१२

विश्वास-प्रस्तुतिः - ०१

०१ अथ शालीनयायावराणाम् आत्मयाजिनां प्राणाहुतीर्व्याख्यास्यामः ॥

Buhler - ०१
  1. Now we will explain the oblations (offered) to the vital air (prāṇa) by Śālīnas (householders) and Yāyāvaras (vagrants), who sacrifice to the soul. 1
मूलम् - ०१

०१ अथ शालीनयायावराणाम् आत्मयाजिनां प्राणाहुतीर्व्याख्यास्यामः ॥

विश्वास-प्रस्तुतिः - ०२

०२ सर्वावश्यकावसाने संमृष्टोपलिप्ते देशे प्राङ्मुखौपविश्य तद् भूतम् आह्रियमाणम् । भूर् भुवः सुवर् ओम् इति । उपस्थाय वाचं यच्छेत् ॥

Buhler - ०२
  1. At the end of all the necessary (daily rites), let him sit down, facing the east, in a place that has been well cleaned and smeared with cowdung; next let him worship that prepared (food) which is being brought. (saying), ‘Bhūḥ, Bhuvaḥ, Svaḥ, Om,’ (and then) remain silent.
मूलम् - ०२

०२ सर्वावश्यकावसाने संमृष्टोपलिप्ते देशे प्राङ्मुखौपविश्य तद् भूतम् आह्रियमाणम् । भूर् भुवः सुवर् ओम् इति । उपस्थाय वाचं यच्छेत् ॥

विश्वास-प्रस्तुतिः - ०३

०३ न्यस्तम् अन्नं महाव्याहृतिभिः प्रदक्षिणम् उदकं परिषिच्यसव्येन पाणिनाविमुञ्चन् । अमृतोपस्तरणम् असीति । पुरस्ताद् अपःपीत्वा पञ्चान्नेन प्राणाहुतीर् जुहोति । प्राणे निविष्टो ऽमृतंजुहोमि । शिवो मा विशाप्रदाहाय । प्राणाय स्वाहा । अपानेनिविष्टो ऽमृतं जुहोमि । शिवो मा विशाप्रदाहाय । अपानाय स्वाहा । व्याने निविष्टो ऽमृतं जुहोमि

Buhler - ०३
  1. (Next) he pours water round the food which has been placed (before him), turning his right hand towards it, and reciting the Mahāvyāhṛtis; (afterwards), continuing to hold (the dish) with his left hand, he first drinks water, (saying), ‘Thou art a substratum for ambrosia,’ and (finally) offers five oblations of food to the vital airs, (reciting the 2 texts), ‘Full of reverence, I offer ambrosia to Prāṇa; mayest thou propitiously enter me, not in order to burn me. To Prāṇa, Svāhā!’ &c.
मूलम् - ०३

०३ न्यस्तम् अन्नं महाव्याहृतिभिः प्रदक्षिणम् उदकं परिषिच्यसव्येन पाणिनाविमुञ्चन् । अमृतोपस्तरणम् असीति । पुरस्ताद् अपःपीत्वा पञ्चान्नेन प्राणाहुतीर् जुहोति । प्राणे निविष्टो ऽमृतंजुहोमि । शिवो मा विशाप्रदाहाय । प्राणाय स्वाहा । अपानेनिविष्टो ऽमृतं जुहोमि । शिवो मा विशाप्रदाहाय । अपानाय स्वाहा । व्याने निविष्टो ऽमृतं जुहोमि

। शिवो मा विशाप्रदाहाय । व्यानायस्वाहा । उदाने निविष्टो ऽमृतं जुहोमि । शिवो मा विशाप्रदाहाय । उदानाय स्वाहा । समाने निविष्टो ऽमृतं जुहोमि । शिवो माविशाप्रदाहाय । समानाय स्वाहेति ॥ [k omits: अपाने निविष्टो समानाय स्वाहा]
विश्वास-प्रस्तुतिः - ०४

०४ पञ्चान्नेन प्राणाहुतीर् हुत्वा तूष्णीं भूयो व्रतयेत्प्रजापतिं मनसा ध्यायन् । नान्तरा वाचं विसृजेत् ॥

Buhler - ०४
  1. After offering the five oblations of food to the vital airs, let him finish his meal silently. Meditating in his heart on the lord of created beings, let him not emit speech while (eating),
मूलम् - ०४

०४ पञ्चान्नेन प्राणाहुतीर् हुत्वा तूष्णीं भूयो व्रतयेत्प्रजापतिं मनसा ध्यायन् । नान्तरा वाचं विसृजेत् ॥

विश्वास-प्रस्तुतिः - ०५

०५ यद्य् अन्तरा वाचं विसृजेत् । भूर् भुवः सुवर् ओम् इति । जपित्वा पुनर् एव भुञ्जीत ॥ [k: यद्]

