[[TODO: परिष्कार्यम्]]

श्रीहयग्रीवायनमः हारीतकुलतिलकैः वैदिक सार्वभौमाख्याविख्यातैः श्रीमद्वेज्कटनाथार्यैः वैदिकक रानुष्ठानसौक र्याय विरचितं स्वकृत्पतृ मेधसा राख्य प्रश्न व्याख्यान रूपं Hजौसुधीविलोचनँनामध गशास्त्रं श्री मन हीळूरपुरी मध्यविद्योतमान दिव्यरत्नसिंहासनारू ऱ्ऱु कृष्ण राजेन्द्रा लैन धर्माधिकारिचक्र वत्यय्यङ्गा र्याण नाना दॆशानीत प्राचीना नेक विद्वत्पु स्तक साहायकॆन साहिती विद्या नित्याख्यात हासननरसिंहशास्त्रि साहाय्ये नच यथामति परिशॊध्य परिष्कृत्य श्रीमन हीळूरपुरीमध्य विराजमानायां विद्या तिरङ्गि श्याख्य स्वीयमु राक्षरशालायां मुद्रापितंसद्विजय लेतमाम् इदानी मेतनूल्यं रूप्य त्रयं श्री लक्ष्मी वॆङ्क टेशायनमः.

• JEG LAS श्रीमते वैदिक सार्वभौमायनमः विषयाः अनधथेषिनि क्वचनमु 133 सुधीविलोचनन्द विषयानुक्तविमणिळा. फु विषयाः स्वाणायलनॆनु हिरण्यशकलनी ४ सामगिन रव्व सामाणिकत्वं 32 दाहनियमः A AX 132 पॆळ्लितो वस्थानं B2 शंसनं 13 सङ्गाहनं ry ट 32 C बहुवित शक्तिसा परिभाषा प्र्राणायामस्त्रकारः सङ्कल्पपकारः सुशील्पा नौनियमः ओतृमेधस्त्रकारः बृह मीदकि अपपन्ना नाम्ब ह मेधनि षे 3 मुमूषकिस्नानादिकं र खट्वादिमरणेप्रायश्चित्तम् 03 कणमन्तः मृत्यनन्तरकी या औध्यं देहिळोपरिचः وو C

क (धानम् आदित्योपस्थानम् अवगाहनु पॆळवहनादौ निष्क ृतीः हीनवणोपस्पष्ठिने अज्जात्यु काशौचं निहा९ रॆभृतिXहणे आशौचनि मः हीनजात्यौस्वं दैहिके प्रत्य वायः कर कन्याबालयोस्संस्कार KX चाहखससत्यागा नांविषयभे दॆनव्यवस्था सङ्कल्पपकारः औपासनाग्नौहोमकमु ः अनाहितान्नि पॆतस्य वपननि ग आसन्दीचरु प सम्भागनयनमः प्रेतिनिहरणक9मः पर्युषितप्र्रायश्चि त्रं र निहाकारनियमः ग्राम शशानमध्येशवान्नि परिशं त नेपुनःक्रिया अध्वबल्यादिक म? चतुरा९ध्वगमनेमौनम् 22 ऊढापनीतानां पिक मेधः विधवाविधु राणाम्पितृ मेधः सङ्कल्पादौलिङ्गभेदः अग्नि बॆडः पूर्वं पत्नी मरणे औपासना ग्न श्रीग्निहोतयोर्विकल्पः रात्रोवपिदाहोदक विधिः अह्नि दाहरा रात्रि पेतका (र्यनि पॆदः 03 XO अदि दहन देशसमाज नादि

निन्दित व्यादि मरणाँ तिविधिः अस्नात्वाअनुगन्तु रानिमस्त्र 30 ह स्त सम्माज९ नं योषिताङ्गा मन देशानन्तर 3. अनुषङ्गस्त्रकारः पु विषयाः सुधीविलोचनि स्थविषयानिकि श्रमलेका मेवानुगळेॄशांस्नानम् पॆृतस्ना नॆतर्पणनि षॆधः X3 99 स्नानानन्तरन पनस् कनिष्टानां सपिण्डानांवपसं गर पॆकृय्ये असत्यं करुकाव्यां XX नाम्परिभाषाश शास्त्रविशोधेशिष्टाचारस्य प्रा माण्यम् 23 20 ॐ स्वहत्रविदधावे S

您 122 क्रिया त्रैविध्यम् अधिकारि भेदॆन गॊत्रभेदः निशाकृष्णपक्ष दक्षिणायनादॆ मरणॆस्त्रायश्चि तं 22 199 अचातिकमेसि पित्रादीनांसं स्कारकालः संवत्सरातिक मॆ ऒतनॆषा मॆकाहतःकिया दु करणाशालान्ति रॆपा? यब्बि तपूर्वककिया दुमृतौ विपस्य सद्यःकीया वैफॆप्रायादिमरणे प्रायश्चि भावः पुनदाहनिमित्तानि कृतिसञ्चयेनपुन राजाहः अङ्गदाह कल्ये अमृतव दाहे अन्याग्नि दाहॆवापु विदेशस्थपुत्रविषये ぎゅ पुनस्सापिण्ड्ये पॆतशब्दनि षॆधः निच्छिन्ने ग्नौ अग्नि सिद्धिप्रकार बॊछायनीयानां विधुरा! ग्निप कारः ७ू सत्न ्यसन्नि छा नेप्रतिनिधिः अग्नि सन्धानवि शेषः रजस्वलासूतिकाग्निसन्धानं चा शाखान्तरविधिग्रहणे प्रमाणं, प्र्रायश्चित्तपूर्वक क्रियानु ष्ठानम् . आतारूडाग्नि मरण पोषित पित्रोस्संस्कारकालः नॆकतव्यम्, दशाहमध्येमुख्य क रागमे दाहंविनासर्वक्रियानुष्टानम् अग्न्यस्थ्नारन्यतरस्य वालभा वेप्रतिकृति दाहः दाहाभावेउदक दानाभावः मातापित्रादि संस्कारे बृह रे चारिणःपुनरुपनयनाभावः गर्भवतस्संस्कतृण त्वॆविजेकः पत्न्याअनुपनीतस्यचमँतो कृत प्रेतकृत्यपोषितस्यागमनाx 20 प्रोषितस्य पुनर्विवाहे दा च्चारणाधिकारः नादिनि षेधरिना एक वर्षन्य सुतस्य संस्कारा औध्व९ दैहिक कालाति नधिकारः प्र्रायश्चि त्तम् 9, दीक्षामध्ये पिताशौचसम्भवे 20 शिशूनान्नष९ व्यवस्थयात्य कतृणमः पुट पत्ति, अशुद्ध सुथीविलॊचने शुभ्रशद्धपत्रिका शुद्ध पुट पज्कि अशुद्धं शुद्ध X30 रक्ष य रक्षय र क्कै अअयिवांस युवान् नि उप न्यास ध्या यु वाग् नि ऒक यमा C अयिुवालस 20 नवं सर्व 23 09 22 तपसा इतनि 22 3 भग प पतन २ एकोद्दि वात तदग्नि निर्णयः पुनर्दाहनिमित्तानिच 430 अक्षणाणं क्षणार्थं हः कार्यः उद्भवः रकामन्त्र मन्त्र पिण्ड्यं त्सापिँड्यम् अहारे द भगव

विवँसर्वत £3 33 सङ्क्रमसु 38 १९ स्याति क्रमस्तु रां स्याति OF 32 आकाशन्तो 3९ ० शेषल शुताफा नन् द्दुहि कॆवल द्भुत्प शब्द ९ १ अपव्य प्रत्य ड्बोधानम् अन्नान्न, न्नान्य शर द्विगु द्द्विज ગ્ आ अमासि मासि सॊ अन्येषु नित्यथका रू अनुप वी दोषं ५२ १र नायकि 13 नूकि निषा त्यवका बण्डि तृतीयखण्डे चतुर्धख. डॆ नी सह पित्रॊस्सह भाव्य क्षण क्षुणं कनिषा पवृ अलाशःन ऎञ्च शनः इति मी इतिपप पञ्चमीप नुदीविलोचननविषयानुक मणिका पु विषया? पु विषयाः उडक दानिविधाः 33 संस्करु स्समानॊडक स्मच स्वाशौच कालातिक मॆकर्तन्नवि. दशमपिण्डि दानाता गॆनप 03क पिण्डिदानप्रकारं ण एकोत्तरव प्रशाद्रम् ” असंस्कृत्यं णां सपिञ्चायि नां समानोद का नाञ्च उद कदानएवाधिकारः १३७ नवश्राद्धकालकि १३८ प्रेताप्याय नाथं श्री क्याउद कपातस्थापनम् पिण्ड दा नेन्द्रव्यनियमः ** वास आदिविपर्य येकतन्यं दशाहमध्येसङ्क्रान्ति दर्श णरक दशाहमध्ये सञ्चयनामा ध्व९म्पितॊ मृतिश्रवणे १र कृते दशाहकृत्या एकादशा ओटु 22 कार अकृ लेदशाहळ्ळ त्यॆएदशार0 4 3 हेळनणॆ भूतं कि जीवनानन्तर मेनळान्तिक व ज्ञातीनां पितुश्च पॆ.. ने निषिद्ध म साद्यनवेक्षातत्काले ज्ञाती नाञ्जितश्चदशमाहवीव वपनम्. सत्न्योरस्वत स्वाः प्रसवा वपनव्यवस्था शान्तिक रपयोगः म्यलौकार्यपि शॆजॆ.स्त्री वच्चन स्यप्रामाण्यं चूसिक कालक साक्षि राक कालवि शेषति आ पत्रिक कालः ऊने पज्यालनि 22 आशौचाद्यम्अरिमासिके आशौचान्तरिता’ब्दिके अरब्देशा आ शौचाभाव सम्भविष्यत्याशाचॆ शाद्रप दशाहान्तरनॆकेषां वा; पूर्वेणे वोड कादिसमापनं ं र अक६ : पितृविषयेसमापननि षॆ नकि 99 हेण्ड दशाहान्तराता पित् मातुस्सदूपनँनपितु; (त्वां बालमरणेपि स्संस्कृ धरू कृतचौळॆति}वरैना मृतिज्ञान तीनामुदक बासम्

पञ्चरूबादिसञ्चयनादि. अस्यासवादः अतिकान्ताशौचेसम्बर्का शौचेचक्रियाद व्य स्त्रीपुता?. दीना मातौबाभाव वाहकॆनस्वडेयमँतरितं शाद्ध द्वादशाह एन कार्यं द्वादशाहसापिँडॆ षोडशा नान्द्विरावृत्तिः 9 सुथीविलॊचने शुभ्रशद्धपत्रिका पुट पत्त्कि अशुद्दु शुदु पुट पजे आशुद्धं रक्षय क्षय्य्य शुद्धु धमॆ शलभै अयिवांस ZO OFFES अयिुवालन युवाग् यॆह C C Gero: 22 तपसा पतन सको ज इत इत भगव पात तदग्निनिर्णय हनिमि तानिच इक अलादतान् दत्ताव अरक्षणोण क्षणार्थं 3 हर्यः हः कार्यः उद्यम रकामन्त्र मन्त्र अं हारे अहा रे १.पिण्ड्यं त्सापिण्ड्यं 33 सं क्रमसु 38 १९ स्याकि स्याति 300 32 आकाशुतो कि९ ०अ केषल द्दुहि कॆवल द्युत्प L शब्द X सन्य प्रत्य ชื่อ न्नान्य द्द्विज विधि नन्दि आ अमासि मासि अन्येषु तृतीयखण्डे चतुर्धखण्डॆ रू. अनुप वी दोषं सह

• अ दश वायुः क्षण *3 अ्यूक निषा कनिष्टा OE हावृ अकाशःन ऎञ्च तन्तो किमी इति पव पित्रॊस्सह भाव्य क्षुणं शनः इति पञ्चमीपसुधीविलो चनस्थविषयानुक्रमणिका पुट विषः विषयाः 27 पुट पुलिकापुत्रिकतृकाक माता! अxसूत केमृति कॆचउपरा गळ्वार्ध . महळा देवि शॆषः (चनम् आम् औध्यक्षा चैहक प्रयोजन प्रपम् अ२१ आकृति पॆतकार्यन्य करासधि अ६७ २२२ सापि,नॆग्नी निर्णयः (कारु धार्याय्याजोटो षॆपि सापिण्यम् अटु 3 अग्नि विच्छे चेसा पिण्ड्य कालः पत्न्या पतिनिछायान्नि सं20 अ ऒक सापिण्ड्यप्रयोगः (धानम् 23 अरं गा सॊदिपरिमाणम् __५४ पान्पणैक द्दिष्टभेदः अ× × पार्वणविधि नाशार्धक राकः एकोद्दिस्तो देश्याः शूद्रस्य अन्न श्राद्धनि षेधः रजोगग्म ने अमश्राद्धम् आपद्याब्दिकस्य अमायां हरिवास रॆवाविधिः रजोदर्शने पञ्चमॆहनिशा अमशाद्धविधिः (ग्धं सङ्क ल्पशा द्धपकारः (षॆधः

_920 जीनपितृक स्य दर्शादिशाद्धनि जीवपितृक स्यशाद्धदेवताः विवाहाद्यनन्तरं पिण्डदा समन्त राशाद्धविधिः _SX L दर्मादिशाद्धो दैश्यनियमः । अः अ मातुशाØपितृभोजनाभाव २७३ वृद्धिशाद्धविधिः जीवनातृक सॄदर्शाद्यधिकारः महालयः महालयवज्यानि गजच्छायालक्षणं(वायः पार्वणादितिथिनिण यः अगता वृद्धिशाद्धकमः L2x महालय श्राद्धाकरणिपत्य अ५९ अष्टका श्राद्धविधिः श्राद्धकालनियमः कात्यायनबो छायनामा एक दि ने श्राद्धद्वयनि षॆढः वास्यानिण९ यः जॆनताभैबे शाद्दद्वयानु अवि सौरमा सेतिकिद्वयसम्भवेति स्थानं थ्यभावेचव्यवस्था 320 निमि त्तभेदे शादद्वयानु. अलाकॆ कमकाभेदॆ मास नियमः पानम् ;; पार्वणैकोद्दिस्टयोः पार्व तिथिमासयोरन्यतरज्ञाना ज्ञानयोर्व्यवस्था णम्पूर्वम् अतार JL9 अवार पितॊःक्षयाहैक्ये पितुकू पूर्वम् आतरा काम्यान्नि त्वसिद्धि? नित्या अFX त्काम्यसिद्धिरिति पक्षद्वयम् अ » शाद्ध विध्यं नारायण बलिसि दर्मोपरागा दौतर्पणविधिः तर्पणकालव्यवस्था श्राद्धफल व्यवस्थापनं होमादेरावश्यकत्वं b पुट पत्त्कि अशुद्दु य रक्षम १३ अधो अअयिवांस तार्ज् अयिवालस निलॊचि ने सुथीविलॊचने शुभ्रशद्धपत्रिका शुद्रं पुट पक्कि अशुद्धम् अधो ت مسرا C C शुद्धु युवान्त of loulfire गदोषा अत 22 पतन C ज/ इत तपसा इत भगव दत्ताव एमसर्वत शृद्यम अहारे उद्भवः 36 33 सङ्क्रमसु ३८ १९ स्याति 3295395 3९ ०अ केषल अ क एकोद्दि वाहेत त्तदग्निनिर्णयः पुनर्दाहनिमित्तानिच -क्षणोणं 3. हशिर्यः क्षणाथं हः कार्यः रकामन्त्र मन्त्र १.त्तापिण्ड्यं त्सापिण्ड्यं 30 स्या 2) शुतान नर् अरुहि द्दुहि कॆवल द्भुत्प မ शब्द X अपव्य ड्बोधानम् अकन्नान्न, प्रत्य न्नान्य आ अमासि चूसि अन्येष अनुप वी रू अकॆ सुपवी

• अ वायुः x3 अू कनिपॊ xx - सह तृतीयखण्डे चतुर्धखण्डे पित्रॊस्सह दोषं निवार क्षण क्षुणं कनिष्टा पवृ शनः इति तन्त्रॊ पञ्चमीप b पुट पश्कि अशुद्दु रक्षय सुथीविलॊचने शुभ्राशुद्धप त्रिका शुद्धं पुट पक्कि अशुद्धं शुद्धु अयिवांस युग् स युवान् Of jodoro मह दने एवं सर्व 3 अत्त 2 2 तपना इत निकि 22 १3 भग प ता भगव २ 5 एकोद्दी होत तदग्निनिर्णय पुनर्दाहनिमित्तानिच अडिक्षणोणं पतन कॊद्दी क्षणारं OF रृद्यम एवँसर्वत उद्यमः शिला 3 हशीर्यः हः कार्यः रकामन्त्र मन्त्र अज पिण्ड्यं Ba 33 सङ्क्रमसु ३८ १९ स्याति 38 आश्रुता क्रमस्तु क स्या ह 3९ ०अ केषल द्युत्प က शब्द न्य प्रत्य न्नान्न. स्नान्य ४४ ફુગ્ र रसाः द्द्विज विधिनन्दि आ अमासि चूसि अन्येषु तृतीयखण्डे चतुर्धखण्डॆ अनुप वी सह पित्रॊस्सह दोषं ५२ १३ वायुः दोषं कार क्षण क्षणं *3 ×3 अराक निषा कनिष्टा हावृ अलौशःन ऎञ्च शनः इति मी इतिपद पञ्चमीप पुट-पक्ष्कि अशुद्धं सुधीविलो चनस्थ शुद्धिशुद्धपत्रि गा www.ta शुद्ध- पुट-पशि अशुद्धु शुद्धं.

मर्ज$ मज्ज्य अम् आ पिता प्रपिता कन्या १र X रात्र अ र मातृःपे स्त्री तृप्तिः पॆ अ विद्यज्य दृत्य अक्षवाक्षण वारक्षण अJ शाद्ध भारा भावा २५ आ मग आम आग १तन्य तप्प JS 33 र अम आम वल्क्य १६८ ११ श्राद्ध OFE शाद्ध २३र अ अततम एव आ3x जनुक्त्ये ततिम नुक्तेः السيسي OLE तसंस तनं ७ त स तस्य १७ अन्तं सर्प त्संसर्प र र अन्य अन्य का अ माव रं मा तमा १७ अनुभवा नुदया आ दन्य दन्न 2 ता ताब्दि रक्षस्व रक्ष 2. रक्षस्व रक्ष राब्दि आर3 श्वरीयॆ आ शब्ध X प्रथयं शब्द प्रथमम् अरु आश्वरे श्वरीये दिष्ट जीपित्वा १९रम् अश्वर शेषः पारङ्काय्यास य्यास अरू १५/रादी कारादी २५म् आ अतृप्त्यन्तु तृप्यन्तु मेत इति इति पितृपिम् अं दिनस दिन व्य डाकॊतृप्यन्तु 9c3 भवत्य इति 2€ द २ अंवसध्वं वदध्वं मुप अXX अन्न नतु र्नैवतु मध्य अ X2 दी पिण्डता गिता २श्वरे श्वरिय पुट-पजी आशुभ्रं ळसस्धशुद्धीशुद्रपत्रिका शुद्धं पुट-पक्षि - आशुद्रं शुद्धं ¥33- कतव्यम् अन्तु चन्द चन्द्र अदेव चत्वा अपूर्वं गॊरास पूर्व 3 X लव पर वृद्धि 335 १र पितृ औतु 2. आकल्चे कले तत्व હૈ 23 वाद E २कुतु पे क पक्ष अड्व h व्यक्त व्यतिरि 33 ममता मममा स्मितू C श्रीरस्तु. पितृमेधसारस्तद्व्याख्यानं सुधीविलोचनञ्चु. हरिःओम् Q ه O ‘शिष्टानुशिष्टःपितृ मेधसारम्प्रश्न ंसमाख्यं प्रथय समाख्यां व्याख्यानमाख्यातु महंयति ष्यॆबुधावदध्वंस्थलितङ्क्ष मध्वम् ॥ प्रश्न शिप्र्रसिद्धःपितृ मेधसारळिक रातथा वैदिक सार्वभौमः । सन्तोऒज्ञ्यकुर्वन्नलमा ग्रहां दैरन्यैर्भजध्वम्भवितावि वॆकः ॥ २ बाहुज्ञङ्क्वचिद_सैनास्त्युतपरिच्छेदः कुतॊभाव्य होयदस्थान्तर दुल ‘भं तदिह तैः किङ्किंवृधामत्सरैः । सन्तो वैदिक सार्वभौ मसुधियासूक्तं सुधीलॊचनं श्कर्धूननमाद्रियध्वमनघं स्तृत्योघलीलागृहं 1311 गृह्याणिभाष्याणिबहूनि बह्वीः सृलीस्समीक्ष्यव्यधिषि स्पुटाथजाम् । प्र श्नन्नतद्व्याकरणितियत्नोव्याख्यामिषात्साक्षिनचांसिन क्ष्ये ॥क्वचि चत्रहिसूत्रा स्थावचनैः प्रतिपाद्यते । वचनाथ क्वचित्सू त्रैरुभया ध९ः क्वचि न्तया ॥ ५॥ पितृमेधोषुसारॊ यम्प्रश्नस्सा राधकानिण९ यः यस्सुधीलो चनाख्यातं तद्व्याख्यानं विरच्यतॆ ॥ ६ ॥ मू–अथातो ऒवभृथेष्टिं वक्ष्यामः. 1 व्या—अत्त, सुङ्गलाद्य वेशाथ कत्वे व्यव शब्द स्यातन्नब्द शिरस्क त्वा ‘दान स्तग्यमॆवाथः । औध्य दैहिक स्य देहानन्तरभावित्वादिदं शब्दस्वस न्निहितवस्तुवाचित्वादतश्शत्थान देहःपरामृश्यते । यद्वा, शरीरावस्थिति कालक तजव्यक मः परः स्मृतिरत्नाकरआस्माकीनःपूर्वनृ तस्सनीव परामृ श्यतॆ, सृतिरत्नाक रष्त्रणयनानन्तरमित्यथः । इष्टिः-यागः, देवतो देशेन द्रव्यत्यागः ॥ शुको" ब्रह्मणेत्वा महसओ मित्यात्मा नंयुञ्जीत !! णॆत्वामहसओमीत्यात्मा श्लो॥ सर्वोपाधिविनिमु९ुक्तं क्षेत्रज्ञम्ब्रह्मणिन्य सेत् * इति श्रति सृ तिभ्यां न्यासस्य यागशब्दवाच्यत्वं प्रसिद्दम्, अतॊन्यासिनो मोह वि योगॊ७वभृथएव, य नरणन्तदवळ्ळथः “इतिश्रुतः ! अतन्यासु 66 पितृमेधसारसहितसुदीविलोचनॆ. स्य दाहादिमन्त्रमु द्रव्य देवतयोः स्पुटल्वेन यागत्वान्न चोद्यान काशः । अतॊ देहवियोगानन्तरभाव्याध्य दैहिकं वक्ष्याम इत्यथः ! ०व्यमइत्यथः वचेःपरिभाषणवृत्ति ल्वे पिच्छत्रिन्यायेन लृट प्र्रनृत्तर्नानुशासनविरो धः । वक्ष्यामः - सृतिरत्नाकरःपूर्ववृत्तःप रॆरथम श्री, तदनन्तरं दॆहनि यो गेसति क ष्त्रक्रियमाणु कमभाषणाध९४. देहस्यहविष्ट ्वङ्क दमित्यत्राह – मू - तत्र देहःपरमंहविःपुरुषाहुतिह्यस्यप्रिय तमेतिविज्ञायतॆ. व्या-श्रुत्यैन देहस्य हविष्टप्रतिपादनान्न चॊद्यावकाळः । आ ज्यादिभ्यःपुरुषाहु तॆःपि यतमत्व प्रसिद्धिद्योतकोहिःओ उक्तार्धोपपत्तये न्यासस्ययागसमाधिम्पतिपादयति- मू— न्यासॊयज्ञ स्तस्यात्मायजमानन्न द्रौपत्नीशरीरादीन्युपकरणा नि दॆहावस्धानं दीर्घा देहान्तो ऒवभृथइति हित्प्रूयते. व्या॥श्रु! " तस्यैनँविदुषोयज्ञ स्यात्मायजमानः " इत्यादिळु तावस्याथ९स्य वसिद्धिस्सृष्टा । देहावस्थानँदी चेति " इत्यस्याथ९ उ क्तः ॥ बॆहान्तो ऒवभृथ इति दीक्षा उ 1 6 CC धेष्टि यावद्धि यलॆसा य शरणं तदवभृ थः " इत्यस्याथ स्सङ्गृहीतः ततजू लॆष्टि पदवभृ शब्दःक मना म धॆयतयारूढः । अथातश्शब्दाथस्य नपौनरुक्त्यं न्यासोयज्ञ स्तस्या लैत्यनेन तस्यैनं विदुपोयज्ञ सेत्युवक्त्रव्यदेहा सइत्यमैन य न्दरण मित्यस्यार्धि पसंहारात्तनध्ये यदश्नाति मत्पि बतीत्यादिनो काथाङ अपि नन्दुशन्यायेनात्रॊक्तादृष्ट व्याः. " प्राजापत्यहारुणिः " इत्यनुवाके सत्यादि यज्ञान्तङ्कम यो Xमुक्त्वा “ मानसं वै प्राजापत्यम् इति तन्हे णावृत्त्यावाळ_क्तियो गं ज्ञानयोगम्बाभिछाय कमजयोगाद्यतिशयित न्यासयोगम् " ओमि त्यात्मानं युञ्जीत " इतिविधायतन्नि स्य ब्रह्म प्राप्ति राम्नाय, ब्रह्मणो महिमानमाप्नोति “इति । आतॊ-स्यन्यासाध्वर विधायि ! स्कॊनभृथेनार्चि रादिना परमानन्दं प्राप्तस्य ब्रह्मसलोकतामाप्नो भीत्ययं महोत्सवइत्याह- म 11 अवभृथस्य महोत्सवत्सप्रतिपादनम्. ततलुन्यासाध्वरविछायिनां पुण्यो नभ तोमहा त्सवउपलाल्यते. व्या—पावनत्वादभ्युदयतुत्वाच्छ पुण्यः ! अतः " स्पश९ नॆदशरात्रम्” इत्यादि ना शवस्पश दश ना दौ गौतमादिभिदोष स्तरणे पिपुरुषविशेष देहत्यागस्यावधृदत्वमु तेः, " अवभ· थ मेत्य मुच्यते " इत्यास स्तम्ब स्मरणमविरुद्दु ॥ श्लो ॥ जातस्य हिद मृत्य धु९वञ्ज_समृतस्यच । तस्मादपरिहारॆ नत्वन्तो चितु महकासि ॥ अन्य कादीनिभू तानिव्य क्तमध्यानि भारत अव्यक्तनिधनान्यॆव शत्ररिकापरि देवना * श्लो ॥ श्लेषाशुबान्धवैमुक्तास्त्रं प्रेतॊ भुज्कैयतो ऒवशः।अतो नरोदित व्यंहिक्रियाः कार्यास्स्वशक्तितः तमत्यजन्नतो चॆत्तुस्वजनं वैष्णवोज नः । किश्शोचतिपियम्पुतं कारागाराद्विनि गतम् ॥ इति गीताचार्य याज्ञवल्क्यादिभिरु क्तत्वात्, “ नखलुभागवतायमविषयङ्गच्छन्ति " इ तिश्रुतौ, ॥ श्लो ॥ परिहरमधुसूदन ष्प्रपन्नात्प्रभुरहमन्यनृणां नवै ष्णवानाम् ॥ # ॥ श्लो ।॥ नयमंयमलोकञ्च नदूता घोर दश काना क् पश्यन्ति नैष्णवाःक्वापीसत्यं सत्यंवदाम्यहं ! * ॥ इति, 0 # # इति, श्रीविष्णु पुरा णमाघमाहात्म्यादौच, श्रीवैष्णवस्य यम विषयग नृत्वाभानप्रतिपाद नात् II ळ्लॊ । मद्भक्तानविनश्यन्ति मद्भक्तापातकलपाः । मद्भक्तानान्तुमा नुष्येसफलञ्ज नपाण्डव जीवितं विष्णुभ कस्यवरम्पञ्चदि नान्यपि । सतुकल्प सहस्त्राणीभ क्तिहीनस्य कॆळवे तॆशवाःपरिकीत्यं येषांहृदिन केशवः केशवा र्पितचित्तायेनळवानपुनर्भनाः इक्याश्व मेधिकादौ भगवद्भक्त व्यकृतकृत्यत्व सरणाच्छास्यावभृधो नशोक पदम्- अपितु महोत्सवसम । श्लो ॥ एतॆ वैनिरयास्तात स्थानस्यपरमा तनः । स्व गॆज् ऒपिपातभीतस्य क्षयिष्णोर्ना स्तिनिवृतिः । आबहभुवनादेले दोषास विमहामुने अतएवहिवॆ च्छति स्वग९ प्रा/हिं मनीषिणः ॥ ॥ इति, ॥ श्लो ॥ आब्रहभुवनारू ध्व९ं तद्विष्णोःपरमम्पदं शुद्ध सनातनञ्ज्योतिः परम्ब्रङ्ञाति तद्विदुः I * #॥ इति महाभारत श्रीविष्णुपुराण मुद्गलोपाख्यानादिभिरु क्त्रम् । म वमात्सर्यादिदोषाकरं निर्णयपर्यायं शोकास्पदम्पदं प्राप्तं प तिहीजोकोयुक्तः नतु शाश्वतं @ुमत्पदं प्राप्तम्प्रति ! एवमतो परिभाषाप्रकरणम्, मू———उभयम्प्राणायामेनज्यकां न्या प्राचीनावीतित्व दक्षिणामुखल्वेप्राणामामेवजयॆदित्य थ तरत्रा दाहरिष्य्वचनमिदानीं हतूनाह—- मू…..शुद्ध्यथ त्वात्सर्वक मसाधारणत्वाचि ्पचमनादाविव सर्वत प्र्राणाया मेमुयज्ञोपवीतीस्यात्, व्या——सर्वत- देवकार्यपितृकार्य पॆतकार्येषु ॥ श्लो ॥ डेवार नेज पॆह्रोमे स्वाध्यायेळार्धकमणि ! स्नानेदा नॆतथाध्या नेप्रा यामास्त्रय स्त्रयः " इति करसुवच नात्सर्यक म९साधारणत्वम् ॥ श्लो “तलो भ्यन्तरशुद्ध्यथ कां प्राणायामा समाचरेत् " इति योगया ज्ञवल्क्यवचनाच्छुद्ध्यथ त्वञ्च सुस्पष्टम् । अतःपितृ पॆतक मा९ङ्गत्व भ्रान्तिःकार्यानहि, ४. ॥ श्लो ॥ कमा९वसा नॆक माकु रा नेनमाचमनं पु नः 1 कु र्यात्स्वक म९ सिद्ध्यर्थं सर्वदा सर्वक मसु !! " इति भरद्वाजॆन कमा९द्यन्तयोःक त जाव्यत्वॆन विहितस्याचमनस्य पितृ प्रेतकृल्येष्वाशा क्रियमाणस्य तदङ्गत्वा सङ्गाल्. 66. 11 प्राणायामपकारः … तत्प्र कारमाह — ॥ मू—— “. ॥ श्लो ॥ प्रणवॆनतुसंयुक्ता व्याहृतीसनित्यशः । गा यत्रीं शिरसासाध९ं मनसात्रिज पॆद्द्विजः " इति संवतो क्त्रप्रकारं प्र्राणायामः व्या प्राणां प्राणायामः-प्रा णविवरचारिणो वायोर्निरोधः, तल्लैवज # वङ्कु र्यान्नतु रॆचक पूरकयोः “ ॥ श्लो ॥ कुम्भकेनजपँकुर्याताडा. यामस्यलक्षणम् " इति सृतेः. -श्रीसङ्कल प्रकार णिश्री - । मू— II श्लो. ॥ सदछ९ हस्तॊजानूर्ध्वदक्षिणेदक्षिणा त्तरा! कृत्वा जानुनिकत९व्य मेततमजकरोतियत् ॥ स्वमान सेन सरणं यत्तत्सङ्कल्प ईरितः इति भरद्वाजो ककृमस्सङ्कल्पः व्या→दक्षिणो त्तराक राविति शेषः । दक्षिणेजानु निदक्षिणोत्तरा राकृ ज्योति नियमान्नान्यथा कार्यक पितृ मेधसारसहित सुधीविलॊचने. * श्री सङ्कल्पादौनियमः . सङ्कल्पादौनियममाह….. मू- " श्लो ॥ आवाहने घ्ये सङ्कल्पॆ पिण्डदा नॆतिलॊदके ! आ क्षयासनयो &पा द्यॆगोत्रं ना मप्रकीत९ येत् ॥ व्या—इदं सृत्यधँसारवचनम्- मू_एकँवासॊदक्षिणागादभावसव्यं तूष्टींसमन्तं परिषेच नम्, पितृती थॆ९णोदक पिण्डबलि दानम्. } व्या (’ प्रेतप्यबान्धवायथा वृद्धमुदक मवतीर्य नॊक्कषयॆ युरुद कां ते प्र्रपिं चॆयुरपसव्यंयज्ञो पवीतवाससोदक्षिणामुखाब्राह इस्य " इति प्रचेतस्सरणा पिविकल्पितो सत्प्रश्नैनसङ्गृहीतः,कि न्त्वाप स्तम्बोक्त एव स्वगृह्य प्रा बल्यात् । अविरुधानुराधस्तु सन्दृ हीतएन, सर्वशाखाप्रत्ययन्यायैन साण्णा माका - शेषा, पूरणस्या, न्यतःकतु मुचितत्वात् । अल्ट्रासूत्रम्, " एक वाससोदक्षिणामुखास्सकृ दुपमज्ज्या त्तीर्यदक्षिणा जपित्रेम " इतिच, “ पित्याणिप्रा चीनावीतिना प्रसव्यं दक्षिणतो पनगः “इति, " पैतृकेषसमन्त मेवतू स्ट्रीं च। अत्प्रहारीतः ॥ श्लो ॥ तषणम्पिण्डदानञ्च बलिदानं चितॄन्स्तति । दी यमानँच तत्सर्वं कुर्यादै एपितृतिध तः ॥ इति.. मू बहुवचनॆन स र्वेज्ञातयःप्रत्येकं समस्तन्त तत्क म९कुर्युः इति व्या—तद्यथा fC 6 सिगि ्भरवधूनम्, न प्रेमज्ञातयः, ज्ञातयोनि गच्छे युः, आदित्यमुपति ष्ठिरज्, स्नानङ्कुर्युः " इत्यादि धननादीनि सर्वे ज्ञातयस्समन्त्रकं कुरुरित्यथः । नव्विदन्नव कव्यम्, सूत्रएवस्पष्टा थत्वात् । मैनम्, धूननादिषु सहपरितस्यारोहणस्य ज्ञातिनांसमं त्रक क र्तव्यता चॊद्यनिरासाथ त्वात्, दहॆच्छं सेल् " इत्यादिमुक त्रै९काधिका राच्च स्पष्टाधणंवारू त्र मित्यविरोधः- ज्ञातिबाहु श्येधून नाद्यनुष्ठानक्रममाह मेूधूनवादिषु सर्वत्रक निष्ठः प्रथममित रॆमध्येयथावृदन्तरावु शाल् योजस र्वेषाम्,सङ्कल्पादौनियमः व्या — कनिष्ठाzतसर्वतज्ञातिष परवयस्क इति नचॊच्यावकाशः ! इतरे- कनिष्टव्यतिरिक्ताः यथावृद्धम्, वृद्धमनतिकम्य, वृद्धानुकमेणा व्यथः ! उक्तापवादःकतापश्चादिति । एवमेवभाष्ये “धूनने स्वर म्भणॆसङ्गाह नेसंसपणउडकोपस्पशन आरोहणइति सर्वत्प्रकनिष्ठप थमाअनुपू र्वाइत रॆस्त्रियो ऒ7 " इति सूत्राध९ स्समथितः ! आतॊ धून नादीमु सर्वतक निष्ठःप्रथमँ ज्यॆषोवाक रास र्वेषां पश्चात्तयोम ध्ये ज्येष्ठानुक्त्रमेण ज्ञातयःकल्प्याः, एवमानुपूर्व्यात तत्कमु कुर्यु रीतिनियम्यते । तदेव-मध्ये कॆषां चित्क निष्ठानुक्त्रमकल्पनमज्ञानविजृम्भि तमैन । सर्वेषाम स्त्रियस्त्राश्चक निष्ठप्रधमान । तथाबोधायनः वा॥अथास्यभार्याःक निष्ठप्रथमाः प्रकीर्ण कॆशॊवजेयुः पांसू नावसमा नाः ! * i अतॊ ऒत्र स्त्रियो मृतस्य भार्यावव नज्ञातिस्त्रीयः, मृत {स्त्रियाएवोपनिपात स्तृति तदढावादून नादिषु तॊसामनादरः ! आ रोहणइत्य भौति शब्दःप्रकारवाची, अवगाहनतपणादि षॆ एवं प्रकारण त्यथः 1 अताश्वलायनो विशॆषमाह ॥ वा ॥ अन्वर्चो मात्याअधो निवीताः प्रवृत्तशिखा ज्येष्ठ प्रथमाळिक निष्ठ जघन्याः ॥ इति । सर्वेतु री याध्वगमनॆतथा प्रविशॆयः 1 कनिष्ठ प्रथमा ज्येष्ठजमन्याऐति गा मप्रवॆशे ण अल्ट्राब्रह्म मेध पितृमेधयोस्सहोक्तयोरपि पृथक्पितृमेधकरणा विवेक नूह मू–अत्र प्रागित्यं तैः पूर्वपूर्वोक्त मन्त्रै र्यत्कमु क्रिय www व्या——अत्त-पितृ मेधब्रह्म मेथा तके कर्मणि, प्रथमँपितृमेध म स्त्रइत्यन्तं प्रयज्यपश्चाद्भ ृहमेध म स्त इत्यन्तः प्रश्न प्रयुज्यते यथा- प रेयिवांसमिति, चि त्रिः, वृधिवीति, पूषा श्वेत इति, छताजु सन्नि त्यादिषु । अतःउत्तरॊत्तरमन्त्रा न्विहाय पूर्वपूर्वमन्त्रैःपितृ मेधशिकत व्यः एवमेषाम्पितृ मेधमन्ताणामु तरोत्तरमन्त्रैस्सहय सिन मु९णिसमुच्चयःत्त्रिय ते सब्रह्म मेधइत्या मू-समुच्चयो बहु मेधः. पितृमेधसारसहितसुधीवलोचनॆ

गा९दिभी राहुरनित्यश्रद्धात्स्वगणञ्चनित्येषुवदन्ति मोक्षम्! मोक्षश्चविस्ट मी समीपभाक्त्वन्तादात्यमॆके सयथारुदिस्यात् ॥ तादात्यं तत्स्वभावत्वं, तत्साध र ्यमित्यध=ः " निरँजनःपरमंसाम्यमु सैति इति श्रुतेः “ ममसाधर्यमागताः ’ इति गीतत्वाच्छ अतॊ नैक्यम्मो क्षः । मोक्षएवपरमागतिः ! साचनरुद प्राप्तिकि तथायाज्ञवल्क्यः ॥ श्लो ॥ गतिज्ञोयातियोगॆन नाप्नोतिपरमां गतिम् । रुद्रस्यानुचरोभू त्वालॆनैनसहमोदते ॥ ॥ इति ॥ किञ्च ॥श्लो कर्मणाम्परिपाकत्वादा विरिञ्चादमङ्गलम् ! इतिमत्वाविर कन्यवासु देवःपरागतिः ॥ त देतदति दुःखाना मास्प चेतुभवाणँवे । भवताङ्कथ्यतपथ्यं विष्णुरॆक शिव राय णम् । संसाराण९वमग्नानां विषयाकान्तचॆतसाम् । विष्णुपोतं वि नानान्यत्किञ्चिद स्तिपरायणम् । बन्धकोभवपाशेन भवपाशाच्छमोचकः# कैवल्यदः परम्ब्रह्म विष्णु रॆवनसंशयः ।4* इत्यादीनि महाभारत श्री विष्णु पुराण स्कान्दपुराणादि वचनान्नि द्रष्टव्यानि ॥ एवञ्चरुद्र प्राप्ति कां क्षिणामयंविरोधान्न कार्यः, पुरुषो तम प्राप्त्यथत्वात्तस्य # कृति ६पिनतत्प्र प्तिः, अन्यभक्तत्वात् ॥ तथागीयते ॥ श्लो ॥ देवा९ देवयि जॊयाँतिमद्भक्तायान्तिमामपै ॥* ॥ इति । अतस्साधारणापुरुषे ब्रह्म ‘मेधं नप्रयुञ्जीत त तद्भक्ताना मन्यपा साधनानुष्ठानस्य विरुद्धत्वा त् । किन्तु पुरुषॊत्तम प्राप्तिकाङ्क्षिणा मॆवासौ कार्य इति सिद्धम्. मू—मुमूषुकॊम्मन्त्रैस्संस्नाप्य गौतम्परिधाप्योध्व पुण्ड्र छारयित्वातीथ९न्तुलसीदळञ्चदब्यात्. i व्या एतच्छतुष्टयमवश्यं कत्व व्यं, श्रेयस्करत्वादुरित निवा रणाथत्वाच्च. उक्ताथेजसंवादवचनान्युदाहरति…– मू……अतृल्लॊ कानुदाहरन्ति ॥श्लो॥ ऊध्वपुण्ड्रधर्मतो ्यमि यतॆय त्र कुत्रचित् । श्वपाक्को पिविमानस्था ममलो केमही यते ! सर्पन्दृष्ट्वायथालोकॆ ददु राभयविह्वलाः । ऊ ध्व पुण्ड्राङ्कि तन्तद्वत्प्र्कम्पं तॆयमकिङ्कराः ॥ * ॥ इतिकिस्तृति चन्द्रिकायाम् ॥.श्लो ॥ अन्त्य कालॆपियस्या स्ये दीयतेपाड 蕊 प्रथमखण्डॆमुकूषा९यान्दानप्रशंसा योज९लम् । स्कोपिसद माप्नोति यश्चाचारबहिष्कृत विष्णुपादोदकंयस्ता नयित्वं सि श्रवानुने । प्राप्तितो स्त्री त्वयातस्तोतद्विषोः परमपडप् ॥ इतिनारदीये. ॥ व्या—-आ त्रवचन, हितकरण प्रदशनं प्रमाणदृढीकरणाथम्, श्लो॥ कुमि रक्षँति देवाळ्ळ रक्षन्तितिरश्न विम्! कम्बिकाश्यतिरक्षांसि ये चानॆjकष्टचारिणकि । स्फोटयङ्क्यमुचिन्द प्या पिशाचायक्ष राक्षसाः ॥! इत्यादिवचनम त्र भाव्यम् ॥ कि च॥ श्लो॥ असादख्याकाच्छ रीरस्य षम्या द्दॆळॆकालयोः । स्नानान्यॆतानि कुल्यानि इति मन्त्र स्नानस्य वा ॥ * रुणस्नानकुल्यश्व सरणा द्वारुणस्ना नायोगाच्च मस्त्रस्नान मॆवकतजा व्यम् A अध्यायास्त नारदीये ॥ श्लो ॥ हरिपादोदक यस्तानयित्वं 1 सि क्षवास्तुनॆ । स्क्रापितो सित्वयातस्त्मा तद्विषोगिपरमम्पदम् ! तुलसीदळ समिळ मपिसष पमात्रकम् ॥ गङ्गाजलं वुना त्येव कुलाना मॆकवित तिम् । अकालमृत्युशमनं सर्वव्याधिविनाशनम् ॥ सर्वदुः पशमनं हरिपादोदकंशुभम् । सिक्तवानितिसेक सरणाच्छ कि रॆपि तीथ सेचनन्दु रमपावनमित्यनगम्यते ! एमं हरिसङ्कीत्सवं महदवलोक नादिकञ्च कारयितव्यम्, तथानारदीये । श्लो॥ यथाकथुञ्चि गोविन्दॆ ति तॆवाळु लॆपिवा ! पापिस्कॊपिविशुद्धास्स्युळ्ळु दामोक्षमवाप्नुयुः । हरॆ र्नामेननायैन नामैनधन धॆषमु ! कलौना सेवना स्येव ना स्येवगति रन्यथा ! * शीतलै व ॥ श्लो॥ महापाठशयुक्तोवा युक्ता वासर्वपात केः परम्पदं, प्रयात्येन महद्भिरवलॊकितः । महा पातकयु वायु कॊवा व्युपपात कैः ॥ ईक्षिणो भगवद्भकै लक्षाधतेपरमाङ्गतिं क लॆबरंवातस्तॊ त्त तद्धूतमपिसत्तम । युपश्यतिपुण्यात्मा सयातिपरमाङ्गतिम् । k इदञ्चनूचयति सू———गॊभूतिल हिरण्यादिशकि कॊदापयित्वा. व्या….अत्राश्वमेधिकॆ ॥श्लो॥ अष्टाशीतिसहस्राणि योजनानांयु धिष्ठिर 1 मानुषस्यचलोकस्य यमलोक स्वचान्तरम् । सत त्रवृक्षच्छा यावासवाप्योनचदीसॆ काः । न ग्रामोनाळमोवापि नॊद्यानङ्कान नानिच ! नकिञ्चिद्विश्रमस्थानं पधित सैन्युधिष्ठिर कण्टकाकीण९ मा गॆ९३॥ I पितृमेधसारसहितसुधीवलॊचने 1 स्तवालुक पांसुना ॥ दह्यमानास्तुगच्छति नरादानविवजिताः । त सादानन्तुकत व्यं मृतिका लेकथञ्चन 1 शातातपश्च ॥ श्लो !! अन्न सानाश्वगॊनस्त्र भूशय्याश्चास नानिच । प्रेतलो कॆप्रशस्तानि दानान्य पौविशॆषतः । तिलाःपापहरानित्यं तदानन्तु प्रशस्यति । योहिरण्यं ददात्य र्तेत्वमृतत्वम्भजेतसः ॥ ॥ महाभार तेच ॥ श्लो ॥ विद्याप्र्रावस तॊमित्य्रं भार्यामित्रङ्गृहसतः । आतुरस्यभिष जित्रं दानम्मित्रं मरि ष्यतः ॥॥ अतोमुमूरुणापरलो काथणं यथाश चेयम् “ इत प्रदानंह्यमुषी क् लो कॆप्रजाउपजीन ति 22 इश्रुतेः ॥ सञ्ज्ञाहानौतु हितैषीभि दापयितव्यम् ॥ किञ्च॥ श्लो ॥ दानक्रियाश्च विविधाःकीयं तॆ मोक्षकाङ्क्षभिः # ई ॥ इति गीतत्वानुमुकुणापि भगवत्प्रत्यथजं चॆयमेव । प्र्रपन्नस्यतु ॥ श्लो॥ नखल्वपॆदशादेश काल वेतु विपर्ययैः ! प्र्रपत्तु स्यक्त देहस्य परया त्रा विहन्यते ॥ इति सृकॆर्नसाधनबुद्ध्या किन्तु कैङ्कर्यबुद्ध्या भगपद्भागवताढ मधक्षा प्रदानमविरुद्धम्, तथै वाविगीत शिष्टाचारदळनाल्. } मू॥दर्भास्तृतेशुद्धॆभूतलेनखट्वायां सहम्या दौशाययित्वा व्या अग्नि मि द्वैतिवच्चाययि त्वॆति विधिः, एवुसंस्नाप्य बापयि त्वॆत्यादौच द्रष्टव्यम् । अत्रसूत्रम् ॥वा दक्षिणा ळिग सन्द भे षुसं वॆळयन्ति * इतिकि गौतमी यॆविधाच ॥वाजी मरणसमीपकाले दक्षिणा ग्रे षु दभे९ षुदक्षिणाशिरसं सं वॆळ्ळ ॥॥ इति बोधायन कारिकाद श्लो ॥ दुर्ब लंस्नापयित्वाच शुद्धचेलाभिसंवृतम् ! भूमादभाणु स्तृतायान्तु शा ययॆ स्मृतिसंशये । जूपे तदक्षिणैक ण ह्यायुषः प्राणमित्यपि ॥॥ दक्षि णाशिरसमित्यनन्तरसूत्र एवविधानाद त्रापि तित्सिद्धॆर्नचो द्यावकाशः! अति मुमूषु९ङ्खट्वाद्यि ऒनरो ह्यभूमादेव शाययॆत्, प्रमा चात्थट्वादिषु मरणॆ( प्रायश्चित्त’ सरणात् । तथाहविष्णुः ॥ श्लो॥ मण्ट पेगोपुरॆखट्वा प्रासादेह र्यभित्तिषु । अकामतो मृतानान्तु दाप येदैन्दवद्वयम् ॥ प्राजापत्यञ्च रेत्कृच्छम्पराकॆणविशुद्ध्यति ॥ ॥ इति इदमाह. खट्वादानकाममरणे चान्द्रायणद्वयं शामतस्तुप्राजा प्रधमखन्देशणणाम पत्यं पराकञ्चकुर्यात्. 03 व्या— “तपःपकँकृतयुगे " इति कृच्छा नु स्थानस्य कृतय. गध म त्वसगणोत्स्वरूपतो ऒनुष्टानायोगाचृ प्रतिनिध्यनुष्ठानमैन क त९व्यम् ॥ विज्ञानॆश्वरीये ॥ श्लो॥ प्राजापत्यक्रिया शक्ताडॆनुँडचाड्वि चक्षणः ! धॊनोरधॆवेदातव्यं तनूल्यंवानसंशयः॥ धेनॊरभा वॆनिष्कं स्स्यात्तदध९म्पाद मेववा । पादहीनन्नकतुन्यमिति वेदविदोविदुः ।• # चतुर्विंशतिमते # श्लो॥ प्राजापत्यॆतुगा में दद्यात्सा नपनेद्वयं पराकत प्रकृच्छा ति कृच्छॆ तिस्त्रसुगाः सृताः ॥ (अष्टाचान्द्रायणिदॆ त या स्त्रीसोवाश क्य पेक्षया ) अष्टाचान्द्रायणैनैचॆयाः प्रत्याम्नाय विधे सदा । # ॥ इतिः एतदनिक विषयमिति चतुर्वि - शतिमते व्याख्यातम् ! ॥ यस्य धान्यसमृद्धिःसःक बादिन तानिविप्रभोज नेनसम्पादयेत् । तथावि ज्ञानेश्वरीये । श्लो ॥ कृच्छे पञ्चातिकृचॆ त्रिगुणमहवहस्त्रिंशदे ॥ मतृतीयेदत्वारिंशच्छतपै त्रि गुणनगुणिता विंशतिस्स्यात्पराकॆ । कृ 11 सान्तापनाख्य भवति षडधिका विंशति_्सवहीना द्वाभ्याञ्चां द्रायणस्या त्तपसॆकृशंलो भोजियॆन्वॆ प्र मुख्या ॥ अहरह रिति सर्वत्र सम्बन्धनीयम् । तृतीयः, कृच्छा तिकृच्छ ः । अ पा जूप त्यॆदिनसक लनया षष्टि वि प्र भोजनम्भवति एवमतिकृच्चे साशीति शत ब्राहणभेूजनानि भवनि, कृच्चा तिकृज्ञ्छ षष्ट ्यधिक शत त्र यम्, त प कृच्छे अशीत्यधिकं चतुश्शतम्, पराकेवि शत्यधिकं सप्तशतम्, सान्तपनॆ द्व्यशीत्यधिकंशतम्,चान्ड्रियणषट तन्त्य्राहण भेूजनानिभवँ तीतिल्लो कार्थः मू— प्राणसंशयेपु श्री दिस्सहसाचम्य “ आयुषः प्राणम्” इत्यनुवाकन्दक्षि णॆक ९ज पॆद्दहविदः ’ ’ ब्रह्मवित्-भृगुः इत्यनुवाकौच, व्या अत्र प्रजापतिः ॥श्लो॥ उप क्र मॆजपादेस्तु कमणःप्रय ‘पिन ! आचम्यैवतुकुर्वीत ह्यान्य दातन्नि रथकम् ॥॥ ब्रह्मविदोदक्षिण णैक णेज 6 ब्रह्मविदाप्नोतिपरम् भृगु र्वैवारुणिः इत्यॆताम नुवाकौ जपॆल् । तस्तात् " आयुषः प्राणंसन्तनु इत्यनुवाक जपो ग्लोबलिवदँन्यायैना हविद्विषयः । अतसूत्रम् । वा ॥ यॆदिमरणं क संशयीत पितृमॆधसारसहितसुधीनलॊचने . बहविचाप्नोतिपरम् " ( भृगु र्वैवारुणिः " इत्यॆताव नुवाकौ बह्म विदोदक्षिणाक णॆजपति, इतरस्य " आयुषः प्राणंसन्त नु 1॥ इति। अत्रैकवचनु क तैजाक एनज पॆत्तदसन्निधौसन्निहितॊन्यॊ वाज पॆदिति प्रदश नाथकाम्, विशेषानु पादानात्. यदि पैति पॆतामात्याः प्राचीनावीति नः केशान कीर्यपॊंस्तूना वसन्तॆ " इति सूत्रा थँ माह. सूत्राथमाह. मू……….मृ तॆज्ञातयः कॆशाज् प्रसार्य पांसू नान पॆयुस्स (मूध स्वँ सेषुवा. व्याज्ञातयइत्यमात्य शब्दानउक्तः। स्वमूध स्वं सेमु वॆति 1 साँस्वावपनस्थानं भाष्यॊक्रमुक्तम् । अतबोधायन ॥ वा ॥ एत स्त्री ना लेऒस्यामात्यास्तिसृभिरुगुलिभिरवहतृपान्नूनं नेष्वावपं तॆ॥ अ नत्याबान्धवाज्ञातयस्सपिण्डाश्शवस्पृशस्सनाभयस्सवक्षा इत्यन र्धान्तरम् अल्ट्रास्नापयित्वा ग्राम्येणालज्कारणाल ज्कृत्येतिसूत्रार्थमाह - मू———पु त्रादयः पॆतं संस्नाप्यव स्त्रगन्धमाल्या द्यगलङ्कुर्युषि व्या— अ त्र प चॆताः ॥ श्लो॥ स्नानं पॆतस्यपुत्राद्यैर्वस्त्राद्यैः पूजनन्ततः !. पॆतन्द हॆच्चु भागं धैर्वस्त्राद्यैस्सु विभूषितम् ॥॥ आद्यशबेनमानुषाछरणान्युद्यन्तो, देवताभरणाद्यैः प्रेतालज्कारस्या यु क्तत्वात्, पॆतालङ्का रस्याभरणा देःपुन दे९नतानह९ त्वाच्छ. ! अ तएवहि ग्रा म्येणेत्याह । देवतापितयोगन्धमाल्ययोः सृत्युक्त त्वात्ताभ्यां पॆत्रालङ्करणं मुख्यमैन ॥ श्लो॥ " पुण्यॆस्तुगन्धमाल्या. द्यैमाधवाङ्घ्रसमपिजु लैः । यनि प्रेतमलङ्कु र्यात्सयाति परमाङ्गतिम् इति सृतिः । नित्यञ्चवासुदेवार्पितं गड्डमाल्यादिकं धार्यम् । तथा सदु कॆ सृतिरत्नाक रॆप्रपञ्चतम्. मू अथाध्वर्यु स्सा त्वासभायां ब्रहदण्ड द्रव्यंश क्तितोन्नि छाय प्रणम्यानुज्ञातः प्राणानायम्य. 1 व्या ब्रह्मदण्डद्रव्यम्, वृत्तवैकल्ये मृतपापानु गुण प्रायश्चि त्तविछायक ब्राह्मणानुज्ञानाथ द्रविणम् । सृत्यन्तर ॥ श्लो ॥ स्ना त्वास्वशक्त्यादविणन्धत्वासभ्योक्ति प्रदक्षिणम् । परीत्य तैरनुज्ञातःक मं प्रथमखम् उपवीतनँकल्पविधिः सङ्कल्पये त्ततः li* " यज्ञोषवीतीपरिषत्प्र दक्षिणङ्कृत्वा " इति बोधा यनीये । एवमेवहिशिष्टाआचरन्ति । उक्षमात्र पर्यालोचनया सङ्क ल्पतः प्रा गुपवीतं सिद्धमिति नचिद्यावकाशः, मू_अथ प्राचीनावीतँस र्यात्, व्या— प्राणायामानन्दरमेव सृतिषु प्राचीनावीत विधासमिति ज्ञापनाथ९मिदमुच्यते, नत्वादितएव प्राचीनापितमितिच ! " आचमनेचा ग्निमुखॆचाभिश्रवणॆचॊपसं ग्रहणेषु पळ्ळे मॆुच यज्ञोपवीत म थेतर त्रप्र्राची नावी कम् इतिच बोधायन सरणं प्राणायामादीना मपि प्रदश९ नाथम्, अन्यथा अघारसमिदाधान तहोम्स्वस्थकृदादि ष्वपि प्र्राचीनावीतित्व प्रसक्ताः । आदितः प्राचीनावीतमिति सङ्कल्प प्र्राभृति प्र्राचीनावीतं कार्यमित्याख्यातं तद्व्याख्यानॆ! अतएनबोधायनप्र योगवृत्तिषु संस्कारपिण्डजू सैको र्दिष्ट सपिणीकरण प्रत्याब्दिक श्रा ज्ञोप क्रमे प्राणानायम्य प्राचीनावीति प्राणायामान नरमेवस र्वत्र प्राचीनावीतमु क्त्रम् । तात्पर्य दश नेकु प्राणानायम्य प्र्राची नावीतीत्यनु क्तिःपरमताभिप्राय इतिन दोषः। अतएवहितत्यानुष्ठानव्युत्क मो क्रीश्च दृश्यति / केषाञ्चित्पाक्षिकत्वं कम्, तद्वदॆनतडु क्रिरित्यवि रोधः, प्रमादादलिखितं वा लेखक दोषावेति दःष्टव्यम् । सहिवाचनिके… थ्जयु क्रयः क्र मण्टे. मू. 11 अत्र नचसमाह…… अत्र सर्वति । श्लो॥ प्राणायामेसमस्का रॆस्ना नेचैव दक्षिणे । पैतृके पॆतकृल्ये सिह्युपवीतं विधीय॥॥इति : व्या अत- प्राचीनावीतविषये, अपवादँसर न्तिमुनयइत्यथू ः इ दं स्मृतिसङ्ग्रह ग्रन्देदृश्यते! शुद्ध्यव स्नानाचमनादिवताणाया मस्यापितथात्वादुप वीतित्वमेव । एवंहिशिष्टाआचर नि, अथसङ्कल्पपकारमाह – मू,___अमुक गोत्रममुकळमाणं प्रेतममुक गॊत्राममुकना म्नीं प्रेतामितिवा अमुकाग्निना पैतृमेधिकॆनविधिना सं स्करिष्यामिति, ब्रह्म मेधेतु बृह मॆधविधि नॆत्यागूर, बितृ मेधसारसहि तॆसुधीनलोचने व्या-अत्य्रगॊत्प्रश्रम शब्दा सामान्यपर्, अमुक शब्दा विशेषवाची वत्सगोत्रं विष्णुशचू णमित्यथः । एवं सर्वत अमुक शब्द प्रयो गॆ त्तकॊत्प्रश्रमनि दॆ९ळः कार्यः । एवं गृह्याग्निनॊ त्तप नाग्नि नालौकि काग्नि नॆति प्रयोक्तव्यम् ! आगूर्य-गुरीद्यमने सङ्कल्प्येत्यथः । भूषण वत्संस्कारस्यापि स्ट्रॆतातिशयाछायकत्वात्सुडागम स्सम्पूर्वात्कृ ञः । अतभूषणतुल्यत्वान संस्का रस्य मृतातिशयाछायकतया फल स्यकतृगामित्वाभावे नात्र परसे पदमेव युक्तम् - आ तनेपद प्रयो गश्चिन्तन 1 अतमनु ॥श्लो॥ वैदिकैशिक मभिःपुण्यैर्नि षॆकाद्यैद्वी९ जननाम् । कार्यश्शरीरसंस्कार पावनः पॆत्य चॆहच *॥ हरीतश्च शिवा!! द्विविधएवसंस्कारो भवति ब्रा ह्हूदैवच्च, गभाँधानादिस्सातो ब्रा हः,पाकयज्ञहविर्यज्ञसोमयज्ञा श्चैति दैवःब्राह्मसंस्कारसंस्कृतऋ षीणां समानतां सायुज्यञ्चगच्छति - दैवॆनॊत्त रॆणसंस्कृतो देवा नां समानतां सलॊकतां सायुज्यञ्चगच्छति ॥॥ इति । अतःक्रिया फलं नकतृगामीति कुतआ तनॆवडप्रसङ्गः.

मू—औपासनाग्निम्प्रज्वाल्य अपरेणान्निँद र्भॆषु “सर्वस्यवतिशी वरि इति स्त्रैतं दक्षिणाशिरसंशाययित्वा, व्याऔपासनाग्नि मित्युत्तरत्र विधवाविधु रानुपनीतादिविषयॆ व क्ष्यमाणो तपनाद्यग्न्युपलक्षणम् । दभ ग्रहणोद्दछ = हीनस्थलनं वॆळन निषेधः ॥ अल्ट्रासूत्रम् ॥ वा॥ जमनॆनगाह पत्यं दक्षिणा शिरसन्द र्भॆषु संवेळयन्ति " सर्वस्य प्रतिशीनरि “इति !! इति अनाहिताग्नेरौपा सनाग्नि गा९ह९ पत्यस्थानीयः, एनमाहवनीयादि स्थानीयश्च, अतस्सकृदे वहोमः, अग्ने रॆकत्वात्. मू—— पॆतान्वारब्ध शिक रा " प रॆयु व्यासम् इति हुत्वाचि त्तिः पृथिवीत्यादिभिष्षड्भिरनुवाकै र्वाचाष्त्रयु कै ःत्यनुवाकञ्जुहुयात् व्या——षड्भिः, " चित्तिः, पृथिवी होता, अग्निहोता, सूर्यं तॆच शुः महाहविर्हिता, वाग्धाता “इत्यॆ तै प्रत्यनुवाकान्तं नतुसर्वा नुवाकान्तॆ, मस्त्राणाम्बहुत्वात्, अन्नस्योत्तराभिजु होतीतिवत् । 1. एक मन्त्राणिक माणि, वदना दॆकङ्क मक्षा बहुमन्त्य्रं नियमात् Tw” and free Matter of you”, protsentery. I to frame thing, Meril Pepest premies. Juttuangport on each both west LG वापयित्वा पितृमेधसारसहितसुधीवलोचनॆ अधास्यदक्षि णॆनविहारम्परि श्रीतॆ पॆतस्य केश शश्रुनखलोमानि इति विहितंवसनं " आहिताग्नॆमरण संशयॆ वक्रम्यअ स्येति तस्यैव परामळा बाहिताग्नि विषयमे वॆत्यन्यस्य त न्ना स्तीत्याह.— मू-नानाहिताग्नॆः प्रेतप्प नपनंविद्यतॆ, इत्यु व्या—-अत्रसूत्रॆ बोधायन सूत्रैच फ्रैताहुत्यनन्तरं वपसं विधाय स्नानमु ग्हाम्, तद्वपन निमि त्रमेव, वपनाभावे प्राणवियोगा सन्तरमैन स्नानङ्कारयितव्यम् । एवंहिशिष्टाआचरन्ति तथा गौतमीये विछावुभयत्र स्नानमु ग्हम् H वा ॥ उताृति कालॆ प्रजाप लॆहृ९ द यं मनसाध्यायेत्स्नापयित्वालङ्कृत्येति, दक्षिणाग्रा दभान्त्सं स्तीर्य तॆपु यज्ञयैकि काप्लैदक्षिणा ग्रै दाजरुचितिञ्चित्वा प्रेतस्य केळ श्रश्रुलोमनखानि वापयित्वा स्नापयि त्वॆतिच ॥॥ यथागृह्यमाचार व्यवस्ध तॆर्ना तविकल्प शिकल्प्यते। विहितमप्याहिताग्नॆर्वपनं शिष्टाचा रानुसा रेण ग्राह्यं, !श्लो ॥ अस्वग्या = ह्याहृतिस्सास्याचर्भादसंस्प श९दूषिता’ ’ ! इति शूद्रस्प ृष्टस्य शरीरहविपोदुष्टत्व सृतॆः. मू— शुक्लसू लेणह सयोरङ्गु ष्ठाबद्ध्वा नेनिपादयोशं शिरसि नलदमालामाबद्ध्य. व्या——अन्येन- हस्ताङ्गुष्ठबद्ध सूत्र व्यतिरिक्तान, साध्य भेदात्साधन भेदसि दैः ! यद्वा शिष्टाचारानु सारेणै केन दीनका सूत्रैणबन्धः । नल दखण्ड्लेः कृतामालानलदमाला । अत्रसूत्रम् ॥वा॥ शुक्ल सूत्रैणाङ्गु फौबद्ध्वा ‡ नलदमालामाबध्य इति। अङ्गुषौपाण्योशिपादयो श्चॆति शेषः अविशेषॆणोपादानात्, “ बद्ध्वाड शॆनाङ्गुष्ठापाण्यो ः पादयोळ्ळ इति विधौदश नाच्च । आबद्ध्य, शिरसीति शेषः, “शिरस्तानलदमाला प्रतिमुच्य ’ इतिबोधायनो कैः मू_ प्रे तमौदुम्बर्यामासन्द्यामुत्तानु निपात्य. व्या इदं सर्वगृह्याविशिष्टम् 1 कथञ्चिदुदुम्बरालाभे " जघनन गाह९ पत्य मासन्द्यां कृष्णाजिने दक्षिणाशिरसं संवॆळ्ळ “इति कॆवल नलदं - वेसै क्कोडै प्रथमखं डॆऱसन्दीचरुश्रवणविधिकि मासञ्च्यामित्युक्तम् । अतो यस्यां कस्याञ्चिवासं ब्यांशवारोपोनमि रुद्रः । कधुचि दासन्द्यलाभिबोधायनः । वा आसन्द्यातल्पेनक सेनवा सु वेष्ट ्यवासाशिप्रनयसोवावसायः ॥ ॥ अत्रकृष्णाजिन माहिता ग्निविषियम्, अन्यस्यासँदीमात्रमॆन, औडुम्ब र्यामासं ब्यां दक्षिणाळि समुत्तानँसण्णेश्योदिग्दशेनवाससा प्र च्छाद्येतिविधौ दश ना दाचा राच्च मू, “इदुत्वावस्त्रं प्र थमन्ना ऎग९ " इतिपत्तिदशेन न वॆन वाससास्त्रोणूय " अपै तरह स्त्रमादाय पुत्रा दिर्वसी ताथाचामेत्, इतिपूर्वधृतं व व्या-प्रॊणूय- प्रच्छाद्य पत्तादशॆन पादयोदशावस्त्रास्त्रं यस्यतॆन, आदिश ब्राक्स्ट्रा तादयः । अतसूत्रम् ।॥वा॥ पत्ताद शॆ नाह लैन वासना द्रोणोति " इदन्त्वान स्त्रम् " इति, अथास्येतरदुपाद. 4 अ सैतचूह इति तत्पुत्रॊभ्रातान्योवा प्र त्यासन्न बं (ः प्र तीतःपरिधायाजरसोवसीताथापउपस्प ृश्य ॥ इति अहतॆन, अ निवसि तन, पोणोति, ऊणु आच्छादन्, इतरत् प्रोणुतादन्य तॆ क्तनं वस्त्रम्, आजरसः- आजरोत्पत्तैः आदिन शेषाद्वा ! तथाबोधा मनः ॥वारि तस्यपुत्रो लॆवासीवापत्नी वापरिदधीत तदुहाजरसमेव व सीताह श्शेषंवा rd इडमेवाह—- मू—तच्चाजरसमाह श्शेषंवापरिदधीत ; व्या तत् " अपॆतमाह इत्युपात्तं वस्त्रम्, तदुपादानं रालौ चेतच्छेषमिति व्यवस्थितविषयोवाशब्दः. मू_अग्नौचरुं श्रपयित्वा व्या—अत्रसू त्रम् ।॥ ॥ अन्वाहार्य पच नेतू स्त्रीमुपचरितं च रुं श्रपयति ॥॥ इति 1 (6 यस्यपुरोडाशोदुश्शृत सद्धविर्यम दैवत्यम् इति सृतेस्सुशृतश्चरुन्न कार्यः " यस्सु शृतस्सदैवः " इतिश्रु लेपि 6 इदमाह—– मूकदुश्श ृतङ्कुर्यान्न सुशृतम्, व्या—अस्यापियमप्रीत्यथ त्वादिति शेषः " यवं राजुनं हविषा’चुवस्यत इति श्रुले. पितृ मेधसारसहितसुधीनलॊचने इति मू_(6 इमौयुन आ “इतिवोढॄननु मन्त्य- व्या—बह्ममॆधे व्ययमेनमन्त्र ः 66 इदन्त्वावस्त्रं स्त्रीवमभयत्र मन्त्रान्तरानु कॆकॆ ! यद्य पिसूत्रै " इमायुन जि तॆ वह्नी " इत्यॆषयोजन अम्नात इति शकटयोजनलीवा धीतो युमन्तइ त्युक्तम्, “ अनश्छेद्युँण्यादिमौयुन जि " इतिबोधायनॊ क्तञ्च - तधा प्याचारादध्वर्युवद्वॊढृत्वाविशेषाच्छ तेनवोढृनियोगॊयुज्यते । मं त्राथ९ पर्यालोचनयाचा राच्च कॊडॄन्नियुज्य वोड्यननॆनानु मन्त्रय तॆइलि. मू, 6 -तैरादीयमानं प्रैतम् " पूषा त्वेतः इति : " भर्तास इत्यनुवा केनचानुमु त्रयॆत. व्या अत्रसूत्रम् ॥ वा॥ आदीयमानमनुमन्त्रयते ( पूषा श्वेतश्च्यानयकु ” इति भतृक्षासूकैन भरणमितिद॥ ॥ भतृ सू क्रम् भर्तास९ भियमाणोबि छति “इत्य रुवाकः । प्रैतॆ आदीयमा नॆभर णस्य सत्त्वाद्भतृशानू क्रेन भरणमित्यविरोधः - मू— तॆचनिवीतिनोनहॆयुः. व्याअत्र बोधायनकि शिवा॥ अथ निवीतिकार्याणि व्यवायस्त्रीप्रजा संस्कारः पॆतॊद्वहनमन्यानि मनुष्य कार्याणीति । कणिका वसक्तं नि वीतं #! आश्वलायनळ्ळ ॥वा! अन्नारोहन्तो जमात्या अधोनिवीताः 1*1 तथा 66 kश्लो ॥ निवीतिनॊववायुस्ते जातयो न्येचवाह काः अध सम्भारनयने भाष्यो क्तक,ममाह – मू_अ ग्रॆऒग्नि मथसम्भारं स्तिलां स्तण्डुलांश्चरुं पलाशशाखां हिरण्यशकला न्याज्यं पात्रा णिदभाज शसिकताश्च प्रस्थाव्य, व्या—— प्रथमम्नं, प्रस्थाव्य औष्य, अनन्तरं तिलतण्डुलादीक्षा सम्भा रा क्रमात्प्रस्धापयेत्। अतसूत्रम् ॥ वा॥ अग्नी नग्नि छाण्डमग्नि हो त्रॊच्चेषणंयॆनचान्यॆनाथ् काभवति नहीनमन्वाह रेयुरथवातमादीत इति ! हीसम्, क रण्यनुपयुक्तम् - नकिञ्चिदव्यन्वाहा रॆयुः; किन्तुयॆनसा नेन कम९ण्यधिकाभवति तदेवान्वाहरेयुः ! तत्किमित्याकाम्औयां प्रधमखण्डे- स्त्रीतनिर्घारक्रमः तदनु क्रमपरम्भाष्यमश्री ग्नि मित्यादिनो क्रम् । क्वचिद्भाष्यं क्वचि द्भाष्याधः प्रश्ने सङ्गृहीतइति नचॊच्यावकाशः । एनमॆनबोधाय नीये.पि ॥वा॥ अथाग्न यो2धपात्रा णिद ध्याज्यन्दभा९ राजगनीयच्चा. न्यद प्यॆवं यु क्तम रैन मेतया सं ब्यात ल्पॆनक टॆन वानँवेष्ट्यदासाळ्ल प्र वयसो वान हेयुः ॥॥ इतिः अनेन सम्भारनयनानन्तरमेव प्रेत भरणमु क्त्रम् । दासाः, गभज दासादयः, शिष्यभूतानि प्रावा ! विधा च ॥वाः क्षीरन्दधीत्यु पक्र म्यपुरस्तादग्निस्संस्कृताळमु कशिखोमध्यतन वम्पश्चादित्यादि । तसात्सम्भारनयने उक्त क्र मएव क्र मः, क्रमान्त रन्तुचिन्त्यम्. मू…..अध प्रेतंह रेयुर्न ग्रामाभिमुखं पैतँनिर्ह रेयुः - व्या—अथ, अग्न्यादिसम्भारनयनानन्तरं, प्रेतंह रॆयुः-तदा नग्रामाभिमुखं प्र्रातं निहज रॆयुनिकिन्तु ग्रामपराङुखमैन ! अत्र हारीतः ॥ श्लो॥ नगा?माभिमुखं प्रेतं निहज लॆयुनिकदाचन निरा रेशमु दृष्ट्यातु ग्रामोनश्यति वीक्षितः *॥ अत्र नियमहमनुः ॥ श्लोः दक्षि नमृतंळू द्रं पुरद्वा रॆणनिह९ रॆत् पश्चिमोत्तरपूर्वैसु मी शासङ्ख्यन्द्विजातयः ॥॥ पुर ग्रहणान्न ग्रा मेनियमः. मू——सद्यः प्रेतन्निहज रेन्न विलमॆत निश्यह्नि वा ती लॆकृच त्य्र यञ्चरित्वा पञ्चगव्यॆन प्रक्षाल्य पावमानीभि रभिषिच्य पर्यु षितं शनँद हित्, व्या अत्र गाग्यः ॥ श्लो॥ दिवावायदिवारात्रा शव सिष्ठतिकहि चिल् । तत्पर्युषितमित्याहुद ह नेकन्यका गतिः ब्राह्मणेभ्यो विधिंलब्ध्वा कृच्छ त्र यमथाच रेत् पञ्च गव्यन्तु संसृज्य पावमान्याभिषेच्यच जलेनस्नापयित्वाद तच्छवं मं त्र वद्दहेत् ॥॥ अतसूत्रानभिज्ञाः कॆचन प्रथमं चरुं श्रपयित्वा थसं वॆळनादिकं कुर्वन्ति तत्तधानका र्यं प्रमाणविरोधात् । सूत्राहि दक्षिणा शिरसंसं वॆळयन्ति " सर्व स्य प्रतिशीवरि " इत्यादिनासं वॆळन होमाङ्गुष्ठ बन्धन नलदमालाबन्ध नौदुम्ब रानन्दीनिपातन नववासःपोण वनान्यमुक्त्रय्य “चरुं श्रीह यित्वा " इतिचरुश्रपणमु क्रम् । तथैव बॊछायनसू स्ट्रॆचायमेव क औतृमेधसारसहि तॆसुधीनिलोचने

• वरीत्य परीत्य प्रयाति त्यॆका " इति पक्षान्त भाष्योक्त मध९ं वद भाष्यन्तो दाहति - मू…..परीक्यपरीत्यघट्टनपये पतिपर्यावत नुमस्त्रावृत्तिक्व्यतिषं शान्तरत्वाद(श्रा(पी)पिनॆ) ल्यॆ कॆ. व्याइदन्त मु तरसूत्र व्याख्यानॆ स्फुटिकरिष्यति. मेक्षणान लॊषेषु च स्त्रीःस्त्रीयातीति सूत्राथः माह,— पदा–लो प्रैषुचरो सृतीयांशन्नकृ जीवव & व्य मॆक्षन तिर्घट्जयेत् व्या– इदमयु क्त्रं त्रिभजुट्टयेदिति, तिशब्दस्य चारुतृतीयांशपर त्वाल्, पुनस्त्रिशब्दाभावात् 6 चरु॥मेक्षणेन प्रयातियदि एक एवछन ति चरॊ स्तृतीयं ‘मेक्षणान प्रयूयलॊष्टानुपसंहत्य लॆषूपमृज इति बॊछायनीयेचत्रिशब्दाभावाच्च उच्यते, परित्य परीत प्रयातीति पक्षान्त रेलोसुतृतीयांशं प्रक्षिप्य मेक्षणैन सकृत यूयशवम्परीत्यपुन श्चैनं यूयशवम्परीत्य पुनश्छैवं यदा करोति तदात्रिघट्टननि देशि पुन्त र्कॆपित धैत्यविरोधिः ॥ घट्टनव्यतिषं गण पतिपर्यानत ज नं म र्तॊच्छारणवत्प र्यावत नव्यवधानेन प्रतिपर्यावतनं घट्टनमिति त्रि मट्टनं तत्रयु क्त्रमिति चॆल्, तहिज तुरीयाध्वनि स्थानत्रितये चरुप दानविधिसामथ्या= देवचरोस्सम्बन्धितृतीयांशत्वसिद्धॆः, चरॊ सृतीयमि तिगृह्यान्तरदश नाच्च, त्रिःप्रयातीत्यन्वयादाचाराच्चेति न कथन्ता वकाशः II त्रिःपदानन्तु मूढकृत्यम्, भाष्यॆगृह्यान्त रेषुवाक्वचिद व्यतथादृष्टिः शिष्टाचाराभावाच्च ! प्रयाति - घट्टयतीतिभाष ्यम् । आचा रात्तु मेक्षणॆनमिश्रणङ्कुर्वन्ति (युमिणा मिश्रणेच"इतिहिछातु पाठः मू-“पू षॆमा आशाः इति ( भता स षॆमाआशाः इतिच स्त्रैतमादी यमान मनुमन्त्र पुनस्तुरियमध्वनॊ गत्वादक्षिणाशिलोनि छानादि पूर्ववत्क ृत्वा " आयुर्विश्वायुः “इति " भर्ता स इतिचादीयमानं पॆत मनु मन्त्य्र तुरीयाध्वगमना दिपूर्ववत्कृत्वा तृतीयेनघट्ट नेनसहचरुस्थालीञ्चूर्णयित्वा व्या-तुरीयमिति, ग्राम श्मशानान्तरं चतुराजु विभज्य तन्त्रा ज्योभागः प्रथमस्तुरीयांशः, ततो ऒक सतयचतुथाजन्तो द्वितीयः, 66 क प्रधमखण्डॆ-शवनि रारमागतव्यं ततो भागद्वयचतुभाक्षांश स्तृतीयः, शेषस्तुरीयस्तुरीयांशः । पूर्ववदि ति, दक्षिणतॊलॊष्टानवरु ज्यॆत्यादि प्रसव्याप्त सव्यपर्ययणचरुमी श्र णान्तं कृत्वित्यव=ः ॥ पूर्ववदिति, तृतीयतुरीयाध्वगमनानन्तरं पे तं दक्षिणाशिरसुनिभायेत्यादि तिमँट येदि त्यन्तं कृत्वेत्यथः ॥ अत सूत्रम् ।वाणि आदीयमानमनुमं त्रयते (पूषॆमा आशाः इति तुरी य मध्यनो गत्वानिछान्त पूर्ववत्कृत्वा आदीयमान मनुमं त्रय ૬ आयुर्विश्वायः इति तुरीयमध्वगत्वानिछाय पूर्ववत्कृ त्वा तृतीयेनसहचरं प्रक्षणुयात् ।*इति प्र क्षिणुयात्- उदकान स्धानानहमल्पशःकपालंयथाभवती तथाचरुपालीँभिञ्च्यादित्यथः त छासूत्रम् ॥वा॥ अभास्यकपालानिसुसम्भिन्ना निसम्भिस त्तिय श्लेष ूदकं नति षैत् ॥ ॥ इति “तूषीञ्चकुथ=माचाय इति सूत्रभाष्यमु दाहरति … मू— गमनस्वा त्र विद्यमास त्वादनु क्तेप्यनन्तरस्य विधेः प्राप्ति न्याय्यॆतिकाव्यभाषणात्तुरीयुतुरीयाध्वगमनेच ’’ आयुर्वि श्वायुः " इति (6 भर्तासक् इति चानु मन्त्र यतॆ. त व्या अयमभिसन्धि- तिष्वपि तुरीयाध्वस्था नेष्वादीयमाने पॆलॆसमन्त्र क मेनगमनं दृश्य लॆ, अतस्तुकियाध्वग मनस्यात्रा विविद्यमा नत्वात्तदमनञ्च समन्त्रक मॆनक तजव्यमिति न्यायतः प्राप्तम्, तत्य्रमं ल्कॆनु केपि " आयुर्विश्वायुः इतियोजनन्तरः प्रत्यासन्नोमन्त्र विधिन्यायात्, विधेर्वाइति नियमाच्च नवीन प्राप्नोतीति ! अशोभाष्य कारवच नात्सामान्यसूत्रन्यायतश्च चतुधाध्व गमनॆद ई आयुर्वि श्वायुः-भर्तास९ " इत्यनु मन्त्रणं कतव्यम्. भाष्यो कन्तुष्टिं चार्थमाह…… मू__अधमौनिसइति, व्या-त्रिषुभरणेषु भाष ष्वपि चतु थेवाश्यताववेयुः। त तश्च समन्त्रकं प्रेतमा दायचतुथु मध्यभागं मौनिनॊग त्वॆतिसू श्रीधः । त देवञ्चतुष्वपि तुरियाध्वभागॆनु भरणस्य विद्यमानत्वा द्भतृक्षासू केशभरणङ्क तव्यम्, पितृमेधसारसहितसुधीवलोचनॆ अनँतरकृत्यमाह— मू——- श्मशानंसीत्वादहन देशपश्चाद्भागॆ शवन्निधाय उदीचीं दिशम ध्वर्युणासहवोढार्कॊ नूता मन्ति तेनशान्तिङ्गच्छन्ति/ अ त्प्रसूत्रमवा॥ जम नॆनदहन देशं निधायोदञ्चस्समुता मन्त्यॆषा वै देवमनुष्याणां शान्तादिक्तामेवैनाममा मन्तिति विज्ञायतॆ ॥ ॥इति व्या—अतसंवाद्यसंवादक सूत्रद्वयं स्फुटाथम्, इति प्रथमःख डः 5

