१८

CONSTRUCTION OF A FIRE-ALTAR IN THE FORM OF A FALCON WITH CURVED WINGS AND EXTENDED TAIL-SECOND TYPE

श्येनचितं चिन्वीत सुवर्गकाम इति विज्ञायते ॥ १८.१ ॥

Those who desire heaven should construct a fire-altar in the shape of a falcon; this is the tradition.

श्येनचितं चिन्वीत सुवर्गकाम इति विज्ञायते ॥ १८.१ ॥

वक्रपक्षो व्यस्तपुच्छो भवति । पश्चात्प्राङुदूहति । पुरस्तात्प्रत्यङुदूहति । एवमिव हि वयसां मध्ये पक्षनिर्णामो भवतीति विज्ञायते ॥ १८.२ ॥

This (fire-altar) has curved wings and extended tail. The west side (of first half of the wing) is pushed upwards towards east and the east side (of the wing from the middle to the end) is pushed downwards towards west. In this way the wings of birds are said to be bent at their middle (part).

18.1-18.2. These sūtras are repetitions of 15.1 and 15.2.

वक्रपक्षो व्यस्तपुच्छो भवति । पश्चात्प्राङुदूहति । पुरस्तात्प्रत्यङुदूहति । एवमिव हि वयसां मध्ये पक्षनिर्णामो भवतीति विज्ञायते ॥ १८.२ ॥

अस्याः श्रुतेः पुनरुपन्यासो मार्गान्तरं प्रतिपादयितुम् । अथवा अन्यैवैषा श्रुतिः । इयमेवाकारमार्गता । वक्रेति गतमेतत् ।

पुरुषस्य षोडशभिर्विंशं शतं सारत्निप्रादेशः सप्तविधः संपद्यते । तासां चत्वारिंशदात्मनि तिस्रः शिरसि पञ्चदश पुच्छ एकत्रिंशद्दक्षिणे पक्षे तथोत्तरे ॥ १८.३ ॥

(square) bricks each of a (square) purușa (side, † pu. or 30 aṅg) give the area of the seven-fold (fire-altar of 71⁄2 sq. pu.) with (two) aratnis and (one) prādeśa. Of them, 40 (can be accommodated) in the body (ātman), 3 in the head, 15 in the tail, 31 in the southern wing and the same (number) in the northern (wing).

18.3. Areas of different parts of the falcon. One-sixteenth or soḍaśi square bricks are used here for purposes of measurements. The same method was used by Baudhāyana for measuring the circular dronacit (Bśl. 18.2). As already explained, the area \(\frac{1}{16}\) is sq. pu. or 900 sq. aṅg., that is, a square of side pu. or 30 aṅg. Clearly, 120 ṣoḍaśi bricks make \(7\frac{1}{2}\) sq. pu. On this basis, measurements of the different parts of the fire-altar are as follows:

Head — 3 ṣoḍaśi = \(\frac{3}{16}\) sq. pu. or 2,700 sq. aṅg.

Body — 40 " = \(\frac{5}{2}\) or 36,000 "

Wings - 62 " = \(\frac{31}{8}\) " or 55,800 "

Tail - 15 " = \(\frac{15}{16}\) " or 13,500 "

     120       \\(7\frac{1}{2}\\)   108,000 "   

Note that the areas of the head and the body are the same as those of the first type of the falcon. Shapes of the different parts of the falcon are now described.

पुरुषस्य षोडशभिर्विंशं शतं सारत्निप्रादेशः सप्तविधः संपद्यते । तासां चत्वारिंशदात्मनि तिस्रः शिरसि पञ्चदश पुच्छ एकत्रिंशद्दक्षिणे पक्षे तथोत्तरे ॥ १८.३ ॥

पुरुषस्य षोडशमागः षोडशी । ताभिर्विंशोत्तरं शतं संपद्यते । परिगणनायां क्रियमाणायां एतावत्यः षोडश्यः सप्तार्धे शेरते । सप्त स्थापयित्वा षोडशीभिर्गुणिते द्वादशोत्तरं शतम् । अर्धपुरुषे द्वादशसु अष्टौ । क्षिप्ते विंशतिः । एवं विंशोत्तरं शतं सम्पन्नम् । तासामिति तासां षोडशीनां चत्वारिंशदात्मन्युपधेयाः॑ तिस्रःशिरसि॑ सर्वत्र निधेया इति शेषः । पञ्चदश पुच्छे । दक्षिणे पक्षे एकत्रिंशत्तथोत्तरे । एकत्रिंशदुत्तरे पक्षे । कथमेता निधेया इत्युच्यते

अध्यर्धपुरुषस्तिर्यग्द्वावायामत इति दीर्घं चतुरश्रं विहृत्य श्रोण्यंसेभ्यो द्वे द्वे षोडस्यौ निरस्येत् । चत्वारिंशत्परिशिष्यन्ते । स आत्मा ॥ १८.४ ॥

A rectangle, 11⁄2 purușa broad and 2 purușas long, is constructed. (An area equal to) 2 bricks of th (square purușa) is discarded from each of the two western and the eastern corners, leaving (an area equivalent of) 40 (sodasi) bricks. This is the body.

