अथातो दर्शपूर्णमासौ व्याख्यास्यामः १

एतत् +++(=परिस्तरणम्)+++ कृत्वोपवसति १६

अग्न्यन्वाधानं वत्सापाकरणम् इध्माबर्हिर् वेदो+++(=दर्भमुष्टिनिर्माणम्)+++ वेदिः+++(=वेदिकर्म)+++, प्रागुत्तरात् परिग्राहात्+++(=?)+++ कृत्वा, श्वोभूत आप्यलेपं निनीय, उत्तरं परिगृह्णीयात्। परिस्तरणं च +++(ततः परम् - इति विकृतेष्टिषु साधारणव्यवस्था)+++।
+++(परिस्तरणान्तानि सर्वाण्यपि प्रागुक्तकर्माणि)+++ पूर्वेद्युर् अमावास्यायां +++(क्रियायाम् - नात्रकालनिर्देशः)+++,
पौर्णमास्यां +++(क्रियायां)+++ त्व् अन्वाधान-परिस्तरणोपवासाः +++(इति त्रयमेव पूर्वेद्युः)+++। १७

+++(पौर्णमास्यां)+++ सद्यो वा सद्यस्कालायां सर्वं क्रियते १८

उदित आदित्ये पौर्णमास्यास् तन्त्रं प्रक्रमयति, प्रागुदयाद् अमावास्यायाः +++(अग्निहोत्रं तु यथाकालं तन्त्रमध्येऽपि।)+++१

चत्वार ऋत्विजः २

प्रातरग्निहोत्रं हुत्वान्यमाहवनीयं प्रणीयाग्नीन् +++(काष्ठयोजनेन)+++ अन्वादधाति २

न गतश्रियो +++(ऽग्नेर्)+++ ऽन्यमग्निं प्रणयति ३

“देवा गातुविदो गातुं यज्ञाय विन्दत । मनसस्पतिना देवेन वाताद्यज्ञः प्रयुज्यतामि"ति जपित्वा
“ममाग्ने वर्चो विहवेष्वस्त्वि"त्याहवनीयमुपसमिन्द्धे ।
उत्तरया गार्हपत्यम्
उत्तरयान्वाहार्यपचनम् ४

+++(विहव्यानुवाकस्य)+++ तिसृभिस्तिसृभिर्वा +++(उपसमिन्धे)+++ ५

उत्तमां तु जपेदाहवनीये +++(काष्ठानि)+++ वादध्यात् ६

+++(एकैकयैकमग्निमिति)+++ व्याहृतीभिरन्वाधानमेके समामनन्ति ७

संनयतः+++(सान्नायेन [=दधिपयोभ्यां] यक्ष्यमाणस्य)+++ +++(प्रयोजनाय)+++ पलाशशाखां शमीशाखां वाहरति बहुपर्णां बहुशाखाम् अप्रतिशुष्काग्राम् असुषिराम् +++(=अन्तश्छिद्ररैताम्)+++८

यं कामयेतापशुः स्यादित्यपर्णां तस्मै शुष्काग्रामाहरेद् - अपशुरेव भवति। यं कामयेत पशुमान् स्यादिति बहुपर्णां तस्मै बहुशाखामाहरेत् - पशुमन्तमेवैनं करोतीति विज्ञायते ९

सा या प्राच्युदीची प्रागुदीची वा भवति - “ईषे त्वोर्जे त्वे"ति तामाच्छिनत्ति १०

अपि “वेषे त्वे"त्याच्छिनत्त्य्, “ऊर्जे त्वे"ति संनमयत्य्+++(=ऋजूकरोति)+++ अनुमार्ष्टि +++(मूलाद् अग्रं यावत्)+++ वा ११

इमां “प्राचीमुदीचीमिषमूर्जमभिसंस्कृतां बहुपर्णामशुष्काग्रां हरामि पशुपामहमि"त्याहरति १

“वायव स्थोपायव स्थे"ति तया षडवरार्ध्यान् वत्सान् अपाकरोति २

दर्भैर्दर्भपुञ्जीलैर्वा ३

“देवो वः सविता प्रार्पयत्वि"ति शाखया गोचराय गाः प्रस्थापयति ४

प्रस्थितानामेकां शाखयोपस्पृशति दर्भैर्दर्भपुञ्जीलैर्वा ५

“आप्यायध्वमघ्निया इन्द्राय देवभागमि"त्येके समामनन्ति । “महेन्द्राये"त्येके ६

इन्द्रं निगमेषु+++(=देवसम्बद्धमन्त्रेषु)+++ +उपलक्षयेद् इन्द्रयाजिनो, महेन्द्रं महेन्द्रयाजिनः ७