• अथ द्वितीयःखण्डः मू–ईस्त्र त्यॆ त्याध्वर्युरमुपहत मनन्यदाहपूर्वन्दहन देश मार्क्र९या पलानशाखयाशमी शाखयावाँँअ पेतवीत,, इतिसं हितापारतस्सम्मृज्य दक्षिणतश्शाखामुदस्यापउपस्पृश्य तू स्त्री मुद्धृत्यावोक्ष्य हिरण्यशकलं निधायद र्भाज् संस्तीर्य द क्षिणागैर्याज्ञि कैशिकाप्लै रॆवं (शकेयैसृणियैर्वा ,, इति ज्ञापनाच्छ कॆयैर्वा ब्राह्मणानी तॆस्तुलसी काष्ठयु क्ते दक्षिणा प्राचीं चितिङ्कुर्यात्. Com 99 व्या—अनुपहतम्- अनिरिणं सुषिरामेध्यादिरहितं, पूर्वं कथं चिदन्यदाहरहितञ्च । संहितापाठत इति " अहोभिरद्भिः इत्यारण पाठव्युदासः भाष्यकारवचनादाचाराच ॥ युक्तं चैतल्, अनारभा धीतत्वात् किञ्च “ यावतीवैपृथिवी,, इत्यारभ्य कृत्स्नायाः पृथि व्याःयमाधिपत्यं प्रतिपाद्य प्राथ९नयाक माका धन्यायमीद तभूभा गस्धपुराण पॆतपिशाचाद्युत्सारणे ’’ तॆदेवाएतद्य जुरपश्यन्न पॆत तिब्राह्मणेन तस्यविनियु क्तत्वात् । तत्रचानुवाके ’ अदादिदं त्यॆवाम्ना तत्वात्संहित एव 6 अ पॆतवीत इतिमन्त्रःदभाणामे न परिभाषया दक्षिणाग्रत्व सिद्धरत्य्र काष्ठविषयं दक्षिणाग्रत्व विधानमि ति दक्षिणाश्रेरित्यस्यानुगताधुत्वम् ॥ एवमिति (यदिन तादृशानिवावणानि स्युभक्ता सनारणिं संस्पृश्यमधितव्यं स्वादेवैनं योनॆजजनयतीति विज्ञायतॆ ) एवंशीकेयैसृणैयैर्या इति सूत्रं तृणळकेयैळ्ळ दाहं यद्वितीखण्डॆ-दहन दॆशस माजि नादि Ε $2 ज्ञापयतीत्यध९ुः ॥ तुलसीतिपूजाथम्-तुलसी काष्ठयो गस्यातिश स्तत्वात् तथा प्रह्लादसंहितायाम् ॥श्लो॥ शरीरन्दह्य तेयस्य तुलसी कास्त्रवहिं नरोयत्कुरु तॆपापं तज्ञत्पापात्प मुच्यते । तीथंयदिनसं प्राप्तिं सरणङ्कीतज्ञानंह रेः । तुलसीकाष्ठदग्रस्य नगस्यनपुनज९निः! यद्यकन्तु लसीकाष्ठं मध्येवापिचितौकृतम् ! दाहकालेभवेनु क्तिः पापकोटिकृत स्त दा ॥ तुलसी काष्ठमिश्रातु यावत्प्रज्वलिताचितिः। दह्यं तॆतन्यपापानिक ल्पकॊटिकृतान्यपि #d इत्यादि अत्र सूत्रम् ॥वा॥ प्रत्येत्यहरिण्याव लाशशाखयाशमीशाखयावा नानानायतनं समष्टिका 66 आ पॆतवीत, इ ति दक्षिणतश्शाखामुदसित्वापउपस्पृश्योद्धृत्या वोक्ष्यहिरण्यशकलमवधा यति दक्षिणा ग्रा दर्भा सं स्त्रीं लॆषुदक्षिणाग्रे र्यार्थि कैकापै दा९ रुचितिं चित्सा ! ॥इति हरिण्याकाया । तथाविधौ ॥वा॥ आर्द्र या मी वारुण शाखयाश मीशाखयापलाश शाखयावा ॥ ॥ इति मत्तु बोधायनीये ॥वा॥ अपिवाधस्समाम्भूमिं पण९ शाखया!! • इति तच्छागपशुन्यायैन पलाशशाखादिमपर्यवस्यति, पताशाद्यधान विष युवा । ततश्चपलाशाद्यभावे हरिण्या बहुपण या मयाकया चिच्छा बयासम्माग९ः कार्यः । आश्वलायनीये प्रोक्षणमुक्तम् ॥वा॥ प्रा प्यैति-भूमिभागङ्क तॊँद केन शमीशाखयातिकि प्रसव्यमायतनं परिव जØक्षति " अ पॆतवीत इति *il ‘प्रा गॆव शशानलक्षणमु क्रम् ॥ सू त्रै॥वा॥ आहिताग्ने ररणसंशये प्राचीनावीती दहन देशं जॊषयते दक्षि, णोष्त्रत्यक वणमनिरिणमसुषिर मनूषरमभङ्गुरमनुपहत मविदरण मनुपच्छिन्न प्रवणं यस्त्रादक्षिणा प्र तीच्य आपोनिस्सृत्योदीच्य पत्य मु हानदीमु पेत्य प्राच्यस्सम्पद्यण्टे समुवासुभूमिं बहुलौषधिम् II 6: वनस्यावनं क्षेत्र स्याक्षेत्र, मिरिणस्यानिरिणम्, इत्यॆके यस्मादारा तीरिणोवृक्षाळिक ँटकिनश्च तथाषध्यः ॥ इति ॥ किञ्चिदधिक मेन बोधाय नीयॆव्यु क्तम् । ईवृळ. स्थलं नलभ्यतइत्यसाभिर्नविस्तृतम् । अतोयथाला छमनुपहतो देशो ग्राह्यः । तथाविधौ ।॥वा॥दक्षिणा प्रत्यक वणमभं गुरमनिरिण मसुषिरुसमंवा ॥ इत्यॆकावन्मात्रमुक्तम् अन्यत्रा! ‡ वारुणम्माविलङ्गै. 33 पितृ मेधसारसहितसुधीवलॊचनॆ व्युक्तं समंवासुभूमिमिति. ब्राह्मणानी लैरित्युक्तमु, लॆनळ द्रो निरस्यत इत्याह— मू-अलै षत्रॊकॊभवति ॥श्लो॥ यस्यानयतिशूद्रो ऒग्निं तृणंशा ष्टं हवींषिच! प्रेतत्वःहिस दातस्यस चाध मे णलिव्य लेइति व्या-इदंवचनं विज्ञानेश्व रॆणलिखितम् । चकारात्सम्भारानयनञ्च ळू द्रोण सकार्यम् ॥श्लो 16 समित्पुष्पकु शादीनिशॊ त्रि युस्स्वयमाह ‘रॆत् । शू ब्राहृ त्तॆःकयकी तैः कमकुर्वनतत्य धः,, इति नित्यकृण्ये संवतो ९ क्तस्या त्रापितुल्यत्वाल्. मू…चि लॆःपुरस्तादग्निन्नि छायद र्भैरग्निञ्चितिञ्चपरिस्तेर्य दक्षिणतःष श्चाद्वाद र्भाज् सं स्तीव्य, व्या… पुरस्तादिति गृह्यान्तरो क्तदिग्विकल्पनिरासः । अत्र सूत्रम् । वाळ्ले दारुचितिँ(चिक्वौ) चपोक्ष्या) ग्नी नुपनपतिपुरिस्ता चौपासनं दक्षिणा ग्रे द९ र्भैरग्निञ्चारुचितिञ्च परि स्तीरदक्षिणतः पश्चाद्वाद र्भाक संस्ती र्य॥॥ इति। चित्यास हैवाग्नि परिस्तरणं, पृथक्पृथ्यति कॆचित् पात्रसं सादनाथ९ सं स्तरणविकल्प सरणाप्यग्ने दक्षिणतएवाचारः अग्रबोधा यनः #वा॥दारुचितिङ्कुर्वन्ति दक्षिणा प्राचीमेषाहिपितॄणां प्र्राचीदिगिति विज्ञायते बाह्यमापासनँपुरस्ताच्च ॥ इति ॥विधौद॥ वा॥चि तॆःपश्चात् : इति! एवंविधैमन्वसूत्रॊ क्त मेनु ग्राह्यम्, तत्रा नुक्ता गृह्यान्तर ग्रहणिनबोषः । तधानक्ष्यते. मू लेषुदक्षिणा प्रा इ्च्यकै कशसु नमाज्यसाली प्रोक्षणिपा त्रञ्च सादयित्वा. व्यालेरु- दभेषु,दक्षिणा प्राञ्च्येकैकशःपात्रा णिव्रायुन क्रीति दक्षिणा प्र्राञ्चीतिवदतापरि स्तरणमपि दक्षिणाप्राक्क तकाव्यमित्युक्तम्भवति लॆष्वीति सं स्त्रीणन्दर्भेष्वन पात्रप्रयोगविधेः. 46 रज्जूरवकृत्यासन्दी मपविध्यं तिरज्ञुडु वैवोत्तान तॆ, इति सूत्रा थ९ माह…– मू__रज्जकाश्छित्वा=सन्दीं विनाश्यैकैक मपनीययथारज्ञमु प्रॆ तळ्मयीत तथाकृत्वा, द्वितीयखं वे-पाशच्छेदष्णोक्षणादि व्या— ए केक मासन्दीबद्ध वारुवँशादि पॆतिमनुद्धृत्यानन्दी रज्जूर्वि कृत्यएकैकं वंशाद्यसनीयासङ्गीबद्धकज्ञुष्वॆन यधाशवश्मयीततथाक र्यात् । अनन्तरम्, मू—ए कॆनषवित्रैण प्रोक्षणीरुतर्पायाङ्गुष्टपाशाधित्वाशवं पाठा णिचितिञ्च प्रोत्याज्यं दर्विञ्च संस्कुर्यात्. व्याअङ्गुष्टेति- पाणिपादॊभयाङ्गुष्ठ पाशावित्यथः सूत्र रज्जूरवकृत्य 22 इति सामान्योक्त्याङ्गुष्ठँज्जुच्छेदनमपि सिद्धम् । विस्त्र स्ये धमिती दबद्धविस्त्रंसनानन्तरमेव प्रोक्षण विधानाद श्री प्यॆनमेनळा र्यम् । विधौच ॥वाळि कृष्णतिलैमृतम्पोय्येङ्गुष्ठपाशाछित्वा !! इति तं श्रेणासम्भवात क्षणावृत्तिःकार्या ॥ अत्र सूत्रम् ॥वाः एक पवि त्रैणप्रोक्षणीस्संस्कृत्यमृतं पात्रा णिचारुचितिञ्चपोय्यी राज्यानि गृ ह्लातिदश९ पूण मासवतूष्टीम् इति ॥॥ आ त्र बोधायनः दिवाणि आज्यँनि रुप्याधि शृत्यपर्याग्नि कृत्वा च्वास्योर्पूयतूष्टीं दर्भाशि पात्राणि सम्मृज्य ॥ * # इति - अत्रसूत्रका रॆण ( अथैनमुद विचार्य इतिशाट्यायनमतन्य " अपिवाननिष्पूरीषं कुर्याद्यदकु र्यात जाहास्य गोधुकाभवँतीति वि ज्ञायत् , इतिदूषितत्वात् ’ तुतथानकु र्याजोधु काहास्य प्रजा भवं तीति विज्ञायते..पिवासपुरीष मेवाष्लो व्याच्छा द्यालङ्कृत्य, इतिबोधा यनवच नादाचाराब्बाहिता ग्नेरनाहिताग्नेश्च निष्परीषकरणं नाग्येव, दोष श्र वणा त्तदाह—— मू…नास्त्यु दरनिस्पुरिषीकरणं तत्प जानाम्मुधातिकाश्रवणात्, व्या–आतिः - मृतिः ( अत्र वत्नी मुपनिपातयति 6 इयं नारी,, इति, ताम्पतित्थ एकध नेनो ज्ञापयत्यन्योवाचाह्मण ‘उधीष्व नारि 2> इति सूत्रा थ९ळिकलौ ना नु प्लैय इत्याहं - मू! नात्प्रपत्नु पनिपातनपतिलो ज्ञापने देवर न्याया दॆर्निषिद्धश्वात्, व्यापतीत्थः- देवरः, तन भातृवत्न्याउत्थापनं पतिष्ठ ज्ञापनम् ई उदीष्यका नारि, इति मन्तॆण पत्युजरा नित्यं मत्तएवलभस्व - मृतङ्कि ry A sampled to Is Me Letr 30 पितृमॆधसारसहितसुधीवलोचने मध९मनु शॆषे, अतउत्तिष्ठ, मत्तववप्रजाद्रि विशॆ प्रावुहि इत्यभि पॆ त्य हितामुज्ञासयति पतितः । एवमेवहिव्याख्यातं तच्चनिषिद्ध कता तथा सृतिचन्द्रिकायां सृत्यथसारॆच ॥श्लो ॥ ऊढायाःपुनरुद्वा हं ज्येष्टाुशङ्गॊवधुतथा ॥ कलौ पँचनकुर्वीत भ्रातृजायाङ्क मण्डलुं!! 1 क्रतुश्च श्लो! देवरान्न सुत्पत्ति वत्ताकन्यानदीयते । नयज्ञे गोवधः कार्यः कलौचन कमण्डलुः ॥ विधवायां प्रजोत्पत्तिदेजवर स्य नियोजनात् । बालिकाक्षतयोन्यॊश्च वरॆणा न्वॆन संस्कृतिः ॥ दत्ता र सेत रॆषाञ्च पुत्र त्वॆनपरि ग्रहः । अस्थिसञ्चय ना दूध्वण मङ्गन्प श९न मेवच ॥ शिष्यस्यगुरुदारॆकु गुरुवद्वृत्तिरीरिता ! नवणा सॊन्त थामु पॆस्संसग९श्शोधितैरपि ॥ बलात्कारॊति दुष्टस्त्री सङ्ग्रहविधि दिशः । ननोद कॆदशॊहञ्च दक्षिणागुरुचॊदिता ॥ वीतानिलोकु व्यथ९ं क लेरादौमहा शभिः । निवतितानि सर्वाणि व्यवस्थापूर्वकँबु दैः * । इ त्यादि ! याज्ञवल्क्यश्च श्लो॥ अस्वग्यणंलो क विद्विष्टन्धम्य मप्याच न्नतु ॥॥ मनुश्च॥श्लो॥ परित्यजेदथकामा यास्यातान्ध्रमण वणितौ धम९ञ्चाव्यसुभॊदरूं लॊकि सं घुष्टमैनच #॥इति. अत्रभाष्याथजां मनसिनिछायतदु ककमेणानुस्थानक्त्रमपरं नू त्रं प्रणीतम्, तदु दाहरति….. 66 मू_” सुवण९ंहस्ताल् , इति ’ देवस्यत्वा , इत्यनुवाकान च स पदशभिरनुषं ग्रे प्र तिदक्षिणा प्रति ग्रहं सुवणैन प्रेतस्वहस्तासम्मृज्यात् । व्या——अनुषङ्गः " अग्नयेहिरण्यं, सोमायवासः 6 " इत्यादिषु स पदळस्वन्वयात्स पदशविधः । अत्र सूत्रम् ॥वा! हस्तासमाषी सुव णॆस ब्राहणस्य “ सुनण हस्तात्, इति ॥॥वा॥ दक्षिणाप्रतिग्रहै ह९ स्तसमाूग९ः 1। इति च। दक्षिणावति ग्रहाः ’’ देवस्यत्वासवितं प्रस वॆ,, इत्याद्या ःपूर्वोक्तास्स पदशानुषङ्गाः । प्रतिहॊतृहोमवत्प्र तिदक्षिणा, प्रतिग्रहं हस्तनमा गः कार्यः । किञ्च, वचनादनेक मन्त्रक ‘मॆकुकम९-वचनाभावेल्वेक मन्त्रक मेकक मेज तिसामान्यसिद्धम् । ततश्च ई सुवण९ंहस्तात् ) इतिप्रथमंसम्मृज्य देवस्यत्वा,, इत्यादिभिः » आ 1 द्वितीयखण्डॆ-ह ससमाज९ नम्. 32 प्रतिदक्षिण् प्रतिग्रहं समाग९ः ॥ यथा " परेयव्यासु त्वाचित्यादिभिः प्रतिहोतृहोमः एवमुपोसणोपस्धानस्रुवाहुति..स नावगाहनादित्योपस्थानावगाहना दीनि पितृ मेधमं त्रैण प्रॊक्कृत्वा पश्चाद ह मॆधमं तॆण कार्याणि, भरणं तूभयत मन्त्रा नवीनस्थल त्रय निधानविधानेन मध्येनिधानायोगादिती विवेकः । किञ्च, इह प्रति ग्रहाभावेप्यना दौसंसारॆ पुनरसम्भाविता भावाद्भवान्तरपति x हदुरितक्षयायसमाग९ःकार्यः । अथः लोपात्तदकरनै " पद्भ्यामु द रॆणशिश्ना , इत्याद्यधा भावात्सन्ध्याक रादित्याग प्रसङ्ग ः- विहित त्वात्तदनु ज्ञेयमिति चॆत्समानमत्रा, अन्य श्राव्य ग्रहान्त्र लो पॆ कमा सिद्धिश्च. अनुषङ्ग प्र कारमाह – .. मू—66 दॆवस्यत्वा,, इक्यारभ्य 6 देविद क्षिणि ” … इत्यं तॆदेवता द्रव्य वाचि वाक्यमुक्त्वा " तॆनामृतत्वं, इत्यु वक्त्र म्यानु वाक शेषम्ब्रूयात् - CC व्या—66 देवस्यत्वासवितुः प्रसवे, अश्विनॊर्बाहुभ्याम्, पूष्णो हस्ताभ्यां प्रतिगृहामि, राजात्वावरुणोदयतु देवि दक्षिणे, इत्यं तॆ दॆवता व्यवाचिवाक्यम् ’’ अग्नयहिरण्यम्, सॊमायवासः रु
• स्ट्रॆयगाम्,, इत्यादि देवता द्रव्यपरवाक्यमुक्त्वा अनन्तरं 66 नामृ तत्वमश्याम्, नयोदाले,, इत्यादि (उत्तान स्त्वाङ्गिरसःप्रति गृष्णतु,, इत्यनुवाकान्तं ब्रूयात्। देवता द्रव्यवाचकं वाक्यमेकं विहाय दॆवस्येत्यादि दॆविदक्षिण इश्यन्तम्, लॆनामृतत्वमश्यामित्याद्यनुवाकां तञ्च पूर्वॊत्तरं सर्वानुषङ्ग समानम्. " ग्नास्त्र्वाकृन्तन्न पसस्त्वातन्वत नरू त्रयः, इल्यॆतद्वासस्यानु षजतीति सूत्र क्रमाह - … … मू_द्वितीयानुषं * " देविदक्षिणग्नास्त्वाकृन्तन्न पसस्त्वातन्व त वरू त्र यस्त्वावयंसोमायवास स्तेनामृतत्वम्,, इत्य नुषज्य तॆ व्या-अत्य्र सूत्रा नभिज्ञत्वाद्वामं त्रानाघाणाद्वा केषान्दि त्तदनु क्तिरित्यविरोधः 6 वैश्वानर्य र्भारथं प्रतिगृष्णति इतिशु लेपि3.0 पितृ मेधसारसहि तॆसुध्वीलोच ने " वैश्वानर्यर्भारथं प्रतिगृहीयाल् ५) इतिसूत्रम् । वैश्वानरीऋक् " वैश्वानरिगि पत्नथा नाकमारु हल् 2, इत्यादिवाक्यचतुष्टयम् । तद नन्तरमनुवाकान्तो किर्समाना… तदाह—- मू…अन्त्यानुषं गे " दॆविदक्षिणे वैश्वास रायगथम् ईग प्रत्नभा नाक मारुहल् ब्रूयात्, CC वैश्वान » इत्यारभ्यान्तमनुवाक शेषम् अत्र केचि नन्दधियो “गन्धर्वाप राभ्यगलङ्करण,, इती ब्वावनु षङ्गौमन्यं तॆतान्स्त 66 Q त्याह उ मू——उभयोरुभयाधि देवत्वादन्धर्वाप्न राज्योवाक्यमिति दश नाच्च " गन्धर्वाप्स राभ्यस गलङ्करण,, इत्यॆक्कोनुषङ्गः व्या–अयमथः- ’’ गन्धर्वास्सरसोवावितं, " गन्धर्वाप्सर 6’ सोमद्राष्ट्रभृतः " गन्धर्वाप्सरसाङ्गृहाः,, इत्यादियाभयो रवि भागदर्शनात् & त से स्वाहा ताभ्यस्सा ्वहितिजुहोति,- इति बोदना नशादॆन हॆूमे विभागात् & गन्धर्वापराभ्यस्स गलुकरणे, इत्यन यैव शुत्यागन्धर्वाणा मप्सरसाञ्चाविभागान सगलङ्करणोद्देश्यत्व प्र तिपादनात्, पूर्वापरवा क्येष्वॆकै कानुषंXस्यैकैक वाक्यत्वदर्शनात्, पृथगनुषँगॆ भाष्या क्तसप्तदशसङ्ख्या विरो धाच्च गन्धर्वाप्स राज्योवा त्यमित्यादिन दॆक एन नपृथग नुषं ग इति. ननु तच्छब शिप्र्राकृतपरामशी, दक्षिणा प्रतिxवेषु हिरण्यवासॊग वादिहि प्रकृतम्, ततश्च हिरण्य प्रति ग्रहं तॆनामृतत्वमिति गोप्रति X पातयेति, अश्वतरग द भावित्रि मन्त्रेताभ्यामित्यादि वक्तव्यमिति मू ढचॊद्यं निरस्यति मू__स र्वानुषङ्गेषु तच्छबस्य न लिङ्गवचनभेदः, कारणपरत्वा त्पिति ग्राह्यद्रव्य परामशाभावाच्च, व्यालिङ्गम्- स्त्रीत्वादि वचनं - एकत्वादि, तच्छब्दस्यलिङ्ग भेदो व चनभेदश्च नास्ति कुतः कारणपरत्वात् रुद्रायगां रुद्र शेष त्वॆ नैवगां प्रतिगृष्णमीतियतः तेन तस्मात्करणादिति कारणपरत्वादित्यथः " लैन $3 प्रथमखँडॆ-हिरण्यककलनि धानं त्वायुषा७७युष्ष न्तँकरोमि,, इतिपित् !आ तोना त्र पति ग्रा ह्यकवादि त्रपति परामश स्सर्वानुषङ्गौनु ! अतएनहि श्रोतस्त्रात विचक्षणाः " तॆना मृतत्वम् ,, इत्येनयथापाठः पठन्ति. 66 अथैनञ्चितावु पर्यध्यूहति, आधास्य, प्राणायतनेषु हिरण्यक लाज् प्रत्यस्यत्याज्य ओयान्वा” इति सूत्रा गल माह… मू- पॆतन्दिकि मख्यारोप्य सुवण शकलान्याज्य बिन्दून्वास पसु प्राणायतनेषु तूष्ली : प्रक्षपॆल् : प्रधममास्ये ऒधाक्ष णिदक्षिणॆ ततस्सय्ये दक्षि औफ्यजात तस्स व्यॆ इति क्रमः - व्या–अत्र प्राणायतनारां स प सङ्ख्याक त्व मुत्तरसूत्रश्रु तौ स्पष्टम्, स्थान ग्र मसुभाप्यॊक्तः । तूप्रीमितिमन्त्रा भानश्च ! त धैवबॊछायनीयॆ ! गौतमीयेतु वा॥ आस्वेचक्रुषोर्नासिक यो त्रयोश्च सप्तहिरण्यशकलान्याज्य बिन्दून्वास प्तव्याहृतीम न साध्या यन्निरसृति 4 इति आस्त्माकं तुभाष्यकारवचनात्सूतॆमं त्रानुळ्तेरा चाराच्च तूस्त्री मॆनहिरण्यळकलनिधानम् ! अत्रबोधायनीयॆतु वाशिल थैन मेतयासन्द्यासहचिता वादढत्यपकृष्यरू रासन्दीमपविध्यन्ति।#1 इत्यासन्द्यासमैनचिते स्ट्रॆताध्यारोपणमु कम्. हृदयेहिरण्यशक ला “इतिसूत्राथन्धाष्यविषृतमाह मू, बहमेज्जॆकु " सुवणक्याम्मम् " इत्यास्ये " हैं द्रं” इतिदक्षिने ऒकणि “नत नियुतः " इति सव्यॆ ’ सुवर्णं कोळम् ’ इति दक्षिणेक णॆ " इन्द्रो राजा इत्यनुवाक शेषेणस व्ये,तत से नैनस पहोतृहृदयॆन दक्षि णघ्राणैसय्येचक्षि सॆल् व्या—“ सुवणङ्घ रम्, ब्र हैन्द मग्निम्, शतन्नियुतः परिवेद सुवणङ्को शंरजसा, इन्द्रा राजाजगतो मई शो” इति क्र मेण दळहो तृचतुर्हित्य पञ्चहॊतृषज्ञोत्नस प्रहोतॄणां हृदयानीति. तैहि९र ण्यशकलनिधानं कत९व्यम्. . ननु तिनैवस प्तहोतृहृदयेनदक्षि णॆघ्राणे सव्य चॆत्युक्तम्, तदयु क्तुतस्यच विनियु क्तत्वात् “ लॆनैनघाणयोः " इश्यनु क्लॆश्च, ततन्ब स्थानानुगुणं मन्त्राणां समशः प्रविभागःकार्यः । यद्वाहि 38 पितृमेधसारसहित सुधीवलोचनॆ रण्यशलमा स्येतुसुवण मितियु त्रतः ।बं हैन्द्रमिति चास्यान्न तन्नियुतइतिकण योः " इति कारि काक्रममवलम्ब्य वाहिरण्यशकलनिधा सङ्कार्यं प्रकारान्तराभावादिति चेत श्रीह 6 मू—मन्त्राणाम्पँचत्वात् “ स प्रवैशीषण्याः प्राणाः " इ ति श्रवणाच्च नसमशः प्रविभागः, प्रतिप्राणमॆखै कॆनहृ दयेन हिरण्यळकलानि निक्षि पेल् इति भाष्येभाषणान्ना श्रा रुण केतुक न्यायः. –पञ्चमन्त्रास्स प्रस्थानानिश्रुतिसिद्धानि अतॊ विषमत्वान्न समविभा गपरिभाषापतिष्ठ तॆयत्प्रहिमं त्र स्थानसाम्यन्तखलुसा प्रवर्तते! य त्प्रत्रुमँत्रक चुज वैषम्यन्त यद्यल्फी यांसोमन्त्रासूयाुसिक रा णिअल्पीयाँसिक राणिभूयांसॊमं त्राः इति परिभाषाद्वय मेवव्यवस्था यांसन्निप जेल्,साचव्यवस्थाउ त्तरतवक्ष्यते!नचात्रकारि काश्रमः, श्रुतिवि रोधाद्भाष्यविरोधाच्च पञ्च स्थान विषयत्वा तस्य! तस्मा दारुण केतुक विष य स्तत्कारिका क्र मइति ना त्र तन्न्यायोयुक्तः क्रमान्तरसम्भवातो तथाहि———यत्प्रभूयांसोमं श्री अल्पीयांसिक राणि तत्रयानन्ति स्धा नानि तावतामेव मन्त्राणां विनियोगः, अवशिष्टानां लोपः अप्रयो Xएव । यत्र आर्पीयांसोमन्त्रा भूयांसि स्थानानितन्तिमस्यम न्तन्यवृद्धिः- यावदवशिष्टस्थानमावृत्तिः, इति सामान्यसूत्रसिद्धम्. अतॊत्रॊस्धानभूयिस्त्वात्स सहॊतृहृदयस्या तिमत्वाच्च तस्यैवा वृत्तिर्न्याय्येत्याह मू…“ अन्ताल्लोपोवृद्धिर्वा " इति स्मरणात्य भार्यामॆ वस्यष्टीरसि " इतिवध९ते तथापि सप्तहोतृहृदय मेन त्रिषुस्थानॆष्वावतँ तॆ. व्यामथेति " रशिरसिक्षयायत्वाक्षयञ्जिन्व” इत्यादया एकत्रिं शत् स्तामभागाः, यत्र तावंळ्ळेवस्थानानि नतत्प्रनिवादः ! अप्तोर्यामॆ ईय स्त्रिंशत्क_माणि, तत्र “ वस्यष्टि रसि, इत्यन्तो मन्त्रएव स्तभका “र्येषु तिष्वावतुले, एवमत्रा पीत्यथः । यथावा द्वादशाङ्ग न्यासे ६न्त्यबीजमॆनाष्टस्थानचतुष्टय्यॆवतजाते! एनमन्य श्री सिदष्टव्यन्नू यद्वितीखण्डे-आस्यतँडुलदाहनियमा भाष्या कृपक्षा तरमाह — 3x मू–अपिवाकृत्स्नमनुवाकमुका! नैप्राणायतनेषुतानिकि पॆल् व्यापूर्वोक्तस्थानकमॆणेति शेषः । अत्र कारिका श्लो॥ प्रत्येकं स प्रसुस्थाने स्वेकैक हृदयेनतु । क्षि पेद्धिरण्यशकलं संस्कृतासंस्थि तिस्यतु 1 सुवण९ङ्घ रमिज्यास्ये ब्रन्द्रं दक्षिणेक्षणि । शतं नियुत इत्याद्यै सप्लै पॆत्सव्यलो चचे ! सुवणङ्कोशमित्याद्यद क्षिणेश्रवणेषि पॆत्’ ! इुराजेति श्लेषण सव्येक णातुन्नि पेल् लॆनैवदक्षि णॆघा णॆ व्यॆचेत्याहभाष्यकृत् । वृद्धिर्वेतिसृतेःष्ठा नेष्वन्तो ्यमन्त्र (स्त्रीषु सृतः ॥ ॥ इति. मू…..अधाऎगीतशिष्टाचारात् “ दधि मधुमृततिलतण्डुलाका " इतिवि धौदर्श नाच्च पॆतस्या स्येतिलमिश्रां स्तण्डुला दत्वा, व्या–स्पष्टोऒथः ! अयमत्र विधिः : वा ॥ आज्यम्मु थॆनिनीयपाद प्रभृत्यामुखात्सव्रतं शेष-निनीय दक्षिणतःपा त्रं निरस्यत्यॆन मास्ये द†मधुतिलत डुलांळ्ळ ॥॥ बोधायनीयॆच श्लो॥ दध्याज्यतण्डुलतिला न्फ्रॆ तस्या स्येतु निक्षि पॆल् ॥॥ आश्वलायनीयॆच ॥श्लो ॥ सतिलां स्तण्डुलां सेवक्षसृग्नि०निधायच गी इति. दासियममाह

ગ मू—आदित्याभिमुखःस्धित्वा ’ मैन मग्नॆ इतिद्वाभ्याम्, “ज्योति शशीन्त्वा ’ इत्बनुवा केनच ज्वलदुलु कॆनॊरसिद्ध हेल् व्या - ननु “ अथेनमुपोषति मैनमग्ने विदहइति पुरस्ता दाहवनीये न शृतुयिदॆति पश्चा दाहपत्येन तू स्त्रीन्दक्षिणतो न्याहार्यपदनॆन पुरस्तात्सभ्यावसथ्याभ्यामापास नेनद ’ इति सूआहवनीयगाहन त्याभ्यां वाहकमेण " मेनमग्ने, शृतंयदा , इति मन्त्र द्व युविनियुक्तं, बोधायनीयेकु 6. आदीप्यमासमनु मन्त्रियते ‘मैनम ग्नइति, प्रज्वलित मनुमन्तयते शृतँयदॆति इति दीप्यमानज्वलिता ग्न्यनुमु त्रणे विनियुज्यते, तत्कथं द्वाभ्यां दहेदिति उच्यते, शास्त्रि तप्रधानत्वादाहवनीय गाहज पत्याभ्यामाहिताग्ने राज होऒस्तु काग्नॆK केनाग्नि नादाहइति चेशापासनान्नि नॆति तहिळा सिद्धन्ता भ्यां डा BL पितृ मेधसारसहितसुधीवलोचने हइति दाहमात्रविनियो. शात्तयोरग्नि भेद स्वकिँचित्करः स्थिततः निरं त्यॊत्तपनाग्नि दाहेमन्त्रभेद प्र्रास क्ते वाळ हनिबद्धन त्वष्यन्वाहार्य प चनादिदा हॆतूष्टीमिति नियमात्क न्यानुपनीतदाह मन्त्रा अतरविधा नाळ्चॊ भयत्प्रनत न्म. त्रप्रसङ्गः । किञ्च अनाहिताग्नॆ रौपाननॆशपण धर्माहोम श्चॆति पिँडपितृयज्ञा दावापासनाग्नॆ राहवनीयाद्यग्निस्था नीयत्व “सरणाच्च ताभ्या मेनदाहसिद्धिः । किञ्च सूत्रकारॆण सोयमॆ 1 म विहितएवानाहिताग्नेरिष्यति देशाच्छ नकिञ्चिच्चॊद्यावकाशः । एवञ्च सिद्ध मेनसूत्रमसाभिरभ्य धायि अतसूत्रं वा॥ अथेनमुपोषती त्यादि, ज्योति प्रतीभिरुपोषणमितिच॥ज्योति सत्यः " ज्योतिषतिन्तान » इत्या व्याद्वादशमं त्राः ॥ ज्वलदिति " तत्रालुक मादी व्यतेनैवद हॆयुः,, इतिबोधायनीयॆ । उगसीतिकुतः, आचारात् 66 व क्षस्यग्नि (निधायच,, इत्याश्वलायनीये दर्शनाच्च । आदित्याभिमुखत्वं तु “यस्यहोतापातकनुवाक मसुब्रु सन्नग्नि मपआदित्य मभिविपश्यत्यु! पैनमु!त्तकोयज्ञान मतृभिसुवग९ंलोक ञ्जयति,, इक्यादित्याभिमुखस्य यज्ञ सिद्धिस्वगँ जयत्वश्रुतिः ॥ श्लो ॥ (सावित्रादिक्रियास्सर्वा आदित्या भीमुखश्च रेत् । „ इति सर्वक मसाधारण्येना र्याभिमुखत्व सृलॆश्च सिद्धम् । अतःपूर्वाहैसा खन अपराहै प्रत्यङुखः प्रेतन्द हेत दुखः स्थिति स्त्वथ९सि द्धाआचारसिद्धाच पादया محمد मूकृत्स्न मग्नि न्तक पक्षिप्य. व्याएवम्मु त्र वद्दगानिरव शेषमन्नि ँज्वलितं, तत्र चित्रा, प्रा गादि क्रमेण पक्षि, पॆत् ! युक्तं चैतत्, आहननीयादिस्थानीयत्वा चौपास नस्य प्रागारभ्याहवनीयादिभि वाहः क्रियति । एवं सर्वतः प्रतिक्षि फ्य युगपत्प्रज्वलयॆत् श्री तथाबोधायनः ॥ वा ॥ सर्वतखीवसहसाम्र ज्वलयेत्प्रहलोक ञ्जयती त्यॆनु जानीयात् ॥ ॥एवन्द शरीरमग्नौ संयोज्य CC शरी रॆणाग्नि ंसंयोजयोत् इतिशातातपादिभि रग्नेर धिकरणत्वं कृत्स्नशरी राग्नि संयोग स्मरणञ्च सिद्ध्याल्, उरस्थमग्नि मितिवि. शेषणञ्च साथ९ंस्यात्. "” मू- पॆताभिमुख स्टित्वा ( सूर्यं तॆचु कुः इति " सहस्र शी द्वितीयखन्दे-उरस्यग्नि प्रज्वालसम् d । 32 षा९, अद्भ्यः , इष्टनुवाकाभ्याञ्च पॆृतमुपस्थाय. व्या—मं. त्रलुगा देवाभिमुख्यंसिद्दं स्थितिस्तु 6 अय्यि= ति प्रेमु पस्थाने, इति सृतिसिद्धा! अत्रसूत्रम् ॥ वा ॥ अथैनमुपतिष्ठति सू र्यन्तेचक्रुः " इति । ’ नरनारायणाख्यमुपस्थानम्’ इतिच । नरना रायणा ‘सहस्र शीषा, अद्भ्यस्सम्भूतः ’ इत्यनुवाकावितिभाष्यं! नरः-पुरुषः, नारायणः - लक्ष्मीपतिः, तत्प्रतिपादकत्वात्ता नरनारायणा इति व्यपदि श्यॆते. मूउरस्थमग्निं प्र ज्वाल्याप रेणदितिं प्रा ङुखः स्थित्वा ’ यपत स्यपधः ’ इति नवभिस्स्वाहाकारैः ’ प्रयासायस्वाहा ’ इ • त्यनुवाकॆनच प्रतिस्वाहाकारं हुत्वाज्यस्थारीं स्क्रु वञ्चाग्नौ प्रहरॆत्, व्या– प्रज्वाल्य- होमाथं तुलसीका स्थैर्यार्थिकै र्वा ग्निमि धीत । अत्र सूत्रम् ’ जहोतिनवस्त्रु वाहुतीर्च वितस्य पथोगोप्तार इ त्युभयं प्रहरतियेनजुहोति ’ इति’ प्रयासायस्वाहेति स्प्रुवाहु ई ’ इतिच । अत्र बहुवचनात्प्रतिस्वाहा कारं होमसिद्धिः अश्रा! जानयनाभावात्तस्य सोमयाजि विषयत्वात्तदनुमन्त्य्राणम तॊ श्रद्धनि राहुतिमन्त्रळ्ळ नास्त्येव ’ पॆतिस्भापरॆस्थित्या इति बोधायनवृ ’ त्त्यादौ दश९ नादप रॆण चितिमिति निर्विवादम्…. ॥ मू…..सग्नं देहं दहित्किञ्चिद्वस्त्रावृतँदपाल्. व्या किञ्चिद्वस्त्रम्- पुंसःकौपीनम्, स्त्रीयाजकर्पटम्, लॆनगुह्य स्थानमाच्छाद्यद हॆल् । अत्र प्रचेशाः श्लो॥ नग्नं देहँदहन्नैवकि इ्च द्दॆयं परित्य जॆत् I* अतविज्ञानेश्वरः ॥वा॥ किञ्चिद्दॆयमिति शववस्त्री क देशं शशानवास्यधम्, दॆयं - परित्यजेदित्यथः ॥ इति. इदमाह…

• श्मशान वास्यछकांशवव स्त्रीक देशं परित्यजित्. अधशंस समाह मू -आधापरेणाग्निं प्राङुखउपविश्य ( प्रकेतुना इतिनवभिः ऋग्भिः प्रत्यृचं कृतटिलोपाधिःप्रणवान्ताभि ऒक श्रुता 35 पितृमॆधसारसहितसुधीवलोचन ’ हरिंहरन्तं ’ इत्यनुवान षड्भिः ऋग्भिश्च शंसेल् व्या अत्रसूत्रम् ’ अधापरेणाग्निं प्रॊ ङुखउपविश्याधैनँया म्येन सू केक नवर्भेन परिचा नु शंसति प्रकेतु नेति, मृत्युसूक्ते प, कॆतुना ’ इत्यादि प्रकॆतुना '

• तपो नानुशँसनम् ’ इति II याम्य सूक्तम्- ’ येचक्रि रेमहत्राु देवापिगच्छताल् इत्यन्तं ‘यमस्ययोनौ, यमस्यमाूतौ ’ इक्यादि मन्त्रिलिङ्गा मृत्युसू क्रम् " हरिंहरं ! म् ’ इत्यनुवाकः ’ माधिदोमृत्यो ’ इति मन्त्रिलिङ्गाल् कृतटिलो पाभिः- अ त्र टॆरदळनाटिलो पइत्यु पचर्यतॆ ‘अदशङानंलो पः ’ इति अत्र सृतेः । टॆःस्धा नेप्र्राणवःप्रयोक्तन्य इत्यथः । तथापाणिनिः ।॥वा॥ प्रण नषे? ॥ इति । यज्ञकमँ णिऋग तस्य टॆः प्रणवो भवतीत्यथः । आश्व लायनश्च ॥वारि स्वरादिमृगन्त मोज्कारु त्रिमात्रं कृत्वा ॥ इति अयमधजाः–. ’ प्रकॆतुना इत्यत्र 6 नवध, इत्यत्र अकारष्टिः ‘स ’ 1 , इत्यत्र एकारः ’ भुरण्युम् , इत्यत्र उकार मकारौ 6 " अचॊं त्यानिटि, इति स्तृतिः । तत्र ऒकस्था नॆह्रणवा दौशिकृतस्व रादिऋगन्त मो ज्कारो भवति तमोज्या रान्तङ्कु र्यात् । स्वर इत्यन्त स्वरववाच्य तॆ. आदिशनस्वरात्परंव्य ँ जनमुच्य तॆ, ऋगन्तस्स्वरमा त्ररूपश्चॆ त्प्रंस्वगमो, कां. कुर्यात्, व्यञ्जनान्त श्चैत्स्वरव्यञ्जन योरुभयोः स्था नॆह्राणनङ्कु र्यादिति । ततश्च, वनभोजं सदस्थोम्, भुरण्योम्, मदन्त्यां धॆह्योम्, भद्रोम्, गच्छतोम्- इति ऋगन्तम् ! ब्रह्ममॆविक्रमस्वों विधिमोम्- अजनयन्सुनॊम्, मामबोम्, मोतवीरोम्, प्रथमजामृत स्बोम्; इति शंसनं कार्यं 1 6 कामेनाजनयन्पुनः, इत्यत्य्र आकार रॆफ योष्टित्वा तस्यच प्रणवादॆशॆकृते न रेफगन्धः । यद्वा अकारविसजनी यमोषित्वा टेप्र्राणवादॆशविधानान्न रेफ सङ्गः । ततश्च वुनॊ मित्येव शुसनम् । एक शुत्यॆति ’ सर्वमॆक मयुपू र्वेषां, इति व्यासः 1 यज्ञ कमण्यजवन्यूङ्खसौमसु, इति पाणिनिः ॥ 6 ता एक श्रुतिसन्तत मनु बूयादुदात्तानुदात्त स्वरितानां परस्सन्नि कष९ ऐकशुत्यम्, इत्याश्वलायनः. मू-प्रणवॆन सन्धायोत्तरादिमध्वर्भान्ते वसायळं सेल्. द्वितीयखिण्डे-शंससम्. 36 व्या— तॆनपणचेसे उत्तरमन्त्रा दिंसन्धायसं बध्य अधिकारा2 नै, अवसाय- विरम्य, शंसेल् अतश्रुतिः ॥वारि सन्ततमु तरमधश्च चूलभेत, अध९ र्चौ सन्दधाति 11 इतिच/ पूर्वेणऋगन्तॆन प्रणवां तॆलॊ त्तरमध९र्चादि सन्ततम्- अविच्छिन्नम् आलभेत- अरभेत, रलयोर भेदः ! एवम्पूर्वापराध रौ, सन्दधाति- नविच्चिन तीश्यथः । अर्धा दुत्तराधर्भान्तु विच्छिन्ध्यादिति सिद्धव् । तथा….श्वलायनः ॥वा॥उत्त रस्याधर्ब स्यैतत्स- ततमन स्येत् ॥ अवसानुकुर्यात्. त्रि%प्रथमामन्वाहतिरुत्तमामिति प्राप्तंसृति षॆधति मू——नात्राभ्या सेनळु सेत्. त्राभ्यासेनकु व्या अतसूत्रं श्रीवा॥ पराचानुशंसति *॥ इतिः पराचा - परा नृत्य- एकवार मेवशं सेदित्यथः । अतस्त्रिःपथमामन्वाह त्रिरुत्त मामितिविधिःपरा क्त्वविशेषण विरहिण कॆपलँसामिधान्यादि शंसनपिधाचरि ताध९ इतिनश्रुतिविरोधइत्य विरोधु सूचयत्ये त्य्रशब्दः… … .. मू——अप रॆणचितिमुद गायतां स्त्री९दीघाजननटाक् खात्वा श नस्सॆक ताश्चपकी राष्ट्रीयुश्भिरुदकु म्भैरप परिप्लाव्य तॆपु जातीयः " अश्मन्वती रेवतीः, इति ’ आप्यायस्वमदिँतम, इत्यनुवा कॆनचॊकक्रमेण सङ्ग्राह्य. व्या—उदगायताज्- दक्षिणत आरभ्योत्तरतो दीर्घा- अवटाक्- ग रा- अयुश्भिरितीयु गनिषेधः. तॆनएकॆन्ना प्यपाम्परिपावनम्भवति ‘अदि तिःपाशाक्षा, इतिनद्बहुवचनस्या विनक्षि तत्वात् । अतएवहिशिष्टा पनमाच रति ! उ क्त्रक्रमः- कनिष्ठःप्रथममित रेयथावृद्धः कता पश्पादिश्यभिहित प्रकारः ॥ अतसूत्रम् ॥वा जघवॆनदहन दॆशमुदीची स्त्रीःक षूःखा त्वा६ शभिस्सिकताभिश्चॊप प्रकीर्यायुन्भिरुदकु म्भैरपशिपरिपाव्यतासु ज्ञा तयस्सङ्गाहन्ते ’ अशन्वती रॆवतीः, इति साम्यासङ्गाहनम् ॥ इतिच सौमी- 6 अप्यायस्व मदिन्तम, इत्यनुवाकः ’ आप्यायस्व मदिन्तमसो म, इति मुत्रलिङ्गात् ! अशभिस्सिकताभिरिति द्वितीयाथॆँ तृतीया कि रतेस्सकम९कत्वाल् करूः - अवटः.. मूजघु नॆनक रू 8पलाळशाखे शमीशाखेवा प्रतिष्ठाप्य दभमयेनश्व पितृ मेधसारसही तॆसुधीनलोचने 6 ल्बेनतयोर गौतो रणवद्ब द्ध्वातयो रध्यान ’ यद्वैदेवस्य इत्यु क्रक्रमेण ज्ञातयोनिग९ च्छेयुः. व्या–अजलेन कुल्चे नेति ग्रन्धान्त रॆ! तब्बाबलत्वं सुखच्छेदा थ९म् ! शुल्बम्- रज्जु? उक्रक्रमः - कनिष्ठ प्रथममित्यादिः । अतसूत्रम् । वा॥ जघनॆनक षू९ः पलाश शाख शमी शाखेवा निम्नन्त थैते दभ९ मयॆनळु ल्बॆनसम्बध्यतॆ अन्त रॆण स्त्रसर्पन्ति ’ यद्वैदेवस्य सवितुः पवित्रम्, इ ति t *H ४ जघनेनकर्षूः कर्मणां पश्चाद्भागे निघ्नन्ति प्रतिष्ठापय न्ति - एले; शाखे- समृध्य शाखयोरशुल्चेन तोरण वद्ब द्वा, इति भाष्यम् ! तेअन्त रेण तयो मध्येन अन्तरान्त रॆण यु कैइति द्वितीया मूजघन्यःs ताजुतयोरन्त रेगच्छ या राष्ट्रात्प्रन्नाल्, ( इतिशाखे व्युत्प्रेद्यविक्षि पेल्, … व्या——अतसूत्रम् ॥वा॥ जमन्यश्शाखेव्युदस्यति (या राष्ट्रा त्पन्ना *1 इति ॥ व्युदस्यति - व्युत्प्रेद्यनिक्ष पेदितिभाष्यम् । अ त्र कतुकाश्चशा खयोर्मध्येगमनस्य विद्यमानत्वाल् ’ यद्वैदेवस्य ; इतिमन्त्रञ्जपि त्वामध्येसर्पको 6 याराष्ट्राल्पिन्नाल्, इतिमं श्रीं तॆभूमानिखा तॆ शाखे उत्थायळुल्बञ्छित्वादक्षिणस्यां नैऋत्यां वादिशिपृथक् पृथक् प्रास्यॆत् मू-अधस र्वेज्ञातयोपि ’ उद्वयँतमसस्परि, इति 6 तगणिः, इ त्यनुवा केनच आदित्यमुपति षेर व्या ननु ’ उद्वयं तम सस्परि, इत्यादित्यमुपस्थाय ’ सौर्येणा दित्योपस्थानं, इतिहि सूत्रं; किमत्र ’ उद्वयं - तरणिकि, इति द्वा भ्यां ज्ञातय उपतिषैर? आहास्वित्कता? नाद्यः, सूत्रव्यवस्था याअभावात् नद्वितीयः अवगाहनेन समानकतृत्वावगतिः ’ आदित्य मुपस्थायान वॆक्षमाणाअपोऒनगा हन्तॆ, इत्य बहुवचनश्रवणात् 1 6 आदित्यमुपतिष्ठं तॆ, इतिबोधायन स्मरणाच्छ । तहिंस र्वेप्युपति षॆर न्नितिचेन्न ’ तासुज्ञातयस्सङ्गाहन्ति, इत्यत्रा विमन्त्य्रद्वयप्रसक्तेः ॥ अशन्वती रॆवतीः इति स्मरणान्न सौम्यमन्त्रप्रसङ्गृतिचे त्तहि ‘उपति ष्ठन्तउद्वयन्तमसस्परि, इति 6 उद्वयन्तमसस्परीत्यादित्यमुपस्थायि, इतिच [स्तरणान्न सौर्यमन्त्य्रप्रसङ्गइतीहासि समानम् । वक्तव्योवावि शेषः द्वितीयखण्डॆ-उपनीतादिविचारः ’ निषेधाभावात् । जातीनां तरणिः ’ इत्युपस्थानमविरुद्धमितिचेन्न, सं गाहनेपि सौम्यमन्त्रप्रसक्तेः बाढमिति चॆन्न, होमसचूगजु पॆळ्लितो पस्धानादिमन्त्रा णॆुक श्रेणकन कृत्वदृष्टे ! स्त्रेतक मणःकत्रकाधीन त्वा त्तन्नि बन्धनमं श्रेम दाहमु त्र इव ज्ञातीनामनधिकारि ल्वॆन तन्नि नृत्तावसि शुनना(दौ)दॆन) विरोधप सङ्गोदु र्वारस्स्यात्, यथाभून्व नादौ ! मैशम् 6 अथैनमुपतिष्ठ तॆ - पराचानुशंसति ’ इत्यॆक वचनष्त्र योगाज्ञा तीनान्तयोरपसकैः । ननु तहिळा ’ दक्षिणा ळि रसन्द र्भ सुसंवे शयन्ति सर्वस्य प्रतिशीनरीति ’ इति बहुवचन प्रयोगात्सर्वेषां संवॆळ नमन्त्रप्रसङ्गइति चॆन्न, संवेशनबहुत्वाभिप्रा यॆण तत्प्रयोगाल् सर्वेषुसंवेशन् ष्वित्युक्त्या तदभिप्रायानगतिः । यद्वा, प्रेतसं वॆ शनस्य कतुज रेकस्य दुश्शकत्वाभिप्रायेण तत्प्रयोग इति नकश्चिद्विरो धः । सन्वॆवमसि सर्वेषाम्मन्त्राणां ककनक्तृत्वं प्रसज्यॆत, व्य वस्थाविरहत् ! मैनम्, सूत्राव्यनस्थायाविद्यमानत्वात्। तथाहि— ४ एकवाससोदक्षिणाने, शप ज्ञातयोन्वारभन्ते- तासु ज्ञातनुस्सं गाहन्ते ’ इत्यादिभिभूजास्वनादीनां जातीनधिकृत्य विहितत्वात्तानि ज्ञाती नामपिभवन्ति । आदित्योपस्थानस्य अवगाहनेन समानकतृत्वावगमा त्सूत्रान्त रे बहुवचनदश नाच्च तदपि तॆषां समन्त्रकम्भवति । किं च ’ दक्षिणेक णि९ जपति - सु)वाहूतीजुहोति- अडैनमुपोषति- अधैनमु पतिष्ठतॆ ’ इत्यादिषु क लौकाधिकारित्वाभिप्रायेणएक वचन प्रयोगा त्क तैणुक एवक म९ समन्त्रकं कुर्यादिति निरवद्यम्. मू–अत्रॊपवीतं कॆचिचाचरँति. व्या- —किंयुक्तम् ? बोधायनवृत्तातथादर्श नादु पवीतमिति चॆन्न, स्ट्रॆतक मा९न्त शिपाति त्वॆन प्राचीनावीतस्यैन युक्तत्वाल्, सूत्र कार भाष्यशाराभ्यामनुक्तेश्च।समु, उपस्थानमन्त्रस्य प्राथणनावर त्वादुपवीतमेव यु क्तमिति चॆन्न ’ अशन्वती रेवतीः- यद्वैदेवस्य- या राष्ट्रात्पन्नाल् ’ इत्यादिमन्त्राणामपितथा त्वॆनॊपवीत प्रसक्तेः।लो छायनीयॆतु, स्नानोदक दानान्त पॆतकृत्यानन्तर मेवादित्योपस्थान वि छाना व्बो छायनीयानां तद्युक्तं श्री नाम ग्रा हन्त्रि रुदक मुत्सिपितृमेधसारसहितसुधीवलोचनॆ च्यॊत्ति र्याचम्यादित्यमुपतिष्ठत उद्वयन्तमसस्परीति इतिहितत्सूतं मद्यप्युपवीत प्र सङ्गोनास्ति तधादि तद्वृत्तिवशात्तथाचरन्ति । (य ज्ञापनीतीपरिषत्प्र्प दक्षिणङ्कृत्वा ऒदित्यमुपतिस्थत उद्वयन्तम सस्परीति इतिहि तद्वृत्तिः. … … … … मू— श्मशानमन वॆक्षमाणा अपोगत्वा कॆशाक्षा प्रकीर्यपांसूनो प्यातुरव्यञ्जनानि कृत्वा ’ धातापुनातुसवितापुनातु ’ इति : " ईयुष्टये ’ इत्यनुवाकेन चॊक्तकमेणस्नानङ्कुर्युः - 6 व्याउ क्तक्रमः- कनिष्ठ प्रथममित्यादिः । इदमयुक्तम् ( यवी यान्यवीयान्पूर्वं सङ्गाहतॆ, इति बोधायनीयॆ दर्शनाल्, ततश्च छून्वनादिष्वपि अयमेवक्त्रमः ॥ तन्न ‘अनुपूर्वाइतरे इत्यसा कं विशेष श्रवणाद्भाष्यकार प्रामाण्याच्च सवीवक्त्रमः । किञ्च आतकॆळ प्रसारणपॊंस्वाववनयोलो केक्वचित्समाचाराभावे पिन शास्त्रृहतिः अतसूत्रम् ’ अन वेक्षमाणाअपोऒवगाहं तेँ धातावुनातुनवितापु नातु इति कॆ शास्त्रकीर्य सांसनॊप्य ’ इति ईयये ‘इत्यवगाह. समितिच । इतःपरं ब्रह्म मेधाधोजनविशेषः 1 ’ समानमतऊध्वजं पैतृ ‘मेधिक मायवोदन प्राशनान्तात् परम्ब्र हेत्याचक्ष ले इतिसूत्रम् । अपामवगाहनादूध्वं पैतृमेधिकमुदक बाना सञ्चयनादि शान्ति होमान्तं सममॆवॆत्यदनि. मू——यद्यज्ञातयो वाहकास्सभां परीत्यप्रणम्यानुज्ञप्ताः कालशे षं बहिर्वासं पञ्चगव्य प्राशनं कृच्छपादञ्चाच रॆयुः व्या–अतवृद्धहारीतः॥श्लो- प्रायश्चित्तादिकं कार्यं ब्राह्मणोना मनुज्ञया । तॆसशुद्धिमवाप्नोति नान्यधाशुध्य लॆततः॥॥ भरद्वाजः॥श्लो । अगॊत्रिणामबन्धूनां सज्योतिरशञ्चिभवेत् * हारितः ॥वा॥ शवस्पृ ग्रामन्नःविशेयु रानक्षत्रदळ ना तौ चादित्यस्य दश ना तत शुृद्धाः ॥ विज्ञानॆश्वरीये च ॥श्लो॥कृच्छपादॊसपिण्डस्य तनिह९रणीकृ तॆ । अज्ञानादुपवासस्स्यादशक्तेस्नानमिष्यतॆ ॥॥ अतिशवस्पशनिहाज रशब्दयोः प्रेतवहनदहनालङ्करणान्यथः1 सृत्यन्त रेच॥श्लो॥ सज्यो तीस्तुबहिर्वासो राष्ट्रानक्षत्रदर्शनात् । प्राशयेत्पञ्चगव्यञ्च ब्राह द्वितीयखण्डॆ-वाहक प्रायश्चित्तादि 83 जैस्स्व स्तिवादयेत् ॥ देवलः ॥श्लो॥ विहितन्तु पिण्डानां पॆतनिर्ह रणादिकम् । तॆषाङ्करोति यःकश्चि तस्याधिक्यं नविद्यते॥॥आधिक्यम्- कृच्छा चरणादि… … बहिर्वास स्तुभव ल्येव, तदाह मू–बहिर्वासमात्रं ज्ञातयः..

1. !. व्या-आच रॆयुरिति पूर्वणसम्बन्धः । मात्र, चापञ्चगव्यपायनु स्वस्तिवादन कृच पादनि रासः । अत्राश्वलायनः ॥वा॥ अल्ट्राणिम सांसिपरि छायसकृदेता न्यापीत्योदग्धशानि विषज्यासतआनक्षत्प्रदश ना दा दित्यस्य वादृश्यमाने प्रविशेयुः निष्ठ प्रथमा ज्येष्ठजमनाः ॥* इति. मू-निन्दित तनिहा रॆकृत्प्रश्चाधिकः i व्या-बहिर्वासपञ्चगव्य प्राशनादिक छस्समुच्चिनॊति। आतपरा शरः ॥श्लो॥ गॊभिहशातञ्जलोद्बन्धै ब्राह्मणेनचपातितम्।तंस्पृशं तीतुवि प्र्रायॆ वॊढारश्चाग्नि जयकाः ॥ त रश्चाग्नि चायकाः ॥ त पकृच्छे णशुध्यन्ति पराशर वचॊयथा ॥। हारीतः ल्लॊ॥ ब्राह्मणेन वधे प्राप्ते चण्डालस्यक रॆणु वा । आतनाशस्त्रपा तैर्वा शूद्रवद्धाहयेद्द्विजम् ॥ प्रॊ जाषतो, वॆत्पश्चा तृषिण्डानांविधिः स्मृतः ॥*॥ बृहस्पतिश्च श्लो॥ विषाद्बन्धन 1 शस्त्राद्यैर्यस्त्वात्था नम्प्रमापयेत् । मृतो मेध्यानलॆप्तव्यो नाग्नि सुस्कारमहःति ॥ पाशच्छॆतातुय स्तस्य वोधारश्चाग्निद स्तथा ! अति कृच्छॆ णशुद्द्यृतिदाहकश्चन राधमः ॥ * । समन्त कामं त्रक दाहभे देना ्नदबाहक भेदँन्दन्यः । बुद्धिपूर्वाबुद्धिपूर्वविषयभेदान प्रा मळ्ळि तविशेषाऒस्माभिराशौचशतक व्याख्याने प्रवञ्चि इत्युपरम्य’ले. मू——ऎत्यनाधनि र्हा रॆसड्य श्शुद्धि रहाफलञ्च. व्या अत्रस राशरः ! श्लो ॥मि बन्धुसुहृत्पुत्र धनदारगृहो तम् । अनाथम्ब्राह्मणं पॆतं देवहँति द्विजातयः ॥ एदेव देयज्ञ. फलमानुपूर्व्या ल्ल छूति तॆ॥ स्मृत्यन्तो देव ॥श्लो॥सन्यासिनान्तु संस्क तुर्ना शौचं नॊदकक्रिया । अश्व मेधफलन्तस्यभवॆन्ना सत्प्रसंशयक, मू__हीनवणोः पस्पर्श नेतज्ञात्यु क्तमाशौचञ्च. व्या—हीन वणः- ब्राहणस्य क्षत्रियादिः क्षत्रियस्य वैश्यादिः, वै पितृ मॆधसारसहितसुधीवलोचनॆ श्यस्य शूद्रः । उपस्पशु नमत्र दहनवहनालङ्करणादित तङ्ञत्युक्तम् ॥ यद्यज्जातीयं शवन्निर्हरति तद्भवत्युं निर्हतुराशौचं ! अ त्रगौतमः ॥वा॥ अवर श्चॆड्वणः पूर्वंवणमुपस्पृशेत्पूर्वोवा لك

वरं तत्प्रशवॊ क्तमाशौचम् ॥*॥ चशब्दाद्बहिर्वास पञ्चगव्य प्राशनकृ चाचरणञ्च ॥ अत्रगोबलीवदकान्यायैन ’ यद्यज्ञातयो वाह काः ‘इ त्यादिसूत्रत्रयंसजातीयविषयं दृष्टव्यम् । तच्च बहिर्वास ग्रामवा स पॆतान्न भोजनादिभै दॆना शौचादि वैषम्यमाशौचशतकॆ तद्व्याख्या नेच स्पष्टम्. मूवी—भृतिग्रहणैतु सवणस्य स्वजात्यु क्रमन्यस्य तत्तङ्ञत्युका द्विगुणमाशौचञ्च. 1 1 व्या—भृतिङ्गृहीत्वाब्राह्मणशवनिहाँ रॆ ब्राह्मणस्य दशरात्रम् एवङ्क्ष त्रियादिष्वपि । क्षत्रियादिशवनिहा९ ब्राह्मणस्य क्षत्रियादि जा त्युक्ताशौचाद्द्विगुणम् । ’ षोडशरात्रङ्क्ष त्रियस्य विंशति रात्रं वैस्य मासं शूद्रस्य ‘इति पैठीनस्यादिभि स्ततजात्यु त्ताद ्वगुणं द्वात्रिंशदा दिदिनान्याशौचं भवतीत्यधकाः । क्षत्रियादौ द्वादशाहादि सरणमभिषि क्तक्षत्रियादिविषय त्वॆन व्यवस्थापितम् अतगौतमः ॥वा॥ पॆतो पस्प श९ नॆदशरा त्र दशौच मभिसन्धायचॆदुक्तं वैश्यशूद्रयोः ॥ ५॥ अभि सन्धाय-दृष्टमभीकृत्य, ब्राह्मणस्य ब्राह्मणळन निहा९रविषयमिदम्॥ उक्तञ्च॥ श्लो ॥ ‘वैश्यॆविंशतिरात्रंस्यान्मानं शूद्रौतुशुद्धयॆ ’ इति हा रीतादिभिरु क्तंस्यादित्यथः ॥ हारीतश्च श्लो॥ अवरश्चॆद्वरंवणं नवा व्यवरंयदि ॥ वहॆच्छववदाशौचं दृष्टा थॆ द्विगुणं भवेत्॥॥ इति॥ न वसत् – शवजात्यु क्तवत् । तथावृद्धपराशरः॥श्लो॥ य्को सवण ममूल्यॆन नीत्वा प्रेतन्दहेन्नरः / आशौचन्तुभवेत्तस्य पॆतजातिसमन्तदा *!! मू___योहीनजात्यौध्व दैहिकङ्कु र्यात्सचस्वयं हीनजातिस्स्यात् व्या—मरीचिः ॥ श्लो॥ विप्र्रादिहेनवणस्य यळ्लकु र्यादौध्वण डै हिकम् । त त्तद्वण९मसौयायादीहलॊ कॆपर त्र च॥। इति … मू…प्र्रागुपनयनात्क न्याबालयोः ’ अस्मात्त्वमधिजातो न्यायं त्वत् ) इति पुनदहनमन्त्रेणैव दाहो नास्यत्पश्चात्पुर 1 द्वितीयखण्डे-बालखन नादि विधिः स्तॊच्छ क रअन्ययोगव्यवच्चॆदात्. व्या——विवाहएवक न्याया उपनयनम् ॥श्लो ॥ ’ वैवाहिको विधः स्त्री) णामापनायनिकः सृतः ’ इति मनु स्मृतिः । अत्र सूत्रम् ॥वा॥अ नु

पेरॊकॊक न्याश्चवुनदहन मन्त्रिणैवद मोयुः ॥*॥इति

रणैन दाहाताक्तनञ्चो परितनं

शिक्षातः ’ इतिभाष्यॆभाषितम्.

अत्रावधा

पस्धानान्तं कमना स्तीत्यधोजु द

..

श्री पिभूसंस्का रादिक मविरुद्धं सत्यभाष्यत तदाह — मू. पिभूसंस्कारॊहिरण्यशक लनि धानञ्चाविरुद्धम्. व्या—अत्रापि - कन्यानुपनीतविषयॆपि ॥ इदमु कम्, अन्ययोगव्य वच्छॆदादित्यु कैः । मैवम्, दाहमन्त्रव्यतिरिक्त मन्त्रयोगनिषेधाल् तहि९ सर्वं तूष्टीं प्रसज्यत इति चॆन्न, भाष्यविरोधादाचारा भावाच्च विधौच ॥वा! अनुपनीतानां कुमारीणाँसमाजं नदहने समन्त्र कॆकु र्याल् * अस्माकन्तुतू प्री मॆनसमाज नम्.

मूदाहनिबन्धनत्वात्पिण्डोदक दानं कार्यम्.

…

व्या—दाहनिबन्धनत्वं दाहान्वयव्यति रॆकानु विछायित्वम्, ‘उद शग्रहणं तत्साहचर्यादग्नि संस्कारस्य ’ इति विज्ञानेश्व रॆण साहच र्यशब्दप्रयोगात् । सृतिसङ्ग्रहॆच ॥ श्लो॥ वाहा दॆवॊदकम्पिण्डंवञ्च शब्दादिसञ्चयः !॥ अखण्डादर्शॆच ॥श्लो॥ अग्नि ना संस्कृतस्योक्ता पिँड दानॊचक क्रिया॥॥इति । अतो दाहेसल्यॆवॊदक ं नान्य थॆति सिद्धम्. अत्र दाहखननत्यागानां विषयभेदेन व्यवस्थामाह – मू— प्राग्दशाहा स्मृतम्बालं संस्नाप्यालङ्कृत्य मृतॆ नाभ्यज्य निख ने ततॊ र्वार्द न्तजननान्नि खनॆद्दहॆद्वा ! ततश्चालू स्त्रीव षा९ द्वापूर्वन्निख नॆद्द हैदरण्यै काष्ठव पेद्वाना खनन

त्यागयोरुदकम्.

व्या—ततः-दशाहादूध्वजम्, ततः - दन्तजन नात्परम् । अत्रया

ज्ञ वल्क्यः ! श्लो॥ ऊनद्वि वाषिकं पॆतं निखनॆन्नॊदकन्ततः ! आ आश्मशाना दनुवज्य इतरोज्ञातिभिमृतः ॥ यमसूक्तं तथागाधां जप्भलौकि काग्निना! सदग्धव्यउ पेतश्भै दाहिताग्न्यावृता धवल् ॥ ततः -

Y

पितृवेधसारसहितसुधीविलो चनॆ.

ऊनद्विवाषि९कात् इतरः अन्यः पूणद्विश्लेषणः । अयञ्ज्ञातिभिस्सपिञ्चे स्समानोदकैश्च ज्येष्ठ पुरस्स डैः श्मशान पर्यन्त मनुगन्तव्यः । अनुगम्य, चप रॆयुवा समित्यादियमसूक्तु यमदैवत्वागाधाश्च जपर्भिः लौकि कॆनासंस्कृतॆनाग्नि नादग्ध्भवः । ! उपनीकस्तु आहिता गेः आवृता- दाह! प्र्र क्रियया, स्वगृह्योक्तविथनाल् कि केसैवाग्नि नादन्यः । अथकावत्, फयोजननत् ! आयप्पधः मद्यस्यक्ष प्रद्वारं कार्यरूपं प्रयोज नं सम्भवति भूमि .कॊषणप्रोक्षणाधि तदुपा देयम्, यत्पुनलु प्रप योजनं पात्रप्रयोगादि अन्नि वतुलॆ, अनाहिताग्नि रॆकॆनेत्युपनीतस्य लौकिकाग्नि विधानादनाहिताग्नॆश्च स्वगृह्याग्नि विधानाच्चा पहृत प योजन त्वॆनाहवनीयाडेरपि, निवृत्तिवित्ति, मनुश्च ॥श्लो॥ ना त्रिवषणस्य,

। कतव्या बान्ध वैरुदक क्रिया ! जातदुतस्य वाकु र्यान्नान्नि वापिकृतेस ति 1*। लोकाक्षिश्च ॥श्लो॥ तूसी मेनोदकङ्कु र्यात्तू संस्कारमेवच । सर्वेषाङ्कृतचौलाना मन्यत्रा पीच्छ याद्वयम् ॥ अत्रविज्ञा नॆश्वरः ॥

॥ वाणि उदक ग्रहणंसाहचर्यादग्नि संस्कारस्याव्युपलक्षणं ना त्रि वर्ष

. सेृति नचनात्कुलधमाजु सॆक्षया चूकोत्कपि वषत्रयादू ध्व९मग्न्युधक दानादिनियमो नगम्यतॆ, लॊ काक्षि पच नाद्यष त्रया तौ गपि कृतचौलस्य तयोर्नियमइति विवेचनीयम्, चौलक. मोजा त्त. शकालन्नियमेनाग्न्युदक दानं शार्यम्, अन्यः त्रापि - नामकरणादू ध्व९ङ्कृतचौल्केपि, इच्छया- पॆताभ्युदयकामनया, द्वयम्; अ ग्न्युटक दाना

तकं, तूप्रीं कार्यं, ननियमे नेतिविकल्पः ॥ इति ऊन द्विवाषि९कमिति संस्कारस्य कालनिबन्धनत्वं सर्वेषाङ्कृतचेला नामि ति चौलनिबन्धनत्वञ्च सर्वलॆ, तदवलम्बनेन चौलात्तिनषाण द्वेत्युक्तं ततश्च एकादशाहामाछ्वञ्चेला दर्वाहननं दाहस्त्यागळ्भ त्रयुनि हिकम्, तत्य्रखननत्यागयोरुवक दानं नास्येव । यथामनः ।श्लो॥ ऊन द्विवाषिकाकं प्रेतुनिवध्युर्बान्धवाबहिः। अलङ्कृत्यशु चौभूमावस्थिसं चयनादृत् ॥ नास्य कार्यो ऒग्निसंस्कारॊनचकार्योदक कीया अर ण्येकाष्ठव त्यक्त्या निक्षि पॆत्त्यहमेवच ॥ *॥ तं गन्धमाल्यादिभिरलङ्कृत्य कजौनादन्य त्रास्थिसञ्चयन रहितायां शुकामामा ग्रामादृहिर्नि

4

द्वितीयखण्ड्-ऊधि पसीतादिसंस्कार

83

ख नेदित्यथः । अत्य्रत्या गन्य पृथक्संस्कारत्वं विज्ञानेश्वरोनम्मृस्यति । एवंहि सतस्याथकानह । अरण्याकास्तन त्यक्त्वात्यस्यायमथः - —य

। थाजरण्यॆ काष्ठन्त्यक्तिवासीना सद्विषये भवन्ति तनद्विवषण मुखा यां मामापरित्यज्य तद्विषयशाः क्याध्व दैहिकेमा

दासी नेर्भवित न्यमित्याचारादि प्र्रा प्रशाद्धाद्यभाव्कोनेनदृष्टा लॆनसूच्यत इति ॥ य मः श्लो॥ ऊनद्विवाषीणकं प्रेतं घृता क्तन्निख नॆद्भवि । यमगा धाङ्गा यमानो यमसू श्रमनु स्मरण॥ ॥ 6 परॆयुवांसम् ’ इत्यादियम सू “क्रम्, यम दैवताश्चगाधाः, तजपस्तूपनीतविषयः, ‘यमसू कृतथागा भां जप्भलौज् कि काग्निना सदग्धन्यउपेतश्चेत् ’ इतियाज्ञवल्क्यस्तृति

“मू—ऊगोपनीतानां विधवत्पितृमेधः.

व्या–अत्र सूत्रम् ’ सोमयमेवं विहितएवा नाहिताग्नॆ पात्रच यनॆष्ट कानजकाम् ’ इति, ’ तथैकॆषां कुम्भनिधानान्तं ’ इति ’ अनाहि ताग्नॆ स्त्रीयाळ्ळ ‘इति ’ स्त्रीयाश्चदहनक ल्पैन कल्पॆरण इतिच! स्कॊ

’ यमिति, “ अथातः पैतृमेधिकं दहनम् इत्यादिनोक्तःपितृमेध इत्य र्ध सतुपात्रचयनेष्ट कावजः माहि ताग्ने दाह प्रकारेणा साहिता ग्ने स्वहितइत्यथः…

..

ननु, “ स्त्रियाश्चैन

इतिपितृमेधोतिदिष्टः ‘ऊनद्विवाषिकाकं * नात्रिवषणस्य ‘इतिच दाहोनिषिध्यते, त्रिवषाणत्पूर्वमूढायाः कथंसंस्कारइत्यश्रा ह ——

मू- नात्र वयग कारणम्.

व्या–ऊढाविषयेनयः कारणन्नभवति । अत्र सृत्यन्तरम् ।श्लो॥ त्रि वषा९ता ग्विवाहॆसीमरणंयातिकन्यका ! निखनॆद्वा क्षि पॆद्वापि वुन स्संस्कारमर्हति * ततो विधिवद्दहनं कार्यमित्यथः…

अना श्रमिल्वॆनाश्रदु कमाक्षानधिकारा द्विधवाविधुरयोर्विधिनदा

हचॊद्यं निरसृति

…

मू—विधवानांविधुराणाञ्च,

व्या——विधिवत्पितृ मॊधणतिचका रेणानुकृष्यते ! अत्त सूत्रं वाय

कू

पितृ मेधसारसहितॆसुधीनलोचने द्याहिताग्नि रुत्सृष्टाग्नि र्विच्छि न्नाग्निर्विधु राग्नि र्वाष्ट्र मीयेत - प्रै तेमात्याइ ल्यॆ तदादिकम प्रतिपद्यते ॥इति श्लो॥ ’ सदग्धव्यउपेत श्चॆ चाहिताग्न्यावृताथ९वत् ’ इतियाज्ञवल्क्य आहिताग्निर्विधुर श्पेदग्नि त्रयमुत्पाद्य विधिवदाहळि कार्यः, अनाहिताग्नॆस्तुउत्तपनॆने तिभेदः, स्ट्रॆलॆमात्याइत्यादि समानमुभयोः ! सन्वाहिताग्नॆरग्नित्य्र योत्पादन वदनाहिताग्नॆ रप्यौपासनाग्निमुत्पाद्य तॆनैनदाहःशा र्यइति चेन्न ’ नतमन्यॆन त्रॆताग्नि भ्योदहन्तीति विज्ञायते चादान प्रभृति यजमानएवाग्नयोभवन्तीति विज्ञायते’ इति सूत्रकारेण तत्प्रहितू पन्यासात्तॆ ताग्नि व्यतिरिक्ताग्नि नादाहनि षॆधाच्च तस्य, तद्युक्तम्, वि धुरस्या नाहिता ग्नॆस्तुतधाविध्य भावाल्लोकि काग्नि विधानाच्च । तथानक्ष्यतॆ मू_सङ्कल्पपिण्डोदक दाना दौलिङ्गभेदः स्त्रीणान्नमन्त्रैषुलिं

गभेदःशवपरत्वात्तॆषां.

1

व्या अस्याः पॆतक र्त, इमाम्पितृमेधक रणा अस्यैस्ट्रॆतायै, इ त्यादिषु लिङ्गभेदः ’ परॆयुवांसं मैनयग्नॆ ’ इत्यादौलिङ्गथेदो ना सीत्यर्धः 16 शवपरत्वात्तॆषाम्मं त्राणाम् ’ इतिभाष्यम् ॥ अल्ट्रासूत्रं! वा॥स्त्रियाश्चैवम्पुंलिङ्गवपन नजम्॥ ॥इति ।

विषयव्यवस्धयाऒग्नि भेदमाह—

मू— आहिताग्निं त्रि भिरग्नि भिर्ष हॆद्दृह्याग्नि ना७ नाहीताग्निं

न्यामनुपनीतंविधवांविधुरंलोकि कॆ नेति मनुवृद्धयाज्ञवल्क्यौ नि रन्यैनपत्नीमु तप नेनॆतरानित्याप^स्तम्ब, दर्भमुष्टि त्रये ण क्रमाक 9वर्तितॊग्निरुत्तपनाग्निः; विधवाविधु रानुपनी तानु तपनाग्नि नेल्यॆ”के.

व्या-अत्य्रबोधायनः ॥वा॥ आहिताग्नि मग्नि भिन्दहतियज्ञ पात्रैश्च गृहस्धमौपासनाग्नि नाब्रह्मचारिणं कपालाग्नि ना न्यानुत्तप नेनॆति !! * गर्भवतः। म अत्रगृहस्थ ग्रहणाद्विधुरस्यौपासनाग्नि प्र सङ्गोगर्भ स्रा नुवृद्धयाज्ञनल्क्यौच श्लोनि आहिताग्निर्यथान्यायं दग्धव्यः स्त्रिभिरग्नि भीः । अनाहिताग्नि रॆक्टेन लौकिकेनॆत रॆजनाः !*॥ इतरे- अनुपवीतानूढा विधुरविधवादयः ! लौकि काग्नि ग्रहणॆवज्यानान्नि नाह देवलः ॥श्लो॥ चं

2

पितृमेधसारसहितसुधीवलोचन

CC

}

ديكه ك

विषयं, आधानानधिकृत स्त्रीविषयं वॆतिव्याख्यातं विज्ञानेश्वरेण य त्तुभरद्वाजो क्रम् ॥वा॥ यजमान स्येवाग्नि त्र यम् ॥॥ इति, यच्च विष्णू क्तम् ॥ळ्लॊ॥ मृतायामपिभार्यायां वैशानाग्नितुसत्यजेत् उपाधि नापितत्कर्त यावज्जीवंसमाचरेत् ॥ अनॆकुशमयीम्भार्यां कृत्यातु गृहमेधिनः ! अग्निहो त्रमुपासन्ते यावज्जीवमतन्द्रितः ।* इतित ग्द्वयमु क्तविषयमेन, अन्यथा " यःपूर्वं मि येत " स्त्रियु वृत्तनतीम् " इत्यादिवच नविरोधस्स्यात् । अत्रवृद्धमनुः श्लो॥ बहुव ल्नी कपक्षेतु ज्येष्टाचेत्पूर्वमारिणी तॊन्द हैदग्निहोत्रैण निर्तं ध्यन तथेतराः ।॥ " तथेत राः ! अत्र " स्त्रियाश्चैवम् ” इतिमन्त्र वत्पितृमेछाति दे शात् ॥ श्लो॥ Xभा९धानादिसंस्का राशि कार्यामन्त्र विधानतः ॥ स्त्रीणा ममं त्रतःकार्या यथाकालंयधाविधि ॥ श्लो ॥ तूष्ले मॆताब्द यास्त्रीणां विवाहस्तुसमं त्र कः " । इवि नारदीययाज्ञवल्क्यादिवच नं विवाहव्यतिरिक्त विषयन चौध्व= दैहिक व्यतिरिक्तसंस्कारविषयम्! न नु ँ पुंलिंXवपनवज९मित्यॆकॆ “इत्यॆकेषाँपक्षे पुंलिङ्ग पपनवज९नव न्नारदादिमतॆ पुनरमन्त्रकमाध्व दैहिकं स्त्रीणामितिचेन्न, जात क रादिसंस्कारविषयत्वा-त्तस्य “स्त्रियाश्चैनम् “इत्यत्र सूलेतू श्रीमित्यनु केराचाराभावाच्च । तत्सर्वेषामपीपक्षे “ अनाहिताग्ने (स्त्रियाश्चैनं " इति स्मरणाद्विधिन देवाध्य= दैहिकं स्त्रियाश्च सिद्धम्.

मू—रात्रा वपि दाहोद केविवध्यात्,

m

.

व्या…तत्कालविषयमिदम् । श्रीधरीयॆ ॥श्लो॥ रात्रे दग्ध्वतुपिं प्रान्तं कुर्याद्वपनवजि९ तम् । श्वस्त दावपनं कार्य मेषध रस्सनातनः * सृत्यन्त रॆच ॥ळ्लॊ॥ रात्रा वपिचदाहान्तः कृत्वाचेवोदश कीयाम् 1न पनं नेष्य तॆरात्राश्वः कार्यावपन क्रिया ॥*।

अति लेनि षॆधमाह —

मू-अतीतॆ पॆत कार्यं नारभेत.

…

व्या—कालदी पे ॥श्लो॥ दिवास्युन्नवदॆशाप्ति बीजावापनसंस्क्रियाः ॥सृत्यन्त रॆच॥श्लो॥ दिवैन पॆत कार्यं सा न्नापराष्ट्रा स्थिसञ्च यः ! रात्रि दाहतुपिण्डान्तं कुर्यात्पि डॊडकक्ट्रियाम् ॥*॥श्रीधरीयै

Accn. No.

०६६

द्वितीयखण्डॆ-स्नाताना मॆनग्रामप्रवेशः

च ।श्लो॥ शुभक्षणन्तथावण्यकाँस र्वॆव्ययविनाशदाः ! राष्ट्रानकुर्यात्रै तस्य सन्ध्ययोरुभयोगक्रियाः ॥*॥ अनेनतर्पण प्रारभे पि दैवादिनॆ तीते सन्ध्ययोरासौच नःप्रेतकार्यं कार्यं, अपितुश्वस्स हैव

मू-निन्द्यक्ष९ तिथिवाराधिपु मरणिवाहेच ब्राह्मणेभ्यश्म क्तिकॊद

त्वाऒनुज्ञाप्यतर्धोषन्नाशयेयुः.

व्या—फरीयॆ ।श्लो॥ भद्रभूमि प्रदानंस्यात्ति पदक्षे हिरण्य कम् । वा रेवाराधि दैवत्यं नडॊषः परिशीतिज्ञ तः ॥॥ प्रत्यक्ष मरणानास्ति दोषइतिनक्ष्य ले। तधापिशङ्कालेशावगमायमनःप्रीतयैच महदनुग्रहः कारयितव्य इत्युच्यत्, यतश्शिष्टाएवमाचरन्ति । अग्रपराशरः ल्लॊ द्रा हणाजङ्गमन्तीथं त्रिषुलो केषुनिश्रुतम् । लॆषांवाक्योदकॆ नैन शुद्ध्य

ព

अस्ना त्यानुगन्तुग्राम प्रवॆशे स्त्री यश्चित्तपरं स्मृत्यन्तर

वचन मुदाहरति—

.

मू॥श्लो॥ 6 अस्का त्वा चॆद्विशद्धामं शशानाद्बुद्धिपूर्वकम्L त्रिरात्रैणविशुद्धिस्सा ्यदमत्याह्ना विशुद्ध्यति ॥ " इति सरणा दस्नात्वाग्रामन्न प्रविशॆयुः.

व्या-अत्र सूत्रम् ॥ वा॥ स्त्रियो – गौ ॥॥ इति कवषश्च ।॥श्लो॥ प्रवेश नादिकं कार्यं दाहके नेननश्वचित् ! अनुगञ्चवोढाच पु रास्ना नाच्चयोषिताम् ॥#

इदमाह—–

….

मू…योषित्सुस्नात्वा ग्रामं प्र विष्टा. सुज्ञातयो न्येच त्र

योदशवारं. निमज्ज्याग्नि स्पृष्ट्वाधृतं

निमज्ज्याग्नि स्पृष्ट्वाभृतं प्राश्यवुनस्वाम त्वातीक् प्रा रायामा कुर्चुः

I

A

Com

यत्त्वखम् ॥

व्याÔअल्ट्रा-सरद्वाजः ॥ श्लो॥ अस्पृश्यस्पर्श ने चैनं त्रयोदशनिम ज्यूच । आचम्य प्रयतःपश्चा तान्निनंविधिवदाचरेत् ॥ जादर्शो ग्हम् ॥श्लो॥ अप्रायत्यं निहन्त्यॆन स्नानेनै कॆसमाननः !! द्विती. यॆननिमज्ञेन निर्तृत्वं भवद्धुनम् ॥ तृतीयेनातितृ प्तिस्स्यान्नि मज्जनफलं त्विदम् । *॥ तन्नितृस्नानविषयम् ।. याज्ञवल्क्यः ।श्लो॥ अनुगम्याञ्छ

m

५४

पितृ मेधसारसहि तसुधीविलॊचनॆ

मे६.हनि वापयॆयश्च तॆस र्वेक त्रा च सह सर्वदा “इतिवसिष्ठः व्या- वसिष्ठ ग्र हणं पूजारम्…

*इति द्वितीयःखँड’

..* अथ तृतीयःखण्डः.*~~~

अत्र प्रेतकृत्ये वश्यं कर्तव्यत्वन यानिकमा९णिमहषयउवदि शन्ति अवश्यँज्ञातव्यत्वात्तानिपरिभाषिष्यामहइत्याह

मू-यान्यत्रोपदिशन्ति तान्य वश्यं बौद्धव्यानि नक्ष्यामः;

हा.

**

व्या श्लो ॥ ३३ वि स्तीर्यहिमहा ग्रन्थमृषिस्स क्षॆपमब्रवीत् 1 इष्टं हिविदुषाललोकॆ समासव्यास भारणम् ॥ इति महाभारतवचनरीत्याम हषिक्षाभि स्ततृतत्र सृतिमुनं क्षेपनि स्तराभ्यामु कानथा सत्प्रसङ्गृह्य प्रदश यिष्यामइत्यथः । ननु शास्त्राणामन्योन्यविरो धादृह्या णां मिधोविरुद्धत्वात्कथं तत्सं ग्रहः, यदिशास्त्रमन्त रेणतहि९ सं. ग हस्येवा प्रामाण्यं प्रसज्येत ॥श्लो ॥ 66 वेदाःपरिमाणुस्तृतयः प्र्रमाणँधमा९ध९युक्तं वचनँपमाणम् । यस्य प्रमाणं नभवेत्प्र माणुक स्तस्यकु र्याद्वचनं प्रमाणं, इति देवल स्मृतिः ‘। यदितहिज् न्यायेनविना " सध र्तुवेद नेतरः इति धर्मानभिज्ञत्वप्र्रास क्तेः ! यदि शि प्राचारमन्त रेण " आचार श्चैनसाधूनाम् " इतिम न्वादिस्तृति विरॊधप्र स कै} । अतः कीदृशोधमुसं ग्रहइतिचेत्, अतॠूमः - श्रुति स्तृतिवि. हतो न्यायसिद्धश्शिष्टावरितो धम्म प्रमाणमिति सर्वाविगीतम्, तथा याज्ञवल्क्यः ॥ श्लो॥ पुराण न्यायमीमांसा धर्मशास्त्राङ्गमि श्रिताः ! वेवास्थानानिविद्यानां धमकासृचछतुदळ ॥ पुराणम् ‘ब्राह्मादि, न्या यः, पूर्वमीमांसा पूजित स्तर्कः, मीमांसा - वॆदॊन्तवाक्याथ विचा गः, धम९शास्त्रम्- मन्वादि सृतिः, अङ्गानि - व्याकरणादीनि, पुराणादि युक्तावेदाः, विद्यानाम् - पुरुषाथ ज्ञा ना नाम्, धम९स्यच, स्थानानि हेतवः । मनुळ्ळ औश्लो॥ धमकाञ्जिज्ञासमानानां प्रमाणम्प्रथमं शु तिः । श्रुतिस्तुवेदॊ विख्यातो धमशास्त्रन्तु वैस्मृतिः ॥ तॆस र्वाथे ष्व मीमां सेृताभ्यान्धमोहिनिर्बभौ । योजवमन्येत लेचो भेवौतुशास्त्रा श्रेयोद्विजः॥ससाधुभिर्बहिष्कार्योना स्तिकॊवेदनिन्दकः॥ हेतुशास्त्रं,

m

གཅིག་तृतीयखण्डे-धर ज्ञशिष्टाचारविचार

Xx

तक्कशास्त्रम्अतश्शास्त्रसिद्धे थे पातुशास्त्रबलान्न विचिकित्साकत व्या॥श्लो ई अस्वग्य९ं लोक विद्विष्टं धममप्याचरेन्नतु, “लोक विद्विष्टम्पण्डि तावजकायँति , इत्यादिषुलोकशब्दश्मुृति स्मृत्यथका दर्शि शिष्टजन परः । अ तॊवचनसिद्धॆषु वैकल्पि केषुधमेळषु शिष्टाचारः प्रमाणम् ॥ तधामनु कि॥ श्लो ॥ विद्वद्भि स्सेवितस्सद्भिर्नित्यमद्वॆषरागिभिः ॥ हृदये नाळ्य नु ज्ञातो योध र स्तँव्यवस्यत ॥ ॥ अतशुति स्मृत्यनभिज्ञाकॊरॊनानु ग्रेयः, त स्यानाचारत्वात् । तथाव्यासः ॥श्लो॥ धमिठा प्रानाञ्चसाधूना माचा *गपरमोमतः ॥ ना स्तिकानाञ्चन र्वॆषां नाचारः परमोमतः * य स्तुशास्त्रसिद्धमथङ्क दथकायति सतुनास्तिकः 1 अतपनमनुः॥श्लो॥ प्रत्यक्ष मनुमानञ्च शास्त्रञ्च विविधागमः । त्रयंसुविदितं कार्यं धम शुद्धिम भीप्सुभिः ॥ अमा गॆ९ण षृत्तानां व्याकुले. द्रि यचॆतसां ! निवतकं धम९शास्त्रं व्याधीनामिवभेषजम् *॥ इत्यादिचा त्र दृष्टन्यम्! अतॊ बाहुश्रुत्य मेवधम निणये प्रमाणम् । किञ्चा त्र बहुवक्तव्य मस्ति तत्सर्वमस्ताभिःकृति सृतिरत्नाक रॆविस्त रॆणद्रष्टन्यम् । तस्मादसाभिरीवृ शोधरो ऒकसङ्गृह्यत इतिनकश्चिद्विरोधः.

