पिण्डपितृयज्ञः

अमावास्यायां यदहश् चन्द्रमसं न पश्यन्ति तदहः पिण्डपितृयज्ञंकुरुते १

अपराह्णे ऽधिवृक्षसूर्ये वा पिण्डपितृयज्ञेन चरन्ति २

“अपां मेध्यं यज्ञियमि"ति समूलं सकृद्+++(=एकव्यापरेण)+++ आच्छिन्नं बर्हिराहरति ३

सकृदाच्छिन्नानि वा तृणान्युपमूलं दिनानि+++(=अवखण्डितानि)+++ ४

दक्षिणाप्रागग्रैर् दर्भैर् दक्षिणम् अग्निं परिस्तीर्य,
दक्षिणतः पश्चाद्वा दर्भान् संस्तीर्य,
दक्षिणाप्राञ्च्येकैकशः पिण्डपितृयज्ञपात्राणि प्रयुनक्ति- स्प्यं मेक्षणं+++(=मिश्रणदर्वीम्)+++ कृष्णाजिनम् उलूखलं मुसलं शूर्पम् आज्यस्थालीं चरुस्थालीं येन चान्येनार्थी भवति ५

दक्षिणतः प्रागीषं+++(=?)+++ व्रीहिमच् छकटमवस्थितं भवति ६

अध्वर्युर् उपवीती स्थालीम् एकपवित्रेणान्तर्धाय, तया दक्षिणतः शकटाद् अधि निर्वपत्य् उत्तरतो वा +++(प्राचीनावीत्येव सन्)+++ ७

तां पूरयित्वा निमार्ष्टि+++(=स्थालीमुखं समीकरोति)+++ ८

+++(ततो)+++ मृन्मये निर्वपति “पितृभ्यो वो जुष्टं निर्वपामी"ति तूष्णीं वा ९

अपरेणान्वाहार्यपचनं प्रत्यगुदग्ग्रीवे कृष्णाजिन+उलूखले प्रतिष्ठिते
दक्षिणाप्राची तिष्ठन्ती पत्न्यवहन्ति परापावम् +++(=शूर्पप्रयोगसहितम्)+++ अ+++(सतुषातुष)+++विवेकम् १०

सकृत् फलीकरोति +++(तण्डुलं ताडयति तुषानपाकर्तुं)+++ ११

दक्षिणाग्नौ जीवतण्डुलं +++(=ईषत्तण्डुला यथा जीवन्ति तथा)+++ श्रपयति १२

“अपहता असुरा रक्षांसि पिशाचा वेदिषद” इत्यन्तरा गार्हपत्यान्वाहार्यपचनौ, दक्षिणपूर्वेण वान्वाहार्यपचनं - दक्षिणाप्राचीम् एकस्प्यां +++(लेखायां)+++ पराचीं वेदिम् उद्धत्य +++(=उल्लिख्य?)+++
“शुन्धन्तां पितर” इत्यद्भिर् अवोक्ष्य
“आयन्तु पितरो मनोजवस” इत्यभिमन्त्र्य
“सकृदाच्छिन्नं बर्हिर् ऊर्णामृदु स्योनं पितृभ्यस्त्वा भराम्यहम् ।
अस्मिन् सीदन्तु मे पितरः सोम्याः पितामहाः प्रपितामहाश्चानुगैः सहे"ति सकृदाच्छिन्नेन बर्हिषा वेदिं स्तृणाति १३

उत्पूतेन नवनीतेनानुत्पूतेन वा सर्पिषा स्थालीपाकम् अभिघार्य
+एकस्प्यायां +++(लेखायां)+++ मेक्षणम् आसाद्य
स्थालीपाकमासादयति १

+++(वेद्यामेव स्थालीपाकस्य)+++ दक्षिणतः कशिपूपबर्हणम् आञ्जनम् अभ्यञ्जनम् उदकुम्भमित्येकैकश आसादयति २

अध्वर्युर् उपवीती दक्षिणं जान्व् आच्य+++(=सङ्कोच्य, भूमौ निपायेति वा)+++,
मेक्षण उपस्तीर्य, तेनावदायाभिघार्य, “सोमाय पितृपीताय स्वधा नम” इति दक्षिणाग्नौ जुहोति ३

“यमायाङ्गिरस्वते पितृमते स्वधा नम” इति द्वितीयाम् ।
“अग्नये कव्यवाहनाय स्वधा नम” इति तृतीयाम् +++(इयमेव स्विष्ट्कृतीति ब्राह्मणम्।)+++ ४

ये मेक्षणे +++(जीवतण्डुलत्वाल्लग्नाः पूर्वाहुत्योस्)+++ तण्डुलास् - तान् +++(तृतीयमन्त्रेण)+++ हुत्वा, तूष्णीं मेक्षणमादधाति +++(अग्नौ!)+++ ५