Buhler - ०५
  1. If he emits speech, he shall mutter ‘Bhūḥ, Bhuvaḥ, Svaḥ, Om,’ and afterwards continue to eat.
मूलम् - ०५

०५ यद्य् अन्तरा वाचं विसृजेत् । भूर् भुवः सुवर् ओम् इति । जपित्वा पुनर् एव भुञ्जीत ॥ [k: यद्]

विश्वास-प्रस्तुतिः - ०६

०६ त्वक्केशनखकीटाखुपुरीषाणि दृष्ट्वा तं देशं पिण्डमुद्धृत्याद्भिर् अभ्युक्ष्य भस्मावकीर्य पुनर् अद्भिः प्रोक्ष्य वाचाच प्रशस्तम् उपयुञ्जीत ॥

Buhler - ०६
  1. Now they quote also (the following rule): ‘If he sees (bits of) skin, hair, nail-(parings), insects, or the dung of rats (in his food), ‘he shall take out a lump, sprinkle that spot with water, scatter ashes on it, again sprinkle it with water, and use (the remainder of the food), after it has been declared fit (for use).’ 3
मूलम् - ०६

०६ त्वक्केशनखकीटाखुपुरीषाणि दृष्ट्वा तं देशं पिण्डमुद्धृत्याद्भिर् अभ्युक्ष्य भस्मावकीर्य पुनर् अद्भिः प्रोक्ष्य वाचाच प्रशस्तम् उपयुञ्जीत ॥

विश्वास-प्रस्तुतिः - ०७

०७ अथाप्य् उदाहरन्ति ।
आसीनः प्राङ्मुखो ऽश्नीयाद् वाग्यतो ऽन्नम् अकुत्सयन् ।
अस्कन्दयंस् तन्मनाश् च भुक्त्वा चाग्निम् उपस्पृशेद् ॥ इति ॥

Buhler - ०७
  1. Now they quote also (the following verse): ‘He shall eat, seated with his face towards the east, silent, not despising his food, not scattering (fragments on the ground), and solely attend (to his dinner); and, after he has eaten, he shall touch fire.’ 4
मूलम् - ०७

०७ अथाप्य् उदाहरन्ति ।
आसीनः प्राङ्मुखो ऽश्नीयाद् वाग्यतो ऽन्नम् अकुत्सयन् ।
अस्कन्दयंस् तन्मनाश् च भुक्त्वा चाग्निम् उपस्पृशेद् ॥ इति ॥

विश्वास-प्रस्तुतिः - ०८

०८ सर्वभक्ष्यापूपकन्दमूलफलमांसानि दन्तैर् नावद्येत् ॥ [k: मांसादीनि]

Buhler - ०८
  1. He shall not cut off with his teeth (pieces from) eatables (that must be swallowed) entire, (such as) cakes, bulbs, roots, fruit, and flesh.
मूलम् - ०८

०८ सर्वभक्ष्यापूपकन्दमूलफलमांसानि दन्तैर् नावद्येत् ॥ [k: मांसादीनि]

विश्वास-प्रस्तुतिः - ०९

०९ नातिसुहितः ॥

Buhler - ०९
  1. (Let him) not (eat) to repletion. 5
मूलम् - ०९

०९ नातिसुहितः ॥

विश्वास-प्रस्तुतिः - १०

१० अमृतापिधानम् असीति । उपरिष्टाद् अपः पीत्वाचान्तोहृदयदेशम् अभिमृशति । प्राणानां ग्रन्थिर् असि रुद्रो माविशान्तकः । तेनान्नेनाप्यायस्वेति ॥

Buhler - १०
  1. After (dinner) he shall drink water, (reciting the text), ‘Thou art ‘a covering for ambrosia,’ and stroke (the region of) the heart, (saying), ‘Thou art the bond that connects the vital airs; (thou art) 6 Rudra and Death; enter me; mayest thou grow through this food.’
मूलम् - १०

१० अमृतापिधानम् असीति । उपरिष्टाद् अपः पीत्वाचान्तोहृदयदेशम् अभिमृशति । प्राणानां ग्रन्थिर् असि रुद्रो माविशान्तकः । तेनान्नेनाप्यायस्वेति ॥

विश्वास-प्रस्तुतिः - ११

११ पुनर् आचम्य दक्षिणे पादाङ्गुष्ठे पाणी निस्रावयति ।
अङ्गुष्ठमात्रः पुरुषो ऽङ्गुष्ठं च समाश्रितः ।
ईशः सर्वस्य जगतः प्रभुः प्रीणाति विश्वभुक् ॥ इति ॥

Buhler - ११
  1. After sipping water a second time, he allows (the drops from) the hand to flow on the big toe of his right foot (and recites the following text): ‘May the male be pleased, he who is of the size of a thumb, who occupies (a space of the size of) a thumb, who is the lord of the whole world, masterful, and the enjoyer of the universe.’ 7
मूलम् - ११