आतइममथं प्रतिपादयन्न वन्य प्रश्नस्य प्रामाणिकानां प रिग्राह्यत्वमाह —

श्री

मू—— ।श्लो॥ ( धर्मशास्त्ररथारूढा वेदखड्गं राद्विजाः ! क्रीडाथ

मपियन्र्बूयुस्सधम परमोमतः इति सरणात्, यः खलुधमशास्त्रतनु त्राणीयु क्रिपरिकरयु कळ्ळिष्टाचारसुस हायो वॆदखडँधत्ते सखलु संशयाटवीं छिनत्ति, सूक्ष्मन्ध र्म तत्वञ्च विन्दति, सत्वनीदृशॊ ऒन्यः ततलु ॥श्लो॥ ॥ आष९न्धर्मो पदॆशञ्च वेदशास्त्राविरॊधिना ! यस्तर्कॆणानुसन्धत्तॆ सधरं वेद नेतरः ॥ इतिमनु प्र्राह.

M

व्या——धम९शा स्त्रेतीदं बोधायनी यम्, यथारधारूढस्य खड्गधर स्यशूरस्य " हतस्स ्वग९ं प्राप्स्यामि, जित्वानामहीम्भोक्ष्यामि " इति रणलीलावचनं परमधम स्तथाश्रुति सृतिज्ञस्य लीलो क्तिः, एवं शा स्त्रसिद्दां शास्त्रवित्र सिद्धिं द्योतयति खलु शब्दः, तनुत्रा णम्, कवचं

तृतीयखण्डॆ-शास्त्रविरोधोशिष्टाचारः

मू……….हीनामविनाशास्त्रदीपं न्यायमा त्रखद्यो तॆन संशयाद्ध तम सेगन्तुमुद्युञ्जित तदिदङ्कुड्वैरुलु कॆन शिरःकण्डूयसम् । ततलु श्लो॥ विनाशास्त्रे णयोब्रूयात्तमाहुर्द्र हघातु कं ” ॥श्लो ॥ 6 मूलन्तूलंवृहति दुर्विवक्तुः प्रजां पशू नायतनग् हिन स्ति । ४ ।॥श्लो॥ स्वाभिप्रायकृतङ्क म९यत्किं चीद्विधिनजितम् । क्रीडाक मॆवबालानां तत्सर्वंस्यान्नि रर्थ कम् इतिमहर्षय स्सरँति,

(1)

!

…

व्या — ॥ 66 यद्वि नाधर्मशास्त्रेण प्रायश्चित्तं विनिदि शॆल् । नतॆ नशुद्धिमाप्नोति प्रायश्चित्तॆकृतेपिच ! " इति महषणयः सरन्ति! शा स्त्रमतिकम्य न्यायमात्रेणाध९ं निश्चिन्वतो विपश्चितो वैकल्यं सूच यति कोहॆनामशब्दः अथः प्र्र काशक त्वाच्छा स्त्रस्य दीपत्वेनरूपणं,स्व ल्पस्फुरणॆपि कार्यकरत्वाभावान्न्यायस्य खद्योतत्वरूपणम्, तदिदमि ति शास्त्रमनादृत्य न्यायमात्रा०गीकरणं, कुणाःकण्डूयनासम्भवॆ प्यात नाशपर्यन्तम्भवतीति द्योतमत्युलु केनेति ॥श्लो॥ शज्का विहितचारि त्रॊयस्सा ्वभिप्रायमाश्रीतः । शास्त्रा ति Xःस्मृतो मूखोध रतन्तो परॊधनात् II , इतिबो धायनो क्रमध९ञ्ज्ञा पयति खलु शब्दः ॥ विनॆति व्यासः । कुलमित्याप स्तम्बः । स्वाभिप्रा येख्यादिपराशरः । मूलं-पि तादयः, तूलमागामिनीसम्पत्, प्रजाः- पुत्रादयः, वृहति-छिनत्ति एवं श्रुति स्मृति सिद्धोनचनाँत राविरुद्धो न्यायविरुद्ध धमोक्षानु पॆ

यइत्यु क्तम्.

॥

…

H

एव मेक विषयेपरस्परविरुदैपु शिष्टाचारएव प्रमाणं नान्यइत्याह- मू-कोहिनामव्यवस्थापक शिष्टाचारक गधारसु सहायं विहायशा स्त्रष्टनमा त्रैण विप्रतिषेधाब्धि मनतरेत् । ततलु ॥श्लो॥ शिष्टा चारः स्तृति र्वेद स्त्रीविधन्ध रलक्षणम् । , " धर्मज्ञसमयःप

66 माणं वॆदाश्च " ई वेबोध रमूलन्तद्विदाञ्च स्मृतिशीले “इ तिमन्वाप स्तम्बगौतमादयोमहर्षणयः प्राहुः . व्या——शिष्टाचारानतिक्रम द्या दर्शयति कोहिनामेति 1 शिष्टलक्ष णम्बोधायनआह श्लो॥ ध र्मेणाथिगतो मैस्तुवेडन्स परिबृंहणः! ले

पितृमेधसारसहित सुधीवलोचन

आचारमूह पराशरः ॥

प्रादाह्मणा जैयाशु ृति प्रत्यक्ष हेतवः । श्लो ॥ साधनःक्षीणपापॊस्तु सच्छब्दस्साधुवाचकः। तॆषामाचरणंयत्तु स दाचारस्सउच्यते १* ईदृशाचारॊ व्यवस्थापकः श्लो॥ ’ राष्त्रस्तृतीय भा"गाता ङलंस्यान्नि शिचेत् स्त्रीयाः । पूर्वेणाह्नातुसाश्युदू ध्व९ञ्चेदु त्त रॆणतु ।;, ॥श्लो॥ राष्ट्रदेवसमुत्पन्ने मृतॆरजसि सूतकॆ पूर्वमॆवदिनुग्राह्यं यावन्नॊदय तॆरविक ॥॥ इत्यादि गृति द्वै धेत तद्दे शशिष्टाचारोनियामक इत्यं ः, तस्य शु त्यादिवत्प्र माणित्वात् य था–न्धिमु त्तितीषोः, कर्ण धारः - नाविकः, सहायःतथाकुल्य बलवचनविरॊ धवलु त्तितीरोळ्ळिष्टाचारव वेत्यथः । उत्तारकत्वाच्छास्त्रस्य प्लववादशि श्लोक् “सर्वञ्ज्ञानप्लवेनैव वृजिनं सन्तरिष्यसि, इति गीताशास्त्रानुसारिचायं प्रयोगः ’’ आचारश्चैवसाधूनाम्, इति सृतिशि " यथाकॆत त्र व र्तॆर९८ । तथातत्प्रन रेथाः इति श्रुतिः एवं श्रुति सृतिसिद्धत्वं शिष्टाचा रस्यावबोधयति खलुशब्दः । आदिश बेन ॥श्लो ॥ " योनास्य पितरो यातायॆ नयाताःपितामहाः तेनयायात्सतां ग तिन गच्छन्नरिष्यति श्लो ॥ 44 यत्प्रशास्त्रगतिर्छिन्ना सर्वकर्तसुभारत । उदि तॆचुनुदिते चैनहो मभेदोयथाभवेत् ! तस्त्र्मात्कु लक मायात माचारं चाच रॆड्बु धः॥सळ रीया सहाबाहो सर्वशास्त्रादितादपि । ,, इत्यादिसंव_गभारत वचिनादयो गृह्यान्तॆ । महार्षयः प्राहुः " बह्म वादिनो वदन्ति, इत्यादिवत्.

M

J

उपसंहरति

मू——तसाद्विज्ञायशिष्टाचारं ग्रस्थाक्समीक्ष्यतत्त्वं विमृश्य कर्त व्यम्परिच्छिद्यस्तृतिषु यदॆवदृष्टन्त देवा त्र वन्नॆ बहुस्तृ तिवॆद्यं विषयव्यवस्थासधीचिनं यु क्रियु क्तं प्रतिपाद्य तॆ. व्या—अतशु ती स्मृति न्यायशिष्टाचाराणां समुदितत्वाल् ॥ क्ला प्राय शास्त्रविधिमुत्सृज्यन रतॆकामकारतः । सससिद्धिमवाप्नोतिनसुखन्नपरां ति H इत्यभिहितोदोष परिहृतः । शिष्टाचारस्तु 1।श्लो॥ एकोद्दिष्टन्तुक _र्तव्य मार सेनमृ लेहानि! सपिण्डीकरणादूश्वं मातापितोन्न पार्व णम् ॥ श्लो1 सपिण्डीकरणतकृत्वा कुर्यात्पार्वणवत्सदा ! पतिसंवत्स रविद्वां श्छागलेयादितो पधिक il,, इदि पैतीनपि शातातपाडु -क्तु नियचु

29

सि

G

181

तृतीयखं.डॆ-आस्य सृतिमूलकत्वा दाह्यत्वम्

ព

১১

میت

XF

विषयॆ स्वगृह्येवि शेषाभा पॆशिष्टाचारो वॆदितन्य इत्यर्धं बोधा यनाप सम्बाश्वलायन गौतमगृह्यतद रतद्व्याख्यानतत्प योगनृ त्त्यादीक्षा । समीक्ष्य ॥श्लो ॥ “श्रुति स्मृतीतुनि प्राणां चक्रुषी द्वेविनिमि ते । काण स लै क् याहीनो द्वाभ्यामन्धःप कीतिज्ञतः ॥ इत्युक्तकाण त्वान्ध्ये निरस्य । तत्त्वं मृश्य-प्रमाणो पपन्नंस्वरूपँनिश्चित्य । ए तॆन श्लो॥ " यावेदऔ ह्याः स्तृतियोयाश्च काळ्ळकुदृष्टयः सर्वास्त्रानिष्फ

ला% प्रेत्यतमोनिष्ठाहिता स्सृताः ॥ इत्यादिकँनिर स्तम्॥ क र्तव्यम्!श्लो तस्माच्छास्त्रं स्रमाणं ते कार्याकार्यव्यवस्धितौ ! ज्ञात्वाशास्त्रविधा नॊ क्त्रं क्रमकतुँ’मिहाहसि. " इति ॥श्लो ॥ ’ अकुर्वन्विहितुकर्म श क्तःपततितद्दिने । प्र्रायश्चित्तॆनमहता शुद्दिमाप्नोश्य नापदि’ ? इत्यादि ॥ शास्त्रा क्रमथ (निश्चित्य । सृतिषुल्लो॥ अर्हच्छार्वाक वाक्यानि बॆदादि पठितानिच । वि प्रलम्भक. वा. क्यानि सर्वाणिपरिवजमॆत् वि. इत्यादिवज्य त्वॆनॊ कान्यासु । यदेव ॥श्लो- विहितस्याननुष्ठानान्नि ऎदितस्यनिषेवणा त् ! अनिहाच्चेन्द्रियाणां नरःपतनमृच्छति. ” इति अकरणेपत्य वाय पठतया _स्तृतिषुप्रसिद्दम् ॥ तदेव ॥श्लो॥ (श्रुति स्मृत्यु दितंसम्य उ्नत्यमाचारमाच रॆत् ॥ नित्य नैमित्तिकेकु र्या त्प्रत्यनायणिहासया, इति याज्ञवल्क्यव्यासादि सृतिष्वपश्यकत व्यवया प्र सिद्धम् । अल्ट्रापश्नै श्लो॥यदिहा सीतदन्यत्र यन्नेहास्ति तत्क्वचित् " इतिवद लै.वो त्तर कृत्यविषयं सर्वम प्रीतिभानकि । बहु स्मृतीति. ।श्लो॥ इतिहासपुराणाभ्यां वॆदँसमुपबृंहयॆत् बिभीत्यल्पशुता द्वॆदोमामयं प्र तरिष्यति,; इत्युक्त वॊषोना, सीत्यथ९ः । विषयन्यनि स्थिति - देशकालयु गवणा श्रमस्व गृह्यादिनियतं यु क्रियुकम्, 6. न्याय्यं वा सॆच्छ लेकतुणमन्यायं वाकरोतियः , इत्युक्तन्नास्ति " यसर्केण , इत्युक्तम स्तीत्यथः " अतॊयुक्त्वाशास्त्रविघातीत्याज्यव॥श्लो ॥ 66. पाषण्डि. विक-रस्टाक् ब्लेडा लवति काँश्भराज् । हैतु राक् ऒक नृत्तिञ्च्च वाजा त्रैणोपि नारयेत्, इति मनुपराशरौ ॥श्लो॥ 4 डम्बितुकपोषण्डि ऒक वृत्तांशवज९यॆल् इतियाज्ञवल्क्यः " यु किच्छ लेन सर्व संशयकारि हैतुकः नच्चलेन इतिविज्ञा नॆश्वरः । अतः सृति द्वैधेधमाजु विरोछाय विचारोयु..क्तिः ॥ तस्ता M 27 ८ 20 पितृ मॆधसारसहितसुधीवलोचने ! } 11 द्धमविरोधेतु निश्चित्यगुरुलाघवम् । , इति स्मर्यते ॥ प्रतिपाद्यते- शा स्त्रीतो न्यायतो व्यवस्थयाच प्रदश्य तीइत्य थः । अत्र, ग्रन्थसमीक्ष ण तत्वविमर्शनक त९व्यतापरिच्छेदबहु सृतिदर्शन विषयव्यवस्थायोगा नां सं ग्रहोपयु क्तत्वादपन्यासः । परिच्छि द्येति ॥श्लो ॥ 66 अ जैख्यो ग्रन्धिन प्रार्थिभ्यो धारिणो नराः॥धारिभ्योज्ञानिनश्ने प्राजानिभ्योव्यव सायिनः इति मनुवच नाथः उ क्त्रः । विज्ञायेतिलोक विद्विष्टत्वम्परिहृतं दृष्टमितियथाथ९दशि९ त्वमुक्तम्, बहुस्मृतितिसँक लय्य सुग्रहत्वम्, विषयव्यव स्थिति प्रातिभासिक वचनार्थवैमुख्यं प्रतिपादितं यतएवमतो ऒत्प्रष्त्र श्नॆ सङ्गृहीतं सर्वंश्रुति स्मृति न्यायशिष्टाचार निबन्धनत्वान्नि ग्भयैगा ह्य मित्याह – मू, -तदत्रोक्तं सर्वं निर्विशुकै ग्राह्यम्. … व्या…तल्-तस्तात् विज्ञानेश्वर सृतिचन्द्रिका स्तृत्यथसार स्मृति वरद राजीय अन्धरीय कालनिणय कालाद शा खण्डाद र्मादिस : ग्रह गृ ह्यमन्वादि स्मृति न्यायशिष्टाचारनिबन्धनत्वादित्यधः । निर्विशं कैःकिमि दं कतजव्यमिति विशयं विहायकतन्यमेवॆति निश्चितबुद्धिभिरित्यंः… किञ्च ॥श्लो॥ ८ नियुक्तोवा नियुक्तो वाधमँ ज्ञानक्तुम रति । दैवीं वाचंसवदतीयश्शास्त्रमुपजीवति इति कात्यायनः ।॥श्लो ॥ " अनाचारर ता९दृष्ट्वा यश्शक्तिननिवारयेत् ! तत्पापादध माप्नोति यत्रॊ पॆक्षा परायणः । अज्ञानायतुयोज्ञानु दद्या द्याधरदर्शनम् । कृत्स्नां वापृथिवीन्द द्या त्तॆनतुल्यन्नतत्फलँ, इत्यादिनचनैर्यद्यपि होरोप देश ॥ श्शास्त्रसिद्धि धम्य९ स्साधुश्च, तथापि तदरणमयं प्रश्नस्त्रद्व्याख्या नं वामयानक्रियलॆ, अपितुस्वानुष्ठानाधं स्वाग ताराजु विसृत्या वायत्नोयमित्याह मू_स्वाध९ एवप्रयत्नः. व्यास्पष्टाधः, … … … … मू—— यदिस्वसूत्रविदभावस्स्वाच्छ ्वशुरनू त्रेण पूर्वक्रियाः कुर्यात्. व्या यदिक थञ्चित्स्वसू तानु स्थानमनु स्थाप शाद्यभावान्नॊ पपद्य तृतीयुण्डे-स्वसूत्रविदभावेसूत्रान्तरम् इति तॆ तचाक्रियालो प्रप्रसँगात् ’’ धमि९ लो पाद्वरन्धम९ लो पः तचाकीयालॊपप्र्रासँगात् न्यायाद्वच नाच्च श्वशुरसूत्राण दाहादि श्राद्धान्तक मा णिकु र्यात् अत्रभरद्वाजः शो॥ यस्टिक् सू विवाह स्स्यालैन प्रेतस्यचक्रिया ! पिण्डसंसज९ नादर्वाक्सपिण्डीतुस्वसू त्रतः ॥* … -6 तदला बॆनियममाह — … मूतच्चेन्न विं चेतबोधायनीयेन सूत्रैणस्व सूत्र कार्यक रत्वा दाश्राद्धात्, सपिण्डीकरणन्तु स्वसू त्रैणैवकार्यम्. व्या-तच्चेन्नविं चेत- श्वशुरसूत्रं चेन्नल भेत, बोधायन सूत्र सृषट् सूत्र साधारण क्वात्स्वगृह्यानुक्तालकु रार्पणपति सरबन्धाग्नि द्वयसंस ग९ पुत्रपरिग्रह नारायण बल्या दीनां तदुक्तानां शिष्टानु ष्टानदर्शनात्स्वश्वशुरसूत्रयोरभाव बोधायनो कमनुषॆयमित्य ध९ः- तॆनैनस्वसूत्र फलभाक्त्व सरणात् । तथाङ्गिराः ॥ ॥ स्वसू ऒविद्यमानॆकु परसू त्रैणवरणे । बोधायनमतङ्कृत्वा स्वसूत्र फलभाग्भवेत् ॥ अविद्यमानॆइतिच्छेदः ॥ ॥एवमपिलक्षण प्रतिपदोक्त न्यायेन श्वशुरसूत्रस्य प्रा बल्या तद्भनवी वेदं द्रष्टव्यम् ॥ अल्ट्रा स्धिराः ॥॥ल्लॊ॥ सूत्रान्त रॆणयदडु प्रेतन्तस्यो तराःक्रियाः । स्वसू त्रैणैवक र्तव्यास्सपिण्डीकुविशॆषतिः ॥ दाहाद्येकोद्दिष्टान्ताः पूर्वाःकी याः।तत्प रास्सापिण्ड्यान्ता मध्यमाः तधूध्य = भाविन्य उत्तराःक्रियाः भरद्वाजः ॥ श्लो ॥ अलब्ध्या तीयसूत्रस्य श्राद्धान्तं परसूत्रतः कुर्यात्सपिण्डीकि रणंस्वसू श्रेणैवनान्यतः ।॥श्लो ॥ 66 उपा त्तॆतुप्रतिनिधौ मुख्यार्धि यदिलभ्यते ! तत्र मुख्यम नादृत्य गौणॆ नैवसमापयॆत् ॥ इति स्तृत्यथ९ सारो कवच नार्धस्या त्रा पितुल्यत्वातू श्रान्त रण दा पाकृतेनमध्येस्वसूत्रक्रियावकाशलेशः. ស

64 …

दाहा द्येकोद्दि ष्टान्तक रणए काधिकारित्वा चॆककर्मत्वाच्च क्रियाविषये अधिकारि भेदेन गॊत्र भेदमाह — मूस राश्रितायाळ्नुलॊ पनतायाःपुत्रा बीजिन एवक्रियाळ्लकु र्या त् तस्यतुबीजिगो त्रैणैव, अशुल्कॊ पनतायाः पुत्रः त्रिण एन, पुत्रा भाऐबीजिनळ्ळ, तन्यहिकॆतिगा लेणैव, नियोगज पितृ मेधसारसहितसुधीविलोचनॆ सुक्षेत्रपूर्वं क्षॆत्रि बीजनोरुभयोरकु र्यात्, सहाध्व्यामु ष्यायणकः, तस्यान्यकरगो त्रैण, मातामहसम्बन्धा मा तु सद्धोत्रेण, उभयसम्बन्धाविकल्पैन, पुत्रिकापु त्र स्येवं दत्तस्य प्रतिगृहीतृण’ अनेक भतृ कायाःप्रथमभर्तृ गोत्रेण तॆनव्यवायेसति, अक्षतयोन्याभर्त अन्तरगतायास्त द्दोत्रैण, दत्तानूढायाःपितृगो ण, ऊढायाभर्तृगोल्फ्रॆ डैन, राजविश्राम्पुरोहितगोत्रैण, शूदाणा तूष्टीञ्चासा नैनत,तन्नाम्ना स र्वाः क्रियाःकु र्यात्. 1 व्या— प्रथम मेक म्भ र्तारमाश्रित छत्रकान्तकमाश्रिता पराशिता, सा यदिशल्को पनतातस्याःपु त्रः बीजिन एवत्रिविधाःकीयाःकुर्यात् तस्य तु-बीजिपुत्रस्य, बीजिगॊ लॆणॆवक्रियाः आशुल्को पनतायाःप राशीतायाः पुत्र ः क्षॆत्रिणएवक्रियाःकु र्यात् ! बीजिनःपितुःवु. त्रा भाषतस्यच कॆतिपु त्रएवक्रियाकु र्यात् । तस्य क्षॆत्तिपुत्रस्य, क्षेति पितृगो त्रैणैनक्रियाः नियोगजस्तु, पुत्रा थक्याभतुकारनु जयाजातस्तु, क्षेत्रि बीजिनोरु, भयोः पित्रोकु र्यात् ,दर्शा दौतु क्षेत्रि पूर्वक मुभयोशाद्धय, र्याल्, स हीनियोगजःपुत्रः, द्व्यामु प्यायणक स्स्यात्, तत सस्यक्रिया अन्यत. रगॊर्रॆणका र्याः ! अतनारदः शो जातायॆत्वनियुक्ताया. मे कॆनबहु भि सथा । अरिक भाज स्ते सर्वेबीजि ना मेन ते सुताः । दद्यु त्तेबीजिनेपिण्डुमाता चेच्छुलतॊ भृता !-अशुल्कॊपनतायान्तुपिण्डदा नॊडु रॆवतॆ ॥॥वॊ डु रॆव, क्षेत्रिण मनः ततश्च ॥ ओघवाताहृतं बीजं यस्य क्षे H रॊहति ! क्षेत्रीतुलभ औबीजं सबीजीधागमर्हति ॥ तद्वत्परस्त्रीयाशिवुँसो च्वौसुतौकुण्डगोळकौ ॥ " इति पराशरवचनमशंलो पनतावु त्र विष यम्, शुल ग्र हतु “ बीजिनामॆनटॆसुता “इतिहि स्मर्यते । अतॊकु लॊपसतावु त्रस्य क्षेत्रिगो त्रैणैनक्रियाः, अन्यस्यबीजिपितृगॊ श्रेणितिवि वेकः । अत्र मरीचिः ॥श्लो॥ बीजिनोयदिपुत्र =न्योनभ वॆल्लैक्त्रजस्सुतः ॥ त्त्रिणोबीजिनश्चापि सर्वं श्राद्धं समाच रॆत् * सएव ॥श्लो सगॊत्रॊवा जन्यगॊत्रॊ वायोभ वॆद्विदवासुतः ! पिण्डं श्राद्धविधानञ्च क्षेत्रिणॆ प्रा द्वी निर्व पॆल् । बीजि नॆतु ततः पश्चाद्भ वॆळायद्यु भौमृता । बीजक र्तरीतु तृतीयं -बीजि क्षेत्रवुत्ति कापुत्रादिविचाड 13 पेले जीवति चेत्क्वचित् ! बीजिनेदक्यु रानौतु मृ तॆपश्चात्प्रदीय तॆ * अग्रयाज्ञवल्क्यः ॥श्लो॥ अवुतॆणपर क्षेत्रैनियो गॊत्पादितस्सुतः ॥ उभयोरव्यसौरिकी पिण्ड दाताचध रतः ॥1 " गोतरिक्षानुगःपिण्डः तिमनु स्मृतॆर्ध तवदस्याभयगो त्रत्वं सिद्धम्, अतो ऒस्यान्यतँगॊणॆ लि सुष्ठू.क्तम् । देवलयमाच ॥ ॥ द्व्यामु ष्यायण कादद्युद्वारा ख्याम्पिण्डोद केपृथक् । द्वाभ्यां चेयास्तुषट्पिँडा एवङ्कुर्वन्न मुह्य तो आतविशॆषमाहाप सम्बः ॥ वा ॥ मदिद्विपितास्यादॆकैक सिन्पिण्डॆ द्वौद्वावुसलक्षयेनातामहोन ॥॥ इति ॥श्लो ॥ अभातृकाम्प्रदास्या मीतुभ्यङ्क न्यामलङ्कृताम् । अस्यांयोजाय लेवुतुन्न षापुत्रो छ वॆदिति इति वसिस्त्रोक्तक्रमेण मातामहानसम्बन्धः श्लो॥ " अपुत्रॊह० प्रजा स्यामितुभ्यङ्क न्याम्भवानपि पुत्राधिका चॆदिहोत्पन्नस्सवुत्रो नौभवेदि 1 D I 1 इति कात्यायनॊक प्रकार उभयसम्बन्धः 1 तत्र मातामहि चैन सम्बन्धेमातुः मातामहगो त्रैणैव क्रिया कुर्यात् । तथाल्लो 1 माता महास्यगा प्र्राणमातुःपिण्डोदक क्रियाः कुर्वीतपुत्रिका पुत्रम् एव माह प्रजापतिः til कालादर्शेच ॥ळ्लॊ॥ कुर्यात्तातामह श्राद्धं निय मात्पु त्रि कासुतः । उभयोरपि सम्ब वैकुर्यात्स उछयोरपि * अत्तवि ज्ञानेश्वरः ॥वा! आसु रादिविवाहेसु पुत्रिकाकरणोच पितृगो त्र मेन, त त्रविशॆषवड ना नस्यानिवृत्तॆश्च ! ब्राहदिषुविवाहोषुव्रीहियनवद धृतरवद्विकल्पएन ॥#॥इति! पुत्रिकाकरणिति मातामहिनैन सम्बन्धा-उभ यसम्बनेतु लॆनैवन्यायेन गोत्र विकल्पस्सिद्धः? एमपुत्रिकावु स्या पि मातामहसम्बन्धि तद्धि त्य्रत्व मुभयसम्बन्धे गॊत्र विकल्पश्च सिद्धः । अत्र मरीचिः ॥श्लो॥ गॊत्रान्तर व विष्टानां जयमाशौच मेवच ॥ ज्ञा तित्वञ्चनिवर्तन्तॆ तत्कु लेसर्वमुच्यति * वृद्धहारीतश्च श्लो॥ माताम वापितृभ्योञ्च प्रदद्यात्पुत्रिकासुतः ॥ उभयोरपिसम्बन्दे यस्मादुभ यगोत्रता ॥1 “ ता * अशोद तस्यच प्रतिगृहीतृगॊ त्र मेव " गोत्रान्तर प्रविष्टानां " इति सृतिः । तदाहदत्तस्य प्रती गृहीतृगो त्रैणेति । यद्यपि पुत्रि कापु त्रदत्तयो गोत्रान्तर प्रवेशस्समानः, स्वीकार बेच्छावन्ति सजा द्यावकालु ! दत्तानुदेति धारापूर्वं दत्तायानिश्वा 46 पितृ मेधसारसहि तॆसुधीनलोचने ১৯ ॥ ॥ CC हाताङ्मृताया भशृङ्गो त्रैण पितृगॊर्रॆणवा क्रियाःकुर्यात् क्ला दत्तानूढाचक न्याया संस्का र्याभतृण गॊत्रतः । ४ श्लो स्व गॊश्राद्भश्य तॆनारी विवाहात्स प्रमेपदॆ M ১১ น D इत्युभयथावचनदर्शना * त् ! एवंविधेषु यत्रपुनश्शास्त्रतो नव्यवस्था तत्र समयाचारतो व्य वस्थितिर्दृष्टव्या / आचाराभावॆ पुनः, “आतनस्तुष्टि रेवच इति वचनादा तनस्तुष्टि रॆव व्यवस्थापिका । नैवपनेक भतृकाकायाः, तत्र व्यवस्थापक वच नस्य विद्यमानत्वात् । तथाऋश्यशृङ्गः ॥श्लो ॥ स्त्रीणामाद्यस्य वैभर्तु र्यदो त्रं तॆननिर्व पेत् । यदित्वक्षतयोनिस्स्यात्पति मन्यं समाश्रिता तग्गि त्रैणतथा देयम्पिँडु श्राद्धन्तधोदकम्!!! इदमाहअनेक भर्तृका याइति । एवमूढायाछतृण गोत्र मेवॆत्याह ऊढायाइति ! एवका रॆ ण विकल्पनिरासः । अत्रमनुः ॥श्लो॥ पितृगोत्रं कुमारीणा मूढानां भर्तृगोत्रकम् ॥॥ विज्ञानेश्वरॆच ॥श्लो- स्वगोत्राद्भ श्यते नारिविवाहा त्सप्तमॆपदे ! स्वामिगो तॆणकर्तव्या सस्याःपिण्डोदकक्रियाः ॥॥राजे ति- अत्राप सम्बः ॥वा॥ वुहितस्य प्रवरेण राजा प्रवृणी तॆ॥ ॥ विज्ञा नेश्वरीयेच॥ वा॥यद्यपि राजविशां प्रातिस्विक गॊत्राभावात्प्रवराभावः तथापि वुरॊहितगोत्र प्रवरौ वेदितव्या / तथाच “ यजमानस्या षेक्षा । या९ प्रवृणीतॆ " इत्युक्त्वा " पौरोहित्याद्राजविशाम् " इत्याहाश्व लायनः ।॥इति। अतःपिण्डोद कादिक मपि पुरॊहितगोत्रैणैव कर्तव्यं, तयोःपुरोहितगॊतत्वनियमात्। शूद्राणामिति,गोत्र प्रवराभावा दासां तॆन त त्तन्नाम्ना क्रियाःकुर्यात् ! तथाच कात्यायनः ।श्लो।॥वु रोहितस्यगो त्रैण कार्या राजविशाक्रियाः । दद्यात्पिण्डॊदकॆ श्राद्धं तूप्रींशूद्रस्य नामतः ।॥ तच्च नामदासान्तमित्याहमनुः ॥तॊ॥श र वचाह्मणन्यस्याद्राज्ञोरक्षासमन्वितम्। वैश्यस्य पुष्टि संयुक्तं शू द्रस्य प्रॆष ्यसंयुतम्॥॥ इदंव्याख्यातम् ॥वा॥ एवं चैवन्नामधेया भवन्ति भ द्र शरान क्रिपालॊधन वुष्टोहेन दासः ॥ इति बोधायनश्च ॥ श्लो॥ शर्मानं ब्राह्मणस्योक्तं समान्तं क्षत्रियस्यतु ! पोषान्तं चैन वैश्यस्य दासान्तंशूद्रजन्मनः ॥॥ अत्रैवम्प्रयोगः - विष्णुशरादशरथ वमा९तुलाधरपोषस्सूतदासइति । सर्वाः-पूर्वामध्यमाउत्तराश्य. મે मू तृतीयखण्डॆ-निजामरणादि प्रायश्चित्तं निशिकृष्ण पक्षे दक्षिणायनेवा प्रमीयॆतकथं प्रायश्चित्तिः, तासूर्या " इति षड्भिजु हुयात्. प्या——जोभायनीयॆ Iळ्लॆना निशीकृष्णचपक्षेद मरणादक्षिणायने ता सूर्याइति वैषश्भिर्हुत्वास्वातन्त्य्रायाततः ll… वोल 6 त … मू- अप्सुमृतॆ " इमुमॆवरुण - तत्वायामि " इति द्वाख्यां, ऐ षहते “ नमोअस्तुन र्पॆछ्यः " इतित्तिभिः, पशुभिमा९रिते “आ गावो अग९-इन्द्रोयज्वनॆ,, इतिद्वाभ्यां, अशनिहतॆ “मू छा नन्दिवः इति मन्त्रैण दँष्टिभिःस्त्रमीते “दंष्ट्राभ्यां मलिक्लूज्”-येजनॆषुमलिम्लनः इति द्वाभ्यां, सर्वत्प्रचतु गृ९हीलॆना ज्येन ऊहुयात्. वरुण-तत्वायामि 66 33 G वि व्यायद्याहिताग्निरपु मिततस्य प्रायश्चित्तम् “ इमम्मे इति द्वेचतुगृही तॆना ज्येन जुहुयाल्, अत्मनू त्रम् ॥ वा ॥ यद्याहिताग्निर्विषहतॊ मियॆत तन्य प्रायश्चित्तम्। नमोअस्तुन र्पॆळ्यः " इतितिसृभिश्चतुगृहीतेना ज्यॆन जुहुयात् ॥ यद्याहिताग्निः पशुभ्योमियेततस्य प्रायश्चित्तम् " आगावॊ अग् इन्द्रॊयज्वने " इति द्वेचतुगृहे तिना ज्यॆन जुहुयात्, यद्याहि ताग्नि रशनिहतॊमियॆततस्यः प्रा यश्चि त्तम् CC मूढाकॊ नन्दितो अरतिं पृथिव्याः " इतिचतुगृहीतेना ज्यॆन जुहुयाल्, यद्याहिताग्नि दं -भ्योमियेत तस्य प्रायश्चित्तं " दंष्ट्राभ्यां मलिमूर्” येजने षुमलिम्लनः ,, इति ज्वॆचतुगृहीतैन जुहुयाल्, एत देवास्य प्राय श्चित्तं भवतीति विज्ञायते ! अत्रनिमित्तस्य तुल्यत्वादेकाग्नॆरपि तत्त दुक्त प्रायश्चित्तं भवत्यॆवु बोधायनीयेच॥ ॥जलेमृतस्यजुहु या दिमं मेवरुणेत्यृचौ ! सर्पेणचेन्न मोअस्तुतिभिर्ह त्वा थसंस्क्रिया मूविछ्छि न्नेऒग्नौ स्त्रीयाःपत्यु र्वा संस्थिता द्वादशगृहीलेना ज्यॆन व्याहृतिभिः " अयाश्च ) इतिमन्त्रैणानाज्ञातत्र येणचाग्नि सिद्धिः. व्या अत्र सूत्रम् ’ द्वादशगृही लॆनसुचं पूरयित्वा , इती॥ 86 भूभु९वस्सुवरिति सर्वप्रा यश्चित्तानि तदिदं सर्व प्रायश्चित्तं सर्व6 पितृमेधसारसहितसुधीवलोचन លី “> इति त्प्रक्रियते , इत्या श्ररथ्यः " यत्रा नाम्नातं तत्य्रक्रियते (इत्या श्वलायनः ) इत्यु ल्लॆखनः ँ अनुग लॆपिचो तरयाजुहुयात् च 1 4 अनाज्ञात मितितिस्ट्रोनाज्ञा तेजुहुयाल् ,, इतिआहत्याक मॆताव देवगृह्याग्नि विच्छित्रा प्रायश्चित्तम्, अधिकानु क्रैः ॥ श्लो ॥ ३४ अ ग्नौनपै त्रयःकृच्छाशिकत व्यावत्सरं प्रति 6 इत्यु ककृच्छा आचर णञ्च तत्तदतीत कालानुगुणं कार्यम् । यद्याहिताग्नि रुत्सृष्टाग्निर्वि च्छिन्नाग्निरित्युप क्रम्य प्राचीनावीत्वन्ना तयतनानीत्यादिनाग्नि मध नान्तमुक्त्वा द्वादशगृहीतैन सुचं पूरयित्वा तूष्ली हुत्वा प्रै ‘लॆमात्याण त्येतदादिक म= प्रति पद्यते इत्याहिताग्नेरग्नि सन्धानॆप्यॆता वदेवोक्तम् । विधुरविषयेबोधायनीयानां विशेषः ॥ श्ले॥ विधुरस्य वि छायाग्निं सर९ पुरुषसू क्रकम् । जुहुयाद्वादशाज्येन विधवाया स्त्वयं क्रमः ।! … उक्ताथ् पत्न्यसन्नि थानेप्रतिनिधिमाह मू—श्ले यस्यभार्या विदूरस्था पतिताव्याधितापिवा ! अनिच्चु- प्रतिकूलावातस्य प्रतिनिधौक्ट्रिया ॥ इति त्रिकाँडी .

व्या—ए तेषुपञ्चस्वपिनिमि त्तॆमु दभादिना भार्या प्रतिनिधिङ्कृत्वा पूर्वोक्त्रक्त्रमॆणाग्निं सन्धाय प्रेतॆदत्याइत्यादिकु र्यात्, एवं रा त्य्र्यादिमरणै सर्पादिमृतौच प्रायश्चित्ताहुतीर्हत्वा प्रेतमात्या इत्यादिक त९व्यम्, ( निहृते दोषेवुनःकृत्स्नङ्क म इति सृतॆ स्त्रीसन्नि छानॆविच्छिन्नाग्निसन्धानमुक्त्रम्, असन्नि छानॆ प्रतिनिधिरु क्तः, तत्राग्निसन्धाने विशेषमाह— मू——दूरभार्यॆ प्रैतॆ प्रोषित भतृ कायांवातीतायाञ्चतु गृ९ ही तॆना ज्यॆनस प्रतॆ अग्नेस प्तव्याहृतयः पूर्वं देवा अप रेण प्रा णापानौ मात्वावृक्षावभ्यावति कॊन्नि त्यॆतै षोड शाज्याहुतीजु हुयाल् . व्या—’’ मात्वावृक्षा सम्बाधिष्टाम्- मात्वावृक्षे सम्बा धेखाम् इवि द्वौमन्त्रात्रन्त्य्रत स्सङ्गृहीता मात्वावृक्षानिति । अभ्यावतिज्ञन्निति अग्नॆ अङ्गिरः- पुनमाजुकॊनिनतजस्व - सहरय्यानिम तस्व » तृतीयखण्डॆ-अग्नि सन्धानक्रमः इति चतनृणांसञ्ज्ञा । अत्रबोधायनः ॥वा॥ अधयदि गृहस्थ स्यौपासनं विच्चि द्येत प्राणेषूं तॆरु श्रोत्रिय वचना दुद्धरॆ चॊत्रियागाराद्वाहृत्याग्नि मुपसमाधाय सम्परि स्त्री राज्यं विलाप्योत्पूयसुन्रु वन्निष्ट प्यस मृज्य सुचिचतुगृहीतं गृहीत्वा “ स प्तते अग्ने ” इति सप्तव्याहृतिभिश्च हुत्वा " पूर्वं देवाः - अपरॆ ण प्राणापानौ " इति द्वाभ्यां " मात्वावृक्षा सम्बाधिष्टां- मात्वा वृक्षा सम्बाधॆथाम् " इतिच द्वाभ्यां " अग्निभ्यावर्तिक्-अग्नॆ अङ्गि रः-पुनरूजाज् सहरय्या,, इतिचत= भ्यावति. नीळ्चहुत्वा, ततऊ ध्व९ं पैतृमेधिकङ्क_रप्रतिपद्य ते ॥॥ . " कॆवलंशुद्धायाः स्त्रियास्सन्निधानासन्नि धान भेदेनाग्नि सन्धा नमु क्तम्, सं. प्रतिरजस्वलाग्नि सन्धानम्परिचॊद्य तत्प्र कारमूह मू यदिभार्यर्तु मतीसूति कावासावापति र्वा प्रॊ मॆष्टकथमग्नि स्सन्धीयॆत जात वॆद सेमनॊज्योतिर्भूरग्न यॆचेति चतस्त्र स्तन्तुं तन्वन्नुद्बुध्यस्वाग्नॆ त्र यस्त्रिंशत्तन्त व्याहृतयोव्य स्तास्समस्ता अनाज्ञातत्रयं. समस्ताव्याहृतयश्चेति स प्रदळ भिरग्नि सिद्धिः. व्या–अत्रबोधायनीयॆ ॥श्लो ॥मियमाणस्य चॆद्भार्यासूतिकर्तु मतीतुवा । दुगा९ँ मनस्वतीं हुत्वा ततस्तन्तुमतीमृचम् । उद्बुध्य स्व त्रयस्त्रिंशद्व्याहृत्याचसमसया (व्याहृत्या त्रि रनाज्ञातम्म हाव्याहृतिभि स्तथा । हुत्वाचतु गृहीतिन सर्पिषाथास्यसंस्क्रिया॥ इ३! दुगा९ “जात वॆद सेसुनवामसोमम्, इतिऋक्, मनस्वती (म नॊज्यॊतिजुँषताम् इतिऋक्, तन्तुमती_((तन्तुन्तस्वक् , इऋक्, म हाव्याहृतयः ( भूरग्नयेचपृधिव्यैच इत्याद्याश्च तस्त्रऋ चः, ” भोधायनेन तासामॆवमहाव्याहृतित्व सृ तॆः । अत स्त लै वतथास्त्रसि द्धीः ! बोधायनीयव्यतिरिक्त स्मृतिषु॥ल्लॊ॥ उपनीयगुरुश्निष्यं महाव्या हृतिपूर्वकम् । ओङ्कारपूर्विका स्त्रीसोमहाव्याहृतयोव्ययाः ॥, इ त्यादिमु केवलव्याहृति ष्वॆन नभूरग्नये चॆत्यादिमु । अत्र 25 अत्रज्ञा ぐずる 籍 हया त्तद्यमोद्वाभ्यां नरन्दत्वा धसंस्क्रिया " ! इति कॆ.चित्परन्तो पितृ मेधसारसहितसुधीवलोचने तत्पक्षे “ तद्यमोराजाभगवा - य सिन्नॆनम् " इति द्वाभ्याञ्च हु त्वा, वरं-धेनुन्दत्वा; अधसंसि आया कार्या. … ननु ॥श्लो ॥ 66 नजातुपरशाखो क्तं बुधःक रसमाचरेत् । आचरण परशाखॊ क्तंशाखारण्डः प्रकीतितः” इतिदोष स्मरणात्कथं परगृह्योक्ता नुष्ठानमिति चॆन्न स्वगृह्योक्तंविहायान्य गृह्योळ्तानुष्ठातृविषयत्वा तन्य, अतस्स्वगृह्यानुक्ता गृह्यान्तरोळ्तानुष्ठानमविरुद्धमेव, त दाह– मू—त क्रै षश्लोकोळनति ॥श्लो॥ यन्नाम्ना तंस्वशाखा यान्थो क्तमविरॊधिच । विद्वद्भि स्तदनु गेयमग्निहोत्रादिक रनत् ॥ व्या-अतस्सर्वशाखा प्रत्ययन्यायेनसा काङ्क्षाणा मा काण्टे पू रणस्यान्यतःकर्तु मुचितत्वात्स्वगृह्यानुक्तं गृह्यान्तरोक्त मविरुद्धमनु षॆयमेन ! यधोपनीतावु पवीतधारणम्, यथाचॊपाकर्मणि हञ्चारिणां. तेरम्, यथाचसन्ध्यावन्दन गायत्र्यादि, नह्येतान्याप सम्भोक्तान्नि तथा प्यॆतानिशिष्टा आचरन्त्यविरोधाल् प्र्राग्वाक म मध्येवासर्वत्र शात स्मार्त गार्ह्यकमसु प्रॊ मश्चित्तनि मित्तसम्भवेसतिपूर्व मेन प्रायश्चित्तङ्कृत्वा नन्त रङ्करकु र्यादित्याह मू- प्रायश्चित्तसम्भवे तत्कृत्वा सर्वत्रा थक मक्षा प्रतिपद्यते, “ निहृ९ तेदो षॆवुन कृत्स्नङ्कम इति स्मृतॆः. " मुखा व्या——श्रुतिलक्षणम्प्र्रायश्चित्तंविध्य पराथेविधीयलॆ, एक सिद्धि षॆह्रू चयमाणानि प्र्रायश्चित्तानिसमुच्ची यॆर अथान्तरत्वाज्जपोहोम इज्या दोषनिघाजु ताधा९नि भवन्ति, अनन्तरं दोषात्कतकाव्यानि, सह्म तॆ दोषेपुनःकृत्स्नं कमे त्याप सम्ब स्मरणादित्यथः । अत्रशस्त्र विषादमरणै रजस्वलासूति कानिन्दित मरणाच कालाति क्रमेच तत्तन्निमि, तसम्भवेच प्रथमं प्रायश्चित्तानुष्ठानेन तदोषं. निहृत्यततःक म९ प्रारभेत. … मू— आत्मारूढानलॆ लेतद्दक्षिणह स्तं कर्तालौकि कॆ ग्ना नभितप्य 66 उपावह ,, इत्युपावरॊह्याग्निं. ई पुनस्त्वादित्याः इति प्रज्वाल्य व्याहृतिभिजुहुयात्. 66 व्या अत्मसूत्रम्!! " आत्यारु.नाग्निर्यजमानॊ मियॆत लौकि कागि तृतीयखण्डे-प्रोषितवृत्तान्ताज्ञानेक रन्यव्. मुपसमाधाय फ्रैतस्य दक्षिणं पाणि मभिनि छायतत्पुत्रो भ्राता जन्यो वा प्र त्यासन्न बन्धुरुषावरो हत्युपावरोहयेत् (पुनस्वादित्या, इत्यग्निमुपसमिन्ध्या देवंस र्वेष्वग्न्युपघातेषु “इतिच भूर्भुव स्सुवरिति सर्वप्रायश्चित्तानि,, इतिच । विधौच ॥ वा॥॥ यद्यात्मा रूढाग्नि येत तस्य दक्षिणं पाणिं लौकिक्केन्नावभितव्य 4. उपानरॊह त्यपावरोहयेत् I * # प्रॊषितविषये….. A. मू——यस्यप्रोषितस्यवृत्तान्तो नह्रूयते द्वादशाब्दादूध्वन्त, स्यप्रतिकृतिदाह पूर्वकं विधिन रौध्व दैहिक ँकु र्यात्. 1 व्या— प्र तिकृतिर्वक्ष्यते प्रोषितस्य देशान्तरगतस्य कालाद रॆ श्लो॥ यस्यनह्रूय.लॆवाता यावद्वादशवत्सरम् ! कुशपुत्रिक दाहनु तन्यस्यादवधारणम् * … अत्र वि शॆषमाह— … मू— सितॊस्तु पञ्चदशाब्दामाध्वणं दशाहाद्विधीन बौध्वँ दैही कँकुर्यात्. व्या—- अतो द्वादशाब्दामाध्य विधि पितृव्यतिरि कविषयः । अतः पि त्रॊःपञ्चदशवषा९ दूध्वं प्रतिकृति दाहङ्कृत्वादशरा त्र तखीन याःकुर्यात् । अतद शाहविधानात्पूर्वतत्यहविधिस्सिद्धः, अवस्थानदे शाद्य ज्ञानमु भयतस मानं, तच्छवणेतु सतत्प्रे तक र अतजातुक्कण्ण 1॥श्लो ॥ पितरिपोषि लॆयस्यनवार्तानैवचाशतिः : ऊध्व९ं पञ्चदशाद्वपा त्कृत्वातत्प तिरूपकं कुर्यातन्यचसंस्कारं यधो कविधिनाततः तदा नी मॆषसर्वाणि पॆत कार्याणिनुञ्चि रेट् 11॥ प्रतिरूपकम्; प्रतिकृ तिः, यथॊ क्तविधिना- दशरात्रं पिण्डोदक दानादि विधि परिशास्त्रकमेण वृत्तान्तश्रवणाभावॆ पॆतकृत्येकृतॆपोषिताश्रम सेक त व्य माह मू-यदि पॆतकृत्य संसृतः कश्चिदाXच्छॆत्तँघृतपूणॆ कुम्भ, त्रिरात्र मॆक रात्रंवानिधायशुभलग्नॆ समुत्थाप्य जातक रा द्यैर्विधिवत्संस्कृत्यनवन मेखलाजिनदण्ड भैक्षचर्यावत वर्णं. यथावदुपनीतःक स्प्रिंश्बिद्धि द्वादशाहन्त्यहंवानियत उ पितृमेधसारसहितसुधीविलोचने पोष्या गत्यपूर्वभार्यां तदभावे न्याङ्कन्या मुद्वहेत् अथायु पच्चरणा७नाहिताग्निम्, इष्ट्या 2 हिताग्निं सं स्कुर्यात्. व्या–अत्रसूत्रम् ॥ वा॥ यद्यत स्त्रीकृतॆपुन रागच्चॆत्तम्मृतकुं भादु नज्यजातक म९ प्रभृतिभि द्वादशरात्र व्रतं चरित्वातयैन जाय याग्निमाधाय पूर्वमुकामां भार्यायां पाणिग्रहणंविधीय तॆ अग्न्याधेयङ्कुर्वन्ति व्रात्यॆन पशुनावाय जॆतगिरिंवागत्वा ग्नयॆ का मायॆष्टिन्निर्व पॆदीप्सि तैःकतुभिर्य जॆत ॥ इतिवृद्धमनुः ॥श्लो॥ जीवन्यदिन मागच्छेदृतकु म्भेनियोज्यतम् । उदृत्यस्नापयित्वा स्वजातक रादिका रयेत् । व्वादशाहन्त्य्रतञ्चास्यत्रिराश्रमथवास्यतु । स्नात्वोद्वहे तताम्भार्यामन्यांवातदभावतः अग्नी नाधाय विधिवद्वा तॄप्तमॆ नवायजेत् । तथैन्द्राग्नेनपशुनागिरिङ्गत्वाचततकु इष्टिमायु ष तीङ्कु र्यादीप्सि तांश्चकतूंस्ततः ॥॥ इति । वृतम्- ब्रह्मचर्यम्, स्ना ‘त्वा-समावतः सङ्कृत्वा’ आयु सतीष्टिः " अग्नयआयुष्म लॆ वुरोडाश मष्टाक पालं, इत्याम्नायते। सृत्यन्त रॆच ॥श्लो॥ मृतकु मॆनिषा दैनन्त्य्रृहमे काहमेनना । समुत्थाप्यशुभेलग्नॆ जातकमाजुदि कारये त् आदिशब्देन नामकरणान्न प्राशनचेलो पनयनचतुर्वेद वत समा नतन विवाहान्तास्सङ्गृह्यम् । अतबोधायनः ॥श्लो॥ वपनं मेखला दण्डु बैक्षचर्यावतानिच । निवतं तद्विजाती नां वुनस्संस्कारकम णि ॥ पुनस्संस्कारः - पुनरुपनयनम्। एवँपुनःस्संस्कारानन्तरं द्वा दशाहन्त्य्रहंवा ब्रह्मचर्यादिन तनियतउपोष नतानि चरित्वा परिस माप्य समावृत्तः पूर्वभार्याम्यं पाणाकृत्य चरुयुष्मती मिष्टिंवाकु र्यात् । अपुनर्विवाह ।श्लो ॥ ३ सदानु नैववरणं नप्रति ग्रहणन्तथा ! त्रिरात्रञ्चवतन्नस्या त्पुनरुद्वाहकमणि सृत्यन्तरॊक्तन्द्रष्टव्यम् ॥ एक सिन्नेवदिनॆ शेषहोमान्तं कमक तजा व्यमित्यथः । गृह्यपरिशिष्ट ॥वा॥ यएवाहिता ग्नेःपुरोडाशास्तएवा नाहिताग्नॆळ्चरवः ॥॥इति आहिताग्नेरिष्टि तत् स्थानॆअनाहिता ग्नेश्चरु? मू…..कालातिकमॆप्र्राजापत्यं चरित्वाध्यं देहिकलकुर्यात्, "” इति तृतीयखण्डॆ- कालातिक मेक त व्य क्त मः 20 व्या—दशाहातिक मविषयमिदम् । अतॊमासाद्यति पत्ता प्राजापत्य द्वैगुण्यादिकं कल्प्यम् । अत्र सृतिसं ग्रहे ।॥वा॥ निमित्तश्राद्धही ृतिसङ्ग्रहे नॆ संस्कारकालाति क्र मेच प्राजापत्यङ्कु र्यात् । तथा॥श्लो॥ संस्का राणान्तुस र्वेषां कालोयद्यति पद्यते । प्राजापत्यञ्चरेन्मासे ततो प्येनं प्रकल्पयॆत् ॥॥ मू चीर का लॆपि पॆतकृत्यम्पि त्रो दक्षा शाहत एवकु र्यात्. व्या—अति कान्तपोषितत्वयोरविशेषज्ञापनाथँदशाह ग्रहणं त्र विज्ञानेश्वरः ॥श्लो॥ महागुरुनिपा तॆतुह्याद वस्त्रापवासिना ! अति तेजबे..सिकत व्यं प्रैत कार्यंयथाविधि li दशाहत इति पारान्तरम्!! " मातापित्रोड९ शाहंस्यात् “इतिहि सर्वते । सङ्ग्रहिच ॥श्लो॥मु ख्यक रावि देशस्थोमाता पित्रॊमृतौयदि । संवत्स रॆव्यॆति लेपि कुर्यात्प्रत क्रियांसुतः ॥॥ on … एवं पित्रॊर्दशाहविधानाद्यन्त्य्रृहात्समापनमथँ सिद्धं तदाह । मू–अन्यॆषान्त्य्रुत्य्र्यहात्. व्यापॆतकृत्य ँकु र्यादिति पूर्वेणानुषज्यते । सङ्ग्रह श्लो॥ मृतानान्तु सपिण्डानां का लेबहुतिथॆगळॆ । ताज् सर्वा सहसंस्कु र्यात्ति रात्रैणयथाविधि 1 एकॊद्दिष्टञ्चतु थॆह्नि लेषाम्पिण्डम्पृथक्पृ भक् । सपिण्डीकरणं तॆषां सहवापृथनवा ! ॥ कक्येसह, अन्य छापृथ गॆवॆतिव्यवस्था. मूतत्का लॆदशाहतस्सपिण्डानाम्. व्या——अत्रसूत्रं शिवाळि वासः पीडयित्वोपविशु ल्येनं त्रिस्तर्पय न्तितिलमि श्रंसगॊत्रनामधेयमुदकमुत्सृज्या हरहरञ्जलिनैकोत्तर वृद्ध्यादळाहात् ##॥इति।विष्णुः ॥वा॥ याव चाशौचं प्रेतस्योदकम्पिण्डं चदद्युः ॥॥ सपिण्डस्य दशाहा शौचन द्भावादशाहोदक दानं सिद्धम् ॥श्लो॥ “ प्रथमेहनियत्पिण्डु तिनमू धाभिजायते । इत्युप क्रम॥श्लो " नवमे वीर्य सम्पत्तिदळमेकुत्परिक्षयः । आशौचां ततस्स म्यक्पिण्डदा संसमाप्यतॆ “५ इति ऋश्यशृङ्ग स्मरणात्. “दद्युद९ शाहं तॆलवारि इति स्मृतॆळ्च. पिण्डम् 66 पितृ मेधसारसही तेसुधीनलोचने मू—शीशूनान्त्रृहा देशाहतो वा. त्र्यहादेकाहतो ।# व्या-बो छायनीयॆ।श्लो॥ उदकं पिण्डदानञ्च त्यहंस्यात्तु त्रि वर्ष ई 1 दशाहम्पिण्ड दानंस्यादष्टमाटात्परं स्तृतम् ॥ सङ्ग्रहेच ॥ तो॥क न्याबालकुमा रॆभ्यस्त्र्युहम्पिण्डोदक क्रियाः / कुर्याद्धशाहमाशा चं वतँ लेचनसंशयः तथा! शिशो स्त्रीवत्स रादूध्व= मुदकम्पञ्चस प्त 1 त्रिरात्रात्पिँडद कंस र्वेषान्तर्पणम्भवेत् ?! एवंसमानॊदक विषयेपि त्य्र्यहमेवक्रियातखाविज्ञा नॆश्वरीयानौ॥ळ्ले का॥ असपिण्डोयदि दहत्र्यहा त्रैतक्रियाभवेत् प्रथमे ह्नि त्र यःपिण्डा द्वितीयेचतु र स्तथा ! तींस्तुदद्यातृतीये ऒह्निवस्त्रादिक्षालनं ततः एकोद्दिष्टञ्चक रव्यं श्राद्धकरतति परम् * श्राद्धकर्म- सपिण्डीकरणम् ॥श्ले॥ प थ मॆदिन से दॆयास्त्रयःपिण्डास्समाहि लैः । द्वितीयेचतुरॊवद्यादस्थिसञ्च यनन्ततः ॥ श्रींस्तुदद्यातृतीयॆह्नि वस्त्रादिक्षालनन्ततः ।॥ अत्रशि शूनामन्येषिञ्च महातीथ पुण्य दॆशॆ स्वापत्सुचएकदिनॆन समापनं स र्यतॆ । वृद्धगा ग्यः ॥॥ मृताना मेकवंश्याना मेकोयदिच दाहकः एक_स्त्रीदिन सेकु र्या चॆक तं त्रैण कारयॆल् कतृ भे देवतन्त्र भेदइत्यर्थः कण्वश्च ॥श्ले! आपन्न ः स्त्री चशूद्रश्च यन्तै द्वस्व कान्तनुम्! तद ह्नैनक्रियास्सर्वाःकु र्यादितिहि वैशुतिः । नवभिदिव सैदध्यान्नवपिं डाक् समाहितः । दशमम्पिण्डमुत्सृज्य रात्रि शेषशुचिर्भवॆत् !* इति वचनन्तत्कालविषयम्. मू. … अतिक्रां तॆसंवत्स रेसितो रन्वॆषामे रोहतःकु र्यान्ना सञ्चयोनशान्तिक रैत्येकॆ. व्यासं ग्र हॆ। ळ्लै अतीलॆ.. बेतुनुस्का, रेप् काहात्पिण्डमर्पयॆ त्! श्रीदुदद्याद्द्वितीयॆह्नितृतीये ह्नि सपिण्डिनम् II ना स्थिसञ्चय 1 नँकु र्यान्नचच राधिरोहणम् । पुत्रादि नातुक तजाव्यं पुनस्संस्कार कमणि !॥ एके इत्यु किर्विकल्पादा कुम्भनिधानान्तं त्राग्नॆः स्त्रियाश्च 66 इति दाहास्थिसञ्चया न्तत्व स्मरणात्… "” अनाहि मू..—दु ररणे कालान्त रॆ. प्रायश्चित्तपूर्वकं नारायणबलिङ्कृ त्वात्य्र्यहा ट्रै त्य्रक्रियाङ्कु र्याल्, तृतीयखण्डॆ–जलादिमरण प्रायश्चित्तं व्यादॆवलः ॥श्लोका ॥ यॆमृताःपापमागॆण लेषांसंवत्सरात्प “रं ! ना रायणबलि .कृत्वा कुर्यात श्राध्व दैहिकम् 1 आब्धं तेवाऒथ षणासे पुनःकृत्वातुसंस्कृतिम् । त्रिरात्र म शुचिर्भूत्वा श्राद्धं कुर्याति यादिकम् ॥॥ अत्रकृशाश्वतिनियामा बौध्व९ दैहिकाता गॆ वनारायणबलिःकार्यः " कृत्वातु संस्कृतिम् " इतिनचनान्न केवलमुद कङ्कार्यम्, त्रि रात्रविधानात्सित्रॊरष्य त्र नद शाह तःक्रियाः … अ श्री प रार वचनैःपूर्व सूत्रं विवृणोति - मू—अत्र श्लेकानु दाहरति श्लो ! CC ॥श्लो प्रा " , प्राजापत्यादिकृचञ्च त प्रकृच्छ त्रयन्तथा ! चान्द्रायणन्ततःकृत्वाना रायण बलि-तथा ॥ कृत्वैतद्वत्सरस्यां तेविदधीताध्व९ दैहिकम् । ष णॆसाद्द्विगुणं कार्यं त्रिमासा त्रिगुणं भवेत् ॥ चतुगुणं. त्रिपक्षेस्यात्सद्यःपञ्चगुणं भवेत् ॥ व्या—अत्र ( तपः परङ्कृतयुगे “इतिकृच्छा दीनां कृतयुगवि षयत्वॆनकलौ स्वरूपानुष्ठाना योगॆपि " दान मेनक लौयु गॆ " इतिस्त रणात् ॥ल्लॊ " प्राजापळ्यॆतुगामेळां दद्यात्सान्तपनॆद्वयम् । परा कत प्रकृचा तिकृच्छे ति स्क्रीस्तुगा स्सृताः । अष्टा चान्द्रायणदॆयाः प्रत्याम्नायविधौस दा ॥ गवामनावेनिष्क ँस्या त्तदनं पाद मेनवा पादहीनंसक तव्यमिति ऐदविदोविदुः ॥ इक्याम्य क्तरीत्याकृच्छ प्रतिनि धि द्रव्यन्दत्वाकमः कतजनम् । पक्षान्तरमूहपराशरः ॥वा॥ तत्कालॆ प्रायश्चितञ्च तुगुणं षणासान्तॆ त्रि गुणं संवत्स रान्तॆ द्विगु त्रि हायनां तेप्रोक्त मेवाचरन्ति ॥ संवतळ्ळ॥श्लो॥ यदिशस्त्रवि षाम्ब्वाद्यैः कामतो ब्राह्मणोहतः । त्रि हायनेव्यतीतॆतु प्रायश्चि त्तँविदुबु९ धाः ।! प्रा यश्चित्तं - प्राजापत्यकृत्प्रदि. . सति £90 6 अ एवं विद्युच्छ. स्त्रविषाग्न्युदक सर्पव्याघ्रादिभिःकामतो मरणे॥श्लो! अग्नि विद्युत्पयःपाशचण्डालै ब्राह्मणोहताः । एकद्वि त्रिचतुःपञ्च षड बेश्शुद्धिमाप्नुयुः ॥ इति कालभेदॆन प्रायश्चित्ततारतम्यमुक्तं तत्रव्यवस्थामाह — … मू—कामतो पीदुमृण ताततायश्चित्तं पञ्चगुणँकृत्वाविप्र्र 28 पितृमेधसारसहित सुधीवलोचने स्वसद्यः क्रियाःकुर्यात्. व्या= तच्छन्देन पूर्वसू त्रॊक प्राजापत्यादयःपरामृश्यंलॆ,अ ड्रातिकृच्छ त पकृच्छ चान्द्रायणानि (प्राजापत्य त्रयात्तकानि Iए चं प्रायश्चित्तकरणे वि प्र स्यसद्यएव क्रियाः कार्याः । विप्रग्रहणा दन्यॆषां कालविलम्बः । तथावसिष्ठः ॥श्लो॥ मनुष्यवजकांवि प्राणां गहि तॆमरणिसति । सद्यएवक्रियाळि कार्याष् प्राणामनुशासनात् ॥॥ अपरा र्कॆच ॥श्लो॥ दुरृतौसद्य ए वस्यात्संस्का रोहिद्विजननाम् । लब्ध्वाकृ चाणिवि पॆभ्य इतिधम९ विदाम्मतम् ।। एवम्बुद्धिपूर्वमृतौ प्रायश्चित्तोक्तेः प्र माद मरणिसतितदभावळु शायां प्र्रमादाद्यविशेषण कामतो ऒकामतो वा देशविशेषॆ मृतौच प्रायश्चित्तं कार्यमित्याह … मू…चण्डालादुदकादिति पापिष्ठमृति सृतिः प्रमाददुमृतौन नाध्वन गरकुटि कादिषु मृताचकृच्छातिकृचसौम्यसान्त पनगॊदानानि कृत्वाकीयार्लकुर्यात्. व्याविज्ञानेश्वरीये॥श्लो॥ चण्डालादुद कात्सर्पादाह्मणा द्वैद्यु तानलात् । दंष्टि भ्यश्च पशुभ्यश्च मरणम्पापकरणाम् उदकम्पि डदा नञ्च प्रैतेभ्यो यत्प्रदीयते । पतिष्ठतितत्सर्व मन्तरिक्षे विनश्य ति !! इति ॥ चण्डाला द्यैम९ रणस्य पापकम निबन्धनत्व स्मरणात्प्र चूदाच्चण्डालादिमरणॆपि तत्पापनिह९रणाय प्रायश्चित्तं कार्यमि त्यथः " लब्ध्वाकृच्छा णि, इत्यविशेषॆणदु मृतौ कृच्छ स्त्रँणात् । ननु " प्र्रमा दाडपिनिश्शङ्कम् , इति चण्डालादिह तस्यापि सद्यःक्रियावि छानात्कथं प्रायश्चित्तमितिचॆन्मैवम्, सद्यःक्रियाविधानस्य प्राय श्चि त्तविध्य विरोधात्, प्रत्युत प्रायश्चित्तक रणस्य पापक्षयद्वाराकीया हता हेतुत्वाच्च । अतःपापनिह९रणाय प्रायश्चित्तङ्क त व्य मेन, अन्यथा 66 नॊपतिष्ठतितत्सर्वम् " इतिकृतस्यापि विनाळ स्मरणात् । एवमेन हि “मरणं पापकमणाम् " इतिवद भिप्रा यः । सर्पह तॆविज्ञा इतिवदल्कॊभि प्रायः नॆश्वरीयेवि शेषः श्लो॥ सुवणतारनिष्पन्नं नागङ्कृत्वातथैनगां व्या सायदत्वाविधिवत्पितु रानृण्यमा प्रवा९ ॥ ॥ अतस्सर्वादिसाहचर्याचं तृतीयखण्डॆ-प्रमाददु रृतौ सद्यःक्रिया T लाद्यैःप्रमादमरणॆपि प्रायश्चित्तंसिद्धम्। प्रमादमरणैप्र्राय श्चित्रपूर्वकं दशाहाले तक्रियाः कार्याः, कामतस्तु त्र्यहादितिवि वॆ कः । वसिष्ठ} ।श्लो॥ अकामतो मृता नान्तु द्विजाती नान्न नेपथि । अकामतॊमृतानान्तु वानग रॆवापि कुटिकेष्वगृहेषुवा संवत्स रां तॆसद्योवाब्राह्मणेर भ्यनुज्ञया ! कृचातिकच सौम्यञ्चतधासान्तपनञ्चरॆत् गोदा सन्तद्व तस्यां तॆ ब्राह्मणो नाँच भूजनम्॥॥ सद्यः प्रायश्चित्तकर णॆ नकालविलम्बइत्यथ९ः । विष्णुश्च ॥श्लो॥ मण्ड पॆगॊपु रॆवापि देहम्यभि त्रिषु । अकामतो मृतानानु दापयेदैन्दवद्वयम् ॥ प्रा जापत्यञ्च रॆत्कृच्छ पराकॆणविशुद्ध्यति । पूणॆ बेतुवन्तं कुर्यात्स रूपैतूदक क्रिया॥ना रायण ऒलिङ्कु र्या चुद्दि रेषा प्रति कीतिजता 1 एनमकामतो ननादिषुमृतस्यापि प्रायश्चित्तविधानाच्चण्डाला द्यैः प मानमृतस्य प्रायश्चित्तं कै मुत्य सिद्धमि क्यलम् । अदृष्विति- कुण्डत टाक नदीती रालगणनिष्कु टाद्य नानृत प्रदॆशॆष्वित्यधः मा प्रमादममृतौ प्रायश्चित्त पूर्वकं सद्यः क्रियारा मू—- प्रमादादुमृतौ सद्यः क्रियाशा चेसमाचरेत्. व्याब्राहै॥श्लो ॥ प्रमादाद पिनिश्शङ्कं ( तक्कु र्याद्विधि चॊदितं) आक स्माद्विनिचॊदितः) । शृङ्गि दण्ड्रि नभिव्याळ विद्युच्छस्त्रविषाग्नि भिः 1 चं डाल्ले र्वान चॊ रैर्वा निहतॊ यत्र कुत्र चित्तस्य दाहादिकं कार्यं. यस्तान्न पतितस्तुसः ॥ अङ्गि राळ्ळ ॥श्लो॥ यदिकश्चित्प्रमादॆन म्रियॆता ग्न्युद कादिभिः । तस्या शौचंविधातव्यं शतव्याचॊदकक्रिया ॥ * 1 दशाहतइति शेषः वैधैतुविशेषमाह..___ मूवैधे प्रॊयादिमरणै देवकार्याधरां दॆहत्या गॆचनदु मर स.कालविलम्बस्सद्यःक्रिया जकु र्यात्. 1 णं व्याअ त्र गाग्यः ! श्लो॥ नृद्धश्शाचक्रियालु पशित्याख्यातभिष यः । आत्मानङ्घातयॆद्य स्तुभृग्वग्न्य नशनाम्बुभिः ॥ तस्यति रात चूशौचन्द्वितीयेत्वस्थिसञ्चयः तृतीयॆचोदकन्दत्वा चतुरै श्राद्धमा [पितृ मॆधसारसहितसुधीनलोचनॆ चरॆत् ॥1 किन्द ॥श्लो॥ साध्वी नामॆननारिणा मग्नि प्र सतनादृते । ना न्यॊधर् हिवि ज्ञेयोमृ तॆछतरिक हिञ्चि इत्यग्नि प्र देशस्यापि शास्त्र विहितत्वात्त्यहातिया । तथाग्राहि॥श्लो॥ देशान्तरमृ तॆपत्यासा ध्वीतत्पादु काद्वयम् । निधायोरसिसश्रद्धाप्रविशेज्जातवेदनम् ॥ ऋग्वे दवाक्याल् स्त्री साध्वी नभवेदात्तमातिनी । त्र्यहाऔचेतु निवृ= औशाद्धं प्राप्नोति शाश्वतम् ॥ आग्नेयॆच! श्लो॥ विष्णोः कार्यं समुद्दिश्य देह त्यागॊयचाकृतः । तदा वैकुँ ठमासाद्य मुक्ताभवति मानवः ^॥पा दॆच श्लो॥ देवस्यधनधान्याथं भूषणाम्बरयोरपि । क्षेत्रा रामगृहाद्य ध९ंविवादँकुरुलेयदा ॥ वैष्णवो कन्याविशेषण प्राणत्यागान्त मा तनः । शस्त्रादिसाधनेरन्यैरणकृत्यादिकावृतः । तस्यमु शॆमृतास्सर्वे Xच्छन्त्यात्यन्तिक cलयं ॥ आश्वमेधिकॆ ॥श्लो ॥ प्राणांस्यजतियोम त्यॊ मां प्र्र पन्नॊ पिमत्कृते । बालसूर्य प्रकाशॆस प्रैजॆत्या नेनम द्गृहम् 1॥ एमशास्त्रनिहितत्वात्सद्य स्त्रृहति याकार्या । किञ्चk श्लो॥ " यःकामतो महापापं नरःकु र्यात्कथञ्चन नतस्यनिष्कृति दृष्टा भृग्वग्नि पतनादृति ॥ रॆतस्सिक्ष्वाकुमारीषु स्वयोनिष्वन्त्यजा सुच । सपिण्डापत्यचारॆडु देहत्यागॊविधीयते इति मन्वादि विहि ព ता तहन नेपि त्यहात्कि येत्यलम्… ১৯ -विधिवत्संस्का रॆपि अनस्धिसञ्चये यद्यदक क्रियाविच्चि द्ये तै कॊद्दिष्टंवा पुनदाहः, व्या—अपरार्कॆ ॥श्लो॥ मन्त्रव- सूृतस्यापि ह्यसमाप्तावकन्य तु ! अर्वाग्दशदिनादूछ्वं पुनराजा हो विधीयते ॥ दशदि नाद र्याग समाप्रॊदक स्येत्यन्वयः । शातातपः ॥ एकोदिष्टंसुककु र्यानृत स्ये कादशेहनि । त त्र शाखमुनकु र्या चॆत्पुवस्संस्कारमहति ।॥॥ वसि ष्ठश्च ॥श्लो॥ मत्कृतं प्रैतमुद्दिश्य नव श्राद्धादिक क्वचित्) अकृतं तद्वि जानीया दॆकॊद्दिष्टंवि नाकृतम् ॥ 1 त्रव्यवस्थामाह – मू__यदृस्थिसञ्चयःकृतस्सान्न पुनर्दाहोजन्वत्सर्वङ्कुर्यात् व्या श्री नाहिग्नॆ दाहस्य सम्भनिधानान्तत्वात् उत्ति kways तृतीयखँडे- वाहेत त्तदग्नि निणय । મ फ्लैपॆ हिप द्र पौर ः कृणुष्वपरमे व्योमके इति मन्त्राध नत्संस्कृतस्य पुनदा हायोगाच्च, अतो जनस्टिसञ्चयन पुनरा हः । अतएनहिकृते स्थानञ्चयेत्यहत्कि या सर्व तॆ॥श्लो॥ अस्थिसञ्चय नादूध्व९ं विच्छिन्नॆ तर्पणादि कॆ । अँब्रेयदीपितो च्च पुनःस्सं क्षिष्यतॆ त्य्र्यहात् # अतो गॊऒलीनद= न्यायैन ॥श्लो ॥ 6 मातापित्रोद९ शाहं स्यादस्धिदाहतथैवच । " इति दशाहोद क क्रियाविधिर स्थिसञ्चयनाभाववि. षयपन । यत्तु देवलवचनम् ॥श्लो॥ पुनदूहसमारभ्य श्राद्धान्तं पैळ्ळ मेधिकम् ! कृत्वां तॆ पॆतरूपस्य सपिण्डीकरणञ्च रेत् 1 इति प्रत्, व त्न्यादिव्यतिरि क्तसङ्घात मरणविषयम्, नषाणं तॆसा पिण्ड्य विधानाल् तधा धस्तात्सङ्घातमरणप्रकरणा प्रत्यपादि । अयतिरा त्र विधिदशाहालत द्विच्चिन्न विण्डोदक दानविषयः, वत्स राति क्र मेपि पि त्रो द शाहविधा नात् । अतः कॆवलॊडक दानपरंवचनः कृतार्धिसञ्चयदशाहमध्य विच्छिन्न तर्पणविषयं मन्तन्यम् I मू—तधाङ्ग दाहवैक ल्येपीपुनदां हः. व्यासृत्यन्त रॆ- श्लो॥ अमन्त्रपूर्व दग्दानामुग वैकल्यश्लेषिणां चण्डालाडिहतानाञ्चु पुनदहनमाचरेत् #॥ मू__ यदिगृह्याग्नि नाप्य मन्त्रिवद्द हीन्द न्याग्नि नावा विधि वद्द हेत्त दावुन दाजहो फ्री. न्याहृत्य कार्यः. व्याअ मन्त्रः दा पापूर्वोवाहृत वच नेन आयथाकृत मकृत मिकिन्यायैन वुनदाकाहस्सिद्धु । औपासनैना नाहिताग्निन्दहेत् इतिनियमाल्लोकि काग्नि नादा हेपुन दाजु हःकत व्यक्ति, औसान नेनवि नाविधि वत्कृतस्यापि दाहस्याकिञ्चित्क रक्त्वात् । स्धितेत स्त्रील स्तेनै नवुन दाजहः कार्यः, अस्यु स्धिक् विधिवदग्नि सन्धायलेनैनपुन वाहक कार्यः । अ धयद्याहिताग्निरन्य त्र प्रेयादीप्यमानै हूजायमानै रग्निभि रासी र९ यान देवास्याग्नि भिस्समागमयॆर आसंस्का रादग्नी जुहुया दग्निरक्षणाणं " इति बोधायनाव स्तु बादिभिराहान्तमग्निरक्षण सं णैन पुनदाजाहसि देश, अग्नॆ बाका हैक प्रयोजनत्वात् 66 शरीरदाया बाहवाअग्नयोभवन्ति ए इतिश्रुल्ने विनियोगान्तर्भावाच्छ, स्वाध्या ता पितृ मेधसारसहितसुधीविलोचनॆ याग्नि त्यागयोरु पातकत्वोक्तेश्च, तॆनैनदाहःकर्तव्यः ॥ अतो मन्त्र वद्दाहाभावेस्धि तेशाला ग्नौलौकि काग्नि नाविधनदाहेपि यधावत्पु सदा हःर्यः । अनारदः ।श्लो॥ मन्त्रंविनातुयो दग्ध पॆत स्तस्यवुनःकिं ! या ।कामन्त्र संस्कारयुक्तस्यनकु र्यादहनम्पुनः ॥॥ … ॥ विदेशस्धपु त्र विषये – मू_यद्ये कॊद्दिपान्तं पुतोन्योवाकुर्यात्, विदेशस्धःपुत्रश्रु त्वावपनङ्कृत्वादशाहमुदक मात्रन्दद्यात्, ज्योसःकृ तमपि सापिण्ड्यमेकादशाह एवपुनःकु र्यात्. m व्या–मा त्र चानग्न प्रच्छादननव श्राद्धादिनिनृत्तिः । एवकारेण द्वादशाहव्यवच्छेदः । अत्रगान्यः ॥ श्लो ॥ कृति क्रियेवि पितरिदशाहं सूतकम्भवॆत् । दद्यातिलोदकम्पु त्रस्सपिण्डीकरणं पुनः ॥ मुख्यकर्ता विदेशस्थः काल्के कालेळ्लु तॆयदि तिलवारि प्र कुर्वीत पिण्ड दानं विवज येत् ॥ ५॥ नेनु त्रॊ॥ 6 मुख्यक ताजु विदेशीलो माकापितॊमृतौयदि! संवत्स रॆव्यती लॆपि कुर्यातत्त्रियान्तदा ! इतिवचनादाहादि सर्वं मुख्यक राक त व्य मितिचेन्न, अन्यकृतस्यात्प्रपुनःक तकावृत्वा प्र तीतेः चिरकालातिक्रमेपि पीतॊ दशाहोदक क्रिया विधिपरत्वाच्छ श्लो॥ 66 देशा न्तरस्थापितरौमृतौ चेदन्यॊषि कुर्यादखिलञ्च षेतृकं दाहंविनातॊ निपुनश्चवुतॊज्बॆप्टोपिकु र्यादनु जैस्सपिण्डनम् ॥ “इतिवचनात्नु त्रैणवु नःकरणीयमितिचेन्न, पुत्रसद्भावेसि तदसन्नि छानॆ अन्यसक्रियाधि कार मा त्र परत्वात् II श्लो ॥ " असन्निधानेपू र्वेषा मुत्तरेपिण्डदाःस्त ऎ कृतेः । उत्तराधकाम्पुनःक रणपरमिति चेत्सत्यं, तत्पर त्वॆपि इति सृ दशाहाति कान्तविषयत्वाष्ट्रती तॆः, दशाहमध्या गतमुख्यकतृ विषय त्वेन चरिताथत्वाच्च तन्य अतो दाहव्यतिरिक्तं सर्वण्ड शाहान्तराग तॆ नैनमुख्यक स्त्रीपुनः कार्यमितिहितस्याथः तधापारस्करः ॥श्लो॥ पुत्र स्यासन्नि छानॆयः पिण्डचानॆपवत तॆ । तत्सन्निधौप्रवृत्तापि सत्याज्यः पिँडदस्सुतः * # अत्रपिण्डशबोन पैकॊत्तरवृद्धि श्राद्धोपलक्षकः । तथा । स्मृत्यथः सारे 1 श्लो॥ मुख्यक रागमे न्यस्तुववृत्ता ऒत्त्रियान्त्र्य जेत् ततस्तुक म९ कुर्वीत संस्क ताजा विन्यजे ततः ॥ पुन स्तिलोदकम्पिण्डं नग्न पम् ॥ स्त्रीX કેમે 1 तृतीयखण्डॆ–अन्तद९ शाहाद्या गतमुख्य कतृ कार्यं च्छादनन्तथा ! नवश्राद्धप्रदानादि सर्वङ्क मसमाच रॆत् * II आन रीयॆ॥श्लो॥ दशाहकमण्यारभे संस्का राचौकनीयसा । ज्येस्त्रोयस्त्वं तरागच्छॆत्सास ्यशेषंसमापयेत् ॥*। " अनु जैस्सपिँडनं " इति ज्येष्ठासन्नि छानॆ सन्निधिन्दःक निस्त्रोयदीपितो स्सापिण्ड्यमपिक रॊति तदनुजा दिभिः कृतमपिसापिण्ड्यं ज्येष्ठःपुनःकु र्यादित्यथः । एतत्सर्वं सृतिचं द्रिकायां सुस्पष्टम् ॥श्लो॥ जॆृष्टेनवारनिपैन सपिण्डीकरणाकृते । देशां तरगतानान्तु पुत्राणाञ्चकथम्भवॆत्श्रुत्वा तुनवनँकृत्वा दशा हान्तन्तिलोदकम् । ततस्सपिण्डीकरणं कुर्यादेकादशहनि ॥ द्वादशा हॆनतत्कार्य मितिशातातपोब्रवीत् कनिपैनापिकतजुव्यं सपिण्डीकरणं वुनः ! " अनेन वचनेनापितिलोदकमा त्र विधानान्न पिण्डादिक मिति सिद्धम्, श्राद्धान्तस्य कृतस्यचनपुनःकरणमितिच सिद्धम् । किञ्ळ ॥श्लो॥ एकॊद्दिष्टान्तव । वस्यात्संस्कतु श्शुद्धतात्वमाल् । पिण्डोदक प्रदानैळ्ळ पुण्याहो क्त्याविशुद्ध्यति ॥ इति बोधायनेनसंस्कर्तु रॆवैकोद्दिष्टान्तकरणानैन शु द्धि सरणा दॆकोद्दिष्टस्य संस्कतेकाक कतृकत्वं सिद्धम् । तथाकतृ नियम श्च गृह्यपरिशिष्टाद्वि जैयः ॥श्लो॥ " असगॊ त्र सृगॊत्रॊवायदि स्त्रीय दिवावुमाक् । प्रथमे..हनियःकु र्यात्सद शाहंसमापयेत् ॥ इति प्रा यशित्रकाण्डादौ विज्ञानेश्वरेणो क्रम्. तथा सदाचारकाण्डॆव प्रकरणॆ " पुत्रासन्नि छानॆ सगोत्रादि नायेन प्रथमदिने दाहनं स्कारःकृत स्तेनैवा दशाहात्य्र तक म क त व्यम्, " असगोत्प्रस्सगॊ वा ’ इति सरणात् " इतिचॊक्तम् । तदेवंसंस्कृतुलु रेवद शाहकृ त्य कतृत्वनियमोऒन्यकृतैकोद्दिषा तकृत्यस्य ज्ये षेनपुनःकरणसङ्ग ममाधुवत् । अतःकृते श्राद्धां तॆतिलॊदक मात्र मुख्य कर्ता कार्यं ततश्च ( दाहंविनातॊ निपुनश्च सर्वं ” इति वचनं दशाहमध्यागीत " मुख्यकतृ विषयमॆचेतिसिद्धम् । पश्चा दाग लॆनल्वेको र्दिष्टान्तस्य कृतित्वन तस्यपुनःक रणासम्भवाद्यच नाभावाच्चादशाहन्तिलोदक मात्रन्द त्वैको द्दिष्टाभावा देशादशाह एनसपिण्डीकरण मात्रं पुनः कार्यमितिनिश्च यः । अ तॊ ज्ञातिन ज्येष्ठपु त्रैणापि तिलोदक मात्रं कृत्वा कनिष्ठानान्यॆनवा कृतम पि सापिण्ड्यम्पुनःकार्यमिति धम शास्त्राथक्षा निष्कषः । ननु, 6 संस्क आ म९क دو 1 पितृ मेधसारसहि तॆसुधीनलोचने 100

