Full-moon or New-moon sacrifice should deposit the oblations with these Vyāhr̥tis. The Full-moon and New-moon sacrifices are indeed the mouth of sacrifice; these Vyāhr̥tis are the Brahman.

संवत्सरे पर्यागत एताभिरेवासादयेद्ब्रह्मणैवोभयतः संवत्सरं परिगृह्णातीति ब्राह्मणम्

संवत्सरे पर्यागत एताभिरेवासादयेद्ब्रह्मणैवोभयतः संवत्सरं परिगृह्णातीति ब्राह्मणम्

He places the Brahman into the mouth of sacrifice. He should deposit (the oblations) with these (Vyāhr̥tis) at the close of a year. He enfolds the year on both sides with Brahman.” So says the Brāhmaṇa.

अथ वै भवति

अथ वै भवति

Thus, indeed (the Brāhma‍ṇa) goes,

चातुर्मास्यान्यालभमान एताभिर्व्याहृतीभिर्हवीँष्यासादयेद्यज्ञमुखं वै चातुर्मास्यानि ब्रह्मैता व्याहृतयो यज्ञमुख एव ब्रह्म कुरुते

चातुर्मास्यान्यालभमान एताभिर्व्याहृतीभिर्हवीँष्यासादयेद्यज्ञमुखं वै चातुर्मास्यानि ब्रह्मैता व्याहृतयो यज्ञमुख एव ब्रह्म कुरुते

“One who is performing the Cāturmāsyas should deposit the oblations with these Vyāhr̥tis; the Cāturmāsyas indeed are the mouth of sacrifice; these Vyāhr̥tis are the Brahman. He places the Brahman in the mouth of sacrifice.

संवत्सरे पर्यागत एताभिरेवासादयेद्ब्रह्मणैवोभयतः संवत्सरं परिगृह्णातीति ब्राह्मणम्

संवत्सरे पर्यागत एताभिरेवासादयेद्ब्रह्मणैवोभयतः संवत्सरं परिगृह्णातीति ब्राह्मणम्

He should deposit (the oblations) with these (Vyāhr̥tis) at the close of a year. He enfolds the year on both sides with Brahman.” So says the Brāhmaṇa.

अथ वै भवति

अथ वै भवति

Thus, indeed (the Brāhmaṇa) goes,

यद्वै यज्ञस्य साम्ना क्रियते राष्ट्रं यज्ञस्याशीर्गच्छति यदृचा विशं यज्ञस्याशीर्गच्छत्यथ ब्राह्मणोऽनाशीर्केण यज्ञेन यजते

यद्वै यज्ञस्य साम्ना क्रियते राष्ट्रं यज्ञस्याशीर्गच्छति यदृचा विशं यज्ञस्याशीर्गच्छत्यथ ब्राह्मणोऽनाशीर्केण यज्ञेन यजते

“Whatever of the sacrifice is done with the Sāman, the blessing of the sacrifice goes to the ruling class; whatever with R̥k, the blessing of the sacrifice goes to the Viś. (Consequently) a Brāhmaṇa performs a blessingless sacrifice.

सामिधेनीरनुवक्ष्यन्नेता व्याहृतीः पुरस्ताद्दध्याद्ब्रह्मैव प्रतिपदं कुरुते

सामिधेनीरनुवक्ष्यन्नेता व्याहृतीः पुरस्ताद्दध्याद्ब्रह्मैव प्रतिपदं कुरुते

“(The Hotr̥ who) is going to recite the Sāmidhenī verses should first utter these Vyāhr̥tis. (Thus), he makes a beginning with Brāhmaṇa.

तथा ब्रामणः साशीर्केण यज्ञेन यजत इति ब्राह्मणम्

तथा ब्रामणः साशीर्केण यज्ञेन यजत इति ब्राह्मणम्

Thereby a Brāhmaṇa performs a blessingful sacrifice.” So says the Brāhmaṇa.

अथ वै भवति

अथ वै भवति

“(The Brāhmaṇa) indeed goes:

यं कामयेत यजमानं भ्रातृव्यमस्य यज्ञस्याशीर्गच्छेदिति तस्यैता व्याहृतीः पुरोऽनुवाक्यायां दध्याद्भ्रातृव्यदेवत्या वै पुरोऽनुवाक्या

यं कामयेत यजमानं भ्रातृव्यमस्य यज्ञस्याशीर्गच्छेदिति तस्यैता व्याहृतीः पुरोऽनुवाक्यायां दध्याद्भ्रातृव्यदेवत्या वै पुरोऽनुवाक्या

“In the sacrifice of sacrificer about whom (the Hotr̥) desires that the blessing of his sacrifice may go to his enemy, he should join the Vyāhr̥tis to the puronuvākyā.

भ्रातृव्यमेवास्य यज्ञस्याशीर्गच्छतीति ब्राह्मणम्

भ्रातृव्यमेवास्य यज्ञस्याशीर्गच्छतीति ब्राह्मणम्

The puronuvākyā has the enemy for its deity. The blessing of his sacrifice goes to the enemy” So says the Brāhmaṇa.

अथ वै भवति

अथ वै भवति

यान्कामयेत यजमानान्त्समावत्येनान्यज्ञस्याशीर्गच्छेदिति तेषामेता व्याहृतीः पुरोऽनुवाक्याया अर्धर्च एकां दध्याद्याज्यायै पुरस्तादेकां याज्याया अर्धर्च एकां

यान्कामयेत यजमानान्त्समावत्येनान्यज्ञस्याशीर्गच्छेदिति तेषामेता व्याहृतीः पुरोऽनुवाक्याया अर्धर्च एकां दध्याद्याज्यायै पुरस्तादेकां याज्याया अर्धर्च एकां

In the sacrifices of those sacrificers about whom (the Hotr̥) desires that the blessings of the sacrifice should equally go to them, he should insert the first of the Vyāhṛtis after the half verse of the puronuvākyā, the second at the beginning of the yājyā, and the third after the half verse of the yājyā.

तथैनान्त्समावती यज्ञस्याशीर्गच्छतीति ब्राह्मणम्

तथैनान्त्समावती यज्ञस्याशीर्गच्छतीति ब्राह्मणम्

Thereby the blessing of the sacrifice equally goes to them. So says the Brāhmaṇa,

अथ वै भवति

अथ वै भवति

(The Brāhmaṇa) indeed goes,

यथा वै पर्जन्यः सुवृष्टः वर्षत्येवं यज्ञो यजमानाय वर्षति

यथा वै पर्जन्यः सुवृष्टः वर्षत्येवं यज्ञो यजमानाय वर्षति

“Just as a cloud rains abundantly, so a sacrifice pours for the sacrificer.

स्थलयोदकं परिगृह्णन्त्याशिषा यज्ञं यजमानः परिगृह्णातीति ब्राह्मणम्व्याहृतीभिर्ब्राह्मणस्य प्रतिपद्यते हिङ्कारेण राजन्यस्यर्चा वैश्यस्य सर्वमेवैतत्त्रयं कुर्यादित्येतदपरम्

स्थलयोदकं परिगृह्णन्त्याशिषा यज्ञं यजमानः परिगृह्णातीति ब्राह्मणम्व्याहृतीभिर्ब्राह्मणस्य प्रतिपद्यते हिङ्कारेण राजन्यस्यर्चा वैश्यस्य सर्वमेवैतत्त्रयं कुर्यादित्येतदपरम्

Water is enfolded by ground. The sacrificer enfolds the sacrifice by the blessing.” So says the Brāhmaṇa. (The Hotr̥) commences (the sacrifice) of a brāhmaṇa with Vyāhr̥tis, of a Rājanya with Himṁāra; of a Vaiśya with the R̥k. All these three should be adopted; this is another view.

इध्ममभ्याधीयमानमनुमन्त्रयते १७

इध्ममभ्याधीयमानमनुमन्त्रयते १७

(The sacrificer) follows the faggot being put (on the Āhavanīya).

उच्छुष्मो अग्ने यजमानायैधि निशुष्मो अभिदासते । अग्ने देवेद्ध मन्विद्ध मन्द्र जिह्वेति

उच्छुष्मो अग्ने यजमानायैधि निशुष्मो अभिदासते । अग्ने देवेद्ध मन्विद्ध मन्द्र जिह्वेति

With the verse, “O Agni, kindled by gods, kindled by men, pleasing-tongued, do thou be strong for the sacrificer and weak for the distressing enemy.”

प्रवरं प्रव्रियमाणमनुमन्त्रयतेऽमर्त्यस्य ते होतर्मूर्धन्नाजिघर्मि रायस्पोषाय सुप्रजास्त्वाय सुवीर्यायेति

प्रवरं प्रव्रियमाणमनुमन्त्रयतेऽमर्त्यस्य ते होतर्मूर्धन्नाजिघर्मि रायस्पोषाय सुप्रजास्त्वाय सुवीर्यायेति

He follows the Pravara being chosen, with the formula, “O Hotr̥ (Agni), I drop (clarified butter) on thy head, the immortal, for prosperity, for good offspring and good valour.”⁵⁷

स्रुवेणाघारमाघार्यमाणमनुमन्त्रयते मनोऽसि प्रजापत्यं मनसा मा भूतेनाविशेति

स्रुवेणाघारमाघार्यमाणमनुमन्त्रयते मनोऽसि प्रजापत्यं मनसा मा भूतेनाविशेति

He follows the Āghāra-libation being poured with the spoon with the formula, “Thou art mind, derived from Prajāpati; with the mind in true existence; do thou enter me.”⁵⁷

स्रुच्यमाघारमाघार्यमाणमनुमन्त्रयते वागस्यैन्द्री सपत्नक्षयणी वाचा मेन्द्रि येणाविशेति

स्रुच्यमाघारमाघार्यमाणमनुमन्त्रयते वागस्यैन्द्री सपत्नक्षयणी वाचा मेन्द्रि येणाविशेति

He follows the Āghāra-libation being poured by means of the ladle with the formula, “Thou art speech derived from Indra, destroying the for Do thou enter me with speech, with might.”⁵⁷

प्रयाजानामिष्टमिष्टमनुमन्त्रयते वसन्तमृतूनां प्रीणामि स मा प्रीतः प्रीणातु ग्रीष्ममृतूनां प्रीणामि स मा प्रीतः प्रीणातु वर्षा ऋतूनां प्रीणामि ता मा प्रीताः प्रीणन्तु शरदमृतूनां प्रीणामि सा मा प्रीता प्रीणातु हेमन्तशिशिरावृतूनां प्रीणामि तौ मा प्रीतौ प्रीणीतामित्य्

प्रयाजानामिष्टमिष्टमनुमन्त्रयते वसन्तमृतूनां प्रीणामि स मा प्रीतः प्रीणातु ग्रीष्ममृतूनां प्रीणामि स मा प्रीतः प्रीणातु वर्षा ऋतूनां प्रीणामि ता मा प्रीताः प्रीणन्तु शरदमृतूनां प्रीणामि सा मा प्रीता प्रीणातु हेमन्तशिशिरावृतूनां प्रीणामि तौ मा प्रीतौ प्रीणीतामित्य्

He follows the Prayāja-offerings respectively with the formulas, “Of the seasons, spring I delight; delighted, may it delight me-of the seasons, summer I delight; delighted, may it delight me-Of the seasons, rains I delight; delighted, may they delight me-Of the seasons, autumn I delight; delighted, may it delight me-Of the seasons, winter and cold seasons I delight; delighted, may the two delight me.”⁵⁸

आज्यभागाविष्टावनुमन्त्रयतेऽग्नीषोमयोरहं देवयज्यया चक्षुष्मान्भूयासमित्यग्निमिष्टमनुमन्त्रयतेऽग्नेरहं देवयज्ययान्नादो भूयासमित्युपाँशुयाजमिष्टमनुमन्त्रयते दब्धिरस्यदब्धो भूयासममुं दभेयमित्यत्र यं यजमानो द्वेष्टि तं मनसा ध्यायत्यथाप उपस्पृश्याग्नीषोमाविष्टावनुमन्त्रयतेऽग्नीषोमयोरहं देवयज्यया वृत्रहा भूयासमितीन्द्रा ग्नी इष्टावनुमन्त्रयत इन्द्रा ग्नियोरहं देवयज्ययेन्द्रि याव्यन्नादो भूयासमितीन्द्र मिष्टमनुमन्त्रयत इन्द्र स्याहं देवयज्ययेन्द्रि यावी भूयासमिति

आज्यभागाविष्टावनुमन्त्रयतेऽग्नीषोमयोरहं देवयज्यया चक्षुष्मान्भूयासमित्यग्निमिष्टमनुमन्त्रयतेऽग्नेरहं देवयज्ययान्नादो भूयासमित्युपाँशुयाजमिष्टमनुमन्त्रयते दब्धिरस्यदब्धो भूयासममुं दभेयमित्यत्र यं यजमानो द्वेष्टि तं मनसा ध्यायत्यथाप उपस्पृश्याग्नीषोमाविष्टावनुमन्त्रयतेऽग्नीषोमयोरहं देवयज्यया वृत्रहा भूयासमितीन्द्रा ग्नी इष्टावनुमन्त्रयत इन्द्रा ग्नियोरहं देवयज्ययेन्द्रि याव्यन्नादो भूयासमितीन्द्र मिष्टमनुमन्त्रयत इन्द्र स्याहं देवयज्ययेन्द्रि यावी भूयासमिति

He follows the two Ājyabhāgas, when offered, with the formula, “May I be possessor of eye through the offering to Agni-Soma."⁵⁸

He follows Agni who has been offered, with the formula, “May I be consumer of food through the offering to the Agni."⁵⁸ He follows the Upāṁśuyāja, when offered, with the formula, “Thou art the injurer; may I be uninjured; may I injure N.N.” Here the sacrificer thinks of him whom he hates. Having touched water he follows the offering to Agni-Soma with the formula, “May I become the killer of evil.”⁵⁹ He follows the offering to Indra-Agni with the formula, “May I be possessed of strength and eater of food through the offering to Indra-Agni.” He follows the offering to Indra with the formula, “May I be possessed of strength through the offering to Indra.”⁵⁹

महेन्द्र मिष्टमनुमन्त्रयते महेन्द्र स्याहं देवयज्यया जेमानं महिमानं गमेयमिति

महेन्द्र मिष्टमनुमन्त्रयते महेन्द्र स्याहं देवयज्यया जेमानं महिमानं गमेयमिति

He follows the offering to Mahendra with the formula, “May I attain victory and greatness through the offering to Mahendra.”