“शुद्धा अपः सुप्रपाणे पिबन्तीः शतमिन्द्राय शरदो दुहानाः । रुद्रस्य हेतिः परि वो वृणक्त्वि"ति प्रस्थिता अनुमन्त्रयते ८

“ध्रुवा अस्मिन् गोपतौ स्यात बह्वीरि"ति यजमानस्य गृहानभिपर्यावर्तते ९

“यजमानस्य पशून्पाही"त्यग्निष्ठे ऽनस्य्, अग्न्यगारे वा - पुरस्तात्प्रतीचीं शाखामुपगूहति पश्चात्प्राचीं वा १०

उत्तरेण गार्हपत्यम् असिदो+++(=दात्रं / sickle)+++ ऽश्व-पर्शुर्+++(=पार्श्वास्थि/ rib।)+++ अनडुत्पर्शुर् वा निहिता १

“देवस्य त्वा सवितुः प्रसव” इत्यसिदमश्वपर्शुं वादत्ते तूष्णीमनडुत्पर्शुम् २

“यज्ञस्य घोषदसी"ति गार्हपत्यम् अभिमन्त्र्य
“प्रत्युष्टं रक्षः प्रत्युष्टा अरातय” इत्याहवनीये गार्हपत्ये वासिदं प्रतितपति ३

न पर्शुम् ४

+++(पूर्वेद्युर् एतत् क्रियते। वस्तुतो बहिर्गमनं न शक्यते चेद् अगार एवाभिनयन्ति। अनेन उलपराज्याः, परिस्तरणदर्भाणाम्, परिभोजनिधर्भाणाम् पवित्रासनोद्दीपनाद्यर्थानाञ्च सङ्ग्रहणं स्यात्।)+++

पशुबर्हिर् बहिष्करणम्

देवबर्हिश्-छेदः

(प्रयोगप्रदर्शनम् अत्र।)

आवर्तनम्

विरोहणम्

+++(आच्छेदनी-मन्त्रः सूत्रान्तरे दर्शितोऽधः।)+++

दर्भ-सन्नाहः

अगारे स्थापनम्

मन्त्रनिर्देशः

सङ्ख्यादिकम्

आहरणम्

“त्वया वेदिं विविदुः पृथिवीं
त्वया यज्ञो जायते विश्वदानिः ।
अच्छिद्रं यज्ञम् अन्वेषि विद्वांस्
त्वया होता संतनोत्यर्धमासानि"ति दर्भाणां वेदं+++(=मुष्टिपरिमाणं?)+++ करोति ४

वत्सज्ञुं+++(=वत्सजान्वाकृतिं)+++ पशुकामस्य
मूतकार्यम् +++(=धान्यावपनार्थं तृणपुञ्चनंनिवेशवेस्षं यथा)+++ अन्नाद्यकामस्य
त्रिवृच्छिरसं ब्रह्मवर्चसकामस्य ५

शुल्बात् प्रादेशे परिवास्य+++(=छित्त्वा)+++ वेदपरिवासनानि+++(=वेदाग्राणि)+++ निदधाति ६

अन्तर्वेदि शाखायाः पलाशान्य् असर्वाणि प्रशात्य
मूलतः शाखां परिवास्य+++(=छित्त्वा)+++ उपवेषं +++(=अग्नौ अपसारणार्थं प्रयुज्यमानं)+++ करोत्य्
“उपवेषोऽसि, यज्ञाय त्वां परिवेषम् अधारयन् ।
इन्द्राय हविः कृण्वन्तः शिवः शग्मो भवासि न” इति ७

“तृतीयस्यै दिवो गायत्रिया सोम आभृतः ।
सोमपीथाय संनयितुं वकलम् अन्तरम् आदद” इति परिवासनशकलमादाय प्रज्ञातं निदधाति ८

त्रिवृद्दर्भमयं +++(प्रादेशमात्रं)+++ पवित्रं कृत्वा,
“वसूनां पवित्रमसी"ति शाखायां शिथिलम् अवसजति मूले मूलान्यग्रेऽग्राणि । न ग्रन्थिं करोति ९

“त्रिवृत्पलाशे दर्भ इयान् प्रादेशसंमितः ।
यज्ञे पवित्रं पोतृतमं पयो हव्यं करोतु मे ।
इमौ प्राणापानौ यज्ञस्याङ्गानि सर्वशः ।