ताजुविसृजे त्रतः,, " सदशाहं समापयेत् इति वचनयोर्विरोधइत्ति चेन्न, परिहृतत्वात्पारस्करण ॥ श्लो ॥ पुभ्राता थशिष्यावा ह्य न्योवाब्राहणस्सदा । प्रथमेहनियर्लकु र्यात्कु र्या देवाष्त्रदानतः एलैरारब्धपौँडस्य यद्यागच्चन्ति सुताः ! तॆपि कुरुस्तुपूर्वोक्तं पिं डदानञ्जलन्तथा ॥॥ इति । अतः पूर्ववृत्तश्चोदक मात्रं दशाहं दद्यात्, अन्तरागतो मुख्यकता श्री दान्तं कुर्यादिती व्यवस्थापितम् । आ प्रदानतः - आसमाप्तॆः समापै श्राद्धान्तकृत्येसापिँड्यमात्रं मुख्यक कार्यं ( किञ्च; मुख्यालाभिगौणेन प्रवृत्तॆकमणि मध्येमु ख्यलाभिपि यथागौणॆनैव समाप्यते तथा श्रव्यन्ये नारब्धस्य समाप्त स्य नपुनःक रणम्, अन्यथाऋत्वि गादिना कृतस्यापीपुनःकरण प्रसक्ताः ! तिलोदक स्यतुसपिण्डसाधारणत्वा तनात्रं कार्यम्, वचनाशा पिण्ड्यञ्च। दशाहमध्ये मुख्यक रागमैनचन बला दाहव्यतिरिक्तं पूर्वकृतं सर्वम नेन पुनःकार्यमितिवचनन्यायसिद्धायमथः । इममधँस्पष्टमाचपै षट् ध रकारः ॥श्लो॥ मगकु र्यात्प्रथ मॆह्निसंस्कृतिनिधिँज्ञाति स्तद न्यॊपिवा श्राद्धान्तंसक लँस एवतुच रेट् (क रा)ज्ञात्यादि केप्याग तॆ! ज्ये स्तंसकलँस प्रासन्निधिनाकनीयसि पितुलकु र्वाण एनक्रियां श्रुत्वॊपस्थित एवचेदधच रे ज्ञ्यायां _समाध्व९ क्रियाम् !! मत्पितॊ ररणाधिकं दशदिनन्त स्थिX तॆज्यायन स्तत्पश्चाच्छ वण प्रभृत्यु परताशौच प्रवृत्तावपि । ज्याया नेवतदूध्य= माचरति तत्य्राद्धादिमि श्रान्तकन्त त्तत्क मणिशुद्धिम स रदसौतात्कालिकी, देनलः 14 इति । मिश्र - सपिण्डीकरणम् । अश्रान्तश बॊमर्याचायाम् । ’ आद्यं श्राद्दमशुद्धिपि " इतिवत्सापिण्ड्य मळु ज्ञोपि कुर्यादिति नचनाभावा दाद्य ग्रहण वैय्य थ्यात्सावकाशत्वाच्च द्वादशाहे आशौचसद्भाव् सापिण्ड्यन्न कार्यमेन, निरवकाशस्याप्याब्दि कस्याशौचानन्तरदिने विधानात्साण्यस्य कालान्तर विधानाच्च.. मू—नात्र प्रेतशब्दम्ब्रूयात्. … … व्या….अल्ट्रा-पुनस्सापिँड्ये ! अत्र विज्ञानेश्वरीये ॥श्लो॥ पुनः प्रेत्रं ननिदि९ शॆत् ।*। इति।_स्तृत्यथ सारॆच ॥श्लो॥ यवीयसाकृतङ्क मः स्त्रीत शब्दंविहायकु ! तदस्ट्रोजेनकतव्यं सपिण्डीकरणम्पुनः *॥ . तृतीयखं डे-शवपतिकृतीकल्पनक्रमः मू——रभे कॆनचित्रैतकृण्यै 1 मुख्यकताEZ न्तराXतो दाहंवि नान्यत्सर्वं कुर्यात्कृतं! नास्थिसञ्चयनं पूर्वप्रवृत्त श्चादशाहमुदकमात्रमन्यॊ ऒविदद्यात्, मापयॆल् " इतिनियमात्. 6 सदशाहं स व्या—- केनचित् - पुत्रैणान्येनवा ।अतसंवादिवचनानि पूर्वमेवो बाहृतानिचर्चितानिच । कृतानार्धिसञ्चयनॆन " उ त्रिष्ठ स्ट्रॆहि " उत्तिष्ठ इत्यादि मन्त्राथःसिद्धेः पुनःकरणस्य निरधकत्वात्, पिण्डोदक दानन तस्य पुनःकरणैवच नाभावाच्च नपुनरस्धिसञ्चयः ॥ श्लो ॥ ँँ i 66 अतीते–चैतुसं स्कारए काहात्पिण्डमर्पयेत् ! श्राद्धुदद्याद्द्वितीयेह्नितृतीयेह्नि सपिण्डनं I नास्थिसञ्चयनङ्कु र्यान्नचचराधिरोहणम् । पुनातु कतव्यं पुनस्संस्कारकमणि ॥ इति पुनचाँ हॆऒस्थिसञ्चयः सर्य ले ! नह्य त्रपुन दाहो स्त्रि, मन्त्रिवत्संस्कारस्य कृतत्वात्पिण्डॊद क दानविच्छे देन दशाहानति क्रमाच्च… ननु, यद्यस्धविद्यते तह्यग्निर पॆक्षणीयः, यद्यग्निर स्तितदा तॆना स्थिदाहःकार्यः, अस्थ्यभा नेप्यग्निस ब्बा वॆदऔदिना शरीराकृतिःकार्या, यद्युभयं ना स्त्रीकिङ्क तन्यन्त ह – मू_यद्यग्नि रस्धिवाद्ययुवा नस्यात्पलाळवल्केःकुळ्ले र्वासन्धिम सु वॆष्ट्यचत्वारिंशतापलाळवृं लैश्शिरःप्रकल्पय लेदशभिवां विंशत्योरस्त्रिंशतो दरम्पञ्भळतैक्ले कम्बाहुँतयोरेन पं चभिरङ्गुलीस्स पर्यै केक पादन्तयो रॆव पञ्चभिरङ्गुलीरष्टाभिश्शि श्नञ्च्वादभिर्वृषण मॆनम्पुरुषाकृतिं कृत्वा स्ट्रॆतमावा ह्य संस्नाप्यालङ्कृत्याग्नि मुत्पाद्य सङ्कल्प्याप रॆणाग्निं " सर्वस्य प्रतिशीवरि इत्येतदादि प्रतिपद्यते ताम्मृतॆ नाभ्यज्यदहॆत्. I व्या–अतÄवाबाहुपदादि सन्दिषु यथासन्ध्या कारॊ भवति तथा पलाशवल्लेःकु शैर्वासं वेष्ट्यकत काव्यम् । प्रकल्पयतइति सर्वत्रानुषज्य तॆ ! पलाळनृ नैरिति श्रीवादिष्वपि सम्बध्यतॆ । एकैकमिति वीप्सया प्रतिबा हुप्रतिपादंसङ्ख्या न्वेति ! तयो रेवॆल्यॆनका रेणवृन्तास्तरनिवृत्तिः ! बा ट पितृमेधसारसहितसुधीवलोचनॆ J Came हुल्वॆन कल्पितयोःपञ्चाळत्सं चाळत्पलाळवृन्तसमूहयो रेव मणिबं धन शि पै ः पृथक्कृतैद९ शदशवृत्तात कैः पञ्चभिरं शैः पञ्चाङ्गुलीः कल्प यॆत् ! एवंसप्ततिवृन्ता तकयोःपादयो रेवावशि पैश्च तुद शवृत्तात कैःपञ्चभिरं शैःपञ्चाङ्गुलीः प्रकल्पयॆत् ! अन्यत्सर्वंसुबोधम् ! एवं चाहत्यषष्ट ्यधिक त्रिशतसलाळनृन्तानिभवन्ति । वैखानसे सङ्ख्या वैषम्य मु क्रम् ॥ अत्य्रसूत्रम् । वा यद्याहिताग्निःप्रोषितः प्रमीतॊन प्र ज्ञायॆत श्रेणिषष्टि शतानिपलाळवृन्तानां लैकृष्णाजिने पुरुषाकृतिं कुर्वन्ति 1 *॥पलाळन लेरित्यादिसमानम्, तत्र ताभ्यामॆवपञ्चभिः पञ्चाळत्न प्तति पञ्चसङ्ख्या ‡ वीप्सास्पष्टाधा, एकैक मितिवीप्सयैन प्र त्यॆकन्तत्तत्सङ्ख्यासिद्धिः । एवमु क्त्रक्रमेण प्रतिकृतिँ कृत्वा प्रेतमावा ह्यस्ना नादिक ङ्क त जुव्यम् । अतसूत्रम् ॥ स्नापयित्वालङ्कृत्य पत्तो दशेनवाससाम्राच्छाद्य ॥॥ इति बॊछायनश्च ॥ वा ॥ ताम्मधुना सर्पि षावाभ्यज्यदहॆत् : इति ताम्- प्रतिकृतिम्… 1 CC इति भेदः मू___कावद्भिस्समू लेःपला ळप णैजुश्शरी राकृतिरि त्येके कुश्रेरित्यन्ये मूलेशिपलाशप पण९ श रैरित्यप रे. व्या–अतसंवादिवच नान्यु कसूत्र व्याख्या नॆदष्टव्यानि.. मू———एनं दोह मकृत्वान कॆवलमुदक दानं कार्यं व्या–एवम्- उक्तकमेण, प्रतिकृतिदाहमविधाय् केवलमुदक दा नं नैवकार्यम्… … अतवौतुमाह – -तच्छास्त्रि र्विवति षिद्धम्. व्या-तभाहि…..प्रधमन्तावत् पुरुषाहुतिह्यस्यप्रियतमा ॥ इति श्रुतिविरोधः I 66 शरीरछाया दाहवा अग्नयोभवन्ति, इतिश्रुतिवि’ भोधः । ४ सत्वैतॆभ्यः परिददात्- अथैमॆनम्परिदत्तात् - द्याञ्चगच्छ- उत्तिष्ठ पॆहिस्त्रद्रवाकः कृणुष्वपरमेव्योम्म,, इतिदाहास्थिसञ्चयना ख्या मेवसद्गतिप्र्रा स्त्रीपरानॆकश्रुतिविरोधः ॥श्लो॥ नात्रिवष९ स्य क त व्याबा न्दवैरुदकक्रिया । , इत्यत्रविज्ञानेश्व रॆणोदक ग्रहणं तत्साहच र्याद

• वीस्साऒत्प्रभरद्वाजसूत्र द्रष्टव्या, ब तृतीयखण्डॆ-अस्याद्यला भेदाहक्त्रमः वॆळिएवं 66 03 ग्निसंस्कारस्याप्युपलक्षणमिति विवृतं तद्विरोधः, साहचर्यादिति वद ता अग्न्युदकयोरविनाभावउक्तः । अशोदाहाभा वॆखनन त्यागयोरिवो दकाभावएन, तच्च वक्ष्यतॆ तदभावेतदभावश्च प्रसज्येलॆति । किञ्चपोषि विषये दूरस्थत्वादस्थ्यलाभएव, चिरकालात्ययादग्न्य भावश्च, नहिपं चदशब्ध्वादशवषाति क्रमात्तदवस्थितस्थानादि वृत्तान्ताश्रवणाच्ब्यापास नाग्नि र्वानम्भवति, एनमुभयालाभेपि " कृत्वातत्प्र तिरूपकम् " इति तत्प तिकृति दाहपरवचनविरॊधः ॥ श्लो ॥ कुळपुत्रक वाहन तस्यस्या दनधारणम् । इति वचनविरॊधः ॥श्लो ( देशान्तरमृतानालतु राजभि र्वाविषादिभिः । तॆषामङ्गुपलाशाद्यैः कृत्वा देहन्द हित्पुनः ॥ शवम त्प्रतिपत्तिश्च त्प्र तिप त्रिश्च ह्याज्याग्नि स्पर्श नंविदुः ॥ इति नारदवचनविरोधः ॥1 " सुपि स्प्रे जकालस् मिश्रा द गव्यश्च तथाग्निना ! असौस्वगा रायलो कायस्वाहॆत्युक्त्वातु बौद्ध वॆकि एवम्पणशवन्द्वत्रि रात्रिम शुचिर्भ 3511 इति विज्ञानेश्वरॊ दाहृतनचनविधः । 6. यु त्रै दद्वौस्व काँतनुम् - आ’ तनॊपिजलन्दद्यात् , इति दाहाभावॆ नॊदक मित्यभिप्रा येण दाहपूर्वॊदक दानविधीपरकण्ववचनविरोधः 1 66 यदातुपोषित मरणे… पिशरीगन्नलभ्यते तदास्यास्थिभिः प्रतिकृतिँकृत्वा तॆषामप्यला भेपण९ळ रैश्शौन कादिगृह्यो कमागॆण प्रतिकृतिङ्कृत्वासंस्कारः का र्यः ,, इत्युक्त विज्ञानेश्वरववनविरोधकि ॥ श्लो ॥ 66 अफीनियद्यलब्धानिस णैजा स्तुपुरुषाकृतिम् । कृत्वा त द्द तिदिग्भागेदि हॆयु पितृ मेधकः ॥ इतिबो छायनीयविरॊधः । किञ्च जातस्य हिमनुष्यस्य द्वौसंस्का रावृणभू तौजातसंस्का रॊमृतसंस्कारश्च जातसंस्का रेणिमंलो कञ्जय मृ तसंस्का रेणामुःलोकमभिजयति तस्मानातरं पितरमाचार्यं पुत्रम्प ल्नी मन्तॆवासिनं पितृव्यं मातुलंसगोत्रञ्च दहनसंस्का रॆण सं स्कुर्यात् , इति बॊधायनैन दहनसंस्कारस्य परलोक प्राप्त्यर्थत्व स्तरणा त्तदभौ ऐ परलोक हानि रेवेति सिद्धम् । अतःप्रोषितस्यान ग्नॆरनस्थिक स्य केवलॊडक दानजल्पनम्मूख९ प्रलपितमित्यलम्. ॥ id 1 एवंशास्त्रविशॊधमुक्त्वा बाधकतर्क माह — मू—उदक दानस्य. दाहनिबन्धन त्वात्तदभावॆ तद्भवत्प्र्च वस ज्येत, I पितृ मॆधसारसहितसुधीनलोचने व्या-तदभावे - वाहाभाव, तदभावः, उदक दानाभावः । अ 1 अत्र ‘हितुदाँ हॆति । हित्वसिद्धिः पूर्वो दाहृतवचनै रॆवनिरस्ता । अत्रा पि "” अग्नि नासंस्कृतस्योक्ता पिण्ड दानो दक क्रिया, इत्याद्यखण्डाड, शा९दिवचनञ्चो दाहरणीयम् … ब्रह्मचारिविषये……. डि. मू— यदिब्रह्म चारि प्रेतकृत्यङ्कु र्यात्पुनरुप नॆयस्स्याद्यदि पित रौमातामहावनपत्यौमातुलमाचार्य मुषाध्यायँच सं स्कुर्यान्ना त्रवतलो पाना प्या शौचं सयद्याशाचेभुं पेतगृहेवासंव सेत्पुनरुप नेयस्स्यादाशौचञ्चास्य वि द्यलॆ ततॊ ऒन्यत्र भुजी तान्य त्रासन शयनाटकं कुर्या तॆतकृत्योत्तरमाळ्लु कळ्ळुचिस्स्याल्. व्या——पुत्रस्सपत्नीवु त्र इत्युक्रक्रमेणवु त्रादीनां पित्रादिचा हादिक रृत्व प्रापौब्रह्मचारि त्वॆपि तॆषान्नब्रह्म चर्य त लोपः, पि त्रा दिव्यतिरिक प्रेतकृल्ये ब्रह्म चर्यहानिःपुनरुपनयवञ्च भवति । अत्र छायनवसिष्ठा ॥वा॥ ब्रह्मचारिणन्मनकआणोवतान्निवृत्ति रन्यत्प्रमा तापीत्रॊराचार्याच ॥॥ बोधायनश्च देवा॥ अधोपनीतस्यव्रतानिभवं, ति नान्यस्योच्छिष्टम्भुञ्जीतानक्षत्र पितृज्यॆष्ठाभ्यां, नस्त्रियासहभुञ्जीत मधुमाँस श्राद्धसूतकान्न मनिदळा शाह गोक्षीरञ्छ त्राक निर्यासाविल यनं गणिकान्नमि त्यॆलॆमु पुनस्संस्कार ॥ इति . स्मृत्यन्त रॆचश्लो दहनादिसबिण्ड्यन्तं ब्रह्मचारि रॊतिचेत् । अन्यत्रिमातापितो स्स्यादु पनेयःपुनवजाती ॥* ॥ अनेन पॆतकृत्यैक दॆशकरणेन ब्रह्म चर्यहानिः कृच्छा आचरण मेन, अतव्सपिण्डीक रणमात्र करणेन पुनरुपनयनम् । या ज्ञवल्क्यश्च ॥श्लो॥ आचार्य पित्रुपाध्यायान्नि हृत्यापिवतीवती । सङ्क टान्नँनचाश्नी यान्न तैस्सहसंवसेत् ॥॥ सङ्कन्नम्, आशौचा न्नम्- तैः- आशौचिभिः । मनुश्च ॥श्लो॥ आचार्यंस्वमुपाध्यायं पितरं. मातरङ्गुरुम् । निहृ९त्यतुवती पैतान्नव तेनवियुज्यतॆ *॥ वती हचारिकृच्छा दिषु प्रवृत्तश्च गुरुरत्प्रमातुलमातामहॊ॥ तथाभ्य गुः ॥त्रॊ॥ मातामहंसकुलञ्च तत्सत्नौ चानपत्यवतिसन्न्कु 1 JA तृतीयबण्डे-अनुपनीत पुत्र स्यपत्न्याश्चमंलोच्चारणं रुतॆयस्तु वशलो वानतस्यहि ॥ किञ्च ॥वा ज्योष्ण भातृपितृव्यादी नामु दाहृतवच नेषु कन्तो क्तत्वाभाऐपि विद्यामन्तोप टॆस्टृत्वसम्भणे चार्योपाध्यायादि ष्वन्त वार्चितृ व्यादिनंस्कारॆच नवतिनॊङत हानिः ॥श्लो ॥ ४- पितृवत्सालयॆतॄक् ज्येष्टाधारितायवीयसः । पु त्प्रवच्चानुवतेजार९ ज्ये भातरिधमतः ॥॥ इति मनु ना ज्येष्ठक निष्ठभा तॊःपि तृपुशध राति देशानस्त्रद्युप देशाभावेपि. पितृवृषभ्रातरञ्चु वती संस्कु र्यादित्य ्यमन्यं ले CA …

.. मू गभकावानपिपित्रादीक्षा संस्कुर्यान्नत त्रदोषोन्यत्र. नकु र्यात्. व्या.. आ दिश बेनमातामहमातुलाचार्योपाध्यायाउच्यन्ति, प्रकृ तत्वात् ! अ त्र वृद्धमनुः श्लो॥ नवनन्दहनंवासि. प्रेत स्यान्यस्य गर्भ वा ! नकु र्यादुभयन्तत्र कुर्या देवपितुस्सवा ज्येष्ठस्य चानवत्यस्य मातुलस्यासुतस्यच ॥ वृद्ध सिद्धश्च ॥वा॥ गभवताज्येफ्लैन बाह्यः पि तामाताबानपत्योमातुलन्च ॥॥ आत्रमातुल गृहणं मातामहा डेर प्युपलक्षणम्, cc आचार्यंस्वम् इति मनुवचनेन बहचारिकृ्यसिस मानयोगक्षेमत्व परिगणनात्, आश्लो॥ “ बहू ना मेक धमाुणा मेक प्यासियदुच्यते । सर्वेषां तद्भवेत्कार्य मॆक रूपाहिले स्मृताः ति विज्ञानेश्वरो दाहृतवचन स्या रा पितुल्यत्वाच्छ, 1 मू…अनुपनीनि पुत्रःपितोस्संस्का राधि कारीभवळि, वत्न्याश्चा नुपनीतस्यच मन्तॊ गणाधिकारः सृतिसिद्ध . व्या अतमनुः ॥श्लो ॥ सह्य सिनिद्य लेक मजकिञ्चिचामौञ्जिबन्धना ळ् I नाभिव्याहारयेदह स्वधानिनय वादृतॆ ॥ H स्वधानिनयन ई ‘ब्देन दाहदिस पिण्डीक रणान्तं प्रेतक रलक्ष्यति, पूर्वक्रियाविरहस्वभा निनयनानुपपत्तेः " इति व्याख्यातम् । ब्रह्म-वॆदः, अन्यत देववाच अन्यतदेववाचु येत्पितृकृत्येतूच्चारयॆन्न त त्रदोष इत्यथः । सृत्यन्तरेच पुत्र स्त्वनुपनीतोपि पित्रोस्संस्कारमर्हति अन्योप्युच्चारये शस्त्राक् तिनकमाणिकारयेत् ॥ अस्यः-उपाध्यायादिः, मन्ता ननुपनीतंवाच य९ तॆनैन कमाणिकारयॆन्न स्वयङ्कुर्यात् ममनुळ्ळ श्लो॥ न्मा S वा पितृ मेधसारसहितसुधीविलोचने 1 भिव्याहारयॆद ह याननौञ्जीनबध्यतॆ । श्रीमन्त्राननुपनीतो पि पठेदॆ वैकएनहि ।#॥ पित्रॊ॥ पॆतकृत्यइति शेषः । एवंसत्न्याअपि मन्त्रोच्चा रणैअधिकारोदष्टव्यः ॥श्लो ॥ " अत्र पत्न्यसिकुर्वीत पिण्डदानंयथा विधि । इति सृतिः । ततश्च।श्लो॥ क म शूद्र स्सृतो विस्त्रोयावन्मौं ১৯ इति सु जीनबध्यते । तमाध्वणं मन्त पूतेषु कम९स्वप्यधि कार्यसौ ॥ मस्तुवचनं स्वधानिनयनव्यतिरि कविषयम् । सङ्ग्र हॆच ॥ श्लो ॥ असं स्कृतिनपत्न्याचह्यग्नि दानं समन्त्रकम् । कर्तव्यमितरत्सर्वं कारये दन्यमेवतु ॥॥ पतनन्तो च्चारणाश क्ति विषयम् । पत्नी वार्त नुपनीतोवा मन्त्रोच्चारणाशकावपि समन्त्रकमॆवाग्नि दानँकुर्यात्, अन्यत्सर्वं द भ९ प्र दानॆ नानुज्ञाया न्वॆन कारयॆल्. अल्ट्राव्यवस्धामाह—– मू—यदित्त्रिवञ९यदि वाकृतस्स्यात्सयथाविधिकुर्यान्नैक नष९ःकृत चौलॊपिपितरावपिसंस्कुर्यात्. m व्यासृत्यन्तरे ॥श्लो ॥ पुत्र स्वकृत लॊपि पित्रॊस्संस्कारम हति । चौलुह्यविधि नाकु र्यात्पश्चाच्चे लंयधाविधि ॥ ॥ पश्चात् - सपिण्डीकरणानुतरम् । सुमनुळ्ळ ॥ श्लो ॥ अनु पॆतो पिकुर्वीत मन्त्रव त्पै तृमेधिकम् । यद्यसौकृत चौलस्सा.्यद्यदिस्याच्च त्रिवत्सरः ॥॥ अनेनत्ति वषा९ता क्कृतचौलस्यापिक्रियाकतृत्वं प्राप्तम्, तत्प्रतिषेधति. नैकि वष९इति ॥ अत्रसुनन्तुः ॥श्लो॥ पुत्रस्तूत्प त्तिमात्रण संस्कुर्यादक णमोचनात् । पितरुनाब्दिकाच्चौला तैऎतृमेधिककमजुणा । श्लो 14 ड म९ शूद्र स्मृतॊविस्त्रोयावनौँजीन बध्यते । तदूछ्वँमन्त्रपूतेषु कम९स्वप्यधि कार्यसौ ! , इति सुमन्तुवचनं पितामह मातामहमा तुलज्येष्ठभात्रादि पॆतकृत्य विषयमितिनविरोधः Ch M .. ऎ कमणमध्येपि त्रा शौचसम्भवे कर्तव्यमाह - मू—अतकौण्डिन्यः ॥श्लो॥ दीक्षितॊ ष्येक पुत्रि श्चॆन्मातापितो मृति र्यदि । संस्कृत्यशालामागत्य यज्ञ शेषं समापयेत् ॥ ॥य द्यन्यःपु त्रस्स्यात्सएवपितरौसंस्कु र्या देवुविवाहा दावहि व्या—वृद्ध काग्यः ॥श्लो॥ ज्येष्ठस्यतुकतो मँ-ध्ये मातापितॊ गृ 4 तृतीयखण्डे-कतृणक्त्रमनिरूपणं के 151 2 तिर्यदि ! दीक्षा रूपन्निधायात्र संस्कु र्यात्पितरौ हिसः ॥ * # पुत्रा भावॆकुसपिण्डामातृसपिण्डा श्शिष्याश्च दय्यरित्यविशॆषॆणस्पं डानां कतृत्वप्र्रासक्ता कतॄणामनु क्रमं नियमयति मू. - पुत्रस्सपत्नि पुत्रःपुत्रि कावु दत्तः पौत्र 8 प्रपौत्रॊधन हारीदौहित्रॊचौहित्रः पत्नीपतिदुहिताभ्राता तत्पुत्रॊ सोदरभ्रातातत्प्र्पुत्प्रःपिता मातास्नुषा स्वसाभागि नेयस्सपिं डोमातृस पिण्डस्सोदक स्सगॊतश्शिष्य ऋत्विगाचार्यो जामाता सखा राजा चॆतिपूर्वपूर्वस्यासन्नि छानॆना शिवापरः परिघिक रा. " व्या— आत्माहिजज्ञआ तनः " " आत्मा वैपुत्रनामासि " ॥श्लो॥ “त त्य्रायञ्जायि तॆस्वयम् ॥ ॥श्लो ॥ ( यथैवातातभापुत्रः 1 इत्यादि श्रुति स्तृतिभिः पुत्रस्यात्तत्वो कॆः प्रत्यासन्नः पुत्र एव प्रथमः क र्ता ’’ पुत्रःकु र्यात्पितुः " इतिवचनाच्च । तदभावेसपत्नीपुत्रः पुत्रत्वा ल् । संस्कारवशॆन पुत्रिकापुत्रस्य पुत्रत्वॆसि त भ्यहि तत्वात् स्वशरी राध= भूतभर्तात्मकत्वॆन प्रत्यासन्नत्वात् “तदभावेसपत्नी जः’ इति वचनाच्च । ननु ।॥श्लो॥ " एक छतृक पत्नी नामपु श्रीनिधनङ्गता ।अ न्यस्याःपुत्रव त्त्वॆपिक ताज भ तेज वतत्य्रतु ॥ तदभावॆतु सापत्न शिवु त्रए वनियुज्यते । तदभावेत्तुतत्पुत्र आसन्नोऒन्य सतःपरम् ॥ सपिण्डीकरणा नञ्च कुर्यादौरसवत्सतु । इति मरीचि सरणादपुत्रा याःपति शिव क तानसवत्नीपु त्र इति चेन्न, पुत्र पौत्राद्यनन्त राधि कारिणोभकु शिवु त्रान न्तरं कतृत्वानुपपत्तॆः ! अत स्तद्वचनमसवण९ सपत्नी विषयम्, अ न्यथामन्वादिवचनविरोधोदुर्निरोधो वॆथोमु बैरपिस्यात् । अत्रमनुः ॥श्लोग् बह्वीना मेक पत्नी ना मेका चेर्पु त्रिणीभवॆत् ! सर्वास्तास्तेनपु त्रॆ ण प्र्राहवुत्रवती मनुः 11 इति पुत्रकार्यमु सपत्नीपुत्रेणैव सप त्ना ्यमातुः पुत्रवत्प्र्वनियमात्, cc पितृपत्न ्यस्सर्वामातरः स्मृतेश्चन पल्नीपुत्र एवकर्ता ! तथाकात्यायनः ॥श्लो ॥ विद्य दौरसः पुत्रॊजन न्याऔध्व९ दैहिकम् ! तदभावॆन पत्नी जः क्षेत्रजाद्या स्तथा2-2 वृता ॥ आवृत् – प्र कारः । बृहस्पतिश्च ॥ श्लो॥ बह्वी ना मॆकपत्नी ना मेषनवविधिः स्मृतः । एका चॆत्पुत्रिणीतानं सर्वासाम्पिण्डदस्तुनः ! * p ! इति चितृ मेधसारसहि तॆसुधीनलोचने . इत्यलम् 1 अतस्सपत्नीपुत्रा भावे पुत्रिकापुत्रः, माकापि त्र वयवान्व यॆन पत्यास त्यतिशयात्, “क स्प्रिंश्बित्प्रतिगृहीतॆय्यगसउत्पद्येत सचतुथाक्षांशराक् , इति वलनकु र्यांशभाक्वॆन स्मृतद त्तपुत्रा पॆक्ष दू ॥श्लो ॥ ४ पुत्रिकामाङ्कृतायान्तुयदिपु नुजायते । समस्त त्रविभागस्स्या ज्यैस्थ्यन्त तन विद्य ते ॥ इति मनुनच नेन पुत्र समां शभा क्वेन पुत्रि कापु त्र स्याभ्यहि तत्वाच्च पुत्रिकापुत्रा भावॆदत्तः तस्यचपु त्रैष्वन्तभावात्, पौत्रन्य पुत्रानन्तरभावित्वॆन ततोभ्य हिज् तत्वात्, ई औरसोधमपत्नी जः “इत्यादिना याज्ञवल्क्येनपुत्रि कापुत्रानन्तर मॆनद त्तं परिगणय्य, ॥ श्लो । 6. पिण्डवोऒळहरश्चै षाँपूर्वाभावेपरपरः इति नियमविधानाच्छ ! दत्ताभावॆपौत्रः क्रमभावित्वात् ॥ श्लो॥ पुत्रसुकु र्यादहनादिक मीका पौत्रॊ i

M धनपातड इति सृतॆळ्ळ नन्वत्रपौत्रानन्तरमॆवपु त्रि कापुत्रउ क्तः अतःक थंसपत्नीपुत्रा द्यानन्तर्यमितिचेन्न । तस्यपुत्रॆन्त भावाभि प्रा यकण्वात् पौत्राभावेप्र्रपौत्रः ॥श्लो॥ 6 पुत्रः पौत्रःप्रपौत्रश्चवु त्रिकापुत्रपवद ॥ " इति सृतिः । प्रपौत्रानन्तरभावित्वमैन पुत्रिका पुत्र स्येति नशङ्क नीयम् ॥ श्लो॥ 6 तत्समःपुत्रिकासुतः ॥श्लो ॥ ँरिके चपिण्डदानेच समाना परिकीतितॊ ! इति औरस पुत्रसाम्यपरमनुया ज्ञवल्क्यादिनचनविरोधाल्। प्रपौत्राभावेधनहारी दौहित्रः ॥श्लो ॥ (स्ट्रा द्धम्मातामहानाञ्च ह्यवश्यन्धनहारिणा । दौहित्रण विधि ज्ञान शतव्यं विधिवत्सदा इति स्मृतिः ॥ धनभाक्त्वाभावेप्यस्य पौत्रा सन्तर्यमॆ न ॥श्लो॥ 66 अपुत्रपौत्र सन्ताने दौहित्रा धनमाप्नुयुः । पूर्वॆ षाुतुस्वधा कारे पौत्रा दौहित्र कानुताः ॥ " इति विष्णुस्मरणात् । तड भावॆदौहित्रः । अत्रपुत्रीकरण धन ग्रहणव्यतिरिक्तो दौहित्रः । पुत्र पौत्र व्र पौत्राभावेधन ग्रहणाभावॆ पिविभ क्तस्याविभ र्तस्य वामाताम हस्य दौहित्र ऒक लॆति कथयितुं पुन सद्द हणम् । युक्तं चैतत् श्लो॥ ( यथावतस्थापिसुतःकु र्यात्प्रतक्रियाम्पितुः । मातामहस्यदा हादौ दौहित्रॊपितथाहति ॥ " इति भविष्यत्पुराणवचनात् ।श्लो॥ 6. एवम्मातामहाचार्य पॆतानामुदक क्रिया ! , इत्यत यधासगोत्र ॥ ॥ C m ! ♡ तृतीयखण्डॆ-पत्नी दौहीत्रादिक तृत्वम् I सपिण्डानामुदकन्दीयते तथामातामहाचार्याणाञ्च पॆतानामुदक की यानित्यं कार्यॆति विज्ञानेश्व रॆण व्याख्यातत्वाच्च । अतपनहि माताम हं मातुलं चॆति दौहित्रस्य मातामहसंस्काराधिकारः सर्वतॆ । चौ हिश्राभावॆपत्नी ! अत्र शङ्खः ॥श्लो॥ पितुःपुत्रेणकतव्याःपिण्डदानोद कक्रियाः । पुत्राभावेतुपत्नी स्यात्पत्न्यभाजितुसोदरः ॥ ॥ अत्रवु त्रशळो दौहित्रान्तवाची, परिपौत्यानन्तरं चौहित्रस्यैन कतृक्षा त्वॊकै} # श्लो ॥ 64 पुत्र पौत्रः प्र पौत्रश्च पुत्रि कापु त्र एवच ! " इ तीपु त्रादि देहि प्र्रान्तस्य बद्धकमल्वॆन मध्ये नवकाशाच्च । तदेवम् । श्लो ॥ " पुत्रःकुर्यात्पितुश्शाद्धं पत्नीचलेदसन्निधौ ! धनहार्यथदौहि त्र स्ततॊभ्राताधतत्सुतः ॥ इतिसं ग्रह कारवचनम् " पत्नी दुहितर 22 ) श्चैव , इति वचनाभि प्रायम् । मातामहनियमनेन दौहित्रस्यध नभा श्वेसति तस्यतदाहादि कतृत्वोपपत्तॆःपत्न्याःपूर्वनिवेयुज्य तॆ ! एनुच दौहित्रस्य मातामहयोस्संस्कारवचनजातं सङ्गच्छ तॆ अतःपुत्रादि दौहि प्र्रान्ताभावएव पत्नी पत्यु कु र्याल्, सचतस्याः /त खाकात्यायनः ॥श्लो॥ लेषामभावॆतुपति स्तदभावेसपिँड काः । अपुत्रा याःपतिद९ र्यात्सवुतायानतुक्वचित् ॥ भार्यापिण्डं पति ब्याद्भर्तृ भार्येसरस्परम् #1 इति ॥मनुळ्च ॥ श्लो ॥ अपुत्रा शयनम्भतुपालयम् ॥* तीव्र तॆस्धिता ! पत्ने ्यवदद्यात्तत्पिण्डं कृत्स्न मँळंह रेदपि ॥॥ पिताम हनानियमितस्य दौहित्रस्य ( पत्नी गुहितरश्चैव , इतिदुहित्प्रभा नएव धनभा क्व स्तरणोत्पत्न्याश्चासंसृष्टापुत्र भतृका धनभाक्त्वं यु क्रम्, क्रियाकतृत्वं तु दौहितस्यैव, दौहित्रा भाववीनपत्नाभर्त दाहादिक तृत्वमितिवि बेकः 66 पौत्रादौहित्र कामताः इति हि त्य्रस्य पौत्रत्व सरणात् । तदभावेदुहिता । यु क्तं चैतत्, पित्रॊरव यवान्वयेस सापिण्ड्यपत्यासत्तॆः, भ्रात्रादॆर्भातन्त रावयवानन्व यात्, “ पुत्रेणदुहितासमा 6. अङ्गादङ्गात्सम्भवसि 2 पुत्रव द्धुहितानृणाम् ,, इत्यादिवचनाच्च । अत्रिशङ्खः श्लो॥ पुत्राभावॆतु कुर्यातां भतृ भार्येपरस्परम् । अपुत्रस्यतुयापुत्रि सेवपिण्डíज भवेत् 11 अत्रा पिपुत्र शब्द शाहितान्तपरः ! भर्त भावेदुहिता * 27 H ११ स्त्री पितृ मेधसारसहित सुधीवलोचने -6 मातुःकु र्यात्पत्न्यभावेपितुश्चेत्यथः ! एवमपिदुहितृहस्ताद भा दानेन भ्राता भ्रातुःकरोति, एवशिष्टाचारः ! कालादशेणतु संस्क तॄणांव्युत मेण प्रतिपादनादिकं विस्तृतिकृतमशोधननिबन्धनं “वॆळ्यॊप्रान्तावत् । तदभावे श्रीः ! तधा सृतिसं ग्रह॥श्लो ॥ भ्रातुस्सहोदकॊभ्राता कुर्यादाहादितत्सुतः । तत स्वसॊदरो भ्रातातद भानोतुतत्सुतः ॥#। तथा ॥श्लो॥ पुत्रः पौत्रश्चतत्पुतः वुति कापुत्रएवच पत्नी भ्राताचतज्ञश्च पितामातास्नु पातथा ॥ भगिनी भागि नॆमळ्च सपिण्डप्सो दक स्तथा ! असन्नि छा नेपू र्वेषामु त्त रॆपिँडदाः सृताः ।॥ इति! अश्रा पीपुत्र शब्दि दत्तपुत्रा न्तपरः, पुत्रि कापुक श्रद्धो दौहित्रवाची, भ्रातृ तत्पुत्र ग्र हणमसोदरभ्रातृतत्पुत्र योरुपलक्षणम्, भगिनीभागि वेय शब्दा स्वसृतत्पुत्य्रपरौ, सपिण्डोऒ त्र पितृसवीँडु तदभावे मातृपिँड इति ग्राह्यम्, सोदक शब्दस्सतो पलक्षकः, असन्निधानग्रहणा नृता कैमुत्यंसिद्धम् । विष्णुपुराणेच ॥श्लो ॥ पुत्रः पौत्रःप्रपौत्रश्च तदू ध्व९म्भ्रातृसन्ततिः । सपिण्डसन्ततिर्वापि क्रियाहाजनृपजायते ॥ तॆ षामभा वॆस र्वेषांसमानोदक सन्ततिः । मातृपक्षस्य पिण्डॆनसम्बदायॆ जलॆनवा ॥ कुलद्वयेवी चॊत्प त्तॆः स्त्रीभिः कार्याक्रियानृप * इदङ्कर्तृ परिगण नामात्य्रपरन्नक तृ क्रमपरम् । तथाल्वेनच नान्तरविरॊधोदु र्वा रस्स्यात् । अतःपुत्रएवप्रथमं कर्तातदभावेपुत्रि कापुत्र इति निश्चयः । अनेन सपत्नीपुत्रस्य ( पितृपत्न ्यस्सर्वानूतरः इति मातृत्वावि शॆ ष स्मृतिः । ळ्लॊ । तदभॊ वॆसपत्नी जन्स र्वासाम्पिँडदस्तुनः, इत्यादिवच . नैश्च सपत्नीमातृक्रियाक तृकात्यन्तावत्सुस्पष्टम्, तस्याभर्ता तकत्वात् तदभावएनवुत्रि कापुत्रःदत्ता वाकर्ता । एक पत्नी नां सर्वासाम्पुत्रन श्त्वो स्वस्वावयवान्वयात्स्वपुत्रएवमातुःकर्ता, पितुस्तुजन्म ज्यॆष्ठ इति विवेकः तथावक्ष्यते ॥ननु ॥श्लो॥ " पुत्रॆषुसत्सुपौ म नास्यं वैकारयेत्सु कावुतड इतिनि षॆधात थम्पुत्रपुत्रि कावु दत्तसमवायः, यदवलम्ब नॆनायंवि वॆकः । मैनम् ! 6 क्ली बाद्यानॊन्दकन्दद्युः, इतिनिषेधाल्, क्ली बत्वादिसम्भवे, सत्यपीपुत्रा चौ पुत्रस्वीकारो पपत्तॆः- पश्चात्पुत्रा ्यत्पत्ताच व्यवस्थापन त्तॆश्छ नकथन्तावकाशः ॥ एवंवचन व्यवस्था न्यायस्ति तम् ।

C persians त तृतीयखण्डॆ दत्तादी नाङ्कतृत्वविचारः M जोवच कान्त राविरुद्धो प्रकम्प्योजयं क्रमः । अतस्सुष्ठूक्तम्, पुत्रं स्सपल्नीपुत्रः , इत्यादि सूत्रम् ॥ ननुच द्वादशविधपु परिगण य्य ॥ श्लो॥ " पिण्डदॊ ऒंशहर श्चै षाम्पूर्वाभावॆपर परः " इतिया जवल्क्यॆन तॆषाङ्कतृत्वमु क्रम्, तथातदवलम्ब नैन कालादशादि ग्रन्था षुच, तत्कछन्त्वयालॊ कमिति चॆच्छृणुतानदितएहि ॥श्लो ॥ यथानियो गढमोजपि नान्यबुद्ध्यादयोपिवा । तथॊ द्धारविभागॊपि नैवसं प्र तिव इति विज्ञानॆश्व रॆण सपिण्डो वास गोत्रॊ बेत्यु क्तनियोगस्य क लौनिषिद्दतया क्षेत्रजाद्यभावात् । तहि९द तपुत्रकतृत्वक्ति; कथमि तिचे नैवं, स्मृतिचन्द्रिका सृत्यथसारा ।श्लो ॥ दत्तारनेत रेषिञ्च पुत्रत्वॆनपरिग्रहः ।॥ इति कलियुगवज्य धम मध्येद त्तव्यतिरिक्त पुत्र परिग्रहपरिगणनात्, “ आथातः पुत्र परि हीष्य” इति बोधायना 6 दिभिदजु तपुत्रपरि ग्रहाद्यभ्य नु ज्ञानाच्च । सृतिसङ्ग्रहॆच ॥ श्लो॥ दत्त सृजन कापत्येमृते६थजन कॆपिवा । संस्का राज्यखिलँकृत्वा दत्त्रिक्षम वाप्नुयात् ॥ अतवीन पुत्रीसुतो दत्तकऔरसश्च " इति दत्तस्यपु त्रसमानयोगक्षेमत्वं सर्वते अतः क्षेत्रजादिक तृ त्वंयुगान्तरवि पयम्, क्लोज् ( पुत्रास्त्रयोदशस्त्रोक्तामनुनायेनुपूर्वशः । सं तान कारणं तॆषामौरसःपुत्रिकातथा ॥ इति बृहस्पतिवचनं तत्सन्तति हेतु त्वेन पुत्रिकायाः प्रा धान्यपरम् । अतएवहिदत्ताताक्तस्याः क तृ९ ल्वॆन परिगणनम्, द त्रस्यतूभयवंळसम्बन्धात् ॥ तथामनुः ॥श्लो॥ गॊत्र रीकॆजनयितुर्नहरेद्द तिमस्सुतः । गॊत्ररिकानु गःपिञ्चे व्य प्रेति ददतस्स्वधा ॥॥ अतःपु भावॆजनक स्वचदत्तः क तॆजत भयसम्ब स्धस्सऎष्टः । सच ॥ श्लो॥ मातापिताचदद्यातां यमद्भिःपुमापदि ।स दृशं प्रीतिसंयु क्तं विज्ञेयस्सतुवत्तिमः ॥ दद्याना तापितावायंसपु त्रॊद त्तकोभवॆत् । " इति मनुयाज्ञवल्क्यद्युक्तलक्षणः ॥ किञ्च ॥श्लो॥ विधवायां व्रजोत्पत्ता देवरस्यनियोजनम् । बालिका क्षतयोन्यॊश्च व रॆणान्येनसंस्कृतिः ॥ कन्यानामसवणानां विवाहळ्ळद्विजूतिभिः ऊ ढायाः पुनरुद्वाहो ज्येष्टांशोगोवध स्तथा आ बलात्कारोति दुष्ट स्त्री सङ्ग्रहोविधिचॊदितः ! डत्तारनेत रäञ्च पुत्रत्वन परिग्रहः ! इ ১১ बे 0 पितृ मेधसारसहितसुधीवलोचने 1 इतिकि त्या दीक्षापरि गणय्य । श्लो॥ " एतानिलोकगु प्यथ९ं कलॆरादौमहात्त भीः । निवतीङ्ञातानिसर्वाणि व्यवस्थापूर्वकम्बु ॥ " इति स्मृतिचन्द्रिका धॆः दावक्षतयोनीपुनर्भूनिय काविधवादि दि स्त्रीण णाङ्कलोवज्यत्वोक्तेः ॥श्लो॥ " सर्वाभावॆस्त्रीयः कुर्युस्स ्वभतॄणाममन्त्रकम् । औध्व९ दैहि क्षमन्यानि दशा९दीनियथाविधि ! " इति स्मृतिसं ग्रहवचनॊ क्तं तासां कतृत्वञ्च मयानाभ्यधायि । स्त्रियो त्र पराशिताक्षतयोन्याद यः सर्वाभावइत्युक्तेः, छात्रादिन पिण्डॆषु सत्स्वपिपुत्रा भावे प त्न्याःकतृत्व सरणाच्च । अतःक्रय व्याद्युपाधियोगॆन परिगृही ताः पराश्रितादयएवस्त्रियः, तासां यज्ञादिक दूजनधि का रॆणपत्नीत्वा भावात् । तदधि कारिणीहिपत्नी " पत्युर्नो यज्ञनंयोगॆ " इतिपाणिनिः । तथाशातातपश्च ॥श्लो॥ धमैकार्विवाहैरूढाया सापत्नी परिकीति९ता ! स हाधिकारिणी ह्येषा यज्ञादौधमण कम९सु क्रमक्रीताडुयाना रीनसास त्न्यभिधीयते । नसा दैवेचपित्येच दासीन्ताङ्कश्यपोबल् तस्त्रादत्प्रपत्नी शब्देन पराश्रितादिव्यतिरिक्ता अत गौतमः॥ वा॥वुताभा वॆसपिं डामातृसपिण्डाश्शि ष्यादय्य स्तदभावेऋत्विगाचार्यौन्ति । विज्ञानेश्वरि यॆच । वा ॥पुत्रैणैव दाहादिकं कार्यं तदभावेत्यास न्नेनसपिण्डा नाम न्यतमैन कार्यं तदभावेमातृसपिण्डादि ना कार्यम् ॥इति । विष्णुपुराणॆ च क्रिया त्रैविध्यमु ग्हम्॥ल्लॊ ॥ पितृमातृस पिण्डैस्तुसमानसलिलैस्त था॥ ॥इति। अतश ग्रन्थान्त रॆसोदक स्य मातृस पिं डात्पूर्वनि वॆखोपरामळ कृतः । अतपितृसमिण्डानां मातृसपिण्डानाञ्च कतृत्वोक्तावपि त्यास त्तिन शॆन क्रमो द्रष्टन्यः श्री कात्यायनश्च ॥श्लो ॥ अनुजॊवा ग्रजॊ वापिछातुःकुर्वीतसंस्कृतिम् । ततस्त्वसोदर स्तद्वतमेणतनय स्तयोः 1॥ तदेवम्भ्रातृसमवायॆकमॆण तॆषां ज्येष्ठस्य क्रियाकतृत्वं पुत्र समवायॆज्यॆष्ठकमात्पितकी याकतृ त्वञ्च दृष्ट्यं! मार्कण्डेयश्च ॥श्ले सख्युरुत्सन्न बन्धोश्च स भापिश्वशुरस्यच जामाता स्नेहतःकु र्या दखिलं पैतृमेधिकम् II सर्वाभा वॆतुनृपतिः कारयॆत्तस्यरिकतः । तजातीयै र रैस्सम्यग्दाहाद्यास्सकलाःक्रियाः 1॥ शिष्या = त्रॊपाध्याय प्रतियो श्री यस्त्वाचार्यपति योग्यन्तॆ वासीनतु शाहित्य्रानन्तरङ्क र्ता !! } } तृतीयखण्डे-शिष्य पुतिरिकापुत्रादिकतृणुत्वम् F3 नम्मातामहाचार्य” इति मातामहानन्तरमाचार्यस्योपादानात् आ चार्य पित्रुपा ध्यायाः " आचार्यंस्वमुपाध्यायम् अन्यत मा तापितोराचार्याच, इत्यादिप्वाचार्यस्य पितृसमानयोगक्षेमत्व दश नाच्छ । " आचार्यशे प्रोगुरूणां सहिविद्यात सञ्जनयतितच्छे न " श्लो ॥ " उत्पादक बहदा तॊXँ रीया ब्रह्मदःपिता । C محمد गरीयानथँ दोगुरुः » इति गौतमाप स्तम्बमन्वादिभिरुक्तस्य बृह्म वि द्यादस्याचार्यस्य पितृतो भ्यधिक त्वावगतः ॥ ॥गुरोः तस्य शिष्य स्तुवितृ मेधं समाच रॆत् ! पिताहा रैस्समन्तत्र दशरालॆणशुधृति इतिविज्ञा नॆश्व रॆणो दाहृतनच नाच्च, पुत्रादि नौहित्रान्ताभा वॆनुत स्थानीयश्शिष ्य एवाचार्यस्याध्व दैहिक कुर्यात् । अतएवास्य संस्का रांशॊनिषिध्यतॆ ॥श्लो॥ अन्यॊयदिद हेत्प्रतं पुत्राछ्छि प्याच्चवद्दना त् ।सह स्र पणमूल्यन्तुत से दद्यात्सरिक भाक् * 1 यथापुत्रन्य संस्का रांशाभाव सथाशिष्यस्यापीठ्यथः । अतएवहिय तॆराचार्यव्यधनं या ज्ञनल्क्येन शिष्यगामि सर्वतॆ ॥ ॥ क्रमॆणाचार्य सच्छिष ्यधमकाभ्रात्रै कतीथि नः । वान प्रस्थयति ब्रह्मचारिणांरिक्षभागिनः ॥* तदेवंयस्तुरिक भागीभवति तॆनावश्यं पूर्वमध्यमोत्त राकीयाः कार्याः तदु क्तम् “आव श्यन्धनहारिणा » इति । स्कान्दपुराणेच ॥श्लेवा॥ मल मेत ननुष्याणां द्रविणंयत्प्रकीति९तम् । तद्गृहक्मलमीदले दुज्ज९रँज्ञानिनामपि ॥ऋ षिभि स्तस्यनिदि ष्टानिष्कृतिःपावनीपरा । आदॆहपतनात्तस्य कुर्यात्पिं चोदक क्रियाः ॥* इदमत्रविवेचनीयम् 11-1 पुत्रसद्भावॆ पुत्रिकरणा योगात्तन्नाशे पुत्रिकापुत्रस्यैवकतृत्वाच्छाविवादः । पुत्रिकावुत स्वीका रेसति पश्चात्पुत्रोत्पत्ताकःक तॆजतितयोः पितृधनभाक्त्व पिण्डप्रद त्वाविशेष सरणात्, तथामनुः ॥श्लेना पुत्रिकायाङ्कृतायास्तु ** इति बृहस्पतिश्च ॥श्लेना!! पुत्रश्च पुत्रिका पुत्रस्स ्वग९ क रावुभे ।* । इति, सृतिवरद राजीयेच ॥॥ एक ए वारसःवित्र्यैध नेस्वामी प्रकीतिज्ञु तःत त्तुल्यापुत्रिकाप्रोक्ता भत व्यास्वित रॆसुताः ॥ ॥ यद्य व्यवमथापि ॥ श्लो ॥ यथैवार्तातथापुत्रः पुत्रेण दुहितासमा । पुत्र दौहित्र योलॊजुके विशेषाना सिधमकातः ॥ इति मनुना " अत्याहिजज्ञ " पितृ मेधसारसहितसुधीविलोच नॆ आतनः इति श्रुत्यनुसारॆण पुत्रस्यात्मत्व सृतिः, दुहितुस्तुम नुयाज्ञवल्का ्यदिभिस्समशब्द प्रयोगाच्छ पुत्रात्किञ्चिन्नू तनत्वमन गम्यते । स्त्रीपतियोगिनोयोषिद्द हीत्रा दय एव वॊच्यंलो, बहुव चनप्रयोगात् । यस्वसू त्रविदित्या सूतान्तरसङ्गात्परा? तादिगो त्रभेदक धनन्नतुतासां परिगा ह्यत्वाय यत्तुमरिचिना ॥श्ले नब्राह्मणेसिकतन्यं शूद्रस्यह्यौध्वं देहिकं शूद्रोणब्राह्मणस्या पिविना पारळवात्क्वचित् ॥॥ इति पारशनकतृक दाहेन शूद्रक तृत्व मध्यनुज्ञायतॆ, तत्तुमन्त्रवदावेकृति, केवलदाहॆ " अन्तधि९ नॆवा शूद्राय " इत्युक्तान्तथि शूद्राळ्यनुज्ञापरम्, अन्यततु श्लो॥ अ स्वग्या= ह्याहुतिस्न्यास्याच्छूद्र संस्पश९ दूषिता पॆद्द इत्यलं प्रसकानु प्रसक्त्या. . ** इति वचनान्नि सपिण्ड ल्वॆनÚन क्त ऒतृज्येष्ठक तृत्वव्यवस्थामाह—— मू__पीतार्द्रजश्च श्राद्धानङ्कु र्यान्न सपिण्डीक रणम्. व्या—अत्य्र स्मृतिसुx 3 श्लो ॥ पुत्रः पौत्र कृतत्पुत्प्रः पुत्रिका पुत्रएवच । पत्नी भौताचतत्पुतः पितामातास्नु पातथा!*॥ इति नस्वि, दमनुपपन्नम् tc प्रजायस्वपजयापुत्र काम कायञ्जाय 66. लॆस्वयम्,, इतिशति सृतिभ्यां पुत्रस्यपितात्मकत्वमनगम्यते,ततः प्र्र त्यास त्यतिशयात्पि तेवक ताजततो दिरितीयु ग्हम् । भ्राताच त त्पुत्रिः औतामाता, इति वचनेसति किँकर्तुं शक्यते, नहिवचनमास्कन्दि तु. न्यायःवभवति । अविभक्तविषये पत्नी दुहितरश्चैनः पितरौभा तर स्तथा, इतिवचनानवता रात्पितृभ्यांसहवात माध्वजंवा भ्रातॄ ण्वामिधोऎभागसम्भवात्पितृधनभाक्त्व मस्ति तदभिप्रायेण भ्रातृत त्पुत्रानन्तरं पित्रादिकतृत्वो किरिति नविरोधः 11 ननु ॥ ॥ " सं स्कार्यश्च पीतावु भ्रातरशक नीयसा । मातुलस्याव्यवुतन्य स्व स्त्रीयाअपि.वामताः । इति. “दॆन ले नक नीयन एव. ज्येष्ठक्रियाकतृत्वं स र्यतॆ, अतः कथमग्रजः क तॆति चॆन्न, पूर्वक्रियाभ्य नुज्ञानात् । तथाबो छायनः ॥ श्ले। नवु त्रस्यपिताकु र्यान्नानुजस्या ग्रज स्तथा ! यदि स्ने हैन्लकु र्यातां सपिण्डीकरणं विना *॥ एवञ्च ॥श्लेना! चित्रा श्राद्धन्न ** 2 क तृतीयं डॆ-पितृभ्रात्रोजुन ज्येष्ठस्य च कतृत्वम् 1 तन्यं पुत्राणाञ्चकडुचन भात्रा जेनकर्तव्यं सभातॄणोम् ॥नचमातानचविताकु र्यात्पु “यवीयसाम् , इतिबोधायनीयञ्च ॥ त्प्रस्य पैतृकम् । नाXजशतथाभ्राता सभातॄणाङ्क नीयसाम् ॥ , इति शात्यायनीयञ्च कर्त न्तरसन्नी धानविषयम्, स्नेहविहीनविषयंवा. पूर्वोक्तापवादमाह— मू. -सर्वाभाचेतच्चकु र्यात्. । व्यातत्- सपिण्डीकरणं, च कारस्समुच्चयॆ, एतल् कर्त न्तरा भावे वाहादिसपिण्डीकरणान्तमु तरकृत्यञ्च अग्रजः पितावाकु र्यादित्य भ९ ः । पि त्र १जयोस्समवाय प्रत्यासन्नत्वात्पिलैन कुर्यात्तरभा ज्येष्ठः । तधा सृतिसं ग्रह॥श्लो ॥ सर्वाभावॆपोतावारि कुर्याच्छा, ताङथवा ग्र जः । गयायाञ्चनि शेषेण ज्यायानपिसमाचरेत् * करणि प्रव्यवायश्च स्मृति समुच्चयॆदर्शितः ॥श्लो॥ उत्सन्न बान्धवं पॆ तं पिताभ्राताऒधवाग्रजः । जननी वाटॆसंस्कु र्या सह देनोन्यथा भवे त् d अतपितुरनन्तरमग्र जभातृ ग्रहणावो ऒलीवद न्यायेन वु त्प्रस्सपल्नीपुत्र इत्यादिसू त्रै तत्संवाद व च नेनुव भातृशब्दःक निष्ठभा तृपरोदष्टन्यःः अत्र पितृ ज्येष्ठ भातृकतृके प्रत्याब्दिक श्रा दैन पा दॆनपा र्वणँकिं त्वॆकोद्दिष्ट मेचेतिनक्ष्यतॆ श्लो O e 1 णो-समवायॆक निष्ठ भ्रातृसं मेळ नेच कतृकममाह — मूज न ज्यॆष्ठःपुत्रःपितुकु र्यान्न मातृ ज्येष्ठः. व्यापुत्राणांसमवाये ज्येष्ठपुत्र एव पितोःक्रियाःकु र्यात् सर्वैरनुमतिङ्कृत्वा ज्ये नैवतु यत्कृतम् । द्रव्यॆण चाविभ कैन सर्वै रेवकृतञ्छि वॆल् ॥ इतिवचनात् । यद्वाभिन्न मातृकाणां सर्वैरेवकृतम्भवॆत् II पुत्राणांसमवायेयोजनन्तो ज्येष्ठ प्सवीनपितुःकु र्यान्न मातृ ज्येष्ठः सर्वत्र,ज न ज्यॆष्ट स्येन ग्रहणात् । तथामनुः ॥श्लो॥ सदृश स्त्रीमुजा तानां पुत्रा णाञ्च विशेषतः । समातृतो ज्यैष्ठ्यम जन्मतो ज्येष्ठ्यमु च्यते । ज न ज्येष्ठान चाह्वानं सुब्रह्मण्यस्वसि. सृतम् । यमयोश्चै कगर्भेतु ज स्तोतो ज्येष्ठता स्तृता ॥॥ इति । अनेन सर्व ज्येष्टासन्नि छानॆचा वस्थितेषु पुत्तॆम जन्म ज्येष्ठ एनकु र्यादिति सिद्धञ्चितृ मेधसारसहि तॆसुधीनलोचने अस्यापवादमाह—- मू-मातॄणान्तकितत्पुत्रकु र्यादौरसत्वात्. वापत्न्यन्तरवुतःपितु रेवारसोनसपत्न्यामातुः, भिन्नॊदरो त्पन्नत्वात् । अतॊयोयत उत्पद्यते तदवयवास्वयेन प्रत्यासन्नत्वा चौरसत्वाच्च सएवजनन्याः कुर्यान्न सपत्नीपु जॆफ्रोपि । तथासुम न्तुः ॥श्लो॥ मातुःपितुश्चकुर्वीति मृतियो रौरसस्सुतिः ॥ ॥व्याघ्रपादळ्ळ ॥श्लो ॥ विद ध्या दौरसःपु जन न्याऔध्वँ दैहिकम् । तदभावेसपत्नी जः ॥ 1136 m) *॥ इति ! औरसः- उरसॊजातः, ( हृदयादधिजायसे त्वंहृदयाज्ञातः " इत्यादिश्रुति सृतिभ्यः- मू_अनुतरो मनुजॊजॆपन्य. व्या-भ्रातॄश्वासमवायॆ ज्येष्ठनि षॆधान ृतस्य 1 “ योमॆ ज्येष्ठन्ययोनु जस्सववास्य कुर्यादनुजानां समवायॆयोनन्तरो नुजस्स एवकु र्या न्नव्यवहितॊ ऒनुजः ।श्लो” अनन्तरस्सपिण्डोयःक्त्र मेण तनयस्तयोः” इति मन्वादि सृतिभ्यः … कॆषुचित्कामोडक माह – मू. श्वश्रू श्वशुरस्व स्त्रीयदुहितृस्व स्त्रा दीनां सख्यत्वि= जी दक मिच्छयाकु राष्ट्रत् . 1 व्या—अत्य्रयाज्ञवल्क्यः ॥श्लो॥ कामोदकंसखि प्रत्तास्वयश्वशुर त्वि९जाम् i " प्रत्ताः - परिणी तामु हितृभगि न्यादयः, ऋत्विक् । श्लो H अग्न्याधेयं पाकयज्ञानग्नि षोमादि काक्ु मखाज्~ 1 यःक रोतिनृतो यज्ञेसत सृत्वि९गिहॊ च्यते " इति मनू क्तलक्षणः, कामः - इच्छा, पॆ ताभ्युदयकामनायां सत्यांश्वश्वा, दीनामुदकं चेयमसत्यां सदे भमित्यकरणे प्रत्यवायोना स्तीत्यथः “इति विज्ञानेश्वरः….. आ सपिञ्चानाम्मध्ये कॆषाञ्चिदुदक दानप्रति षॆधमाह - मू……अदाहरन्ति ॥श्लो॥ क्ली बाद्यानोदकन्दद्यु स्ते ना व्रात्यानि धमि९ण; । Xभ९’भतृ९ दुहश्चैवसु राष्यश्चैवयोषितः 4न बह्मचारिणःकुरुरदकम्पतितानच ॥ व्या—क्ली बः- मोघवीर्यः, आदि शब्दाल् कुण्डगोळ कादयः स्तेनाः, प 03 तृतीयखण्डॆ- क्लीब सेनादिभिरुदक न्न देयम् 07 m रस्वापहारिणः, व्रात्याः ॥श्लो ॥ " वात्यस्संस्कारहीनस्सा ्यदनकिणी क्षु तवतः । , इति भरद्वाजो कलक्षणाः विधमिणः प्रच्युतद्विजातिधराः गभद्रुहः- Xभक्षाघातिन्यः, भतृ द्रुहः- " भतृघातिन्यः, अतलिङ्ग चविवक्षित मनुपा दॆयत्वाल् इदंवृद्धमुवचनं ! ज्ञाति त्वॆसत्य पिक्ली बा दयोर्धोदकन्दद्युः । उदक ग्रहणमन्येन दाहेकृ तॆप्युदक दाननि षेधा थम्, अतो दाहनिषेधः कै मुत्य सिद्दः । अतःक्ली बाद्यावाहादिकन्नकु रुः एवं सपिण्डमरणे ब्रह्मचारिणउद कादि दानं नकुरुः । एनं ब्रह्म चारिणउ दक दान निषेधः पॆततर्पण विषयो नद शाख दि विषयः, मृतपितृकन्य ब्रह चारिणोपिद ळा९दि श्राद्धतर्पणविधानाल् । अत्रमनुः ॥श्लो ॥ आदिष्टीनो चक न्द द्या दावत स्यसमापनात् । समापैतूदकन्दत्वा त्रिरात्रिमळन्दि भवेत् * इति । ब्रह्मचर्य व्रतमस्यादिष्ट मित्यादिष्टी बह्मचारी । सवुनर्द्र हचर्योत्तरकालं त सीकॊसंवत्स रॆमृता नांसपिण्डानां तृहमुदक दा समाशौचञ्चकुर्यात् । एतच्चपि श्रीदिव्यति रेकॆण, तथाप्रतिपादितमधस्ता द्यदिपितरावित्यादिना ! अत्रा न्यॊप्यथः - आदिष्टी - क्रान्तय श्चित्तः, आसमा पैर्नॊडकङ्कुर्यात् । 66 प्रायश्चित्तरूपवतसमा प्यन न्तरमुदकन्दत्वा त्रिरात्र माशौचुकुर्यात् इति विश्वरूपाचा र्यः । पतिताः " अथपतनीयानि सेनाभिक स्तब्रह्महनु रापगुरुतल्पगाः इत्याप सम्बगौतमाद्युक्ताकाराः, तेसपिण्डानामुदक न्नकुर्युः ! इदं श्लोकाध९ंयाज्ञवल्की यम्. उपरितनवचनञ्चु. m एवमुदक दानॆ कतृवि शेषसति षॆधमुक्त्वासं प्र दानविशेष् प्र तिषेधमाह—- … … मू॥श्लो॥ पाषण्ड्यनाश्रम सेनाभतृघ्न्यःकामगादि . ः । सुरा प्यआ तत्यागिन्योना शौचोदक भाजनाः ।॥इति. व्या—इतिश ब्रॊत्रॊदाहरन्तीत्युष क्रान्तसमा प्तिद्योतकः, दपा९ त्सर्पादि ग्रहणायाभिमुख्येन गच्छतॊमीरणेव्युदक दाननि षॆधइति प्र कारवाचीवा । अतॊदर्पादि ना चण्डालादीक्षा हन्तुङ्गतोयस्तेरारितस्त स्य " सर्वतएवात्मानङ्गोपायॆल् इति विध्यतिक्रमनिमि त्तःपिण्डोदक दा नादीनि षेधो दप्टन्यः । तथाविज्ञानेश्वरीयेद श्री चण्डाला दुद कात्सरा G पितृमेधसारसहित सुधीवलोचन दाह्मणा द्वैद्युतानलाल् श्री दृष्टि भ्यश्च पशुभ्यश्च मरणम्पापक द णाम् । उदक म्पिँडदानञ्च प्रेलेभ्योयत दीयते। नॊपतिष्ठतितत्सर्व मन्तरि कॆविनश्यति ॥॥ इदम्बुद्धिपूर्वक विषयम्, “ प्रायासशनशस्त्र वि षोदकोद्बन्धन प्रपतपै श्चॆच्छताम्” इति गौतमवचनॆनेच्छापूर्वकमु दकॆन हतस्याशौचादिनि षेधोक्तेः । अल्ट्रा चण्डालादुद काल् Q 66 ति तत्साहचर्य दश नादन्य बुद्धिपूर्व विष यत्व मनगम्यते । अग्रवि ज्ञानेश्वरः ॥वा॥ नरशिरःक पालादि श्रुतिबाह्यलिङ्गधारणं पाषण्डन्त द्येषा नैपाषण्डिनः, अधिका रॆसत्यकृता श्रमनि शेषपरि श्रीहा अनाश्रमिणः, का मगाः- कुलटाः, अदि ग्र हणाद्गभ बोहणघातिन्यः, आत्मत्यागिन्यं– : षाग्न्युद्बन्धनाद्यैरातानुया सृजन्ति, ए लेपाषण्ड्यादयं शौचस्यो दक दाना द्यौध्व९ दैहिकस्यच भोजनानभवन्ति जयन्तीतिभाजनाः स वीण्डादीनामाशौचादिनिमि त्तभूतान भवन्ति त्यथणः । अतस्तन्मरणे सपिञ्चे रुदक दानादिन कार्यम् । सुराप्य इत्यादिषुलिङ्गमविव्यतमनुपा देयत्वा त् । अतःपुरुषो ह्येवं विधऔध्य दैहिकाहोजुन भवतीति सिद्धम् … मू– गुरुषुमृतेषु त्र्यहन्द्व्यहमॆकाहं नॊपन सेयुरधश्श य्याससिनो ब्रह्मचारिणो दशाहान्तं भवेयुर ह्मचर्यमध श्श मीन मेकभुक्त नियमांश्च यावज्जीवं प्रेतपत्नीकुर्यात्. न्या अत्रसूत्रम् ॥वाणि अनशनासध्ययनाधश्श य्योद कॊपस्पर्श नान्या कालिकान्यनू चानॆषुच द्वृहन्त्र्यहं षडहन्द्वादशाहं वागुरुष्वनशनवज९ंसंवत्सरं मातरिपित र्याचार्य इत्यॆकॆ, असशीना नध्य यनवजि९३ यावज्जीवं पॆतपत्नु ्यदकोपस्पशजुन मेकभुक्तमधर्शय्याम्ब हचर्यं Īरलवणमधुमांसवजनञ्च॥॥ इति बोधायनळ्च वाणि संवत्सरम्मातरिपितर्याचार्य इति त्रिरातमरलवणान्न भोजनमधश्श मनं ब्रह्मचर्यन्द्व्यहं त्र्यहं षडहन्द्वादशाहववा (सँत्सरं यावद्रोहणं द्वादशाहावराध्यं) परमगुरु प्वॆनम घोदक मित रेषु त्रिरात्रंयावज्जीवं पॆतपल्नी ॥॥ इति मनुळ्ळ ॥श्ले अक्षारलवणा न्नास्स्युर्नि मज्जेयश्च तॆत्र्यहम् । मांसाशनञ्च नाश्नी युस्स्वपॆयु पृथक् क्षिता 101 वसिष्टश्च ॥वा॥ गृहात्सवजित्वाघ प्रस्तरे त्र्यह तृतीयखं डॆ-माता पितृमृता स्दवुत्राणान्नियमाः मनन्नन्तआसीरन्नुत न्नेनवान तॆकारण * ॥ इति उत्पन्नम्- आयाचितल बुम्, अम्म प्रस्तरः आशौचि नाशय नास नाथणं कृतस्तृणमय अयुनियमः पुत्र त्वावि शॆषात्सङ्कोच काभावाच्च पितृमृता संवत्सरं सर्वपुत्र साधारण त्याह मू…..॥पण्मासान्वजयेत्थारं लैलताँबूलयोषितः । ज्येष्ठ दीनाम्मृति प्रा पौमातापितॊस्तुवत्सरम् *॥ इत्यविशेष स्व ँणात्सर्वेषामपि पुत्रा णाम्पितो म रणे. संवत्सरं केशधा रणादि म तं भवति.. 1 व्या—इदं व्यासनचनँपूर्वो क गुरुशब्दा थे नविवृतम् । आदिशब्देन श्व शुरपितृव्यमातामह मातुला उच्यं तॆ गुरुत्वात् । देवलश्च ॥श्लो ॥स्ना सञ्चैवमहा दानं स्वाध्यायश्चान्नि तर्पणम् ॥ प्रथमे भेनकत व्यं महागुरुनि पातने ॥॥ एमं पितृमृतपु त्राणां स्नानादिनि षॆधन्य कं तॊ कत्वादग्न्याधानादि विधानं महासाहसम् ! सापिण्ड्यॊत्तरकालन्ननि षेधइति केबिल् । तच्चिन्यम्- संवत्सर ग्रहण वैय्य क्याजल्, यावत पिण्डीकरणमित्यनु कॆळ्ळे । अतो यावत्संवत्सरमशुदित्वात्क माजनह९ए व पुत्रः " कुर्यादभ्युदयन्तत"इति वचनन्तु पुंसवनादि प्राश नान्तविषयम्, " गर्भादि प्राशनान्तानि " इतितस्यैवविधानात् ! नत्व ग्नि तर्पणादिकं तन्नि षॆधस्यकँरो कैः ॥ अतस्सापिण्ड्यात्परंस्ना नादिनवि रुद्दमिति मन्द वचः, पिजॊम्बन्ता बेमृतानां सपिण्डानां द्वादशा हएनसापिण्ड्यप्र्रन क्रैः । ततश्च “ महागुरुनिपा तॆतु " अन्येषां पे त कार्याणि " इत्यादिव्स्परान्त सापिण्ड्यपरवचन शत वैयध्य कांस्यात् t अतस्सापिड्यो तरकालमुत्सवपरवचनं निरव काशानश्य कार्यपुंसवनादि विषयमिल्येलम् । श्रीन्धरीये ॥श्लो॥ षष्टि – जेषाकशाल्देच विवाहा जेतथैवच माशापितॊमृताब्देच वसनं नैन कारयेत् 11 आत्रेयेद श्लो षोड शोव्वाहगर्भाबे पि त्रन्ता बेक रन्त्य जॆल् व्यासः॥श्लो ॥ प्रथमे बेविवाहाणे षोडशा बेतथैवच । पितॊमृता बेगर्भावे वापयॆत्तु कुल क्षयः ** इल्येवं व्यास @न्धरीया त्रैयादिवच नॆह्रु ज्येष्ठपुत्र विषया त्वं प्रतीयते अतः कॆळधारणादि तॆपितृमृतिमात्र मेननिमि त्तमृत्त