स्विष्टकृतमिष्टमनुमन्त्रयतेऽग्नेः स्विष्टकृतोऽहं देवयज्ययायुष्मान्यज्ञेन प्रतिष्ठां गमेयमिति

स्विष्टकृतमिष्टमनुमन्त्रयतेऽग्नेः स्विष्टकृतोऽहं देवयज्ययायुष्मान्यज्ञेन प्रतिष्ठां गमेयमिति

He follows the Sviṣṭakr̥t offering with the formula, “May I become long-lived and attain stability through the sacrifice by offering to Sviṣṭakr̥t Agni."⁵⁹

प्राशित्रेऽवदीयमाने जपत्यग्निर्मा दुरिष्टात्पातु सविताघशँसादिति

प्राशित्रेऽवदीयमाने जपत्यग्निर्मा दुरिष्टात्पातु सविताघशँसादिति

While the Prāśitra portion is being cut (for the Brahman) he murmurs the formula, “May Agni protect me from ill-performed sacrifice, Savitr̥ from the evil.”⁶⁰

यजमानभागे यो मेऽन्ति दूरेऽरातीयति तमेतेन जेषमितीडामाह्रियमाणामनुमन्त्रयते सुरूपवर्षवर्ण एहीति प्रतिपद्य मघोनीत्यातोऽवान्तरेडां प्राश्यमानामनुमन्त्रयते जुष्टिरसि जुषस्व नो जुष्टा नोऽसि जुष्टिं ते गमेयमित्यथान्तर्वेद्यद्भिर्माजयते मनो ज्योतिर्जुषतामाज्यम्विच्छिन्नं यज्ञँसमिमं दधातु । बृहस्पतिस्तनुतामिमं नो विश्वे देवा इह मादयन्तामिति

यजमानभागे यो मेऽन्ति दूरेऽरातीयति तमेतेन जेषमितीडामाह्रियमाणामनुमन्त्रयते सुरूपवर्षवर्ण एहीति प्रतिपद्य मघोनीत्यातोऽवान्तरेडां प्राश्यमानामनुमन्त्रयते जुष्टिरसि जुषस्व नो जुष्टा नोऽसि जुष्टिं ते गमेयमित्यथान्तर्वेद्यद्भिर्माजयते मनो ज्योतिर्जुषतामाज्यम्विच्छिन्नं यज्ञँसमिमं दधातु । बृहस्पतिस्तनुतामिमं नो विश्वे देवा इह मादयन्तामिति

बर्हिषदं पुरोडाशमभिमन्त्रयते ब्रध्न पिन्वस्व ददतो मे मा क्षायि कुर्वतो मे मोपदसदित्यथान्वाहार्यं याचति

बर्हिषदं पुरोडाशमभिमन्त्रयते ब्रध्न पिन्वस्व ददतो मे मा क्षायि कुर्वतो मे मोपदसदित्यथान्वाहार्यं याचति

He recites over the cake deposited on the sacrificial grass the formula, “O sun, do thou sprinkle; may (the wealth) of mine who am giving, not be diminished. May the deed which I am doing not be harmed.”⁶³ He asks for the Anvāhārya cooked rice.

तमन्तर्वेद्यासन्नमभिमन्त्रयते प्रजापतेर्भागोऽस्यूर्जस्वान्पयस्वानित्यान्तादनुवाकस्य १८

तमन्तर्वेद्यासन्नमभिमन्त्रयते प्रजापतेर्भागोऽस्यूर्जस्वान्पयस्वानित्यान्तादनुवाकस्य १८

He recites over it which is kept within the altar the mantra, “Thou art the portion of Prajāpati, full of strength and milk. Protect my Prāņa and Apāna; protect my Samāna and Vyāna; protect my Udāna and Vyāna. Thou art inperishable; for imperishableness thee. Mayest thou not perish for me in yonder world.”⁶⁴

अनूयाजानामिष्टमिष्टमनुमन्त्रयते बर्हिषोऽहं देवयज्यया प्रजावान्भूयासं नराशँसस्याहं देवयज्यया पशुमान्भूयासमग्नेः स्विष्टकृतोऽहं देवयज्ययायुष्मान्यज्ञेन प्रतिष्ठां गमेयमित्यथ यत्र होतुरभिजानात्यग्निरिदं हविरजुषतेति तद्यजमानमुज्जितिं वाचयत्यग्नेरहमुज्जितिमनूज्जेषमिति यथेष्टम्

अनूयाजानामिष्टमिष्टमनुमन्त्रयते बर्हिषोऽहं देवयज्यया प्रजावान्भूयासं नराशँसस्याहं देवयज्यया पशुमान्भूयासमग्नेः स्विष्टकृतोऽहं देवयज्ययायुष्मान्यज्ञेन प्रतिष्ठां गमेयमित्यथ यत्र होतुरभिजानात्यग्निरिदं हविरजुषतेति तद्यजमानमुज्जितिं वाचयत्यग्नेरहमुज्जितिमनूज्जेषमिति यथेष्टम्

(The sacrificer) follows the Anūyājas, respectively with the formulas, “By the offering to Barhis may I be possessed of progeny-By, the offering to Narāśaṁsa I be possessed of cattle-By the offering to Sviṣṭakr̥t Agni may I attain security through the sacrifice, having long life.”⁶⁵ When (the Adhvaryu) listens to (the Hotr̥ saying) “Agni had enjoyed this oblation", he causes the sacrificer to recite the Ujjiti formulas, “May I be victorious following the victory of Agni; may I be victorious following the victory of Soma; may I be victorious following the victory of Agni; may I be victorious following the victory of Agni-Soma; may I be victorious following the victory of Indra-Agni; may I be victorious following the victory of Indra; may I be victorious following the victory of Mahendra; may I be victorious following the victory of Sviṣṭakr̥t Agni.”⁶⁶ As per the offering.

उक्तं वाजवत्योर्व्यूहनम्

उक्तं वाजवत्योर्व्यूहनम्

The separation of the two ladles with the formulas beginning with the word vāja⁶⁷ has already been spoken of.

अथ यत्र होतुरभिजानात्याशास्तेऽयं यजमानोऽसविति तद्यजमानं यज्ञस्य दोहं वाचयत्येमा अग्मन्नाशिषो दोहकामा इन्द्र वन्तो वनामहे धुक्षीमहि प्रजामिषमिति

अथ यत्र होतुरभिजानात्याशास्तेऽयं यजमानोऽसविति तद्यजमानं यज्ञस्य दोहं वाचयत्येमा अग्मन्नाशिषो दोहकामा इन्द्र वन्तो वनामहे धुक्षीमहि प्रजामिषमिति

When (the Adhvaryu) listens to (the Hotr̥ reciting as a part of the Sūktavāka) the words “this sacrificer N.N. desires”, he causes the sacrificer to recite the “milking of the sacrifice.” “These blessings fair to milking have come hither; possessing Indra, may we win; may we milk offspring and food.”

प्रस्तरं प्रह्रियमाणमनुमन्त्रयते रोहितेन त्वाग्निर्देवतां गमयतु हरिभ्यां त्वेन्द्रो देवतां गमयत्वेतशेन त्वा सूर्यो देवतां गमयत्विति

प्रस्तरं प्रह्रियमाणमनुमन्त्रयते रोहितेन त्वाग्निर्देवतां गमयतु हरिभ्यां त्वेन्द्रो देवतां गमयत्वेतशेन त्वा सूर्यो देवतां गमयत्विति

He follows the Prastara being discarded, with the formula, “With the red steed may Agni convey thee to the gods; with the two tawny horses may Indra convey thee to the god; with Etaśa may Sūrya convey thee to the god.”⁶⁸

परिधीन्विमुच्यमानाननुमन्त्रयते वि ते मुञ्चामि रशना वि रश्मीन्वि योक्त्रा यानि परिचर्तनानि । धत्तादस्मासु द्र विणं यच्च भद्र म्प्र णो ब्रूताद्भागधान्देवतास्विति

परिधीन्विमुच्यमानाननुमन्त्रयते वि ते मुञ्चामि रशना वि रश्मीन्वि योक्त्रा यानि परिचर्तनानि । धत्तादस्मासु द्र विणं यच्च भद्र म्प्र णो ब्रूताद्भागधान्देवतास्विति

He follows the enclosing sticks being released, with the verse, “I loosen thy cords, thy reins, thy yokings, thy harness; bestow upon us wealth and what is good; proclaim us sharer among the gods.”⁶⁸

शंयुवाकमुक्तमनुमन्त्रयते विष्णोः शंयोरहं देवयज्यया यज्ञेन प्रतिष्ठां गमेयमिति

शंयुवाकमुक्तमनुमन्त्रयते विष्णोः शंयोरहं देवयज्यया यज्ञेन प्रतिष्ठां गमेयमिति

He follows the Saṁyuvāka uttered, with the formula “By offering to god Viṣṇu, may I attain health, wealth and stability.

पत्नीसंयाजानामिष्टमिष्टमनुमन्त्रयते १९

पत्नीसंयाजानामिष्टमिष्टमनुमन्त्रयते १९

He follows Patnīsaṁyājas offered one by one respectively with the formulas.

सोमस्याहं देवयज्यया सुरेता रेतो धिषीय त्वष्टुरहं देवयज्यया पशूनाँरूपं पुषेयमित्यथेतरावुपसमस्यति देवानां पत्वीरग्निर्गृहपतिर्यज्ञस्य मिथुनं तयोरहं देवयज्यया मिथुनेन प्रभूयासमिति

सोमस्याहं देवयज्यया सुरेता रेतो धिषीय त्वष्टुरहं देवयज्यया पशूनाँरूपं पुषेयमित्यथेतरावुपसमस्यति देवानां पत्वीरग्निर्गृहपतिर्यज्ञस्य मिथुनं तयोरहं देवयज्यया मिथुनेन प्रभूयासमिति

“By sacrifice to god Soma may I, possessing good seed, impregnate seed-By sacrifice to god Tvaṣṭr̥ may I develop the form of cattle.”⁶⁹

He combines the next two. “The wives of the gods and Agni the lord of the house are the pair of sacrifice. By the sacrifice to them may I be propagated with a pair.”⁷⁰

वेदे यजमानं वाचयति वेदोऽसि वित्तिरसि विदेयेत्यान्तादनुवाकस्य

वेदे यजमानं वाचयति वेदोऽसि वित्तिरसि विदेयेत्यान्तादनुवाकस्य

With regard to the Veda (the Adhvaryu) makes the sacrificer recite the formula, “Thou art the Veda; thou art the gain; may I gain. Thou art action: thou art making; may I make. Thou art winning; thou art the winner, may I win. May the Veda give me the abundance of prosperity, rich in ghee, rich in houses, thousandfold and strong.”⁷⁰

ध्रुवामाप्याय्यमानामनुमन्त्रयत आप्यायतां ध्रुवा घृतेन यज्ञंयज्ञं प्रति देवयद्भ्यः । सूर्याया ऊधोऽदित्या उपस्थ उरुधारा पृथिवी यज्ञे अस्मिन्नित्यथ यजमानभागं प्राश्नाति प्रजापतेर्विभान्नाम लोकस्तस्मिँस्त्वा दधामि सह यजमानेनेति सं यज्ञपतिराशिषेति वात्रैतत्पूर्णपात्रं याचति

He follows the Dhruvā ladle being filled in, with the verse, “May the Dhruva swell with clarified butter in each sacrifice for the sacrificers seeking the favour of gods; in this sacrifice-the udder of Sūryā, (lying) in the lap of Aditi, with wide strearn and extensive.”⁷¹

He consumes the sacrificer’s portion (of the oblation) with the formula “Prajāpati’s is the world called Vibhān. In it I place thee along with the sacrificer.”⁷¹ Or with the formula, “May the lord of sacrifice be united with the prayer.”⁷²
At this stage (the Adhvaryu) asks for the vessel of Praṇītā-water.