आप्याययन्तौ संचरतां पवित्रे हव्यशोधन” इति क्रियमाणे यजमानो ऽनुमन्त्रयते १०

समूहन्त्य्+++(=संमृजन्त्य्)+++ अग्न्यगारम्, +++(सगोमयाभिरद्भिः)+++ उपलिम्पन्त्य् आयतनानि ११

अलंकुर्वाते यजमानः पत्नी च १२

नवे +++(=प्रथमप्रयोगे)+++ सांनाय्य-कुम्भ्यौ+++(=?)+++ यावच्छर्करं गोमयेनालिप्ते भवतः १३

ततः +++(अध्वर्युरात्मानम्)+++ संप्रेष्यति +++(उच्चैर् एकश्रुत्या)+++
“परिस्तृणीत! परिधत्ताग्निं! परिहितोऽग्निर्यजमानं भुनक्तु ।
अपां रस ओषधीनां सुवर्णो निष्का इमे यजमानस्य सन्तु!
कामदुघा अमुत्रामुष्मिंल्लोक” इति १२

परिस्तरणीम् एताम् +++(ऋचम्)+++ एके समामनन्ति १३

उदगग्रैः प्रागग्रैश्च दर्भैरग्नीन् परिस्तृणाति १४

उदगग्राः पश्चात्पुरस्ताच्च १५

पूर्ववदग्नीन् परिस्तृणाति यद्यपरिस्तीर्णा भवन्ति ३

“कर्मणे वां देवेभ्यः शकेयमि"ति हस्ताव् अवनिज्य+++(=प्रक्षाल्य)+++
“यज्ञस्य संततिरसि यज्ञस्य त्वा संतत्यै स्तृणामि संतत्यै त्वा यज्ञस्ये"ति गार्हपत्यात् प्रक्रम्य
सन्तताम् उलप+++(=शुष्क-बर्हिस्-तृण)+++राजीं स्तृणात्य् आहवनीयात् तूष्णीं दक्षिणामुत्तरां च ४

दक्षिणेनाहवनीयं ब्रह्मयजमानयोर् आसने प्रकल्पयति पूर्वं ब्रह्मणोऽपरं यजमानस्य ५

उत्तरेण गार्हपत्याहवनीयौ दर्भान् संस्तीर्य
द्वन्द्वं न्यञ्चि पात्राणि प्रयुनक्ति दशापराणि दश पूर्वाणि +++(न ततोऽधिकं विकृतिष्व् अपि - क्रोडीकरणं यथापेक्षम् अस्तु)+++६

स्फ्यश्च कपालानि चेति, यथासमाम्नातम् अपराणि प्रयुज्य
स्रुवं, जुहूम्, उपभृतं+++(=वृत्ताकारकाष्ठपात्रम्)+++ ध्रुवां+++(=बृहत्तमां दर्वीं)+++, वेदं, पात्रीम्, आज्यस्थालीं, प्राशित्रहरणम्, इडापात्रं, प्रणीताप्रणयनम् इति पूर्वाणि ७

तान्युत्तरेणावशिष्टानि ८

अन्वाहार्य+++(=ऋत्विग्दक्षिणा)+++स्थालीम् अश्मानम् उपवेषं प्रातर्दोहपात्राणीति ९

अत्र पूर्ववत्+++(=सांन्नायवत्)+++ पवित्रे करोति यदि न संनयति १

संनयतस्तु ते विभवतः २

“वानस्पत्योऽसि देवेभ्यः शुन्धस्वे"ति प्रणीताप्रणयनं चमसम् अद्भिः परिक्षालयति तूष्णीं कंसं मृन्मयं च ।
कंसेन प्रणयेद् ब्रह्मवर्चसकामस्य मृन्मयेन प्रतिष्ठाकामस्य गोदोहनेन पशुकामस्य ।

अपरेण गार्हपत्यं पवित्रान्तर्हितं चमसं निधाय
तस्मिन् “को वो गृह्णाति स वो गृह्णातु! कस्मै वो गृह्णामि तस्मै वो गृह्णामि पोषाय व” इत्यप आनयति ३

अपो गृह्णन् ग्रहीष्यंश् च पृथिवीं मनसा ध्यायति ४

उपबिलं चमसं पूरयित्वा प्रोक्षणीवद् उत्पूय
अभिमन्त्र्य “ब्रह्मन्न् अपः प्रणेष्यामि, यजमान वाचं यच्छे"ति संप्रेष्यति ५