" पितृ मेधसारसहि तॆसुधीनलोचने च्चसर्वपु त्र साधारणम् । अतन्सर्वेषाम्पु त्राणां संवत्सरं केशधार णादि नियमोभव त्यॆवेति सर्वमनवद्यम्, अस्यापवादमाह – मू—पत्न्याः प्रसवॆषसनङ्कृत्वावत्सर शेषं कॆळाधारयॆत्. व्या-विधान ग्रन्थे ॥श्लो॥ मृतापि द्विजःकु र्याद भक्ता वानपिवा द्वि९जःकुर्याद्गद वनम् । पश्चात्प्रसूतौपत्न्याळ्ळ तच्छेषं केशधारणम् * मू—पितॊमृता देवी श्री दिमरणॆवुतोपिनन पॆतियाकु र्याल् व्याधि स्मृतिसङ्गृहॆ ॥श्लो- मा तुदी क्षान्तरेचैवपि तामरणमाप्नु यात् । दह नादिक्रियागकु र्याड्वपनं नैव कारयेत् ॥ पितुदीक्षा शान्तरे सूत्रॊमाक्षातायदिविपद्यते। वपनं नेषकुर्वीत मातुळ्लकु र्याति यादि कम् ॥ मातापितॊमृता बेतु मद्यन्योहिविपद्यते । वपनं नैवकुर्वीत तस्यदाहादिकञ्च रॆत् 1 c अनुभाविनाञ्चपरिवापनम् इति सपिण्डा नां वपनविधानादपी निषेधविधि बलीयार् । श्लो ॥ 6 मातापितॊमृ 46 ताबेच वपनँ नैवकारयेत् 6 पित्रन्ता ब्रेकु रन्त्यजेत् 4 4 मातापि तॊस्तुवत्सरम् " इत्यादि स्मृतिभ्यः… 22 भार्यादिसंस्कतुँर्वपननि पॆद्दमाह. 1 t मू-भार्यापुत्र योळिक निष्ठानाँचन. स्कतानपनन्नकुर्यात्. व्यायदाभार्यादीक्षा भर्तादिस्संस्करोति तदावपनन्नकुर्यात् ! अतवृद्धमनुः श्लो॥ भार्यापुत्र कनिष्टानां शिष्याणाञ्चयवीयसाम् ! संस्कृतु९र्वपनं नैव यदिकु र्यात्कु लक्षयः ॥ ॥ अत्र कात्यायनः श्लो॥ मृतावनुपनीतानां वसनन्नकु दाचन। मृतावपि कनिष्टानां वपनं, नविधीयतॆ ॥ * ॥ अत्र. प्र तिप्रसवमाह- .. … मूकनिष्ठानामपिनयोधिक पितृव्यादिपत्नी नां मरणॆ 64 पतिवय सःस्त्रीयः " इति नमस्कारादौ सरणाद्विहितत्वादविगीत शि ष्टाचाराच्छ. वपनङ्कुरु ज्ञातयः. व्या - “पतिवयसः स्त्रियः " इत्याप स्तम्बवचनं " एपाम्पत्नी “पतिवयसःस्त्रीयः ગ } नाञ्चपितृष्वसुः इतिविधिः । अतः पितृव्य ज्येष्ठभातृमातुल श्वशुराचार्य ! नपिण्डानां ज्येष्ठाना मू तृतीयखं डॆ-निशिशुक्रवा रचनसनविचारः ज्येष्ठानां पत्नि नाम्मरणैवपनं कुरुस्सपिण्डा इत्यथः…. अन्यत्रमृता पेक्षयाऒल्पवयसस्सन्निहिताः कॆश शतु’मा त्रं स्नानां तॆवापयेयुः. व्या अन्यत्र- पुरुषेषु, मात्रचाकण्ठादधोवपननिषेधः ! तधाळी धरीयॆ । श्लो ॥मृताहॆ केशवपनं दशाहे शेषवापनम् । अशॊभनमना युष्यं मृता हे६ शॆषवावनम् ॥ अशेषवाहनमिति पदच्छेदः । त त्रैम श्लो॥ रालौदग्द्वातुपिण्डान्तं कुर्याद्वपनवजिजातम् । श्र्वीभू लॆवपनं तत्र “केशमा त्रेविधीयते ॥॥ वपनवजिजातमितिपुत्र व्यतिरिक्तविषयम् " तनयःकु र्याल् " इतिस्तृतिः । वपनञ्चस्नाल्वैवकर्तव्यम् अन्यथा प्रायश्चित्तं प्रसज्यॆलॆति " प्रा गॆवानुभाविनॊवपस्त्रि,, इति सूत्र व्याख्या नॆह्रतिपादितम्. मू-अत्र,(वा)वपनङ्कर्तुस्संस्कारोप क्र मेवा 1. व्या=-आश्वलायनीयास्तु स्वकारिकावलम्बनेन संस्कारादौ वव सङ्कुर्वन्ति, अस्माकन्तु स्नानानन्तरमेव शिष्टाचाराल्. मू..मृताहश्शौकश्चेन्नि शिवापुत्र, एवन पॆड्तात्रे यामद्वया दूध्व९३पुत्रोपि नव पे तत्रा, लेशाक्तेनिशायाञ्च. व्या—एवका रेणान्यस्य वपननि षॆधः ! निशि वॆत्यस्याववादॊयामद्वया दिति । शुक्रवारेनिशिवाप्रोषितपितृमृति श्रवणे अति श्रान्त कालत्वाती ॥ श्लो॥ प्रत्यक्ष मरणॆपितोर्नप श्यॆत्तिनिवारभम् । इति तत्काल द षानिरीक्षण स्मरणाच्छ रात्रा शुक्रवा रॆच नव पेदितृधः । अन्धरिये ।श्लो रात्रा वपिचचाहान्तं कृत्वा चैनोदक क्रियाम् ॥ श्वाभू तॆवपनं कार्य मॆषधमस्सनातनः ॥॥ श्री ॥ वपनं नॆष्यतॆरात्रा श्वः कार्यानवन या II*॥ इतिच। एवं राष्त्रावसननिषेध वचनम्पितो परोक्षमृति विषयं दृष्टव्यम् । तभासं ग्र हॆ श्लो॥ शौथवा रॆयदिवानि शास्यात्था रॆयदिवानिशास्यात्थारं न कु र्या तनयस्तुकु र्यात् । कुर्युस्सपिण्डाश्च तथाव रॆम्युर्य द्वातृतीयॆदि व सेऒधस प्त मे ! श्रीधरीयेच ॥ श्लो !! रात्रेयामद्वयाद र्वाक्कतुँ मद्वयादर्वाक्कतु र्वपसमिष्यते ! अन्यॆषान्तुसपिण्डानां श्वोभूलॆवनक्रिया *॥ वुत्र व्यतिरिक्तस्यापि दाहकस्यवपन प्राप्त्यथकाङ्कतृ ग्रहणं, नवुत्रा तृतीयखण्डे-गभ९वतो वपनविचारः व्या॥श्लेना! " अँतर्वतापिक र्तव्यं पित्रो मरणचिवकु । नान्यॆषां नपनङ्कु र्या दूणहत्यासमुभवेत् “इतिवडनं गङ्गाम्यपलक्षण मितिमनुयमाभ्यां व्याख्यातमित्यथः .. मू—मातामहादि संस्का रॆगळका वानपि वपनङ्कु र्यात्, “ माता महपितृव्याणाम् , इति सरणात्. m व्या अत्रात्रॆये ॥ श्लो ॥ मातामहपितृव्याणां मातुला गज योर्मृतौ ! श्वशुराचार्ययो रेषां पत्नी नाँचपितृष्वसुः मातृष्व सुर्भगि न्याळ्ळ गर्भवानपि वापयेल् इतीदं मातामहादि संस्कृतृवि षयमॆवेति समधनीयं मन्वादिनच नाविरो धायेत्यथः मू——श्लो ॥ पित्रॊमृँ ताबे गर्भाबे सदापर्वणीपर्वणि m आहिताग्निर्व पेत्के शान्न व पॆदितर प्रयोः॥ 8 व्या—अत्राप स्तम्बः ॥ वा ॥ पर्वणि कॆळळ्ळ शु वापय लॆप्यल्पतो लॊमानिवापयते” इति वाजसनेयकम् * इति श्रीधरीये ॥श्लो ॥ के शानान त्रयादूध्व९ं गर्भवा धारयेद्ध्विजः ॥ यज्वातुपर्वणि श्रीरं कारयॆदाहितादृलॆ * आहिताग्नि पौण मास्यां वपेठाहिताग्निव्य तिरिक्तो गर्भवास्पितॊर ृताब्द योर्नव पेदित्यथः 1 4 पित्रन्ताब्दे कु रँत्यजेत् " इति निमोनआहिताग्निन्यतिरि कविषयः. मू—तथा मृतभ रृशाताम्बूलं नित्यन्दूरतो वजयेत् (ळ्लो ओ ताँबूल्कॊ.भर्तृक स्त्रीणांयती नां ब्रह्मचारिणां! एकैकम्माु सतुल्यंस्यात्सम्भूयतुसु रासमम् ॥ “इतिहिस्त्म तारः. व्याÔनित्यं-आ देहपातमित्यथः ताम्बूलो भतृ केतिवचनंवृद्धन सिष्टाद्यु क्तम् । वसिष्ठः ल्लॊ ताम्बूलाभ्यञ्जनेचैव कांस्यपात्रैत जनं श्री यतिश्च ब्रह्मचारीच विधवाचविनजयेत् ॥॥ इति. 1 *इतितृतीयखण्डः… इति श्रीमद्वेङ्कटनाथस्य सरस्वतीवल्लभापरनामधेयस्य वैदिक सार्वभौमस्यकृतिषु पितृमेधसार प्रश्नव्याख्याने - सुधीविलोचनॆ • प्रथमशिप्पटलः.. पितृ मॆधसारसहितसुधीवलॊचने प्रथमॆपटले पितृमेधश्चो कन्सवुन रेक्रेकविषयः, द्वयोर्बहू नांवा एकदिने सङ्घातमरणा कथं कतुव्य मित्यपेक्षा यामाह- मू-यद्य ने कॆषा मॆकदिने मृतिस्स्यात्. व्या–इदंस ज्ञातमृतिलक्षणम् ! अतोदिना न रॆमृति सृज्ञातमरणन्नभवति सङ्घातमृतौ क्रियाव्यवस्धामाह मू-पत्नीपुत्रपौत्रभातृतत्पुत्र स्नुषास्वसॄणां सङ्ख्यात क्रमाद्राहादि क्रियाः पृथक्पृथक्कु र्यात्. व्या—सङ्ख्यात क्रमः- पत्नीपुत्र पौत्तेत्यु क्तक्त्रमः” अयमर्धः पत्न्यादीनां सप्तानां मृति क्रमंविहाय परिगणित क्रमेण क्रियाः कुर्यात्, प्रथमम्पत्न्याः कृत्वा नन्तरं पुत्र स्येति क्रमेण दा हादि काळिपृथक् पृथक्कु र्यादिनि । अयुक्तमस्सु बन्धानत्तिनिबन्धनः । त भाहि…..पत्नी पतिलक्षणस्यासन्नत्वादात्माधत्व श्रुतॆःपत्न्याः प्रभमं कुर्यात् । अनन्तरमुभय प्रतियोगिक पुत्रत्व लक्षणभोजशिपु त्रस्य । अ नन्तरँपितृत्वव्य वहित सम्बन्ध भाजः पौत्रस्य । तदनन्तरं पितृव्यवहितं म्बन्धभाजौभ्रातुः । अत्र पौत्रधातॊक्यद्यकि पितृव्यवधानं समा नम्, तथापिपौत्रस्य स्वशरीरावयवान्वयलक्षणस्य विद्यमानत्वादा तृतोपि प्रत्यास त्तिः । ततउभयसम्बन्धव्यवहित भोजॊ भ्रातृ पुत्रस्य । ’ ततोzनुभ्रातृतत्पु त्रयोस्स्वपितृ प्रत्यासन्नत्वात् स्नु षाया स्तद भावात्पति द्वा रेण स्वसम्बन्धराज स्तस्याः । तदनुगो त्रान्तर प्रवेशन व्यवहितायास्स्वसुःकुर्यात् । एवं प्रत्यास त्तिक मउत्तरतोदा हरिष्यमाणवचनसिद्धानामॆचॆतिनाति प्र सङ्गः । अत्रभृगुः ॥श्लो॥ मा ताभ्राताचतत्पुत्रः पत्नीपुत्रस्स्नु षान्वसा ! एषाम्मृतौ च रेचाद्ध मन्येघुनपुनःपितुः ॥ श्रद्धग्रहणं बाहाद्यु पलक्षणम् - तत्पूर्वक त्वाचाद्धस्य । अत्रमातृग्रहणं पितुरव्युपलक्षणं. ततश्च पितुःप्रध मन्ततोमातुःअनन्तरं सत्न्यादीनां “पितृपूर्वं सुतःकु र्याल् “इ ति स्मृतिः । पितुरन्येषु- पित्रादिव्यतिरिक्तोषु-नपुन रेवं क्रमः प्रत्या सत्त्रिक्रममाह ऋश्यशृङ्गः ॥श्लो ॥ भवॆद्य दिसपिण्डानां युगवन्मरणन्त दा ! सम्बन्धास त्तिमालॊद्य तत्क समाच्छाद्धमाचरेत् * अत्रसपिं क चतुर्थखँडॆ-सङ्घातमरणे दाहकमः डशब्देन भृगुववनॊका पितृमातृपत्न्यादयएवॊच्यन्ते अन्येषाम्मृ ति क्रमस्योक्तत्वात् । तदपिऋश्यशृङ्ग विवाह श्लो॥ कृत्वापूर्वँमृ तस्यानौ द्वितीयस्यततःपगम् । तृतीयस्यततःकु र्यात्सन्नि पालॆ त्वयङ्क्र चुः ##॥ पत्यास त्तिमृतिक मपरयोगृश्यशृङ्गवचनयोर्भिन्न विषयल्वेन व्यवस्धितत्वान्न विरॊधः. मू…..अन्येषाम्मृतिक मात् . व्या‘अन्यॆषाम्- पत्न्यादिव्यतिरिशानां " कृत्वा पूर्वं मृतस्या इतिवचनं पत्न्यादिव्यतिरिक्त विषयमित्यथः । एवमेव कालादर्शा चौ प्रतिपादितम्. … पत्न्यादीनां तद्व्यतिरिक्तानाञ्च मृतौकथमित्य पेक्षा यामाह — मू__पत्ना ्यदीनामन्यॆषाञ्च सङ्घातनुरणैपत्न्यादिपूर्वम न्येषां व्या— प्रत्यास त्त्यतिशयात्पत्न्या दीनामुक्त क्रमेण पूर्वङ्कृ त्वा तद्व्यतिरिक्तानां पश्चा स्तृति क्रमेण कुर्यादित्य थः । पूर्वोदा हृतवचनसि थ९ परमिदुस्तू त्रम्. نا पित्रॊःपत्न्यादीनां तद्व्यतिरिक्तानाञ्च सङ्घात मरणापितृपूर्वमॆहा पत्न्यादीनां कुर्यादित्या….. मू—उभय् षाम्पितृपूर्वम्. व्या—अ त्रकाष्टा९जनिः ॥श्लो॥ पित्रोशादेसमँ प्राप्तेन वेपरु . षि लॆपिवा 1 पितृपूर्वंसुतःकु र्यादन्यत्रा सतियोगतः 1॥ पश्चानृ तयोरपिपित्रोः पत्न्याद्भिःपूर्वमेवक्रियाङ्कु र्याश्चत्ना दीनाम्पू र्वोक्त प्रत्यास त्तिवशाक्कु र्याद न्यॆषां मरणान त्रियोXतः. मू_तथापितृपूर्वं सर्वं मातुःकु र्यात्. व्या-एवम्पितुः पूर्वं कृत्वाततो मातुःकुर्यात् । एवंसङ्घात मरणपि द्रष्टव्यम् “ न वॆपर्युषि तॆपिवा " इति सगणात् । आयं क्रम पीतॊः पृथगाहे । सहैवपितृमेधैन हैप श्राद्दमितिवक्ष तॆ. सापिण्ड्यॆ नियममाह — मू_अ त्रपितोच्वादशाहवीन सापिण्ड्यँपत्न्यादिसा पिण्ड्यन्ति पक्षइतिलो काक्षिं 1 पितृमेधसारसहित सुधीवलोचने Q व्याअत्र सङ्घातमरणि । लॊ काक्षिः ॥श्लो ॥पत्नीपुत्रस्नु षापौत्र भ्रातृतत्पुत्प्रकाअपि । पितरौचय दैक स्त्री मियॆरन्वास रॆतदा! आद्य मेकादशेकु र्यात्ति पक्षेतुसपिण्डरम् ॥ वृद्धहारितश्च श्लो॥ सङ्घातम रणेपित्रो द्वा= दळाहसपिण्डनम् ! कुर्यात्पुत्र स्थदन्येषान्तिप क्ष कार येद्बुधः [॥ आन्यॆषां पत्न्यादी नामित्यथः । तदेवम् ॥श्लो॥ ऒतरौ प्रमृतौयस्य देहस्तस्याशुचिर्भवेत् । नदॆनु नासि पित्र्यञ्च याव त्पूणोE नवत्सरः ॥ इति निषेधःसत्ना दिव्यतिरि कविषयः. क म. सित्रॊमृता ब्रेत्वन्येषा मॆकोद्दिष्टान्त कृत्वा त तव्वत्स रान्तॆ मासिकै स्सह साण्ड्य कुर्यात् “इति भृगुः — M · व्या-अन्यॆषां पत्न्यादिव्यतिरिक्तानां त तद्वत्सरान्ते तस्य तस्य मृतिसम्बन्धिनि वत्सरान्ति मदिने पितोर्द्रृताब्दे मृतानां पितृढ्यांस हैकदिने मृतानाञ्च पत्न्यादिव्यतिरिक्तानां चाहाद्यॆकोद्दिष्टान्तं त तत्कालॆ मृतिक मात्कृत्वा संवत्सरान्ति मदिनॆमासि कै स्सहसापिँड्यं कुर्यादित्यथः ॥ अत्रभृगु ः- ॥ श्लो । पितॊर्म ृताब्देशाद्धान्तङ्कृत्वा ६न्येषायथाविधि । मासिकै स्सहसापिण्ड्यम् ऎत्सरां तॆसमाचरेत् ॥ई‡ वत्सरान्तति नियमात्ततो र्याङ्न मासिकानुष्टानम् ॥ देवल महागुरुनिपा तॆतु पॆत कार्यं यथाविधि कुर्यात्संवत्सराद र्वाज्नैको र्दिष्टन्नपार्वणम् ! * पॆत कार्यं पूर्वक्रियाः नैकोद्दिष्टमितिमासिकानां निषेधः, सहर्वणमिति सापिण्ड्यन्य, एम संवत्स राद र्वागितिनियमाल् i पित्रॊर्मृताब्देत् पितृमृताब्दमृतस्य नतत्संवत्सरान्त. प्रतीक्षणं कार्यम् । सङ्घातमरण विषयत्वात्तस्य लोकाक्षरपि - श्लो॥ अन्येषां र्द्रतकार्याणि महागुरुनिपोतने! कुर्यात्संवत्सराद र्वाद्ध मेकं तुवज९यॆत् II * शाद्धं सपिण्डीकरणम् । ननु सापॆण्ड्यस्यैकस्य निषेधा त्कधु मासिक वज९ नमिति चॆन्न “ पॆत कार्याणि " इति प्रागद्दात्पू " र्वक्रियामा त्राछ्यनुज्ञानात्, “ सहाङ्गं प्र धानम् इति प्रधाना नुष्ठानॆ अङ्गानुष्ठानं तन्नि षॆधेऒङ्गनि षेधइति न्यायेनमासिक नि षेधसि द्धाः । “अमासि कै स्सहसापिण्ड्य " इतिनचनाच्च ॥ तह्य कशब्द वैयध्य मि चॆन्न, अन्येषु नपुनःपितुरितिसापिण्ड्यनि षॆधन एक शब्दस्य एकोद्दिष्टनिदितिसि द्धं चगुरनिण्डे-पित्रोस्स हमृतौ सापिंव्यक्त मः सॆधव्यानृ त्रिपरत्वात् आतो मासिकै स्सहसापिण्ड्यं वत्सरान्तॆ कुर्या ॥ ननु " श्लो ॥ पत्नी चैनसुतो भ्राता स्नुषाचैवविपद्य तॆ ! त त्रशाद्धानिकुर्वीत ससितॊर्म ृतयोरपि ॥ इति जाबालिस्मरणात्पत्न्या दीनामपि सापिण्ड्यनि षेधइति चेन्न तस्य द्वादशापा तन्नि षेधपरत्वात् 1 न हि संवत्सरादर्वाण्नि षेधपरमिडमिति वक्तुंशक्यलॆ. " त्रिपक्षेतुसपिण्ड नम् " इति लो काक्षिस्मरणविरोधाल् 1 एनं पत्न्यादिव्यतिरिक्तानां चाव् दशाहादौ सापिँड्यनि षॆधाद्वत्सरान्त एव तद्विधानात्पत्न्याधीशान्तिप क्षे सापिँड्यविधानाच्च पत्न्यादीनां प्रत्यासत्तिस्सुस्पष्टा । अतः ष त्न्यादिकु प्रत्यास तिन्येषु मृतिक्रमः क्रिया प्रवृत्ता प्रमाणम्, एमहि वचनसिद्धमु. मू——सङ्घातानु मृत्योरस्यत नपित्रास्त्रस्त्रतः व्या- कुर्यान्ना न्यैस्सहवा. __स..घातानुमृतिव्यति रेकॆण सदापितो पृथगॆन क्रियाःक त व्याः !! पितुः पूर्वमेकोद्दि प्रान्तङ्कृत्वा पश्चानातुःकुर्यात् ! एवम नॆनसह पितोःकीयांसकुर्यात् ; अत्रलो काक्षिकि श्लो ॥ पीत्रॊरुप रमे पुत्रः क्रियाःकु र्याद्वयोरपि । अनुवृत्ता॰चना न्येषां सङ्घातम रणॆषिच ॥ अनुवृत्तिः - अनुमरणम्. & एनं सङ्घातमरणॆ पत्न्यादीनां सङ्ख्यातकमेण तद्व्यतिरिक्ता नां प्रत्यासत्तिन शॆन क्रियालकु र्यादित्यु क्रम्, पितॊग्मृताब्देतु लॆषा मुभयॆषां सापि¢ड कालनियञ्च कः । सर्वत्र पितृपूर्वमेव क्रिया करणमितिचॊ कम्, पीतोर्ति भगक धमित्याकाङ्क्षयामाह र मू-पित्राशौचे मातामात्रा शोचे पितावायेत य न्मृतिःपूर्वंस्यात्तत्सापिण्ड्यं त्रिपक्ष एवकु र्यादिति देवलः व्यायस्मृतिः-यस्य यस्यामृतिः, तत्सापिण्ड्यं, पूर्वमृत सापिण्ड्यमितृथणः । अत्र देवलःश्लो ॥ एकाXमरणापितो रन्यस्या. ! व्यदिनेम्मतौ ! सपिण्डनन्ति प क्षे स्यादनुयानमृति :विना * ! एक स्येक स्यावा, अगमरणे- पूर्वमरणे. अन्यस्य अन्यस्यावा, अन्यदि ने-दशाह मध्ये अन्यतरदिनॆ मृतौ पूर्वमृतस्य पूर्वमृतायावा Manche पितृमॆधसारसहितसुधीनलोचना 15°11 त्रिपक्षएवभवति, एक दिनमरण अनुमरणेच द्वादशाहि समैन सापिण्ड्य मित्यथः ॥ पूर्वमृतस्य द्वादशाह सापिण्ड्य- निषेधति लॊ काक्षि! H श्लो ॥ पितर्युपर लेपुतॊ मातुशा द्धन्निनत यॆत् मातर्यपिचवृत्तायां पितुशाद्धं निवत९ यॆत् ॥॥ मात्रा शौचमध्ये पितरिमृलॆमातु शा द्धं-सपिण्डीकरणं नकुर्यात् ॥ तथा पितृदशाहमध्य मातृमृता तुस्सापिण्ड्यन्निवरयेत्, व्वादशापानकुर्यात्किन्तुतिपक्ष ए वेश्वथकानि मू——यदिदम्पत्योस्सहमृतिस्स्यात्स हैव दाहादिक्रियाः र्याल् . व्यासङ्घातमण त्वॆन प्रत्यास त्तिवशात्पितु दाहादिक्रियाणां पूर्वक त९ व्यत्व प्रा पै तदप वादक मिदं सूत्रम् ॥ आत सूत्रम् ॥ वा ॥ सह प्रमीतयोस्स हैनपितृमेधः इति ॥ एवकारात्पृथक्करणनिषे धः । अतसहशब्दः प्राद्दहनादन्यतरमृति साहित्यपरशिन स्वरक्षणवियो गपरः ॥ स्मृतिसङ्ग्रहॆ—श्लो ॥ एक कालमृतोपितॊः पितृमेढक्रियास ह । उदक म्पिण्ड दानञ्च श्राद्ध कुर्यातृथक्पृथक् ॥ सपिण्डीकरणं चे ॥ चे व सहवापृथगॆनवा ! एकगलॆँजलन्दर्या च्छा द्दं पैकदि सॆद्वयोः ॥ सहच राधिरोहञ्चशान्तिहोमं समाच रॆत्/ तन्त्य्राण श्रवणँ पर्याचा दुकुर्यात्पृथक्पृथक् ! तत्र द्वयोर्नि मितौज्वा ब्राह्मणावित रैन्स ह ॥ अङ्गिराश्च ॥श्लो॥ दम्पत्योस्सहमृत्यातु सहस्यादहनक्रिया पृथक्ष्पिण्डोद कादीनि यथाविधिसमाचरेत् ॥॥ सृत्यन्त रॆच॥श्लो॥ दम्प ज्योस्सहमृत्यौतु पितृ मेडि क्रियासह । कुण्डमेक वृथक्पिँडजलाञ्जलि. ह। शिलामताः ॥7 … } मू——— प्राग्दहनादन्यत रात्यये चैनम्. 6 प्रॊ * व्या—इदन्नव कव्यम्, पूर्वॊ दाहृतनच नैरेवसहकियासि द्धेः “मैनं " सङ्घातमरणा पिव " इति देवलवचनैन सह क्रिया प्र्रा पे दहनानन्तर मन्यत रात्यये पृथक्कि या विधिपरत्वात् ! अशोदाहा ताकितु रातु र्वापश्चानृतातयोस्स हैव बाहादिक्रिया कुर्यात्त चूर्ध्वँतु पृथ गॆवक्रिया! तथाहारीतः॥श्लो॥ दम्पत्योस्सहमृत्यातुसह छाहादिकार्लकि याः प्राणाहादन्य ना शेचतदूध्वज तु पृथकियाइति अतिवि शेषमां .– मू, प OCE चतुर्धखण्डॆ-पत्ना अनुमरणसंस्कारकमः अत्र विशेषाहिरण्यशिकलं नग्न प्रच्छादनँवासश्शिलॊदकम्पिं डमेकोत्तरँसव श्राद्धंसोडकुम्भवृषोत्सगू षोडशशाद्धानीति पृथक्पृथग्भवन्ति, चदु कार्यञ्चितिःकुँडमर्धिसञ्चयनं शाति होमळ्चतं त्रम्. अत व्या—अत्र- सहमरण, विशेषः - सामान्य विलक्षणोधमः, तमे वाह !हिरण्यकक लमित्यादिना । अत्रसृत्यन्त रॆ॥॥ दम्पत्योन्सह -संस्कारोमृताननुमृतानपि । उद कादिसपिण्ड्यन्तु पॆतकार्याणि या न्यपि H कुर्यात्समानतं श्रेणि सांवत्सरिक मेनछवदक्षिणमुपस्थानञ्च रुकार्यञ्चिति स्तथा ! सन्दय स्तपणं गत स्सपिण्डीकरणंसह सांवत्सरिक स्य समानतन्त्रत्व सरणन्ति थ्यै क्ये अन्यथायथातिध्यव श्लो " उत्पतौचविपतौच मैथुनेदन्तधाननॆ ! अभ्यङ्गॆव्युदधिस्नाने. तिथिस्ता त्कालिकीस ृता।पारणॆमरणेचैन तिथिस्तात्कालिकीमता “इत्यादिवचनैःका लनिणयात् । स्मृतिसं ग्र हेच ॥ श्लो॥ तुस्सहैवमात्रा च सपिण्डी. चसु लेनतु ! ज्यॆ ङ्ञानसहकत व्या निमित्ताथं पृथग्भवॆत् * । निमित्ता र्थं-निमित्त द्दॆशेन क्रियमाणं प्रे लैक प्रयोजनं, तच्च-मु तृष्णाशाम कञ्जलाञ्जलिपिण्ड प्रदानसोदकुम्भ ( श्री धैकोत्तरवृद्धि श्राद्ध प्रेतत्ववि मोचक षोडशशाद्धवृषोत्सगा कादिकं, पॆततृ ऒकरं पॆतहोमाघ्यण भोजनपिण्डदानदक्षिणादिकञ्च वृक्कतव्यम् । तन्त्रम् - उपकारकम्, चितिकुण्डशान्तिहोमपाक वैश्वदेन नरणादिकं पृथङ्न कतन्यमित्यथ & पूर्वो दाहृतनचनसिद्ध मधु माह - C मू—सर्व त्रिकोद्दिष्ट सपिण्डीकरणादिमुनिमि त्तवरणहोमा पृधग्भवतः पाकहोम दैळ्ळ देवादितं त्रम्. व्या—एकोद्दिष्टशब्देन मासिकान्युच्चण्टे, आदिशशैन प्रत्याब्दिकम्, वै श्वदेवादीत्यादिशब्देन पितृविष्णुवरणम्. उक्तन्धमण मस्य- श्री तिदिशति - मू–अनुमरणे चैवम्. व्या यत्तं त्र ईसाधु क्येनच सह मरणैकतन्यमु क्तं तदसुमं णॆपि समानमित्यर्थः ! एवमित्यति देशा. त्ततो न्यूनत्वाश ्कनि रस्वति.. पितृमेधसारसहितसुधीविलोचने मू._अतविशेषः, स्नात्वाळ श्री दत्वाब्राह णैर्यनुज्ञाता प्रीता पथस्तुरीयमासाद्य सिग्वालैरुपवीज्य चिति गतम्भता९रं प्रदक्षिणी कृत्य प्रणम्य चितिमारुह्य छतु दक्षिणपार्श्वे शयीतात्र कतापत्नी मुपनिपातयति . इयन्नारि इतिसमानमतऊ ध्व९ंसद्यःपावानिनिधूयदम्पतीविमानवन्ता विहरतः. H व्या - अ त्रवि शेषइति सहमरणो कावति उषादपि धमा९दनु मरणॆविल क्षणोधमो९६ स्तीत्यथः, त मेवाहस्ना त्वॆत्यादिना अतऊध्वजम्- पत्नु ्यपनिपातनात्परम्, हिरण्य शकलनि धानादिस्नो शान्तंसर्वङ्कम सा धारण मित्यथः । अत्र हेमाव्यादि ग्रन्थेषम् ॥श्लो ॥ तथा नुमरणैप त्नीस्नात्वाभर्तास हैवकु।पथस्तुरीयमासाद्य सिग्वाटैरुपवीज्यच॥ न मस्कृत्य चितारूडु भर्तारञ्च प्र सन्नधीः । प्रदक्षिणम्परीत्याथ छतुँ दक्षिणमाविशॆत् ।॥ इयु नारीतिमन्त्राण शाययेन्मातरंसुतः । ऊपान वाद हेमास्वकामास्ना नात्पतिनासमम् ॥ अथवासकलो सन्त्रा पठेद ध्वर्युणासह । पावकं प्रविशॆत्त त्र भतुलुश्चोध्व०पृथग्विधिः ॥ उभ योस्सहस-कल्पशी कुण्ड मेकपृनकिला ! वास स्त्रीलोदकम्पिण्डु नग्न प्र च्छादनन्नवम् ॥ षॊडशञ्चनृपोत्सगँ स्पोदकुम्भँवृथक्पृथक् । सहच मधिरोहळ्ळ सपिण्डीकरणंसह ।॥ निमि त्तहोमनरणि श्राद्धमेकोत्तरं पृथक् । वैश्व दॆनळ्ळ पाकश्च होमोऒन्नाद्यैस्सहष्यत् ॥॥ सृत्यं तरच ॥ जै ! आरुह्यपत्नी निधनं गताचॆदेकाञ्चितिन्नि म९लधीस्स्वभ रा} ! दशाहहोमर्शपणञ्च तन्त्रात्पिण्डो द कादी पृथ गॆवकु र्यात् 1_प्रसन्नधीर्निमधीरि ताभ्यां हवियो कळङ्क लेशरहिताया एवानु मरणाधि कारइतिज्योत्य तॆ! पत्नीति स्वैरिण्या देरनधि कारस्सूच्यतॆ ॥ पत्नी - पतिव्रता । तल्लक्षणमुक्तु विज्ञानेश्व रॆण ॥श्लो॥ आता र्तॆमुदि तॆहृ ष्टास्ट्रोषि तेमलि नाकृशा ! मृतॆम्रियेतपत्यौसा स्त्री ज्ञेयापतिव्रताः ननु ॥श्लो॥ " यास्त्रीब्राह्मणजातीया मृतम्पतिमनुजॆल् । सास्वगण मा तघा तॆन नात्मानन्नपतिन्नयेइतिनि षॆधात्कथ मनुमरणविधा नमितिचेन्न, परिहृतत्वात् । तथाविज्ञानेश्वरः ॥श्लो॥ मृतानुगमनं ना फ्रिब्राह्मण्याऱनुशास नाल् 2 1 इत्यादीनि पृथक्बि त्यारोहण विषयाणि, मा .

m चॆत्तुर्थखण्डि-अनुमरण विधान शुभ · M 11 Ch श्लो ॥ " पृथक्चितिंसमारुह्य नवि गन्तु महति । " इति विशेष स्तर णात् । अनेन क्षत्रियादि स्त्रीणाम्पृथश्चितिरनुज्ञायते ॥ ॥इति । किञ्च “भ तरि पे तेब्रह्मचर्यं तद न्वारोहणंवा " इति विष्णुस्तरणाद न्वारोहणॆ महानभ्युदयः । तखाशङ्खाँगिग सौ॥ ॥ तीस्त्रःकॊल्यॊध९ कोटिश्चया निरॊमाणिमानुषॆ! तावत्कालंवसेत्स ्व गॆजछता रंयानुगच्छति ! व्याळ ग्राहीयथाव्याळं बिलादुद्धर अबलात् एनमुद्धृत्य भजाकारं ते नैवस हमोद तॆ । तत्र साभतृ परमास्तू मिमा नाप्सरोगणैः ! क्रीड तेपतिना साध९ं यानदिं दाश्च तुदश ॥!! विज्ञानेश्वरीयेच ॥ल्लॊ॥ ब्रह्म घ्नो वाकृत घ्नोवा (मित्र)पितृ) घ्नो वाभवेत्पतिः । पुरात्य विधवानारी त मादायमृतातुया ॥ हारितॊ ।श्लो॥ मातृकं पैतृकंवापि यत्र वैषा प्रदीय तॆ! कुल त्रयम्पु राज्येषा भर्तारँयानु गच्छति ॥ भर्ता सहानुमरणमाचण्डालं विधीयते ! पृधक्चितिर्वा राज्या दॆर्नवि प्र्रा या नि पृथक्चितिः ॥॥ और्वः ॥ श्री बाला पत्याश्च Xभिण्यो ह्यदृष्टिरिजन स्तथा ! रजस्वला राजसु तॆनारॊहन्तिचितांशुभे । सृत्यन्तरॆ सातवा सूतिकावापि भर्ता नुमरणोत्सुका । सदृश्शुद्धिमवाप्नोति भतुः पापा पहारिणी ! बालापत्यातुयानारी भर्तासहनसाम्रा जॆल् रजस्वलानगच्छे त्तु गभ९८रक्षॆत्तुXभि९ुणी ॥॥ अतृषोडशीग्रहणा ग्रहणवद्विधिनि षॆधदर्श नाड्यद्य पितुल्य विकल्पः प्र्राप्नोति, तथापि, “ भरानु मरणोत्सुका “इ तिपुत्रक्षे त्र धनधान्यादि मनस्का याश्चवापातिवत्य धरहीनायावा संसारदुःखबन्धुवियोगाद्यु पाधितो विषणोयावापति षॆधो दष्टव्यः । अत देशान्त रेछतृ मरणष्यग्नि प्रवेशह्रू यते ॥ ॥ देशान्तरमृति फत्यौसाध्वीतत्पादु काद्वयम् । निभायोरसिसश्र द्धाप्रवि शॆज्ञात वॆदनम् II. *॥ अल्ट्रासन्निधौ चित्यारोहणम्परो जग्नि प्रवेळ इतिविवेकः । अयिं चाग्नि प्रवेशः क्षत्रीयादिविषयः, विप्रायाःपृथक्चितिनि षॆधात् ॥ स्तृ त्यन्त रॆच क्ले! साध्वीनामेननारीणा मग्नि स्त्रपत नादृते! नान्यॊधरो — स्त्रीविज्डॆयोमृ तॆभत९रिक हिञ्चित् बालापत्यातुयानारी सूतिकावा रजस्वला ! स र्वासामपिचस्त्रीणामॆषसाधारणो विधिः ॥ बह्वीना मॆकभ तृकाण काणामनुमरणञ्छतृभक्तानामे वॆतिज्ञापनाय साध्वी नामेवेतिवि शॆ CC D उतृ मेधसारसही लेसुधीवलोचने 66 षणम् ! इदञ्चमुमुक्षुविषयेत्याज्यमेव । तथादश्रुतिः तस्मादिहन पुनरायुषस्स्वः कामी पेरियाल् " इति विज्ञानेश्व रॆणास्याथ स्समर्धि तः ॥वाःस्वशि कामिआयुषः । प्राङ्न पॆयादिति स्वगण फलो देश नायुषः प्र्रागायुर्व्ययोनक रद्योमोक्षाधिकाना, यस्मादायुष श्शे पॆसतिनित्य नैमि त्रिककमा=नुष्ठानॆकक्ष तान्तःकरणकलुकस्य श्रवण मनन निदिध्यास ना दिसम्पत्ते सत्यामा तज्ञानेन नित्यनिरतिशयानन्द बह्म प्रा पिलक्षणमोक्ष सम्भव’सस्ताडनित्याल्पास्थिरस्वग९ कामनया यर्व्य योनक तजाव्य इत्य ध९ः। अतश्चमोक्षमनिच्छन्त्या अनित्याल्पसुखरूपस्वगा९धिका न्याअनुग मनं यु क्रम्, इतरकाम्यानुष्टान नदिति सर्वमनवड्यम् । * ॥ इति … मू—–मुदिगछि९णीमियॆतसङ्कल्पादिस चून मत्रविशेषोऒप रेण दह न देशं निहितायाजतरम् " हिरण्य गभस्यमवततो " इति स्वधितिना सव्यतउल्लिख्य गभका मुद्धृत्य यदिजीवतिशिशु " जीवतु ममपुलॊदीघायुत्वायवर्चसे ” इत्यनु मन्त्र हिरण्यश कलमन्त दाक्षाय शिशु ; संस्नाप्य गारि ममानीय “यस्ते स्तनश्श इति स्तनुप दापयॆक्सय मृतस्स्यात्तं संस्नाप्य मृतेसाध्यज्यालङ्कृत्यनिखने त्तदिदं विधानं पणा सामाध्वं कुर्याडथास्याउद रॆ " शतायु छाय “इति पञ्च भीः’‘प्रया सायस्वाहा- प्र्राणायस्वाहा- पूस्वाहा इति त्रिभिरनु वाकैश्च प्रतिस्वाहाकारंहुत्वासूच्याजकरन्नू तॆण सन्धा यचित्यारो पणादिक म९. प्रतिपद्य जॆ. व्या ……..सङ्क ल्पादिसमानमिति - सङ्कल्प प्रभृतिदहन देश पश्चाद्भागॆ शमनिधायेक्यन्तं निर्विशेषमित्यनमः ॥ अन्तदाक्षायणि हिरण्य शकलं नि छाय, पणासादूध्य मिति कालग्रहणं दैवात् षणासेसंस्काराकरणे प्यॆतता प्त्यधजाम्, जठरळलो लिखितो दरसव्यपाश्वमुच्यते । अत सृतिसङ्ग्रहः “श्लो॥ षणा सादून्य मासू तेमियॆतयगभिक्षाणी चा तॆःपश्चान्नि छायैनांस्यदरमधोल्लिखेत् । हिरण्यग भ९ मन्त्य्राण समु ल्लिख्यतमुद्ध रॆत् । मृतश्चेदुद्ध्भतॊगर्भोघृता क्तन्निख नेर्भुवि » जीवेच्चेज्जीन तुमनुपुत्रइ तनुमन्त्रयेत् ! अन्तधाकायहिण्ण्यन्त मनिषि च्यज लेळ्ळि Ox । चतुर्थखं डॆ-भर्भिणी दाहस्य सृष्टाग्नि विभागशी शुम् ॥ ग्रामङ्गत्वाशिशौ दँ द्याद्य स्ते स्तनइतिस्तनम्। सुरक्षितँकुमा रन्तङ्कृत्वागत्वाशवान्तिकम् ॥ शतायुधायॆत्याज्यानी रद रॆजुहुयात्त तः । प्रयासायेति हुत्वाच प्राणायॆत्य रुवाक तः ॥ पूस्वाहेति हुत्वाच सञ्छायोदरमवणम् । चितिमारोप्यतां प्रैतां शेषम्पूर्वव दाच रॆत् * आज्यानीः- शतायुधायेत्याद्यः पञ्चर्भः " शतायुधा इत्युप क्रम्य " शन्तो कायतनु वेस्योनः " इत्यं यति वीर्याय * तं 6 पञ्चर्बोधीत्याज्यानी रॆताः " इति शः । अत्र बोधायनः । वा॥ 6 । अथगभ ण्यन्तर्वत्नी मियॆतातऊर्थ्वणं क्रियतॆशशानं नीत्वादहनदे शङ्कॊषये त्तस्य चित्रामप रॆणस व्यॆन पॆतस्योदरं लिखित 66 हिरण्यगभ९ स्समवत९ता ग्रॆ " इत्यनुलेखनदृष्टं कुमारमनुमं त्रयिते जीवतु ममपुत्रॊदीघाणयुत्वायवर्चसे " इति अधबालं संस्ना पयॆयुहिण रण्यमन्तधाजुयजीवन्तं रण्यमन्तधा यजीवन्तं ग्राममानयन्ति " यस्ते स्तनश्शशयः , इति स्तनं प्रदाय त सिन्नुद रॆ आज्यानीजु होति शतायु छायळतवीर्या य " इतिपञ्च " प्रयासायस्वाहा. यासायस्वाहा “इत्यनुवा कॆन " प्राणायस्वाहा- व्यानायस्वाहा “इत्यनु वाकॆन " पूस्वाहा पूर्णेशिर सेस्वाहा “इत्यमवाकेनच सूच्याजतरमणङ्कु र्यात्प्रतं चितिमारोप्य विधिना दाहयॆदष्ट काद्दॆनुं नीलधेनुम्भूमि धेनुमितिचदद्या त् ॥॥ इति धॆनुप्रदानमत्राधिकम् .. … * 1 पत्नी नांसङ्घातमण्णे संसृष्टान्नि विभाग क्र ममाह — मू——पत्नी नाम्बहु ल्वेय्यका संस्थितायद्य ग्निस्संसृष्टस्स्यात्तां संसृष्टाग्नि नादहेद्यद्यनेकाः " सप्ततॆलिग्नॆ " इति पू णाहुतिंहुत्वा " अच्छागिरः भ इती संसृष्टाग्निं विभ ज्य तत्तद्भागं निदि९-श्यास्या अयमस्या अयमिति, " अग्न यॆविविचयॆस्वाहा” अनाज्ञातत्य्रयं व्याहृळीळ्ळ प्रतिभा गं हुत्वादक्षिणां शॆन ज्येष्टामन्यां शैरन्याः क्रमा द्दहेद त्प्रचितिश्चक्रियाचपृथक्स्यात्. व्या तत्तद्भागमिति- इदम्ब्रह्मणइदं हॊतुरिदमध्वर्योरित्यादि म स्वस्वभागपृथकरणाथ तया एवन्नि देवि दश ना दिति भावः । दक्षि पितृमेधसारसहितसुधीवलोचनॆ i णां शॆनॆति - ज्येष्ठायादक्षिणो भागइति विभाग दश नादिति भावः । न्याय स्तूभयत्प्रतुल्यः ! चितिश्चेतिस्पष्टाधराम् । दँपत्यो रेवचित्या दॆरैक्यविभा नात्कतृँ बॆ चेतासाम्पृथक् पृथक्कि याप नृत्तरविवादः । कल्यै त्वभ्यहि तत्वात्स ्वमातुः पूर्वँकृत्वामृति क्रमाजै प्र माद्वाकि} याःकुर्यात्, यदिपुत्र व्यतिरिक्त्रःकि रात दामृतिकमा देवेश्यलकु ! अत सृतिसंXहॆ II श्लो॥ औपासना ग्नौ संसृष्टसमिधौ द्विप्रतापयेत् । अ यन्तॆ यो निरृत्वियइत्येनं युगपत्ततः॥सप्रति अन्न इतिन हुत्वा पूणाहुतिन्ततः ! अच्छागिलो मतय इति विभज्याग्निं ततःपुनः ॥नपत्रि ष्ठानमि त्त सिक् प्रह रे चॆक मेवहि ! आजुह्यानेतिमन्तॆण प्रायश्चित्तं ततॊहु नेत् । अयाळ्ळ व्याहृतीश्चैव घृतंहुत्वाततःपुनः । एनँवि भज्य चैकॆन पात कम९ समाचरेत् संसृष्टाग्नौगृहस्धस्यविधिरुकॊम नीषिभिः ##॥ इति । तथा श्लो॥ औपासनाग्निद्वयमु गति श्चॆदग्निं समारॊ पणतो विभज्य । पूर्वस्यहोणितुर्विविदिञ्चहुत्वा पश्चाच्चहोतुः पथिकृच्च सोपि ॥॥ इति । पॊडिपि - विविचिरपि … मू___यदिसूतिकोद क्यावाप्रा, मेष्टकथ संस्कु र्याच्भुदाभिर्भ रभिषि च्य पञ्चग व्यैःकुशवारिभिश्च ततोयदन्तिय च्चॆतिनि प्रभिः पावमानीभिःकयानश्चित्र आपोआस्थानिति द्वाभ्यां यजुस्साम पवित्राभ्यां हिरण्यवणा इति चतसृभिः पवमानस्सुवज९ न इत्यनुवा केनचाभिषेच्यगौतं परिथायकृच्छ प्रतिनिधिं व्यं दत्वा सङ्कल्पादिक म९ प्रति पद्य तॆ. व्या-प्रॊमॆष्ट-मृता 6 यदन्ति यच्चदूरके इतिन पर्चः । पा वमान्यः ऋग्वेदॆपठ्यन्ते । यदन्तियच्चदूर कॆ भयंविदन्ति माूमिह इत्याच्याः ॥अ त्र विज्ञानेश्वरीयॆच ॥श्लो॥ सूतिकांस्नापयित्वातु Xव्यैः स्ट्रॆतांरजस्वलां ! वस्त्रान्तरावृतां कृत्वादाहयेद्वि पूर्वकम् ॥ * स्तृतिसं ग्रहॆच ॥श्लो॥ उदक्या मरणाप्रा, पैसूति कामँणेतथा! अ स्पृश्यवच नात्पूर्वंलोकि कै रभिषेचयॆत् II उद्धृतैरम्बुभिश्मु दॆस्स्ना पयित्वाततःपुनः । सप्तभिःपानमानीभिर्यदन्तीयच्चदूर केः ॥ यजुस्सा मपवित्राभ्याङ्गॊमू तॆणोदकॆनवा । स्नाप्यपवित्रैरब्लिं गेहि९रण्यव e O चतुर भिण्डॆ-आस्थिसञ्चयन काला` cox

णाडिमं त्र कैः ॥ स्ना पयत्वा थग व्यैश्च शवधमॆ९णदाहयेत् ॥* पवित्रै 8- 66 पवमानस्सुवज९नः
इत्येतॆनानुवाकॆन ( हिरण्यवणा श्शुचसःपानकाः , इत्याद यश्चतस्त्रम्ऋचो हिरण्यवणादि मन्त्राः ! सृतिरत्नावळ्याञ्च श्लो॥ उदश्यां वापसूतांवायद्याशौचेमृतां दहेत् । कृच्च मॆकं प्र कुर्वीत ततश्शुद्धिर्विधीयते ॥स्तृतिसारसमु च्छयेच ॥श्लो॥ मृतायासूतिका नारी यामृताचरजस्वला । पञ्चग व्यैः पावमाूने ्यश्शनशुद्धि प थग्वि धैः ॥ प्रायश्चित्तन्ततिःकृत्वा शवधमेण दाहयॆत् Ill प्र्रायश्चित्तं- प्राजापत्यकृच्छं 1 तदातदनुष्ठा नासम्भवा त्तत्प्रतिनिधि रॆकागौःषष्टिबा ह्मणभोजनानिवा शक्त्यवेक्षयानि ष्कन्तिदधं पाद, वाज्रव्यं चॆयम्.
2
मू अथास्थिन चयनु चतुरै हनिविप्राणां विहितम्पञ्चमसप्त
मनवमा हॆष्वन्येषा, क्रमात्कुर्याल्
व्या-श्रीुधरीयॆ ।श्लो॥ चतुरैपञ्चमे चैन सप्तमेनवमेतथा ! अस्थि सुचयनं कुर्या द्वणे ना मनुपूर्वशः ॥॥ पारस्करः ॥ ॥ चतुर्थे ऒहनिविस्य ष वैवैक्षत्रियस्यतु । अष्टमेदशमेचैव विधिस्स्याद्वैश्यरू द्रयोः ॥॥ विष्णुश्च ॥ श्लो॥ चतुरेका पन्दमे चैन स प्तमेनव मेतथा ! अ स्थिसञ्चयनं कार्य मितिविष्णु सृका सृतम् ।॥ स्मृतिसङ्ग्रहच ॥श्लो॥ च
1 तुरैनञ्चयःक्या वाह्मणस्याथपञ्चमे ! राज्ञो वैश्यस्यनप्ताहेळू दस्यननमॆदिनॆ ॥ * ॥ अप स्तम्बश्च ॥ वा ॥ अप रॆम्य सृतीयस्यां पञ्च म्यांस प्रम्या वाऒस्त्रीनिन- चि,स्वन्ति * अपरॆय्यु स्तृतीयस्यां - चतु ध्या= मित्यथ रो’ बहुसृश्यानु गुण्यात् । पराशरश्च ॥श्लो ॥ चतु थेज् 2 हनिक त व्य मस्धिसञ्चयनन्नृप ॥॥ इति श्री वँबहु सृतिविहितत्वाद्वि प्र्रस्यचतु भे= ऒहन्यॆवास्थिसञ्चयःकार्यः । ततक थ चिदसम्भवे कात्याय नः ॥श्लो॥ अपरेम्यस्तृतीयेवा चतुभे पञ्च मेपिवा । सप्तमेनवमे वापि ह्यास्थिसञ्चयनं भवॆत् r अप रेद्युरितिचतुराजा हिदश सम्भवविषयम् 6. अस्धिसञ्चयनं चैन दशात्पूर्वं समाच रॆत् " इति स्मरणात् । संव त९ळ्ळ ॥श्लो॥ प्रथमेहि तृतीयेना पञ्चमेस प्तमेपिवा । अब्धिसञ्चय सकु र्याद्धि नेतद्दोत्य्र जेस्सह 1* सम्भवॆतुच त था हवीन, बहु स्मृति सि
पितृ मॆधसारसहितसुधीवलोचने
दैः । तथा=ऒश्वलायनः ॥॥वा॥ चतु थे पञ्च मेवास्थानंवयस्सप्तमॆ नवमेवा ॥। विष्णुश्च ॥वा । चतुथेकादिवसे स्धिसञ्चयनँकु र्यात्तॆषाञ्च गङ्गाञ्छसिप्रक्षेपः अन्यॆषाङ्क्षत्रियादीनां पञ्चमाहादिषु कार्यम् ॥ ॥ बोधायनीयॆ वा एक स्यांव्युष्टायां त्रिषु पञ्चसुवास प्तसुवानव सुवैकादशसुवा अधमासाक् मासाक् ऋतू संवत्सरंवा सम्पा ब्यार्धिसं विनुयुः ॥!! ए काद शाहादिवि धानं द्वादशाहव्यतिरिक्त काल पिण्डि करणाभिप्रायम्, अन्यभापितृत्वं प्राप्तन्य 66 उत्तिष्ठ पेहि " इति मन्त्राध९विरॊधात् ।श्लो ॥ 6 सपिण्डीकरणात्पूर्व मर्धिसञ्चयनं भवेत् इत्यादि स्मृतिविरो धाच्छ …
…
मू—अत्र दाहादिदिनसङ्ख्यानम्मृताहादिवाङ साहिता ग्नॆः व्या-अस्थिसञ्चयनॆसर्वेषां दहना द्येवचतुवादिदिन गणनं का र्यमनाहिताग्नेमरणादिवॆति विकल्पः । अत्रविज्ञानेश्वरीयॆ ॥ श्लो ॥ अन ग्निमतउतां तॆ स्साग्नॆस्संस्कारमणः । शुद्धिस्सञ्चयनं दाहा नृताहस्तुयथातिथि ॥॥ ब्राहपुराणॆ ॥श्लो॥ अनाहिताग्नॆमरणा दाहिता ग्नॆस्तुदाहतः ! अस्थिसञ्चयनँकु र्यात्स ्वशाखो क्त विधानतः दा हादिवाचतु थॆ९ हन्यनग्नेरस्थिसञ्चयः *॥ इति॥
मू——नाति का मेद्दश मदि नन्द्वादशाहादन्यत्र सापिण्ड्यॆ ततः प्र्रा)
गॆवतत्कु र्यात्.
व्या-गृह्य परिशिष्ट ॥वा ॥ अस्थिरिञ्चयनं संवत्सरां लॆचेत्सा पिण्ड्य मूध्व९न्दशम्या अयुगासुतिधिषु द्वादशाहेसापिण्ड्यं चॆदं तदळा हॆषष्ठाष्टम दशमाह वजमॆकनक्ष ॥ ॥ इति..
मू——सद्यस्सञ्चयोस्थिदावे प्रतिकृतिदाहच,
व्यासृतिसङ्ग्रह ॥श्लो॥ चतु देहनिवि प्राणामस्थिसञ्चयनं भवेत् । अस्थ्नाम्प्रतिकृतॆराजु हेसद्यस्सञ्चयइष्यते यदापलाळ व ल्का द्यैःकृत्वा प्रतिकृतिन्दहेत् । भस्मा वत्सञ्चिन या त्सद्योमन्त्रं ज पेत्तुवा I * i।इति!!
जु
…
…
श्वादिभिश्शवादिदूषणे सृतिवचनान्यु दाहरति —— मू-अत्रस्मरन्ति श्री श्वसूक रसृगाला दे९ मसूक रकुक्कु श्वसूकरसृगालाख
चतुर्थखण्डॆ अब्धिसञ्चयनक्तमः

प्रेः । शवास्थिभ स्त्री देहानां स्वशनञ्चेत मादतः ॥ गव्यैः प्रळ्यकृच्छा णां त्रितयञ्चसमाचरेत्।श्वभिग९ द९ भ चुडा लैळ्ळवार्धिस्पृश्य तॆयदि ॥ पञ्चपञ्चचतुःपञ्चकृच्छा ति तयुचरॆल् * व्या–सृगालः- शिवा गव्यैः, पञ्चगव्यैः, कृच्छाः, प्राजापत्याम् आदिशब्दात गादयउच्यं तॆ, इदङ्कृच्छ त्रया चरणंश्वादिभिश्शन देहस्प “र्मे, अर्धिस्प शॆतु पञ्चविंशतिंविंशतिँत्री प्राजापत्यकृच्छा श्वगर्द भचण्डालस्प शॆ९ क्रमा दाच रॆत्सुक रादिस्पर्शेकृच्छ त्रयमितिनि ऐक & ज सञ्चयापयिक सम्भारानाह- मू–क्षीरमुदकमाज्यमुदुम्बर शाखां बृहतीफलँ नीललोहितनू ते शिलामयु गमुदकुम्भुचादायुज्येष्ठानु क्रमेण श्मशानं ग त्वा सङ्कल्प्य क्षीरमिशोदकेनौदुम्बर शाखया प्रक्वाथयर्” “ यं तॆअग्निममत्थाम ” इति पञ्चभिःप्रतिमं त्र मस्थीन्यवो क्ष्यदहन देशादुगा राज् दक्षिणतो ऒपनीयपरिस्ते राज्यं दर्विञ्च संस्कृत्यपरिषिच्य वारुणेनान्येनवा स्रुवॆण “C अवसृजपु नरग्नॆ 32 इतितिसृभिःपति मन्त्रं हुत्वा परिषिद्यार्थीस्य शौ षाण्ययुग्भिरुदकु म्भैरवो क्षेत्. CC व्या अतसूत्रम् । वा ॥ क्षीकॊत्सिक्ते नोद कॆनो दुम्बर शाखया प्रक्वाथयंश रीराण्य नोक्षति ( यं तॆअग्निममन्थाम रतएवाङ्गा राक् दक्षिणान्निर्वत्य तीव्रवाहुतीजु होति 66 अवसृ इति पञ्चभा इति प्रतिमन्त्रमयुग्भिरुदकुं बैस्स्ववो क्षितमवोक्षति ॥ इ ति । क्षीणोत्सिक्ते न-क्षीरसंसृष्टेन, प्रक्वाथय-अवोक्षणशाखामग्ना वदह९, अतएव दहन देशा देव निर्वत्य अपोह्य, वारुणैनान्यॆन चेति भाष्यम् ! अ न्येनपाला शेनौदुँब रॆणवा ॥ ब्रा ह्ह श्लो ॥ गच्छेद्वृ द्धम्पुरस्कृत्य श्मशानण्डक्षिणामुखः ! क्षीरमिशोदकै 8प्रोक्ष्यशमी मय्या धशाखया II अङ्गुष्टोपक निष्टाभ्यामवष्टभ्ययथाविधि 1 अर्जी न्या दायकुम्भे वान्यव्यग तेज् विनिक्षि पॆल् अत स्वसूत्रानुक्तावु क्तशाखालाभिवा श मीशाखाग्राह्या ! अत्र सूत्रा अयुग गृहणं युग्म व्यावृत्त्यथणं पितृमेधसारसहितसुधीविलोच नॆ अतए के नाप्युदकुम्भैनावो क्षणम्भवति ततो कम्बोधायनीयेच ॥वा ? द्व्यवेचतुरहसप्ताहलो दपम्भमदाय श्मशानङ्गत्वा ॥॥ इति ! अत्र ज्व्य हॆऒस्त्रीसञ्चयन क्रिःपितॊ रन्येषान्त्य्र्य हैदर्श सम्भनविषया अत्र नियममाह — 2 કેને 1 કે मू—अधायुजः स्त्री यस्स चिन्नयु रेवा यस्याःपुनः प्रसूति र्नस्यात्सासय्ये ह स्तेनीललोहितसूत्राभ्यां बृहतीफलमा बध्य सव्यॆनपदा७शानमास्ताय नॆत्रेनिमील्य सव्येन पाणिना « उतिष्टातः इति मुश्रेण दन्तास्थितिकॊन्धिचादाय कुम्भ वाससिवानिधाय 66 इदन्तएकम् " इत्यं सास्थिबाह्यस्थिचादा य निधाय 6 परउत एकम् इति पार्श्वास्थिशॊण्यर्थि चादा यनिधायँँ तृतीयॆकज्यॊतिषा " इत्यूर्वस्धिजङ्घास्थिचा दा यनिधाय “सं वॆळन}” इतिपादास्थिसङ्गृह्यकुम्भेनिदध्यात्. व्या—अतसूत्रम् II वा II अयुजः स्त्रियस्सञ्चिन्वन्त यस्या ःपुन. वा यस्याःपुन. र्विजननन्नस्यात् ॥ * ॥ इति । अत्र पुनः प्रसवयोग्यताविरहस्मरणा त्कन्यकाक्षतयोन्यर्व्यावृतिक ! विधवावानन्ध्यावा वृद्धावा हॆ९त्यधः । स्त्रीग्रहणात्पुरुषनिवृत्तिः । अत्र यद्यपिबोधायनीये " यास्यस्त्री.āमुख्यासासव्येहस्ते " इति पत्न्याएम कतृत्वं प तीयते, तथानी सूत्र कारमति नान्यस्या अपि कतृत्वमस्त्येव “यस्याः पुनर्विजनसन्नस्यात् " इतिलि गात् । नहि मृतभतृ कायालिपि विजनन प्रसङ्गः, आतॊमृतस्य स्त्रीवाजन्यावागाह्या, आश्रा व्ययु जः स्त्रि यइति (स्त्रीयु X निवृत्तिः, अतिए कापिभवति cc यास्यमुख्यास्त्रीणॆम् इति स्मरणोच्च II अ त्रसूत्रम् । वा । सव्येहस्ते नीललोहितसूत्रा ध्यां बृहतीफलमाबध्य स व्यॆनपदा शानमास्थायस व्यॆनपाणिना प्र थमा..नन्वीक्षमाणा अन्यादले " उत्तिष्ठातः इति दद्भ्यश्शिरसोवा द्वाससि कुम्बैवानिदछाति " इदन्तएकम् " इति द्वितीया अंसाभ्यां बा हुभ्यांवा " परउतएकम् " परउतएकम् " इति तृतीयापार्श्वाभ्यां जॊणिभ्यांवा “ तृतीयॆनज्योतिषा “इति चतुथी ऊरुभ्यां जङ्घाभ्यांवा 6 संवे शठिन ञ्चमी इति फपद्भ्यामैनवाङयुजाकारं सुसञ्चितं सञ्चिन्वन्ति श्री 6. त चतुर्थखण्डे-आस्थिसञ्चयनक्त्रमः भे९ । કે रा इति ॥ सर्वत्र वाशब्दश्च कदा थे प्रथमेत्याङ्कथनं बहु स्त्री सञ्च यनविषयम् । अनन्वीक्षमाणेत्यस्याथॊ नॆनि मील्येति, निधानॆतु क ल्पः " निखनने कुम्भएव सव्यॆनपाणिना " इक्यापस्तम्बः ॥ " नवकुम्भ मादाय श्मशानङ्गत्वा पलाशशङ्कून्वानिहत्याङ्गुष्टे पमध्यमयाच सर्वाङ्गुलिभिर्वा= -स्टिसमुच्चित्य " इतिजॊछायनः " अङ्गुष्टोपकनिष्ठिका भ्यामॆकैक मर्धिनङ्गा हयन्तो वदर्युः " इत्याश्वलायनः. अङ्गुष्टोप कनिष्ठिकाभ्यामस्थिसञ्चिनयुः इति कात्यायनः. ‘सञ्चये स्त्रीबहुल्वॆ नियममाह मू—यद्यने कास्त्रीयस्सञ्चिन युः फलबन्धनादि प्रत्येकं सर्वा सां समासमेकै केन मन्त्रे णैकैक मस्जिद्वयं सञ्चिनुयादे वं पञ्चस्त्रीयस्सम्पद्यं ते निरव शेषंसर्वाण्य स्त्री निचादाय भस्माभिसमूह्य संहत्य शरीराकृतिँकृत्वा अत्र चाचारा त्प्रतभक्ष्याणि प्रदाय. व्या——यदी त्याद्य ढजातं भाष्यो क्रम् ! निरन शेषमिति दन्ताद्यस्धि भ्योzवशिष्टं शॆषमस्धिचाबाय कुम्भेनिदध्यादित्यथः । भक्ताभिसमूह्य त्यभिधानाद्भस्माभिसमूह्य संहत्य शरीराकृतिँकृण्वेति प्रतिपत्तिकरो क्रम् ! संहत्य हस्ताढ्यान्दृढिकृत्य, भस्म शरीराकृतिः पॆतस्य कुन्नि वृ त्र्यथ९माचारादपू पादिपञ्चभक्ष्याणिद द्यात्, प्रेताधकात्वेन " अ पूपवाञ्च्छृतवा९ क्षीरवान्दधिवान धुमाँश्चरु रेहसीदतु " इति प्रक रणो क्तस्या त्राव्यविरोधाल् पञ्चापूपान्न्यसेल्तॆषाम्मृतेनैको नाच्च. भिघारितः & रॆणैकोदध्नै कॊ मधु नैक उद कॆनेकः” इति बोधायनीयेदर्श अनन्तरकृत्यमाह–… मू..अधसंस्कर्ता “ उत्तिष्ठ पॆहि " इत्यस्थिकु छमादायोस्थाय इत्यस्धिकुम्भमादायोस्थाय शमीमू लॆपलाशमूलॆ दर्भामू लॆवासुरक्षणाभं खात्वा तूष्टी मस्थिकुम्भं तत्र गर्तॆनिधाय मृद्भिः प्रच्छादयेत्, व्या-अत्रसूत्रम् 5वा ॥ शरीराण्या दायो तिष्ठ द्रोहीति शम्यां पलाळमूलॆवा कुम्भन्निधाय जघनन कुम्भङ्क ष्वा दिसमानमास्नानादि ति ॥ ॥ शरीराणि-अष्ठीनि श्री बोधायनळ्ळ -वा !! पुरुषसम्मितं गजसम्मि पितृ मेधसारसहि तॆसुधीनलोचने * तंवा Xर्तं खात्वा तस्तिन्न स्थिकुम्भमवधाय पुनरभ्यर्च्य मृत्तिकाभि प्रच्छादये देत व्यावद्वसति तावत्स्व गॆ= महीयते ॥ ४ ॥ इति । स्मृति सङ्ग्रहॆच——श्लो ॥ पॆतस्यासीनि सञ्चित्य कुम्भेतानिनिछायवै । मृतान गन्धतो यैळ्ळसिक्त्वाकु भं निधापयेत् ॥ ब्राहैञ्च——श्लो ॥ ! अस्टीन्यादा यकुम्भेवा स्थाप्यग र्तॆविनि पेत् । आविशाजिनव स्त्रीर्वाक्षा मकाशीयवण” कैः ॥ कुशरज्ज्वादृढुबद्ध्वा गङ्गाम्भसिविनिक्षि पॆत्। अममषणसू कन्तु यावन्म ज्ङतितज्ज पेत् II यावद स्थिमनुष्याणाङ्गङ्गातोयेषुतिस्थिति । ताव द्वष९ सहस्त्राणि स्वग९लो कॆ महीयतॆ । * ! एतदाह……. मू– -महाती थे वावस्त्रादिना बद्ध्वा सीनिन्नि पेत्. व्या——मार्स्ये— 1 गृहीत्वास्तीनि गङ्गायान्नि पेच्छुनिव्या पॆ त् 1 तीधान्त रेकुरुक्षेत्रॆदॆशॆवानकु शेशुचौ ॥ * नारदीयैच श्लो ॥के शॊवास्थिनखोदन्तो भस्म वापिन रॆश्वर । गङ्गायास्स्पर्शमात्रैण तं नय त्यच्युतम्पदम् A * 3 M जघनॆन कडू पलाश शाखेश मीशाखे वॆत्याद्यपोवगाहन्तॆ धाता पुनात्वित्यन्तमत्रा त्रा/पिसमानमित्याह मू__जघनेन कुम्भङ्क ष्वा दिसमानमास्नानाल्. व्यासूत्रम प्यॆवमेव ॥ कुम्भमित्युपलक्षणम् । तीथे स्थि क्षे पेच कष्वाणदि कार्यं, एवं 66 श्लो ॥ अस्थिदा हेतथैवास्थ्नां सद्यस्सञ्च यनम्भवेत् ! सद्यः प्र तिकृलेदा हेमन्त्य्रजापोविधीयते॥ “इत्युक्त मन्त्रजापोपिँ‘शिवान्वयमभिवाजानुत्त रॆम, प्रजयास्त्रानय्या वर्चसा संसृजाध"इत्यादिलिं गै श्रेयः प्राप्ति हेतुत्वानगमात्सञ्चयाङ्गत्वाच्च दाहजनिततापोपशां ल्यै प्रेतस्यशीतो पचारमाह– मू—मृतॆनाछ्यज्यार्थी नि गन्धवारिणाभिषि च्य निख नॆत् व्याअ त्र कात्यायनः क्लार्क् अत्र श्लो -श्लो ॥ शमीपलाशशाखाभ्यामुद्धृत्यार्थीनि भस्त तः ! आज्ञ्यानाभ्यज्य गव्यॆन सेचयॆद्दुधवारिणा ॥ मृत्पातसम्पु ऒकृ त्वा वस्त्रा णपरि वॆष्ट्यवा । देवाकु दर्भा ध्यानिख नेदक्षिणामुखः ॥ इति ॥ कालमाह—– OL चतुर्थखण्डॆ–अग्न्यनुगतावस्थ्ना मलाभेच कार्यम् मू——पूर्वाह्ह एवार्धिसञ्चिनुयान्ना परास्थानाशस्मरणात्, व्या—ुधरीयॆ——श्लो ॥ अस्थिसञ्चयनं कार्यं पूर्वाØतु शुभा श्लो ! वहम् । मध्या ह्न मध्यमंस्ट्रो क्रमपराप्राविनाशनम् A * K मू___यदिश शानाग्नि कनुगतस्स्यात्ततस्सङ्कल्प्य . 6 असहता अनु इति तद्भस्मप्रोक्ष्य, " अयं तॆयोनिरृत्वियः” इति समिध्यग्निं समारोप्यलौकिक मग्निं प्रतिष्ठाप्य “ आजह्वानः - उद्बुध्यस्व इति द्वाभ्याँसमिधमाधायपरि स्ती राज्यं दर्विं च संस्कृत्य परिषिच्य " अयाश्च - अग्निहोता” इति द्वा भ्यां " ब्राहणवीकहोता इत्यनुवाकेनच प्रतिवाक्यच तुष्टयम् " मनॊज्यॊतिजुषताम्-यन आत्मनः " इदि द्वा भ्याम् " भूरग्नयॆ " इतिचतुर्भिर्व्याहृतिभिश्च हुत्वा ऒग्निँ परिषि च्य ततःकर प्रतिपद्यते. 6 ई व्यासङ्कल्प्य-अमुष्य स्ट्रॆतस्य श्मशानाग्नि सन्धानङ्करिष्ये इत्या गूर्य " अग्निहोता इत्यादि वाक्यचतुष्टयमेकोमन्त्रः 6 भू रग्नयॆच-भुवोवायणेच, सुवरादित्यायच - भूर्भुवस्सुवश्चन्द्रमसे च इति चतुर्भिर्मं त्रैः ॥ अत्रबोधायनः –वाळ्ले अध यद्युपन य नाग्निर्विवाहाग्नि जा=”तकाग्निळ्म शानाग्नि राचतु थाँ दशाहादा स्थिस इ्बयनाद्वाऒनुगतस्स्यात् 66 अपहता असुराः " इति प्रोक्ष्यक्ष प्रं भस्म (समारोपणम्) " अयं तॆ योनिरृत्वियः इति समिधिस मारॊप्य लौकि काग्नि माहृत्य समिधमादछाति “आजुह्वानः - उद्बुध्यस्वा ग्नॆ " इति द्वाभ्यां सम्परि स्तीर्य प्रायश्चित्तँजुहोति. अयाश्चाग्ने पञ्चहोता ब्राह्मणएकहोता मनस्वतीमिन्दाहुती महाव्याहृतिभि श्च हुत्वा प्रायश्चित्तं जुहुयात् ॥ इति । अ 1 अत्र संवाद्य सू श्रेणैव संवादकसूत्रैथोजु विवृतः । स्वसूत्रालनु कस्या विरुद्धस्या -न्यतो ग्राह्यत्ववचनाद निरोधवि यद्यस्थि प्र वाहाहृतं प्रतिकृतिदाहोवात त्रास्थ्यभावात्क थं सञ्चयइत्य ह — मू _यद्य स्थिजलौघादिहृतंस्या तद्भस्म वात दैळम्मल्लोनि वास्थिव पितृ मेधसारसहित सुधीवलोचनॆ तृञ्चिन याद्यदि सदेशॊन दीवू तो हजोवास्या त्तत्य्रगत्वाम स्त्री मात्रंवा ज पॆन्नलो पयेदन्यधान्म शान वासिनळ्श पन्ति. व्या अत्र स्मृतिसङ्ग्रह कार श्लो ॥ अस्थिसञ्चयनात्पूर्वं प्रमादेनहृतंयदि । अभि प्रतिकृतिकृत्यत देशान ृदमाह रॆत् स्धिवत्सञ्चयॆद्विद्वाकॊलोष्टंवाभस्म वाततः । प्रमाणम स्धवत्कृत्वा न्मन्त्य्रन्तुज पॆद्बुधः ॥ देशान्तरमृतानाँच राजभिर्वाविषादिभिः । तॆ षामङ्गँपलाशा द्यैःकृत्वा देहँड हेत्पुसः ॥ शववत्प्रतिप त्रिश्चह्याज्या ग्निस्पर्शनुविदुः । जल प्रवाहिकू पॆवारॆवा दसरिद्वृते । जलौघॆ वास्टिना शतुतन्मन्तन्तुज पॆद्बुधः ॥ * विज्ञानेश्वरीयेच श्लो ॥ अस्थिसञ्च यनयागॊ देवानाम्परिकीर्तितः । प्रेतिभूतन्तमुद्दिश्ययळ्ळु चिन्नक रोति चेत् । देवतानान्तुयजनन्तं शवन्तथ देवताः । वा ॥ दॆवताश्चात्य्र श शानवासिन स्तत्र तत्र पूर्वदग्धाः श्लो ॥ श्मशानवासिनॊ दॆवाळ्ळवानां परिकीतिजाताः ’ इत्यङ्गिरस्मृतिः ॥ अतस्ताक् दॆवान रमृतं प्रेतमुद्दिश्या पूपादिभिः पिण्डरू पॆणान्नॆनच तत्र पूजा कारेृत्यु कम्भवति ॥ ॥इ ति । अतो=स्थिसञ्चयनं नीलो पयेन्मन्त्रि मात्रंवाज पॆदितिसिद्धम्। अनॆन " येदेवानां शृतभागाः,, इति श्रुता देवशब्दा व्याख्यातः 1 पेत भूतमित्युक्ते स्सपिण्डीकरणात्य्रागॆव कदाचित्सञ्चयः कार्य इति सिद्धम् । तो द्वादशाहसापिन्दॆ दशमदिनु नातिका मेत्य्रा गॆव दशाहान्ति रेसं चयनङ्कु र्यात् अथातस्सञ्चयन मेक स्यां व्युषायान्तिसृषुपञ्च सुवान प्रसुवा नवसु वैकादशसुवा युग्म रात्रिरध मासाना सानृतूं त्संवत्सरंवासम्पाद्य सञ्चिनयुः इतिबोधायनॆनैकादशाहसञ्च यनमु कम्. 66 C

मू—पिस्तॊत्रॊः प्रेतकृत्ये तत्कालेवारादिनकिञ्चित्प श्येदरॊषादविग् तशिष्टाचा राच्च, श्लो॥ व्या_अ ग्र बृहस्पतिः - श्लो ॥ मातापितोर्मृतिष्ठाप्ता वुलै वाहादिकर्मच । प्र्राप्तकालेतुकत व्यन्तिध्यादिर्न तुदॊषकृत् I * गाग्यश्च——ळ्लॊ ! शुक्रादिशुभवाराशनन्दा चैवचतुदशी । उत्तरात्र on पूण चन्द्रश्च जन्मच ॥ एतॆष्वपिचकत न्यं मातापि शेषतः ॥ * नसिष्ठश्च- चतुरं डॆ- तकृश्यतिथिवारनक्षत्र विचारकि नसिष्ठच्च—ल्लॊ । वैद्देकर्मणितुपै कालदोषन्नचिन्तयेत् ! सद्यश्शौ चम्पकुर्वीत दाहं श्री दादिकर्मच ॥ * अखण्डादर्शे - नतिभिर्न चन क्षत्रन्न ग्रहोनचचन्द्रमाः । कुर्यादेवनव श्राद्धं प्राप्त मेकाद शॆऒहनि ॥ ए काद शॆहनि श्राद्धु कुर्यादेवविचक्षणः। कृत्यमे वार्ड्रोवाराजतिधिभान्यनिरीक्ष्यपै ॥ * लोकाक्षिळ्ळ - वा ॥ प्रत्यक्षेनकिं चत्सूक्षेत्परो षॆूक्ष्मतस्सूक्षेशाल् ॥ * इति । सूक्षेल् - पश्येदित्य ध९ः । स्मृत्यन्त रेच——श्लो ॥ जन्मतय सञ्चयनॆ श्रा श्राद्धेच दह नेगु रोः । नैन षावहङ्क्रमन्येषामःसर्वदा ॥ प्रत्यक्षमरणे पि त्रॊर्नपश्यतिथिवारभम् । परॊक्षसूक्ष्मतः पश्यत्स्वाजन्म तिथिवारभम् । अ न्येषां नातिदोषंस्यात्प्रत्यक्ष मरणानृणाम् ॥ * " मू..अन्यॆषाम ष्येवम्, तदाह. व्या—त श्का लेनचॊष इत्यधः. स्मृतिषक्तो वा रादिनि षेधः कालातिक मविषयइत्याह मू—यदिकालातिकमे पॆतकृत्यञ्चि किषि तत्प्रसूक्ष्मतःपश्येत्. व्या-चिकी षॆत्-क तुमिच्छेत्, कतुं सूक्ष्मत स्तिथिवारादिकं स स्वम्पश्यत् अतगाग्यणः - श्लो ॥ प्राप्त कालमतिक म्यकु र्याद्यदि ब लिष्क्रियाम् । त दैववारनक्षत्र तिथिराश्यंशकादयः॥अवधारणा तत्का ले तिख्यादयोससिरीख्या इति सिद्दम् - अत्र व्यूङ्ञान जेजुनिविन_कि. मू-चित्रा शपिस्थाह साश्वि स्वाती नावण मैत्रमघातिष्यवारुण सौम्यानि पॆतिका र्यॆदु प्रशस्यन्ते, भरणी ज्येष्ठाचसङ्क टॆमु शैषाणि रजः-येत्, शुभग्रहाधिष्ठितानि भाविशुभयोगञ्च त्रिजना नि गुरुशुक्रवारौ सन्दाचतुर्दश्याचवि शेषेण सर्वत्र वर्जयेत्_ व्या–सर्वत्र-सर्व फ्रैतकार्येषु, शनिप्रा-धनिष्ठा, मैत्रं- अनूरा छा, तीष्यः-पुष्यः, वारुणः पूर्वाषाढा, सौम्यं-मृगशिराः ॥ अत गाग्यः——श्लो ॥ चित्रा ॥ चित्रा श्रीविष्ठाहस्तळ्ळ स्वातीस्त्रवण मश्वयुक् । मघ्ना त्प्रञ्चतिष्यश्चवारुणंसॊम दैवतम् एकाद शैलेक थिताः प्रशस्त्राः प्रेतकर्म 2 OX फलु नीद्वयमाषाढद्वय- प्रोस्ट्र पदीद्वयम् । एष्यर्थिसञ्चयं नैवकु र्या त्कुलविनाशनम् । * … मू—शु क्रेण्डुसूर्यजलग्नॆसु दाहोदक दानं विनजयेत्. श्लो ॥ चन्द्रसूर्यज दैत्या नामुदयेषु विचक्ष णाः । नजयन्तिचि तारोहं प्रेताग्नु ्यदक तर्पणम् ॥ अर्क (ज्ञार्की ँदु (जबुध) वा रेषुमरणंशुभदम्भवॆत् I अपिनंराजयापूणाकु रिक्तासु मग णंयदि I दहनन्तुतथाचैव तस्यवगणस्य शोभनम् H H मू——सोमज्ञश(शि)नि)वा रेपुपाषाणस्थापनं प्रशस्तमन्यवारेषु व ज्यम्. व्या→गाग्य९ः——श्लो ॥ श्रियंय ॥ विपत्सौख्ये रोगं नाळञ्च सम्प दम् । अर्क्र वारादिवाराणां पाषाण स्धापनेफलम् ॥ गुरुशुन्दुसौम्या नां वारवगो९ दयंविना मन्दार्क कुजवाराणां वारव गॊदया श्शुभाः ॥ पाषाण स्धापनॆ श्रेष्ठमन्दु भौमार्क वासराः । उज्ञापनेतु शा क्रा प्रेमाकापीतॊगु९रोश्शुभाः ॥ * ॥ इडमाह—- … मू—मन्देन्दुभौ मार्क वारेष्वर्णोत्थापनंशुभमन्यवा रेषुवर्ण ्यं व्याकालदीप व्याख्यानॆ श्ला !! आरवा रॆचसौ रॆचगुरुवा रॆचभाग वॆ । पाषाणस्धापनॊत्थानं सञ्चयश्चकुलक्षयः ॥ * ! प्रसङ्गाचाद्दॆ वज्य = माह — मू…शा द्धॆषुपौष्णमादित्य मैत्प्रग्नं रोहिणीमुत्तरात्रयं चकु र्विंशं सप्तविंशमृक्षं स्वस्य स्त्री पुत्रयोश्चति जन्मानिचवर्षयेत् व्या..बहुवचनैन ननशाद् कोद्दिष्ट सपिण्डीकरणान्युच्यन्ते ५ गा ग्य९ः———ळ्लॊ ॥ नन्दायाुभाग९वदिने चतुदळाश्यान्त्रि जन्मसु ! यदिकु र्यान्न वश्राद्धङ्कु लक्ष यकरम्भवेत् ! मन्दभौमार्क वा रेषन गॆजषुशुभ दम्भवॆत् II * कालदीपव्याख्यानॆ श्लो ॥नगा काळ्चवारो भृगु जश्च विष्टि र्वज्य९ञ्चलग्नन्त्विहवृद्धि कामै । श्राद्धॆषु(नगॊ.) मञ्चि) दयमत्रक संसूर्यारवारौचनदन्ति केचित् 1 सुबोधे श्लो 1 स्वत्रिजन्मनु नं छायाञ्चतुद= श्यांळ्ळगॊदिने! यदिकु र्यान्न वश्राद्धं कर्ता यनुपु m ليها पितृ मेधसारसहितसुधीविलोचने पौ रन्न्द्रजॆत् ý * गाग्यः — श्लो ॥ शुक्रेचबुधवा रेचगुरोस्सामस्य वार योः ! ए तॆसुकुर्वतशास्त्रिद्धङ्क तु९र्म रणमादि शेत्II तेषांव गेक्षणा दौ चश्राद्ध मंशविनाशकृत् विधिरल्नेच- श्लो ॥ सप्तविंशतिभञ्चैव चतु र्विंशतिछन्तथा ! कतुँ सुपुत्रदाराणान्त्रि जन्म नि दिवजयेत् ॥ *गा XS९ःश्लो ॥ स पनिशञ्चतुर्विंशमृक्षञ्चारविनाशनम् । स शाब्धमु ष्टमैन्द्राग्नं रोहिणी तिसउत्तराः ॥ आवहियुगमारेण कर्तर र णमतवै । जन्म क्षत्रिपदमेषु नन्दायाम्भृगुवास रॆ ॥ धातृपौष्णभ योशॊ द्धुनकतजान्यँकुलक्षयात् ॥ अत भृगुवासरइति गुरुवार स्याप्युपलक्षणम्. “ श्लो॥ सर्वदाशुक वारश्च गुरुवारश्च ग्रहितः ॥ ‘इ त्युक्तेः, अन्येगाह्याः. C ॥ इदमाह- ॥ मू——चन्द्रचँद्रजवारौवामन्दभौमाग्क वाराः प्रशस्ता अन्ये वज्याः. لوغ । m 17 इतिपा व्याअत्र “ श्ला I मन्दभौमारु वारेषु शाद्धन्तुशुभदम्भवेत् चन्द्रचँद्रजवारौचशा मध्यम मीरितौ ॥ ’ इति मध्यमत्वस्मरणात्ता सङ्क टॆ सङ्ग्राह्यावितिनू चयितुण्डू वाळब्दः ॥ विधिरत्नॆ श्लो ॥शा द कु र्यार्दि नेक तु= रनुकूलॆ पराहळॆ । प्रत्यरंवधन क्षत्रङ्क तुस्तुवि पदन्तथा II चन्द्राष्टमञ्च शंसन्ति श्री पञ्चदशीम्बुधाः । सम्पदि क्षॆ ॥ नुभे चॆन साध कॆचत थेवच ॥ मैत्रेपरममे च श्राद्धव्यं शेषतः * ॥ एतत्सर्वं प्रत्यक्षै सर्वेषां नदोषावहं शौकन्तु वज्यं मेन, ‘श्लो ॥ शास्त्रम्पितोर्नडोषायमातापित डोषायमातापितो गु९र् श्शु भम् । श्लो।द्वाद शेऒहनिसंस्राप्ते यदिभाग९व दशे प्राणस्थापनोत्रोपनयोः # वानसरः ! मातापितोर्विना ऒन्येषा नैवकुर्यात्सपिण्डनम् । पिण्ड्ये ’ शुक्रादिशुभवाराश्च ’ इति सिण्डोदक श्राद्धादिसर्वविषये, त स्त्रान्मातापितोशुकवारसम्भवेपि दशाहाता गेव पिण्डॊदक समापनम्प भूतबलि प्रदानञ्च Ii द्वादशाहसपिण्डीकरणाक रणञ्च ‘इत्येतदादि कं महादॊषाय, विध्यति क्रमात्, पितृविषयॆ निषेधव च ना भावाच्च अतस्स र्वेषामति क्रान्तौध्व९ दैहिक विषयएव तिथिवारादिकं सू क्षॆक्षिक इति सा या वीक्षणीयम्. चतुर्थखण्डे-दुष्ट का लॆत त्प्रर्द्रव्यदानं तत्य्र पज्येष्वारम्भोपायमाह- 250 मू__अतीन सँक टॆषु भद्रासुभूमि, त्रिपादक्षेणषु हिरण्यं शु कॆ रजतं गुरौवासोबुगा रेऒनड्वाहमेनंवारेषु वारा धि दैवत्यानि द्रव्याणिदत्वा कीयाळ्लकु र्यात्. व्यासङ्क टेषु-विहिततिथ्याद्यलाभे ! अत्र गाग्यः - श्लो ॥ भ द्रभूमि प्रदानंस्यात्ति पदेक्ष हिरण्यकम् । अङ्गारकॆत्वनड्वाहं गुरौवस्त्रन्तुदक्षिणा ॥ शुक्रारजतिदानं स्यात्त तद्रव्य प्र दसु नी ! वारॆ नाराधि दैवतन्त्य्र व्यcदत्वानदोषढाक् ॥ ॥ तत्र वॆतुमा ह……. मू- -निदो दापरिकालो देवानामपिडुलु भर् . Tel 00 ॥ भः. व्या अत्र श्रुधरीयॆश्लो ॥ दिवसागुणदोषाध्यां रचिताहिपरस्प रम् । केवलङ्गुणयोगोहिदैन तैरपिचुलभः ॥ अतपवा त्रेय दोषर हितः कालॊदुलक्षा भइत्यभिप्रायेणो ग्हम् ॥ श्लोकालॆल्पदोषि कार्यं स्वात्त्य कदोषाधि कॆळुभम् ॥ ॥ इति. मूतस्मात्सर्वत्र महता मनुगृहवीन प्रधानम्. व्या—निगमय तदिति, यस्माद्विचार्यमाणाशास्त्रेनि रिजुषःकालो नघट तॆ तस्त्रादित्यथः, अतः किं कार्यं तत्राह. सर्वत्र शुभाशुभेषुकृर्येषु निवॊषकालस्य दुलभत्वेपिम हतामनुग्रहएव प्रधानं-दोषनाळॆहेतुः, साधक इत्यथः । तथा हारीतः——श्लो II पुर्वीतसर्वक राणिब्राह्मणो ना मनुज्ञया । ब्राह्मणैर्य नुज्ञा नादो षोनश्यत्य संशयम्मनुः श्लो॥ यांयां वेदविडो बूयस्त्रयो ष्येनस्सुनिष्कृतिम् । सालेषाँपावनायस्यात्सवित्रं वि दुषांहिवाक् * संवतश्च श्लो ॥ जपच्छिद्रं तपश्चि दंयच्चि द्रं यज्ञकर्मणि । वचनाच्भूमि देवा नांसर्वंसम्पूण मुच्यते ! * रुक्तां गदः——श्लो II ब्राह्मणोनांविनावा कैःक्रियास्स्युर्निष्फला स्ततः । क र्त व्याब्राह्मणानुज्ञाकर्मणाँपरिपूतये ॥ * एवं महदनु ग्र हळ्ळ तत्प्रतिक रत्वाव्यदानेनैव कारयितव्यइत्या…… पितृ मेधसारसहि तॆसुधीनलोचने मू—श क्तिनिषये द्रव्यत्यागः. M व्या—-अत्र श्रुतिः ’ दानॆ ना रातीरपानुदं तदा नेनद्विषन्तो मि त्राभवन्ति दानेसर्वं प्र तिष्ठितम् ’ इति । ’ दानेननिदोजु षोभवति त्याप स्तम्बः — “ दान यॆऎक लौयु गॆ ' इतिपराशरः 'श्लो ॥ ब्राहणां त्सम्यगळ्यर्भ्यवृच्छेत्कनकभूषणैः वस्त्रशोभूध नैहृ९ द्यैर्यथा । श क्तिनवञ्चयेत् ॥ इति भरद्वाजः ‘श्लो ॥ जपैरोमैस्त भादानै दॆवता नाञ्चपूजनैः । नश्यन्तिसक लाडोषाःकर्म चास्यसमृध्य तौ ’ ॥ इति ज्योति षारिष्टमाला : तस्त्राद्र व्यत्यागस्यैव कलौ कार्यकरत्वात्तैन प्रीता नाम्म हात्मनामनु ग्रहएव सर्वाथ साधक इत्य थः.