तमन्तर्वेदि निधाय पूर्णपात्रे यजमानं वाचयति सदसि सन्मे भूयाः सर्वस्मसि सर्वं मे भूयाः पूर्णमसि पूर्णं मे भूया अक्षितमसि मा मे क्षेष्ठा इत्यथ दिशो व्युन्नयति प्राच्यां दिशि देवा ऋत्विजो मार्जयन्तां दक्षिणायां दिशि मासाः पितरो मार्जयन्तां प्रतीच्यां दिशि गृहाः पशवो मार्जयन्तामुदीच्यां दिश्याप ओषधयो वनस्पतयो मार्जयन्तामूर्ध्वायां दिशि यज्ञः संवत्सरो यज्ञपतिर्मार्जयन्तामित्यथैना निनयति समुद्रं वः प्रहिणोम्यक्षिताः स्वां योनिमपिगच्छत । अच्छिद्र ःप्रजया भूयासम्मा परासेचि मत्पय इत्य्

तमन्तर्वेदि निधाय पूर्णपात्रे यजमानं वाचयति सदसि सन्मे भूयाः सर्वस्मसि सर्वं मे भूयाः पूर्णमसि पूर्णं मे भूया अक्षितमसि मा मे क्षेष्ठा इत्यथ दिशो व्युन्नयति प्राच्यां दिशि देवा ऋत्विजो मार्जयन्तां दक्षिणायां दिशि मासाः पितरो मार्जयन्तां प्रतीच्यां दिशि गृहाः पशवो मार्जयन्तामुदीच्यां दिश्याप ओषधयो वनस्पतयो मार्जयन्तामूर्ध्वायां दिशि यज्ञः संवत्सरो यज्ञपतिर्मार्जयन्तामित्यथैना निनयति समुद्रं वः प्रहिणोम्यक्षिताः स्वां योनिमपिगच्छत । अच्छिद्र ःप्रजया भूयासम्मा परासेचि मत्पय इत्य्

Having placed it within the altar he makes the sacrificer recite the formula, “Thou art real; be real for me; thou art all; be all for me; thou art full; be full for me; thou art imperishable; do thou not perish for me.”⁷³ He scatters (the water) towards the directions with the formulas, “In the eastern quarter may the gods and the priests purify (me); in the southern the quarter may the months and Pitr̥s purify (me); in the western quarter may residence and cattle purify (me); in the northern quarter may the waters, plants and trees purify (me); in the upper quarter may the sacrifice, year and the lord of sacrifice purify (me). (The sacrificer) pours them down with the verse; “I send you to the ocean, do you join your birth-place. May I be without deficiency in progeny, Let the water not be scattered away from me.”⁷⁴

अथोपोत्थाय दक्षिणेन पदा विष्णुक्रमान्क्रमते २०

अथोपोत्थाय दक्षिणेन पदा विष्णुक्रमान्क्रमते २०

Standing up, he takes the Viṣṇu-strides with the right foot.

विष्णोः क्रमोऽस्यभिमातिहा गायत्रेण छन्दसा पृथिवीमनु विक्रमे निर्भक्तः स यं द्विष्म इति चतुर्भिरनुच्छन्दसं तृतीये चतुर्थमनुवर्तयति

विष्णोः क्रमोऽस्यभिमातिहा गायत्रेण छन्दसा पृथिवीमनु विक्रमे निर्भक्तः स यं द्विष्म इति चतुर्भिरनुच्छन्दसं तृतीये चतुर्थमनुवर्तयति

(Respectively with the formulas) “Thou art the step of Viṣṇu, smiting enemy; with the Gāyatrī metre I step across the earth, excluded is he whom we hate-Thou art the step of Viṣṇu, smiting imprecations; with Triṣṭubh metre I step across the midregion; excluded is he whom we hate-Thou art the step of Viṣṇu, smiter of him who practises evil, with the Jagatī metre I step across the heaven, excluded is he with the whom we hate-Thou art the step of Viṣṇu, smiter of the hostile one, Anuṣṭubh metre I step across the quarters; excluded is he whom we hate.”⁷⁵ He joins the fourth formula to the third one;

न चतुर्थाय प्रक्रामति

न चतुर्थाय प्रक्रामति

he does not step with the fourth one.

नाहवनीयमुपात्येत्यथात्रैव तिष्ठन्नाहवनीयमुपतिष्ठतेऽगन्म सुवः सुवरगन्म सन्दृशस्ते मा छित्सि यत्ते तपस्तस्मै ते मावृक्षीत्यथादित्यमुपतिष्ठते सुभूरसि श्रेष्ठो रश्मीनामायुर्धा अस्यायुर्मे धेहि वर्चोधा असि वर्चो मयि धेहीत्यथैभ्यो लोकेभ्यो भ्रातृव्यं निर्भजतीदमहममुं भ्रातृव्यमाभ्यो दिग्भ्योऽस्यै दिवोऽस्मादन्तरिक्षादस्यै पृथिव्या अस्मादन्नाद्यान्निर्भजामि निर्भक्तः स यं द्विष्म इत्यथाप उपस्पृश्य

नाहवनीयमुपात्येत्यथात्रैव तिष्ठन्नाहवनीयमुपतिष्ठतेऽगन्म सुवः सुवरगन्म सन्दृशस्ते मा छित्सि यत्ते तपस्तस्मै ते मावृक्षीत्यथादित्यमुपतिष्ठते सुभूरसि श्रेष्ठो रश्मीनामायुर्धा अस्यायुर्मे धेहि वर्चोधा असि वर्चो मयि धेहीत्यथैभ्यो लोकेभ्यो भ्रातृव्यं निर्भजतीदमहममुं भ्रातृव्यमाभ्यो दिग्भ्योऽस्यै दिवोऽस्मादन्तरिक्षादस्यै पृथिव्या अस्मादन्नाद्यान्निर्भजामि निर्भक्तः स यं द्विष्म इत्यथाप उपस्पृश्य

He does not pass beyond the Āhavanīya. Standing here only he prays to the Āhavanīya with the formula, “We have gone to the heaven, to the heaven we have gone. May I not be cut off from seeing thee. What heat is thine to that of thee may I not be brought low.”⁷⁶ He prays to Āditya with the formula, “Thou art good, the best of rays; thou art life-bestowing, bestow life upon me.” Thou art radiance-bestowing, bestow radiance upon me.”⁷⁶ He drives away the enemy out of this world with the formula, “Here do I exclude my enemy, N.N. from these quarters, this heaven, this midregion, this earth, this food. Excluded is he whom we hate. Having touched water,

सं ज्योतिषाभुवमित्युरः प्रत्यात्मानं प्रत्यभिमृशतेऽथ दक्षिणमँसमभि पर्यावर्ततेऽइन्द्री मावृतमन्वावर्त इत्यथोदङ्पर्यावर्तते समहं प्रजया सं मया प्रजा समहँरायस्पोषेण सं मया रयस्पोष इत्यथाहवनीये समिधमादधाति समिद्धो अग्ने मे दीदिहि समेद्धा ते अग्ने दीद्यासँस्वाहेत्यथाहवनीयमुपतिष्ठते वसुमान्यज्ञो वसीयान्भूयासमित्यथाग्निपावमानीभ्यां गार्हपत्यमुपतिष्ठतेऽग्न आयूँषि पवसेऽग्ने पवस्वेत्यथ गार्हपत्यमेवोपतिष्ठतेऽग्ने गृहपते सुगृहपतिरहं त्वया गृहपतिना भूयासं सुगृहपतिर्मया त्वं गृहपतिना भूयाः शतँहिमास्तामाशिषमाशसे मह्यममुष्मै ज्योतिष्मतीं तामाशिषमाशसेऽमुष्मा अमुष्मा इति

सं ज्योतिषाभुवमित्युरः प्रत्यात्मानं प्रत्यभिमृशतेऽथ दक्षिणमँसमभि पर्यावर्ततेऽइन्द्री मावृतमन्वावर्त इत्यथोदङ्पर्यावर्तते समहं प्रजया सं मया प्रजा समहँरायस्पोषेण सं मया रयस्पोष इत्यथाहवनीये समिधमादधाति समिद्धो अग्ने मे दीदिहि समेद्धा ते अग्ने दीद्यासँस्वाहेत्यथाहवनीयमुपतिष्ठते वसुमान्यज्ञो वसीयान्भूयासमित्यथाग्निपावमानीभ्यां गार्हपत्यमुपतिष्ठतेऽग्न आयूँषि पवसेऽग्ने पवस्वेत्यथ गार्हपत्यमेवोपतिष्ठतेऽग्ने गृहपते सुगृहपतिरहं त्वया गृहपतिना भूयासं सुगृहपतिर्मया त्वं गृहपतिना भूयाः शतँहिमास्तामाशिषमाशसे मह्यममुष्मै ज्योतिष्मतीं तामाशिषमाशसेऽमुष्मा अमुष्मा इति

he touches himself at the bosom with the formula, “I have been united with light.”⁷⁶ He turns along the right shoulder with the formula, “I turn the turning of Indra.”⁷⁷ He turns towards the north with the formula, “May I be united with offspring, offspring with me, may I be united with prosperity, prosperity with me.”⁷⁷
He puts a fire-stick on the Āhavanīya with the formula, “Kindled, O Agni do thou shine for me, kindling thee, O Agni, may I shine, svāhā.”⁷⁷ He prays to the Āhavanīya with the formula, “The sacrifice is rich, may I be rich.”⁷⁷

He prays to the Gārhapatya with two Agni-pāvamāni verses, “O Agni, thou purifiest life, do thou give food and strength to us. Do thou drive away ill fortune- O Agni, good worker purify for us glory in good heroes giving abundance of wealth to me.” He again prays to the Gārhapatya with the formula, “O Agni, lord of the house,⁷⁷ through thee as lord of the house, may I be a good lord of the house. Through me as the lord of the house mayest thou be a good lord of the house for a hundred years. I invoke this blessing bringing light for me N.N.; I invoke this “for blessing for N.N., for N.N.”⁷⁸

यावन्तोऽस्य पुत्रा जाता भवन्ति तन्तव इत्यन्ततः २१

यावन्तोऽस्य पुत्रा जाता भवन्ति तन्तव इत्यन्ततः २१

as often as he has sons born to him. Lastly he says posterity.”

अथ वै भवति

अथ वै भवति

(The Brāhmaṇa) indeed goes

यो वै यज्ञं प्रयुज्य न विमुञ्चत्यप्रतिष्ठानो वै स भवति

यो वै यज्ञं प्रयुज्य न विमुञ्चत्यप्रतिष्ठानो वै स भवति

“Whoever, having commenced a sacrifice does not release it, becomes unstable.

कस्त्वा युनक्ति स त्वा विमुञ्चत्विति

कस्त्वा युनक्ति स त्वा विमुञ्चत्विति

Whoever joins you, let him release you.” So it is.