प्रणीयमानासु वाचं यच्छतो ऽध्वर्युर् यजमानश्च +आहविष्कृतः ७

“को वः प्रणयति स वः प्रणयत्व्,
आपो देवीः प्रणयानि यज्ञं संसादयन्तु नः ।
इरं मदन्तीर् घृतपृष्ठा उदाकुः सहस्रपोषं यजमाने न्यञ्चतीरि"ति {समं प्राणैर्}+++(=नासासमं)+++ धारयमाणः स्फेनोपसंगृह्य, +अविषिञ्चन् हरति ८

पृथिवीं च मनसा ध्यायति ९

“को वो युनक्ति स वो युनक्त्वि"त्य् उत्तरेण +आहवनीयम् असंस्पृष्टा +++(यथा तथा)+++ दर्भेषु सादयति १०

नेङ्गयन्ति +++(=न कम्पयन्ति)+++ नेलयन्त्य् +++(=नान्यत्र नयन्ति)+++ आसंस्थातोर् दर्भैर् अभिच्छाद्य ११

“संविशन्तां दैवीर् विशः पात्राणि देवयज्याया” इति सपवित्रेण पाणिना पात्राणि संमृश्य १२

“वानस्पत्यासि, दक्षाय त्वे"त्यग्निहोत्रहवणीम् आदत्ते । “वेषाय त्वे"ति शूर्पम् १ 1.17.1

“प्रत्युष्टं रक्षः, प्रत्युष्टा अरातय” इत्याहवनीये गार्हपत्ये वा प्रतितप्य
“यजमान! हविर् निर्वप्स्यामी"त्यामन्त्रयते २

+++(यजमाने)+++ प्रवसत्य् “अग्ने! हविर् निर्वप्स्यामी"ति ३

उर्वन्तरिक्षम् अन्विहीति शकटायाभिप्रव्रजति ४

अपरेण गार्हपत्यं प्रागीषमुदगीषं+++(=युगशकटयोः सम्बन्धकं दारु)+++ वा +++(मुक्तानडुत्कम् अपि)+++ नद्धयुगं शकटमवस्थितं भवति व्रीहिमद् यवमद् वा ५

“धूरसीति” दक्षिणां युगधुरम् अभिमृशत्युत्तरां वा ६

“त्वं देवानामसि सस्नितममि"त्युत्तराम् ईषाम्+++(=युगशकटयोः सम्बन्धकं दारु)+++ आलभ्य जपति ७

“विष्णुस् त्वा ऽऽक्रंस्ते"ति सव्ये चक्रे दक्षिणं पादम् अत्याधाय
“आहुतमसि हविर्धानमि"त्यारोहति ८

“उरु वाताये"ति परीणाहम्+++(=आवरणम्)+++ अपच्छाद्य
“मित्रस्य त्वा चक्षुषा प्रेक्ष” इति पुरोडाशीयान् प्रेक्षते ९

“निरस्तं रक्षो, निरस्तोऽघशंस” इति यदन्यत् पुरोडाशीयेभ्यस् तन्निरस्य
“उर्जाय वः पयो मयि धेही"त्यभिमन्त्र्य
दशहोतारं+++(=मन्त्रविशेषं)+++ व्याख्याय
शूर्पे पवित्रे निधाय
तस्मिन्न् अग्निहोत्रहवण्या हवींषि निर्वपति+++(=देवतार्थेन पृथक् स्थापयति)+++, तया वा पवित्रवत्या +++(इति अग्निहोत्रहवण्याम् पवित्रनिधानविकल्पः)+++ १०

व्रीहीन्यवान्वा ११

“यच्छन्तां पञ्चे"ति मुष्टिं गृहीत्वा
स्रुचि मुष्टिमोप्य
“देवस्य त्वे"त्यनुद्रुत्य
“अग्नये जुष्टं निर्वपामी"ति त्रिर् यजुषा,
तूष्णीं चतुर्थम् +++(निर्वपति)+++१२

एवमुत्तरं +++(निर्वपनम्)+++ यथादेवतम् +++(यथा -)+++ अग्नीषोमाभ्याम् इति पौर्णमास्याम् +++(असोमयाजिनो ऽपि)+++ । इन्द्राग्निभ्याम् इत्यमावास्यायाम् +++(संनयतः)+++१

चतुरो मुष्टीन् निरुप्य
निरुप्तेष्व् अन्वोप्य
“इदं देवानामि"ति निरुप्तान् अभिमृशति ।
“इदमु नः सहे"त्यवशिष्टान् २