co अत्र प्रसिद्धः पुराणवचनमु दाहरति. … मू—’ श्लो ॥ कदाचित्कवचं भेद्यन्तो म रेणळरेणवा । अपिवज्रश ताघा तैरभेव्याब्राहणाशिषः॥‘इतिपाराशर्यः * इति चतुर्थःखँड? ** संस्कार प्रकरणॆ गर्भिण्यादि संस्कारास्यास्यवश्यव कव्यत्वान्नि बु धनास्थिसञ्चयन प्रसक्ते स्तत्र वज्या व्य विवेका पॆक्षणाच्च तान्यभि छाय संस्कारानन्तर कृत्यमाह मू——अथ ज्ञातयो यथाक निष्ठं सोदक वाससॊग्रामं प्रविश्य गृह लो द्वारॆ सङ्कल्प्य सहिरण्यं सकांस्यपात्रं सतन्तुलं सदीन पात्रं समृतपात्रमुदकुम्भयुक्तं यथासम्भनंवा सदक्षि नववस्त्रं नग्न प्रच्छादनन्दत्वा. व्या——अत्रयाज्ञवल्क्यः ल्लो ॥ श्लेषाश्रु बान्ध वैरु क्त्रं प्रेतॊ भु ज्केयतॊ ऒवशः 1 अतॊनरॊदितव्यं हिक्रिया कार्यास्वशक्तितः ॥ इतिनं शु त्य गच्छेयुगृहम्बालपुरस्सराः ॥ * स्मृत्यन्तर श्ला 1 ज्ञातिभिश्चा द्र९ वासोभिस्सहबोलपुरस्सरैः । नग्न प्रच्छादनन्दत्वा स प्रदीपंविशे द्गृहम् ॥ नग्न प्रच्छादनङ्करकृत्वैवमधवेळ्ळनः । प्रवेशनादिक ँकु र्यात्ततो गत९ङ्गृहाद्बहिः ॥ अखण्डादर्शे - वा ॥ सोदक वाससो * च - ग्रामं प्रविश्य नग्न प्रच्छाद्र नाथं कांस्यपातं वस्त्रम्मृतं तम् इ पञ्चमखण्डे-गृहंष्त्रविश्यकु, डॆशीला स्थापनं डुलपूण९म्पात्य्रम्ब्राहणायचॆयम् ॥ इति ॥ श्रीधरीयेच श्ले॥ न ग्न प्रच्छादनन्दद्याद्भोज नेनसहद्विजः सुवणं सोदकु मंसवस्त्रं वेदपारगॆ । त दैन दॆयं तद्वि नद्वितीयॆह्नि चापयेत् । स्मृत्यर्थ सा रॆच——ळ्ले 1 वास स्तण्डुलमप्पातं कांस्यमुद्दीपनम्मृतम् । दहना नन्तरन्दद्यात्सतुनग्न परिच्छदः !! ॥ उद्दीपनं-दीपपात्र ॥ इदमयुक्तं !! सूत्रॆ स्मृतिषुच संस्कारानन्तरमेव पॆततर्पणमुक्त्वा ग्रामप्रवे शविधानात् ! मैनं, दहनानन्तरमेन नग्न प्रच्छादन विधानान्न ग्नं प्रति तर्पणाद्ययोगान्न ग्न प्रच्छादनस्य गृहद्वार एव कतव्यत्व विधानान्न ववस्त्रकुम्भोदि सम्भारसम्भरणन्य ग्रामङ्गा मिधि रॆन कतुजंश कृत्वादाचाराच्छ. गृह द्वारिकृत्यमाह…. मूनिम्बपत्राणिविद्य चम्य. … व्या याज्ञवल्क्य श्लो॥ विदश्यनिम्बं श्री णीनियताद्वारि वॆश्मनः! आचम्याग्न्यादिसलिलङ्गोमयं गौरसष पाक् प्रविशॆयुस्समालभ्य कृत्वाक्ष्मनिपदंशनैः ! विनद्य-दंलेकि ख-डयित्वा, सतुभक्षयित्वा आ श्वलायनः———वा ॥ अश्मानमग्निङ्गोमयमक्षतं तैलमालभ्य ॥ इति ॥इ शङ्खः—वा ॥ दूर्वां प्रवाळ मग्नि वृषाचस्पृष्ट्वा ॥ इति प्र वाळः-विद्रुमः, वृषः-वृषभः, इदमाह — मू. -दूर्वा गौर सष९पगोमयाग्न्यादिस्पृष्ट्वाऒत्तनि पदं कृ त्वागोमयोपलि प्तं सुसम्मृष्टं सम्प्रदीपङ्गृहं प्र विश्य व्या-आदिशद्धात्प्रवाळाक्षतादि. प्रविष्टस्यकत व्यमाह — मू——मृतदेशे स्वस्ति ऒस्तु गृहाणां शेषे शिवञ्चा स्त्वितिदूर्वा तण्डुलानुदक मिश्रा नवकीर्य फलं समभिमृश्य बहिगृह द्वारपार्शॆ ्वकुण्डङ्खात्वा गोमयॆनॊ पलिष्य प्रानृत्यमा ल्या रलङ्कृत्य. व्या—श्रीधरीये.—क्ला ॥ वामपार्श्वे गृहद्वा रेशिला सिसो विदा .. पितृमेधसारसहित सुधीवलोचनॆ 0 यच ! तासुवस्त्राणिसम्पीड्यसायं प्रातर्बलिँहरॆत् इदम्बोढा यनविषयम् । वस्त्राणीतिनिष्पीडस बहुत्वाभिप्रायम् ॥ ॥ द्वार स्वदक्षिणापार्श्वॆ बहिःकु र्यादथावटम् । एक मशानमादध्यादिष्ट का ग्रजन्मनाम् ॥ * इद्य बोधायनव्यतिरिक्तविषयम् ॥ ‘दक्षिणॆवामपार्श्वॆ च ’ इत्यु क्तत्वाद्यथासौकर्यं कार्यम् अङ्गिरा ळ्लॊ ॥ बहिःपिण्डप दानंस्यात्क_ष९ शिखात्वाविधानतः । गन्धमल्यॊदकेनाग्य्य दद्याद्द र्फॆष्ववाङुखः । बहिःगृहद्वारादिति शेषः ॥ कमाजः - कुण्डम् ॥ ए वं गृहद्वार पार्श्वे वासोदक पिण्ड प्रदानाथणं कुण्डङ्खात्वा वि दळादिभिः प्रावृत्य वस्त्रेणाच्छाद्य माल्याद्यैरलङ्कृत्यसन्धारानाचा य तीथङ्गच्चेल्, सम्बारा नाह— मू_ननुवास स्त्रीलाक् दर्भार् कुम्भमिति सम्भृत्य तीथकाङ्गत्वा स्ना त्वा तीरकृलेकुण्डॆक र्तासङ्कल्प्यशिलान्निछाया रा याहि पे लॆति स्ट्रॆतमावाहयॆत्. … व्यासङ्कल्प्य-वत्सगोत्रस्य विष्णुशमणः पॆतस्योदक दा नाध९ लशि लास्थापनङ्करिष्यइ त्यागूर्य कुण्डे शिलान्निछाय वत्सगोत्रविष्णु शर्म पॆ तात्रायाहीति धक्षिणामुख स्टित्याकुँडपाषाण पॆळ्लितमावाहयेदित्यर्ध. मू——अधज्ञातयोदक्षिणामुखास्स्नात्वोक्तक्त्रमेण सङ्कल्प्य सव्यञ्जा न्वाच्यामुकगोत्रायामुक शर्मणे स्ट्रॆतायॆत द्वासोदकन्द बा मीति त्रिगुणभुग्न सदशंसनंवास (स्त्रीःपी) स्सकृत्पी)डयेयुन्षि. व्या—उक्तक्रमेण कनिष्ठः प्रधममितरॆ यथावृद्धु कर्ता पश्चादि त्यु क्तक्त्रमेण सङ्कल्प्य अमुष्मा द्य प्रधमेहनियु तृष्णाशान्त्यर्धं वासोदकतिलोदक दानं करिष्यत्यागूर्य, त्रिगुणभुग्नं त्रिवॆष्टितं द शा वस्त्रान्तः ’ त्रिगुणीकृतस दशवस्त्रान्तक प्र्रावयॆत् ’ इतिविधिकि i अत सूत्रम्——वा । कॆशौ प्रकीर्य पांसूनोप्यैक वाससोदक्षिणामुखास्स कृदुपमज्यो तीर्य सव्यञ्जा न्वाच्य वासः पीडयित्वोपनिशन्ति, एवन्त्रिस्त त्प्रत्ययं तिलमिश्रं सगोत्र नाम धेयमुदक मुत्सृज्य ! * ! एक वासो ग्रहणादु तरीयनि षॆधः, दक्षिणामुखस्म रणाद्दिगन्तरनि रासः सकृदुपम M पञ्चमखण्डॆ-वासोदकतिलो दक क्रमः ज्जि, नद्विस्त्रिर्वा, उपविशन्ति, उपविळ्ळपीडयेयुः, न प्र ह्वी भूमि स्धि त्वावा । तत्प्रत्य्रयमित्याद्य वत्स त्रॆत्यादिनानिनृतः । एवं कनिष्ठ प्रधममित्यादिकमेण ज्ञातीना मेन प्रथमं वासः पीडना दॆन्सू स्पष्ट त्वात्कतुँस्सर्वपाश्चात्यत्वाच्च सपिण्डानन्तर मेववासोद कादि ब्याल् 1 अत्र विज्ञानॆश्वरः श्लो॥ नदीकूलन्ततो गत्वा शौचङ्कृत्वा यथाधुव त् ! वस्त्रंसंशोधयॆदा दौततस्स्ना नंसमाच रॆत् o सचेलन्तुततस्स्ना त्वा शुचिः प्र यतमानसः । पाषाणं गत आधायविद्याज्जलाञ्जली ततस्स्ना नम्पुनःकाग्यं गृहशौचञ्चकारयेत् ॥ दशाञ्जलिनितिप न्तरं मू—एवं स्नात्वास्नात्वा तिः पीडयॆयुरशक्ते तिर्निमज्ञ्य त्रि www. र्वासोदक ऒदत्वा तिलद र्बैस्सारणं श्रीं स्त्री जलाञ्जलींश्च द दुः, ‘सकृन्नि मज्ज तिरुव काञ्जलिन्दद्यात् ’ इत्वाश्वलायनः व्या—एनं सकृदुपमक्ष्यैत्यादिक्र मेण पुनश्चैवङ्कुर्युः एवं कतुण मशक्ता तिर्निमज्ज्य तिःकृ वासःपीडयेयुः । सकृदेवनिमज्जनमित्या श्वलायनमतम्। ततस्त्री स्त्री स्तिलॊड काञ्जलीनमु प्रेतायॆतीदद्युः अत्य्र बहुछालहुः " तिज्ञ प्रसेकङ्कुर्युः पेत सृष्यतु इति प्रचे ताः ii " स्ट्रॆत्रुवासोदकं प्राप्नोतु ’ इतिविधिः " अमुप्तॆ पॆताय वासोदक तिलोदक दानम् ’ इतिभाष्या क्रम् ॥ युक्तञ्चैतल् कमणा यमभि पै तिससँ प्र दानस्, चतुथीकॊसं प्रवानै, त्या चतुथीक्षा न कव्या ’ इत्यनुशासना सुगुण्यात् । तदेवंसति ‘सतिलद्भष ्वसावेत तइति जलाञ्जलीः दद्युर्बालपुरस्स रास्सपिण्डाः ’ इत्यङ्गिरोमुखमुख रितु प्रकारान्तरं स्वस्वगृह्यानुक्ताग्राह्यम् ॥ एतच्च क्षारं कृत्वै वॊदकं देयम् ’ प्र दम्य ज्ञातयन्स र्वज्रङ्कृत्वा तिलोदकम् ’ इति स्मृतिः, वपनङ्कृत्वा स्नाल्वॆक वस्त्राः प्राचीनावीतिन स्सव्यानामिकया दक्षिणामुखाअव टॆ सद्भ जलाञ्जली वद्युः ’ इति प्र चेतःस्मरणाच्च ॥ तथाबो धायनः———श्लो !! कॆशानॊप्यततस्स्नात्वात्रि दुरद काञ्जली द र्भेषुतिलसमिळे रॆत तउदकन्त्विति वसिष्ठविशेषमाहवा ॥ स ज्योत्तराभ्या पाणिभ्यामुदक क्रियाङ्कुर्वीर९ ॥ प्रचेताश्च. क्षेत्रस्य बान्धवा यथावृद्धमुदक मवतीर्य नॊत्कषण यॆयुरुद कां ते वा॥ पितृमॆधसारसहितसुधीनलॊचने प्रसिञ्चेयु रप सव्ययज्ञोपवीतवाससोदक्षिणामुखा ब्राह्मणस्योदत्तुखा प्र्राङुखाश्च राजन्यवैश्ययोः II * यथावृद्धं कनिष्ठकतृण मध्ये वृद्धक ‘मेण दद्युरित्यथः ! वासो त्रनि ऎडनवस्त्रम् मू——अथ कर्ता त्रिर्निमर्ज्य सङ्कल्प्य तिर्वासोदकं तिलोदकाञ्ज लींश्चदद्यात्, .. … व्या॥ सङ्कल्प्य-कनिष्ठः प्रथममित्यादिक मेणज्ञातिभिः प्रेततर्पणाकृ तॆऱमु प्याद्य व्रथमेहनिवासोदक तिलोदक दानङ्करिष्यत्यागूर्य, दद्यात् मू_एवमादशाहादन्वहं जलाञ्जलीञ्चाद्धं चैको त्तरवृद्ध्या रादद्यात्. … क व्या——इदमाह व्र चॆताः ॥ श्लो ॥ दिनेदि नेञ्जलीज् पूणा स्त्रदद्या त्रैत कारणाल् । तावद्वृद्धिश्यकत व्यायावत्पिण्डस्समाप्यते ॥ या वद्दशमपिण्डस्समाप्य तॆ तावत्प्रथमाहादि प्रत्यहमुडक दानस्य श्राद्ध स्यचेको त्तरवृद्धिःक त न्येत्यथः अन्धरीयेद श्लो॥ श्राद्धमेकोत्तरं नृद्ध्याक त व्यन्तुदि नॆदि ने! आवसानाद्बली नान्तुद्विगुणं प्र त्यहं च रॆत् II एको त्तरंयथाश क्तिनु क्रिन्दद्याद्दिनेदिने । दशकं वाळतं वा सहस्त्रं वासहेमकम् ! दॆयुनि प्र स्यतत्पु तैर्यथालाभं यथाविधि अत पक्षान्तरंश क्त्य षेक्षयार्द्रष्टव्यम्. अत न र्वेषाञ्ज्ञातीनां चेकोत्तरवृद्ध्या उदक दानं कार्यमित्याह- मू…” एनमहरहरञ्जली नॆकॊत्तरवृद्ध्या इत्यविशेषण सरणाद्भ हुस्तृतिसिद्धत्वाच्च तद्दिवससङ्ख्यया द्वयाधिकया जलाञ्जि ली सर्वॆज्ञातयश्च प्रत्यहमादशाहाद्दद्युः. व्याएवं-कतृवज्ञ तीनाम प्येकोत्तरवृद्धिर्भवतीत्यर्थः ’ एवमहर हरञ्जली नेकोत्तरवृन्द्यैकादशाहाल् इत्यावस्तम्ब सरणात्तावद्वृ द्धिश्यकत व्या इति प्रचॆतो वचनाल् 6 श्लो ॥जॊ स्त्रीवत्स रामाध्वण मु दकम्पञ्चस प्रतिः । त्रिरात्रात्पिण्डदशकं सर्वेषान्तर्पणम्भवेत् त्याद्य नेक स्मृति सिद्धत्वाच्च सर्वैज्ञा= तिभिन्द ्वयाधिकया त तद्दिवससङ्ख्य या तर्पणं कार्यमितिनिश्चीयते ॥ प्रथमदिन सङ्ख्यास्थितैन ततॊ ऒधिकं प्रत्यहमञ्जलिद्ययं कार्यमित्यथः sangüdə siqniä välimused with that पञ्चमखण्डॆ-त्यहाद्याशौचिनान्तर्पणक मः 033 यत्तु प्रथमतृतीयपञ्चमस प्रमनवमॆूदक क्रियेति गौतमस्म रणं तदापद्विषयमित्याह मू——सङ्क टेष्वयुगा हेमदशाहवा. व्यादद्युरित्यनुषङ्गः, यस्मिन्नयुगा पाकरोति तत्पूर्वदिनकर्तव्यो र द काञ्जली दत्वा वशिष्टदिनाँजिली, स तद्दिनॆवापुनरयुगा हॆवादद्यात्. मू—अत्य्र वासःपीडनॆ तर्पणाच नवेनम सेनजलं देयम्. व्याअत्र- पॆततर्पणॆ, कुतॊ ममाचारात्, घटान्तरपरिग पूर्वडत्तोदक ँपुनः कार्यमितिज्ञापनाच्च । तच्च वचनमनन्तर मॆनवक्ष्यते तर्पण प्र सङ्गादिदमाह… मू…. द्वादशाद्यदिव द्वितीये त्रिंशत्तृतीय…ह्नि तय स्त्रिंशदु दकाञ्जली दद्यादाज्ये ह्नि ती पिण्डा द्वितीयॆ चतुर स्तृतीयेतीः द्वयो द्वै द्वे तृतीयेन्न्याक मेकोद्दिपा चैकं नवश्राद्धञ्चदद्यात्. व्या इत्युक्तन्त्य्र्यहतर्पणमति कान्ति दशा हज्ञातिविषयं, सदा पुत्रैणदशाहङ्क्ट्रियायाः कार्यत्वस्मरणात्, दशाहान्त स्त्र्यहतर्पणेवि शॆ षस्यवक्ष्यमाणत्वाच्च द्वयोः प्रथमद्वितीयाहयोः द्वॆद्वॆ व्रथमे ६हनि द्वेनवश्राद्धॆ द्वितीये हनिच द्वेनन श्री एवं प्रकारण त्यहतर्पणक मणि कस्सच कॆषामित्याकां यां तानाह– मू——एवं त्य्रृहाशौचिन स्त्रृहमेव तर्पणँकुर्युः. व्या—अत्र त्य्र्यहाशौचिनां पारस्क रेणवि शेषउक्तः ॥ श्लो ॥ प्र थमेदिन से दॆयास्त्रयःपिण्डास्समाहितैः । द्वितीयेचतु रॊदद्या दस्धिसं चयनन्ततः ॥ श्रींस्तुदद्यातृतीयॆह्निवस्त्रादि क्षाळनन्ततः । एकोद्दिष्टं चकुथे९७ह्नि श्राद्धकर्मततः परम् ॥ अखण्डादर्शॆच श्लो॥ असपिं डोयदिद हॆद्दि ्वतीयॆत्वस्थिसञ्चयः । एकोद्दिष्टञ्चतु थे …ह्नि मरणात्तुविधी यतॆ ॥ * स्मृत्यन्त रॆच श्लो ॥ सपिण्डीकरणं यत्तु द्वादशे ऒह्नि विधी यते ! तत्पञ्चमदि नेकु र्यादसपिण्डइतिस्थितिः ॥ असपिण्डस्समानोदक स्स्वस्रीयादिश, तस्यापि त्यहाशौचित्वात् अत्यव अन्धरियॆ —श्लो -38 पितृ मेधसारसहितसुधीविलोच नॆ 1 13 द्वादश प्रध मेऒह्ने व्यवदि यॆत्त्रिंशदुच्यते । त्रयस्त्रिंशत्तृतीयॆ ह्निवस्त्रादिक्षाळनँतथा ! * निहाज रैतुवि शेषउक्ति भृगुणा 6 श्लो ॥ स मानोद कार्लकुर्वी९ संस्कारिंवळ रात्रतः । दशाहां लॆन शुद्धिस्स्यादित्या हभगवा९भृगुः । शावेचनूत कॆशुद्धि, स्त्र्यहा तूदक दायिनाम् । शववा हन्तुकुर्यु श्चॆदशाहान्ताभवॆतिया विज्ञानेश्वरीयैच श्लो ॥ गन ॥ * रोज पॆतस्य शिष्यस्तुपितृमेधुसमादरेत्। पॆताहा रैस्समन्तत्य्रदशरा त्रैणशुध्यति ॥ * अतस्त्रि रात्रा शौचिनामपि पॆतगृहवास प्रेतान्न अतस्त्रिरात्रा भोजनादिसम्प र्कॆ ’ यद्यन्न म त्ति शेषाँ यस्सदशावेन शुध्यति ’ इति म नुस्मरणादशाह मेवाशौचँदशाहमेवकीया, प्रेतान्ना शनाद्यभावॆ न्यहमेवाशौचं त्र्यह मॆनयेकन विरॊधः, ’ यावदाशौचं ताव तेतस्योदकं पिण्ड चदम्यः ’ इति विष्णुसरणात् 1 ’ पुत्र दौहित्रयो लॊजुकॆ विशेषोना सिध रतः इति पुत्रितुल्यत्वस्मरणा दौहितो माता महस्य दळाह मेनकुर्यात् । एवमेव मातृ ष्वसृ मातुलश्वशुरादी. नां व्यवसौष्टव्या. 00: मू——दशाहान्तस्त्र्यहतर्पणा अष्टमे द्वीपञ्चाळन्नवमे ह्न्य कादशदशमेद्वादशाञ्जलीनष्ट ङ्कॆ पौपिण्डान्न नमदशमयो रॆ C कैकन्दद्यात्. व्या—सिनदव्याख्यानमिदं सूत्रम् 1 इदंसपिण्डविषयम्, तस्यैम दशाहाशौचित्वात् । त्रिरात्रा शौचिनान्तु स्वाशौच कालातिक मात् II “ श्लो ॥ आकालॆ चॆक्कृतुकर्त्म कालं प्र्राव्यपुनःकीया । कालातीतन्तुय इत्यकृतत्वस्मरणात्, तथाव्यष्टमाहा दिकीयाकरणॆ ’ तस्तिन्नुदक वाक्य तामाशौचम्मनुरबो षिल् / इति न्याये न पुनरप्याशौचन्त्र्यहमितिदृष्टव्यम्. त्कु र्यादकृतं तद्विनिदि९ शेत् मू. उदक दान प्र कारमाह – भोदकुम्भमाहृत्य कर्ता गृहद्वारॆ कुण्डे ज्ञानं निधा य प्रेतमावाह्य सङ्कल्प्य सव्यञ्जा न्वाच्यदक्षिणामुखस्त्रि) र्वासोदकन्दत्वा दीपं प्रज्वाल्य सङ्कल्प्य कुण्डसन्निधौ जकायतां मम पॆतइति पॆतेतिवा सकृदपोमाज९यित्वा । पञ्चमखण्टे-पिण्डप्रमाणसङ्ख्याधिक अम कुक्कुटाँउ प्रमाणु मुषीप रूणं फलमूल शॊकयक्त तिलमिळं पिण्डममुक गोत्रा मुककर्मल चिति प्रतेइतिवास तु पिँडमुपति स्थिति पॆतायबण्डं बलिञ्चदत्वा पूर्वन नार्ण यित्वा पात्रसँक्षाळनलो येन पिँडु तिः प्रसव्यं परिच्य तमप्सु विसज९येत्. ॥ व्या—अथ-तीरकुँडतर्पणानन्तरं, पूर्वमॆनकृतॆच्वारपार्श्वेकुु डॆ शिलानिधान पॆतावाहनादिन कार्यं तिर्वासोदकञ्च, सतिलोदकं, नी ध्य भावाद विगीतशिष्टाचाराधा वाच्च । अमुष्य पॆतस्याद्य पिण्डबलिदा सङ्करिष्यति सङ्कल्प्य पिँडमे कन्दत्वा नदान वि रैण बलिश्च देयः ‘सं स ड्रैवबलि दे= यः ’ इतिस्मृतिः 1 उदक पिण्डबलि प्र दानॆ चतुर्थी ततग म्बुद्धिरित्युप देशः । मृत्प्रकरणए वतिष्ठ तॆरात्म नेपद विधानादुपति ष्टे त्यॆन प्रयोगस्साधुः ! अतएवह्यभियुक्तेरु क्रं श्री श्लो ॥ तमुकासाविमँपिं डमुपति स्थितिमन्ततः इति ॥ आखण्डा दर्शॆ–ळ्लॊ । ततॊ गृहंसमा ॥ गम्य चरुुकु र्यात्स्वयन्ततः ! द्विः प्रक्षाळ्ळ मतिद्द व्यङ्क तकाव्यं श्रप णन्ततः आदायदक्षिणागा सन्दर्भा सं सीर्यविन्यसेत् ॥ स्मृत्यर्ध सारे——— ॥ कुक्कुटाण्ड प्रमाणङ्कु पिण्डमित्यभिधीयते । अङ्गुष्ठपर मात्रंस्यादनदानमितिस्थितिः ॥ * पराशर श्लो ॥ पिण्डं प्रदीयने सा प्र्रड र्भेषुचगुडॆनवा ! पयसाफलमू रैळ्ळमिश्रितँदक्षिणामुखः ॥ प्रेता यगोत्रनामभ्यां प्रदद्यानुषिसमितिम् । तूष्टीं प्रसेकं पुष्पञ्च धूपन्दीपन्तथैवच ॥ प्रचॆताः वाळ्ले आसंस्कृतानाँभमापिँडं दद्यात्संस्कृतानाँकु शेषु असंस्कृताः-अनुपनीताः। अतः ‘श्लो॥ प्रेतपिँडम्बहिद९ द्यादर्भमन्त्य्र विवजितम् ’ इतिवचनमनुपनीतविषयम् अन्धरीये—— 1 ब्राह्मणदशपिण्डास्सु ्यःक्षत्रियेव्वादशस्मृताः । पै श्यॆपञ्चदशपो काळ्मू देत्रिंशत्प्र; कीतिताः ! * यत्तुविज्ञानेश्वरॊ कम्॥ श्लो ॥ नवभदि९व सेद९र्यान्नवपिण्डाक् समाहितः । दशमम्पिण्डमुत्सृ ज्य रात्रि शेषशुचिर्भवॆत् ! * इति तच्चॊ पलक्षणम् अतस्त्रि राशा चिभिरपि पिण्डदशकं चेयम् ॥ तथा शातातपः श्लो ॥ आशौचक सृह सेवि स्यस्त्र षिण्डाळ् दद्याद्द शैवतु ॥ ततश्चाशौचे यावदाशादं तावत्प्रतस्यो * 3 H उतृमेधसारसहितीसुधीनलोचने दकं पिण्डञ्चदद्युरित्यादिक म प्यॆव मॆवज्रष्टव्यम् बोधायनीयॆ —वा॥ मुष्टि प्रमाणं कुक्कुडाण्ड प्रमाणङ्गा तिलमिश्रं पिण्डं प्रदाय गं धपुष्पधूमदीपाज् दत्वा सङ्क्षाळने नापसव्यं परिषीच्य प्रेत पिण्डम प्सुविसज९येत् ॥ इति यस्मिन्पान्नमुत्पाद्य पिण्डःक्रियते त त्प्रक्षाळनतो यंसङ्क्षाळनम् । अप्पु विस ज यॆदॆतिनीयमनि धानान्नान्य त्प्रविनियोग स्तदध९ं तण्डुलदानमेवकतव्यं कर्म कारॆभ्यः 1 पूर्वोक्ते कॊ त्तरवृद्धि श्राद्धस्य प्रदानावसरमह– मू…..अथ सङ्क लै ऎ्यको त्तरवृद्धि श्रद्धञ्चब्यात्. व्या—अथ-पिण्ड प्रदानानन्तरं, अमुष्याद्यैकोत्तरवृद्धि श्राद्धङ्क रिष्यइतिसङ्कल्प्य “एकॊत्तरवृद्धि श्री धान्यमूनि नाना गॊत्रेभ्यो ब्राह णेभ्यस्सम्पद देनममेति सदक्षिणन्दद्यात् । यस्ती कॊदिने यावन्त्युदका स्टैलिदानानि तावन्ति श्राद्धानि प्रत्यहं चेयानि, ह मू…..अपिवासङ्क टेषु तीरकुण्डे तर्पणां तॆपिँडन्दद्यात्. व्या….. देशान्तरॆ पॆतकृत्य तत्र गृहाभावा तद्विषयमिदं, जलां जलिवचाद्धन च्चैकॊ त्तरवृद्धि प्रसङ्गमस्य निराक रोति. मू__एवमन्वहम्पिँड मेकन्दव्यावा श्राद्धाल्. व्या–एवमाश्राद्धाल् - उक्तकमेणादशाहमित्यथः. मू…..कुण्डपाषाणे पिण्डिन्दद्यादिति केचित्. व्याअतशङ्खः—वा टि भूमामाल्यं पिण्डम्पानीयमुपलेदद्युः

• भूमा-कुण्डे. अत्य्र बहुनच नादुदक दानवत्सर्वैरपि ज्ञातिभिःपिण्डदानं का र्यम्, नेत्याह-~– M चगामिभिः । संस्क्र्कर्तैवबलि दॆ यस्सहितस्यबान्धवः॥ इति व्या-बलिरिति पिण्डस्याप्युपलक्षणम् । अतस्संस्कतृ व्यतिरिकै राशा बिभिस्सपिण्डेस्सॊद क्षेळ्ळ, तोयं जलाञ्जलि मात्रं चेयमित्यथः श्री प्रथमॆह्नितृतीयॆच पञ्चमेसप्तमॆतथा ! नवमैका . C पञ्चमखँडॆ-नव श्री दशिक्यजल स्थापनादिवीधिः द शेचैव षण्न वश्राद्धमुच्यते ॥ इत्यङ्गिरसोक्तमाह — मू._अथ सङ्कल्प्यामरू पॆण सदक्षिणं नव श्राद्धकन्दद्यात् व्या.अमुष्याद्य नव श्राद्धं करिष्यतिसङ्कल्प्य ब्राहणायद ‘च्यात् । अल्ट्रानसिष्ठः—श्लो ॥ सप्तमे ह्नितृतीयॆच प्रथमेनव मेतथा! À एकाड शेपञ्च मॆच नव श्राद्धानिषद्दिशॆत् ! * इदमाह – मू—एव मैकादशाहाद्विष मॆषुदि नॆनु षण्न वश्राद्धानिदद्यात्. व्या अत्रा जभिविधौ, विषमेषु - प्रथमतृतीय पञ्चम स प्रम नव मैकादशाहिषु, एवमेकैकम्पिण्डन्दद्यात् ॥ यत्तु देवलवचनम् ॥श्लो 1 तृतीयॆपञ्चमेवापि स मॆनन मेतखा । अहन्यॆकादशे चैवनव श्रद्धा निपञ्चपै 8 * तदाश्वलायनविषयम् ॥ तथाशिवस्वामि श्लो ॥ नवशा
• ज्ञानिपञ्चस्यु राश्वलायन शाखसाम् । आपस्तम्बेषडित्याहुर्विभाषाचैत रेयिणाम् II * इति कण्ठ् कत्वादाप स्तम्बिनामेन षण्नव श्राद्धानिऐ त रेयिणां चशब्दाद न्येषां च विभाषा पद्वापञ्चवा यथाचारं कार्यं यच्चन्धरीयॆ—- श्लो तृतीयेपञ्चमे चैवनन मैकाद शॆतथा ! यदत्प्र दी श्री य तॆजँतो स्तन्नव श्राद्धमुच्यते ॥ इति तदैत रॆयिविषयम्, तेषामॆ वविभाषि तत्वात् ॥ भविष्यत्पुराणॆ ळ्लॊ नवस प्रविशाख राज्ञां नवश्रा धान्य सुक्त्रमात् । आद्यं तयोर्वण योस्तुषडित्याहुर्महषणयः आप स्तम्बिवि प्राणांषट्, अन्यॆषाञ्चत्वारि पञ्चषड्वा, राज्ञांसप्त,वि शांसव, शूद्रस्यषट्, आश्वलायनस्य पठेृति व्यवस्था. तॆपुन रेशादशा हे नवश्राद्धन्नानुतिष्ठन्ति. मू- तदाह—– प्रविशाुराज्ञाम् आश्वलायनासां नैकादशाहे नवश्राद्धं तेषां पञ्चहिन वश्रा दानिस्युः व्यायु -युक्तञ्चैतत्, प्रथमातिकमे कारणाभावात्, ’ अन्ताल्लो पोवृद्धिर्वा ’ इति नियमान्म रणाद्विष मेमुदिनेनु एकैकं नवश्राद्धं कु र्यात् ’ आनवमात् ‘इति बोधायनवच नाच्च अतःपारि शॆष्या दाश्व ॥ लायि कविषयं देवलवचनम् । अत्रायं विवेक ः लायिनैक दाहन्तॆ स्नात्यापितृमेधसारसहि लॆसुधीनलोचने केशानुप्त्वा पत्य नग्न प्रच्छादनन्दत्वा निमज्ज्यादकं प्रदायै शोत्तरवृद्धि श्राद्धं कृत्वोदसम्भमाहृत्य गृहद्वारकुण्डॆ वासोद कपिन्दबलीक्षा प्रदाय नन श्रा दुदत्वा निम्बपत्प्रदश्यगृह प्र वेशा दिक ँकु र्यादिति शास्त्रीयःपन्थाः ॥ संस्कृत्य स्नात्वा केशानुप्त्वा गृ हंसमेत्य नग्न प्रचाडनँकृत्वा निम्बवत्प्रं विदश्याशानमासाया ग्न्यादिस्पृष्ट्वा गृहं प्रविश्य सम्भाराज् सम्भृत्य तीर्थं गत्वा स्नात्वा तीरकुण्डॆ सन्तर्योदकुम्भमाहृत्य गृहद्वारकुण्डा वासोड कपिण्डबली९ प्र चायैकोत्तरवृद्धिशाद्धं नवश्वाध्रञ्च दद्यादिती लोकाचा ईः II उभयोश्शास्त्रसिद्ध त्वादवि आशिष्टाचाराच्च नकश्चिद्विरोधः. मू___अधपृथक्पृथङृन्तयॆ पात्रे पॆतात्य्रस्नाहीति जलं पिबेद मिति क्षीरं कुण्डॊ परि शिक्येस्थापयॆल्. ॥ व्याअत्य्रयाज्ञवल्क्यः श्लो ॥ जलमे काहमाका शॆस्क्टाप्यं क्षीरँच मृन्तयॆ 11 I * अत्रविज्ञानॆश्वरः —वा ॥ जलं क्षीरञ्च पात्रद्वये पृथक्पृ थगाकाशे शिक्यादावेशाहं स्थापनीयन्नि शिषानुपादानात्प्रथमेहनि कार्यम् • इति । वयन्तुबूमः — विशेषानुपादाना देवदशाहंस्ट्रा । 1 पनीयम् II प्रथमदिनस्थापितस्य जला देदशाहान्तावस्थापननिवृत्त्यध मेकाहग्रहणम्। अतः प्रथमदिन मारभ्य क्षीरञ्जलञ्चैकै शाहमेवावस्थि तंयथाभनतितथा प्रत्यहं नमनवं जलँक्षीरञ्चस्थापनीयमिति । तथै वशिष्टाआचरन्ति i अल्ट्रापागस्करः वा ॥ स्त्रेशास्त्रस्ना हीत्युदकं पि बेड मितिक्षीरम् ! * इति. द्रव्यनियममाह—— मू—— प्रथमॆहनियद व्यं ते नैवाडशाहं पिण्डन्निर्वतयॆल्, व्याशुन शिपुच्छःश्लो ॥ शालिनासकु भिर्वापि शाकेना व्यधनिर्व पे त् ! प्रथमे..हनियद्ध व्यन्त देवस्याद्धशाह्निकम् : # 4 2 कत्रा९ दिविपर्ययेकृत्यमाह — 0 मू—वासॊविपर्यासे वासोदकं पात्र विपर्यये जलाञ्जलीज् द्रव्य व्यत्य ये पिण्डाक् ‘देशान विनिमयॆ पिण्डोद काञ्जलीज्” पूर्वकृताक् पुनद९ ब्या द्य्रज कार्यनियुक्तो दशाह मध्ये बलिक म९ समापयेत् र पञ्चमुन्दे वासश्निलापा त्रादिविपर्यये कार्यम् 03 व्यास्म ृत्यध९सा रॆल्लॊ उत्तरियशिला पात्र द्रव्य कतृ विपर्य H ये । पूर्वदत्ताँजलीकॊकु र्याक्सॆसरीत्या हगौतमः॥ आद्य देशादन्य देशॆ प्रेतपिण्डुक्षि पॆड्यदि ! पूर्वदत्ता पुनःपिञ्चाक् व्यादित्याहशकलः 11 आशौचमथ्यैपाषाणंयनिन शेृच्छिलान्तरे । पूर्वदत्ताञ्जली कुर्यात्पुन पूरय तॆयदि ॥ * दशाहान्तमॆकद्रव्याण पिण्डनि र्वाणनियमार्द्रव्यवि. पर्ययइति नद नाच्च द्रव्य विपर्यये पुनःपिँड दानं सिद्धम् ॥ अत्रालनु ग्रहमाहाग स्त्यः — ! राजकार्यनियुक्तानां वैश्या नाञ्चातिपातिम । पाषाणमुद्ध रेन्म ध्येबलिक मक्षासमावयॆत् * ! मू—श्वशूद्राद्रिमाषितॆ पिण्डेकृत्प्रत्रयं चरित्वा पुनः पिण्डं दद्यात्. (1) व्या-स्मृत्यन= सारॆ ॥वायसैस्सेविलॆपिण्डेशुना शूद्रॆण दूषितॆ । पुनःकनक्षा प्रकुर्वीतह्यावृत्तिञ्चविपर्यये ॥श्वादिन्पर्शे वि शेषमाहाऒङ्गि राः—श्लो 1 पिण्डङ्काकादि पक्षिभ्यो जन्तुरन्यस्पृशौद्यदि कृत्प्रत्रय चरित्वाथवुनःपिण्डं चनिर्व पॆत् I * यत्तुशङ्खलिखतवचनं श्लो ॥ बलिम्बलिभुजॊयत्र प्रदत्तन्नैनभुञ्ज । नैवतृप्ताःप्रयास्यं तिपितर सस्यसानुगाः ॥ * इति तद्दयादौ दत्तपिण्डविषयम् मू-शिलादिना शॆतु शिलामन्यामाचाय " आयातु देवस्सुमनाभि रूतिभिः ’ इतिस्थापयित्वा ’ यमा यसोमम् ’ इतिलौकिकेग्नौ. जुहुयात्. उ व्या— ’ आयातु औनः ’ इति वाक्यद्वयात्मकोमन्त्रः, परेयु वांसमित्यादौ तथादर्शनात् II यथा22ह्मु ॥श्लो ॥ शिलाविनाशेसति वाततो न्यामायातुमन्त्रेण निधायकुण्डॆ । यमायसॊमं सुनुतॆलि मन्त्रा चाज्याहुतिलौकिक वीननह्नु ! * ! … … मू—-यद्यन्यशिलास्दाप सेपूर्वशीलान ष्टादृष्टास्यात् ’ यमॆइव ’ इ ति शीलाद्वयं कुण्डे विधायतर्पयॆल् II * 8 व्या—सङ्ग्रह——श्लो ॥ शिलान्त रॆस्धापितेतुदृष्टा नष्टशितायदि 1 म नॆइवॆतिम स्त्रेण तॊञ्चन्यस्याथतर्पयॆत् I * #1 दशाहमध्ये सङान्ति दर्शयोस्सम्भ देव्यवस्था माप । ple पितृमेधसारसहित सुधीवलोचन मू—दशॊहमध्ये सङन्तिदर्मॊवा यदि स्यात्पितोर्दशाहां तमैन पुत्रःकु र्यान्नपिण्डोदकापक षणः : व्या—अतुधरीये——श्लो ॥ मातापितॊ र्मृति प्रा पौदशाहि म ध्यतोपिवा । वनस्पतिXतेसा मेशिष्टाहं पूर्ववत् & पॆल् । दशाहम्पिँडमा च रॆदितिपारा स्तरम् I * बृहस्पतिश्च श्लो ॥ अनर्दशा वेदर्श श्चेन्ताता पितॊगुरो दृता ! पिण्डन्द द्वादशाहा नमित रॆषां समापयेत् *l षड्दर्म सङ्ग्रहेच———श्लोUद र्शे स्ट्रॆतधि नेमसत्यपितवाद द्यार्दशाहंसुतः कि

किञ्छ ॥ श्लो ॥ अशौचमन्तरादर्शोयदि स्यात्सर्ववणिकानः । समाप्तं पे ततन्त्य्रस्यकुर्युरित्याहगौतमः ॥ प्रवृत्ताशौचतन्त्रस्तुयदिदर्शं प्रप द्यतॆ 1 समाप्यचोदकम्पिण्डंस्नानमात्रं समाचरेत् ! आद्यॆन्दा वेपक तव्याः प्रेतविण्डोदक क्रियाः ! द्वि रैन्द चेतुकु र्वाणःपुनश्शा वंस मळ्नु ते ॥ दशाहमध्येसङँत्रिदरो वाथभ वॆद्यदि ! तॊयँपिण्डं समा प्यॆत तद्दिनेनौरसेतरः ॥ त्यजेत्सङमणिभानो मध्यतः पॆत कार्यतः । त्रॊछे त्तत्कतृ९ नाशस्स्यादर्शि श्चॆ तत्कुलक्षयः द्विचन्द्रदर्श नेदोषो महानित्यवभार्यताम्. II # इतिऋश्यशृङ्गादि वचनं सर्वविषयम्मुन्यमा नान्न्यायविदः प्रत्याह मू—— म्लो ॥ द्विचन्द्रदग्श नॆरॊषोमातापितोर्नविद्यले ! मध्ये पिं ढसमा पिश्चेत्कुलक्षयकरीभवेत् !! इतिस्त रणात्. व्यावदनमिदम् आन्धरीयम्. {』。 किञ्च ’ श्ले॥पितॊराशौचमध्येतु यडिदर्शस्समापतैल् । तावदेवो तरन्तन्त्य्रं पर्यव स्येहात्परम् ’ इतिगालन वचना रानभिज्ञाः तॆचित्ति. रात्रादु तरन्दर्श श्चैत्पित रपिक्रियांसमापयेदिति वदन्ति तात्याह मूद्वित्रा हॆसुदर्शसम्भवे ’ क्लेना ॥ तॊयम्पिँडं समा प्यॆत तद्दि नेनौर सेतरः 1 → 6

• ’ शेषास्सुता स्तोत्रसमावयॆयुः ‘इत्या दिभिरनौरनपुत्रैः पिण्डोदक समापने प्रसक्तेऒनौरसपुत्रक तृ९कोदक पिण्डसमा पिन्यवस्थापरम् ’ पर्यवस्ये त्त्यहात्पर म् ’ इतिवचनम् । अतॊदर्शमनादृत्य दशाहमेनकु र्यादौर सोदत्तःवुत्रि कापुत्रश्चअनौरसःपुतॊ न्यळ्ळ समापयॆल्, पुत्र हीद पञ्चमखण्डॆ-दर्शसङ्क्रान्तॊ ्यन्समापनविचार व्या—नन्विदङ्गालवीयमारनिविषयं किं नस्यादितिचेन्न, तद्विषय त्वा प्रती लेः ! पितृशब्द प्रतियोगित्वा त्तत तीयतइति चॆन्न, द्वादशविध प्रतियोगित्वात्पितृशब्दस्य । औरस एव पुत्ति शब्द प सिद्धिरितिचेन्न ’ पु श्री भावे दत्तकःपुत्रि कापुताळ्ळ ’’ पुत्रा भावे यः प्रत्यासन्नस्सपि ण्णः ’ ( पुत्राभावॆतुपत्नि स्यात् स्वर्या तस्याप्यपु त्र स्य ’ इत्यादि भिद्वा९ दशविधपु त्रैषॆ ्ववशा स्त्रेपुत्रशब्द प्रसि देशा स्त्रज्ञानां पुत्रश ट्टेन पुत्रशस्दान पुत्रसामान्य प्रतीतेश्च, अन्यधा औरसदतकृत्रिमत्वादि विशेषण वैय ध्या९ पत्तॆः । अतःपितृशब्द प्रतियोगीपुत्र शब्दस्साधारणः । ननु ‘त्य्र्यहा त्परं दर्शॆसत्यौरसःपिञ्चाज् दर्यात् ’ इति वचनम सिचे तद्वचनमनौ रसपुत्रविषयम्भवेदितिचेन्न, ’ त्यहाता दर्शसम्भवेष्यनौरसस्समाप येत् ‘इतिवचनम स्तिचेत् गालवीयमारसविषयं स्यादितिच प्रसक्ते ः । न द मेवज्ञापकं पितृशब्दपतियोगि त्वैन पुत्रमात्र प्रती तॆः । अतः ‘श्लो ॥ दशाहनुध्येसङ्कान्तिदरॊ वा भभवेद्यदि । तोयँपिण्डंसमा प्यॆत तद्दि नॆनौर सेतरः II " आशौचमध्ये विधुसङ्क्षय श्चेदद्युद= शाहृतिलवारिपि ण्डम् । पुत्रीसुतॊद त्रिमऔरसश्च शेषास्सुका सतसमापयॆयुः ‘‘य दिसङ्क्रमणन्दरो दशाहान्तस्समापऔत् । विनापितृभ्यामन्येषां समा प्येपिण्डवारिणी । इति श्रीधरीय षद्धर्म सरण्यादिवच नैद शाहॆ क्वचिद्दि ने ने दर्शसम्भवे पुत्रिसुतडतारसवृतिरि कपुत्तॆदुर्शॆ पिण्डोदक समाप्ता प्रसक्तायां व्यवस्थापरमिदम् ’ पर्यन स्ये त्यहात्परम् ‘इतिवचनमिति शेमुषीवि शेषजुषांविदुषा - सुव्य क्तं, अलमत्रागृहण ॥ननु पर्यव स्येदिति पर्यवसानात्पर्यव स्येदिति त् 3 ननु भोळिकः खलु पर्यव स्येत्, पी त्न प्र तियोगी पुत्र इति चॆर्बाढम्, अयमौरस्कॊ सौरसोवा, नाद्यः अ प्रतीतेः । नह्य प्रतीतविषयत्वकल्पनरियु क्रम्, अति प्रसङ्गाल् ( औ रसस्समापयॆत् ’ इति क्वचिदपि नचनाभावान्न तद्विषयॆव्यवस्थापक मिदं तद्विषये दशाहोदक दानविधि परपरश्न तनचनविरोधाल् । द्वितीयस्तु परिशी ष्यतॆ " तोयम्पिण्डंसमा प्यॆत तद्दिनेनौरसेतरः ’ इत्यादिस्तृतिभ्यस्सं वादिवचसॊज्जीवनात्, द्विविधपुत्रविषयल्वे ू कवि पासवृलैग्वचनान्त राभावाच्छ । अतोऒ प्रतीतत्ववचनान्तराभावाभ्यमेन त्यहत्नू र पितृ मॆधसारसहितसुधीवलॊचने الله

2 र्वापरीभावॆन दशाहविधिसमापनयो रौरसपुत्र विषयत्वमस्य नॊपप द्यī, वचनान्तरबलात्पर्यवसानस्यानौरसपुत्र विषयत्व सिद्धिः। इतःप रं न क्तव्यन्नानशिष्यत्, तथापि किञ्चित्साम्स्तं प्रतन्यतॆ ‘श्लो ॥ पि तॊस्तुयानदाशौ दन्दब्यात्पिण्डजलाञ्जलीक् ! ’ इतिस्मरणाद्द रॆपिन पर्यव सानम्, प्रत्यवायस्मृतिः । त्र्यहादर्वादर्श विषयन्तदिति चॆन्न, त्य्र्य हादर्वार्टर्शॆ नपर्यन स्येदितिवचनान्त राभावात्। ननु तृहात्परं द -र्मॆ पर्यव स्येदित्युक्तेन त्यहादर्वाज्न पर्यव स्येदित्यथसिद्धॆरिद मेवा लुवचनमिति चेदहो काशकुशावलम्बन न्यायज्ञोभवाज्, किन्तॆ शवमुष्टि न्या येक गृहीत ग्रहण । स्या देवस्यौगस विषयत्वेसिद्दॆ नहि तद स्त्री त ज्ञापकंवच नान्तरम्। सहीद मेववचनं तद्विषयमितियुक्तं, विचेशा प्रतीतिः । किमस्यौरसविषयश्वासम्भनमुकं नस्मरिसि, मास्म विस्माषी९ 8 दर्शॆ पर्यवसितृविमर्शे ऒ नौ रसः पर्यन स्येदितिवचनमेवपर्यव स्येत् । स्या देनं, यदि त्र्यहात्परं दर्शेस्यौरसनकु र्यादितिवचनमस्त्रि, मैवम्, त्य्र्य हात्परदिनानामेन मध्य शब्द वाच्यल्वॆन ‘दशाहेमध्यतोपिवा ’ इत्या दिनचने स्त्र्यहात्परं दर्शे प्यौरसोदशाहङ्कु र्यादितीसिद्धेः ’ श्लो ॥ मध्य पिण्डसमा पिश्चेत्कुलक्षयकरीभवॆत् इति समापनॆ प्रत्यवायस्मरणा च्च ! नह्यवमनौरसस्य व्रत्यवाय प्रसङ्गः ’ शेषास्सुता स्त्रश्रसमा पयेयुः ’ इतिसचू प्यनुज्ञानात् !‘द्विरैन्द पेतुरु र्वाणःपुन श्शावं समश्नु तॆ ` इश्यसमाप नेपि प्र त्यवायस्समान इति चेत्कि मधःपतनेपि कॆ शग्रहणॆन, मैरम्, त्यहादर्वार्ध र्शे पिसमाप्ति प्रसक्तेः । अग्नी षामी यविधिना नहिंस्यादित्य स्येव पुनश्शानमित्यस्य सामान्यस्य ’ द्विचन्द्र दर्शनॆपोषामातापितोर्नविद्यत् ’ इति विशेषवचनेन बाधान्नि तत्प्रसं गइति चॆ त्तद त्रा पितुल्यं * दम्युर्धशाहन्तिलवारिपिण्डं ‘इतिविशॆषवच नेनप त्यवायस्मृत्याच समा वचनस्यबाधात् । कथमिदंसामान्यं पिल्लॊनि तिविशेषस्तरणादितिचेन्न, पर्यवसितृविशेषानु कैः । तवापि कथमतविशॆषसिद्धिः औरसेतरइति वचनान्त र्कॆ नौरनेनैन समापनीयत्वस्मरणात् । कालविशे षोनॊ कइतिचेन्न- ’ दशानामध्यतोपिवा ’ इति मध्यशब्देनेवो कत्वा त् ! किञ्च दशाहमध्ये कदा दर्शसम्भवे समापनीयमिति तद्वचनं समा m 0X3 पञ्चमखण्डे-दर्शसङ्क्रान्तो ्यस्सहपनविचाककि श्रीकालविशेषम पेक्ष लॆ– पर्यवस्येदितिवचनं पुन रसानौरनकरृविजे म पॆक्षते- ततश्च नष्टान्वद ग्रन्थन्यायॆनान्योन्यमुपस्थायि व्यवस्थापना तदुभयवि शेष सिद्धि; । यद्वा समाप्तिकाले कतृण विशेषावासन्दिग्ध ’ सं दिद्धेतु वाक्य शॆषाल् • इति न्यायेन सापेक्ष त्वेनवचनान्त रॆणवा सर्वशा खा प्रत्ययन्यायेनवाङ थ निणयसि– निगुणवाक्यस्यापहतपा प वाक्येनॆव पर्यवसानवचनस्यौग सेतरइत्यादिना व्यवस्थासिद्धॆर्न चॊव्यान काळलेशः । तस्तादिद मेवसाधीयः - नपर्यवसानस्यौरस विषयत्वव्यवस्थापनं- 6 ॥ दुस्धत्वात् । ’ दशाहम्पिँउमाच रॆल् ; ‘पितोस्तुयानदाशौचन्दद्या त् ’ ’ दद्यु दक्षा शाहम् ’ ’ अन्तदळाशा ’’ हॆ चन्द्रद्वयॆपि कतव्या मातापित्रॊर्बलिक्रिया ’ इत्यादिवच नैशौरसकतृ कॆ पितृ प्रेत कृत्या द र्शानादरेण दशाहं पिण्डोदक दानविधानाल् समापने प्र त्यवायस्त्म रणाच्छ ‘अन्तर्दशा है’ दशाहमध्ये दर्शः, इत्यादिष्वन्तर दृशब्धार्दश्चतु र्धाविदिन मेवेतित्र ्यहात्परं दर्श्यॆ सौदशाहमेनकु र्याड नौरसः पर्य व स्येदितिसुनिश्चयोविपश्चितामित्यलमलमति प्र पञ्चेन ! एवञ्चनति ‘श्लो ! अ न्तर्दशा हॆदर्शश्चे त्रत्र सर्वंसमापयेत् । पित्रॊसुयानदाशौचण्ड द्या त्पिण्डँजलाञ्जलीज् ! ’ अन्तदशा हेदर्श श्चैत्सिँ डसिर्वापणादिकम् । न

• पिण्डोनज९यॆत्पुत्प्रःकु पिण्डॊवज९ येत्पुत्रःकु र्याल्सिण्डोदक क्रियाम् अन्तद शौ हे दर्श ळा श्चेच्छिष्टपिण्डोदकादिकम् । मातापितोर्विना न्येषान्दर्श एवसमापयेत् मा चन्द्रद्वयेपिकत व्यामाता पितोर्बलिक्रिया । ’ इतिश्लोक गौतमवचना दिकं दशाहोदकि पिण्डदानपरम सङ्कुचिले मेवचीरञ्जीवेत् । असति विशेषाप स्थापके सामान्यसुकॊचोनयु कणति न्यायश्च गजक्षान्नि जयति । तस्मा द्वच नैर्व्यवस्थाप नात्प्रत्यवायन गणाच्च सत्यविदर्शे त्यहात्परमपि जत्रॊः पिण्डोदक दानापक षोना स्ते वॆति सिद्दमित्यलम् ! दर्शे सत्य प्यार सेनैन दशाहं पिण्डोदक बानङ्क त व्य मिति निश्चयाद न्येषान्दर्श एव स मापनमथगा सिद्धमप्यन्वयव्यति रेकाभ्यामेवाध९ सिद्धॆर्व्यति रेकोपि वक्त न्यइत्याहानौरसइति !! आधिका कात्कंलो कम्बलीयइतिभावः । अतः पितृ व्यतिरिक्तानां दर्शएनसमापनम् ‘श्लो ॥ बलिद्वि९चन्द्र दृष्टश्चेद्दिन स्त्री शव दाहकम् । ’ 6 पुनश्शावंसमळ्नु तो इतिदोषस्म ृतेः । उशनापि।श्लो॥ पितृ मेधसारसहितसुधीविलोचने द्विचन्द्रदर्श संयावद्बलि सिँडक्रियाभवेत् । द्विचन्द्र दर्श नेदोषामहानि त्यवधार्यताम् ॥ * अखण्डादर्शे - श्लो ॥ अष्टमां शॆचतुर्दश्याः क्षीणोभ वतिचन्द्रमाः ! अमावास्याष्टमांशेद पुनःक्षीणोछवॆदणुः ॥वा॥ तॆना मावास्याष्टमांशात्य्रा गेव पिण्डोदकापकषणः कार्यः, अन्यथा द्विचन्द्र त्व प्रसङ्गात् ’ सहितं रात्रि सूर्या चन्द्रमसौनहवसतः ’ इति तॆः ॥ * इति ! सङ्ग्रहेच श्लो ॥ त्रयोदशीकला मात्रतिथेयस्य मृ तिर्भवेत् ! नातिक्रम्यसिनी वालीकु र्यात्पिण्डोदक क्रियाम् ॥ चतुदशीकला मात्रति थो यस्य मृतिग्भवेत् । अतिक्रम्य सिनीवालीं कुर्यात्पिँचोदक श्री याम् ! * अतिक्रम्य-विहाय, दर्शादूध्वं क्रियाङ्कु र्यादित्यथः अनाथविषये विशेषः । श्लो ॥ चन्द्रक्ष येमृतो नातो दग्धश्चे दुदकार्धि ना ! सञ्चयोदक दानादितिसिन्नह्नि समापयेत् ॥ कात्यायन श्लो ॥ प्रथमे…ह्नितृतीयेवाय दादर्मो भवेत्तदा ! अस्थिसञ्चयनं कु र्यादिति विष्णुस्त ृतौस्मृतम् । * इदमाह— मू——दर्शाता गेवास्थिसञ्चिनुयात्. पिण्डाक्” व्या अत्रगाग्यः श्लो ॥ अन्तदशाहेसम्प्र्रा पेद र्शे पिण्डा समापयॆत् ! अस्थिसञ्चयनं चेन दर्शात्पूर्वः समाचरेत् ॥ * पक्षान्तरमाह — मू— अपिवासं क्रम प्रभृति दर्मादिवारळ्य पिण्डोदक दानङ्कु र्यात् व्यादर्श सङ्क मयोदुँ ष्टत्वा त्प्रभृति ग्रहणा दादिश ब्द प्रयोगा च्च तम त्तरदि नाचारभ्येत्यथः ! अत्र प्रचेताः - श्लो ॥ प्रथमे जह न्यमावास्याततो दक बलिंहरेत् । अथवा तत्प्रभृत्येवजलपिण्डांस्तुवा पयॆत् ! * तुल्ययोग क्षेमत्वात्सङ्क्रमण्येनमैनग्राह्यम् " श्लो !! त्य जॆत्सङ्क्रमणम्भानॊमकाध्यतः प्रेत कार्यतः ‘‘दशाहमध्ये सङ्क्रान्तिः’ इत्यादिभि सस्यापि त्याज्यत्वस्त्र रणात्. 6 6 मू———दशाहमध्ये सञ्चयनादूध्व९ं पित्रॊमृ त्रिश्रवणे ‘श्लो ! शृणोत्यनिद९ शःपुत्रःपितोस्तु मरणंयदि ! मृताहा त्रैत कृत्यंस्या तस्यशुद्धि हतः ॥ इतिस्मरणाच्चु तदिनादिदशा पञ्चमखण्डॆ-परोक्षे पितृमृतिश्रुता कार्यं हाशौचसद्भावेपि मृताहाद्यतीतदिन प्रेतकृत्यङ्कृत्वा वशिष्ट दिनकृत्यमन्वहं त त्तत्का लेकु र्या देकोद्दिष्टान्तं, सापिण्ड्यन्तु त्रिपक्षा दौकु र्यात् . व्या-नृणोत्यनिदँ शमितिवच नाथः श्रुतदि नादित्यादिनू॰ श्रेणविवृतः सञ्चयातार्दशाहमध्ये मृतिश्रवणे ’ पितॊमृतो चेद्दूरस्थश्रुत्वा पितृविपर्ययम् । पुत्रळ्ळु द्वैदशाहन सञ्चयाकु शेषतः ॥ वच नात्प्रुतदि नादिद जौहमुदक ँकु र्यात् . ॥ इति दशाहातिकमनीव दळाहोदक दानविधानात् ’ क्ला ! दशाहान्ते ततस्सम्यक्पिण्डदानंसमाप्यते । ’ इति दशाह पिण्डसमापने ‘श्लो ॥ ननभिदि९व स्तेर्ध द्यान्न नपिण्डा समाहितः । दशमम्पिण्डमुत्सृज्यरात्रि शेषेशुचिर्भवेत् श्री इति वचनैन नवभिदीनस्ते देवायाज्” पिण्डा नेक दैन द त्वा समापयेदित्याह— … मू_एनं दशमेहनि मृतिश्रवणॆ नवाहकृत्यङ्कृत्वा प्रभूत बलिन्दऱ्वोदक पिण्डं समापयेत्. ! व्या—ननु एकादशा वा पितृमृतिश्रवणे तत्र दशाहकृत्यं कत व्यं नवा एकादशाहए वैकोद्दिष्ट स्यावश्यक त व्यत्व विधानात्पूरक्रिया या आकरणैतदयोगा त्तत्र तत्कर व्यमिति चॆन्न “ श्लो ॥ श्रुत्वा तद्दिन मारभ्यद शाहंसूत कीछवॆल् इत् दशाहाशौचविधाना द्यावदाशा चं पिण्डोदकविधानाच्च तदादिद शाहान्तं तस्य कत व्यत्वात् तर्हि पनिने पित्रॊमृतौ चेद्दूरस्धशुत्वापितृविपर्ययम् । पुत्रश्शु द्ध्यर्दशा हनस इ्चयाताकु शेषतः ॥ इतिसञ्चयात्परं पितृमृतिश्रवणॆ दशाहॊद क दान प्र सङ्गइतिचेन्न, ततागपिशृणोत्यनिद९ शमितिवचनेन मृताहा द्दशाहॆ तत्समा पिसिःननु मलमासे पुंसुवनादिशुभकार्ये नश्य कार्ये ’ सपिण्डीकरणङ्कृत्वा कुर्यादभ्युदयन्ततः ’ इति सपिण्डीकरणाक रणॆ शुभासम्भवालैन पूर्वक्रिया यथाक्षिव्यतॆ तथैवैकादशाहेए कोद्दिपैन पूर्वक्रिया22 क्षिप्यतइति चॆत्सत्यं न्यायतः, तथापी " श्लो ॥ द शराश्रेव्यती तॆतु पितॊ श्चै दौध्व= दैहिकम् । पुत्रःकुर्यात्तचाशौचन्द बात्रमितिस्त्म ृतम् । ’ इति पैठीनसिना दशाहात्परम् ऒतृमृतिश्रवणै द Y पितृमेधसारसहि तॆसुधीनलोचने शाहाशौचौध्व९ दैहिक योर्विधा नान्न तदा कॆपइत्यलम् । कृते दशाह कृत्ये श्रुत्वैकादळापात्वागतः पुत्रउ प्रकॆळएकोद्दिस्टँकृत्वा दशाहँति लॊदकन्दत्वाश्राद्धादिकुर्यात् ’ ज्याया नॆनतदूध्व माचरति तचा धौदिमि श्रान्तकम् ’ इति षडरी यवचनात्. अकृते दशाहकृण्यैकत काव्यमाह … मू——निदळा हेतु पित्रॊश्रुताहादिद शाहान्तमुद कादिद भै दशाहद्वादशाहयो रॆवैक् द्दिष्ट पिण्ड्येकु र्यात्. व्या—निदळाहे निगळा लेदशास्त्रि, इदं ज्येष्ठ पुत्रविषयम्. नपिं डीकरणान्तकृल्ये कनिषेनकृतेतु माधवीयेविशेषः श्लो ॥ देशान्तरगतः पुत्रश्रुत्वापितृविपर्ययम् । कृत्वातुवपनन्दत्त्वादशाहान्तं तिलोदकम्॥ भपिण्डीकरण श्राद्धङ्कुर्या देशाद शेहनि ॥ इति अत्रापि दशाहान्तं
• i ! तिलोदक विधाना दौर सेन दर्शसत्यपि नपिण्डोद कापकषः कार्यनि. अल्ट्राव्यवस्धामाह—- मू———दशाहान्तरनॆ कॆषाु दाहपूर्वेणैव द्वितीयादितो यं पि डं समापयेत्. … m … व्या—अत्प्रहारीतःश्लो ॥ दाहकार्यद्वयंस्याच्चेत्करु रैळ्यॆ वि शेषतः ! पू र्वॆणैवनमा प्यॆततो यम्पिण्डँद्वितीयकम् ॥ श्री दशाह दशाहमध्ये वुनरष्यन्यन्य वाहळ्चॆत्तस्य पिण्डोदकारिकं पूर्व प्रवृत्त पिण्डोदक स मापनॆन समापयेदित्यधः । एवं पूर्वाशौचेनैकॊ त्तरमपि समापनी यम् अङ्गीराःश्लो ॥ दाहक स्वादशा हेतुशवराहञ्च रॆद्यदि पू दाहकस्त्वादशा र्वेणैनतुशुद्धिस्साृत्पितॊ सद्दिवसाद्भवेत् ॥नारदः - श्लो ॥ अन्तदक्षा शाहिचॆत्कतु ःपुनः प्रेतस्यसंस्कृतिः । तस्त्राचु द्धिः पूर्व शेषा देकोद्दि ष्टुयथोदितम् II • यभोदितमिति, एवं पूर्वेणैवाशौचतो यपिँडस चूपनॆपि ’ चतु थॆ९ श्राद्धमाच रॆत् ’ 6 ’ एकॊद्दिष्टञ्चतु थेलु = ह्नि ’ इति त्य्र्यहाशौचिनामाद्र्येकोद्दिष्टञ्चतुदाका होक्तं तदतिक्त्रम्यैकादशाह न कुर्यात् ’ आद्यमेकादशे ऒहनि ’ इति दशाहाशौचिना मेकादशाहो कं तदतिकम्य दिनान्त रॆनकु र्यात्, तत्तदु कदि नेकुर्यादित्यथः । अन्तदळा शाहि ! दाहकस्त्वादशाहत इति दशाहग्रहणात्यहाशौचे दशा पञ्चमखण्डे-चाला. मरणे क्रिया क्रमः हाशौचाह९दाहो पूर्वेणन समापनमितिद षकरम्, ’ असगोतस्सगा त्रॊवा ’ इत्यादिनचनन्तु पॆतान्न भोजन दिकृ संस्कतृ विषयं दष्टव्यम्, असपिण्डस्यपुनः ’ असपिण्डु द्विजं प्रेतं विनिहृत्य ’ इ त्यादिना मनुनाविशेषोविहितः, अत्तवि शेषमाह— मू–पितॊ सद्दिनसादिद शाहान्तमेवकुर्यात्. । व्या—तदु क्त्रं ’ पित्रॊ सद्दिनसाद्भवेत् ’ इति ॥ संवतः —श्लो पूर्वक ता९दशाहेतु प्रीति रौचेद्दहत्पुनः । पूर्वेणशुद्धिर्नैनस्यात्पि त्रॊ सद्दिनसाद्भवॆत् I * तद्दिनसात्-पित्रॊमृतिदिन समारभ्य. दशाहा च्छुद्धिरित्यथः । अतःपिण्डोदक दानञ्च दशाहङ्कुर्यात् ’ यानदाशौ चं प्रेतस्योदकं पिडु चदद्युः ’ इतिविष्णुसगणाल्. अशु मू—एवं मिथः पितॊ पितुकु र्यान्तातुस्समापयेत् व्या-विज्ञानेश्वरीये———श्लो॥ मातर्य गौ प्रमीतायामशु धौमिय तॆपिता । पितु ळ्ळॆ पॆणळुद्धिस्सा ्य नातुशकु र्यात्तुपक्षिणीम् ॥ अस्याधः दौ-मातृदशाहमध्ये, पितृमृतौ तन्म ृतिदिनादि दशाहरूपो यन्नॆ ष स्तेनशुद्धिर्भवति, ततश्चपितुदE शाहं पिण्डोदक दानङ्क तजव्यम्, पितुर्द शाहमध्ये मातृमृतौ पित्रा शौचॆ उभयोः तॊयपिण्डचानार्षिकङ्ग माप्य पितृदशाहात्परं मातुः पक्षिणीमाशौचं कुर्यादिति । एवं पक्षिण्या शौचानुष्ठा नेपिपितु रॆकाड शाहविकॊद्दिष्टङ्कुर्यात्, ’ श्लो ॥ आद्यं श्राद्ध मशुद्दोपिकु र्या देशादशेहनि । करुस्तात्कालिकीशुद्धिरशुद्धःपुन रॆवसः ॥ इतिशँ खस्मरणात्. मू……बालमरणॆ दाहादिवितुः पिण्डोदक दानं विधीयते. व्या’ तॊ । नात्त्रिनषस्यक त व्याबान्ध वैरुदक क्रिया जातदं तस्यवाकुर्यान्नाम्नि वापिकृतिसति 1 इति मनू कविकल्पाश्रयणैन बा लस्य ’ शिशु रादुकं. श्री नि दाचूडाद्बालकस्म्मृतः । इत्यु कन्य दा शिशुरादुलन्नी हकृते ’ अग्नि नासंस्कृतस्भोक्ताण्ड चानोदक क्रिया ’ इतिवचनार्जा हादीपितोदक धानं कार्यम्. imana apturage. Whoरू पितृ मेधसारसहितसुधीवलोचनॆ ज्ञातीनान्तु कृतचौ ? त्रिव मृतितो यदानं भवतितबाह n 1 m मू–ज्ञातीनान्तु चौळादित्रिवषा दिवा पञ्चन प्रतितर्पणंस्मर्य तॆ. व्याअतगौतमः वा ॥ उदक दानं सपिन्दे ऒकृतचूडनस्य ! कृ तचूडस्य-कृतचौळस्य ॥ वृद्धकात्यायनः श्लो ॥ मृतन्द्व तीरा श्रेण त्रिवषाण दुदकम्बलिम् । पञ्चमाद्यस्धिचयनं श्राद्धङ्कुर्या च्चतद्दि नॆ ! # चतुथँदिनइत्यथः ॥ अष्टादेवाष्टमा माध्व मेकोद्दिष्टा निषोडश II * बोधायनीये श्लो ॥ तिनषाण दुदकं पिण्डं( श्राद्धानं पञ्चमात्परम् । अष्टमातृक लङ्ग्राह्य सपिण्डीकरणंविना ॥सङ्ग्रहे चश्लो ॥ द्वादशाद्वत्स राज र्वाक्पागँडमरणैसति । सपिण्डीकरणं न स्या देकॊद्दिष्टानि कारयॆल् द्वादशाद्वत्स रादूध्व९ं सपिण्डीकरणञ्छवेत् * स्मृत्यन्तरं.. श्लो ॥ कन्या बालकुमा रॆस्त्रृहं पिण्डोदक क्रि या । इति । शिशॊस्त्रिवत्स रारूध्वज मुदकम्पञ्चन प्रतिः । त्रिरात्रा त्पिण्डदशकंस र्वेषान्तर्पणम्भवॆत् ॥ * इदमाह—– मू…..पञ्चमाग्दादिसञ्चयनमुपदिश्य लॆ नुपसीतस्य तूष्टीं तत्कु र्यादॆनु षष्ठाब्दादिनव श्राद्धान्यॆकोत्तरवृद्धि श्री धान्यलो र्दिष्टञ्च तन्त्य्रतकु र्यादुपनीतस्य विधिवन्न वमाबादी पूर्वोक्ता नि षोडश श्री दानि च शिष्यं तॆ त्रयोद शाद्धादिपूर्वोक्तानिसो दकुञ्छश्राद्धानि सपिण्डीकरणञ्च. व्या—स्पष्टाधा= न्यॆतानिसूत्राणि साक्षिवचनानि प्रागॆनपदर्शि तानि. अस्यापवादमाह—- मू———सतिविवाहेऒष्टमाब्दादिसपिण्डीक रणान्तं सर्वम्मन्त्य्रवतुर्यात् अत्रि स्मृत्यन्तरवचनमु दाहरति…. के मू-’ श्लो ॥ सप्तमाद्वत्सरादूध्व९०गृहस्थानान्द्विजन्म नां सपिण्डीकरणं कार्यन्न प्र्रागितियमोदितम् ॥ इतिवच नाल् व्या—यु क्तं चैतत्,विवाहसति ‘पाणिग्रहणादधिगृह मेधीनोर तम् पाणिगृहणाद्धिसहत्वङ्कमुनु “कर्म सातं विवाहाग्नौ कुर्वीत प्रश्यहङ्गृही’ इत्यादिशा स्त्रेशात सार्त गाह्यण्यकर्मस्वधिकारविधानाल् षष्टखण्डॆ- पॆतशरीरोत्पत्ति क्रमः स्त्रीयाश्चैनमिति प्रा गॆन प्र दर्शिताथ माह—- मू—-सर्वं चैवं स्त्रीणाम्. व्या.—स्त्रीणॆमू ढानां दाहादिसपिण्डीकरणान्तं पॆतकृत्यं सर्व ‘मेनं मन्त्रवत्कार्यमित्यथः । अत्रयाज्ञवल्क्यः - - - । एतत्सवम् ॥ 8:- डीकरण मॆकोद्दिष्टं स्त्रियाअपि इति आपस्तम्बः वा ॥ आतह्यधि कारश्शा स्ते र्भवति, सानिष्टास्मृतिश्च याज्ञवल्क्यः श्लो ॥ मातुर्य !! द ग्रेजायु लॆद्वितीयँमौञ्जिबन्धनात् । ब्राह्मण क्षत्रिय वश प्रसादेलेद्वि जाःस्मृताः ॥ निषेकादिन शौ नान्ता सैषां नैमन्त्य्रतिः क्रियाः ॥ इति * श्लो ॥ वैवाहिकोविधिःस्त्रीणामौप नायनिक ः स्मृतः द इतिमनुः । तसा दुपनीता नामूढा नाँच विधिवदौध्व हैहिक कार्यमित्यधः. 6 यन्नाम्नातंस्वशाखायाम् ’ इति स्वगृह्यानुक्ता विरुद्धांशान ष्टानस्य प्रा गॆव प्रतिपादनालो स्मारकर्त्मनु सर्वशाखा प्रत्ययन्या यॆन सर्वस्म ृत्युपसंहारःक त व्य इत्य कात्यायनवचनमु दाहरति. मू— “ श्लो ॥ सर्वश्रुत्यु पसिंहाराजा तॆषक्तो यथाविधिः स र्वस्मृत्युपसंहारात् सार्तॆमा कस्तथाविधिः ’ इति कात्यायनः व्या—सार्तपदु गाह्यो पलक्षणम् अतस्साकान्त्णामाका पूरणस्यान्यतःकत९व्यत्वादनु क्रमस्य पेक्षितं शास्त्रान्तरो कमनुषेय मेव, सहि क्वचिदपि निरपेक्षङ्करणम स्त्रि, यथाहुः ॥ श्लो ॥ नहि तत्क ! रणं लॊ कॆवॆदेवाकिञ्चिदीदृशम् ’ इतिक व्यतासा ध्येयस्य नानुग्रहॆर्थिता ** इति पञ्चमः खण्डं * पॆतशरीरोत्पत्ति प्रकारमाह - मू…एवमन्वहं दत्तॆःपिन्देः प्रेताकृतिःस्म र्यतॆ. A 1 व्या अतऋश्यशृङ्गः श्लो ॥ प्रथमेह नियत्पिण्डं तन मू धा९भिजायतॆ । चक्रुळो त्रॆनासि काचद्वितीये. हनिजायति ॥ भुजौव क्ष स्तभागीवातृतीयॆऒहनिजायते । नाभिस्थानं गुदंलिङ्गञ्चतु थेज ह निजायते II ऊरूचपञ्चमे जै याष ज्ञे मेदः प्र जायते । सप्तमेतु पि. रास्सर्वाजायं तॆनात्र संशयः ॥ अष्ट मेतुकृतेपिण्डॆ सर्वरोमाण्यनन्त रम् । नवमॆवीर्यसम्प त्तिर्दळमेकुत्परिक्षयः ॥ दश मेनतुपिण्डॆनतृः पॆर्त्लो पितृ मॆधसारसहितसुधीवलोचनॆ तस्यजायते ! आशौचां तॆततस्सम्यक्पिण्डदानं समाप्यतॆ ॥ तत श्रद्धं प्र्रदातव्यं सर्ववणेष्वयँविधिः । एकोद्दिष्टात्पिशाचत्वं पितृत्वं पिण्ड योगतः ॥ * उदक दानानन्तरं प्रभूतबलिं केचित्कुर्वन्ति तदयु कमित्याह- मूडळवे.ऒह्नि महतीक्षुद्भवति तन्निनृत्तिः प्रभूतॆन बलिना दशमेपिँडे दत्तॆ ऒनुतरं प्रेतो तापन स्मरणात्तत स्तत्प्रदा नात्य्रागेव कुण्डसन्निधौ प्रभूतबलिन्दब्यान्नात वारा दिदोषचिन्ता, बलॆःकुन्निनृत्त्यथत्वादशा हएन तत्सम्भवा तत्पूर्वं बलि प्रदानस्य निरध कत्वात्पिण्डोदक दानवद षात् स्मृतिष्वनिषेधाच्छ दशाहवीन प्रभूतबलि देज यः, पॆतस्य कुन्निनृत्त्याकुलमभिवधँ तॆ. व्या-उ कै रैतुभदळाशाहोदक दानाता गेन प्रभूतबलि दॆयः ‘दशमेशुश्परिक्षयः ’ इति दशाह एव कुत्सम्भवस्मरणात् । तत । ततस्तत्पू श्वेतदभावेन बलि प्र दानं निरथणक मेव । ततो स्त्र दशाहे प्रभूत ऒलि प्र वानॆ वारादिवॊषोनचित्यपहा वैधिक मणितु प्राप्ते कालदोषं सचिन्तयॆल् ’ इतिस्तृतिः श्री यथा शुक्रवारादौ पिण्डोदक दानं क्रिय तॆ तथा प्रभूतबलि प्रदानेनदोषः ॥ अतश्शुक्रवारवज्य = त्वस्मरणं. प्र्रारम्भसञ्चय श्राद्धविषयम्- नहिस्मृतिषु क्वचिदप्युदक पिण्डदानप भूतबलिनि षॆधो स्त्रि, अतः प्रत्यक्षै शुक्रवा रॆसर्वेषु दशापाम्बलि टॆकाय एन ॥ अतव्यासः —श्लो ॥ तिलोदकॆचविण्डेचद तॆचदळमेहनि । त्थापनङ्कृत्वाततः पॆतंविजयेत् 1 6 अश्मनो अतःपिँडदानात्य्रा गॆनप्रभू तबलिदेवायः ॥ यु क-चैकत् “ श्लो ॥ दळमेनतुपिण्डॆनतृ स्त्री प्रेतस्यजा- यते ! ’ इतिनचनाडु क भोजनवत्तृ पर्य पॆतस्य बलि प्र दाना योगा ल् सङ्ग्रहेच—श्लो ॥ दशापाश्मानमुताव्यशान्ति होमंसमाच रॆ ॥ त् ! सर्वाङ्गĪरक रात्रस्नानां तवपसम्भवेत् ॥ एनं पिण्डदाना नन्तरं प्रेताशोत्थापनशान्तिहोमस्मरणैन मध्येऒनवकाशात्य्रा गॆव लिदानमितीनिश्चयः ।॥ अखण्डादर्शॆ - ना ॥ अति -वा ॥ अदक पिण्डबलि प्र दाना तॆृततृप्तिः प्रेततृप्त्या सन्ततिवृद्धिर्भवति *इति प्रत्यहंयत्सिँडोडु षष्ठखिण्डॆ-दशावे शान्तिहोमादिविचारः क दानन्दशाहेयत्प्रप्रभूतबलिदानन्ताभ्यां प्रेतस्यतृः भवतीवृद्धिः प्रयोगमाह… ’ अध मध्याह्नस्नात्वा वासास्सङ्कल्प्य परि सीड्यन रिषीच्य सव्यञ्जान्वाच्य माजकायतां मम पॆतइत्यपोमार्ड यित्वा७६मु प्ले पॆतायैतं बलिमेतु पिण्डमेतानि नाना मुषे व्यञ्जनान्यॆतानि पृथुकापूपफलानिद दामिति दत्वा मुक पे तैत मेतन्युपति रैत्युवसाय पूर्ववदपोमाज९यित्वा ==तुरव्यञ्जनङ्कृत्वा स्नात ्वदक पिण्डदानं समाप्य शीला मुधौप्य यवानॊप्य मृद्भिरनटमापूर्यान्यच्चैवँकृत्वा ळ्ळद्वयमप्सु प्र क्षिप्यस्ना त्वास र्वाङ्गवपनं ज्ञातिभिस्सह कर्ताकु र्या त्ततश्शान्तिकर्म-

। … व्या एतं पिण्डबलि मेतानि ना नाव्यञ्जनान्येतानि वृथु कापूपफ लान्युपति षेक्युवसाय, स्टित्वेविशेषः ’ श्लो॥ लाजहो मेचसीमं तॆ देवता वाह नेव रॆ! अ घ्यॆ तिष्ठत्युवस्था नॆषडॆतेळ्ळगु चॊदिताः ’ इतिस्तृलेः ॥ पिण्डोपस्थाने तथा शिष्टाचारदर्श नाच्च अन्यत्-तीयँडम् । बोछाय् नीयवृत्ता ॥ वा ॥ दशम्यां विकृतबलिन्दत्वा पिण्डान्तॆ शिलाङ्कां स्येनिधा याव्सु विसज९ यॆदधनंस्कृतु९र्वपन विधिरतऊर्थ्वं शान्तिहोमकर प्र तिपद्यते ॥ * इति । देवलःश्लो ॥ दशमे हनिसं प्र्रापै स्नानङ्गा ॥ माद्बहिर्भवेत् । त्प्रत्य्रत्याज्यानिवासांसि केशर्म श्रुनखानिच ॥एवं पिं डॊदक दानानन्तरं स्नानान्तवव सर्वाङ्ग वपनविधानाल् स्नानान्त् वपसम्भवॆत् ’ ’ एष प्रथमोजलङ्कारः ’ इतिनियमाच्च शान्तिहोमा तागॆव नपनं कार्यम्. ’ नवम्याम्प्युष्णायाम् ‘इत्यादिना शान्तिहोममुक्त्या नापितक राणिच कारयन्तवीष प्रथमोऒलङ्कारः ’ इतिसूत्रकारः प्र्राह, तत्य्र मेण चिन्म ँदधियश्शान्तिहोमानन्तरं वसन्ति तन्न युक्तमित्याह— मूवपनस्य शुद्ध ्यथत्वाच्छुस्यैव शान्तिकर्मण्यधिकारश्शान्तिक रानन्तरं भोजनखट्वाशयनोपदेशाद्भुक्तस्यवपननि षॆधाच्च शान्तिकमणः प्रा गॆननपनं कार्यम्,

… पितृमेधसारसहितसुधीविलोचने { व्या’ मृतावाएषात्वग मेथ्यायते, शन शुमृता मेवत्वचममे ध्यामपहत्य यज्ञोयोभूत्वा मेधमु पैति ‘श्लो ॥ शुद्धिङ्कुर्यात्तथा विद्वाज् मला नां देहजन्म नां कृत्त कॆशनखन्त श्रुस्त्रि पक्षॆषु गृहीभवे त् I 7 इतिश्रुतिस्मृतिभ्यां नपसस्य शुद्ध्यथत्वावगमात् ’ शुचिनाकर्म कतुन्यम् ’ इतिशतु द्दॆशिक राङ्गत्वविधानाच्चानु प्रकाशस्य शान्तिक रानधि का रइत्यथः 14अतॊभयं प्रहरतियेनजुहोत्यज मॆतदह Rपचन्ति यवा चनञ्चाजॊसीत्यजस्य प्राश्नन्तियन् सीतीयवादनन्यचा सन्दीस्तल्पा नधिकॊहुति ’ इति होमानन्तरं भोजनखट्वाशयनोपदेशात् नस्ना तभुक्तोत्कटभूषिता नाम् ’ इति भु कस्यवपननि षेछाल् ’ स्नानां तॆनप सम्भवेत् ’ इति तर्पणानन्तरं स्नानां लॆ वपनविधानाच्च वपनं कृलै ्वव शान्तिकर्मक तजव्यमित्यथः ॥ सूत्रकारस्याप्यॆवमेवभावः, अन्यथा होमानन्तरमँजनस्य द्वितीयालङ्कारस्य पश्चाद्भावित्वं, ‘एष प्रथ लङ्कार इति वनस्य प्रथमभावित्वञ्च नमट तॆ. ननु ( नवम्यांव्युष्टायां · इतिसूत्रं, 6 नवम्यां प्रभाता ह यां’ इतिभाष्यं, अतः प्र्रात रेवशान्तिकर्म कार्यमित्य मू——न प्रा तश्शान्तिकर्म व्युष्टि शब्दस्य दिवसपरत्वाल्, ‘अहर्व्युष्टि ’ इतिश्रु तेरनश्रुत्वादिश्रु तॆरञ्जनाद्यलं कारस्मृतॆश्च तत्परमा तुरव्यञ्जनायोगात्कर्म मध्ये करान्तरानुष्ठानासम्भवाच्च बोधायनाश्वलायनादिषु तथादर्श नाच्च. … 1 व्या..ए तॆष्षड्भि हेतुभिः प्रातश्शान्तिकर्तन कार्यमित्यथः । एकै कोहितुन्न प्रातिश्शातिक रैत्यस्य साधक इत्यभि प्रायेण हेतूनां वृ धज्नि देवाळः । एवमस्य त्रा/विदृष्टव्यम् ॥ 6 रात्रि र्वाउषाः, अहर्व्युष्टिः ’ इतिहिश्रूयते ! अशोदशमदि वसवीन तस्य कार्यत्वं, प्र तीयलेन प्रातः व्युष्टिशब्दं प्रयुञ्जान स्याप्ययमेवाभिसन्धिरनुसन्धेयः ॥ अन्यथा, ‘अ नक्त्रवॊअनमीवाः ’ इत्यनश्रुत्वशु तिविरोधस्स्यात् ’ आतुरव्यञ्जनानि कु र्वीरक्षा ‘इति प्रभूतबल्यनन्तरं क्रियमाणातुरव्यञ्जन विधि वैयध्यं स्यात् । क्रिय तॆहि तदातुरव्यञ्जन सर्वैः । किञ्च ’ त्रैककु दॆनाञ्जने नाञ्ज तॆवेतसमालिनः ’ इति नेत्राञ्जनाद्यलङ्कारः स्मर्यतै, तच्चातुर तने ॐडोदक दानसमा षस्थखण्डे-दशमिदिनवपन क्र मः EXO व्यँजने विरुध्यते । किञ्च ‘असमापैनतेतस्मिन्नैनकु र्याद्य्रतान्तरम् इतिनतारऒक ममध्ये शान्तिकर्मकरणञ्चात्यन्तविरुद्धम् । किञ्चगृह्यां प्यनन्तरमेव शान्तिक म विधि दृश्यते ‘दशमे हनि कॆश नशुलॊ मसखानिवापयित्वा ग्राम शशानयो रध्ये महाप धॆवृ क्षमूलेवा ” इति कौरानन्तरमेनशान्तिहोमोविधावुक्तः । तधाति बॊ छायनाश्वलायनयोश्च उदाहृतविधि ग्रन्थ प्रकारए वदृश्यत इत्यधः अतःप्र्रात स्तद्वि धानंशास्त्रनि प्रतितिषिद्दमिति सिद्धम्. अत, अत्र केदि नन्दाःज्ञातीनान्निषिद्धमासाद् मृतिजनोर्ववनंस काज्य मित्याहुस्तान्न त्याह … मू-मृतिज ननॊद हिज्ञाति नाम्पितुळ्चवपनेतत्का लॆमासक्षण तिथिवा रादिनकिञ्चिच्चिस्त्यं बहु स्मृतिविहितत्वादविगीतशिष्टाचा रादकरणे पितॄणांस्वस्यचदोष स्तरणाच्छ. व्या—अ त्र विज्ञानेश्वरीये ॥श्लो॥ दशमेहनिसं प्रापैस्नानङ्गा चूद्बहिछ९ वॆत् ! तत्र त्याज्यानिवासाङ्घि कॆळ शश्रुनखानिच *॥ आपस्त म्बः ।वा! नापितकमाणि च कारयन्तष प्रथमोलङ्कारः ॥ ज्योति श्शास्त्रे ।श्लो ॥ जन नेमरणिचैव नपनन्दळमॆ.हनि आतस्त्रान्नाधिकारीस्या चाशौचंसर्वदाभवॆत् ॥ वसिष्ठः ॥श्लो॥ विवाहपञ्चमावे चदशाह् -मृतसूतके । सद्यः क्षारं प्रकुर्वीतनकुरङ्गॊपजीविनाम् ॥॥ सङ्ग्रह च ॥ श्लो ॥ दशा पौपपनङ्कु र्याच्छुद्यदम्मृतसूतके । मासक्षतिधि वाराणाण्टोषोना स्त्रीतिशाकलु ।॥ श्रीधरीयेव ।श्लो॥ मृतामो केशवपनं दशाहे शॆषवापनम् । अशोधनमनायुष्यम्मृता शॆषवापनम् अशेषवापसमिति पदच्छेदः ॥ ँ अनुभाविनाञ्चपरिवापनं” इतिनपनम्म्म तिनिमि त्तम्, ज्ञातीनाम्, अवरवयसाम्, तॆषामेवदशाहेनपनं शुद्ध्यर्थं वैयामपादः ।॥श्लो॥ वपनंयोनकुरु तॆसूतकॆदशमॆ हनि 1 मृतौवा पितर स्तस्यमज्जन्तिनर कॆ शुचे ॥शा वॆचसूत कॆ चैवदशाहेवपनङ्कीस्तृतम् 12 थिवाक्षयोगानामनवेळॆतिगौतमः ॥ एतत्सर्वन्तत्कालविषयन्द शाह ग्रहणात् । दशाहाति क्र मेतु " एत स्थिक् कालॆ स्यामात्याः कॆळ शूणिवासयं तॆ येसन्नि धा नेभवन्ति विकल्प इत रेषु वापयेरन्निन तॆल

पितृमेधसारसहितसुधीविलॊचने 1 उ न्वाश्रुतव तातुन पव्य मेन ! सन्नि छानॆपिबोधायनस्यविकल्पः 1*॥ श्लो॥ स न्नि धा नेसपिण्डा नांवपन स्याद्गु कॊमृतौ । महागुरूणांसर्वतदा हकस्यागुरॊरपि ॥॥ इतिबोधायनादिवच नानुसा रेण अतिकान्तेतु मा सक्षतिथिवारादिदोषसम्भवे निवतॆजरन्नि ई्य कङ्ग्राह्यम्, मासादि षाभा वॆतुवापयेरळ् “श्रुतवतातुन प्रव्यमेजेत्युक्तङ्कार्यम् । तदाह !! श्लो॥ “अति श्रां तॆदशाहेतु विषमाहःप्रशस्यति " इति उक्त दिनइति विवॆ कः । अतिगुरुळ जैनपितृव्या ग्रजमातुला उचन्तॆ ! महागुरुः पिता चार्यश्च # यत्तु विज्ञा नॆश्वरीये ॥॥श्लो॥ प्रथमॆहनिकि तन्यं क्षुरकरप यत्नतः । तृतीयेपञ्च मॆवापि सप्तमॆवा प्रदानतः ॥॥ आर्द्र दान तः-आश्राद्धाल्, एकादशाहाता गित्यधूः ॥ यच्चाखण्डादशे ॥श्लो॥ अनु प्त कॆशोयःपूर्वं सद्वितीयृतीययो ? । पञ्चमेसप्तमेवाह्निद शाहिवापिवापयॆत् * तद्वयमीदृशमन्यद्वचनम्बासन्नि हितविषयं प्रथमाहस्यशुक वार त्वॆपु त्र व्यतिरिक्तविषयंवा । लेदु क्त्रं शौ श्राथ ना रॆयडिवा " इति ! इदञ्च प्रा गॆनो दाहृतम् । अ त्र पक्षासन्नि छानॆ दशाहॆच नपनं कार्यं “दशाहवसनङ्कु र्याच्छुद्य मृतसूत काश “ वपनंयोनकुरुतॆ " इत्यादिसृतिः ॥ विधिरश्ने ॥श्लो॥ दीक्षाकालॆभिषॆ शेवतनियमविधौसूत के स्त्रैककार्येदॆवार्चारम्भकालेनरपतिवचनाच्चा? ह्मणोनुज्ञयाच । बन्थानु कॆविवाहेतनु नखवपनॆसर्वकालं प्रशस्तुशा यत्रैतकृ (त्यॆनवपति भयदं)त्यं ननरमति भयं ) केशवत् शुका र्यम् । *I श्रीपतिश्च ।श्लो॥ आज्ञयानरप तेद्विजननाञ्चारकर्ममृतसू तकॆतुच। बन्धमोक्षमखदीक्ष णेष्वपि कौरमिष्टमखिलेषु चॊडुकु ॥ * ॥वसिष्ठः श्लो ॥ वैधेक मणितुप्र्राप्ते कालदोषन्न विन्तयेत्। सद्यः क्षारम्पकुर्वी त मातापितॊमृतौतथा ॥ जालेसॊमॆतखातीरै वतॆचान्द्रायणॆमु च । यस्य केशाश्शिरॊजाता दशमेहन्यवापिताः । आशौचं तस्य केशेषुलीय तॆनात्र संशयः ॥ इत्यादीनि परश्शतवचनानिसन्ति तानिवि स्तरभया न्न लिख्यं. " m … अताति प्रसङ्गन्निरस्वति .. … मू, -प्रथमे हानिकर्तव्यं वपनम्मृतबन्धुभिः । दशमॆ हनिक षष्टखण्डॆ-दशमाहशान्ति होमादि प्रयोगः त९व्यंसूत कॆचतभावितुः ॥ विधानान्ना न्यॆसाँवपनम्. इकसूत कॆपितृमात्रस्यवपन व्या——यत्तु अखण्डादर्शॆश्लो॥ दम्पतीशिशु नासाध९णं सूत केदशमॆ हनि ! कौरँकुर्चु सतःपूतास्स्नानदानादिक म९सु ॥॥ तत्तुलो केसमाचारा भारादसम्भवाच्च समातुर्वपनं ना पिशिशोरकिन्तुपितु रॆववपनं मुत्य नीत्या प्र तिपादयति अत्र नियममाह— 66 .. मू…… एवन्द शाह एवनपनविधानात् ’’ धारये दादशाहान्तमतऊ ध्व९न्नधारयेत् " इतिनियमाच्चसूत केदळाहाताङ्न का र्यमतऊध्व९ञ्चन धार्यम्.

aa 66 व्या……” दशाषावसनङ्कु र्याल् इतिदळमेह्न्यनववनविधाना तत्राकरणॆ कमाकाधि कारिनभवति " आतस्थान्नाधिकारी स्यात् आशा कमाशाधिकारिनभवति " चन्तस्य के शेषु " ( मज्ञन्तिनर कॆ शुचौ कॆळुचे इत्यादि स ृतिभ्यः । सङ्ग्रहे च ॥श्लो॥ अशुचित्वान्नपूर्वॆदुर्ना स रेदुःकदाचन । दशमॆहनिपै रङ्कु र्या देवाविचारय ॥॥ एनम्मासतिथिवा राद्यविचा रॆणदशाह एनवपनविधानाजा तीनां मरण पितुश्च प्रसवेदशाह एववपनं कार्यमिति सिद्धम् । ततश्च केचित् सृत्यनभिज्ञाः स्त्री प्र सवॆमासादिकं विचारणीयमिति नदन्ति तद नादरणीयं बहु स्मृति विरुद्धत्वात् सृतिमुतथा दर्शनाच्च नहेक्वचित् स्मृतिषु स्त्रीजन नेपुञ्जननइति विशेषादृश्यते सामान्येनजनन मात्रा वलम्बनॆनहिदशा हेवपनं विधीयते, एन, शिष्टा आचरन्ति. उञ पत्नी बहु ल्वेक स्वाश्चित्प्रसवेक स्याश्चिद्धभेच किमध९ शिवपनं का र्यामिति कौतर्किकावदन्ति तान त्याह— मू. -गभिक्षा ण्योःपत्न्योर्यद्येशाप्रासनिष्टभर्ताक्षरन्नकु र्याज्ञा त कादिकु न्यात्. व्या-प्रासविष्ट - प्रसूता ॥श्लो ॥ 6॥ भार्यॆयस्यतु भिक्षाण्या कभार्या प्रसूतिका । नपनं नैनकुर्वीत जातकमा९दि कारयेत् चनान्ना त्रचोद्यानकाशः.

