०४ पुण्याहवाचनक्रमः

1शंयुवाकाय प्रेषितो ब्रवीति - तच्छंयोरित्यादि ॥

+++(फलं)+++ तच् छं॒योर् +++(बार्हस्पत्याद्)+++ आवृ॑णीमहे -
+++(देवान् प्रति)+++ गा॒तुं +++(=गमनं [हविषाम्])+++ - य॒ज्ञाय॑,
गा॒तुं+++(=गमनम्)+++ य॒ज्ञप॑तये ।

तच्छ॒य्ँयोरावृ॑णीमहे ।
गा॒तुय्ँ य॒ज्ञाय॑ ।
गा॒तुय्ँ य॒ज्ञप॑तये ।

तत् तादृशं प्रशस्तफलं शंयोः बार्हस्पत्य्-आदौ [देः] आवृणीमहे प्रार्थयामहे, किं पुनस्तत्? गातुं गमनं देवान्प्रति यज्ञाय यज्ञस्य, यज्ञपतये यजमानस्य च गातुं देवस्थानं प्रति गमनं वृणीमहे ।

दैवी᳚ स्व॒स्तिर॑स्तु नः ।
स्व॒स्तिर् मानु॑षेभ्यः ।

दैवी᳚ स्व॒स्तिर॑स्तु नः ।
स्व॒स्तिर्मानु॑षेभ्यः ।

अत्रैवं संपत्स्यमाना नः अस्माकं दैवी स्वस्तिः देवनिमित्तं विघ्नोपशमनमस्माकमस्तु । मानुषेभ्यश्च होतृभ्यः या स्वस्तिः सा चास्माकमस्तु ।

ऊ॒र्ध्वञ् जि॑गातु+++(=गच्छतु)+++ भेष॒जम् ।
शन् नो॑ अस्तु द्वि॒पदे᳚ ।
शञ् चतु॑ष्पदे ॥25॥

ऊ॒र्ध्वञ्जि॑गातु भेष॒जम् ।
शन्नो॑ अस्तु द्वि॒पदे᳚ ।
शञ्चतु॑ष्पदे ॥25॥

किंच - ऊर्ध्वं जिगातु उद्गच्छतु भेषजं सर्वानिष्टशमनमेतत्कर्म सर्वोच्छ्रितमस्तु । किंच अस्माकं सम्बन्धिने द्विपदे मनुष्यादये चतुष्पदे च गवादये शं सुखं अस्तु । द्विपदोऽन्तोदात्तत्वमुक्तम् ॥

इत्येकादशोऽनुवाकः ॥

5कल्पः - ‘तस्यां प्राङ्मुखमासीनं प्रत्यङ्मुखस्तिष्ठन्नश्विनोः संपातैरभिषिञ्चति देवस्य त्वा’ इति ।

दे॒वस्य॑ त्वा सवि॒तुᳶ प्र॑स॒वे ।
अ॒श्विनो᳚र्बा॒हुभ्या᳚म् ।
पू॒ष्णो हस्ता᳚भ्याम् ।
अ॒श्विनो॒र्भैष॑ज्येन ।
तेज॑से ब्रह्मवर्च॒साया॒भिषि॑ञ्चामि ।

दे॒वस्य॑ त्वा सवि॒तुᳶ प्र॑स॒वे ।
अ॒श्विनो᳚र्बा॒हुभ्या᳚म् ।
पू॒ष्णो हस्ता᳚भ्याम् ।
अ॒श्विनो॒र्भैष॑ज्येन ।
तेज॑से ब्रह्मवर्च॒साया॒भिषि॑ञ्चामि ।

सवितुर्देवस्य प्रेरणे सति अश्विसंबन्धिभ्यां बाहुभ्यां पूषसंबन्धिम्यां हस्ताभ्यां अश्विनोस्सबन्धिना संपातेनौषधरूपेण कान्तिब्रह्मवर्चससिद्ध्यर्थं यजमानं त्वामभिषिञ्चामि ॥

6कल्पः - ‘एवमुत्तरेण मन्त्रेण सारस्वतस्योत्तमेनैन्द्रस्य’ इति। संपातेनाभिषिञ्चतीत्युभयत्रानुवर्तते ।

दे॒वस्य॑ त्वा सवि॒तुᳶ प्र॑स॒वे ।
अ॒श्विनो᳚र्बा॒हुभ्या᳚म् ।
पू॒ष्णो हस्ता᳚भ्याम् ।
सर॑स्वत्यै॒ भैष॑ज्येन ॥21॥
वी॒र्या॑या॒न्नाद्या॑या॒भिषि॑ञ्चामि ।