काले कपालानि विमुञ्चति यानि घर्मे कपालान्युपचिन्वन्ति वेधसः । पूष्णस्तान्यपि व्रत इन्द्र वायू विमुञ्चतामित्यथैतेनैव यथेतमेत्य यजमानायतन उपविश्य तथैव तिरः पवित्रमप आचामति पयस्वतीरोषधयः पयस्वद्वीरुधां पयः । अपां पयसो यत्पयस्तेन मामिन्द्र सँ सृजेत्यथाहवनीये समिध आदधात्यग्ने व्रतपते व्रतमचारिषं तदशकं तन्मेऽराधि स्वाहा वायो व्रतपत आदित्य व्रतपते व्रतानां व्रतपते व्रतमचारिषं तदशकं तन्मेऽराधि स्वाहेत्यथोपोत्थाय यज्ञस्य पुनरालम्भं जपति यज्ञो बभूव स आबभूव स प्रजज्ञे स वावृधे । स देवानामधिपतिर्बभूव सो अस्माँधिपतीन्करोतु वयँस्याम पतयो रयीणमित्यथ प्राङुत्क्रम्य जपति गोमाँअग्नेऽविमाँअश्वी यज्ञो नृवत्सखा सदमिदप्रमृष्यः । इडावाँएषो असुर प्रजावान्दीर्घो रयिः पृथुबुध्नः सभावानित्यथ ब्राह्मणाँ स्तर्पयितवा इति सम्प्रेष्यति २२

काले कपालानि विमुञ्चति यानि घर्मे कपालान्युपचिन्वन्ति वेधसः । पूष्णस्तान्यपि व्रत इन्द्र वायू विमुञ्चतामित्यथैतेनैव यथेतमेत्य यजमानायतन उपविश्य तथैव तिरः पवित्रमप आचामति पयस्वतीरोषधयः पयस्वद्वीरुधां पयः । अपां पयसो यत्पयस्तेन मामिन्द्र सँ सृजेत्यथाहवनीये समिध आदधात्यग्ने व्रतपते व्रतमचारिषं तदशकं तन्मेऽराधि स्वाहा वायो व्रतपत आदित्य व्रतपते व्रतानां व्रतपते व्रतमचारिषं तदशकं तन्मेऽराधि स्वाहेत्यथोपोत्थाय यज्ञस्य पुनरालम्भं जपति यज्ञो बभूव स आबभूव स प्रजज्ञे स वावृधे । स देवानामधिपतिर्बभूव सो अस्माँधिपतीन्करोतु वयँस्याम पतयो रयीणमित्यथ प्राङुत्क्रम्य जपति गोमाँअग्नेऽविमाँअश्वी यज्ञो नृवत्सखा सदमिदप्रमृष्यः । इडावाँएषो असुर प्रजावान्दीर्घो रयिः पृथुबुध्नः सभावानित्यथ ब्राह्मणाँ स्तर्पयितवा इति सम्प्रेष्यति २२

At the proper time (the sacrificer) disintegrates the potsherds with the verse, “The potsherds which wise men collect for the cauldron, these are in Pūsan’s guardian-ship. Let Indra and Vāyu set them free.”⁷⁹ Having returned by the same route by which he had gone, and having sat down on the sacrificer’s seat, he sips water across the strainers in the same manner⁸⁰ with the verse, “The plants are full of sap, the sap of creepers is full of sap. O Indra, do thou unite me with that sap which is of the sap of water.”⁸¹

He puts fire-sticks on the Āhavanīya with the formula, “O Agni, lord of vow, I have observed the vow; I have been capable of it, it has flourished for me, svāhā.”⁸² Having stood up, he murmurs the formula “The re-acceptance of the sacrificer,” namely, “The sacrifice has become, it has come into being. It has been born; it has waxed great. It has become the overlord of the gods, may it make us overlords; may we be lords of wealth.”⁸³ Stepping towards the east, he murmurs the verse, “Rich in cattle, rich in sheep, O Agni, rich in houses is the sacrifice with manly companions ever unalterable. Rich in food is this, O Asura, rich in offspring, enduring wealth, deep-based and rich in houses.”⁸⁴ He gives out the call, “In order to appease the brāhmaṇas.”

ब्रह्मत्वं करिष्यन्यज्ञोपवीत्यप आचम्याग्रेणाहवनीयं परीत्य दक्षिणत उदङ्मुखस्तिष्ठन्ब्रह्मसदनमुपतिष्ठते नमो ब्रह्मणे नमो ब्रह्मसदनायेत्यथासनात्तृणं निरस्यत्यहे दैधिषव्योदतस्तिष्ठान्यस्य सदने सीद योऽस्मत्पाकतर इत्युपविशत्युन्निवत उदुद्वतश्च गेषमित्यथेमे समीक्षते पातं मा द्यावापृथिवी अद्याह्न इत्युपविश्य जपति भूर्भुवः सुवः क इदं ब्रह्मा भविष्यति स इदं ब्रह्मा भविष्यति प्राणः प्रजापतियुक्तोऽहं युज्ये ब्रह्मणार्वेव वाजी सुधुर इव वह्निर्बलीवर्द इव युक्तो हव्यं वक्ष्याम्यहं देवताभ्यो भूः प्रपद्ये भुवः प्रपद्ये सुवः प्रपद्ये भूर्भुवः सुवः प्रपद्ये वायुं प्रपद्ये ब्रह्म प्रपद्ये क्षत्रं प्रपद्येऽश्मानमाखणं प्रपद्ये प्रजापतेर्ब्रह्मकोशं प्रपद्येऽनार्तां देवतां वाचं प्रपद्य ॐ प्रपद्य इति

ब्रह्मत्वं करिष्यन्यज्ञोपवीत्यप आचम्याग्रेणाहवनीयं परीत्य दक्षिणत उदङ्मुखस्तिष्ठन्ब्रह्मसदनमुपतिष्ठते नमो ब्रह्मणे नमो ब्रह्मसदनायेत्यथासनात्तृणं निरस्यत्यहे दैधिषव्योदतस्तिष्ठान्यस्य सदने सीद योऽस्मत्पाकतर इत्युपविशत्युन्निवत उदुद्वतश्च गेषमित्यथेमे समीक्षते पातं मा द्यावापृथिवी अद्याह्न इत्युपविश्य जपति भूर्भुवः सुवः क इदं ब्रह्मा भविष्यति स इदं ब्रह्मा भविष्यति प्राणः प्रजापतियुक्तोऽहं युज्ये ब्रह्मणार्वेव वाजी सुधुर इव वह्निर्बलीवर्द इव युक्तो हव्यं वक्ष्याम्यहं देवताभ्यो भूः प्रपद्ये भुवः प्रपद्ये सुवः प्रपद्ये भूर्भुवः सुवः प्रपद्ये वायुं प्रपद्ये ब्रह्म प्रपद्ये क्षत्रं प्रपद्येऽश्मानमाखणं प्रपद्ये प्रजापतेर्ब्रह्मकोशं प्रपद्येऽनार्तां देवतां वाचं प्रपद्य ॐ प्रपद्य इति

One who is going to officiate as the Brahman, having sipped water, having gone around along the front of the Āhavanīya, standing to the south facing the north, prays to the Brahman’s seat with the formula, “Obeisance to the Brahman, obeisance to the Brahman’s seat.” He removes a darbha-blade from the seat with the formula, “O Ahi, son of Dīdhiṣu, get away from here, sit down on another’s seat who is younger than we are.”⁸⁵ He sits (on the seat)with the formula, “May I go over the low and over the high.”⁸⁵ He gazes at these (heaven and earth) with the formula, “Do you, O Dyāvāpr̥thivī, guard me today from the day.”⁸⁵ Having sat down, he murmurs the formula, “Bhūr bhuvaḥ suvaḥ who will become the Brahman, he will become the Brahman; vital breath together with Prajāpati, may I be yoked with Brahman, like a strong horse, like a well-yoked animal, like a yoked ox, I shall carry the oblation towards the gods, I resort to Bhūḥ, I resort to Bhuvaḥ, I resort to Suvaḥ, I resort to Bhūr Bhuvaḥ Suvaḥ, I resort to Vāyu, I resort to Brahman, I resort to Kṣatra, I resort to the stone serving as the target, I resort to the Brahman-treasure of Prajāpati, I resort to Vāc, the harmless deity, I resort to Om.”

तं यजमानो ब्रह्माणं वृणीते भूपते भुवनपते महतो भूतस्य पते ब्रह्माणं त्वा वृणीमहे वीतहव्ये पुरोहितं येनायन्नुत्तमँसुवर्देवा अङ्गिरसो दिवमिति

तं यजमानो ब्रह्माणं वृणीते भूपते भुवनपते महतो भूतस्य पते ब्रह्माणं त्वा वृणीमहे वीतहव्ये पुरोहितं येनायन्नुत्तमँसुवर्देवा अङ्गिरसो दिवमिति

The sacrificer chooses him as the Brahman with the formula, “O lord of the earth, lord of the mid-region, lord of the heaven, we choose thee as the Brahman, a priest for a Soma-sacrifice through which gods and Angiras reached the highest heaven.”

वृतो ब्रह्मा जपत्यहं भूपतिरहं भुवनपतिरहं महतो भूतस्य पतिर्देवेन सवित्रा प्रसूत आर्त्विज्यं करिष्यामि ब्रह्माणं मावृथा वीतहव्ये पुरोहितं येनायन्नुत्तमँसुवर्देवा अङ्गिरसो दिवं देव सवितरेतं त्वा वृणते बृहस्पतिं दैव्यं ब्रह्माणं तदहं मनसे प्रब्रवीमि मनो गायत्रियै गायत्री त्रिष्टुभे त्रिष्टुब्जगत्यै जगत्यनुष्टुभेऽनुष्टुप्पङ्क्त्यै पङ्क्तिः प्रजापतये प्रजापतिर्विश्वेभ्यो देवेभ्यो विश्वे देवा बृहस्पतये बृहस्पतिर्ब्रह्मणे ब्रह्म भूर्भुवः सुवर्बृहस्पतिर्देवानां ब्रह्माहं मनुष्याणाम्बृहस्पते यज्ञं गोपायेति

वृतो ब्रह्मा जपत्यहं भूपतिरहं भुवनपतिरहं महतो भूतस्य पतिर्देवेन सवित्रा प्रसूत आर्त्विज्यं करिष्यामि ब्रह्माणं मावृथा वीतहव्ये पुरोहितं येनायन्नुत्तमँसुवर्देवा अङ्गिरसो दिवं देव सवितरेतं त्वा वृणते बृहस्पतिं दैव्यं ब्रह्माणं तदहं मनसे प्रब्रवीमि मनो गायत्रियै गायत्री त्रिष्टुभे त्रिष्टुब्जगत्यै जगत्यनुष्टुभेऽनुष्टुप्पङ्क्त्यै पङ्क्तिः प्रजापतये प्रजापतिर्विश्वेभ्यो देवेभ्यो विश्वे देवा बृहस्पतये बृहस्पतिर्ब्रह्मणे ब्रह्म भूर्भुवः सुवर्बृहस्पतिर्देवानां ब्रह्माहं मनुष्याणाम्बृहस्पते यज्ञं गोपायेति

The Brahman who is chosen murmurs the formula, “I am the lord of the earth, lord of the mid-region, lord of the heaven. Impelled by god Savitr̥, I shall officiate as a priest. You have chosen me as the Brahman, a priest for a Soma-sacrifice through which gods and Aṅgiras reached the heaven. O god Savitr̥, they are choosing you, Br̥haspati, the divine Brahman. I speak it to the mind, the mind to the Gāyatrī metre, Gāyatrī to the Triṣṭubh metre, Triṣṭubh to the Jagatī metre, Jagatī to the Paṅkti metre, Paṅkti to Prajāpati, Prajāpati to Viśve Devas, Viśve Devas to Br̥haspati, Br̥haspati to Brahman, brahma bhīr bhuvaḥ suvaḥ. Br̥haspati (is the Brahman) of gods; myself of human beings. O Br̥haspati, do thou guard the sacrifice.”

स यत्राह ब्रह्मन्नपः प्रणेष्यामि यजमान वाचं यच्छेति तद्ब्रह्मा प्रसौति २३

When he (the Adhvaryu) says, “O Brahman, I shall carry forth water. O sacrificer, do thou restrain speech,”⁸⁶ the Brahman gives the impulse.

देव सवितः प्रणय यज्ञं देवता वर्धयैता नाकस्य पृष्ठे सुवर्गे लोके यजमानो अस्तु । सप्तर्षीणाँसुकृतां यत्र लोकस्तत्रेमं यज्ञं यजमानं च धेह्यॐ प्रणयेति

देव सवितः प्रणय यज्ञं देवता वर्धयैता नाकस्य पृष्ठे सुवर्गे लोके यजमानो अस्तु । सप्तर्षीणाँसुकृतां यत्र लोकस्तत्रेमं यज्ञं यजमानं च धेह्यॐ प्रणयेति

“O god Savitr̥, do thou carry forth the sacrifice, promote the divinities. Let the sacrifice be on the surface of the heaven. Do thou place the sacrifice and the sacrificer on the place where the region of the seven R̥ṣis, the doers of good deeds lies. Om do you carry forth.”

स वाचंयमो भवति प्रणीतासु प्रणीयमानास्वा हविष्कृतः

स वाचंयमो भवति प्रणीतासु प्रणीयमानास्वा हविष्कृतः

While the Praṇītā water is being carried forth, he restrains speech until the call to the preparer of the oblation-material.