• प्रयोगमाह – इतिव मू, पितृ मेधसारसहित सुधीवलोचने

-अथग्राम श्मशानयोम ध्येवृक्षमू लॆवायज्ञोपवीतीसँकल्प तो लौकिकमग्निमुपसमाधाय सागु दग्ग द र्भैः परि स्त्रीर्याव रेणाग्निंलॊहितञ्च रानडुहं पॊदिन शिवमु त्तरलोमा स्त्री. र्यत सिन्वॆतसमालिनोज्ञातीनु क्त क्रमेणाध्वर्युः " आरोहता युः इत्यागॊप्य 66 यथाकून्यनु पूर्वम् इतियथाज्ये ष्ठंस्त्रीर यधावृद्धःज्ञाती परिकल्प प्रतिलो मकृतौवारु. ष्ठंस्त्रीरयभावृद्ध= णा स्प्रुक् स्प्रजौ” प्र तितप्य सम्मृज्य प्रोक्ष्यनिधायूग्निं तूप्लींसमन्तं प्रदक्षिणं परिषिच्य स्प्रुणाज्यं सुचिचतुर्ग) हीत्वा 64 सहितेअग्ने इतिहुत्वापूर्ववदृहीत्वा " अ पनश्शीशुदघनु ग्नॆ शुशुध्यारयिम् । अपनश्मॊळुचदयं मृत्य वेस्वाहा " इति हुत्वा अधसकृत कृद्धृहीत्वा ‘4. अपनतो, शुचदघम् इत्यनुवा कॆन द्वाभ्यां द्वाभ्यां वाक्याभ्यां दशाहुतीसु वेणजुहुयात्प तिहोमंहुत शेषं कसिं त्पा त्रिनिनयेतु त्प्रुवौ प्रहृत्य पूर्ववत्परिच्य उत्त रेणाग्निं प्राङुखावस्थितंलो हित मन ड्वाहम् “ अनड्वा हमन्वारभौमहॆ “इतिक निष्ठ प्रधमाज्ञातयोऒन्वारभ्य नडुहासह " इमेजीवाज " इति प्राचीन्दि शङ्गच्छेयु पश्चि दच्छन्न ध्वर्यु र्वेतस शाखामवकाश्च सहगृहीत्वा नडुत्प दानि 6 मृत्योःपदम् " इतिविलॊ पयक् गत्वा ज्ञतीक् प ce स्थाप्यजीवताम्मृता नामन्तरम्भवेदिति मनसाध्यात्वा ज्ञातिभ्योद क्षिणतः 66 इमञ्जी वेभ्यः मु इत्यज्ञ्यानं स्थापयित्वा=ध्वर्यु? (स्त्री) णामञ्जलिषुहुत शेषम्पात्रक्षिप्तमाज्यं " इमानारीः तिनिनयॆल्, अत्र प्रति स्त्रीमन्त्रावृत्तिस्संस्कारत्वात्, स कृदेवॆति कॆचित्, बहुवचनान्तत्वादितिभाष्यम्, स्त्रीयस्तेरु खान्यवमृज्य 6 यदाञ्जनम् `` इत्यञ्जनॆनाक्षिण्याञ्जीर९, “अथाध्वर्युः यथात्वम् इतिपृथिव्यामोषधि स्तम्बं प्रति पाप्यालँकृत्यदीपहस्ताः स्त्रीरगतःवस्थाप्य गृहान त्यॆ त्यागारस्योत्तरपूर्व दॆशॆ सङ्कल्प्याग्न्यु पसमाधानादिप्रति તે 29 षष्टखण्डे-शान्तिहोमंलॆसहभोजनादि पद्य परि स्तीर्यानुलॊ मकृतावारणा सुक् सुजापतितव्य सम्मृज्य प्रोक्ष्यनिधाय पूर्ववत्परिषि च्य स्प्रु वेणचतु धाजो आज्यँस्क्रुचिगृहीत्वा " आनन्दाय , इतिहुत्वा पुनश्चै " वङ्गृहीत्वा - नवैतत्य्र इतिहुत्वा प्रायश्चित्तञ्चुको स्प्रुवौ प्रहृत्यपूर्ववत्परिषि च्य पुण्याहंवाच येदपिवा शान्तिक रणो६ नैतत्रै वॆतॆ आहुतीजुहुयाद्बो छायना चौ तथादशनात्. 13 व्याध–वपनानन्तरमेव, शान्तिक रावसरइत्वथः । अनडुहाला 2366 विशिष्टाभावेसामान्यस्त्रतिनिधि स्तद्धमा९ वास्यात् इति वचनात्तदा कारम्मृगचम९ ग्राह्यम् । सकृत्सकृत्, नद्वि स्त्रि र्वा! दशाहुतीनां प्रत्येकं सकृदन दानमितिवीप्सार्धः । इतिभाष्यमिति इदं वाक्यं पूर्वतो त्तरत्रदळाशाक्षि वत्सम्बध्यते । अथेत्यादिसू कंसर्वम्भा प्याथशानि बं. धनमित्यथ९ः । उक्त्रक्त्रमेण - कनिष्ठः प्रथममिति रेयथावृद्ध क र्तापश्चादि. त्युक्त प्रकारेण 66 यधाज्यॆष्ठं स्त्रीः " इति पुरुषनल् स्त्रीणामपिन्या यतौल्यात् (6 यथाहान्य नुपूर्वं, इतिमन्त्र लिङ्ग्बा छायनेत थादश९ नाच्च यथा ज्येष्ठकल्प नॆश्यथ- “इमा नारीरविधवास्सु पत्नीः ,, इतिबहुवचनान्तत्वेन मन्त्रां स्त्रीणा मञ्जलिष्वाज्यन्निनयॆडिति केषां चित्पक्षः, भाष्यकारमतन्तुसंस्का राध तयाहुत शॆषाज्यावनयनॆप9 त्येकं मन्त्रावृत्तिःकत व्यॆति । तदा " वायवस्थ - अदितिः पाशा-बा ह्मणानान्ता,,इत्यादिष्विनबहुवचनं दृष्टव्यम् । बोधायनइति “नहिते अग्ने , इत्यारभ्य “ आनन्दायप्रमोदाय ., “ नवित्रप्रमीयते इति मन्त्रद्वयहोमान्तमेकङ्कराचरन्ति, तदनलम्बनॆवाप सम्बिनो पिशान्तिक रातॆतलैवानं वादिहोमं जुह्वतिनगृहे। पृथक्क_मत्व द्यॊत नायानं दादिहोमँकरिष्यति सङ्कल्प्याचरन्त्रि, अतश्शान्तिक मळा समाप्यसङ्कल्प्यताभ्यां मन्त्राभ्यांहोमौकतव्या । अतसूत्रम्। वा॥ नवम्याम्प्युष्णायां यज्ञोपवीत्यन्तराग्रामं शशानञ्चाग्नि मुप समाधाय सम्परि सीर्याप रेणाग्निंलो हितञ्चमाजु नडुहं प्राचीन नमु तरलॊमा स्तीरृतस्ति श्वेतसमालिनॊज्जा तीनारो पयति आरोहतायुः 1पितृमॆढसारसहितसुधीवलॊचने इति प्रतिलोमकृ इवि अणैनाननुपूर्वाक्षा कल्पयति 6. यधाहानि " तया वारुणास्त्रुचा द्वैचत्तु गृ ही लेजुहॊति " नहि तॆअग्नॆतनु वै,,इ ति दशस्त्रुबाहुळी3 66अपनश्शोशुचडस्सुम्,, इतिहुत्वापात्र्याँसम्पात मननय्य भयं प्रहरति यॆनजुहोत्युत्तरेणाग्निं लोहितॊ जन क्षाप्रा, दुखोऒ वस्थितोभवति तञ्ज्ञातयोन्वारभन्ते " अनद्वाहम न्वार्भमह् , इति, प्राञ्चॊगच्छति " इमेजीवाः , इति जघन्यॊ 6 वॆतस शाखयाऒनकाभिश्च पदानिसंलो पयन्नेति ( मृत्योगपदं,, इति अ थैभ्यू६न्वर्युदकाक्षि णतो शानम्परिधिन्दधाति " इमञ्जी वेभ्यः परिधिन्द छामि , इति स्त्रीणा मञ्जलिघुसम्पातानवनयति “ इमानारीः,, इति, " कैरुखानि विमृजन्तॆ " यदाञ्जनं लै कि कुदम् , इति त्रैककु देनाञ्ज ने शाञ्ज तॆयनि त्रैककुचन्नाधिगच्छेयु र्यॆनैव कॆनचाञ्जनेनाँजीर पृधि व्यामोषधि सम्बम्प्रतिष्ठापयति 6 यथात्वमुर्भिनत्यॊषधे,, इति, प्र ल्यॆत्यगृहानु त्तरपूर्वदॆशि गारस्याग्नि मुपसमाधाय सम्परि श्रीर्या नुलोमकृशयावारुण्या वासु चाद्वेचतुगृहीतॆजुहोति. 66 आनन्दा य-नवैत्र,, इति द्वाभ्यामतो भयं प्रहरतियेनजुहोति ॥ इति । नवम्याम्प्युष्णायां- दशमॆ हनीत्यधशास्त्रि, “C अहव्युणष्टिकि, इतिशु तॆः ! उ त्तरलोम-ऊढ्वं लोमकम्, वेतसः- (सीर्वञ्जि) पात्र्याम्- पा त्रै, सम्पातः- हुतिशेषाज्य स्रावः, जमन्यः - पश्चात्तनःकर्ता, अवका थेवालविशेषः, अञ्जनं- कज्जलं, वारुणी- वारुणनृक्षमयी, वाळद्दात लाळपत्रन्तदनाऐ. 66 29 प्रथमे.ह्नि तृतीयेव. सप्तमेसवमेतथा । ज्ञातिभिस्सह भोक्तन्यमेतत्प्रे तॆचुमल्भम् ॥ इतिमरीचि स्तरणात्प्रथमाहादिष्वि वदशाहॆचज्ञातिभिस्सहभू कन्यमितिसूत्रकारॊनियममाहतमाह—- मू__एत सिन्नहनियवोसीतियवादनं सर्वॆज्ञातयस्सहभुञ्जीर व्या—मवसादृश्या त्तत् स्थानॆहि ह्यः सोमाभा वॆपूतिक वत् अत्रसूक्त्रम् ।॥वा॥ अजमेतदहशिप चन्ति यवेदनञ्चाजॊसीत्य जस्य पा श्नन्तियवॊ सीतियवौदनस्य *॥ इति । अजभक्षणं युगान्तरविषयम् ॥ श्लो॥ " वरातिथिपितृभ्यश्च पळूपाक रणक्रिया इतिकलौनिषेधाल् । अत स प्त मेखण्डॆ-मासिकोसमासिक कालकि श्रावशिष्टानजयन्ति, हिंसामन्त रॆणमांसानुपल देश ! “ अग्निष्टोमीयं पशुमालभेत ५, इतिवि शॆषविधानान्न तत्र चोद्यान काळः त्र मू__अथखट्वाशयनान्यधिवेयुः 2 व्या-इतः प्र्राक् ( स्पपॆयु स्तेपृथक्ता ” इत्यधश्शयनविधा ना त्तन्नि वत्य ले ! अत्रसूत्रं श्रीवाणि आत्रा सन्दी सल्पानधिरोहन्ति 2 * इति । अत्र - यचौदन प्राशनेकृतिसति, आसन्दी, कशिपुः. * 6 यत् स्त्रियुहुस्तक्कुर्वन्ति,, इतिसूत्राध९ माह… मू..—अ त्रप्रधमाहादिष्वी हॆदानी मिदं कार्यङ्गृहशौचँबन्धुजा पनम्पु प्रौद्यानयनँज्ञातिभि स्तण्डुलान्नादिप्रदानं पॆत पत्ना स्तद्बन्धुभिर्वस्ता दिप्रदानमित्यादियच्छ किञ्चित् स्त्री यआहुस्तच्चसर्वङ्कुर्यु?. व्या—“यच्चास्त्रि यआहु स्तत्सर्वङ्कुर्वन्ति,, इतिबोधायनेन बहुधोक्रम्, तथा तृत तत्कत न्य छेदनिबन्धनावसरभेदपरतयावुन रि हॆदानीमु केरपौनरुक्त्यम् । तद्यथा मृतिदिनॆ (दूत) पत्र) पॆष प्रैष णमुखीनबन्धुज्ञापनम्, सञ्चयेपञ्चभक्ष्यदानम्, दळाहि प्रभूतबल्य पूपॊदि प्रदानम्, राष्ट्राधानापूपादि प्र दानम्, अपररातॆमृतभ तृकायैनस्त्रदानम्, एकोद्दिष्टभो क्रैमृतवस्त्राङ्गुळीयक जलपात्प्रभु क्ति पात्रा, दि दानमित्यादि. मू, एवं स्त्रीभिरु क्तमपिकत९व्यमित्यत्र प्रमाणमाह— 66 यद्यपिस्यात्रिलोक ज्ञ स्त्रीलो क्याक षणक्षमः । तधापिलौकिकाचारम्मनसापिनलङ्घयेत् व्या_स्पषोथः,

• इति षष्ठःखडं * " इति कात्यायनः इति श्रीम द्वेङ्कट नाथस्य सरस्वतीवल्लभापरनामधेयस्य मित्रतातस्य वैदिक सार्वभौमस्यकृतिम पितृमॆधसार प्रश्न व्याख्या नेद्वितीयःपटल मासिक काल नैयत्यमाह – मू_—मासा दौमासिकं कार्यम्. व्या शादाक्तीरवनासा दौमासमध्य मासान्तॆवा नकार्यङ्किन्तु मासादा वॆन. पितृ मेधसारसहि तॆसुधीनलोचने अताती प्र सङ्गं परिहरति प्र मू–अत्र वृताहोमानादि. व्या अत्र- मासिकॆ, मृतपान मेन मासादिर्नसङा तिर्नापिशु क्ल प्रतिपत्. फलितमाह—– मू–मृताहा स्मृताहाँतो मासः. व्यायभासं क्र मदिन मारभ्यड वॆ राळ्यं तरगमनान्त एकोमासः, यधावाशुक्लपक्ष प्रतिपदादि राष्ट्रालतो मास सभामृताहमारभ्यागामि मृताहान्तो मासइत्यर्थः । अतद्वितीयाब्दिका सृताहात्पूर्वाहोवत्स रान्तः ! ततळ्च मॆषॆमृतस्यपरमॆषमृताहान्तो द्वादशनू सऐति “प्र तृबन्द्वाद शॆमासि ), इतिपदसमु विरुद्धम्. इतिवचसमविरुद्धम्. । मू__मासिमासिमृता हिमासिकानिवत्स रान्तङ्कुर्यात्. व्या——अ त्रयाज्ञवलः ॥॥श्लो॥ मृति हनितुकतजान्यं प्रतिमासं चवत्सरम् । प्रतिसंवत्सरं चैवमाद्य मे काद शेहनि ॥॥ व्यासः ॥श्लो॥ द्वादशाहत्रि पक्षेदषणा सेमासिकानिके श्री दानिपॊडवैतानिसं सृ तानि मनीषिभिः । द्वादशाहइत्यूनमासिकमुच्यत्, तस्यतत्पक्षे विहित त्वात् । षाण्मासिकाब्दिक शब्दावूनषाण्मासिकॊनाब्दिकपर्रॆ, मासिकम्- मृ ताहिविहितं, द्वादशमासिक श्राद्धानि । नन्वत्र व्यासादि वचने चूसमा त्रं प्रतीयते; रुतॊ मृताहादिमृ ताहन्तो मास इतिचॆने वम्॥ श्लो!!. मरणाद्वाद शॆह्नि स्यान्तास्यू नेतूनमासिकम् । इतिगोभिलवच नाल्, अन्यथा ॥ल्लॊ " ऊनषाणा सिकंष प्रेमासा धै९ ह्यूनमासिकम् । " त्रैपक्षिकं त्रि पक्षेस्यामानाब्दन्द्वादशेतथा॥, इत्युकॊनमासिकादी ना म पेक्षितत्वात्सारचान्द्रमासाडिदिन स्यावधित्वं प्रसभ्यत, ततश्चमा सॊन्तमृतस्या द्यैकॊद्दिपोनमासि कादिलॊ पस्स्यादेकादशाहादि कालातिप ल्लैः, अतोमृताहा पेक्षयैवाद्यैकोद्दिष्ट, श्राद्धोनमासिकं कार्यम् । त था त्रै पक्षिक द्वितीयमासिक तृतीयमासि कादीनीति निरवद्यो यन्निणयः अस्यक्वचिदपवादमाह—- ** ល मू-lots साग्नॆस्संस्का राहद्वितीयमासिकन्दशान्यमासिकानिमृता वे व्या—अत्य्रजातुकणिः ।श्लो!! उध्वकान्तिपक्षाद्भचाथं चुृ.लै त स प्तमखण्डे-मासिकोनमासिक त्रैपक्षिककालकि हन्येवतद्भवेत् । अधस्तु कारये दाहा दाहिताग्नॆद्विजननः ill त्रिप दर्वाग्यच्छाद्ध) द्वितीयमासिकन्त दाहोपलक्षि ते संस्कारवास रेकु र्यादित्य दुः ॠू—लै पक्षिकं त्रिपक्षे विषमावे. व्या-गालवः ॥ त्रैपक्षिकँत्रिपक्षे स्यान ृतावेष्वित राणितु ॥ * कापा९जनिः———श्लो ॥ डोनान्यू नेषुमा सॆमु विषमाहिषु तानिवा ! त्रै पक्षिक cत्रिपक्षे व्याद्विषमेमदि नॆषुतत् ॥ * अत्र यद्यपि द्वितीयमा सिकादि पञ्चदशाहात्मकः काल कःतथापि तृतीयाहाद्ययुगदिने प्रवृत्तॆ त्रैपक्षिकं काग्यमित्यथः ॥ भविष्यत्पुराणॆच- श्लो आ षष्ठि षाण्मासि -कङ्कु र्याद्वाद शॆचूसिचाब्दिकम् । त्रैपक्षिकम्भवेद्वृत्तॆत्ति प क्षॆविष मेदिनॆ * वृलै- प्रवृत्तै, प्रथमषष्ठ द्वादशमा सेमु द्वित्तिदि नैरू नेमानमा सिकानिकुर्यात्, त्रिधाग शेषॆष्वीत्यॆकॆ, द्वादशाहिऒधकामा सेवोनमासि कमित्यपरे ॥ काषा९जनिः ल्लॊ ऊना न्यू नेषुमा सेषु ॥ * इति॥श्लो ॥ " क गौतमः———श्लो ॥ एकद्वित्तिदि नेरू नॆल्जिभागॆनॊनएववा । श्रद्धान्यूना श्लो ! ब्दि कादीनिकु र्यादित्याहगौतमः ॥ * गाल नः - श्लो ॥ त्रिभिर्वादिन सैरू

• ‘ने ह्ये कॆनद्वितयैनवा ! आव्यादिपुचमा नेनु कुर्यादुनानि वैद्विजः[[*] व्यासश्च श्लो ॥ द्वादशाहत्रिपक्षेवा ॥ इति विश्वादर्शे - श्लो॥मा
• सेन कंयदॆकाडशसुमृतेदि नेष्वाद्य मॆकादशाहह्यू ना धेय त्तद ध९ंयदपितिद परं ब्वादशाहितिपक्षे (* कालाड र्शॆमासिक निणयः श्लो एकाद शॆह्निमास्यू नेहा द्येष स्थितथान्तिमे! प्रतिमासम्मृतेह्न्य बंस्युस्त्रीप कॆचप्रॊडक॥* एकाद शॆऒहि, मरणा देशाद शॆह्नि अब्दशब्दसमभि व्याहारादँतिमशब्देन संवत्सरान्तिमोमासउद्यले!आ मान्यू नेष स्टे मार्यूनॆसंवत्स कान्ति मॆमासिद्वाद शॆमास्यूनॆ, अब्द मिति कालाध्वनॊरिति द्वितीया, संवत्सरपूति पर्यन्तम् ॥ प्रतिमासं मा सीमा सेमृति..ह नि-मरणविने, त्रिपक्षेच- मरणात्ति पक्षेच, षोडशमासिकाख्यानि शाद्धानि स्युः, ए तॆषुषोडशसु कालॆमु षोडशमासिकानि कार्याणीत्य थः । तबा हयाज्ञवल्क्यःश्लो ॥ नृतॆहनितुकतजन्यं प्रतिमासन्तुवत्सरं प्रतिसंवत्सरं चैवमाद्य मेकादशेऒ हनि ॥ * गालवश्च श्लो ॥ ऊनषा

पितृ मेधसारसहितसुधीविलोचने 13 णासिकंष प्रेमासाधॆ ह्यूनमासिकम् । त्रैपक्षिकन्त्रिपक्षे स्यादू नाब्दि आ द्वादशितथा ॥ * एता न्येन षोडशमासिकानि श्राद्धानि, तदाह जातूक णिः । द्वादश प्रतिमास्यानिह्याद्य षाण्मासिकॆतथा ! पक्षि काब्दि कॆचॆतिश्राद्धान्येतानिषाडश इति ॥ अद्यपाणासि कॊब्दिक शब्दा ऊनमासिको नषाण्मासिकॊनाब्दिक पराः, ए काद शॆह्नि आ द्येनसहव्वादश प्रतिमास्या नि ॥ व्यासश्च—ळ्लॊ ॥ द्वादशाहेत्रिपक्षेच ॥ इति ॥ अतॊमासिक इत्य यंशब्द सामान्यतद्धितान्तः, तत्प्रभवइव्यर्थ सामान्ये नाणाडयः प्रत्य याविहिताः, तॆन ठष्प्रत्ययेर स्ये कादॆशेमासिक शब्द निष ऎत्ति ॥ननु प्र थ मॆबेद्वितीयॆल्देच मृताह कथमाब्दिकानुष्ठानं, उत्तरः॥तत नाद्याब्दि कानुष्ठानं, प्रथमॆट्टे आब्दिक विधानाभावात्, अत द्वितीयाद्यर्देषुद्वि तीया व्याब्दिका न्यॆवानुष्टीयन्ति, लेपामुत्तरोत्तराब्दिकानां प्रथमद्वि तीयादिभावइत्यलमति प्रसङ्गॆन ! ननु आद्यमे काद शॆऒहनि बनमयु क्तं, किन्त्वाशौचानन्तर दिन इतिवक्तव्यं, क्षत्रिय वैश्य मादाणा मेकादशेह न्याद्यकरणासम्भवादितिचेन्न शुदिनाक आक र्तव्यं ‘इतिस्मृतिः) अति वज्यणमाह— 6 इति व मू– ॥ द्विपुष्क रेषनं दासुद भागवासरॆ । चतुदु श्याञ्चनॊ नानिकृत्तिकासुतिपुष्करॆ॥ ‘इत्याहत्यस्मरणामा नॆष्वॆतान दॆनवज्यकाम् …. .. व्या-भद्रातिथीना? त्रिपादक्षाणां भानु भौमशनैश्चरवाराणां च त्रयाणांयोगस्त्रीपुष्करं, द्वयोर्योगॊद्विपुष्करम् ॥ अतगा १्यः———श्लो ॥ नन्दायां भाग९नदि नॆच तुद९ श्यान्त्रि पुष्करॆ॥ उनश्रा, द्धन्नकुर्वीतगृहीपुतधनक्षयात् ॥ मरीचिः श्लो ॥ द्विपुष्क रेषुनं * दासु सिनीवाल्यांळ्ळगोदि नॆ! चतुर्दश्याञ्चनॊ नानिकृत्तिकासुतीपुष्क * + * एतावदॆवेति-स्त्री सुतस्वजन नक्षत्रपौषादिकं बुधवारादिकञ्च न वज्य९ मित्यथः । ऊनग्रहणा त्रैपक्षिक निवृत्तिः. … मू—पार्वणवन्मासिकानिकु र्याक्सपिण्डीकरणा दॆखोद्दिष्टवत्, व्याअत्य्र पेठिनसिः — श्लो ॥ सपिण्डीकरणाद र्वाक्कुर्याचाद्धानि षोडश ! एकोदिष्टविधानॆन कुर्यात्सर्वाणिकानितु ॥ सपिण्डीकरणादूध्यं सप्तमेखण्डॆ-आशौचेमासिकाब्दिक कालक 3 यदाकुर्यात्तदापुनःप्रत्यब्दंयोयथा कुर्यात्तदाकु र्यात्स तान्य पि ॥ ई बोधायनानामेकोद्दिष्टं विहितं प्रत्याब्दिकं तथैन कुर्युड न्यॆतुपार्वणम् ! शातातपः — 1 सपिण्डीकरणँकृत्वा कु र्यात्पार्वण श्लो नत्सवा ! प्रतिसंवत्सरं विद्वाँश्भागलेयोदितो विधिः ॥ पार्वणं त्रिपुरुषो द्देश्यम् ॥ विज्ञानेश्वरीयॆद - श्लो ॥ आपाद्यसहपिण्डत्वमारसा विधिवत्सुतः! कुर्वीतदर्शनच्छाद्द मातापितॊःक्षये हनि ॥ ततश्च ४ श्लो ॥ सपिण्डीकरणाचध्वं प्रतिसंवत्सरँद्विजेः । मातापिः पृथ. ्कर्यमॆकोद्दिष्टम्मृहनि । इत्यादिवचनम्बोधायनविषयं मन्त व्यम् ! दर्शवत् -पार्वणनल्. 1 मासिके आब्दिक वैषम्यमाह -— … मू…आ शौचाद्यन्तरितुमासिक मु तरमासि काह एवतन्त्य्रतकु र्यात् व्यातन्त्य्रतः सपृथक् कहोमादिः, पिँडदान तुपृथगॆव ॥ऋ शृशृङ्गः ———श्लो ॥ एकोदि चेतु सम्पा पॆयदीविघ्नः प्र जायतॆ । मा सेऒ न्यस्मिं थॊतस्यां कु र्यादन्तरितञ्चतल्त् ॥ * एको द्दिष्ट मत्य्र सापिण्ड्यात्य्रा क्रियमाणं मासिक मेव ॥ कण्वः क्लेला ॥ नव श्राद्धम्मासिकञ्चवद्य दन्तरितं भवेत् । तत्तडु तरसात्युडनु ज्ञेयं प्रचक्षतॆ ! अन्तरि. तु-द्रव्यवि प्राद्यला भनवा देशापप्लवॆनवा एम्नितम् मू, आब्दिकॆ मासिक वैलक्षण्यमाह. अब्दिकन्त्वाशौचानन्तराजा. व्या…आशौचेसि ग९ कौऒनन्तरडिने प्रत्याब्दिक श्राद्धु कुर्यान्नोत्त रमृताहइत्यथ९ः । ऋश्यशृङ्गः क्लेला ॥ अब्दि कॆसमनुप्रा फैत्वाशा

• चञ्जाय तॆयदि । आशौचेतुव्यति कान्ते तेभ्यश्शाद्धं, प्र दीयतॆ ॥ गो भिलः — श्लो ॥ दॆये प्रत्याब्दिकॆ श्रीत्वन्तरामृतसूतके । आशौचा नन्तरं कार्यन्तो न्तासीन्दुकये पिवा । * इन्दुक्षयः-दग्मः, कथञ्चिदाशा चानन्तरदिनि श्राद्धासम्भवे दर्शॆ कार्यमित्यथः ॥ श्रीधरीये ॥
• म्लो आब्दिके हनिसं प्र्राप्तॆह्याशौचञ्जाय तॆयदि । आशौचान्तने कार्यमितो वासिष्ठ भाषितम्. … -मू—दोषाभाववचनन्तु प्रॊ प्रा प्रारब्ध विषयम्. LY m पितृ मेधसारसहित सुधीवलोचन व्या’ श्लो ॥ मासिका न्याब्दिकम्पितो जरशम्भो प्यौरसस्सुकः । कुर्या “देवतिथि प्रा समिति शातातपोब्रवीत् । वष९ श्राद्दॆकुनं प्रा पैपित्रॊ राशौचसम्भवे । तदानीमशुचिर्न स्यात्कु र्याच्छा’द्दुमृहनि 12 इति श्रुधरीयाद्यु वाहृतवचनमु पकान्तश्रा विषयमित्यध९ श्रि तथा विज्ञानेश्वरीयॆ—— क्लेशा । निमन्त्रि तॆषुनि पॆषु प्रारणेशाद्धकर्मणि । निमं त्रितस्यवि प्रस्य ना शौचम्मृतसूतके * एवनशौचॊत्पत्तनि प्रागालि. हणाध९ं पृथक्कृतमन्नं भोक्तव्यमेन॥तथातलै व ॥ श्लो ॥ विवा होत्सवय जैमुत्वन्तरामृतसूतकॆ । पूर्वसङ्कल्सिताने मनषशिव रिकीति तः ! # इदं पित्प्रथ मिदम्ब्राह्मणाध मिदं दॆवाध = मित्या शौचा नगमात्रा गेव निदि९ प्रॊथॆणमु पश्चादागतमा शौचन्ना सीत्यथः ॥ हेच—म्लो ॥ निम—त्रि तॆमुनि पेरु प्रारभे श्राद्धकरणि ! देवापितृ मरिष्टत्सु ना शौचम्मृकनूत’की’नि मन्त्रिता हेपितर उपतिष्ठन्तिताळा इति मनुस रणान्नि मन्त्रि तवि प्र देहे पितृपतिष्ठत्सु नियं त्रितानां नाशौचम्, कतुँ स्तुपाकॆ प्रारब्देना शौचमितिविवेकः । स्मृत्य थ९सा रे सद्यश्शौच प्रकरणा – श्लो ॥ आगम्भोवरणंय जेसङ्कल्पोवत सत्प्रयोः । नान्दीमुखुविवाहादौ ( श्री, दैपाक परिक्रिया ॥ अत्यक रुषि

  भो कॄणाञ्च पश्चादागतमाशौचन्ना स्येव.
  द्विजा९ ।
  मू—प्राक्
  00
  चू *
  سا
  कपाथैशास्सङ्कल्पविधिनाशौचन्यैशॊद्दु कारयेत् व्याÔअयमथ९ 8—आय. मु मू मुरियं प्रसवोनखि श्राद्धं चासन्न
  मितिविमृश्य मदीय मिदं गृहं गृहान्तग त सर्वं वस्तुचि हणाध९म्भवत्वितिनिदि९ शेत्, पश्चादार लॆपाशौचे प्रागेवक पैरव्यै स्सङूल्पविधानॆन, अन्यैः- आशौचरहितै, श्राद्ध कारयेदिति । सङ्क ल्पग्रहणाद्धोमपिण्डदाननिषॆधः ॥ अन्यग्रहणाल्स्वॆ न स्व स्त्रीपुत्रादि नाच श्राद्धद्रव्यदातृभो कृस्पर्शनिषेधः ॥ अत्रविज्ञानेश्वरीयॆ ॥वा । पूर्वसङ्कल्पितस्य द्रव्यस्य ना शौचम् ( १ श्लो॥ यज्ञे समृतसन्भूरॆ वि वाहश्राद्धकर्मणि । पूर्वस जल्पितं द्रव्य मानन्नदुष्यति ॥ तिक्रतुसरणात् ॥ * तथा त्रॆयेच श्लो॥ विवाहोत्सनयज्ञादिष्वन्तरा मृतनूत के ! शॆषमन्नम्परैदेशायं दात्यन्भॊक्तॄंश्चनस्पृशेत् H
  “
  CO

स प्रमखण्डे-श्रा द्दमथ्येक रृभो कृष्वाशौचविचारः शेषं ब्राह्मणसात्क ृतद्रव्यम् । सनु भुञ्जूनेभ्योदत्ता नशिष्टं चेय द्रव्यं शेषशब्दाधःशिकि नस्यात्, नस्यात्, सश्रीवतीण्यत्य्र वतिकि शब्देन बंह्म चर्यादिवतयोगिन श्शादक तृ भोक्तोश्च ग्रहणात् ॥ श्लो ॥ नित्यम न्न प्रदस्यापिकृच्छचान्द्रायणादिकु । प्रवृत्तॆ कृच्छ होमाडे ब्राहणादिषुभोजने श्रि गृहीत नियमस्यापिनस्यादन्य व्यकस्यचित् ।निमं त्रि तॆषुनि पॆषुप्र्रारब्दे श्री दकर्मणि ॥ निमन्त्रि तस्य विवस्य स्वाध्यायसिर तस्यच ! ’ इति विज्ञानॆश्वरण शाद्धकतुस्सद्य श्शौचविधानेन तॆनैन क तुंशक्यत्वात् । तस्य सद्यशास्त्रि चॆतल् स्त्रियाश्च सद्यश्शौचमेति (शे. षमन्नम्प रेदॆयम् ‘इति वचनं नात्र प्र व तॆणुत, अतः प्रा कध एव शेषशदाथः, एतद्विषयं वाङशौचॆ शाद्धपरं श्रीधरीयवचनद्व यम्, अतःक तृभोक्तृद्रव्याणामाशौचन्ना स्येवॆतिनिश्चियतॆ । एवमु. त्सवादौच ॥ तथाविज्ञानेश्वरीयॆ —वा ॥ विवाहादिषु सूतकॊत्पत्तॆःप्रा क् ब्राहणाध९ं पृथक्कृतमन्नम्भोक्तव्यमेव॥ ॥ विवाहोत्स, वयजेसुत्वन्त रामृतसूतकॆ ! पूर्वसङ्कल्पिता छेजमु नदोषःपरिकीतिका तः ! ’ इति बृहस्पतिवचनात् I तथा सरोवि शेषु टिंशन तॆदर्शितः; श्लो ॥ विवाहोत्सवयज्ञादिष्वन्तरामृतसूत । परैरन्न प्रचातु व्यं भो कव्यञ्चद्विजॊतमै}॥ भुँजानॆपुतुवि पॆषुत्व न रामृतसूत ! अन्यगॆहोदकाबान्ताप र्वेशुचयःस्मृताः ॥ इति ॥ अतॊ भोज ने प्रारभे प्राक्सङ्कल्फितत्वाभावेप्युत्सवादौ भोक्तॄणान्दोपाधा नएवेतिद्य्रष्टव्यम् ॥ ३ अन्य गॆहोद कॊचानाः ’ इति स्मरणाद्भुक्यनन्तरमा शौदसद्भावोऒवगम्यति अतक्मु दाचमनङ्गृहान्तरोद कॆ नैवकर्तव्यम् अति क्रान्ताशौचविषयंवा ग्रन्धरीयवच सद्वयम् . 1 उक्षाधकामस्य त्रा, तिदिशति…. मू—एवमति कान्ताशौ पेद्रव्याणा नु दुष्टत्वात्सम्पर्काशौचे चक्रि याद्रव्याणां स्त्रीपुत्रादीनाञ्चाशौचाभावात्पत्न्यादिभि * व कारयेत् व्या—शवसंसग९ निमित्ताशौचेत्वङ्गिरसाविशेषउ कः॥श्लो॥ आशौचंय व्यसंसगाँ दाप लॆदृह मॆधिनः ! क्रिया सस्यनलुष्यं गृह्याणाञ्च पितृ मॆधसारसहितसुधीवलोचने नतद्भवेज् :#1 इति ! तत् आशौचम्, केवलं गृहमॆधिनएप, नवुन स्त दृहभवानां भार्यादीनां तद्द व्याणाञ्च भवेदित्यधः । अतिकां ताशौचेप्ययमेनविधिः सृत्यन्त रॆदर्शितः ॥श्लो॥ अतिश्रां तॆदशा हेतु प श्चाज्जा नातिचेदृही । त्रिरात्रं सूतकन्तस्य नत न्यस्यकस्यचित् इ ति । अतिकान्ते स्त्रियाआशौचमस्त्येवसपिण्डत्वनिबन्धनत्वार्द्र व्यमात्य्रग्र हणाच्छ ! सम्पर्का शौचे क्रियालो प्राभाव सरणाद्धो मादिक मन्येन का रयितव्यं तदाकतृ९न्यतिकि कस्यान्यस्यापवीतमेव । तथा सृत्यथ९ सा रॆ श्लो॥ ऋत्विगादिर्य चाकु र्यादो मंशाथकी याङ्क्वचित्! उपवीत्यॆनकु र्वीतकतुस्स्यादपसव्यकम् । एतद्विषयंवाश्रुधरीयंवचनद्वयम्. । प्रासङ्गिक परिसमाप्य प्रकृतमाह मू__दाहक सुस्व दॆयं शार्धमन्तिरितं द्वादशाहएवकु र्यान्नै कादशापा, तत्र शुद्ध्यभावान्नि षॆधाच्छ. 6 व्या_अन्वयन्यति रॆकाभ्यामथ सिद्दिपतितदु क्तिः ॥श्लो॥ " एकोद्दिष्टा नवीवस्यात्संस्क तुळ्शुद्ध तात्वघार् " इत्यैकादशावासंस्कृतु९ळ्ळु द्र्यभावे तत्य्रक तुळमळक्यक्वाल्, संस्कर्ताएकोद्दिष्टस्यदिनसे श्राद्धान्त र.मुर्यात् श्लो ॥ “ एकोदिष्टव्यदिवसे सपिण्डीकरणंविना ! कुर्याच्छा. दुपितृकोधाश्रयमाप्नोतिसन्ततिः ॥ इति सापिण्ड्यव्यतिरि कशाद्ध निषे धाच्च, अग्निदो७ स्तरित स्वदेयं शार्धं द्वादशाह एवकु र्यात्सपिण्डीकरु ण)तु सानकाशत्वात्प्रयोदशाहा चौकु र्यात् मू_द्वादशा वेसा पिण्ड्यॆ षोडशा नाँद्विरावृत्तिङ्कु र्यात् m … व्या–अत्य्रगालवः ।॥श्लो॥ अर्वाक्संवत्स राद्यस्य सपिण्डीक रणं कृतम् ॥ षोडशा नान्द्वि रावृत्ति कुर्यादित्याहगौतमः ॥ शॊभिलश्च ॥श्लो॥ यस्य संवत्स रादर्वाग्विहितातुसपिण्डशा । विधिवत्तानिकुर्वीतपुन शाद्धानिषोड. श ॥॥ अङ्गि राळ्ळ ॥श्लो॥ यस्यसंवत्स रादर्वाक्सपिण्डीकरणं कृतम् । मा सिकंसोदकुम्भञ्च दॆय तस्यासिवत्सरम् * नन्वॆनुसति त्रिपक्षादौसापिण्ड्यॆऒपिषोडशानां पुनःकरणंस्या दित्य त्राह — … मू-अन्यत्रतुपूर्वकृतानां नपुनःकरणम्. सप्तमखण्डॆ-सापिण्ड्येमासि कावृत्ति विचारः 1 व्या – व्वादशाहव्यतिरिकै त्रिपक्षत्रिमासा दौसापिँड्येस्वस्व कालेकृ तानि पूर्वमासिकानिनपुनः कुर्यात् । अतगा ग्यः ॥श्लो ॥ सापिञ्च्या ताजासिकानिस्वस्व कालेकृतानितु नवुवस्तानी वैशुर्या दकृतानिपु सळ्च रॆत् * 1 इदमाह—– मू… अकृता न्याकृष्यॊ तरमासिकै स्सहानुति षॆल् व्या— “तत्तदु तरसातन्त्य्राल् " इतिवचनादु तरमासिकाहना सापिण्ड्याहवा प्राकृतानिसंहत्यकु र्यात् मूसापिण्ड्यो त्तरकाल भावीनि स्वस्व काले पुनळ्ळकु र्याल्. व्या- निषेधानुष्ठानयोरन्यतलो क्यैवान्यतरस्य सिद्धानप्यार्थिका “तन्तॊ कस्य बलीयस्त्वादतॊ भयो श्रीरितिनचो द्यावकाशः 1 अतकाष्ट्राल जनिः श्लो॥ अर्वाग्भद्यत्प्रयत्र सपिण्डीकरणङ्कृतम् । तदूध्व९ (मासि कानान्तु यथाकालमनुष्ठितिः *॥इति * एवङ्कृतान्यपिमासिकानिशुभाग मॆतत्पूर्वमॆवतमु तरभ’ वीनिपुनरव्यप श्रीकृष्यक त व्यानीत्याह मू__वृदौतदु त्तरमासिकानिकृतानि पुनरष्य वकृष ्यकु र्यात् व्या-शाट्यायनिः ॥श्लो॥ पॆत श्राद्धानिशिष्टानिसपिण्डीकरणन्तथा अपकृष्यापिकुर्वीतक रा नान्दीमु खैद्विजः *it पूर्ववत्कृतानामपि मासिकानां स्वस्वकाले पुनःकरण प्रा प्रे तदपवादमाह—- मू——नस्वकालॆपुनकु र्यान्नि षॆधाल् व्या—- उत्सवाथमपकृष्यकृतानिमासिकॊनि स्वकालेनपुनःकु र्या न्नि षॆधात्प्र त्यवाय सरणाच्च । तथाकात्यायनः ॥श्लो ॥ निर्वत्य वृद्धि तन्त्य्रन्तुमासिकानिसतन्त्रयॆल् अयातयाममरणं भवेदितिवि निश्चितम् ! *॥ तदेवम् ।श्लो॥ " स्त्रेतसंस्कार कार्याणि यानिश्राद्धानि षोडश । य थाकालन्तु कार्याणि नान्यथामुच्य लॆततः ॥ इतिहारीतादिवचनानि द्वा दशाहादौ सापिञ्च्याथमपकृष्यकृतमासिकानां स्वस्वकालेपुनःकरण पराणीति मन्तव्यम् । एवम्मासिकापकषण विधाना त्कॆ चिद्वचनाथ् नभि ज्ञाशपु भ्राताद्युत्सवाXमेपि मासिकान्यपकृष्यकुर्वन्ति, ततधान शा 9जितृ मेधसारसही तॆसुधीनलोचने र्यम्, कुतः ॥श्लो॥ " अपकृष्यापिसर्वीतक रानाँदीमुखेद्विजः

C6 इतिकतु रॆवाध्युडयेमासि कॊपकष विधानात् ॥श्लो ॥ निर्वत्य कावृद्धितन्त्य्रन्त्रु मासिकानिनतन्त्रयेज्” इतिनृ द्धितुमासिक योरिककतिकत्व सणाच ततश्चयएवमासिकक रासएवोत्सवक ताजु चॆत्त दास्वस्यैनपुँ सुवनादि शुभाग मेमासि कान्यपकृष्यकुर्यान्नान्यस्येतिवचन न्यायसि द्धाधु माह मू………त दैृत दॆ केभ्रात्राद्युत्सवे व्यपकृष्यकुर्व तेतन्न अ थाकु र्या नासिककतुजा रॆवॊत्स वेमासि कॊपकष वचनात्समानकतृकत्व सगणाच्च कतुँ रेवाभ्युदयॆमासि शापक ष व्या—एवम्मासिकोत्सवयोःककुस्स्वस्यैव शुभागममन्त रॆण मा सिकापक षॆ९ प्रत्यवायमाह शाट्यायनिः ॥श्लो॥ अन्त रॆणेवयोवृद्दिं चूसिकान्य पकषति । सश्राद्दीनरके घोरे पितृभिस्सहमज्जति ॥4॥ तस्माद न्यॊत्सचेमासिकापकपोजनयु क्रएव। मोहादपृष्यकृतॆपि श्लो॥ अकाले चेत्कृतँक रकालम्प्र्राष्यपुनःक्रिया । कालातीतन्तु यक्कु र्यादकृतन्त द्विनिदीक्षा शेत् ॥ इति कात्यायन’ सरणात्स्वस्व कालेपुनःक तजन्यमॆन ! अतएव द्वादशाहा दौ कृतमासिकानां स्वस्व का लेपुनःकरणं विधीयते, वृद्धेतुवचनान्न पुनःक रणमिति नश्चिद्विरोधः मू. -सङ्घातमरणेवत्सरान्तसा पिण्डॆृतु द्वादशॆमासिमृताह मासिकानिकु र्यात्सातन्त्य्राल् व्यापितो8पत्न्यादिव्यतिरिक्तानाञ्च सङ्घात मरणि एकोद्दि ष्टान्तकृ त्य व्यति रॆकेण मासिकसापिण्ड्यनिषेधाद्वत्सरान्तॆ सापिण्ड्यविधानाच्च’त त्तदु-त्तरसातन्त्य्र्यादनु ज्ञेयं प्रचक्षतॆ ’ इत्यकृतमासिकानामु तरमा सिकाहएन कत९व्यत्वोक्ति द्वारा दश चूसि काहएकॊनमासिकादीनि पञ्चदश षोडशशाद्धानि कुर्यादित्यथः कथञ्चिद श्रीकरणे उनाब्दिकावा प्र त्याब्दि कात्पूर्वदि नेवासपिण्डीकरणा हवाकु र्यात्. वत्सरात्रिक Éनियमचूह…. मू_—अत्यब्द सापिं ड्बॆकृतान्यकृतानिच मासिकानिकृष्ण कादश्यान्द शेमृ तॆऒस्नि वासपिण्डीकरणा हेवाकु र्यात् OLF 6 स प्रमखण्डॆ-सापिँड्येमासि शापकषण विचारः व्या- ‘शादानिषाडशापाठ्य विदधीतस पिण्डताम् ’ इतिलॊ काक्षिवच नात्कृतानां पुनःकरणं कथमितिशङ्कानिराकरणायो कङ्कृतान्यकृता ‘नी3 । आ प्रशङ्खः श्लो॥ कृलॆसुमासॆकॆष्वेसु सपिण्डीकरणंविना ! संवत रॆव्यती लेतु पुनस्तानिसमाचरेत् ॥* मासिका नांसपिण्डीकरणाङ्गत्वाद्वि हितळालॆपु सपिण्डीकरणाकरणा कालंलो रेतत्करणिकृलैरव्यङ्गभूतैरा सि कै स्सहसापिण्ड्यङ्कु र्यात् : अत्र कात्यायनः श्लो ॥ प्रधानस्या यायाङ्कु साङ्गन्तितिरायलेवुसः । तदँ गस्याक्रियायान्तु नावृत्ति न्नैवतति या *॥ सनु रहि प्रधानघात सौपिण्ड्यमात्रानुष्ठानेन चूसिकानुष्टानमिति चे सैनम्, श्लो॥ ’ यस्यैतानिनदत्तानि प्रेतश्राद्धानि षोडश । पिशाचत्वंसृतस्य दश्राद्धश तैरपि (इतिवचनात् ॥ मरीचिः क् श्लो॥ श्राद्दनि घ्नॆ समुल्पिन्नेनज्ञा लेवामृतॆहनि। एकादश्यान्तु कत व्यं कृष्णपक्षिविचक्षणैः । तिधृन्तरमोह गार्भः श्लो॥ कृष्णपक्षॆतुपञ्च न्यूमष्ट्यन्दर्शि एनवा । एकादश्यान्तुकतव्यं स्वकालाकरणासति * इदन्त सर्वश्राद्धातिकमविषयम्. मू—नार्ध्रतानिवुनकु र्याता गड्डा देवतत् सरणात्; ’ www

---

व्या अल्ट्रा- अजीतेन्सर्, कृतानिमासिकानि नवुनःकु र्यात्, अल्ट्रा ह तुजपागिति ! " अर्वाक्सपिण्डीकणाल् ‘अर्वागन्दाव्यत्र यत्र समस्य संवत्सरादर्नाक् ’ इत्यादिभिर्यत्स रातागॆव सपिण्डीकरणॆ तदूध्वण चूसिकानां पुनःकरणवि धानादित्यथः द्वादशाहा रौसापिण्डॆ मासि कानि स्वस्व कालेकार्याण्या होस्वि त्सापिञ्च्यात्पूर्व मपकृप्यकृत्वा पश्चात्स ्वस्व कालॆपि कार्याणिति परि चॊद्य सिद्धान्तमाह— .. मू^ -प्रागण्णात्सापिण्ड्ने चूसिकान्यपकृष्य कुर्यान्नवाकु र्या दिति मीमांसं तॆ सकुर्यादित्याहुर प्राप्त कालत्वॆन प्रार नधिकारात्कु र्यादित्यपरॆवचनाद्द्विरावृत्तिविधानाच्च. व्या-अत्रविज्ञा नॆश्वरः - वा ॥ यदा प्रा क्संवत्सरात्सपिण्डीकर णं तथा षोडश श्राद्धानिकृत्वा सपिण्डीकरणं कार्यमुतन पिण्डीक रणङ्कृ त्वा स्वकाले तानिकत व्यानीतिसंशयः, उभयथा वचनदर्शनात्, तत्र पितृमॆधसार सहितसुधीविलोचनॆ सपिण्डीकरणुकृत्वा स्वकाले तानि कतव्यानीति प्रथमःकल्पः, अ प्रा प्रकालत्वेन प्रागनधिकारात्, यदपि वचनं षोडश शा दानिकृतै एव सपिण्डीकरणं वत्सिरातागिति सोयमासत्किल्पः ॥ ॥ अ अप्रास्तकाल त्वॆनॆति, कालस्यानुपा चेयल्वॆ नापकषायोगात्स्वकालात्पूर्वं मासि कानुष्ठानं नशक्यमितिभानः ॥ कुर्यादित्य परिणति, तत्र हेतुद्वयं, नच नात् " श्राद्धानिषाडशासाद्यनिदधीत सपिण्डताम् ’ इतिवच नादित्य थ९ ः । द्विरावृत्तिविधा नाच्च " षोडशा नान्द्विरावृत्तिं पुर्यादित्याहगौतमः’ इति द्विरावृत्तिविधानाच्चेत्य थः इति का 1 नहि वचनसी द्दॆ धॆ९ लो व्यावकाशइत्याह — मू.__किङ्किंहिवदनं नकुर्यान्ना वचनस्यातिभारः. व्या-मधा सर्वस्वदान द्वादशवाषिक वत मासोपवासभृगुपत नादिविधिः ! नहि तत्प्रश्र क्रिन्द्रव्यंवापेक्ष्यविधीयते, यथावा ( ल्लॊ हीनकल्पन्नकुर्वीतसतिद्रव्यफल प्र दे प्रभुः प्रथमकल्पस्य योज नुक ल्पॆनवतु तॆ । ससाम्परायिकन्तस्य दुर्म तॆर्विद्य फलम् म्येनुकल्पोनिषिद्धः सहि तत्र यथाधिकारं विधिः प्रवतज्ञतॆ, यथाच 4 शाममे वैकाङ्गान्दद्यात्, तदध९ं पादमेववा, अथैतदपरं ‘इ त्यादिनि त्येषुगौणविधिः, यथावावृधौ मासिकापकष९विधि स्तत्पुनःकरणनि षेधश, तथा2 श्रीपीतिद्य्रष्टव्यम् ॥ नहि वाचनिक्कॆधे युक्तयः पक्ष पातोवा प्रभवन्ति, अतो वचनस्याविधेयांशोना स्त्री, अतस्सर्वत्र शास्त्रा क्तं नविचिकित्सनीयं, त तथैनकतव्यमिति प्रामाणिकानाम्माग९ः ॥ त स्ताड्यु गपद्वषाणन्ते मासिकाचरणं, वषण मध्ये सापिण्ड्ये मासिकापकर्षः स्वकालॆपुनरनुष्ठानं, वृद्धानपकृष्णा नामप्यपकषः, तेषां नपुनःकर णं, कृतानामप्यट्टे पुनःकरणं, अकृतानामप्यत्य ब्रेकरणाद्विरावृत्त्य भावः, कतु९ु रॆवॊत्सवे मासिकापक ष = इत्यादिकं शास्त्रसिद्धमिति नात्रवि चिकित्साका र्येत्यलं नन्वस्तुकतुवा रॆवोत्सवे मासिकापकषणः, सपुनः कसिन्नीतिचॆल् ‘पर्यादभ्युदयन्ततः, मङ्गळंस्यादुपस्थितं, नान्दीमुखे द्विजः ’ इति सामान्यॆनस्मरणात्सर्वोत्सवइतिचेन्न ! “ श्लो ॥ पितरौ व मिश्रा यस्य देह सस्याशुचिर्भवॆत् ।न दैवन्नापिपित्यञ्चयावत्पूजॊन 6 स प्रमखण्डे-शुभागमेमासिका पकष९विचारकि نیدمه वत्सरः ॥ स्नानं चैवमहादानं स्वाध्यायश्चाग्नि तर्पणम् । प्रथमे ब्रे नकतव्यं महागुरुनि पातने ! ‘इति देवलॆन मितपितृकस्य वत्सरं दे हाशुचित्वन स्नानादिनिषेधाल् ॥ आशुचिः-क रानहः, स्नानं-समावर्त नं, महादानु प्रसिद्धु, स्वाध्यायः-उपाकर्म, अग्नितर्पणं-अग्न्या. धानादि, एतानि पितृमृताब्देन कार्याणीत्यधः । तह्य पक ष९ विधिर्व्य र्धस्स्यादितिचेन्न, स्वकालमनति कम्या नश्यकत व्यतयोक्त पुंसुवनाद्य न्न प्राशनान्तशुभविषयत्वात्तस्य स्मर्य तॆहिपुंसुननादी नामवश्यकर्त व्यत्वमात्रेयॆ ! श्ला ५ मासप्रोक्तो षुकार्यमु मूढत्वञ्जीव शुकयोः ! अधिमासादिचॊषाळ्ळ नस्युः कालविधेर्बलात् स्मृत्यन्त रॆच्च श्लो ॥ र्भादि प्राशनान्तान्नि प्रा प्रकालैन लङ्घयेत् ! ज्ञातीनां पॆतकार्याणि (ह्य) कुर्वन्नपि) च) कारयॆल् * श्रीधरीयेच- श्लो॥मस्याःक्रियायास्सं स्ट्रो कःकालोमा सेवि९ नैरपि ! तस्यां नैवचवक्त्रत्वं मूढत्वं जीवशुक योः ॥ अतो मासदोषाभावादवश्यकत व्यपुंसुवनादिविषयपवा यमपक ष९विधिस्साधकः, अन्यधा ’ स्नानं चैवमहादानं ” इति देवल वचनविरोधकि प्रसःज्येत! इदं द्वादशाहादौ सपिण्डीकरणाक रणविषयमि तिचेन्न, वत्सरग्रहणाल्, तच्च वत्सरान्तसापिण्ड्याभिप्रायमितिचेन्न, अप्रतीतेः, तथा विशेषवचनाभावात्, सापिण्ड्यादर्वाक्स्नानमहादान स्वाध्यायाग्नि तर्पणाद्युत्सवान्नकु र्यादिति वचनव्यत्यय प्र सङ्गाच्च, किञ्च “ श्लो ॥ मातापितॊ मृतौसु नुंर्वाक्संवत्स राज्यदि । मैथुनं तुसमासाद्य प्राजापत्यं समाचरेत् ॥ यदिशुक्लान्तसंयोगःकृचञ्चा न्द्रयणञ्च रेत् । आहितो यदि गर्भ स्स्याद्ब ह्महत्याव्रतं च त् इति सत्यवतादिवचनविरॊधाच्च ‘श्लो ॥ सपिण्डीकरणं कृत्वा कुर्याद भ्युदयुततः । ’ इत्यादिवचनं पुंसुवनादिविषयमिति नकश्चिद्विरोधः तहिँ गर्भाषमोपनयनश्रुति विरॊधइतिचेन्न, सपिण्डीकरणङ्कृत्वा न्ये नापि कारयितुंशक्यत्वाल् । तथा22पस्तम्बः - वा ॥ तमसोवा एष तमः प्र विशति यमविद्वानुपनयते यश्चाविद्वानितिहि दाहणं तस्ति न्नभिजनविद्यासमु चेतं समाहितं संस्कर्तारमी प्सेत् ॥ * इति मृ तपितृकस्य शुद्धाष्टमत्वे कथमिति चॆन्न, अष्टवषणं ब्राह्मणमु पनयी m 1 पितृ मेधसारसहित सुढीविलोचने ज्ञा’ त ? इति श्रुतिबलात् ( श्लो ॥ श्रुतिस्मृत्योरि रोडॆनु श्रुति रॆवबलीयसी! ’ इति स्मृतॆगिपु सुननाडिऎक्कतुंळक्यत्वाल् । विवाहा वॆळिकाला-तरॆपि विधातुंशक्यत्वात्कालातिव त्तिदोषाभि वाच्च नपितृमृता बेविवाहादिः का र्यः । त देवं, यःकालान्त रॆपि कतुंशक्यउत्सवः नतत्य्र मासिकापकर इतिस्थितम् । एवं संवत्सरादधस्पासिण्डेृपि कॆशजारणावतं सर्वेषाम, पि पुत्राणाम्भवति, “ पित्रन्ता बे कडुगन्त जॆत्, मातापितॊस्तु वत्सरं माताषितॊर्म ृता बेच वषस्य नैवशारयेत् इत्या त्रैयादिभिरविशेषेण, स्मरणात् R · श्लो ॥ एकभाण्डॆनपचताम्पितृदेवार्चनादिकम् । एकं भवे । ॥ द्विभक्तानान्त देवस्याद्धृहगृह ॥ ’ इतिपु श्राणांविभक्तानां प्रत्ये कं मासिकानुष्ठानॆ प्रसक्ते तदपवादमाह. .. मू—“ श्लो ॥ नवश्राद्धः सपिण्डत्वं श्रादान्यपिचषोडश ! एकॆनै नतु कार्याणि सङ्क्षोभक्त धनेष्वपि इतिनच नात्समानक तृक्षा कत्वस्मृतेश्चसापिँड्यक र्तैनमासिकानिकु र्यान्न छात्रा दीः.. व्या’ एतच्च प्रेत श्राद्ध रहितं सपिण्डीकरणं संविभ कधनेष्व पि बहुषु भ्रातृमुसत्स्वप्ये कॆ नैव कार्यं नसर्वैःपुलै ः ’ इत वि ज्ञानेश्वरः II अत्र एकशब्दामुख्यकतृका परः ॥ यॆपनसपिण्डीकरणँकरोति, सएवमासिकानिकु र्यान्नाव्यइत्यथः । यथा सपिण्डीकरणञ्ज्येष्ठ ऎवरु र्या न्नकनिष्ठः “ श्लो ॥ ज्येष्ठपुत्रस्वसद्भावेक निष्ठुरुतॆक्रियाम् प्रेतत्वा न्नविमुच्येतपितृत्वन्नाधिगच्छति ’ इतिवचनात्, तथानमु श्रादै कॊत्त रवृद्ध्यॆकोद्दिष्ट सोदकु छमासिक श्री दानि ज्योष्ण एव कुर्यात् ॥ समानॆत्ति, ( श्राद्धानि षोडशा पाठ्य विदधीत पिण्डताम् । इत्यादिवच नेषुमा सिकानां सापिण्ड्यस्य चैककतृकत्वंशूये लॆहीत्यथः ॥ ‘श्लो ॥ स पिण्डीकरणङ्कृत्वाकु र्याच्छा दानि षोडश इत्यादा वेक वचनदर्श नाच्चॆ तिचशब्दारकाः, .. अल्ट्रा वज्या९वज्य विवेकॊपयिक मधिमासादिल क्षणमाह मू——चान्दात्सौ राति रेकॆण संवत्सरः कचाचि त्य्रयोदमासस्स्या त्स्कॊधिमासः. … … …. व्या’ तॊ! मेषादि सेनवितरियोयोदर्शः प्रवतले ! चान्द्रमासा स वमखँडॆ-मलद सनिरूपणं तदन्ता श्चैत्राद्या द्वादशस्मृताः थे। ॥ इतिवचना नेषादि राशि स्टेनू 083 र्ये शुक्लपदिदः र्माँतश्चान्दो मासः, यावत्कालमेकस्मि नाशा रवि- सिष्ठतिसमासस्सौरः ॥Ýगाग्यं :- श्लो ॥ चान्द, शुक्ला दिदर्शान्तिस्सान, सस्त्रिंशतादि नैः । एक राशारविद्यावक्का लम्मासस्सभान्वतः तस्मा. त्सूक्यमध्यगतिवशेन मेषादिषु प्रतिमासं सौरॆमासे दिनाध९ं दिन, द्वयमित्यतिरिच्यते, ततश्च वत्सरां तॆ त्रयोदशषोडशवादि नास्यधिकानि, स्युः, एवं संवत्सरां तॆपितिचां सन्सवः क दाचि त्रयोदळमासस्स्या, ळ् कदाचिदिति, किञ्चिदधिकाध तृतीये ब्द इत्यव९ । एवरनि मध्यगत्या धर्मान्तद्वययु क्तः प्र्राकृतादतिरिक्तो योमासस्साधीमासः ॥ तथाश्री, धरीये———ळ्लॊ रविमध्यमसङ्कान्त्यर्म ध्येम ध्यार चन्द्रयोगौचेत् ), अधिमासस्संसर्पस्सुटयोरम्हस्पतिर्नो चेत् ॥ अस्याथः - यदा मध्यमचारॆण रवापॆक राशि दर्मां तद्वयम्भवति सोधीमासः, य दा स्फुटचा रॆण रॆण तदा संसर्प, यदाङ स्पुट गा रॆन सूर्येन्दुनं गमयोग ध्या द्वान सङ्क्रमास्तस्तदा मसृतिरिति हारितश्च श्लो त्रि रॆकादशमासां तॆत्रयोदशदिनगते ॥ मध्येमध्यारि सङ्क्रान्तस्स्या द्विषषेक्षा=धिमासकः ॥ सूर्यसिद्धान्ते. श्लो ॥ पौरसंवस्सरस्यां तॆ. मानॆनशशिजॆनतु ! एकादशातिरि व्यं तेदि नानि धृगुनन्दन! अबद्वयेसाष्टमा सेमासानासोऒतिरिच्यते ॥ सचाधिनूसकःपो क्रः काम्यक मसु गहि९ तः I * मासात्-सौरमासाल्, मासः-बान्द्रः, सौरमासदिनाति रेकॆ चान्द्रवत्समासाधिको भवतीत्यथः ’ अस्तित्रयोदशॊमासः इति शु श्लो ॥ द्वात्रिंशद्भिग९ तैरासेदि नैषोडशभि स्तथा ! घटिकानां. चतुष्कॆण भवत्यधिक मासकः ’ इतिनिष्कृष्य सिद्धान्तो कम्, द्वा त्रिंशद्भिरित्यधिमासव्यति रॆकेण, अतनविरॊधः ॥ त्रिचतुराहाधिक्यन्तु सि द्धान्तभेदादितिद्य्रष्टव्यम् ॥ श्रीधरीयॆच-श्लो ॥ दग्ग श्लो ॥ दर्शद्वयमतिकम्ययदा सङम तॆगविः ।. अधिमासस्सविज्ञेयस्सर्वक नु बहिष्कृतः ॥ नारथ शृ—श्लो ॥ नष्टेन्दु पर्वकालेस्यात्सूर्यसङमणंयदि । तस्ति न्मान्युव पर्वसमासॊऒधिक मासकः ॥नष्टेन्दु पर्वकालॆ-नष्टेन्दुकलायुक्त दर्श काळे, दर्मान्त,कालइत्यथः, दर्मान्तयु तस्ति न्नेवमास पुनरपि द 2 ॥ * 1 पितृमेधसारसहि तॆसुधीविलोचने M राशान्तश्चेत्सॊ एमा- इत्यथः । गणितभेदनाय मधिमासः कदाचित्वं चमेवषेक्षाभवति । तथासिद्धान्ते ॥श्लो ॥ पञ्च मॆपञ्च मेन षेन् द्वौमा सावधिमासकौ ! द्विराषाढ सृतीय बेद्वः पौषःपञ्च मेतथा १॥ अ यञ्चामास श्चैत्राधिष्वेवछनति तथाब्रह्मदत्त श्लो ॥ चैत्रा दर्वाज्नधिमासःपरत स्वधिकोभवेत्॥सिद्धां तेद श्लो ॥ कन्यातु लाग तॆसू र्येवृश्नि कॆवाङधधन्वनि । मक रॆवानकु मॆवा नाधिमासोविधी यतॆ । प्रा योनशॊभनस्सौम्यो ज्येष्ठ श्चाषाढऎवच मध्यमौ चैत्र वै शाखावधिकॊन्यस्सुभिक्षकृत् : सौम्यः - माग९शीषणः, ’ सोमो देवता मृगशीष९म् ’ इतिशु तॆः. अधिमासस्वरूपमाह मू-तत्य्रद्वौमासावेक नामानौषष्टि दानात्मका तद्यः कर्मसु निन्दितउ त्तरश्शुद्धः. H व्या राशिद्ययनिबन्धनत्वाद्वावित्युक्तिः, चैत्रा व्यॆक सञ्ज्ञकत्वा दॆक नामानाविति । श्लोक गौतमः ! श्लो ॥ द्वौमासालेक नामाना षेकस्मि न्वत्स रॆयदि । तत्राद्यैदैवकार्याणिपितृकार्याणिचोभयोः ॥ व्यानु श्चश्लो ॥ षष्ट्यातुदिन सैरासःकथितो बाद रायणैः । पूर्वाधन्तु प रित्याज्यमु त्तराधं प्रशस्यतॆ ! * गाग्यः - श्लो ॥ अमावास्याद्व, ॥गा - यंय त्ररविसङान्तिवजितम् । अभिमासस्सनि जैयोमासळ्शुद्धाख्यउ त्तः ! * मैत्त्रियसूत्रॆवा ॥ मानद्वये यज्येकं राशिं सङ मॆकादित्य सत्राज्योमलिम्लु चश्शुद्धि न्यः. स्फुट गतिनि बन्धनंसँज्ञाभेदमाह - … … मू—चान्दौमा स्येक स्त्री द्वेनजा ती बॆडम्हस्पतिरतॊ त्तरोदु- ष्णः, सौरेचॆर्ड्वेद र्मान्ता संसर्पो मलिम्लु चश्चाद्योदुष्टः. व्यापूर्वसूत्रै परमासस्य शुद्धद्वो, क्रिस्संसर्पविषयॆति व्यवस्था परमिदंसूत्रॆं कि अत यद्यव्यधिक संसर्पयोदकारां तद्वययोगस्स मासः, तथापि रवॆर्मध्यमाधिकारसिद्ध दर्शद्वयेसत्यधिक मासॊळवति, स्फु टगतिसि द्धॆतस्म्ि संसर्पणतिविवॆकः ॥ गाग्य : श्लो ॥ यस्तिनासिननन्त्य्रा ॥ निस्सन्तिद्वयमेनवा । संसरामस्वतीमासौ सर्वकर्त्म बहिष्कृ तौ ॥ श्री नृसिंहः———श्लो ॥ यस्रि व्रासिन सजान्तिस्स जान्तिद्वयमे नासिनस्सन्तिद्वयमे M R स प्त मेखण्डॆ-मलदू सेकत व्याकतलु व्यवि चारिकि नवा । संसर्पाम्हस्पतीमासानधिमा सश्चनिन्दितः ॥ प्रतिपद्दर्मयोस्सँभौ यदासङमतेरविः । पूर्वंसं सर्वमित्याहुःपरमम्हस्पतिन्तथा !* यस्ति नासीत्युक्तक्त्रमेण पौर्वापर्यन्द्रष्टव्यं सन्धिः-दर्श प्रतिपदोरं तरम् । इदं द्वितीयदर्श विषयम्, प्रथम दर्शस्याद् मध्यावा सङ्क मॆसि दर्मान्तस्य मासान्तः पातित्वाद्द रां तद्वययुक्तहॆ संसर्वः सू सर्पति वध९ ते, इतिसंसर्पः । पूर्वमासस्यैववृद्धत्वात्सवसं सर्पस्त्या ज्यॊनॊत्तरः । द्विसङान्तियु क्रॊमस्पतिः क्षयाख्यश्च, अयङ्कार्तिका दिषु कदाचिद्भवति ॥ क्षयः-लोपः । द्वितीयसजां त्युत्तरदर्शान्तमा सस्याम्हस्पता वॆवान्तर्भानः क्षीणत्वादित्यः, ’ तथा वषण मध्ये धि धि -मासद्वयञ्च ’ इत्यु क्तमासद्वयन्नदुष्टम् मासद्वयेयस्मि व्रासि नस जान्तीद९र्श द्वययु क्तस्सपूर्वोमासःकर्यार्हः, उत्तरॊधिमासो दुष्टः तदु ग्हम् I ळ्लॊ 1 मासद्वयॆ ऒब्द मध्येतु सजातिर्नयदाभवॆत् । प्रा कृत स्तन्य पूर्वस्यादधिमास सथॊत्तरः ॥ प्राकृतः-मासदोषविकार रहित इत्यध९ ? । नन्वब मध्ये सजातिरहितमासड्वयॆपूर्वॊमासः प्रा कृतइत्यथ९ इतिनस्यात्, किँनस्यात्, असम्भवाल्, सप्याकस्मिन्वण द राशान्त्वमयु क्रमासद्वयंसमृनति, मैनं, कातीक्षाकादिषु क्षयमा “सेस त्यॆवँसम्भवात्’ 1 तस्यतु द्विसङ्कान्तियु क्तत्वात् ’ द्विसङ्क्रां तिमासःक्षयाख्यःक दाचित् ’ इतिस्मृलॆः ॥ अतो यथो कएवाथ स्साधी या ॥ अगस्त्यश्च ॥ नन्दू वायदामध्ये द्वेसं कान्तिभवेद्य चा । अम्हस्पतिरथाद्यस्स्यात ँ सर्पःपरत स्तथा ॥ नचात्र सञ्ज्ञावैपरी त्यंशङ्क—नीयम्, वचनान्त रैकाध्याक्षात् अयमधः भवेदिति छान्द सः, भवेतामित्यथः, मध्यशब्द सृषष्ठी द्विनच नान्तपद प्रतिसम्बन्धित्वा द्विभ क्तिव्यत्ययः कार्यः, औचित्याल्, ततश्च नष्टे०द्वोदशाग योर्मध्येय दि द्वेसङ्क्रान्तीभ वॆतामयमम्हस्पतिः, द्वयोस्सङ्क्रान्त्योर्मध्ये नष्टं दू दर्शान्तौ यदिभवेता मयंसं सर्प इति il गान्यः - 1 क्ला 1 य यदिछवितामयंसं सङ्क्रान्तिस्सङ्क्रान्तिद्वयमैनवा । संस्पर्शाम्हस्पतीमासा का म्यकर्मसु गहितौ ॥ * कालदीप व्याख्यानॆल्लो ॥ पर्वद्वयंसङ्क्रम योर्यदिस्यात्प र्वान्ति रेसङ्क्रमणद्वयंवा ! संसर्वकामस्वतिमा सनं स्मिन्मासिन ऎ पीकृमेधसारसहितसुधीएलोचने जौमारॆjयगत्यात्विविमानसञ्ज्ञा ॥ पर्वद्वयं - दशद्वयं, दशाक्षा स्तद्वयुमितृथजाः ॥ तल्लि शिवसूर्यात बे मसोक्योगात्, लॆनद्वितीय द शळा मध्ये उत्तरसङ्क्रमॆपि नसुसर्सः, दशाशाँतयोद्व योधा वात् । एवं पूर्वतकदरि प्र, कॆपल्सिं बन्धमोशी प्रा गॆव सूर्य सङ्क्र मॆ उत्तरसङमान्रु पूर्वमॆवामावास्यासमापौचसँसर्पएव, दर्शा स्तद्वययु कन्नं सर्पइक्यथकार ’ अक्क चन्द्रयोगौ चॆल् ’ इतिस ृ TH नारदश———श्लो ॥ सब्स्क्रि तिरहित नू सोयोवासङान्तियुग्मकृत् पूर्वस्स- सर्पमासस्स्वादम्हस्पतिकथाविः म लिम्लु चॆस्समाकान्तं सू र्यसङमवणितम् । मलिम्लु चँनिजानीयातर्वक र्म सुगहितम् ॥ नैरृ लैर्यातुधासा द्यैस्समाकान्तो मलिम्लु चः ॥॥ इति ॥ एनं विशेष सञ्ज्ञामुक्त्वा अभिमासामस्पति संसर्पमासानां सामान्य सञ्ज्ञामाह मू—ताज् मलमासाना चक्र टे. व्या–गाग्यः- श्लो ॥ अमावास्याद्वयं यत्र . * इति शातक गृह्यच —वा ॥ षसि नासि * इति. 6 मू———न षॆज् ष्येक सि नदि ज्वालमासौ पूर्वोसन्तोनी कमण्यः परो मलमासः. m व्याज्योतिश्शा ——श्लो॥ असङ्का प्रतिमासो धिमासस्स्फुटस्सा द्द्विसत्य्रान्तिमासःक्षयाख्यजिक बादित् 1 क्षयःकार्तिकादित्रयैना न्यदा स्यात्त दानषणमय्ये समासद्वयञ्च एकमासद्वितीयं यदि स्याद्व, षॆ९ऒधिक स्तति पम्ऒधिमासः । श्रीयोदशन्तुश्रुति राहमासं चतुर्दश क्वापिनचो सिदृष्टः ॥ * अ सित्रयोदशॊमासः इति वच्चतुर्दशमासः अ क्वासिळुतौस्त्र ृतौच नदृष्टिकि 1 अत ब्दमध्य मलमासद्वयसम्भवेपि न पूर्वॊ समास इत्यथः ॥ माधवीयॆ - श्लो ॥ मासद्वये -ब्दमध्येतु सङान्तिर्नय दाख वॆत् ! प्राकृत स्ततपूर्वस्स्याद मास सधोत्त 1

• प्राकृतः- प्रकृतिःस्वभावः तथ्यु कस्सा ्वभाविकः, दोषरहि तोमासॊ यथा क रार स्तत्स्वभावयुक्तस्तथैवायमित्यथः ॥ जाबा लिःश्लो ॥ एक सिन्न पिव षॆ९चे ब्यौमासावधिमासका ! प्राकृतस्तत्र पूर्वस्स्यादुत्तरस्तुमलिम्लु दः ॥ प्राकृतः-नविकृतः, मलमासाधिमा it 1 -.03 स पमखण्डॆ-मलमा सिशुभक रनिषेधं 2 सत्वादिव्यप देश्योनभवतीत्यथः ॥ सत्यवतः - श्लो ॥ राशीद्वयँयत्र चूसे सङमॆतदिवाकरः 1 नाधि मासोभवे देषमलमावस्तु केवलम् * । अयं सङान्तिद्वययुक्तोमासॊनाधिकः, किन्तु मलमासए वेत्यथः, ननु श्रीन्धवीयॆ——श्लो ॥ अमाचपौण मासीद यन्तासियुगलं भवेत् ॥म सिन्नदृश्यतेवापी चौलक रादिवजयेत् ॥ द्वितीयपूणि मायुक्तंविष चूसंवदन्तिहि । पूणि माचनदृश्येत मलमासः प्रकीतिज्ञतः ॥ एकमा से च्वयेपूणॆ९दर्श स्त्येक स्यसम्भवे ! अग्निज्वालॆति विख्याता शुभकर्म विनाशिनी! * इति ।॥ पूणि माद्वमियो गे तदयो गॆचमलमासत्वमु कं तत्किमिति त्वया क्तं, मेनं शुभक मनिषेधपरत्वा तैषां वचनानाम् । आ त्र शाधौपयिक मलमासत्वोक्तेर्नचो द्यावकाशः ॥पै तीन सिः ॥ तस्रात्र योदशेमासिक मणकु र्यान्नकिँचन कुर्वन्ननथ मेपाळु प्राप्नो त्यात विनाशनम् । श्रोतस्त्राति= क्रियास्सर्वाद्वाद शॆमासिन्तिताः ! योदशेतुतास्सर्वा राक्षस्यःपरिकीतिताः ॥ * किञ्च ’ अधिमासस्तुपॊञ्चा लॆ ` इत्यादिवचनशीतु ’ तसादाहिताग्निर्नानृतंवदेत् ’ इतिनर्डोषाधि क्य प्रदर्शनपरम् । अतस्तुण्डीरमण्डलेच मासदोषः सरिहत न्य एव अत्र विवॆकमाह— ’ દ मू-तदेवं संवत्सरवृद्धि प्रतिमासं मासिकस्मरणा त्रयोदशमा सिकानिस्युरल् मासद्वियेपि मासिकानिकु र्यात्. D व्या ’ 1 आब्दमम्बुघटन्दि व्यादन्न माज्येन संयुतम् । संवत्स रेप्रवृद्धेपि प्रतिमासञ्चमासॆकिम् ॥ ’ इति सत्यव्रतस्मरणा त्रयोदश मासिकानि कार्बाणीभवन्ति, नीतु द्वादशमासिकानि ’ द्वादश प्रतिमास्या नि इति जातुकणि = स्मरणात् ’ क्लॆ ॥ मृहनितुकत्व व्यं प्रतिमा सञ्चमासिकम् । इति याज्ञवल्यूस्मरणान्म ृताहस्योभयत्र विद्यमान त्वात्तन्नि बन्धनं मासिकं दुष्टे शुद्धेचकार्यमित्यथः जाबालिः - प्ले का नित्यं नैमि त्रिकं चैवशाद्धङ्कु र्यान्म लिम्लु चॆ । तिधिनक्षत्रवारॊ क्तङ्काम्यं नैवक दाचन !! प्रतिपत्प्रभृति ष्वॆकाम् - कृत्तिकादिभरण्यन्तं ति याज्ञवल्क्येन तिधिनक्षतॊ क्तम् ’ सूर्यादिवास रेस्वेतत्प्रर्धकृल्लभ तैफलम् इति बृहस्पतिनावारो कञ्च काम्य शाड्डु मलॆन कुर्यात्पितृमॆधसारसहितसुधीविलोचनॆ ព त
• मृताह=हरहः ’ इति काष्टाराजनिनो क्तं नित्यं नैमित्तिकञ्च द्दं कुर्यादित्यथः । मासिकं नैमित्तिकमितिनक्ष्यते ॥ गर्भसिगि म्लो ॥ नकु र्यान्म लमा सेतुक मीजुकमः कथञ्चन । मुक्तानेमि त्रिकंशाद्धंलेद्दि त ट्रैनकीतिज्ञतम ॥ * इति सैमि त्रिशं पॆतशादादि जयम्म – श्लोका ॥ गर्भ वाधु९षि कॆळृ त्यॆश्राद्धक मुणिमासिके । सपिण्डीकरणश्रा द्दॆनाधिमासँविवर्ण येत् ॥ * ( त्रिपक्षेवात्त्रिमासेवा ’ इत्यु कत्तिपक्षतृतीयादिमासोऒधिक श्चॆत्सापिण्ड्यॆ तमधिकमासन्नवजयेत्, उत्तरमासस्य चतुथा दिमास त्वात् इद२च पुंसुवनाद्युत्सवागमविषयं, अन्यधासावकाळत्वाल् सापिण्ड्यं शुद्धमासवीनकार्यम् । ननु जाबाल्यादिवचनं मीलॆ शाद्धकत व्यतामात्य्रपरं नॊभयत्र श्राद्धविधिपरम्, अतःकि मेषामतो दाहरण मिति चॆल्, मैनम्, मलमासशज्का निराकरण द्वारा मासद्वय द्धपर वचनो पोद्बलकत्वात्, मेवम्, लैरॆव शजा नुभवात्, मलमासशाद्ध परवचनानां मलमासमृतविषयतो ्वपपत्तॆः । तहिळा मासद्वयाब्दिक श्राद्धपरत्वेन शाद्धान्तरॆ तदुदाहरणं कथमितिचेत्तएव व्रष्टव्याः ! त्प्रूयतामत्र तत्परो वचननिचयः ॥ अत्र मरीचिः अग्र मरीचिः–— म्लो ॥ प, तिमा सम्मृता हेयच्छा र्धञ्चप्रतिवत्सरम् ! मन्वाव्चयुगा दौच तिन्मारउ भयत्प्रच ॥ * वृद्धनसिष्ठः श्लो ॥ श्रीधीयेहनिसं प्राप्तेह्यधिमासो भवॆद्यदि ! मासद्वयेपिकुर्वीतशार्धमैनन्नदुष्यति ॥ व्यासः - श्लोका ॥ षष्टिभिदि९वस्ते रासःकथतो बादरायणैः । उत्तरेदॆव र्याणिपितृकार्या णिचोभयोः ॥ * श्लाक गौत मळ्ळी मोरा ॥ द्वौ मासा वॆक नामाना वेक

• स्त्री वत्स रॆयदि ! उत्त रेदेव कार्याणिपितृ कार्याणिशॊभयोः ॥ * ए लॆ षु श्राद्धपितृकार्यशज्ञो मन्वादिश्राद्धपरः, तस्यैन मासद्वय कारृत्वनि श्चयाल्. अस्यापवादमाह — मू——आड्य चूसवृद्धावाड्येकोद्दिष्ट माद्यमास एनकु र्याद्वच नाल् . व्या’ श्लोका ॥ एक राशास्त्रि तॆसू र्यॆयदिमासॊद्विधाभवॆत् । एकोद्दि ष्टन्तुपूर्व नपरत्रक दाचन इति जाबालि वचनादित्यथः । पूर्वमा सस्धनिमित्ताधीन मेकॊद्दिष्टमु तरमा सेनकु र्यादित्यथः 6 श्लो ॥ एकादशे ऒहनिशाद्धं मणात्तुविधीयते ! आद्य मे काद शेऒहनि ` इतिमृताहा !! स प्रसुखन्दे-मले समासिकार्यावृत्तिविचारशी देशाडशाह एवाद्यैकोद्दि वि धानात् । मासन्म ज्ञावु त्तरमासिके कादशाह स्य मृताहा देशादशाहत्याभावान्न परश्रकु र्यादिति सिद्धम्. उळा.वादमस्य त्रा वीदिति – मू—एनं तत्तनासनृधौ पक्षिकमू नानि च पूर्व ट्रैवपरतनकु र्यात् व्या-द्वितीयमासवृद्धा पक्षिकं मृताहात्त्रिपक्षएव कु र्यान्नच परत्रमासे, अतिपक्षश्वात् ॥ एम षष्ठमासवृद्धावूनषाशासिकं षष्ठ मासवीन कु र्यान्नचिपरिमासे, तन्यसप्तमचूसक्वात् । एपन्द्वादशमास वृद्धावू ‘ब्दिकं द्वादशमासवीनकु र्यान्न तीयोदशमासे । नन्विदमसु पपन्नम्, मा सेभवोमासिक इति सामान्यतद्धितान्तत्वेनोना चॆरपि मासिक श ब्रवाच्यक्वाल् ( यागादिकं मापिञ्चि ’ इवि मासिकॊनां मासद्वयक तःनृत्वविधानाच्चॊ नानिमासद्वयेसि शार्याणितिचे नैवम् ‘मृतॆह निमुकि तजुव्यं प्रतिमासुकुमाूसिकम् इति मृताहविहितमासिक स्यैव प्रतिमासक लेक्षाव्यज्वविधानात्, मृताहस्य मासद्वयेसम्भवात् । न हि त्रैपक्षिकमूसंवामृतादेविहितम्, द्विक्त्रदिनो नेष्वाद्यषस्थ द्वादश मा सेमानमासिकोनषाणानिको नाब्दिक विधाना त्त त्रैवतानिक तेज व्याधि नान्य ति, परमासस्याव्यवस्थद्वादशमासत्वाभावात् । सनु ‘षष्टिभिदिन सैः ) इति षष्टीदिनाना मेक मासत्वस्त रणा वाद्यादिमा सत्वमे चेतिचेन्न, उना नाम्पूर्व त्रा कार्यत्वत्य्रसक्ते द्वि=-त्रि दिनोसत्वाभावात्पूर्वमासस्य ष ष्टिदिना ना ना मॆकमासत्वकथनं चातुरास्यासति रेकाथमेव । तहिळा प्रति मासं द्वितियैनत्वसम्भवाडू नान्युभयति कार्याणीति चॆन्न, परमा सानमा व्याधिमासत्वाभावात् श्लाम् ॥ आद्यादिपुच मासेपु कुर्या दूनानि वैद्विजः ’ इत्यादिवचनविरॊधाच्चनविरॊधः, अनधिक मा सविष यत्वा तस्य, मैनम्, डोनानां पुनःकरणनिषॆधात् । तथासायणीयेस जहॆच——- म्लो ॥ त्रै पक्षिकोन षाण्मा स्येह्यून् ब्दिक मथाचरेत् । एतॆ ॥ ! षामॆवकालॆकुनपुनःकरणम्भवॆत् आद्यं त्रैपक्षिक, चैन ह्यूनषाणाल कंविना । मासिकानिपुनःकु र्यात् स्वस्वरालॆयथाविधि ॥ इति त्रै पक्षिको नानिविहाय चूसिकानि मा सर्वयॆकुर्यादित्यथः ननु सापिण्ड्यॆ. ६. .प्रकृष्ट त्रैपक्षि,कोन श्राद्धपुनःकरणनि षॆधपरमाद्यमितिवचनमिति चॆन्न, अनु ཙམནྡ Q पितृ मेधसारसहितसुधीविलोचने X पकषाक्षा देवाद्यस्य पुनःकरणन क्यभावेन तन्नि षेधानुपपत्तेः, अकाल कृतापकृष्टमासिका नामिकृतत्वबु द्ध्या पुनःकरण विधि वैयथ्या व लैश्च । तसादाद्य श्राद्धसह पठिता नांस्वकालकृतानामाद्यवदू नानाँमासा न्तरे पुनःकरणनि षॆधपर मॆकल्। त्रैपक्षिकोनौशिवचनं त्रैपक्षिको नापकर्ष निषेधपरमितिचेन्न ( स्लै॥ त्रिपक्षादपु कालेदु. सापिण्ड्यंयश्बिकीषजाति अ औनशिष्टमास्यानामपकषोकाभवेत्तदा ॥ इति माधवीयवचनेन सापिं ज्योत्तर कालभाविसर्वमासिका पकषण विधानात्, षोडशानां द्विरावृत्ति, विधानाच्च ! ननु गोबलीवद न्यायॆन् नादिव्यतिरिक्तमासिकापक षुपरं. तदितिचेन्न ’ श्राद्धानिपॊडशापाद्य ’ इतिनियमेन षोडशसु कन्यचिदपिश्रा. र्धस्याकरणे सापिञ्च्यासम्भवाल्, अनू नानति रॆकाथत्वात्सङ्ख्यानिय मस्य ! स प्तषि९वत् ’ षोडशशाद्ध शब्दस्स ज्ञापर इतिचेन्न, आद्यादिमासिक व्यवहारवचाद्यादिषोड श्राद्दमिति व्यवहाराभावात् (श्ले ॥ द्वादश प्रतिमास्यानिह्याद्य षाण्मासिकेतथा! पै पक्षि कॊद्दि कॆ बॆतिना दान्येतानिषो डश II ’ इति क्रमात् श्राद्धानि परिगणय्य षोड शॆतिनिगम नेन सङ्ख्याप रत्वावग तेः, अन्यभा श्राद्धानि षोड शति प्रयोगानुपपत्तॆः, नवश्राद्धवचे कैकसिन्नवि षोडशद्धत्वव्यवहारप्रसङ्गाच्च, नह्यवंशिष्टाआ चरन्ति व्य वहरन्तिवा । तस्त्रादाद्य श्राद्धवन्मा सद्वये त्रै पक्षि कॊनानुष्टानं नास्ये न, तन्नि षेधस्यवाचनिकत्वाल्, इतः परं नशं कानचॊत्तरम् ’ यथा का लक्मतागान्तु नापकषो विधीयते इति माधवीयवचनाच्च ॥तद्वच नद्वयमधिमा से त्रैपकोनश्राद्धपुनःकरणनि षॆधवरमे तिन्चियते । स पिण्डीक रणात्य्राक् स्वकालकृतानां पुनरनुष्ठान निबन्धनोपक षा९ नास्त्री त्यथक्षाः ! यद्वा अपकृष्य तॆख सादन्यतेत्यपकषः, स्वकालकृताना, मूनादी नामपकष९उत्तरत्र नास्तित्यथः । मासवृद्धामा सिक वन्मा सद्व यॆकतव्यत्व सत्ता ऐकद्वित्रिदि नैकून इतिविहितस्वस्व कालकृत” नाद्रिश्रा द्धस्योत्तरचू से पुनःकरणनिषेधपरमेव तद्वचनमितिनिरवट्योऒयं निणजा यः ॥ एवं ग्रन्थान्त रेव्यवस्थानास्थाविस्म ृत्यावा वचनादर्शनाद्वाजना दराद्वेत्यलम्. निष्कृष्टाथ माह— C मू 6350 " श्लो ॥ यागादिकं मासिकञ्च श्राद्धञ्चा सरपक्षिकम् । តា स प्तमखण्डॆ-मलनू सेअब्दिक विचारः मन्वादिकं तैर्थिकञ्चकु र्याना सद्वये पिच ! इळ्येतावदेव मासद्ययक रन्यं श्राद्धम्. व्या—यागादिक श्राद्धपञ्चक मेनमासद्यये कार्यमिति स्मृतिम नि णी९ुतम्, अतोमासद्वयकार्यं, शाद्धानगँकिञ्चिदपि ना सीत्यधः पूर्वमासे श्राद्धकराणां परमासे श्राद्धपराणाञ्च