११ पुनर् आचम्य दक्षिणे पादाङ्गुष्ठे पाणी निस्रावयति ।
अङ्गुष्ठमात्रः पुरुषो ऽङ्गुष्ठं च समाश्रितः ।
ईशः सर्वस्य जगतः प्रभुः प्रीणाति विश्वभुक् ॥ इति ॥

विश्वास-प्रस्तुतिः - १२

१२ हुतानुमन्त्रणम् ऊर्ध्वहस्तः समाचरेत् । श्रद्धायांप्राणे निविश्यामृतं हुतम् । प्राणम् अन्नेनाप्यायस्व । श्रद्धायामपाने निविश्यामृतं हुतम् । प्राणम् अन्नेनाप्यायस्व । श्रद्धायांव्याने निविश्यामृतं हुतम् । प्राणम् अन्नेनाप्यायस्व । श्रद्धायामुदाने निविश्यामृतं हुतम् । प्राणम् अन्नेनाप्यायस्व । श्रद्धायांसमाने निविश्यामृतं हुतम् । प्राणम् अन्नेनाप्यायस्वेति । पञ्चभिः ॥ [k omits: श्रद्धायाम् अपाने श्रद्धायां समाने अन्नेनाप्यायस्व]

Buhler - १२
  1. Let him perform the subsequent consecration (anumantraṇa) of the (food which has been) offered, with raised arms, (and let him recite) the five (texts beginning), ‘With faith, worshipping Prāṇa, (I have) offered ambrosia; mayest thou increase Prāṇa through this food,’ 8
मूलम् - १२

१२ हुतानुमन्त्रणम् ऊर्ध्वहस्तः समाचरेत् । श्रद्धायांप्राणे निविश्यामृतं हुतम् । प्राणम् अन्नेनाप्यायस्व । श्रद्धायामपाने निविश्यामृतं हुतम् । प्राणम् अन्नेनाप्यायस्व । श्रद्धायांव्याने निविश्यामृतं हुतम् । प्राणम् अन्नेनाप्यायस्व । श्रद्धायामुदाने निविश्यामृतं हुतम् । प्राणम् अन्नेनाप्यायस्व । श्रद्धायांसमाने निविश्यामृतं हुतम् । प्राणम् अन्नेनाप्यायस्वेति । पञ्चभिः ॥ [k omits: श्रद्धायाम् अपाने श्रद्धायां समाने अन्नेनाप्यायस्व]

विश्वास-प्रस्तुतिः - १३

१३ ब्रह्मणि म आत्मामृतत्वायेति [k: आत्मामृतत्वायेत्यात्मानम्] ॥

Buhler - १३
  1. (And let him address the soul with the last text of the Anuvāka), ‘(May) my soul (gain) immortality in the universal soul.’
मूलम् - १३

१३ ब्रह्मणि म आत्मामृतत्वायेति [k: आत्मामृतत्वायेत्यात्मानम्] ॥

विश्वास-प्रस्तुतिः - १४

१४ अक्षरेण चात्मानं योजयेत् ॥

Buhler - १४
  1. And let him (meditate on his) soul (as) united with the imperishable (syllable Om). 9
मूलम् - १४

१४ अक्षरेण चात्मानं योजयेत् ॥

विश्वास-प्रस्तुतिः - १५

१५ सर्वक्रतुयाजिनाम् आत्मयाजी विशिष्यते ॥

Buhler - १५
  1. He who sacrifices to the soul, surpasses him who offers all sacrifices.
मूलम् - १५

१५ सर्वक्रतुयाजिनाम् आत्मयाजी विशिष्यते ॥

विश्वास-प्रस्तुतिः - १६

१६ अथाप्य् उदाहरन्ति ॥

Buhler - १६

MISSING

मूलम् - १६

१६ अथाप्य् उदाहरन्ति ॥

    1. The Prāṇāgnihotra is alluded to by Āpastamba II, 7, 17, 16, Regarding the terms Śālīna and Yāyāvara, see below, III, 1, 3-4.
     ↩︎

  2. The Mahāvyāhṛtis are the Mantras given Taittirīya Āraṇyaka X. 2. The second Mantra is found Taittirīya Āraṇyaka X, 32, and p. 263 the third ibid. X, 34. The translation of the Mantras follows Govinda, who somewhat differs from Sāyaṇa. ↩︎

  3. Vasiṣṭha XIV, 23. ↩︎

  4. Viṣṇu LXVIII, 40-43. ↩︎

  5. Viṣṇu LXVIII, 47. ↩︎

  6. The first text is found Taittirīya Āraṇyaka X, 35, and the second ibid. X, 37. I translate the first according to Govinda. ↩︎

  7. Taittirīya Āraṇyaka X, 38. The individual soul which re-sides, in the heart is here identified with the universal soul; see also Kāṭhaka Upaniṣad IV, 12. ↩︎

  8. -13. Taittirīya Āraṇyaka X, 36. ↩︎

  9. The syllable Om is Brahman, the universal soul. ↩︎