न यमाय जुहोतीत्येके ६

“अपयन्त्वसुराः पितृरूपा ये
रूपाणि प्रतिमुच्याचरन्ति ।
परापुरो निपुरो ये भरन्त्य्
अग्निष् टांल् लोकात् प्रणुदात्य् अस्मात् ।

ये देवाः पितरो ये च मानुषा
ये गर्भे मम्रुर् उत ये परास्ताः ।
य उद्धता उत ये निखातास्
ते सम्यञ्च इह मादयन्ताम् ।
ये रूपाणि प्रतिमुञ्चमाना
असुराः सन्तः स्वधया चरन्ति ।
परापुरो निपुरो ये भरन्त्य्
अग्निष् टांल् लोकात् प्रणुदात्यस्मात् ।
ये ज्ञातीनां प्रतिरूपाः पितॄन्माययासुराः प्रविष्टाः ।
परापुरो निपुरो ये भरन्त्य्
अग्ने तानस्मात्प्रणुदस्व लोकाद्”
इति दक्षिणाग्नेर् एकोल्मुकं धूपायद् +हरति ७

दक्षिणपूर्वम् अवान्तरदेशं सकृत्स्प्येनोल्लिख्य
+“उदीरतामवर” इत्यद्भिर् अवोक्ष्य
उल्लिखितान्ते निदधाति ८

यजमानो ऽत ऊर्ध्वं प्राचीनावीती कर्माणि करोति ९

“मार्जयन्तां मम पितरो मार्जयन्तां मम पितामहा मार्जयन्तां मम प्रपितामहा” इत्येकस्प्यायां त्रीनुदकाञ्जलीन् निनयति +++(वेद्याम्)+++ १०

प्रसव्यं वा +++(एकस्फ्यालेखां)+++ त्रिः परिषिञ्चति ११

+++(अञ्जलिस्थाने)+++ त्रीनुदपात्रान् वाजसनेयिनः समामनन्ति १२

सव्यं जान्व् आच्य+++(=सङ्कोच्य)+++
अवाचीनपाणिः +++(पितृतीर्थेन)+++ सकृदाच्छिन्ने बर्हिषि दक्षिणापवर्गान् पिण्डान् ददात्य् “एतत्ते ततासौ ये च त्वामन्वि"त्येतैः प्रतिमन्त्रम् १

तूष्णीं चतुर्थम् २

स कृताकृतः ३

प्रपितामहप्रभृतीन् वा +++(पिण्डान् ददाति)+++४

नानामगृहीतं गच्छति +++(दानम् पिण्डम् वा)+++ ५

यदि बन्धू+++(=नाम)+++ न विद्यात्- “स्वधा पितृभ्यः पृथिविषद्भ्य” इति प्रथमं पिण्डं दद्यात् ।
“स्वधा पितृभ्यो ऽन्तरिक्षसद्भ्य” इति द्वितीयम् ।
“स्वधा पितृभ्यो दिविषद्भ्य” इति तृतीयम् ६

यदि द्विपिता स्याद् एकैकस्मिन् पिण्डे द्वौ द्वाव् उपलक्षयेत् ७

यदि जीवपिता न दद्याद् - आ होमात् कृत्वा विरमेत् ८

+++(उपस्थानम्-)+++ “यन्मे माता प्रममाद यच्चचाराननुव्रतम् । तन्मे रेतः पिता वृङ्क्तामाभुरन्योपपद्यतां पितृभ्यः स्वधा विभ्यः स्वधा नमः”, “…पितामहेभ्यः स्वधा विभ्यः स्वधा नमः”, “…प्रपितामहेभ्यः स्वधा विभ्यः स्वधा नम” इत्युपस्थाय
“अत्र पितरो यथाभागं मन्दध्वमि"त्युक्त्वा पराङावर्तते ९

ओष्मणो व्यावृत +++(=उद्गच्छतः)+++ उपास्ते १०

“अमी मदन्त पितरः सोम्या” इति व्यावृत्त ऊष्मण्य् अभिपर्यावर्तते, ऽव्यावृत्ते वा ११

यः स्थाल्यां शेषस् तमवजिघ्रति - “ये समानाः समनसः पितरो यमराज्ये । तेषां लोकः स्वधा नमो, यज्ञो देवेषु कल्पतां वीरं धत्त पितर” इति १२

+++(घ्राणस्थाने)+++ आमयाविना प्राश्यो, ऽन्नाद्यकामेन प्राश्यो, योऽलमन्नाद्याय सन् नाद्यात् - तेन वा प्राश्यः १३

पूर्ववद् एकस्प्यायां त्रीन् उदकाञ्जलीन् उपनिनीय
अञ्जनाभ्यञ्जने +++(=तैलमस्यौ यथा)+++ वासश्च त्रिरनुपिण्डं ददाति १४