दे॒वस्य॑ त्वा सवि॒तुᳶ प्र॑स॒वे ।
अ॒श्विनो᳚र्बा॒हुभ्या᳚म् ।
पू॒ष्णो हस्ता᳚भ्याम् ।
सर॑स्वत्यै॒ भैष॑ज्येन ॥21॥
वी॒र्या॑या॒न्नाद्या॑या॒भिषि॑ञ्चामि ।

पूर्ववद्व्याख्येयम् ॥

दे॒वस्य॑ त्वा सवि॒तुᳶ प्र॑स॒वे ।
अ॒श्विनो᳚र्बा॒हुभ्या᳚म् ।
पू॒ष्णो हस्ता᳚भ्याम् ।
इन्द्र॑स्येन्द्रि॒येण॑ ।
श्रि॒यै यश॑से॒ बला॑या॒भिषि॑ञ्चामि ।

दे॒वस्य॑ त्वा सवि॒तुᳶ प्र॑स॒वे ।
अ॒श्विनो᳚र्बा॒हुभ्या᳚म् ।
पू॒ष्णो हस्ता᳚भ्याम् ।
इन्द्र॑स्येन्द्रि॒येण॑ ।
श्रि॒यै यश॑से॒ बला॑या॒भिषि॑ञ्चामि ।

7पूर्ववद्व्याख्येयम् ॥

8-10अभिषेकमन्त्राः - देवस्येत्यादयः ॥

दे॒वस्य॑ त्वा सवि॒तुᳶ प्र॑स॒वे᳚ऽश्विनो᳚र्बा॒हुभ्या᳚म्पू॒ष्णो हस्ता᳚भ्या॒ꣳ॒ सर॑स्वत्यै वा॒चो य॒न्तुर्य॒न्त्रेणा॒ग्नेस्त्वा॒ साम्रा᳚ज्येना॒भिषि॑ञ्चा॒मीन्द्र॑स्य॒ बृह॒स्पते᳚स्त्वा॒ साम्रा᳚ज्येना॒भिषि॑ञ्चामि ॥ [42]

सर॑स्वत्यै वा॒चो
य॒न्तुर् य॒न्त्रेण अग्नेस् त्वा॒ साम्रा᳚ज्येना॒भिषि॑ञ्चामि ।

with the bond of Sarasvati, of speech, the binder, I anoint thee with the lordship of Agni,

सर॑स्वत्यै वा॒चो य॒न्तुर्य॒न्त्रेण अग्नेस्त्वा॒ साम्रा᳚ज्येना॒भिषि॑ञ्चामि ।

सरस्वत्यै सरस्वत्याः । षष्ठ्यर्थे चतुर्थी ॥ सरस्वत्या वाचस्सम्बन्धिना यन्तुर्यन्त्रेण यन्तुरप्यन्यस्य यन्त्रणेन यमनेन । सामान्येन वा विवक्ष्यते, यन्त्र्याः वाचस्सरस्वत्याः यन्त्रणेन अग्नेश्च साम्राज्येन त्वामभिषिञ्चामि । सङ्गतं राजतीति सम्राट्, ‘मो राजि समः क्वौ’, ‘गुणवचनब्राह्मणादिभ्यः’ इति ष्यञ् ।

इन्द्र॑स्य॒ साम्रा᳚ज्येना॒भिषि॑ञ्चामि ॥
बृह॒स्पते᳚स् त्वा॒ साम्रा᳚ज्येना॒भिषि॑ञ्चामि ॥

with the lordship of Indra, of Brhaspati, I anoint thee.

इन्द्र॑स्य॒ साम्रा᳚ज्येना॒भिषि॑ञ्चामि ॥

बृह॒स्पते᳚स्त्वा॒ साम्रा᳚ज्येना॒भिषि॑ञ्चामि ॥

एवं ‘इन्द्रस्य त्वा साम्राज्येन’ ‘बृहस्पतेस्त्वा साम्राज्येन’, इत्येतौ गतौ ॥

इति सप्तमे दशमोनुवाकः ॥

8सञ्चितमग्रिं आज्येन प्रोक्षति - वसवस्त्वेत्यादिभिः ॥

वस॑वस्त्वा रु॒द्रैᳶ पु॒रस्ता᳚त्पान्तु पि॒तर॑स्त्वा य॒मरा॑जानᳶ पि॒तृभि॑र्दख्षिण॒तᳶ पा᳚न्त्वादि॒त्यास्त्वा॒ विश्वै᳚र्दे॒वैᳶ प॒श्चात्पा᳚न्तु द्युता॒नस्त्वा॑ मारु॒तो म॒रुद्भि॑रुत्तर॒तᳶ पा॑तु [40]
दे॒वास्त्वेन्द्र॑ज्येष्ठा॒ वरु॑णराजानो॒ऽधस्ता᳚च्चो॒परि॑ष्टाच्च पान्तु॒