सान्नाय्ये दोह्यमान आ ततो यदाह बहु दुग्धीन्द्रा य देवेभ्यो हव्यमिति महेन्द्रा येति वा यदि महेन्द्र याजी भवत्यधिवपने वाचं यच्छत्या कपालोपधानात्

सान्नाय्ये दोह्यमान आ ततो यदाह बहु दुग्धीन्द्रा य देवेभ्यो हव्यमिति महेन्द्रा येति वा यदि महेन्द्र याजी भवत्यधिवपने वाचं यच्छत्या कपालोपधानात्

(He restrains speech) while the Saṁnāyya is being milked until (the Adhvaryu) says, “Do thou yield much milk as oblation for Indra and other gods” or “for Mahendra” if the sacrificer is offering to Mahendra.⁸⁷ He restrains speech at the pouring of the rice-grains on the lower crushing stone until the piling up of the potsherds.⁸⁸

संवपने वाचं यच्छत्या समभिवासनात्

संवपने वाचं यच्छत्या समभिवासनात्

He restrains speech at the pouring of flour into the pan until the covering of the cakes with ashes.⁸⁹

स्तम्बयजुषि ह्रियमाण आ प्रोक्षणीनामासादनात्

स्तम्बयजुषि ह्रियमाण आ प्रोक्षणीनामासादनात्

At the carrying away of Stambayajus until the placing of the Prokṣaṇī water.⁹⁰

स यत्राह ब्रह्मन्नुत्तरं परिग्राहं परिग्रहीष्यामीति तद्ब्रह्मा प्रसौति बृहस्पते परिगृहाण वेदिं ब्रह्मणा यज्ञं परिगृह्णीहीमम्। सप्तर्षीणाँ सुकृतां यत्र लोकस्तत्रेमं यज्ञं यजमानं च धेह्यॐ परिगृहाणेत्याज्येषु गृह्यमाणेषु वाचं यच्छत्या ध्रुवासादनात्

स यत्राह ब्रह्मन्नुत्तरं परिग्राहं परिग्रहीष्यामीति तद्ब्रह्मा प्रसौति बृहस्पते परिगृहाण वेदिं ब्रह्मणा यज्ञं परिगृह्णीहीमम्। सप्तर्षीणाँ सुकृतां यत्र लोकस्तत्रेमं यज्ञं यजमानं च धेह्यॐ परिगृहाणेत्याज्येषु गृह्यमाणेषु वाचं यच्छत्या ध्रुवासादनात्

When he (the Adhvaryu) says, “O Brahman, I shall do the second tracing (of the altar),”⁹¹ the Brahman gives impulse with the verse, “O Brahman, do thou trace the altar, do thou fence round this sacrifice with Brahman. Do thou place this sacrifice and the sacrificer on the place where the region of the seven R̥ṣis, the doors of good deeds lies. Om, fence round." While clarified butter is being taken (into the ladles)⁹² he restrains speech until the placing of the Dhruvā."⁹²

सामिधेनीष्वनूच्यमानास्वा प्रवरादनूक्तायां पुरोऽनुवाक्यायामा वषट्कारात्

सामिधेनीष्वनूच्यमानास्वा प्रवरादनूक्तायां पुरोऽनुवाक्यायामा वषट्कारात्

(He restrains speech) while the Sāmidhenīs are being recited⁹³ until (the pronouncement of) the Pravara.⁹³ (He restrains speech) when the puronuvākyā has been recited until the Vaṣaṭ-utterance.⁹⁴

प्राशित्रेऽवदीयमान आ प्रसवात्

प्राशित्रेऽवदीयमान आ प्रसवात्

(He restrains speech) while the Prāśitra (portion of the cake) is being cut⁹⁵ until the impulse (to be given after the rite of Anvāhārya cooked rice).⁹⁶

परिहरन्त्यस्मा एतत्प्राशित्रमग्रेणाहवनीयं तदाह्रियमाणं प्रतिपश्यति २४

परिहरन्त्यस्मा एतत्प्राशित्रमग्रेणाहवनीयं तदाह्रियमाणं प्रतिपश्यति २४

The Praśitra is brought towards him (the Brahman) along the front of the Āhavanīya. He gazes at it being fetched to him.

सूर्यस्य त्वा चक्षुषा प्रतिपश्यामीत्यथैनदुभाभ्याँहस्ताभ्यां प्रतिगृह्णाति देवस्य त्वा सवितुः प्रसवेऽश्विनोर्बाहुभ्यां पूष्णो हस्ताभ्यां प्रतिगृह्णामीत्य्

सूर्यस्य त्वा चक्षुषा प्रतिपश्यामीत्यथैनदुभाभ्याँहस्ताभ्यां प्रतिगृह्णाति देवस्य त्वा सवितुः प्रसवेऽश्विनोर्बाहुभ्यां पूष्णो हस्ताभ्यां प्रतिगृह्णामीत्य्

“I gaze at thee with the eye of Sūrya.”⁹⁷ He receives it with both the hands with the formula, “I receive thee in the impulse of god Savitr̥, with the arms of the Aśvins, with the hands of Pūṣan.”⁹⁸

अथैनत्सादयति पृथिव्यास्त्वा नाभौ सादयामीत्यथैनदवेक्षते सुपर्णस्य त्वा गरुत्मतश्चक्षुषावेक्ष इत्यथैनदङ्गुष्ठेन च महानाम्न्या चोपसङ्गृह्यातिहाय दतः पूर्वं जिह्वाग्रे निदधात्यग्नेस्त्वास्येन प्राश्नामीति

अथैनत्सादयति पृथिव्यास्त्वा नाभौ सादयामीत्यथैनदवेक्षते सुपर्णस्य त्वा गरुत्मतश्चक्षुषावेक्ष इत्यथैनदङ्गुष्ठेन च महानाम्न्या चोपसङ्गृह्यातिहाय दतः पूर्वं जिह्वाग्रे निदधात्यग्नेस्त्वास्येन प्राश्नामीति

He keeps it down with the formula, “I place thee on the navel of the earth.”⁹⁹ He gazes at it with the formula, “I gaze at thee with the eye of the good-winged eagle.” Having held it with the thumb and the ring-finger, keeping the teeth away, he first places it on the tip of the tongue with the formula, “I consume thee with Agni’s mouth."¹⁰⁰

प्राश्याप आचम्य सहाद्भिरवगिरति ब्राह्मणस्योदरेण बृहस्पतेर्ब्रह्मणेत्यथाद्भिर्मार्जयित्वा प्राणान्सम्मृशते वाङ्म आसन्नसोः प्राणोऽक्ष्योश्चक्षुः कर्णयोः श्रोत्रं बाहुवोर्बलमूरुवोरोजोऽरिष्टा विश्वान्यङ्गानि तनूस्तनुवा मे सह नमस्ते अस्तु मा मा हिँसीरिति

प्राश्याप आचम्य सहाद्भिरवगिरति ब्राह्मणस्योदरेण बृहस्पतेर्ब्रह्मणेत्यथाद्भिर्मार्जयित्वा प्राणान्सम्मृशते वाङ्म आसन्नसोः प्राणोऽक्ष्योश्चक्षुः कर्णयोः श्रोत्रं बाहुवोर्बलमूरुवोरोजोऽरिष्टा विश्वान्यङ्गानि तनूस्तनुवा मे सह नमस्ते अस्तु मा मा हिँसीरिति

Having consumed it and having sipped water, he swallows it along with water with the formula, “With the belly of the brāhmaṇa with the prayer of Br̥haspati.” Having sprinkled water upon himself, he touches his vital breaths with the formula, “Speech in my mouth, breathing in the nostrils, the vision in the eyes, the faculty of hearing in the ears, strength in the arms, vigour in the thighs, may all my limbs be uninjured; may thy body be with my body; obeisance to thee; do thou not injure me.”¹⁰⁰

मयि प्राणा मयि प्राणा इति वाहृतं ब्रह्मभागं प्राशित्रहरणे निदधात्यथान्वाहार्यं याचति

मयि प्राणा मयि प्राणा इति वाहृतं ब्रह्मभागं प्राशित्रहरणे निदधात्यथान्वाहार्यं याचति

Or with the formula, “The vital breaths within me, vital breaths within me.” He keeps the Brahman’s portion brought to him in the Prāśitraharaṇa vessel. Then he asks for the Anvāhārya cooked rice.

तमन्तर्वेद्यासन्नमभिमन्त्रयते २५

तमन्तर्वेद्यासन्नमभिमन्त्रयते २५

He recites over it kept within the altar the formulas.

ब्रह्मन्ब्रह्मासि नमस्ते ब्रह्मन्ब्रह्मणे पाहि मामहुताद्य सर्वो मह्यं हुतो भवेत्यथास्य यावन्मात्रमवदाय प्राशित्रहरणे निदधाति श्रीरस्येहि मामभ्यन्नवानन्नादो भूयासमित्यथैनमग्रेण स्रुच उदञ्चं नीयमानमनुमन्त्रयते यज्ञो दिवँरोहतु यज्ञो दिवं गच्छतु यो देवयानः पन्थास्तेन यज्ञो देवाँ अप्येत्विति

ब्रह्मन्ब्रह्मासि नमस्ते ब्रह्मन्ब्रह्मणे पाहि मामहुताद्य सर्वो मह्यं हुतो भवेत्यथास्य यावन्मात्रमवदाय प्राशित्रहरणे निदधाति श्रीरस्येहि मामभ्यन्नवानन्नादो भूयासमित्यथैनमग्रेण स्रुच उदञ्चं नीयमानमनुमन्त्रयते यज्ञो दिवँरोहतु यज्ञो दिवं गच्छतु यो देवयानः पन्थास्तेन यज्ञो देवाँ अप्येत्विति

“O Brahman, thou art the Brahman; O Brahman, obeisance to thee Brahman; do thou guard me who hast not been offered food; offered, do thou be whole to me.” Having taken a little portion out of it, he keeps it into the Prāśitraharaṇa vessel with the formula, “Thou art glory; do thou come towards me, may I be possessed of food and be eating food.” He follows it (Anvāhārya rice) being carried towards the north along the front of the ladles with the formula, “May the sacrificer ascend the heaven; may the sacrificer go to the heaven; may the sacrifice go to gods along that path which leads to gods.”

स यत्राह ब्रह्मन्प्रस्थास्यामः समिधमाधायाग्नीदग्नीन्सकृत्सकृत्सम्मृड्ढीति तद्ब्रह्मा प्रसौति देव सवितरेतत्ते प्राह तत्प्र च सुव प्रच यज बृहस्पतिर्ब्रह्मा स यज्ञं पाहि स यज्ञपतिं पाहि स मां पाह्यॐ प्रतिष्ठेति

स यत्राह ब्रह्मन्प्रस्थास्यामः समिधमाधायाग्नीदग्नीन्सकृत्सकृत्सम्मृड्ढीति तद्ब्रह्मा प्रसौति देव सवितरेतत्ते प्राह तत्प्र च सुव प्रच यज बृहस्पतिर्ब्रह्मा स यज्ञं पाहि स यज्ञपतिं पाहि स मां पाह्यॐ प्रतिष्ठेति

When he (the Adhvaryu) says, “O Brahman, we shall start; having put the fire- stick (on the Āhavanīya) O Agnīdh, do thou cleanse the fires once each, “The Brahman gives the impulse, “O god Savitr̥, he has declared that to thee, that do thou impel and offer. The Brahman is Br̥haspati. Do thou protect the sacrifice, do thou protect the lord of sacrifice, do thou protect me. Om, do you start.”¹⁰¹

प्रचरतेति प्रवर्ग्ये

प्रचरतेति प्रवर्ग्ये

In the Pravargya rite (he should say) “Do you proceed.”

सोऽत्रैवास्त आ समिष्टयजुषो होमाद्धुते समिष्टयजुष्युपोत्थायाहवनीयमुपतिष्ठतेऽयाड्यज्ञँ हविषो जातवेदा अदब्धो अन्ततः पूर्वो अस्मिन्निषद्य । सन्वन्सनिँसुविमुचा नो विमुञ्च धेह्यस्मासु द्र विणं जातवेदो यच्च भद्रमिति

सोऽत्रैवास्त आ समिष्टयजुषो होमाद्धुते समिष्टयजुष्युपोत्थायाहवनीयमुपतिष्ठतेऽयाड्यज्ञँ हविषो जातवेदा अदब्धो अन्ततः पूर्वो अस्मिन्निषद्य । सन्वन्सनिँसुविमुचा नो विमुञ्च धेह्यस्मासु द्र विणं जातवेदो यच्च भद्रमिति

He remains only here until the Samiṣṭayajus offering.¹⁰² After the Samiṣṭayajus has been offered, having stood up, he prays to the Āhavanīya with the verse, “The Jātavedas Agni, uninjured, the eastern one seated herein has been honoured with a sacrifice of oblation. Giving gifts, do thou release us completely. Place within us, O Jātavedas, wealth and what is good.”¹⁰³

स एतेनैव ब्रह्मा भवति दर्शपूर्णमासयोरिष्टीनां चातुर्मास्यानां पशुबन्धस्य सौत्रामण्या इति २६

स एतेनैव ब्रह्मा भवति दर्शपूर्णमासयोरिष्टीनां चातुर्मास्यानां पशुबन्धस्य सौत्रामण्या इति २६

With this (procedure) he (the Brahman) officiates as the Brahman in Full-moon and New-moon sacrifices, (other) Iṣṭis, Cāturmāsyas, Paśubandhe and Sautrāmaṇī.

हवीँष्यासाद्य होतारमामन्त्रयते

हवीँष्यासाद्य होतारमामन्त्रयते

Having placed the oblations (within the altar the Adhvaryu) calls upon Hotr̥.