यदि पात्र्या निर्वपेद् दक्षिणतः स्फ्यम् उपधाय तस्यां सर्वाञ्छकटमन्त्राञ्जपेत् ७

“स्फात्यै त्वा नारात्या” इति निरुप्तान् एवाभिमन्त्र्य
“इदमहं निर्वरुणस्य पाशादि"त्युपनिष्क्रम्य
“स्वरभिव्यख्यमि"ति प्राङ् प्रेक्षते ३

“सुवरभिविख्येषमि"ति सर्वं विहारम् अनुवीक्षते ।
“वैश्वानरं ज्योतिरि"त्याहवनीयं
“स्वाहा द्यावापृथिवीभ्यामि"ति स्कन्नान्+++(पतितं निर्वापं?)+++ अभिमन्त्र्य
“दृंहन्तां दुर्या द्यावापृथिव्योरि"ति प्रत्यवरोह्य+++(?)+++
“उर्वन्तरिक्षमन्विही"ति हरति ४

“अदित्यास् त्वोपस्थे सादयामी"त्यपरेण गार्हपत्यं यथादेवतम् उपसादयति +++(यथा - “अग्ने हव्यं रक्षक्ष्व! अग्निषोमौ हव्यं रक्षेथाम्!”)+++५

आहवनीयं वा यद्याहवनीये श्रपयति ६

सशूकायाम् अग्निहोत्रहवण्याम् अप आनीय
पूर्ववद् +++(सान्नाय्यवत्)+++ उत्पूयाभिमन्त्र्य
“ब्रह्मन् प्रोक्षिष्यामीति” ब्रह्माणमामन्त्र्य
“देवस्य त्वे"त्यनुद्रुत्य
“अग्नये वो जुष्टं प्रोक्षामी"ति यथादेवतं +++(ऊहया परिवर्त्य मन्त्रं)+++ हविस् त्रिः प्रोक्षन्
नाग्निमभिप्रोक्षेत् १

यं द्विष्यात्तस्याभिप्रोक्षेत् २

उत्तानानि पात्राणि पर्यावर्त्य
“शुन्धध्वं दैव्याय कर्मण” इति त्रिः प्रोक्ष्य
प्रोक्षणीशेषमग्रेण गार्हपत्यं निधाय

हविष्चीर्णनम्

“देवस्य त्वा सवितुः प्रसव” इति कृष्णाजिनम् आदाय
“अवधूतं रक्षो, ऽवधूता अरातय” इत्युत्करे+++(=अवकरराशौ वेदिस्थायां)+++ त्रिरवधूनोत्य् ऊर्ध्वग्रीवं +++(कृष्णाजिनम्)+++ बहिष्टाद् विशसनम्+++(=विच्छिन्नभागः कृष्णाजिनस्य)+++ ३

“अदित्यास् त्वग् असी"त्युत्तरेण गार्हपत्यम् उत्करदेशे वा प्रतीचीनग्रीवम् उत्तरलोमोपस्तृणाति ४

पुरस्तात् +++(भागेन +अधस्तात्)+++ प्रतीचीं +++(गमयित्वा)+++ भसदम्+++(=कटिप्रदेशं)+++ उपसमस्यति ५

अनुत्सृजन् कृष्णाजिनम् “अधिषवणमसी"ति तस्मिन्न् उलूखलम् अधिवर्तयति ६

अनुत्सृजन्न् उलूखलम् “अग्नेस् तनूरसी"ति तस्मिन् हविरावपति - त्रिर् यजुषा, तूष्णीं चतुर्थम् ७

“अद्रिर् असि वानस्पत्य” इति मुसलम् आदाय
“हविष्कृद् एही"ति त्रिर् अवहन्ति ।
अनवघ्नन् वा हविष्कृतं ह्वयति ८

“हविष्कृदेही"ति ब्राह्मणस्य
“हविष्कृदागही"ति राजन्यस्य
“हविष्कृदाद्रवे"ति वैश्यस्य
“हविष्कृदाधावे"ति शूद्रस्य +++(निषादस्थपतेर् यजमानस्य)+++ ९

प्रथमं वा सर्वेषाम् १०

“अव रक्षो दिवः सपत्नं वध्यासम्” इत्यवहन्ति ११

उच्चैः “समाहन्तवा+++(वै = समाहन्तव्यम्)+++” इति संप्रेष्यति १

“कुटरुरसि मधुजिह्व” इत्याग्नीध्रो ऽश्मानम् आदाय
“इषमावदोर्जमावदे"ति दृषदुपले समाहन्ति २