वस॑वस् त्वा रु॒द्रैᳶ पु॒रस्ता᳚त् पान्तु।
पि॒तर॑स् त्वा य॒म-रा॑जानᳶ पि॒तृभि॑र् दख्षिण॒तᳶ पा᳚न्तु।
आदि॒त्यास् त्वा॒ विश्वै᳚र् दे॒वैᳶ प॒श्चात् पा᳚न्तु।
द्युता॒नस् त्वा॑ मारु॒तो म॒रुद्भि॑र् उत्तर॒तᳶ पा॑तु।
दे॒वास् त्वेन्द्र॑-ज्येष्ठा॒ वरु॑ण-राजानो॒ ऽधस्ता᳚च् चो॒परि॑ष्टाच् च पान्तु ।

वस॑वस् त्वा रु॒द्रैᳶ पु॒रस्ता᳚त् पान्तु ,
पि॒तर॑स् त्वा य॒मरा॑जानᳶ पि॒तृभि॑र् दख्षिण॒तᳶ पा᳚न्तु + आदि॒त्यास् त्वा॒ विश्वै᳚र्दे॒वैᳶ प॒श्चात् पा᳚न्तु ,
द्युता॒नस् त्वा॑ मारु॒तो म॒रुद्भि॑रुत्तर॒तᳶ पा॑तु ,
दे॒वास् त्वेन्द्र॑ज्येष्ठा॒ वरु॑णराजानो॒ ऽधस्ता᳚च् चो॒परि॑ष्टाच् च पान्तु ।

त्वामेवमेतैस्सह पान्त्विति ॥

न वा ए॒तेन॑ पू॒तो न मेध्यो॒ न प्रोख्षि॑तो॒ यदे॑न॒मत॑ᳶ प्रा॒चीन॑म्प्रो॒ख्षति॒ यथ्सञ्चि॑त॒माज्ये॑न प्रो॒ख्षति॒ तेन॑ पू॒तस्तेन॒ मेध्य॒स्तेन॒ प्रोख्षि॑तः ॥ [41]

+++(तत्र ब्राह्मणम् -)+++
न वा ए॒तेन॑ +++(जल-प्रोक्षणेन)+++ पू॒तो +++(अग्निर्)+++, न मेध्यो॒, न प्रोख्षि॑तः।
यद् ए॑न॒म् अत॑ᳶ +++(हविर्-निधानात्)+++ प्रा॒चीन॑म् प्रो॒ख्षति॒
यथ् सञ्चि॑त॒म् आज्ये॑न प्रो॒ख्षति॒
तेन॑ +++(स)+++ पू॒तस् , तेन॒ मेध्य॒स् , तेन॒ प्रोख्षि॑तः ॥ [41]

न वा ए॒तेन॑ पू॒तो, न मेध्यो॒, न प्रोख्षि॑तो॒ , यदे॑न॒मत॑ᳶ प्रा॒चीन॑म् प्रो॒ख्षति॒ यथ्सञ्चि॑त॒माज्ये॑न प्रो॒ख्षति॒
तेन॑ पू॒तस् , तेन॒ मेध्य॒स् , तेन॒ प्रोख्षि॑तः ॥ [41]

9न वा एतेनेत्यादि ॥ अत्रैव ब्राह्मणं - नायम् अग्निरेतेन प्रोक्षणेन पूतो नैव पूतः नैव मेध्यः मेधार्हः ।
किं बहुना प्रोक्षित एव न भवति ।
द्वितीय-स्तुत्य्-अर्थं प्रथमस्य निन्दा ।

केनेत्याह - अतः अस्माच् चरु-निधानात् प्राचीनं पूर्वं यदेनं प्रोक्षति ‘सहस्रस्य प्रमा असि’ डति हिरण्यशल्कैः तदकृतसमम् एवैतद्दृष्ट्या भवति ।

तस्माद्
यत् सञ्चितम् इदानीं चरुनिधानानन्तरं
आज्येन प्रोक्षति वसवस्त्वादिभिः एतैर्मन्त्रैः ।
तेनैव पूतत्वादिभाव इति
चरुनिधानस्यैव स्तुतिः;
आज्यप्नोक्षणस्यैव वा ॥

इति पञ्चमे पञ्चमे नवमोनुवाकः ॥