18.4. The body. It agrees with the body of the first type of falcon not only in area but also in shape (vide 15.7, 16.1). It is only differently described. One starts with the same rectangle of breadth \(1\frac{1}{2}\) pu. or 180 aṅg. and length 2 pu. or 240 aṅg. The four corners are cut off, each by an isosceles right triangle of side 60 aṅg. (Fig. 15(b)). The area of each such triangle is 1800 sq. aṅg. equivalent of 2 ṣoḍaśi bricks, so that a total of 8 bricks are taken out from 48 bricks that the rectangle holds, leaving an area equivalent of 40 bricks. Regarding the cutting of the corners, Kapardi advises the construction of 4 squares of side \(\frac{1}{2}\) pu. and cutting them off diagonally—yathā śroṇyamseṣu catvāri caturaśrāṇi ardhapuruṣapramāṇāni kṛtvā akṣṇayānyārdhāni nirasyet.

अध्यर्धपुरुषस्तिर्यग्द्वावायामत इति दीर्घं चतुरश्रं विहृत्य श्रोण्यंसेभ्यो द्वे द्वे षोडस्यौ निरस्येत् । चत्वारिंशत्परिशिष्यन्ते । स आत्मा ॥ १८.४ ॥

अध्यर्धपुरुषा तिर्यङ्भानी द्विपुरुषा पार्श्वमानी । एवं दीर्घचतुरश्रं विहृत्य श्रोणीभ्यामंसाभ्यां च द्वे द्वे षोडश्यौ प्रत्येकं निरस्येत् त्यजेत् । अक्ष्णया …. यथा श्रोण्यंसेषु चत्वारि चतुरश्राणि अर्धपुरुषप्रमाणानि कृत्वा अक्ष्णयान्यार्धानि निरस्येत् । शिष्टं चत्वारिंशत् । स आत्मा ॥

शिरस्यर्धपुरुषेण चतुरश्रं कृत्वा पूर्वस्याः करण्या अर्धात्तावति दक्षिणोत्तरयोर्निपातयेत् ॥ १८.५ ॥

At the place of the head, a square of side purușa is drawn; the mid-point of its eastern side is joined to the mid-points of the southern and the northern sides (and the parts lying outside these lines are cut off).

शिरस्यर्धपुरुषेण चतुरश्रं कृत्वा पूर्वस्याः करण्या अर्धात्तावति दक्षिणोत्तरयोर्निपातयेत् ॥ १८.५ ॥

गतमेतत्

तिस्रः परिशिष्यन्ते । तच्छिरः ॥ १८.५ ॥

(An area equivalent of) 3 (ṣoḍaśi) bricks is left. This is the head.

18.5. The head. This is done in the same way as the head in the first type (Fig. 15(d)). A square of side 60 aṅg. contains 4 sodasis of which 1 is removed by the cutting off of the two eastern corners as described in the rule.

तिस्रः परिशिष्यन्ते । तच्छिरः ॥ १८.५ ॥

तिस्रःशिष्टाः । तच्छिरः ।

पुरुषस्तिर्यग्द्वावायामतः षोडशभागश्च दक्षिणः पक्षः । तथोत्तरः ॥ १८.६ ॥

A rectangle of breadth 1 puruşa and length 2 purusas, further extended by an area of square puruşa makes the southern wing. Likewise (is made) the northern wing.

पुरुषस्तिर्यग्द्वावायामतः षोडशभागश्च दक्षिणः पक्षः । तथोत्तरः ॥ १८.६ ॥

पुरुषमात्रा तिर्यङ्बानी । द्विपुरुषा पार्श्वमानी । पुरुषषोडशमागाश्वार्धेनाष्टाह्गुलमात्रं दक्षिणे पक्षे चामामः । तद्वदेवोत्तरपक्षः ॥

पक्षाग्रेपक्षाग्रे पुरुषचतुर्थेन चत्वारि चतुरश्राणि कृत्वा तान्यक्ष्णया व्यवलिख्यार्धानि निरस्येत् । एकत्रिंशत्परिशिष्यन्ते ॥ १८.७ ॥

At the end of (each) wing, 4 squares of side equal to † of a purușa are made, diagonally divided, and their halves discarded. An area (equivalent of) 31 (ṣoḍaśī) bricks is left.

पक्षाग्रेपक्षाग्रे पुरुषचतुर्थेन चत्वारि चतुरश्राणि कृत्वा तान्यक्ष्णया व्यवलिख्यार्धानि निरस्येत् । एकत्रिंशत्परिशिष्यन्ते ॥ १८.७ ॥

पक्षयोरग्रे प्रत्येकं पुरुषचतुर्थप्रमाणेन चत्वारि चतुरश्राणि कृत्वा तान्यक्ष्णया कर्णेमालिख्य अर्धानि निरस्येत् । सुच्यवद्दक्षिणपक्षाग्राणि बहिर्भूतानि निरस्येत् । द्विपुरुषायामे द्वात्रिंशत्षोडश्यो भवन्ति । षोडशभागेन चैका । तासु द्वयोस्त्यक्तयोः एकत्रिंशत्परिशिष्यन्ते ॥

पक्षाग्रमुत्सृज्य मध्ये पक्षस्य प्राचीं लेखामालिखेत् ॥ १८.८ ॥

In the middle of the wing less the end portion (that is purușa or 30 aṅg with which the 4 squares were made), an east-west line is drawn.