द्विर् दृषदि सकृदुपलायां त्रिः +++(इति)+++ संचारयन् नवकृत्वः संपादयति ३

सावित्रेण+++(=“देवस्य त्वा …”)+++ वा शम्याम्+++(=दण्डविशेषम्)+++ आदाय तया समाहन्ति ४

“वर्षवृद्धमसी"ति +++(उलूखलस्य)+++ पुरस्ताच् छूर्पम् उपोहत्य् उत्तरतो वा ५

“वर्षवृद्धा स्थे"त्यभिमन्त्र्य
“प्रति त्वा वर्षवृद्धं वेत्त्वि"त्य् उद्वपति ६

“परापूतं रक्षः, परापूता अरातय” इत्य् उत्करे परापुनाति ७

“प्रविद्धं रक्षः, पराध्माता अमित्रा” इति तुषान् प्रस्कन्दतो ऽनुमन्त्रयते ८

मध्यमे पुरोडाशकपाले तुषान् ओप्य “रक्षसां भागो ऽसी"त्यधस्तात् कृष्णाजिनस्योपवपत्य् उत्तरमपरम् अवान्तरदेशम् ९

“हस्तेनोपवपती"ति बृह्वृचब्राह्मणम् १०

अद्भिः कपालं संस्पर्श्य
प्रज्ञातं +++(रक्षःकपालम्?)+++ निधायाप उपस्पृश्य +++(रक्षस्कर्मत्वात्)+++
“वायुर्वो वि विनक्त्विति” विविच्य
“देवो वः सविता हिरण्यपाणिः प्रतिगृह्णात्वि"ति पात्र्यां तण्डुलान् प्रस्कन्दयित्वा
“अदब्धेन वश्चक्षुषावपश्यामि रायस्पोषाय वर्चसे!
सुप्रजास्त्वाय चक्षुषो गोपीथायाशिषमाशास” इत्यवेक्ष्य “त्रिष्फलीकर्तवा+++(=त्रिः फलीकरणीयम्!)+++” इति संप्रेष्यति ११

या यजमानस्य पत्नी साभिद्रुत्यावहन्ति १२

यो वा कश्चिदविद्यमानायाम् १३

“देवेभ्यः शुन्धध्वं! देवेभ्यः शुन्ध्यध्वं! देवेभ्यः शुम्भध्वमि"ति सुफलीकृतान् करोति । तूष्णीं वा १

प्रक्षाल्य तुण्डुलांस् त्रिष्फलीक्रियमाणानां यो न्यङ्गो अवशिष्यते । “रक्षसां भागधेयमापस् तत् प्रवहतादित” इत्युत्करे त्रिर्निनयति २

अत्र कृष्णाजिनस्यादानादि प्रागधिवर्तनात् कृत्वा
“दिव स्कम्भनिरसी"ति कृष्णाजिन उदीचीन-कुम्बां+++(=स्थविष्ठम् अङ्गम्)+++ शम्यां निधाय
“धिषणासि पर्वत्ये"ति शम्यायां दृषदम् अत्याधाय
“धिषणासि पार्वतेयी"ति दृषद्युपलामत्यादधाति ३

पूर्ववद् +++(=उलूखलाधानवत्)+++ अनुत्सर्गः ४

“अंशव स्थ! मधुमन्त” इति तण्डुलान् अभिमन्त्र्य
“देवस्य त्वे"त्यनुद्रुत्य
“अग्नये जुष्टमधिवपामी"ति यथादेवतं +++(मन्त्रं परिवर्तयन्)+++ दृषदि तण्डुलान् अधिवपति - त्रिर्यजुषा तूष्णीं चतुर्थम् ५

“प्राणाय त्वे"ति प्राचीमुपलां प्रोहत्य्
“अपानाय त्वे"ति प्रतीचीं
“व्यानाय त्वे"ति मध्यदेशे व्यवधारयति
“प्राणाय त्वापानाय त्वा व्यानाय त्वे"ति संततं पिनष्टि ६

“दीर्घामनु प्रसितिमायुषे धामि"ति प्राचीम् अन्ततो ऽनुप्रोह्य
“देवो वः सविता हिरण्यपाणिः प्रतिगृह्णात्वि"ति कृष्णाजिने पिष्टानि प्रस्कन्दयित्वा
“अदब्धेन वश् चक्षुषावेक्ष” इत्यवेक्ष्य
“असंवपन्ती पिंषाणूनि कुरुतादि"ति संप्रेष्यति ७