“आङ्क्ष्व ततासाव्, अङ्क्ष्व पितामहासाव्, अङ्क्ष्व प्रपितामहासाव्” इत्याञ्जनम् १५

एवमभ्यञ्जनमभ्यङ्क्ष्वेति मन्त्रं संनमति १६

यदि नामानि न विद्याद् “आञ्जतां मम पितर आञ्जतां मम पितामहा आञ्जतां मम प्रपितामहा” इत्याञ्जनम् । एवमभ्यञ्जनमभ्यञ्जतामिति मन्त्रं संनमति १७

“एतानि वः पितरो वासांस्यतो नो ऽन्यत् पितरो मा योष्टेति” वाससो दशां +++(=अग्रम्)+++ छित्त्वा निदधात्य् ऊर्णास्तुकां +++(=उर्णानाम् अविलोमम् कलापम्)+++ वा पूर्वे वयसि । उत्तर आयुषि स्वं लोम १

वीतोष्मसु पिण्डेषु “नमो वः पितरो रसाये"ति नमस्काराञ्जपति २

“गृहान्नः पितरो दत्त सदो वः पितरो देष्मे"ति पितॄनुपतिष्ठते ३

“ऊर्जं बृहन्तीर् अमृतं घृतं पयः कीलालं परिस्रुतम् । स्वधा स्थ तर्पयत मे पितॄनि"त्युदकं +++(कुम्भेषु)+++ निनयति +++(एकस्प्यायाम्)+++ ४

“मनो न्वाहुवामह” इति मनस्वतीभिर् +++(त्रिभिर्)+++ उपतिष्ठते ५

“उत्तिष्ठत पितरः प्रेतशूरा यमस्य पन्थामनुवेता पुराणम् ।
धत्ताद् अस्मासु द्रविणं यच्च भद्रं प्र णो ब्रूताद् भागधां देवतास्वि"ति पितॄनुत्थापयति ६

“परेत पितरः सोम्या” इति प्रवाहण्या+++(=?)+++ पितॄन् प्रवाहयति ७

“प्रजापते न त्वदेतानी"ति यज्ञोपवीती गार्हपत्यदेशं गच्छति ८

“यदन्तरिक्षमि"ति पङ्क्त्या गार्हपत्यमुपतिष्ठते ९

“अपां त्वौषधीनां रसं प्राशयामि, भूतकृतं गर्भं धत्स्वे"ति मध्यमं पिण्डं पत्न्यै प्रयच्छति १०

“आधत्त पितरो गर्भं
कुमारं पुष्करस्रजम् ।
यथेह पुरुषोऽसदि"ति तं पत्नी प्राश्नाति । पुमांसं ह जानुका+++(=जननशीला)+++ भवतीति विज्ञायते ११

“ये सजाताः समनसो
जीवाजीवेषु मामकाः ।
तेषां श्रीर् मयि कल्पताम्
अस्मिंल् लोके शतं समा” इत्यवशिष्टानामेकं यजमानः प्राश्नाति । न वा १२

स्थाल्यां पिण्डान् समवधाय “ये समाना” इति सकृदाच्छिन्नमग्नौ प्रहरति १३ +++(“ये समानाः समनसः पितरो यमराज्ये । तेषां लोकः स्वधा नमो, यज्ञो देवेषु कल्पतां वीरं धत्त पितर” इति पूर्वं गतम्)+++

“अभून्नो दूतो हविषो जातवेदा
अवाड्ढव्यानि सुरभीणि कृत्वा ।
प्रादाः पितृभ्यः स्वधया ते अक्षन्
प्रजानन्न् अग्ने पुनरप्येहि देवानि"त्येकोल्मुकं प्रत्यपिसृज्य +++(=प्रतिक्षिप्य)+++
प्रोक्ष्य पात्राणि द्वन्द्वमभ्युदाहरति १४

संतिष्ठते+++(=समाप्यते)+++ पिण्डपितृयज्ञः १५

अपः पिण्डानभ्यवहरेद्, ब्राह्मणं वा प्राशयेत् १६

सो ऽयमेवंविहित एवानाहिताग्नेः +++(मासिश्राद्धम् अतिरिच्य।)+++१७ +++(मानवानामभिप्राये त्वाहिताग्निनां मासिश्राधे विकल्पः, ब्राह्मणभोजनम् इत्यधिकं वा।)+++

औपासने श्रपणधर्मा होमश्च १८

+++(औपासने श्रपयित्वा, ततो ऽग्नौ दक्षिणाप्राञ्चं)+++ अतिप्रणीते वा जुहुयात् १९

यस्मिञ्जुहुयात्तमुपतिष्ठेत २०

तत्र गार्हपत्यशब्दो लुप्येत संस्कारप्रतिषेधात् २१