पक्षाग्रमुत्सृज्य मध्ये पक्षस्य प्राचीं लेखामालिखेत् ॥ १८.८ ॥

पक्षाग्रमिति पुरुषचतुर्थेन कृतानि चतुरश्राणि लक्ष्यन्ते । पक्षायामे पुरुषचतुर्भागार्धमुत्सृज्येत्यर्थः । मध्ये पक्षस्य प्रगायतां लेखामालिखेत् ॥

पक्षाप्यये पुरुषं नियम्य लेखायां पुरुषान्ते नितोदन्तुकुर्यात् । नितोदात्प्राचीनं पुरुषान्ते नितोदं नितोदयोर्नानान्तावालिखेत् । तत्पक्षिनमनम् । एतेनोत्तरः पक्षो व्याख्यातः ॥ १८.८ ॥

From (the western point of) the juncture of the wing (with the body) a cord of length 1 purușa is stretched and a point at the end of 1 purușa is given (where the end of the cord meets the east-west line). At a distance of 1 puruşa from this point towards east another point is given. From these two points lines are to be drawn to the different end points (of the wing at the junction with the body and at the end less puruşa where the 4 squares were made). This is the curving of the (southern) wing. Thus is explained (the curving of) the northern wing.

18.6-18.8. The wings. sq. pu. equals a rectangular area, 120 aṅg. long by 7 aṅg. broad. If this area is added to the rectangle, 240 aṅg. x 120 aṅg. along the common side 120 aṅg., we get the rectangle ABCD so that AB CD 120 aṅg. and AD \(247\frac{1}{2}\) aṅg. (Fig. 19(a)). About the addition of \(7\frac{1}{2}\) aṅg. to the side 240 aṅg., Kapardi says puruṣaṣoḍaśabhāgāścārdhonāṣṭāṅgulamatraṁ dakṣiṇe pakṣe cāyāmaḥ.|

At the end, the rectangular strip EDFC of breadth 30 aṅg. is made and divided into 4 squares, 30 x 30 sq. aṅg. each. Each square is diagonally cut and the outer half removed. ABCD whose area is \(2\frac{1}{2}\) sq. pu. is equivalent of 33 ṣoḍaśi bricks. An area equivalent of \(2\frac{1}{10}\) ṣoḍaśīs is discarded by diagonally cutting the 4 squares, leaving an area equal to that of 31 ṣoḍaśi bricks.

In the middle of the rectangle less the portion where four squares were drawn up, the east-west line GHI is drawn perpendicular to the sides BF, AE. BF is \(217\frac{1}{2}\) aṅg. and BI \(108\frac{3}{4}\) aṅg. The point H on the east-west line is obtained by stretching a cord or a rod of 1 pu. such that BH equals 1 p.u. (Sundararaja explains-pakṣasya sārdhasaptadasadviśatängulasya madhye lekham kṛtva pakṣapyasyaparante puruşamatram venum niyamya lasyam lekhāyām nipatayet | sa yatra nipatati lekhayam tatra nitodam kurjat/)

The point G is obtained by making GH equal to 1 pu. GA, GE, HB and HF are joined. Each of these sides equals 1 pu. Thus ABHFEGA together with the 4 diagonally intersected half squares \(EK_{1},L_{1}, L_{1}K_{2}L_{2}, L_{2} K_{3}L_{3}\) and \(L_{3}CF\) at the south end represents the shape of the southern wing. The northern wing is obtained in the same manner.

पक्षाप्यये पुरुषं नियम्य लेखायां पुरुषान्ते नितोदन्तुकुर्यात् । नितोदात्प्राचीनं पुरुषान्ते नितोदं नितोदयोर्नानान्तावालिखेत् । तत्पक्षिनमनम् । एतेनोत्तरः पक्षो व्याख्यातः ॥ १८.८ ॥

आत्मपक्षसन्धौ पुरुषमात्रं वेणुं नियम्य लेखायामेव पुरुषस्यान्ते वेणोरन्ते लक्षणं कुर्यात् । तस्मान्नितोदात्पागायतं प्राचीनं वेणुं लेखायामेव निधायान्त्ये छिद्रे शङ्कुं लक्षणं वा निहत्य नितोदयोरन्तौ नाना आलिखेत् । अपरस्मान्नितोदादा रभ्यापरान्तमालिखेत् । पूर्वस्मान्नितोदाच्चारभ्य पूर्वान्तमिति । तत्पक्षनमनं पक्षस्य वक्रता । एतेनेति उत्तरपक्षनमनमप्येवं कुर्यात् ॥

अष्टादशः खण्डः