स यज्ञोपवीत्यप आचम्य हस्तौ सम्मृशते कर्मणे वां देवेभ्यः शकेयँशक्त्यै वाँ सुकृताय वामित्यथ द्वाभ्यामात्मन्यग्निं गृह्णीते मयि गृह्णाम्यग्रे अग्निं यो नो अग्निरित्यथान्तरेण वेद्युत्करौ प्रपद्यते सत्यं प्रपद्य ऋतं प्रपद्येऽमृतं प्रपद्ये प्रजापतेः प्रियां तनुवमनार्तां प्रपद्य इदमहं पञ्चदशेन वज्रेण द्विषन्तं भ्रातृव्यमवक्रामामि योऽस्मान्द्वेष्टि यं च वयं द्विष्मो भूर्भुवः सुवर्विष्णो स्थाने तिष्ठामीति

स यज्ञोपवीत्यप आचम्य हस्तौ सम्मृशते कर्मणे वां देवेभ्यः शकेयँशक्त्यै वाँ सुकृताय वामित्यथ द्वाभ्यामात्मन्यग्निं गृह्णीते मयि गृह्णाम्यग्रे अग्निं यो नो अग्निरित्यथान्तरेण वेद्युत्करौ प्रपद्यते सत्यं प्रपद्य ऋतं प्रपद्येऽमृतं प्रपद्ये प्रजापतेः प्रियां तनुवमनार्तां प्रपद्य इदमहं पञ्चदशेन वज्रेण द्विषन्तं भ्रातृव्यमवक्रामामि योऽस्मान्द्वेष्टि यं च वयं द्विष्मो भूर्भुवः सुवर्विष्णो स्थाने तिष्ठामीति

He (the Hotr̥) suspending the cord over the left shoulder, having sipped water, touches his hands together with the formula, “May I be able with your help to perform rites for gods, for capability and for good deed.” With two verses he receives Agni within, “I receive Agni within me for the abundance of wealth, good offspring and good valour. I hold offspring and strength within me. May we be uninjured in our persons and rich in brave sons-O Pitr̥s, Agni the immortal who has entered the hearts of us the mortals, we receive him within us, may he not go away leaving us.”¹⁰⁴ He enters (the sacrifical hall) inbetween the altar and the rubbishheap with the formula, “I resort to truth, I resort to the cosmic order, I resort to the immortal, I resort to Prajāpati’s dear and harmless body. I trample down with the fifteenfold thunderbolt the enemy who hates us and whom we hate. Bhūr Bhuvaḥ Suvaḥ, I stand in Viṣṇu’s place.”

दक्षिणेन प्रपदेनोत्तरं वेद्यन्तमवक्रम्य तिष्ठति

दक्षिणेन प्रपदेनोत्तरं वेद्यन्तमवक्रम्य तिष्ठति

He stands tresspassing the northern border of the altar with the right forefoot.

यदा जानात्यग्नये समिध्यमानायानुब्रूहीति तदेदँहौत्रं जपति कं प्रपद्ये तं प्रपद्ये यत्ते प्रजापते शरणं छन्दस्तत्प्रपद्ये यावत्ते विष्णो वेद तावते करिष्यामि देवेन सवित्रा प्रसूत आर्त्विज्यं करिष्यामि नमोऽग्नय उपद्र ष्ट्रे नमो वायव उपश्रोत्रे नम आदित्यायानुख्यात्रे जुष्टामद्य देवेभ्यो वाचमुद्यासं शुश्रूषेण्यां मनुष्येभ्यः स्वधावतीं पितृभ्यः प्रतिष्ठां विश्वस्मै भूताय भूर्भुवः सुवः प्रशास्त आत्मना प्रजया पशुभिः प्रजापतिं प्रपद्ये अभयं मे अस्तु प्राजापत्यमनुवक्ष्यामि वाचं प्रपद्ये वागार्त्विज्यं करिष्यति यशसे त्वा द्युम्नाय त्वेन्द्रि याय त्वा भूत्यै त्वा यज्ञो यज्ञाय महि शर्म यच्छतामित्य्

यदा जानात्यग्नये समिध्यमानायानुब्रूहीति तदेदँहौत्रं जपति कं प्रपद्ये तं प्रपद्ये यत्ते प्रजापते शरणं छन्दस्तत्प्रपद्ये यावत्ते विष्णो वेद तावते करिष्यामि देवेन सवित्रा प्रसूत आर्त्विज्यं करिष्यामि नमोऽग्नय उपद्र ष्ट्रे नमो वायव उपश्रोत्रे नम आदित्यायानुख्यात्रे जुष्टामद्य देवेभ्यो वाचमुद्यासं शुश्रूषेण्यां मनुष्येभ्यः स्वधावतीं पितृभ्यः प्रतिष्ठां विश्वस्मै भूताय भूर्भुवः सुवः प्रशास्त आत्मना प्रजया पशुभिः प्रजापतिं प्रपद्ये अभयं मे अस्तु प्राजापत्यमनुवक्ष्यामि वाचं प्रपद्ये वागार्त्विज्यं करिष्यति यशसे त्वा द्युम्नाय त्वेन्द्रि याय त्वा भूत्यै त्वा यज्ञो यज्ञाय महि शर्म यच्छतामित्य्

When he knows (about the Adhvaryu’s call), “Do you recite verses for the fire being enkindled,” he murmurs the formula, “Whom do I resort to? I resort to him. I resort to the metre which O Prajāpati, is thy resort. I shall do that much which O Viṣṇu, I am aware of. Impelled by god Savitr̥, I shall execute the priesthood. Obeisance to Agni the supervisor; obeisance to Vāyu the listener; obeisance to Āditya the relater. May I today utter the speech dear to gods, worthy of listening by men, possessed of Svadhā for the Pitr̥s, stability for all beings; bhūr bhuvaḥ suvaḥ, I as Praśāstr̥,¹⁰⁵ resort to Prajāpati for offspring and cattle. Let there be fearlessness for me; I shall utter words derived from Prajāpati; I resort to speech; speech will function as the priest; thee for glory; thee for lustre; thee for power; thee for prosperity; may the sacrifice grant great welfare for the sacrifice.”

अत्र त्रिरभिहिङ्कृत्यानवानमभि हिङ्कारादृचमुपसन्दधाति

अत्र त्रिरभिहिङ्कृत्यानवानमभि हिङ्कारादृचमुपसन्दधाति

Having utered him three times, he joins the verse to the Abhihiṁkāra¹⁰⁶ without breathing in.

प्र वो वाजा अभिद्यव इति त्रिः प्रथमामन्वाह

प्र वो वाजा अभिद्यव इति त्रिः प्रथमामन्वाह

He recites the first verse pra vo vājā abhidyavo… three times.

त्रिरुत्तमां सर्वा अर्धर्चशोऽपानित्यनूक्तासु सामिधेनीषु देवता आवाह्य भूमौ प्रादेशं कृत्वोपविशतीदमहं गायत्रेण छन्दसा त्रिवृता स्तोमेन रथन्तरेण साम्ना वषट्कारेण वज्रेण द्विषन्तं भ्रातृव्यमवबाधेऽवबाढो द्विषन्निति

त्रिरुत्तमां सर्वा अर्धर्चशोऽपानित्यनूक्तासु सामिधेनीषु देवता आवाह्य भूमौ प्रादेशं कृत्वोपविशतीदमहं गायत्रेण छन्दसा त्रिवृता स्तोमेन रथन्तरेण साम्ना वषट्कारेण वज्रेण द्विषन्तं भ्रातृव्यमवबाधेऽवबाढो द्विषन्निति

The last verse thrice. In respect of all verses he breathes in at halfverse. After having recited the Sāmidhenīs, after having invoked the deities and after having made a span on the ground, he sits down with the formula, “Here do I keep off the enemy who hates, with the Gāyatri metre, Trivr̥t stoma, Rathantara Sāman and Vasaṭ-utterance as the thunder-bolt. The enemy is kept off.”

स आहवनीयं प्रेक्षमाण आस्ते प्रणीता वोभयं वान्तरेण

स आहवनीयं प्रेक्षमाण आस्ते प्रणीता वोभयं वान्तरेण

He keeps on gazing at the Āhavanīya. He gazes at the Praṇītā-water or both or between the two.

नेति वेति वा वीक्षतेऽनप्रगल्भो हास्माज्जायते

नेति वेति वा वीक्षतेऽनप्रगल्भो हास्माज्जायते

Thereby he becomes not perplexed.¹⁰⁷

यदा जानात्यग्निर्देवो होतेत्येतज्जपति देव सवितरेतं त्वा वृणतेऽग्निहोत्राय सह पित्रा वैश्वानरेणेत्यथोपोत्थाय दक्षिणेन हस्तेन दक्षिणेऽँसेऽध्वर्युमन्वारभते सव्येन दक्षिणेऽँस आग्नीध्रं

यदा जानात्यग्निर्देवो होतेत्येतज्जपति देव सवितरेतं त्वा वृणतेऽग्निहोत्राय सह पित्रा वैश्वानरेणेत्यथोपोत्थाय दक्षिणेन हस्तेन दक्षिणेऽँसेऽध्वर्युमन्वारभते सव्येन दक्षिणेऽँस आग्नीध्रं

When he knows (the Adhvaryu) reciting agnir devo hotā, he murmurs the formula, “O god Savitr̥, they choose you for Agnihotra together with your father Vaiśvānara.” Having stood up, he touches the Adhvaryu on his right shoulder with his right hand, the Āgnīdhra on his left shoulder with his left hand.

यद्यु वै स्वयं प्रत्याश्रावयेन्नीविदेश एनं दक्षिणस्याँ श्रोण्यामन्वारभेताग्निमन्वारभामहे होतृवूर्ये पुरोहितम्। येनायन्नुत्तमँस्वर्देवा अङ्गिरसो दिवम्॥ देवा देवेषु पराक्रमध्वं प्रथमा द्वितीयेषु द्वितीयास्तृतीयेषु त्रिरेकादशा अनुसँरभध्वमित्यथाध्वर्यवे नाम प्रब्रूतेऽथ दक्षिणमँ समभि पर्यावर्ततेऽइन्द्री मावृतमन्वावर्त इत्यथ होतृषदनमभिव्रजञ्जपति २७

यद्यु वै स्वयं प्रत्याश्रावयेन्नीविदेश एनं दक्षिणस्याँ श्रोण्यामन्वारभेताग्निमन्वारभामहे होतृवूर्ये पुरोहितम्। येनायन्नुत्तमँस्वर्देवा अङ्गिरसो दिवम्॥ देवा देवेषु पराक्रमध्वं प्रथमा द्वितीयेषु द्वितीयास्तृतीयेषु त्रिरेकादशा अनुसँरभध्वमित्यथाध्वर्यवे नाम प्रब्रूतेऽथ दक्षिणमँ समभि पर्यावर्ततेऽइन्द्री मावृतमन्वावर्त इत्यथ होतृषदनमभिव्रजञ्जपति २७

If he himself gives the response, he should touch him (the Āgnīdhra) on the right buttock at the spot of the knot of his lower garment with the verse, “We touch Agni the priest in the choosing of the Hotr̥, through whom gods and Aṅgirases reached the highest heaven.¹⁰⁸ O gods, do you proceed keenly with regard to gods, the first¹⁰⁹ with regard to the second,¹¹⁰ the second with regard to the third;¹¹¹ thrice eleven, do you go hand in hand.”¹¹² He pronounces his name to the Adhvaryu. He turns along the right shoulder with the formula, “I turn following the turn of Indra.” Going towards the Hotr̥’s seat, he murmurs.

षण्मोर्वीरँहसस्पान्तु द्यौश्च पृथिवी चाहश्च रात्रिश्चापश्चौषधयश्च ता मा रक्षन्तु ता मा गोपायन्तु ताभ्यो नम इत्यथासमात्तृणं निरस्यति शुष्कं वा प्रतिच्छिन्नाग्रं वा दक्षिणायै च सन्धिमनु प्रतीच्यै च निरस्तः परावसुरित्यथाप उपस्पृश्योपस्तीर्योपविशतीदमहमर्वावसोः सदने सीदामीति दक्षिणोत्तर्यथ दक्षिणावृद्गार्हपत्यं प्रतीक्षते विश्वकमँर्स्तनूपा असि तनुवं मे पाहीत्युभौ समीक्षत आहवनीयं चाग्नाविष्णू मा वामवक्रमिषमोजोऽशिष्टम्विजिहाथां मा मा सन्ताप्तं लोकं मे लोककृतौ कृणुतमित्येष वां लोक इति मनागिवोदङ्सर्पत्यथ तिस्र ऋचो जपति विश्वे देवाः शास्तन मा यथेह होता वृतो मनवै यन्निषद्य । प्र मे ब्रूत भागधेयं यथा वो येन पथा हव्यमा वो वहानि ॥ तदद्य वाचः प्रथमं मसीय येनासुराँअभि देवा असाम । ऊर्जाद उत यज्ञियासः पञ्च जना मम होत्रं जुषध्वम्॥ नमो महद्भ्यो नमो अर्भकेभ्यो नमो युवभ्यो नम आशिनेभ्यः । यजाम देवान्यदि शक्नवाम मा ज्यायसः शँ समा वृक्षि देवा इत्य्

षण्मोर्वीरँहसस्पान्तु द्यौश्च पृथिवी चाहश्च रात्रिश्चापश्चौषधयश्च ता मा रक्षन्तु ता मा गोपायन्तु ताभ्यो नम इत्यथासमात्तृणं निरस्यति शुष्कं वा प्रतिच्छिन्नाग्रं वा दक्षिणायै च सन्धिमनु प्रतीच्यै च निरस्तः परावसुरित्यथाप उपस्पृश्योपस्तीर्योपविशतीदमहमर्वावसोः सदने सीदामीति दक्षिणोत्तर्यथ दक्षिणावृद्गार्हपत्यं प्रतीक्षते विश्वकमँर्स्तनूपा असि तनुवं मे पाहीत्युभौ समीक्षत आहवनीयं चाग्नाविष्णू मा वामवक्रमिषमोजोऽशिष्टम्विजिहाथां मा मा सन्ताप्तं लोकं मे लोककृतौ कृणुतमित्येष वां लोक इति मनागिवोदङ्सर्पत्यथ तिस्र ऋचो जपति विश्वे देवाः शास्तन मा यथेह होता वृतो मनवै यन्निषद्य । प्र मे ब्रूत भागधेयं यथा वो येन पथा हव्यमा वो वहानि ॥ तदद्य वाचः प्रथमं मसीय येनासुराँअभि देवा असाम । ऊर्जाद उत यज्ञियासः पञ्च जना मम होत्रं जुषध्वम्॥ नमो महद्भ्यो नमो अर्भकेभ्यो नमो युवभ्यो नम आशिनेभ्यः । यजाम देवान्यदि शक्नवाम मा ज्यायसः शँ समा वृक्षि देवा इत्य्

“May the six worlds-heaven, earth, day, night, waters, plants; may they protect me, obeisance to them.” He throws away a blade from the seat, either a dry one or with a broken tip towards the conjunction of the south and the west with the formula, “Parāvasu is removed.” Having touched water and having put a darbha-blade, he sits (on the seat) with the formula, “Here I sit on the seat of Arvāvasu” with his right leg on the left thigh. Turning by the right he gazes at the Gārhapatya with the formula, “O Viśvakarmna, thou art the protector of body; do thou protect my body.” He gazes at both the fires (Gārhapatya) and Āhavanīya with the formula, “O Agni-Viṣṇu, let me not tresspass you, split asunder the profane power, do not afflict me; O makers of the world, make me a world.” With the formula, “This is your world” he moves a little northwards. He murmurs three verses; “O Viśve Devas, do you guide me how and what I may mind after having sat down here as the chosen Hotr̥. Do you pronounce my success about the path along which I may convey the oblation to you.”¹¹³ -Now I proclaim that main speech with which we may attack the Asuras . O five people, consumers of food and worthy of sacrifice, do you approve of my pristhood.¹¹⁴ —Obeisance to the great; obeisance to the small, obeisance to the young, obeisance to the old. We shall make offerings to gods provided we are enabled to do so. May I not be deprived of the praise of the venerable deity.”¹¹⁵

अथ स्रुगादापनेन स्रुचावादाप्य यथादेवतँहविषो यजत्यथ वषट्काराणामनुमन्त्रणो वषट्कार मा मे प्रवृण्मो अहं त्वां बृहता मन उपह्वये मातरिश्वना प्राणान्न मे वाचं हव्यं देवेभ्योऽभिवहाम्योजः सहः सह ओजो वागिति

अथ स्रुगादापनेन स्रुचावादाप्य यथादेवतँहविषो यजत्यथ वषट्काराणामनुमन्त्रणो वषट्कार मा मे प्रवृण्मो अहं त्वां बृहता मन उपह्वये मातरिश्वना प्राणान्न मे वाचं हव्यं देवेभ्योऽभिवहाम्योजः सहः सह ओजो वागिति

After having caused the Adhvaryu to take up the two ladles with the srugādāpana formula, he recites the yājyās for the offerings in accordance with the deity. The consecration-formula for the Vaṣaṭ-utterance (is): “O Vaṣaṭkāra, do not ruin me; may I not ruin thee; I invoke the mind with speech, the vital breaths with Mātariśvan; do thou not (ruin) my speech;¹¹⁶ I carry the oblation towards the gods; power is strength; speech is power and strength.”

यद्यु वा अभ्यग्रा वषट्काराः स्युरेतावतैवानुमन्त्रयत ओजः सह ओजो वागित्यथ होतुर्द्विरङ्गुलावनक्ति

यद्यु वा अभ्यग्रा वषट्काराः स्युरेतावतैवानुमन्त्रयत ओजः सह ओजो वागित्यथ होतुर्द्विरङ्गुलावनक्ति

If the Vaṣaṭ-utterances are uninterrupted, he should follow them with this much, “Power is strength; speech is power.” (The Adhvaryu) anoints (the Hotr̥’s) finger at two (phalanxes).

यत्पूर्वाक्तं तदुत्तरोष्ठे प्रोहति वाचस्पतये त्वा हुतं प्राश्नामीषे प्राणायेति

यत्पूर्वाक्तं तदुत्तरोष्ठे प्रोहति वाचस्पतये त्वा हुतं प्राश्नामीषे प्राणायेति

What is anointed first, he moves upwards on the upper lip with the formula, “(The oblation) offered to Vācaspati I consume for food and Prāṇa.”

सदसस्पतये त्वा हुतं प्राश्नाम्यूर्जेऽपानायेत्यधरोष्ठेऽपोहत्य्

सदसस्पतये त्वा हुतं प्राश्नाम्यूर्जेऽपानायेत्यधरोष्ठेऽपोहत्य्

He moves (the clarified butter applied to the second phalanx) downwards upon the lower lip with the formula, “Offered to Sadasaspati I consume for strength and Apāna.”

अथाप उपस्पृश्य चतुरवान्तरेडामवदापयतेऽप्रसृतेन पाणिनासमस्तेनेडां मुखसम्मितामुपह्वयते २८

अथाप उपस्पृश्य चतुरवान्तरेडामवदापयतेऽप्रसृतेन पाणिनासमस्तेनेडां मुखसम्मितामुपह्वयते २८

Having touched water, he causes (the Adhvaryu) to give the intermediate Iḍā in four portions on extended palm with not closed (fingers). He invokes the Iḍā(held) at the height of his mouth.

उपहूतँरथन्तरँसह पृथिव्या सहाग्निना सहान्नाद्येन सह वाचोप मा रथन्तरँसह पृथिव्या सहाग्निना सहान्नाद्येन सह वाचा ह्वयताम्

उपहूतँरथन्तरँसह पृथिव्या सहाग्निना सहान्नाद्येन सह वाचोप मा रथन्तरँसह पृथिव्या सहाग्निना सहान्नाद्येन सह वाचा ह्वयताम्

(With the formula) “Invited is the Rathantara (Sāman) together with the earth, togetherwith Agni, together with food, together with speech; may Rathantara together with Pr̥thivī, together with Agni, together with food, together with speech invite me,

उपहूतं वामदेव्यँसहान्तरिक्षेण सह वायुना सह प्राणेन सह पशुभिरुप मा वामदेव्यँसहान्तरिक्षेण सह वायुना सह प्राणेन सह पशुभिर्ह्वयताम्

उपहूतं वामदेव्यँसहान्तरिक्षेण सह वायुना सह प्राणेन सह पशुभिरुप मा वामदेव्यँसहान्तरिक्षेण सह वायुना सह प्राणेन सह पशुभिर्ह्वयताम्

invited is the Vāmadevya (Sāman) together with midregion, together with Vāyu, together with Prāṇa, together with cattle; may the Vāmadevya (Sāman), together with the midregion, together with Vāyu, together with Prāna, together with cattle invite me.

उपहूतं बृहत्सह दिवा सहादित्येन सह चक्षुषोप मा बृहत्सह दिवा सहादित्येन सह चक्षुषा ह्वयताम्

उपहूतं बृहत्सह दिवा सहादित्येन सह चक्षुषोप मा बृहत्सह दिवा सहादित्येन सह चक्षुषा ह्वयताम्

Invited is Br̥hat (Saman) together with the heaven, together with Āditya, together with the eye; may the Br̥hat (Sāman) together with the heaven, together with the Āditya, together with the eye invite me.

उपहूतँस्थास्नु भुवनमुप मा स्थास्नु भुवनँह्वयताम्

उपहूतँस्थास्नु भुवनमुप मा स्थास्नु भुवनँह्वयताम्

Invited is the stable being; may the stable being invite me.

उपहूतं चरिष्णु हुवनमुप मा चरिष्णु भुवनं ह्वयताम्

उपहूतं चरिष्णु हुवनमुप मा चरिष्णु भुवनं ह्वयताम्

Invited is the moving being; may the moving being invite me.

उपहूताः सप्त होत्रा उप मा सप्त होत्रा ह्वयन्ताम्

उपहूताः सप्त होत्रा उप मा सप्त होत्रा ह्वयन्ताम्

Invited are the seven Hotrās; may the seven Hotras invite me.

उपहूता गावः सहाशिरोप मा धेनुः सहर्षभा ह्वयताम्

उपहूता गावः सहाशिरोप मा धेनुः सहर्षभा ह्वयताम्

Invited are cows together with the hot milk; may the cows together with the hot milk invite me.

उपहूता धेनुः सहर्षभोप मा धेनुः सहर्षभा ह्वयताम्

उपहूता धेनुः सहर्षभोप मा धेनुः सहर्षभा ह्वयताम्

Invited is the milch-cow together with the bull; may the milch-cow together with the bull invite me.

उपहूतेडा वृष्तिरुप मामिडा वृष्टिर्ह्वयताम्

उपहूतेडा वृष्तिरुप मामिडा वृष्टिर्ह्वयताम्

Invited is Iḍā the rain-fall; may Iḍā the rain-fall invite me.

उपहूतो भक्षः सखोप मा भक्षः सखा ह्वयताम्

उपहूतो भक्षः सखोप मा भक्षः सखा ह्वयताम्

Invited is the Soma-drink the friend; may the Soma-drink the friend invite me.

उपहूता३ँहो इडोपहूता हे सासि जुषस्व मेड इत्युपाँ शूक्त्वोच्चैर्निरुक्तामुपह्वयते

उपहूता३ँहो इडोपहूता हे सासि जुषस्व मेड इत्युपाँ शूक्त्वोच्चैर्निरुक्तामुपह्वयते

Invited is self. Iḍā is invited. Thou art he. O Iḍā, approve of me.”¹¹⁷ Having pronounced (this formula) to himself, he loudly invites the specific (Iḍā).

स यदि सर्वां प्राशिष्यन्स्यात्पाणौ कृतानि प्राश्य चमसादेव प्राश्नीयादथ यदि दित्सेद्वा निधित्सेत वा पुरोडाशशकलमवच्छिद्यैव प्राश्नीयादिडासि स्योनासि स्योनकृत्सा नो रायस्पोषे सुप्रजास्त्वे धार्मुखस्य त्वा द्युम्नाय सुरभ्यास्यत्वाय प्राश्नामीति

स यदि सर्वां प्राशिष्यन्स्यात्पाणौ कृतानि प्राश्य चमसादेव प्राश्नीयादथ यदि दित्सेद्वा निधित्सेत वा पुरोडाशशकलमवच्छिद्यैव प्राश्नीयादिडासि स्योनासि स्योनकृत्सा नो रायस्पोषे सुप्रजास्त्वे धार्मुखस्य त्वा द्युम्नाय सुरभ्यास्यत्वाय प्राश्नामीति

If he is going to consume the entire Iḍā, after having consumed the portions placed on his palm, he should consume it from the Iḍā-goblet itself. If he desires to give it (to somebody) or to retain, he should consume after having cut the part of the cake with the formula, “Thou art Iḍā; thou art giving happiness. Do thou retain us in prosperity and with good offspring. I consume thee for the power of the face and fragrance of mouth.”

प्राश्याप आचम्य प्राचीं वोदीचीं वोदकराजिं निनयति तूष्णीमिति न्वे वाज्यस्य वचोऽथाप्येतं जपं जपति मनो ज्योतिर्जुषतामाज्यम्विच्छिन्नं यज्ञँसमिमं दधातु । बृहस्पतिस्तनुतामिमं नो विश्वे देवा इह मादयन्तामित्यनूयाजानिष्ट्वा शंयुवाकमुक्त्वा बर्हिष्यञ्जलिं कृत्वा निह्नुते यज्ञ शं च म उप च मे प्रजापते यज्ञ यत्ते न्यूनं यदु तेऽतिरिक्तं कर्म प्रजापतौ यज्ञ तदित्य्

प्राश्याप आचम्य प्राचीं वोदीचीं वोदकराजिं निनयति तूष्णीमिति न्वे वाज्यस्य वचोऽथाप्येतं जपं जपति मनो ज्योतिर्जुषतामाज्यम्विच्छिन्नं यज्ञँसमिमं दधातु । बृहस्पतिस्तनुतामिमं नो विश्वे देवा इह मादयन्तामित्यनूयाजानिष्ट्वा शंयुवाकमुक्त्वा बर्हिष्यञ्जलिं कृत्वा निह्नुते यज्ञ शं च म उप च मे प्रजापते यज्ञ यत्ते न्यूनं यदु तेऽतिरिक्तं कर्म प्रजापतौ यज्ञ तदित्य्

Having consumed (the Iḍā) and having sipped water, he pours down a line of water towards the east or north without reciting any formula. This is the view of Ājya.¹¹⁸ He murmurs this verse. “(O Agni), may the remarkable brilliance enjoy the clarified butter. May it join this disintegrated sacrifice. May the Viśve Devas rejoice here.” After having recited the Anūyaja-yājyās and having pronounced the Śaṁyuvāka, he removes the deficiency by folding hands over the sacrificial grass with the formula, “O sacrifice, be auspicious to me; be along with me O Prajāpati, O sacrifice I leave unto Prajāpati whatever rite of thine is deficient and whatever is excessive.”

अथ दक्षिणार्धे वेद्यै वेदं निधाय यजमानं वाचयति २९

अथ दक्षिणार्धे वेद्यै वेदं निधाय यजमानं वाचयति २९

Having deposited the Veda into the southern half of the altar, he makes the sacrificer recite.

येन त्वं देव वेद देवेभ्यो वेदोऽभवस्तेनास्मभ्यं वेद एधि । वेदोऽसि वित्तिरसि विदेयाहं प्रजां पशून्स्वर्गं लोकम्। कर्मासि करुणमसि क्रियासमहं पुण्यं कर्म । सनिरसि सनितासि सनेयमहमदो घृतवन्तं कुलायिनँराय अस्पोषँसहस्रिणं वेदो ददातु वाजिनमिति

येन त्वं देव वेद देवेभ्यो वेदोऽभवस्तेनास्मभ्यं वेद एधि । वेदोऽसि वित्तिरसि विदेयाहं प्रजां पशून्स्वर्गं लोकम्। कर्मासि करुणमसि क्रियासमहं पुण्यं कर्म । सनिरसि सनितासि सनेयमहमदो घृतवन्तं कुलायिनँराय अस्पोषँसहस्रिणं वेदो ददातु वाजिनमिति

“By which O god Veda, thou hast become Veda for the gods, thereby do thou become Veda for us. Thou art Veda; thou art gain; may I obtain offspring, cattle and heaven. Thou art deed; thou art means of deed; may I do holy act. Thou art gift, thou art giver, may I give it. May Veda give me prosperity consisting of ghee, residence, counted in thousands and food.”¹¹⁹

पत्नीसंयाजानिष्ट्वा फलीकरहोमे हुते वेदे पत्नीं वाचयति वेदोऽसि वित्तिरसि विदेयाहमदः । कर्मासि करुणमसि क्रियासमहमदः सनिरसि सनितासि सनेयमहमदो घृतवन्तं कुलायिनँरायस्पोषँसहस्रिणं वेदो ददातु वाजिनमिति

पत्नीसंयाजानिष्ट्वा फलीकरहोमे हुते वेदे पत्नीं वाचयति वेदोऽसि वित्तिरसि विदेयाहमदः । कर्मासि करुणमसि क्रियासमहमदः सनिरसि सनितासि सनेयमहमदो घृतवन्तं कुलायिनँरायस्पोषँसहस्रिणं वेदो ददातु वाजिनमिति

Having recited yājyās at the Patnīsaṁyāja after the chaff of grains has been offered, he makes the sacrificer’s wife recite the formula with regard to the Veda, “Thou art Veda, thou art gain, may I obtain offspring, cattle and heaven. Thou art deed, thou art means of deed, may I do holy act. Thou art gift, thou art giver, may I give it. May Veda give me prosperity consisting of ghee, residence, counted in thousands, and food.”¹¹⁹

विस्रस्य वेदमर्धानि पत्न्यै प्रयच्छति

विस्रस्य वेदमर्धानि पत्न्यै प्रयच्छति

Having loosened the Veda, he hands over half of it to the sacrificer’s wife.

तानि पत्न्यन्तरोरू वा न्यस्यति दक्षिणेन वोरुण्पनिगृह्णीत

तानि पत्न्यन्तरोरू वा न्यस्यति दक्षिणेन वोरुण्पनिगृह्णीत

She puts it between her thighs or holds by the side of her right thigh.

अथेतराणि प्राङावृत्त स्तृणन्नेति तन्तुं तन्वन्रजसो भानुमन्विहि ज्योतिष्मतः पथो रक्ष धिया कृताननुल्बणं वयत जोगुवामपो मनुर्भव जनया दैव्यं जनमित्यथ यान्यतिशिष्यन्ते तानि बर्हिषि सन्न्यस्यत्यापृणोऽसि सम्पृण प्रजया मा पशुभिरापृणेत्यथ यथाप्रपन्नं निष्क्रम्याग्रेणाहवनीयं परीत्य दक्षिणत उदङ्मुखस्तिष्ठन्नाहवनीयमुपतिष्ठतेऽयाड्यज्ञँहविषो जातवेदा अदब्धो अन्ततः पूर्वो अस्मिन्निषद्य । सन्वन्सनिँसुविमुचा नो विमुञ्च धेह्यस्मासु द्र विणं जातवेदो यच्च भद्र म्॥ एतेनाग्ने ब्रह्मणा वावृधस्व शक्ती वा यत्ते चकृमा विदा वा । उत प्रणेष्यभि वस्यो अस्मान्सं नः सृज सुमत्या वाजवत्या ॥ ये ते शतं वरुण ये सहस्रं यज्ञियाः पाशा वितता महान्तः । तेभिर्नो अग्निरिन्द्रो बृहस्पतिर्विश्वे मुञ्चन्तु मरुतः स्वर्का इत्येते न्वेव जपा दर्शपूर्णमासयोरिष्टीनां चातुर्मास्यानां पशुबन्धस्य सौत्रामण्या इति ३०

अथेतराणि प्राङावृत्त स्तृणन्नेति तन्तुं तन्वन्रजसो भानुमन्विहि ज्योतिष्मतः पथो रक्ष धिया कृताननुल्बणं वयत जोगुवामपो मनुर्भव जनया दैव्यं जनमित्यथ यान्यतिशिष्यन्ते तानि बर्हिषि सन्न्यस्यत्यापृणोऽसि सम्पृण प्रजया मा पशुभिरापृणेत्यथ यथाप्रपन्नं निष्क्रम्याग्रेणाहवनीयं परीत्य दक्षिणत उदङ्मुखस्तिष्ठन्नाहवनीयमुपतिष्ठतेऽयाड्यज्ञँहविषो जातवेदा अदब्धो अन्ततः पूर्वो अस्मिन्निषद्य । सन्वन्सनिँसुविमुचा नो विमुञ्च धेह्यस्मासु द्र विणं जातवेदो यच्च भद्र म्॥ एतेनाग्ने ब्रह्मणा वावृधस्व शक्ती वा यत्ते चकृमा विदा वा । उत प्रणेष्यभि वस्यो अस्मान्सं नः सृज सुमत्या वाजवत्या ॥ ये ते शतं वरुण ये सहस्रं यज्ञियाः पाशा वितता महान्तः । तेभिर्नो अग्निरिन्द्रो बृहस्पतिर्विश्वे मुञ्चन्तु मरुतः स्वर्का इत्येते न्वेव जपा दर्शपूर्णमासयोरिष्टीनां चातुर्मास्यानां पशुबन्धस्य सौत्रामण्या इति ३०

Turning towards the east¹²⁰ (the Hotr̥) goes on spreading the other half with the verse, “O Agni, spreading the line, do thou follow the Sun from the region. Do thou guard the brilliant paths prepared with (good) intention. May Agni render the act of the worshippers faultless. Do thou be thinking and create divine being.”¹²¹ He puts into the Barbis the darbha-blades which remain, with the formula, “Thou art the filler; fill me with offspring and cattle.”

Having left by the same route by which he came, going round along the front of the Āhavanīya, standing towards the south facing the north, he prays to the Āhavanīya with the verses, “The Jātavedas Agni, uninjured, the eastern one seated herein has been honoured with a sacrifice of oblation. Giving gifts, do thou release us completely. Place within us, O Jātavedas, wealth and what is good—O Agni, do thou grow with this prayer, with the strength or knowledge or what we have done for thee. Lead us towards wealth; provide us with good intellect possessed of food-O Varuṇa, thy bonds pertaining to the sacrifice, hundred or thousand, great, are extended; may Agni, Indra, Br̥haspati, Viśve Devas, and Maruts with good songs, release us from them.” With this (are prescribed) the murmurings at the Full-moon and New-moon sacrifices, other Iṣṭis, Cāturmāsyas, Paśubandha and Sautrāmaṇī.

अथ पशावुपधीयन्ते

अथ पशावुपधीयन्ते

In the Animal-sacrifice are added (the following rites).

यदा जानात्यग्नये मथ्यमानायानुब्रूहीति तदेते ऋचौ जपति यद्वो वयं प्रमिनाम व्रतानि ॥ यत्पाकत्रा मनसा दीनदक्षा न यज्ञस्य मन्वते मर्त्यासः । अग्निष्टद्धोता क्रतुविद्विजानन्यजिष्ठो देवाँऋतुशो यजातीति

यदा जानात्यग्नये मथ्यमानायानुब्रूहीति तदेते ऋचौ जपति यद्वो वयं प्रमिनाम व्रतानि ॥ यत्पाकत्रा मनसा दीनदक्षा न यज्ञस्य मन्वते मर्त्यासः । अग्निष्टद्धोता क्रतुविद्विजानन्यजिष्ठो देवाँऋतुशो यजातीति

When (the Hotr̥) knows (the Adhvaryu calling out), “Do you recite verses for the fire being churned out” he murmurs these verses, “yad vo vayam pramināma vratāni…”¹²² and “What the feeble-strengthed mortals do not know simply through mind, may Agni, the wise Hotr̥, the best of the sacrificers, knowing it, carry oblations to the gods regularly.”¹²³

मैत्रावरुणदण्डेऽध्वर्युर्यजमानं वाचयति त्वां गावोऽवृणत राज्याय त्वाँ हवन्त मरुतः स्वर्काः । वर्ष्मन्क्षत्रस्य ककुभि शिश्रियाणस्ततो न उग्रो विभजा वसूनीति

मैत्रावरुणदण्डेऽध्वर्युर्यजमानं वाचयति त्वां गावोऽवृणत राज्याय त्वाँ हवन्त मरुतः स्वर्काः । वर्ष्मन्क्षत्रस्य ककुभि शिश्रियाणस्ततो न उग्रो विभजा वसूनीति

With regard to the staff being given to the Maitrāvaruṇa, the Adhvaryu makes the sacrificer recite the verse, “Cows chose thee for lordship; the Maruts, good singers invoke thee; resting on the summit of the ruling race, do thou, the dread one, distribute wealth among us.”¹²⁴

तमग्रे गृहीत्वा मैत्राव्रुणाय प्रयच्छति मित्रावरुणयोस्त्वा प्रशास्त्रोः प्रशिषा प्रयच्छामीति

तमग्रे गृहीत्वा मैत्राव्रुणाय प्रयच्छति मित्रावरुणयोस्त्वा प्रशास्त्रोः प्रशिषा प्रयच्छामीति

Holding it at the tip he hands it over to the Maitrāvaruṇa with the formula, “I give with the governance of Mitra-Varuṇa the controllers.”¹²⁵

तँस स्थूरतः प्रतिगृह्णाति मित्रावरुणयोस्त्वा प्रशास्त्रोः प्रशिषा प्रतिगृह्णामीति दक्षिणोत्तर्यथैनमूर्ध्वमुन्मार्ष्ट्यवक्रोऽविधुरो भूयासमिति

तँस स्थूरतः प्रतिगृह्णाति मित्रावरुणयोस्त्वा प्रशास्त्रोः प्रशिषा प्रतिगृह्णामीति दक्षिणोत्तर्यथैनमूर्ध्वमुन्मार्ष्ट्यवक्रोऽविधुरो भूयासमिति

(The Maitrāvaruṇa) receives it by the broad side (by both his hands) with the right hand upwards. He wipes it upwards with the formula, “May I not become crooked nor staggering.”

तमादाय सम्प्रेष्यति होता यक्षदग्निँसमिधा सुषमिधा समिद्धमितीध्मान्तं पशोः ३१

तमादाय सम्प्रेष्यति होता यक्षदग्निँसमिधा सुषमिधा समिद्धमितीध्मान्तं पशोः ३१

Having taken it up he gives out the call, “May the Hotr̥ recite the yājyā for Agni kindled with a fire-stick, a good fire-stick…” This is (the Hautra) pertaining to the Animal-sacrifice ending with (the rites) laid down in the Sūtra-portion indicated by the word idhma (BaudhŚS IV. 6).