  व्यवस्थामाह.
  वचनानां
  मू_तॊ मलमासमृकानां मलमासएवाब्दिकं कुर्याद न्येषा
  मु त्तरतै वॊभयेषामुभयत्प्रनकु र्यात्,
  व्या—अतभृगुः ॥श्लो॥ मलमासमृतानान्तु यच्छाद्ध व्रातिवत्स रम् ! मलमा सॆकुतत्कार्यं नान्यॆषान्तुकथञ्चन *॥ अन्येषां - शुद्ध मासमृतानां, मलमासेन कार्यं किन्तुशुद्धमास एव कार्यमित्यथः सत्य तपाश्च ।श्लो॥ वषे९वषेतु यद्धु मृता वेत नलिम्लु चे! कुर्या दत्प्रप्र्रमीकौना मन्यॆषामु त्तगततु * अतिप्र्रमीताना मित्युकैरल मासे शुद्धमासमृतश्राद्धनिषेधः, मलमासमृतसृशुद्धमासे श्राद्धनिव, तजु कस्तु शब्दः
  मू—एवंव्यवस्थासिद्धि
  इदमाह..——
  व्यानुलमासमृशानां मलमासवीवाब्दिकं शाक्यं शुद्धरू समृता नां शुद्धवीव, यागादिक ं श्राद्ध पञ्चकमेव मासद्वये कार्यमिति व्यव स्थासि द्धेरित्यथजाः ननुना न्येषुतु कथञ्चनइत्यस्य कधञ्चनमलमासएवन कार्यं किन्तूभयत्रा पीत्यथ शिकिँ नस्यात् - नस्यात् अन्येषा शुद्धमा समृतानां कथञ्चन केनापि प्रका रॆणमलसासे नकार्यमिन्येव स्वरसतश्श औथः प्रतीतेः, विधौपरशब्धाथँ ग्रहणायोगाल् ’ अन्येषामु त्ररत्रि तु ’ इति शुद्धमासएव श्राद्धविधानाच्च ’ प्रा प्राथानुवादत्वादस्मृ धित्वं नसम्भवतीति चिन्न, शुद्धमासमृत स्याप्यु भयत क त व्य मित्यथ स्य वचनान्तराप्रा प्रत्वाद्भिन्न विषयत्वाच्छ नानुवादसम्भवः ’ पितृ कार्याणिचॊभयोः ’ इति प्राप्तस्य प्रतिषॆनइति सन्तो ष्टव्यम् । ननु 1 श्लो॥ “ नषॆकाव षॆक्षातुयिच्छा द्दुमातापितो मृका लॆऒहनिकि मासद्वये षिकत९ प्यं व्यामस्यवचनं यथा ‘इतिवचनम स्त्रीति चेस्ते वमाग्रहः
  PS.
  કે
  む
  पिळ्ळ मेधसारसहितीसुधीविलोचने
  ’ चुलनू सेनक,तकाव्यकु ’ इति पातस्य कालनिणये निणीतत्वात् 16 मास द्वयॆपिकतव्यम् ’ इति कालाच्म दाहृतत्वात्तधापाठइतिचेन्न, विपृति षिद्ध ्वन पाठ वीणलयायोगात्, सर्पि नि पक्ष क्वान् सिषासयिषिता धाजसि द्दॆश । वदशान्तरसंवाजीन पाठनिश्चया तख्सिद्धि चेयु पन्नितएहि बूहिकिन्तद्वचनम् “श्लो ! ’ प्रतिमासम्मृला हॆयच्चा ‘द्दु च प्रतीन त्सरमु ! म्यू डौचयु गा औचकनास उभयत तु’ इति मरिचिवचनमिति चॆन्न, शुद्धनूसमृ काब्दिक विषयश्वास्त्रती लॆः, प्रति संवत्सरं मन्वादौचॆ त्यन्वयाच्च ॥यद्वा, भृगुसत्यकपोवचनाध्यामु कन्यवस्थायां मास द्वये प्रत्याब्दिकपरमिनमि) नत्वरिष्ट सिद्धिः, तस्मान्यासव्व चेसि कतव्यमि तिव्यत्यस्त्रं पाठान्तरमुक्ता रकानिर्वहणाया ग्रहकृतमैन, नातवैपरी त्यप्रसङ्गः, मलमा सेशुद्धमासमृताब्दिक निषेधाल्. ! तदुक्तम्भृगुसत्य तपॊभ्याम् । काधुमिच्च ॥श्लो॥ अभिमासेरकतय्ये श्री संवत्स राब्दिकॆ नष९नृद्ध ्यभि षेकादिक रकाव्यमुधिकेनकु श्री एतेन ( श्री
  نما
  इति मरिपिनचने स्त्रŪुनर्सरि श्री दयाब्दिक व्यतिरिक्तमेवेद सुवचं ननुँ : " ग र्भॆनाथु-षि केनृत्या पेलेनि नुमासिकॆ ! आब्दि कॆचतथा श्रद्ध नाधीमानंविनजयेत् ’ इतिनद नाद सैमा सेपि कार्यमिति चॆन्न, प्रौढ वादेन हठात्पाठा तरपतन्ने प्रति पि पादयिषि ताथा सिद्धेः ॥श्लो ॥ “X
  ताराजु
  00
  भे९वाधुँषि केछृल्ये श्राद्धशमणि मासिकॆ ! सपिण्डीकरणश्राद्धॆ नाधिमा संविनजयेत् ॥ इति पाठ कालनिण येपरितः, तस्यवचनस्य मलमास मृतविषयत्वाच्छ । हन्तनि र्वाह्यमनुक्वोकि मथजु मनॆक वचन व्यत्यासा यासुकरोषि, भृगुसत्यतपोवचनाध्यामैन नियमानगतौ ’ यागादि कुमासिकञ्च ’ इ३वचरमधिकम् । तस्मात् श्लो॥ ‘जातकमणियचाद्धं नवश्राद्धुतथैवच । प्रतिसंवत्सरंशाद्धं मलमा सेवितल् स्मृतम् II एक सुज्ञोयदामासौ स्याकांसंवत्स रॆक्वल् । द्यॆपितृकार्याणिदॆन कार्याणिचॊत्त रे ’ इतिसत्यवतशातातपादि वचनं मलमास मृतविषय मेव ! तधा!श्लो॥ ‘अधिमा
  सेनक त य्ये श ) दैसांवत्सराब्धिके । मासेसंव त्स रॆचैव तिधि द्वैधंयदाभवेत् । ततॊ त्त रातिधिगा ह्यान पूर्वातुम लिम्लुचा ! इति कॊथुमिगा ग्या= दिनचनं शुद्धमासमृत विषयम् । ’ पितृ
  त
  सप्तमेखण्डॆ-मलेमहालयाऒकशा धनिषॆनिकि
  }
  3
  कार्याणिचॊभयोः *कार्याणि चॊभयोः ’ ’ मासद्वयेपि कुर्वीत ओर्यानासद्वयेपीच’ इ तिव्यासादिनचनं यागादिक शार्द्रपँचक विषयं श्लो ॥ ’ मलिम्लु डस्तुयो मासस्समासःपापसञ्ज्ञकः ॥ ॥श्लो ’ वणिजतःपितृडॆवाध्या, समासकि पा पसँज्ञितः ।’ ।श्लो ॥ ’ संवत्सरातिरॆकॆण मासोयस्तु मलिम्लु चः । त सिं स्त्रयोदशेशाद्धं नकुर्यादिन्दुसङ्क्षये ’ ॥श्लो॥ ‘सपिण्डीकरणामाध्यं यत्किञ्चिचार्धिकम्भवॆत् । इष्टं वाप्यथपूत वानक्कु र्यालिम्लु चे ॥ ’ इति कात्यायनादिवचनं काम्यश्वार्धविसयम् ॥ श्लो॥ 6 दशरा द्वय समाकान्तं रविसङाँतिन जातम् । मलिम्लुदुविजास्न द्धहिकारंस र्वकमकासु ’ ॥श्लो ॥ ’ सिनीवाली मक्रम्य यदा सङ्क्रम तॆरविः । मलिम्लु द सृविज्जेयो गहि९तस्सर्वकमनु ‘इति नार दादि सृत्यन्तरवचनं देव कार्यविषयं शुभविषयं चॆति व्यवस्था.
  &
  श्राद्धञ्चापरपक्षिकम् ’ इतृतआ परपक्षिक शब्दस्य महालयपरत्व बु ‘द्ध्या मासद्वये महालयमुक्तं वैश्बिल् तद्दुरु कमित्याह
  मू. परपक्षिकं मखात्रयोदशीश्राद्धमिति व्याख्यातं व्याÔIळ्लॊ ! ‘मखात्रयोदशीश्राद्धं शादान्यपिचषोडश । कार्याणि मलमा सेपि नित्यं नैमित्तिकन्तथा ॥ इति कात्यायनवचने शापरपक्षिक श्राद्धं मखात्रयोदशीशाद्धमिति विनृतमित्यथः
  अतॊ महालयं मासद्वयैन काश्यं निषेधादित्याह मू….अतो महालयञ्च निषेधान्न मलमासे सर्यात्
  व्याअतभृगुः श्लो ॥ वृद्धिशाद्धन्तथासोम मग्न्याधेयं महाल यम् । राजाभिषेकङ्काय्यञ्च सकुर्याद्भानुलुतॆनभोवाथ नभस्यो ना मलमासॊयदाभवॆत् । सप्तमःपितृपक्षस्स्यादस्यतै वतु पञ्चमः **॥ अस्वत॥ मलमासषाभावॆ (श्लो॥ ‘आषाढमवधिँकृत्वा मस्स्या त्पक्षस्तुपञ्चमः ’ इत्युक्तःपञ्चमःपक्षएव महालयॆग्राह्य इत्यधः । गृह्यपरिशिष्ट ।श्लो॥ सोमयागादि करणि षष्ठीष्ट्या गयणन्तथा म हालयाष्टकास्ट्रो दैमलमा सेविवजयॆत् ॥॥॥ पितामहः ।श्लो॥ मासःक न्या ग तेभानावसङ्ञान्तॊ भवॆद्यदि । दैवं पित्यन्तदाकमु तुला र्कॆ कतु रक्षयम् !!*॥ नक न्यापरप क्षेमले महालयमित्यथः_ 1 अल्गोमास
  P
  A
  1
  र
  सीत
  मेधसारसहितसुधीविलोचने
  द्वयॆ महालयानुष्ठानकथनं महासाहसमेव,
  शुद्धमासमृतस्याब्दिकं शुद्धमाससेव कार्यमित्युक्तं तत्र व्य
  वस्थामाह-
  मू——त्रयोदशमासस्य दुष्ट ल्वेपि प्रथमाब्दिकन्तुमलमास एवकु र्या त् ‘आब्दिक म्प्रभमंयत्सात्तत्कु र्वीत मलिम्लु चॆ॥ इतिस्तरणात्. व्या— चैत्र वैशाख ज्येष्ठाषाढ शावणभाद्रपवाश्वयुज कातीक चूग९ शीष९पुष्यमाघ फाल्गुना शान्द्रमासाः, तॆमुदशद्वया त भाजवेमृताहचूरभ्य द्वादशवर्मानन्तरं मृत तिथिस्ससंवत्सरा
  1
  दिः, तदा जेस्त्रयोदश मासस्य, दुष्टत्व - अधिक संसपा मस्पती दूषि त त्वॆपि शुद्धमासमृतस्या प्याब्दिकं प्रथमम्मलमासवीन कुर्यात्, प्र छदू ब्धिक ग्रहणाद्धि ्वतीयाद्याब्दिकं शुद्धमासएव कु र्यान्न मलमास इ त्यर्धः 1 इममर्धं समर्थयति तुशब्दः, शुद्धमा संव्यवच्चिन व्यवधारणम् अब्द स्याद्य स्यातीतल्वेपि वर्षा तमृतहस्य द्वितीयवत्स रादितया मद्य पि प्रधमा ब्दिकत्वं नसम्भवति तथापि भावि प्रत्याब्दिका पेक्षया प्रथ माब्दिकमित्यु क्तिः । उकारसाक्षि त्वॆनवृद्धहारित वचनमु दाहरत्याब्दिक मि ति ! लघुहारीतश्च ॥श्लो॥ प्रत्यबन्द्वादशेमासिकारा पिण्डकीयासु तैः। क्वचित्त योद शॆपिस्या दाद्यं मुक्त्वात्सुम् *i त्रयोदशेशुद्धमा से आच्याब्दिक न्नकु र्यात्किन्तु द्वादशेमलमा सएवकु र्यादित्यः । मृता हान्तो मा सइतिप क्षेत्रयोदशमृता हस्य द्वादश मासान्तत्वात् द्वा दशेमासि ` इत्युक्त मित्यविरोधः । व्यासश्च श्लो ॥ असन्तेपिक र्तव्य माब्दिकं चूसिकन्तथा ॥॥ माधवीयॆ ॥श्लो-असजानकर्तव्यंशा द्दमभ्युदयुतथा ! ३ थैन काम्य यत्कर वत्सरात्प्रथमादृते ॥ * ! प्रथमसांवत्सरिकं मलमासएवक र्तव्य मित्यथः । एवम् ’ एष्वाद्यं प्रथममे ’ इतिवि शॆषणा चॆतै रैन वच नैद्वितीयाब्दिकं शुद्धमासएव र्यमितिव्यवस्था न्यायविदांसुस्था । दुस्थँमासद्वयेपत्याब्दिकं कार्यमि ति व्यवस्थापनमास्थाकृत्यमित्यलम् । सौरमासपक्षे नैवंव्यसनगन्धः, मल मासदोषाभावात् । संसर्पत्वाद्यवलम्बनैन विधिनि पॆधपरवचन निचय स्य चान्द्रमासविषयत्वान गमातृति विरह सजातिद्वया
  Q
  1

सप्तमखण्डॆ-कार्याकार्यविचार योगासम्भवाच्चसौरॆ ॥ सौरावलम्बिनामपि शुभकमणां महालयादि श्राद्धानाञ्च वचनान्नि षॆधः- प्रत्याब्दिक स्यनित्यत्वन कालमात्रिक तजा व्य त्याब्दिकस्यनित्यत्वन त त्वविधानात् ! तथा महाभारत् ॥ * राक्षोभिषेकः प्रथमश्शुद्धकालम पेक्षतॆ1 प्रत्याब्दिकन्तुनित्यत्वात्कालमा लॆसदाभवेत् 1 गाग्य 8 f श्लो ॥ अधिमा सेचशुक्रस्य गुरोरसमयेपिच। नित्यनैमित्तिकंशाद्धु कु र्यात्कामृन्तुनज९ यॆत् ॥ व्यासश्च ॥श्लो ॥मासपक्षतिथिस्पृष्टेयो यस्मिक्म्रियलॆऒहनि । प्रत्यब्दं तुतथाभूतं क्षयाहन्तस्यतद्विदुः * अतॊ दुष्टमासे स सौरनिबन्धनः प्रत्याब्दिकनिषेधः / नन्वॆषुविषयभे चा. प्रतीजेमँहाभारतादिवदनं चान्द्रमासाब्दिक विषयञ्चकिन्नस्यात्, न ‘स्यात्, शुद्धमाससेव तस्यकत९व्यत्वविधानात् “आन्येषामु तरततु इति सत्यतपस्मृतेः ओ सारे एक मास सञ्ज्ञक मासद्वयाभावेन तद्वचनं चान्द्राब्दिक विषयमितिसुस्पष्टम् । तत्परत्व प्रथमाब्दिक विषयन्दृष्टव्यं क्वचि त्रयोदशे पिस्यावाद्यमुक्त्वातु वत्सरम् 6 * ॥ … इतिहारीतवचनात् तथा वृद्धवसिष्ठश्च " श्लो ॥ मासे संवत्स रॆचैन तिथिद्वैधंयदाभवेत् त त्रॊत्तरो त्तमा ज्ञेयापूर्वस्यात्तु मलिम्लुदा ! * भृगुश्च ।श्लो॥नान्ये षाुतुकथञ्चन ! • ” अन्वॆषामुत्तरत्रतु “इत्यादिवचनैश्चाण्डा ब्दिक स्यापि नित्यल्वॆन मलमासक त९व्यत्वशं कानिरस्ता मू—दुष्टमा सेमृतस्य मासदोषॆपि क्रियाःकु र्याल्, व्या-मासदोषः-मौढ्याधिक संस र्पांहास्पत्याः । तत्प्रमृतस्य ‘बाहादिक्रियाः कु र्यादेव ॥ तथा सत्यतपाः ॥ श्लो ॥ मलिम्लु चाह्वये मासे विप द्यौतयदिद्विजः । तस्मिन्न पिचकतव्याः पिण्डिदानो दकक्रियाः II * मात्स्यॆच ॥ श्लो ॥ चन्द्रसूर्यग्रहे चैनमरणपुत्रजन्मनि । मलमासे ओ देयंस्यान्नि मि त्तंयदिजायते ॥हारीतळ्ळ ॥ श्लो ॥ असङ्कान्तॆपिक ‘त९व्यमाब्दिकम्मासिकन्तथा । एवंसपिण्डनान्तञ्चवत्सरोदमटादिक । * आब्दिक मत्य्र प्रथमाब्दिकम् " आब्दिकं प्रधयञ्चत्स्यात्तत्कुर्वीतमलिम्लु चे " इतिस्मृतेः I सपिण्ड नान्तमिति पूर्वमधक्रियाच्वयमेवोच्यते ! चूसकॊषॆपिसपिण्डनस्य कतजाव्यत्वस्त्मरणं वत्सरान्तसापिं ड्याभिप्रायं लो " पितृ मेधसारसहितसुधीविलोचने 66 m तस्यैव मुख्यत्वाल् । 6 मुख्याहिसम्प्रत्ययः, संवत्स राजर्वाकासावी ड्यमापत्कल्पः " इतिविज्ञानेश्वरः । यतस्संवत्सरे सपिण्डीकरणमितिस्मृ ति घोषः ॥ अतॊ वत्सरान्त पिण्ड्यमैन मासदोषॆपि कार्यम्, निरवकाश त्वाल्, तत्य्र तदकरणे " क्ला ॥ कृतॆपिषोडशश्राद्धे सपिण्डीकरणञ्चिना ! व त्स रातिक मेकु र्यात्पुनश्शाद्धानिषोडश ॥ इति पुनःकरण प्रसक्ते ः मले प्रथमाब्दिक विधानानुपपत्तेः, तत्परवचन वैय्यथ्यण प्रसङ्गाच्च ’ ननु " श्लो ॥ जातकमा९न्त्यक राणिनवश्राद्धानिषाडश । कार्याणि मलमा सेपि सत्यं नैमित्तिकन्तथा ॥ इतिवचनात्सापिण्ड्यमपि द्वादशाहादे का र्यमितिचेन्न " ल्लॊ II सावकाशन्तुयत्काम्यन्नकु र्यान्तासिदूषितॆ कु र्यान्नि रव काशन्तुनित्यं नैमि त्रिकन्तथा ॥ इतिशङ्खेननित्या चॆरपिनिरवकाश स्यैव कार्यत्वनिश्चयाल् 166 सावकाशंहित तसात् ऎण्ड प्रति संवत्स रश्राद्धम्मलमा से नवज९ येत् । ‘निज्यानियानिक राणिनिमित्तो स्थानियानिच ‘नित्यं नैमित्तिकं चैन श्राद्धङ्कु र्यान्म लिम्लु चॆ! तिधिनक्षत्रवारॊ क्तं काम्यं नैवक वाचन ॥ 6 नकु र्याप्त लमा सेतुक मीज्क मजा कथञ्चन । मुक्त्वा नै मित्तिकं श्राद्धं तत्तुत लैनकीति९तम् ॥ '' गुरुभाग पयोरौथ्यॆ बाल्यॆ वावाध९ कॆपिवा । मलमा सेपिकत व्याः क्रियाःपूर्वाश्च मध्यमाः ॥ इ ति प्र चॆतॊ^जाबालि गळ स्तिहारीतादिवचनं तत्कालमृतविषयं वत्सरान्त सापिण्ड्यविषयं चॆतिद्य्रष्टव्यम् ! किञ्च यस्यदशाहानन्तरं 'दर्शॆ पिण्डपितृ यज्ञप्राप्ति स्तस्य द्वादशाहे कार्बम्, यस्यवा मासिदुष्टे वुंसुवनादि प्राप्तं तदध९ं मासदोषॆपि सापिण्ड्यं कार्यम्, तदकरणे पितृत्वम प्राप्तस्याभ्युदय श्राद्धोद्देश्यत्वानुपपत्तेः। अतः पुंसुवनाद्यन्न प्रा शनान्तएव कार्यः, मासप्रोक्त त्वेन तस्यैन दोषाभावात् । तथा22 ये ॥ श्लो ॥ मासप्रो केसुकार्येषु मूढत्वँजीवशुकयोः । अधिमासादि बॊषाळ्ळ नस्युःकाल विधॆर्बलात् ॥ भाग९नः ॥श्लो ॥ जातक मँच पुं सूतिंसीमन्तोन्नयनन्तथा ! मलिम्लु चॆपिकुर्वीतनिमि त्तंयदिजायते । * तदेवम् ' सपिण्डीकरणङ्कृत्वाकु र्यादभ्युदयन्ततः । इत्यभ्युदयशब्दः पुंसुननादिपरए वॆतिसुव्य क्तम् । एतॆन ( श्लो ॥ श्राद्धजातक नामानि ये * सप्तमेखण्डॆ-कत व्यक रविचारः चसंस्कारसँक्षिताः । मासदोषे ऒक तुव्याः काम्यङ्कमु विवज९येत् ॥ इत्यत संस्कारशबो व्याख्यातः ! एवञ्च यद्यदुष्टमा सेवी प्रेत कार्यण धिपरंवचनं तत्सर्वं तत्कालमृतविषयमे चेतिद्रव्यम्.... मू-तथा प्रारभावशिष्टसोदकुम्भषोडशशाद्धव रावसापिण्डॆमुनमासदोषः व्या--यथा तत्कालमृत दाहा दौनमासदोष श्शुद्धमास मृतस्या भी सोदसम्भादौ तथैवेतृधः ॥ अयमथः । दाहादिवत्सरान्तस्थापिं ड्यकृत्यं पॆतसंस्कारः, प्रेतत्व विमोचनाथत्वाल् कुत्तृष्णाशान्ति रूप प्रेतातिशयजनक त्वाच्छ । ततॆन, एकोद्दिष्टान्तङ्कृत्वा तत्काले मासिक सोदकुम्भ श्राद्धानुष्ठानपूर्वकं वषाणं तॆसविण्डीकरणम्मुख्यम्, तद र्वाशापत्कल्पः । तथ कां मासि काप कषश्च गौणः। अतिमुख्यकल्पं चिकीषुः ' श्लो !! पॆतसंस्कार कार्याणियानि श्राद्धानि षोडश यथा कालेतु कार्याणि नान्यधामुच्य तॆततः ॥ इतिहारी तवच ना त्रैतसंस्का रषोडश श्राद्धानि वत्सरादर्वाग्यदा यथाशालु कतुणमिच्छति तदा मौढ्यादिमासदोषसम्भवेपि नडोषइति, यद्वा एकोद्दिष्टान्तकृत्या कृते तीतमासिक सोदकुम्भ दानिवत्सरादर्वाग्यदाक तु मिच्छति ति तदान कालनियमः, अतीतत्वनिबन्धनक न्यादिमासनियमोनास्ति ! तथा दाहादिन त्सरान्त पॆतकृत्यस्य संस्कारत्वातनेक देशस्य श्राद्धान्तस्यकृतत्व न प्रारब्दत्वाता रब्ध शेषस्य समासदोषइति । तथा दोषापवादसङ्ग्र हो ॥ श्लो ॥ प्रारब्दम्मलमासाताग्यत्कार्यमसमापितम् । आग तॆ. मलमा सेपि तत्कतव्यमसंशयं तत्तु प्रेत संस्कारमासिकानि विषयमेन ॥ ८ श्लो ॥ स्ट्रॆतस्य वत्स राध र्वाग्य संस्कारमिच्छति । नका लनियमो जेयोनमौढ्यं गुरु शुकयोः ॥ 'इतिवचनात्प्रतिमासं प्रत्य हं मासिःसॊदकुञ्छयोः कतन्यत्वविधानाद्बहुस्मृतिसिद्धत्वाद्वत्सरा ने यदा सापिण्ड्यङ्कतुमिच्छति तदा प्रथमाब्दिक वन्न मासदोषः ! तथाहारीतः ! श्लो ॥ असङ्क्रान्तेपिकतन्यमाब्दिकम्मासिकन्तथा एवँसपिं डनं चैन वत्सरोदमटादिकम् ॥ अत्त मलमासॊ कवज्या = वज्य = विधेरौ ध्यापि तुल्यत्वान्न चोद्यान काळ, अन्यधा वत्सरादर्वाकु नस्संस्काराらむ 'दौ 1 पितृमॆधसारसहितसुधीविलोचने दौ समाध्यादितोषणति वचना भेका सति ‘श्लो ॥ मलिम्लु बाह्वयेमासे वि पद्येतयदिद्विजः । तस्मिन्न पिचकतव्याः उण्डदानो दकक्रियाः ॥ '' श्लो । मलिम्लु चेसिकुर्वीतनिमि त्तंयनिजायति ! कुर्यात्तत प्रमीतानां नान्ये षान्तुकथञ्चन II • ‘श्लो ॥ प्रा । प्रारब्द मलमासात्य्राक्तत्कालॆनतुदोषकृ ल् । ' ' नातीतपितृ मेधः स्यात् ' इति वचनजातं समुद्र विद्रुतमेवस्या त् ! अतॊ वचनान्तराविरोधेनैवाथँ समथकानुन्याय्यं सपिण्डीकरण स्य वषा९न्तइतिवि शेषणं निरधः कमिलि जॆन्हेवम्, मासदोषॆ द्वादशा हतिपक्षादौ तत्करणेवचनाभावाल् । ' प्रारब्धम्मलमासाताक् 'इ ति वचनं त्वयैवोदाहृतमितिचेन्न, निरवकाशविषयत्वा'त्तस्य, 'कुर्या न्निरवकाळुतुनित्यं नैमित्तिकन्तभा' इति शङ्खस्मरणात्, कालान्तरविधाना च्च । शक्यंहिसापिण्ड्यं मासप्रो कशुभसम्भवेपि मासदोषात्य्रा गॆव शु, द्दकाले कतुम्, न व्यौमंवषाणन्ते । निरवकाशत्वाल् 16 नित्यं नैमित्ति कञ्चैन श्राद्धुकुर्यान लिम्लु इत्यादिवचनम्बानॆनडतॊ त्तरम् ' मि पद्येतयदि निमि त्तंयदि ' इत्यादिभि स्तत्कालमृतस्यैवतत्करणस्त रणात्, “नकु र्यान्तासिदूषिते 'इतिनि षॆधाच्च ! अतो वर्षान्तवि शॆषणं साधीयः मू——नात्रातीत पॆत कार्यमारभेत. 6 07 चे ! 1 6 ཨཡཡ व्या-अत्य्र मानदोष ' ल्लॊ मलिम्लु चस्तुयोमासस्समासःपापसं. ज्ञितः । वजि९तःपितृ देवाभ्याङ्ग् हितस्सर्वक मूसु॥ बालॆवायदिवावृद्धा शुक्रेचा स्तङ्गतॆगुरौ । मलमासइ वैतानिनजयॆदैवदर्शनम् । गृहस्त्र 'वॆळगोदानस्नानगाममहोत्सवा॥ ' इत्यादिवच नैर लमास स्येनमा. ढ्यस्यच गहित त्वन मासदोषा तागॆवमृतस्य दुष्टमा से स्ट्रॆत कार्यं नकार्यमित्यध९ः । तथा स्मृतिसङ्ग्रहे॥ श्लो ॥अधिमा सेह रॆस्सुप्तामा ढ्यचगुरुशुकयोः ! नातीतपितृ मेधस्स्याद्दङ्गाङ्गोदावरिञ्चिना ॥ सुरा सुरगुरोर्ता थ्येकृष्णस्वा पेमलिम्लुचे नातपितृमेधस्स्यात्तत्काले नतु बोषकृत् । * कृष्णस्वापइति क न्यामासव्यतिरिक्तविषयम्. 'कन्याकुम्भX तेभाना ' इति शृङ्गग्राहिकया तत्रा. तीत पॆत कार्यविधानाद्विहितव्य कविषयत्वाच्च सर्वत्र प्रतिषॆधस्य, ततश्च श्लो ॥ मातापितॊ र्मृ हा I स प्रमखण्डे-एकोद्दिष्टदिनॆमासिक निषेधः तिप्रापौपुत्रि दाँ हादिकर्मच । प्राप्तकालॆतुकतव्यन्तिध्यादिर्नतु. दोषकृतो ! ' इति प्राप्तकालॆ मासदोषाधानवच नाच्च नातीत पॆतळा ध्यमितिनिरवद्यम्, मू- प्रारभेशा त्र मानदो षॆमृतस्या रात्त्रिपत् व्या अत्र अतीतॆ, त्रिपक्षा दर्वाक्षेत कार्यारम्भे दोषणत्यध९ & स्मृतिसङ्ग्रहॆ ॥ श्लो ॥ अर्वा पक्षात्प्रे तस्य पुनद हनकर्मणि न स्त्रि । कालनियमो ज्ञेयोनमाढ्यं गुरु शुक्रः * त्रिपदर्वागिति नियमा त्तदूध्व९णं नातीत प्रेतकृत्यारम्भइति सुस्पष्टं दशाहातिक मॆणातीत प्रेतकार्यनिषेधे प्रापै तदपवादोयमर्वा स्त्रि पदिति । इदञ्च दुष्ट मानमृतस्यैव ' विप द्यतयदि " सिमि त्तं यदि ' इत्यादिसृतेः ! अत श्शुद्धमासमृतस्य नत्त्रिपदर्वार्दुष्टमासे प्रसक्तिः । किञ्चजातका चॆर्नि त्यल्वेपि मासप्रोक्त ल्वेनमासदोषाभावस्मरणेप्यतीतस्यनि पॆधःस्म र्य तॆऋ श्यशृङ्गॆण । श्लो ॥ नामक मजाचजा तॆष्टिंयथाकालंसमाच रेत् ! आतिपा तॆ तुकुर्वीत प्रशस्तेमासिपुण्यभे ॥ इति ॥एमहि कालनिणयेच ॥ ' यॆड संस्कारसँज्ञ ताः जातनामान्त्यक राणि ' इत्यादिकं मासदोषॆपिदा हादिस पिण्डीक रणान्त प्रैतकृत्यक त व्यत्सापरं वचनन्दुष्टमास मृत विषया मेव समथिजातमित्यलम्. 3 6 मू—— नैकोद्दिष्ट स्यदिन सेमासिकानिकु र्यान्नि षेछात्प्रत्य वायस्मृ तॆश्च व्या अत्रजाबालिः । श्लो ॥ श्राद्धुकृत्वातुत स्यैवपुनश्शाद्धं न तद्दिनॆ I * दक्षश्च # श्लो ॥ नैकः श्री दद्वयङ्कु र्यात्समा नॆहनिक स्यचित् # स्मृतिसङ्ग्रह । ळ्लॊ ॥ नैकोदिष्ट न्यदिन सेसपिण्डीक रणं विना । श्राद्धं नैकोद्दिष्टस्यदिन । कु र्यात्पितृछात् क्षयमाप्नोति सन्ततिः ॥ * साग्नॆ रेकादशाहि सा पिण्ड्यविधानात्तत्र, तत्करणानदोषः । तस्मादन्यन्य सापिण्ड्यंविना त्र षोडश श्राद्धकरणॆदुरत्ययः प्रत्यवायः ! एवञ्च ‘श्लो ॥ एकॊद्दिष्टन्नव श्राद्धं श्राद्धान्यपिचषोडश । एक स्मि दिव सेकु र्या कॊद्दिष्टन्तु निष्फलम् इति नदनमनाहिताग्नि विषयम् । अन्यस्यच “ श्लो ॥ नवमैकादशैशैवआ । द्यमेशाद शेऒहनि । ' इत्युभयो सत्रविधानादु दैश्यैक्येपिन दॊषः पितृ मेधसारसहि तॆसुधीविलोचने. सहि तथैकादशावे षोडश श्राद्धविधिगस्ति प्रत्युतनिषिध्य, स्म र्य तेचप्रत्यवायःकथ तर्हि व्वादशा साप्यि षोडश श्राद्ध करणन्तत्राह. मू. तानि द्वादशावॆ सापिण्ड्यॆ नचनबलात्रियं तॆ. 1 व्या—अल्ट्रा पैरीससिः ! श्लो ॥ षाण्मासिकाब्दिक श्राद्धे स्याताम्पूर्वेद्यु रेन तॆi मासिकानिमृता हिस्युदि९व सेद्वाद शॆपिवा ॥ * अत्र द्वादशा हस्य मासिक कालत्वस्त्र रणातत्र तानिकु र्यात् । त्रिपक्षादौ सापिण्ड्यॆमा सिकानि मृताहइतिनियमात्सापिण्ड्याता गेव मृता हेमासिकानिकृत्वा तत्य्रसापिँड्यङ्कुर्यात् । द्वादशाहसापिण्ड्यॆतु तत्पूर्वं मृताहाभा वादेकॊडशाहेनिषॆधात् ' श्लो ॥ शास्त्रि ज्ञानिषोडशापाद्यविदधीतस पिण्डतां' " श्लो ॥ शाशद्धानिषोडशादत्वानैनकु र्यात्सपिण्डताम् ! ' इति मासिकानु ष्ठानपूर्वक मॆन सापिण्ड्यविधानाछ्च द्वादशाह तदनुष्ठानमित्यपर्य सुयोजो, यमथः चिद्वादशाहॆ सोदकुम्भशाद्धान्यपकृष्य कु ध्वन्ति तार्द्रत्याह 6 ក मून द्वादशाहादौ सापिण्ड्यॆ सोदकुँ छशा द्धान्याहत्य दद्याद्विध्यभा वात्प्रत्यहमाब्दं तद्विधि वैयध्या पत्तॆरा सिक नद्दि ्वरनुष्ठाने प्रमाणाभावाच्च. aa व्याद्वादशाहसापिण्ड्ये ' श्लो॥ सपिण्डीकरणात्पूर्वङ्कु र्याचा दानिषोडश ! ' इतिनत्सोदकुम्भश्राद्धानि द्वादशा हे पकृष्यकु र्यादिति वचनं ना सीत्यथः । वैमथ्य मिति, अ त्रयाज्ञवल्क्य ॥ अर्वा कृपिण्डीकरणं यस्यसंवत्सराद्भवेत् । तस्याप्यन्नं सोड कुम्भं दद्या त्संवत्सरन्द्विजः ॥ * षवं संवत्सरं प्रत्यहं तद्विधा नान्ना हत्य त त्रदद्यात्, अन्यथा संवत्सरमितत्यन्तसंयो.गॆ. विहितद्वितीया वैय ध्य९ं विधि वैयध्य९ञ्चस्यात् ' षोडशानान्ध्विरावृत्तिङ्कु र्यादित्याह गौतमः ॥ इतिनत्सॊदकुम्भशाद्धानां द्विरनुष्ठानेवचनाभानाच्च प्र त्यहमैनकार्यम् ! सॊदकुम्भ श्राद्धस्य पॆतलोक वासजनित कुतृष्णा शान्त्यथ त्वाल् ( श्लो॥ पॆतलो केतुवसतीर्नृणांवषं प्रतिता! मुत्तृप्लैपत्यहन्तस्य भवेत्तां भृगुनन्दन ॥ इति विज्ञानॆळ्व रेवत्सरं त 2 स प्तमखण्डॆ-मासिक सोदकुम्भयोरावश्यकत्वम् OFO स्य प्रेतलोकवास प्रतिपाद नाच्च नापकषः ! ननु कथं प्रेतलोकवा सः ’ श्लो 1 चतुरोनिर्व पॆत्पिँ डाक् पूर्वं तॆलुसमापयॆल् । ततः प्रळ्ळ तिवै पॆतःपितृसामान्यमळ्नु तॆ ॥ ‘इलिसा पिण्डॆन पितृत्व प्रापैः। मै वम्, मार्कण्डॆयॆन संवत्सरं प्रेतलोकवासस्मरणात् # 6 श्लो ॥ य स्यसंवत्सराद र्वाक्सपिण्डीकरणङ्कृतम् । मासिकंसोडकु लभिञ्चदॆयँतस्या पिवत्सरम् 11 ^ इतिवत्सरं पॆतशाद्धविधानाल्, प्रेतलोक वासःक्षुत्तृ मे च तच्छान्त्यथ्यं सोदकुम्भं मासिकञ्चेश्यनगमात् ॥ श्लो ॥ C दानि क्रमशोलब्ध्वा सपिण्डीकरणैकृते । पॆतभावाद्विनिमु कस्स्वकरफ ‘लभाग्भवेत् ॥ इति त त्तत्कालकृत षोडशादिशाद्धलाभानन्तरमैन पॆत त्वविमोचनावधृतेः श्री 6 श्लो ॥ वत्सरां लॆततः तः पितृत्वमु पपद्यते इतिबोधायनेन वत्सरान्तएव पितृत्व प्र्रा, विप्रतिपादनाच्च कृते ऒपि सापिण्ड्यॆवत्स रान्तवन प्रेतत्व विमोचनमितिधमण शास्त्रृत त्वम्॥ सापिं ड्येनपितृत्व प्र्राप्तिवचनं वत्सरान्तसापिण्ड्य विषयं चॆन्निर्विवादः 1 द्वा दशाहादि सापिण्ड्यविषयं चेद्वृद्धिसञ्ज्ञा वदोदनक वद्भाव्यर्थाभि प्रा यम् । अतॊयथायागादिकङ्कृतं कालान्तरभावि फलसाधनं तथा ता वी द्वादशाहादौ कृतंसापिण्ड्यं वत्सरान्त तत्व विमोचनसाधनं भ वतीति तत्त्वस्थितिः ॥ श्लो ॥ प्रेतसंस्कार कार्याणि यानि श्राद्धानि षोड श । यथाकालन्तु कार्याणि नान्यधामुच्यते ततः ॥ इतिहारितवचनमा लोच्य त्यज्यताम्भ्रमइत्यलम् । आतस्सर्व स्मृतीनामविरोधः । लो कॆद्वा दशाना समुच्चित्य सोदकुँभशाद्धकरणैकिम्मूलम्? भ्रान्तिः ! सातुव ‘त्सरान्तसापिण्ड्यॆततः प्रा, गॆवसोदकुम्भशाद्धकरण दश न मेव । कत्त ष्णा स्ट्रॆतलोक वासिनए वॆत्यभिप्रायॆण यस्यति स्ये त्येक वचन प्रयोगस्साधुः पित्रादिसहित स्यैवॊ द्दॆश्यत्वान्न पार्वणत्वभङ्गः ! एनं द्वादशाहॆसा, पिँड्येपि वत्सरान्ताशुचित्व सरणात्पितो मृताब्देपुत्रःक मा सह एव । तथा देवलः ॥श्लो ॥ पितरौस्त्रमितौ यस्य देह सस्याशञ्चि भ वेत् ! न दैवन्नापिपित्य्रञ्च यावत्पूणो जनवत्सरः i इदंवचनन्दीत्रॊरृ ताणेमृत्तानामन्येषांवत्स रान्तसपिण्डीक रणपरम् । आलॊ ऒन्येपांस ऎ ततः विळृमेधसारसहितसुधीविलोचने ॥ ww द्वादशाहाजौ सापिण्ड्यम् । तद्वत्पितॊमृताब्दे नाग्न्याधानादिकमु सुषेयम्- तदप्याह देवलः ॥ श्लो ॥ स्नानं चैवमहादानं स्वाध्याय श्चाग्नितर्पणम् । प्रथमे बेनकतव्यं महागुरुनिपातनॆ ॥ * ॥ स्ना सम्- समावत नम्- महादानं प्रसिद्दम् । स्वाध्यायः - उपनयनमु पाकम९ वा, अग्नितर्पणम्, अग्न्याधानं, इदंसंवत्सरान्त नपिण्डीक रणविषयमिति चॆन्न । तथा विशेषाप्रती लॆः, अपतिताथ कल्पने ति सङ्गाद्वचनान्तराभावाच्च । 66 सपिण्डीकरणङ्कृत्वा कुर्यादभ्युदयम् इतिवचनात्कृतॆ त सिक् पुत्रः कमण्य इति चेन्न- वत्सरान्तमळु चित्व _सरणोद्वत्सरग्रहण वैय्यथ्याच्च सपिण्डीकरणाकरणयो रॆन विधि निषेध प्रयोजकत्वान्नि षेधस्य कँरॊकत्वॆ नाग्न्याधानादिव्यतिरिक्तमा सपो क्त निरवकाशानश्य कार्यपुंसुवनादि विषयमेव शुभकार्य परंवचनजा तम् । तथा सृतिसङ्ग्रहि ॥श्लो ॥ गर्भादि प्राशिनान्तानि प्राप्तकालं नलङ्घयेत् ॥॥ इति ॥ ऋश्यशृङ्गळ्ळ ॥ श्लो ॥ नामक मणचजा लॆष्टिं य । धाकालुसमाच रॆत् ।#॥ आत्रेयैच ॥ श्लो ॥ मासप्रोक्ताषुका र्यॆषुमू ढत्वञ्जीवशुक्र योः । अधिमासादिदॊषाळ्ळ वस्युः काल विधेर्बलात् *॥ शं खळ्ळ । ळ्लॊ I सावकाशं तुयत्काम्यं नकुर्यानासिदूषितॆ ! कुर्यान्नि रवकाशन्तु नित्यं नैमित्तिकन्तथा ॥॥ अतःपु सुवनादी नामेन मास क्तत्वान्नि रवकाशत्वा देवमासतो षॆपि विधानाच्च तदरणमेव सपिण्डीकर णम्मासिकापकषश्चयु क्तम् । लेदु क्त्रं श्लो॥ प्रेतश्राद्धानिशिष्टानि सपिं ! 1 डीकरणन्तथा ! अवकृष्यापकुर्वीत कता नान्दी मुखेद्विजः ॥ इति अग्न्या थानादी नाम्मासदो षेनिषे धात्सावकाशत्वाच्च ‘प्रथमेस्दानकर्तव्यं” इति निषिद्धमग्न्याधानादिकम्पितो मृता बेनक तजव्यमितिशास्त्रीयःपन्धाः मू__श क्तिविषयेद्वादशाह प्रभृत्यासंवत्स रात्प्रत्यह मेकन्त्रिपुरुषो देशेना दैनमधमक सदक्षिणंसँकल्पविधि नासोदकुम्भशाद्धन्दद्यात्प तीमासंवाद शाख देवा मा सिकाहान्यदिनेवा अतीत सोदकुम्भशा धान्याहत्य दद्या ता कृपिण्डीकरणादेकोद्दिष्टवत् . m نکس OX * स प्तमखण्डॆ-सोदकुम्भ शाद विचारः व्या–अतश्लोक गौतमः श्लो॥ अदेवम्पार्वणंश्राद्धं सोदकुँभमध म९कम् । क्युर्याता गाब्दिक श्राद्धात्सङ्कल्पविधिनान्वहम् ॥ ॥ सङ्क ल्पेति । श्लो॥ ४ आवाहनाग्नौकरणं स्वधानिनयनन्तथा / विकिरम्पिण्डदा ॥ # नञ्च सङ्क ल्पेपञ्चवजयेत् ॥ इत्युक्तप्रका रॆणॆत्यथः ! अधमजक मिति ॥श्लो ॥ 7 पुनर्भोजनमध्वानं ताम्बूलण्डन्तभावनम्!! ’ इत्यु क्तनिय मरहितमित्यथः । श्रीधरीयॆ ॥श्लो ॥ द्वादशाहस्त्रभृत्यस्य तृप्तये चान्न संयुतं दद्यादहरहःकुम्भं जलपूणं तुवत्सरं * स्त्र तिमासुवॆ9 ( तत्तदु त्तरसातन्त्य्र्यादनु सेयँ प्रचक्षतॆ ’ इत्युक्त न्याय तौल्यादित्यथः । मासिहान्यदिनइति । श्लो॥ 6 नैकशाद्धद्वयँकु र्या त्समानॆऒहनिक स्यचित् (इतिनिषेधादित्यथः ॥ दर्शा चौबेति ! ॥ श्लो॥ (अ मावास्याष्ट कावृद्धिःकृष्णप ६यनद्वयम् इति सामान्यॆनशाद्धकाल विधानादित्यथः । प्र्रागिति, मासिक वत्सपिण्डीकरणा दर्वा कोद्दिष्टत्वम ध९ सिद्धमित्यथकाः ॥श्लो ॥ सपिण्डीकरणाव र्वागॆकॊद्दिष्टंविधीयते । कृतॆस पिण्डीकरणे पार्वणन्तुविधीयते इति सामान्यॆनस्तृतिः । किञ्चम् अ र्वाक्सपिण्डीकरणं यस्य इति वचना तमाध्व मेन सोदकुम्भश्राद्ध मिति नभ्रमितव्यम्, असापिण्ड्यॆनकु तृष्णाशान्त्यभावात्तच्छान्त्यथँ सॊ दकुम्भश्राद्धकरणभ्रमनि रासाथ त्वात् । द्वादशाहप्रभृति विधानाद्ध्वा दशावौ सापिण्ड्यम प्रीतिचेत्ततः किम् ? ’ यस्यसंवत्सरात् ’ इतिवचनात्त त्परमेव तत्करणम्प्रतीयतइतिचेन्न, षष्ठचूसे सामिड्यॆसॊदकुञ्छशा दानामध९ वैशिसप्र्रास क्तेः, वत्सरान्ति पापिण्ड्यॆ स्वरूपेणलो पपनङ्गा च्च ! अतॊ द्वादशाहादौ कृतॆऒप्यकृतॆपिवा सापिण्ड्यॆकु तृष्णाशान्त्य ध९ं वत्सरं प्रत्यहं सॊदसम्भश्राद्धङ्कतव्यमॆवेतिसिद्धम्,

वषां तॆ पॆतलॊक वासं मुतृपैच विहायस्वक मः फलं’ स सांवत्सरिकाहॆ सोदकुम्भशाद्धदानु निरथणकँडु तृष्णाविरहाद्वत्सरा तीतत्वाच्चॆत्याह—- मू———-सांवत्सरि कापा तानिदद्यात्कालातीतत्वात् ॥ ॥ अकाले चॆत्कृतङ्क नुजुकालं प्र्राद्य पुनःक्रिया ! कालाठी पितृमेधसारसहितसुधीविलोचने तुतु यॆक्कुर्यादकृतं तद्विनिदे शौत् ॥ इति कात्यायनः न्या—संवत्सर मॆनसॊदकुम्भशाद्धविधानाद्वत्सरस्यातीतत्वात्सांवत्स 9शाहन्य द्वितीयवत्स रादिता एत्तत्प्रसोऒकुञ्छिशाद्धदानं निष्प्रयोजनमि इति सप्तमः खण्डः त्य रः एकोद्दिष्ट कालव्यवस्धामाह मू–सर्ववणानां मृताहा देकादशे ऒह्निमध्याह्न ए कोद्दिष्टं कुर्यात्साग्नॆस्संस्का राहा देशादशाहित्यहत र्पणॆचतु थेज् ऒह्न्यकोद्दिष्टं पञ्चमेसापिण्ड्य मे काहत र्पणाद्वितीय ह्न्यकोद्दिष्टं तृतीयॆसा पिण्ड्यं दशाहान्त रने कॆषाम्मरणित तन ृताहा देशादशा पातिथिभे देसिसङ्घा तानुमृत्योःपत्न्याछलै = कादळोह द्वादशोहयो रे ‘व सहशार्दङ्कुर्यात्. 1 । व्या—अत्त पैठीनसिः ॥ श्लो॥ ऎकादशॆह्नियच्छाद्धं तत्सामान्य मुदाहृतम् । चतुणॆ मपिवणानां सूतकँतुपृथक्प ृथक् ॥il सृ त्यन्तरॆ ॥श्लो ॥ एक मुद्दिश्ययच्छाद्धं देवहीनँविधीयते । एकोद्दिष्टन्तु ततॊ क्तं मध्याह्नतत्प्र कीतिँतम् ॥ * ॥ याज्ञवल्क्यः ॥श्लो ॥ आ द्यमेकादशेऒहनि ॥ इति । बृहस्पतिः ॥श्लो॥ एकाद शॆह्निक तन्यमे कोद्दिष्टन्तथाद्वि जैः । व्यासः ॥ एकाद शॆह्निसम्पै शाद्दन्द द्या द्यथाविधि ! कृतमेवात्रवा रादि तिथिभानिनिरीक्ष ्यपै ॥एकादशेहनिशा 1 द्द कुर्या देवाविचारयक् ॥॥ अत्राहि ताग्नेर्विशेषोजातुकणि नॊक्तः श्लो॥ ऊध्व९न्त्रिपद्यच्छा द्धं मृतॆहन्येवकी तितम् । अधस्तुकार येदाहा दाहिताग्ने द्विज ननः ॥॥ त्रिपदर्वाग्यत्प्रतक मतदा हदिवसमारभ्याहिता ग्नेः कार्यम्, त्रिपदूध्वजां यच्छा दन्त नर इदीवसादारळ्य कुर्यादित्यथः । अतॊ दळाहकृत्य मेकोद्दिष्टमून मासि कन्द्वितीयमासिकञ्च दाहदिनमारभ्य कुर्यात् । त्यहाशौचीनां त्य्र्य हतर्पणं पूर्वमेवॊ क्त्रम्; तत्प्रश्राद्धकालनियममाह ॥ त्यहेति । वि ज्ञानॆश्वरैत्यहाशौचिनां पारस्क रॆणविशेषउक्तः ॥ श्लो ॥ असपिण्डॊवदि 1 अष्टमख. डॆ-असपिण्डॆनदह नॆसङ्घात मरणेचक्रमः दहिद्द्वितीयेक्वस्थिसञ्चयः । तृतीयॆतूदकन्दत्वा चतु धॆ श्राद्धमाच रॆत् ! * अखण्डादर्शे॥श्लो ! प्रथमेदिन से चॆयाश्रयःपिण्डास्समा हितैः । द्वितीयॆचतुरोद व्याद स्थिसञ्चयनन्त तः॥ श्रींस्तुडद्यात्त ृतीये <ह्निवस्त्रादिक्षाळनन्ततः एकोद्दिष्टञ्चकतन्यं श्राद्धक मजाततः परम् # । * इति ॥ “एकोद्दिष्टञ्चतुथे ऒह्नि सापिण्ड्यम्पञ्च मेदिनॆ ! ’ इतिपाठां तरम् ॥ स्मृत्यन्त रॆ । श्लो ॥ असपिण्डो यदिद हॆद्द्वितीयॆत्वस्थिसञ्चयः । एकोद्दिष्टन्तृतीयेऒह्निमरणात्तुविधीयते “ * त्वॆ

अत्रविशेषमाह एकाह ति ॥ गाग्यणः ।॥श्लो ॥वषाजाली तॆपुन दाका हे काहात्पि . डमर्पयेत् . शार्ध्रुद्वितीयेदिन सेतृतीये…ह्निसपिण्डनम् । स्मृत्यन्तरे ॥ श्लो ॥मृ तानायॆुक वंळ्याना येकॊयदिच दाहकः । एक दिव सेकु र्या देक तं तॆ णकारयेत् ! अति कॆ बेतुनुस्का रॆवी काहात्पिण्डमर्पयॆत् : एकोद्दिष्टं द्वितीयॆऒह्नितृतीयेह्नि सपिँडनम् ॥ स्मृत्यन्तरौ ॥ श्लो॥ पितरिपो ~ षितॆ प्रेतेपुत्रःकु र्याति यादिकम् । संवत्स रॆव्यती लेपिदश रात्रंयथा विधि ॥ * नारदः ॥ अन्तदःशावा चेत्कतु ःपुनः पॆतस्य संस्कृतिः 1 त साम्बुद्धि पूर्व शेषा देखो र्दिष्टंयधोदितम् ! * 6 अज्यमेकादशे हनी इक्यु क्रमित्यथः ! सङ्घातमरणं.. सुमरणेच भर्तासमै वैकोद्दिष्टं सौ पिण्डञ्चकु र्यान ृततिथिभेदेपि ॥ स्मृत्यथ सारे ॥ ल्लॊ ॥परेड्युरनया नॆतु मरणोहःक्त्रमॆणकु दहनादिसपिण्डान्तं सहकुर्याद्यथाविधि ! पू र्वेन्यु र्वाप रॆद्युर्वाभर्तारंयानुगच्छति । तस्याः पतिदिनॆ श्राद्धं मृताहस्तुयथातिथि ॥ काष्टाराजनिकि ॥ श्लो ॥ पितोरु परमेपुत्रः 89 याककु र्याद योरपि । अनुसृत्ताचनान्येषांसङ्घात मरणापिच * f अनुवृत्तिः अनुमरणम् ॥ तत्र सङ्घा कमृतौ दाहादि सपिण्डीकरणान्तं पि.;पुत्रस्स हैपकु र्यान्नान्यतना न्यैस्सह वॆत्यधः. मू—अल्ट्रानेशाशौचयौगपद्येसि त तत्कर्मणि शुद्धिस्म रणा देकोद्दिष्टान्तङ्कु र्यात्. व्या——अत्य्रशङ्खः ॥ श्लो ॥ आद्य श्राद्धमशुद्धि ऒकुर्या देकाद श..ह नि । कतुस्तात्कालिकी शुद्धिरशुद्धःवुन रॆवसः नि ! कतुस्तात्कालिकीशुद्धिरशुद्धःवुन लॊ काक्षिः ! श्लो 1 नवश्रा A AF वितृमेधसारसहि तॆसुधीविलोचने द्धमशुद्धि पिक्कुर्या दॆकाद शॆहनि । कतुस्तात्कालिकीशुद्धिः पूर्वाशा चॆन शुद्ध्यति ! * एकॊद्दिष्टान्तमिकॊस्मरणान्न सापिण्ड्यमाशौचेकु र्यात्कालान्त, रसद्भावेन सावकाळत्वाच्च, अदृश्राद्धन्नव श्राद्दमितिहिस्मर्यत्, नहि, सापिण्ड्यमशुद्धिऒकु र्यादितिवचनमु सि. य मूकथञ्चि देशाद शेह्नवि प्रा. भाष पॆताय पिण्डमे. कन्दत्वा श्वशास्त्रा द्दुकु र्या जाम श्राद्धु होमण्ठाहो ममा श्रेण श्राद्धसिद्धिर्न स्यात् । ’ श्लो ॥ ब्राह्मणं भोज येदाद्यॆ होतव्यमनलेपिवा ! पुनश्चभोजयॆद्विष्ट्रं द्वि ! रावृतिर्भवेदिति ॥ होमकरणेपि, पुनश्शार्धक रणस्मरणा. त्, ’ माससंवत्सरादृति ’ इतिमासि काब्दिक यो रामश्रा, द्धनिषेधाच्चानश्य मेकम्भोजयेत्. 11 व्या-कथञ्चित् पात्रा लाभे देशं शादिविपतौ ॥ श्रीधरीयै ।श्लो 7) áकॊद्दिष्टेतुसम्प्राप्तॆवि प्राभावेग वैसति । पिण्डमेकं प्रदातव्यमाशा चञ्चा प्र दानतः ॥ *‘श्लो ॥ श्राद्धनिघ्नॆद्विजाती नामाम श्राद्धं प्र्र क्षीतितम् ! अमावास्यादिनियम्माससंवत्स रादृतॆ ॥ इतिहारीतः ‘ब्रा हणम्भोजयेत् ’ इतिगा लववडनम्. तदकरणे पुनःकरणमाह मू_एवम प्येकोद्दिष्टाक रणे पुनःपिण्डोदक श्राद्धानिकुर्या दनस्थिसञ्चये पुनदाहञ्चकुर्यात्. व्या इदं सूत्रं प्रा गॆनव्याकृतम्. वृषोत्सर्गमाह.—- मू……अ त्रैकादशावौ प्राक्सपिण्डीकरणाद्वा वृषोत्सर्गङ्कु र्यात् ’ श्लो ॥ एकादशाहिषाण्या सेतिप क्षॆ बेतथैवच । वृ ព षोत्सग९न्तुकुर्वीतपरस्तादु क्त कालकॆ ॥ ३ व्याविज्ञानेश्वर्॥श्लो ॥ एकादशे ऒह्नि सम्प्राप्तॆयस्यनोत्सृ, ज्य तॆनृषः । पिशाचत्वं स्थिरं तस्यद त्तॆशा द्धशतैरपि ! * कथञ्चित्त त्रास म्भवे सपिण्डीकरणात्य्रागॆव त्रिपक्षानौवाकु र्यात्, अत्रनमासदोषइत्याह मूना त्र मौढ्यादिमासदोषाः. अष्टमखण्डे-वृषोत्सर्गविचारः व्यास ृत्यध९ सा रे ॥ श्लो॥ एकादशाहादन्यत्रपोक कालेषुय त्नतः । नृषोत्स गे९तदाशुकबाल्यं माढ्यंसदोषकृत् ! * इति ।॥ वृ प्रॊत्सज९ सस्य पॆतसंस्कारत्वानौ ढ्यादि दोषस्मरणाभावा च्चैतत्समा नाथकं पॆतस्य वत्सराद र्वागितिनचनं द्रष्टव्यम्. मू_पकपु त्रवत्या वृषोत्सगनिषेधं कॆनलनृपोत्स RE T गोसाहित्ये नरॊषॊ=न्य श्चॆच्छादक रासनृषमात्रमुत्प्रजॆत् व्या श्लो ॥ पतिपु त्र वती नारीमियतॆछतु जारग्रतः ! वृषं नैवो त्सृजॆत्पुत्रॊयावत्स्वपितृजीवनम् ॥ ‘इत्ययन्नि पॆधो गॊसाहित्यना स्तीत्यध९ः II तथाजाबालिः ॥ श्री । पतिन तासुशीलाचपुत्रि णीसुभगामृता! बॊत्सृजॆद्वृष मेक न्तुसहगामुत्सृजॆद्वृषम् ॥ पुत्रादन्यॊदुदा तस्याशाद्धक राभवेद्यदि । सचवैवृषमुत्सृज्यपश्चाच्छा द्धं समाचरे. त् किञ्च ॥ आवुत्रा तुयदानारी मियतेभ कु९रगतः । वृषोत्सर्ग नकतुन्य एका गौदी जयलॆतजा ॥ पितुरूध्वज विधिङ्ग म्यक्क ृत्यामातुश्च पुत्र कः । वृषमुत्सृज्यपश्चाद्दिपि त्रा सहसपिण्डनम् ॥ * इत्यादिष्ट प्रयोगमाह -… व्यम्. 9 मू-अमुकगो त्र स्यामुक,शमणः पॆतस्याद्यन षोत्सर्ज स्वकरिष्यामिति सङ्कल्प्य वृषंसंस्नाप्यालङ्कृत्य ‘यस्य दॆनस्ययोभक्तस्तस्यचिह्नंसमालिखॆल् ’ इति हॆमादौ नियमात्’ स्पेष्टदॆनतॊचिह्नं पश्चि मॆदक्षिणपादमू लॆZ ग्नित पै नाय सेनविलिख्य ( पिशॆङ्गरूपः → ध तन्न स्तुरीपम् इति द्वौमन्ता दक्षिणाकणेँ जपित्वा ’ एतं युवानम् ’ इति गोषुविसृ जॆत्, एतान देवाप स्तम्बि नामुक्तम्बोधायनेवि स्तरः व्या अत्रसूत्रम् ॥ वा ॥ वृषभे गॊपुजी णॆ यूनःकणमा जुसॆल् ( पिशङ्गरूपः, तन्नस्तुरीपम् ’ इत्येताभ्यामथैनङ्गोषु विसृजॆ त् ¢ एतंयुवानम् ’ इति इति ॥ अत्र कात्यायनः ॥ श्लो ॥ य स्ययावत्स्वसूतॊ क्तं स्वल्पं वायदि वा बहु । तस्य तावतिशास्त्रार्था कृतेसर्वँकृतम्भवेत् । * बोधायनः । वा ॥ अथ वृषोत्सज९नं तच्छ ॥पितृ मेधसारसहित सुधीविलोचनॆ द्विविधं काम्य नैमि तिकञ्चॆति ॥ नैमित्तिक काद शॆह्निकृतं काम्यं कातिक्षाक्यां वैशाख्यां ग्रहणॆ सङ्क्रमेच " * इक्यारभ्य बो स्तरणो स्त रॆणो कइत्विथूः., ‘छायनॆ वि मू-अल्ट्रा स्ट्रॆतनृषोत्स गेज् सवृद्धि श्राद्ध मेकोद्दिष्ट विधि नास दक्षिणं यथाश क्तिनि प्रा भोजयेत्. व्या—अत्य्रगाग्यणि कि ज्ञानपॆताथरावृषोत्स गे वृद्धि श्राद्धं वि धीमति ! एकोद्दिष्ट विधा नॆनस्वशक्त्याभोजयेद्द्विजान् ॥ * शङ्खश्च ।श्लो ॥ स्वगा थॆ तुवृषोत्स गॆ नाँदीमुखविधानतः । पॆताथॆ तुवृषोत्सर्गए कोर्दिष्टविधानतः ॥ ब्राह्मणा भोजयित्वातु शक्याड द्याच्छदक्षिणाम् मू -अत्र नीलवृषॊतृगो नि विशिष्यते ‘श्लो ॥ लॊहितॊ म स्तुवणिज नमुखॆसृ ष्टेचपाण्डरः ! श्वेतःखुरविषाणाभ्यां स वृषॊ नीलउच्च ले ` व्या… इदं हेमाद्रिवचनम्. एकोद्दिष्ट प्र योगमाह. मू. - प्रातःकृतवृषोत्सगोज मध्याह्न प्राणानायम्य प्राचीनावीत्यमुम्यैकादशहन्याद्यकोद्दिष्ट श्रद्धु कठि ष्यइतिसङ्कल्प्व दर्भं प्र दाय दक्षिणहस्ते प्रत्य दुखं वि प्रममुष्य पै तस्याद्येकोद्दिष्ट श्राद्धॆ प्रताधि भवताक्षणःकत व्यइति निमन्त्य्र ॐत धॆत्युक्ते प्राप्नो तु भवानित्यामन्त्य्र्य प्राप्न वानीति प्रतिश्रुते सदर्भेस तिलेनृत्तॆकुण्डे वि प्र सादयोरमुक गो मुकळर्त त्रैत इदं तेषाद्यमिति पाद्यन्दत्त्वा = मुक गॊत्रि 2मुक नाम्नि पैतॆ, इति स्त्रीयाः आदित्याभिमुखःक ग्राङ्घिं प्रक्षाळ्या जानुभ्यामाचम्याचमय्य कृसरताम्बूलानिदत्त्वाभ्यज्य स्नापयित्वा स्नात्वोद्व पुण्ड्रं धारयित्वा स्वयन्धृ त्वा " मित्रक्वच • इति विधिना लौकिकाग्निमुपसमाधाय दक्षिणा ग्रेद९ भै९रग्निम्परि स्त्रीर्या ग्नॆन्षक्षिणतो दक्षिणा ग्राज् दर्बाक् संस्तीर्य तॆष्वॆ कैकशऔदुम्बरं मेक्षणमौदुम्ब, अष्टमखण्डॆ-एकोद्दिष्ट प्रयोXक्रमः रीन्दर्वीमाज्यस्थालीं प्रोक्षणीपात्रं पुनद९र्वीं सपवित्र मध्य पात्रं हविरुद्धरणीं तिला सिकता मधु गन्धपु ष्पाणिच प्रयुज्येकॆन पवित्रेणप्रोक्षणीं संस्कृत्यो तानानि पात्राणिकृत्वा प्रोक्ष्य हविरानीय निधायद क्षिणतो ऒङ्गा रान्नि रूह्ययथापूर्वमाज्यसंस्का रॆह विषासहपर्यग्निकृत्वा==ज्यन्दर्विञ्च संस्कृत्य पवित्रा नहिते अभ्यु९ पात्रै ’ आमआगच्छतु प्रेतो देवया अभ्यु=पात्रै ’ नाक् समुद्रा९ सलिला सवणा सस्ति कोयज्ञोसग्व कामाकाल छ तॆ_क्षीयमाणमु पदुह्यतामिमां प्रेताय तेगृह्लामि इत्यम्य९ङ्गृहीत्वा · प्रेतादॆवया नाज् ’ ? ‘यैतिगृहामि ’ इतिस्त्रियाः, पवित्रमुद्धृत्य ’ तिलॊसिसो मदेवत्योगॊसवॊ दॆननिमिरि, प्रत्न नद्भिः प्रत्त एहि प्रत्नसद्भिः प्रत्तएहि (प्रॆ तमिमाक् लो काज् प्रीणयाहिनः’ इति तिलक् क्षिप्त्वा तामि मामिति स्त्रीयाः, नात्रस्वधान मन्ननौ ब्रूया त्, पवित्रन्निछाय ’ मधुवाताः इति प्रतिमन्त्रम धुगुडंवा प्र क्षिप्य ( सॊमस्यत्विषिरसि ’ इति सर्वाङ्गुली भिरभिमृश्य 6 अवेष्टादन्दकू काः ’ इति तत्र यत्किञ्चि दादाय ’ निरस्तन्नमुचेश्शिरः इति नैऋत्या दिशि निरस्या पउपस्पृश्य ( शन्नॊ दॆवीः इत्यम्यका मभिमन्त्र्यगन्धा दिभिरभ्यर्च्य दर्भैरर्व्याच्छ प्रच्छादयेत्, नात्र ’ अ पॆतवीत ’ इति भुक्ति दॆशसम्माजज नं श्मशानॆतदु क्तेः, “ अ सहताठी ’ इतनेनैव प्रॆ तपिशाचाद्युत्सारणसि द्धाः, 6 अ पहताअनु रार ग् सिपिशाचाये क्षयन्ति पृथिवीमनु, अन्य प्र्रतॊ गच्छन्तु यत्रास्य गतं मनः ’ इतितिला श्च प्र कीर्य, ’ यत्रा स्वागतम्मनः ’ इतिस्त्रियाः, ‘उ दीरामवरउत्परउन ध्यमः प्रेतस्सोम्य असुं यइया यावृकऋतज्ञस्सनॊनतु पै तॊहवॆषु · इत्यद्भिरवो છે सिकता OF पितृ मॆधसारसहितसुधीविलोचने क्ष्य; उदीशाखामनरोत्सरो सध्यमा प्रेतासान्यूआसुंये यायानृकाऋकज्ञापाल्गॊनतु प्रेताह वेषु, इतिस्त्रियाः ’ आयाहि पै तसौम्यग भी रैः पथीभिःपूर्व्यैः प्रजा मस भ्य दददयिँचदीघाँयत्वञ्च शतशारदञ्च ’ अमु गोत्रममुक शराणं प्रे तमावाहयामिति दक्षिणामुख सिष्ठक् प्रेतहवाह्य, ’ आयाहि फ्रै लॆसौम्येददती इति स्त्रि भूः, आसन दत्त्या तिलोदकमुत्सिच्यावटॆ पुनःपा दौ प्रक्षाळ्ळाचान्तन्द र्भासने प्रत्यङुखन्नि वेश्य पूर्व वन्नि मुत्यह स्ते शुद्धोदकं पवित्रञ्चदत्वाऒमुकगॊत्रा मुकशर्म प्रेत इयन्तेतृप्तिः ’ इत्यस्य कॊन्दत्त्वा मुकगोणि अयिक नाम्नि प्रे तॆइतिस्त्रीयाः, अस्तुतृप्ति रित्युकै पुनश्शुद्धोदकं प्रदाय पवित्रमा दायाम्य पालॆनिधाय गन्धादिभिर्वि मभ्यर्च्य पित्याणि वस्त्रश काय्यारनोदकुम्भकांस्यपात्रा णिगॊभू दासीहिरण्यालं रादीनि च श क्तितोदत्त्वा पूर्ववत्पुन सिलोदकन्दत्त्वादक्षिणतः प्रतिष्ठितं हविरभिघार्याग्निं प्रसव्यं समस्तं तूष्ठीं परिषिच्यानुज्ञातॊ दर्व्यां सकृदुप र्य मॆश्री णॆनसह चरुमध्यात्सकृदनदायाभिघार्यामुक गोत्रायामुक शमणि प्रैताययमायचस्वाहेतिकृष्णायाँहुत्वा ऒमुकगॊत्रायै नाम्न्यै पैतायैयमायच स्वा (पै हॆतिस्त्रियाः, उ त्तरभस्मनि अहविष्यञ्च स्वाहति हु त्वा मॆक्षणमग्नौ वहृत्य पूर्ववत्परिषच्य भुक्तिपात्र उप स्तीग्य हुत शॆषमन्नं किञ्चिदत्त्या विविधव्यञ्जनमन्नं चाभिघार्य सव्य,जान्वाच्य ’ पृथिवी तॆपात्रम् ’ इति पा तान्न मभिमृश्य ( इदं विष्णुः इत्यन्नॆद्विजाङ्गुष्ठं निवॆळ्ळ 6 अमृतोपस्तरणमसि ’ इतितीरं प्राशयित्वा । 6 प्रा णेनिविष्टोमृतञ्जुहोमिशिनोमानिक श्री इति पञ्चभि अष्टमखण्डॆ-एकोद्दिष्टपयोगविधिः र्भुजानन्द्विजं प्रस मीक्ष्य यथासुखञ्जुष स्वेतिवदेत्, भु कॆवि प्रॆ - पॆक्षि तम्पृष्ट्वा सम्पन्न मित्युक्ति ’ अमृतापि छानमसि ’ इत्याचमय्या चांलॆशुद्दॆ’ स्वदितम् ‘इत्यु क्त्वा ’ अस्तुस्वदितम् ‘इत्युकै पूर्ववृत्तिलोदकन्दत्त्वा ‘अ स्तुतृ प्तिः ’ इत्युक्ते ताम्बूलं भुक्तिदक्षिणाञ्चदत्त्वा दक्षि णॆनाग्निमुच्छिष्टसन्निधौ दक्षिणागा कॊडर्भाकोसं स्त्रीर्य तॆ झु माज९यतां मम प्रेतः प्रेतिवा पोमार्जयित्वा अमुक गॊश्रीमुक शर्म पितैकं पिण्डमुपति षेति पिण्ड मेकँदत्त्वा अमुकगॊत्रि अमुक नाम्नि पॆतॆ पिण्ड मेकमु पति केतिस्त्रियाः, पूर्ववदपोमाजयित्या पात्रसङ्क्षो ळनतॊयेन त्रिः प्रसव्यं पिण्डं परिषिच्य न्युज्ज ्यपात्राणि तृप्यतृप्यतृ ष्येति तिरुक्त्वा पात्राणिपोक्ष्य उत्ताना न्युदाहृत्य अक्षय्यमित्युक्त्वा अक्षय्यमित्युक्ति यज्ञो पवीती प्रणम्य प्रसाद्य प्रदक्षिणीकृत्योपचारानुक्त्वा तंविसृजॆन्ना त्राभिश्रवणन्नचान्न शॆषाभ्यनुज्ञानन्नि षॆधा त्, भु क्त्रशिष्टमन्नम्पिण्डं सर्वाणिदर्भहोमपात्रा णिचा पु प्रक्षिप्य स्नात्वा गृहंसमेत्य पुण्याहं वाचयॆ त्ततस्संस्क राशुद्धो भवति ‘श्लो : एकोद्दि ष्टान्तए वस्यात्सं स्कतुँश्शुद्धतात्विघात् । पिण्डोडक प्रदानैळ्ळ पुण्या होक्त्याविशुद्ध्यति i ’ इतिबोधायनः ॥ व्या— प्रातरिति, विधानग्रन्धे ॥ श्लो॥ पूर्वभागेथवामध्ये दिनस वृषमुत्सृजेत् । काति क्यां सौण मास्यांवा वैशाख्यामपिवावृषम्॥ उत्स्भ जॆल्लक्ष णैर्युक्तं देवषि पितृतृप्तयॆ ! उत्सृजेद्वृषभं नीलं पौर्ल मास्यान्तुवत्सकम् ! काति क्यामाश्वयुज्यांवा वैशाख्यं प्रातरेव हि । # इति ।! काति९ क्यादीविकल्पः काम्य विषयः । प्रेताथ९ वृषोत्स ग९ स्य नैमित्तिकत्वा देकादशाहएनक त९ व्यः । दक्षिणतः प्रतिष्ठितमिति, नात्र हविरधीश्रयणमनु फै ः । यत्प्रहिपत्न वहन्तिश्रपयित्वा M ईशाना पितृमॆधसारसहितसुधीविलोचने यस्थालीपाकन्त्य्रपयित्वा ‘‘शालाग्नौतुपचेदन्नम् ’ इत्यादिभिरौपानो नाग्नौ पाकविधि स्तत्र पचनाग्नौ हविषपा कॆसति ’ परॊक्षमन्नंसान्ना य्य संस्कृतमग्ना मधिश्री त्याद्बिपोये तदैवववित्रचक्षतॆ ’ इति स्मर णालौक कॆग्नौ पक्वस्य हविषा आश्रपणं कतकाव्यं नान्यत्रि, पित्रेनु अन्नस्यो त्तराभिजु होतीत्यॆवोक्तेः ॥ अतवैखानसः ॥ वा ॥सूतक पॆत कयोर्वापयित्वामृनयानि पुराणानि भाण्डानित्यक्त्वा नवानि परिगृ ह्यान्यपरिच्छ दान्यथॊ क्तंशोधयित्वा शादुकुर्यात् । * इति । सरणा! श्लो !! सौवण९रजताम्भोजमणिपात्रञ्चतामकम् । अघ्याकारणं परिगृ प्लीयाच्छुद्धपत्रपुटानिवा ॥ अपसव्येनकतव्यं पितृक राखलुस्म ृतिम् अन्नवानादृतेसर्वन्तथामातामहादिषु ॥ * कधं पॆताथस्य प्रत्य ङुखत्वमितिचेस्तेवम्, पितृस्त्रानात्प्रमुखत सस्यस्थानम् ’ इति सपिण्डीक र णखण्डॆ वैखानसे प्रॆकाथस्य पित्राद्याभिमुख्यविधानात्। पितॄणां प्राङुख त्वे भवत्वेवम् । उदङु ख ल्वे तस्य दक्षिणाभिमुखत्वम्भवेदिति चेन्न श्लो ॥ यद्वेष्टितशि राभु ज्के यद्भुज्कै दक्षिणामुखः । सोपासत्कश्चय द्भुī्कत दै ्वरंसिगच्छति ॥ इति मनुना श्राद्ध प्रकरणे दक्षिणामुख त्वनि षॆधाच्चन्द्रिकाकारॆण तथा व्याख्यातत्वाच्छ नदक्षिणामुखत्व प्रसं गः, प्रत्यङुखत्वस्य बहु प्रमाणसिद्धत्वात् ॥ तथासरण्यादौ ॥ वा प्रत्यङुखन्निमित्तन्नि वॆळ्य ॥ • इति ॥ गौतमीयेविधौच॥ वा ॥ दक्षिणागॆ) षुद र्भॆषु प्रेताथ मॆकंविषं प्रत्यङुखन्निधाय ॥ इति ॥ वैखान से सुन्दरराजीयेच ॥ वा ॥ तिलदर्भालॆ विष्टरॆ प्र त्यङुखमासादये त् * त् II * इल्यॆकोद्दिष्टे II " प्राङुभौविश्वदेवावुदङुखान्फ्रागपवगा९ न्पितॄज् प्रेतं प्रत्यङुखमासादयेत् ’ इतिसापिण्डे ॥ किञ्चास्योद ङुखत्वं दक्षिणामुखत्वंवा दुर्भणमेव, “ श्लो ॥ द्वौदेवॆ प्राक्त्रयः पिग्भ्र्याउदगे कैक मैनवा ! ‘इति पितॄणॆमॆळ्लॊदङुखत्वविधानाल् 1 न ह्ययम्पितृशब्दवाच्यः प्रेतत्वात् । नापि प्राङुखत्वं देवयो “रिवैत द्विधानात् । सह्ययं देवः, किन्तु प्रैतः। अतः प्रत्यङ्मखत्वमेनतस्ये. त्रि निरवद्योयन्निण९यः ! खण्डां लॆबो छायन ग्रहणं तॆलॊ क्तेकोद्दिष्ट C अष्टमखण्डॆ-एकॊद्दिष्टविधानक्रमः 903 प्र कारो यमिति ज्ञाप नाथःम् । आपस्तम्बेनैकोद्दिष्टानु क्ले स्सएनग्राह्यः युक्त-चैतिल् ’ श्लो ॥ स्वच्व ऒविद्यमानेतुपरसूत्रैणवतँते। बॊधा यनमतङ्कृत्वा स्वसूत्र फलभाग्भवेत् ‘इतिनियमाल् । अविद्यमान तिपद च्छॆदः ! अयमतबोधायनो कःखँडः ॥ वा ॥ अथैकॊद्दि ष्टेष्वादि तवीन प्राचीनावीतँकृत्वा दक्षिणा प्रत्यक्षवणं स्थण्डिलङ्कृत्वाद्भिरटो क्ष्य अग्निं प्रतिष्टाप्य परिसृणोति पुरसादक्षिणागा दक्षितः प्रा X ग्राद पश्चाद्धुणागा उत्तरतः प्राङ्गणालनु त्तरासु त्ररान्दक्षिणानधराज्, E क्षीणॆनाग्निं दक्षिणास्त्रान्दर्भाना सीट् लॆष्वॆकैकशान्यञ्चिपात्राणि पादय त्याज्यस्थाली, स्प्रुवमौदुम्बरीं दर्वीं तिलोदक पात्रं प्रोक्षणीपात्रमुद्धर णीयम्पातमितीतूष्टीं संस्कृताभिरद्भिरुत्तानानिपात्राणिकृत्वा प्रोक्ष्य सिद्दमोदनु सविशेषमानीय नाता पूपमाज्यं निर्वपति दक्षिणतो भस्मसमि शानङ्गा रान्नि रूह्य तॆष्यधिश्रीत्याभि ज्योतनेनाभिद्योत्य सिद्धमोदने नसहापस व्यैःपर्यग्निकृत्वा सुवञ्चदर्विञ्चसमृज्य सविशेषमोदनम्प तिष्ठितमभिघारयति पवित्रङ्कृत्वा तिलोदक पात्रेनिछायापआनयन्नाह आमआगच्छतु पॆ देवयानाक् समुद्रानिक् सलिलाक्सवणानस्मिन्य जैसर्व कामान्लभ औक्षीयमाणमुपदुह्यतामिमाः प्रेतायनो गृष्णमि इतिपुंसाम् ’ स्त्रेता देवयाना ? पॆतायैवो गृष्णमि ’ इति स्त्रीणाम्, ’ अथोद्धृत्य पवित्रँत्रिला नावसति ’ तिलो सॆसोमदेवत्यो गॊस वेडेवनिमिक्षा त, प्रत्ननद्भिः प्रत्तáहि पॆतमिमाल्लो का९णयाहिनः ’ इतिवुंसः स्ट्रॆतामिमानितिस्त्रियाः ॥ तिरःपवित्रं मध्वानयति मधुवाताऋता यति 6 इतितिसृभिँनुच्चँदसम्, अदैनं सर्वाभिरं गुलभिस्समुदाय त्याभिमृशति ’ सॊमस्यतृषिँ स्थिति पैन मॆत्विषिर्भूयादमृतमसि मृत्यो रासाहिदिन्योनापाहि इतित कासिंरित्किञ्चिदापतितंस्यात्तदङ्गु पेन चानाम्यावॊपसङ्गृह्येमाँदिशन्निरस्यति ’ अवॆष्टादन्दकू कानिरस्तं न मुचेश्शिर ’ इति पुनरपउपस्पृश्य पुनरभिमृशति ’ शन्नो देवीरभिष्टयआ पोभवन्तुपीतये, शंयोरभिस्रवन्तुनः ’ इति, अथैनं गन्ध पुष्पधूपदी प्रेरछ्यर्यदक्षिणा ग्रैद रैणः प्र ब्भार्य भोजनस्थानॆष्वान नेनुचरिला 3 पितृ मेधसारसहि तॆसुधीविलोचने सिकताश्चसम्प्रकिरति ‘अपहतालनु रारक्षाग्ं सिपिशाचायॆक्षि यन्ति पृथिवीम नु, अन्यत्रैतॊ गच्छन्तु यत्रास्य गतम्मनः ’ इतिपुँसाम् ’ यतास्या गतम्मनः ’ इतिस्त्रीणाम्, अथैन दर्भिरवॊक्षति ‘उदीर्तामनम्उत्परउन्मध्य मः स्त्रैतस्सौम्यः असुंयइयायावृकऋतज्ञस्सनोवतु पॆतो हनेमु इतिवुंसाम् ’ उदीर्तामवरॊत्परोन्मध्यमा प्रैतासौम्या असुंयॆ या यावृकाऋतज्ञासानोवतु पॆताह वेषु ‘इति स्त्रीणाम्, प्रेतमावाहय ति ’ आयाहि प्रेतसॊम्य गम्भीरैः पथिभिःपूर्व्यैः प्रजामस्मभ्यं दद ज्रयिञ्चदीघा९ युत्वञ्चशत शारदञ्च इतिपु साम्, ’ आयाहि प्रेतेस्ता म्येगम्भी रेःपधिभिःपू र्व्यैः प्रजामस्म भ्यन्ददतीरयिञ्च दीघाजयत्वं च शतशारदञ्च ’ इतिस्त्रीणाम्, अथ ब्राह्मणानाहूय सदर्भोपक्ष प्रे ष्वासनॆूप वॆळ्य तॆपांसपवित्रैषुपाणिषु तिलोदकं दद्यात् ’ अमु षे_तृप्तिरस्तु ’ इति ‘ आस्तुतृप्तिः ’ इतीतरॆषां प्रतिवचनम् अथैनान्वस्त्र ’ गन्धमाल्यैर्यथोपपत्तिसम्पूज्य शुद्धोदकन्दत्त्वा पूर्वन त्रिलोचक मथै नाक् पृच्छत्य ग्नौ करिष्यामितिकुरुष्वॆतीत प्रत्याहुरधाळ्य नुज्ञातॊद र्व्यामुव सीर्य सर्वसात्यकृत्यकृत्समनदायाभिघार्य दक्षिणतो भर्त मि शानङ्गा रान्नि रूह्य सुजुहुयाल् ’ स्त्रेतायामु प्ले यमाय चस्वाहा ! इति तध्धुतमाहुतं च भवत्य थैतानिब्राह्मणेभ्यउपनिक्षिप्य दक्षि णामद र्भॆषुसादयित्वा दर्भैः प्राच्छाद्याभिमृशति ( पृधिवीतॆ पा त्य्रं द्यौरपिधानं ब्रह्मणस्त्र्यामुखेजुहोमिब्राह्मणस्यत्वा विद्यावतः प्र्रा. णापानयोजु होम्यक्षित मसिमा पॆतस्यक्षेऱमु तामु षिक् लॊकॆ ‘इ ति!अ थैतानिब्राह्म णॆभ्यउपनिष्य ब्राह्मणस्याङ्गुष्ठानान खेना नदिशति ’ अ मुषाउपतिष्ठतु " इति भुञ्जा नाकॊसमीक्षते ( प्राणानिविप्रो ऒमृतञ्जुहो मि ’ इति पञ्चभिः 6 ब्रह्मणिमआत्मामृतत्वाय इत्यात्मानञ्चातऊर्ध्वं ननिरीक्षॆत तृप्तानपआचमय्य " स्वदितम् ’ इत्युच्यतामित्युक्ता ’ अस्तु स्वदितम् ’ इतीत रॆषां प्रतिवचनं पूर्वव तिलोदकण्डत्त्वा अन्न शैपैःपिं डन्ददाति ’ अमुषाउपतिष्ठतु ‘इति सङ्क्षाळनेनापसव्यम्परिषिञ्चति, तृ “स्यैति प्राध्य दक्षिणान्दत्त्वा अक्षय्यं वाचयित्वा यज्ञोपवीत्यभिवाद રે C अष्टमयिन्दे-एकोद्दिपै नॆपाळ्यनुज्ञानि पॆधकि सङ्कृत्वा उत्थाप्य प्रसाद्य प्रदक्षिणीकृत्य शेषमनुज्ञाप्य लेनैन यधो दितमित्यन्न शेषन्निवेदयले यथाबूयु सभाकु र्यातृतीयॆप द्वितीये सन्ततमे के नैकादशमासान्नयन्ति न द्वादशमासमारभ्यारोहन्त्यथनं वत्स रेसपिण्डीकरणम् ॥ इति खण्डान्त रेचन एववि शॆषमाह वा ॥ अ थैकोद्दि प्लैषु नाग्नौकरणन्नाभिभ्रमणं नपूर्वं नदेवं नभूपन्नदीपन्न, स्वछानमस्कारौ नातॊ पूपम् ! * इति । ननु बोधायन सूत्रनिबं धनॊह्ययं खण्ड स्त्रतान्न शेषाभ्यनुज्ञाकाना त्रैति चॆन्न, बोधायनीया नां प्र्रत्याब्दिका दॆर प्येकोद्दिष्ट त्वॆन तद्विषयत्वात्तदनुज्ञायाः, तच्च सूच्य तॆ एकोद्दि ष्टेषि ्वतिबहुवचनैन ‘श्लो ॥ऎकोद्दिवैतु मद्भोक्तुरबो- ज्यंशिष्टमोदनम् । चुद्रसूर्योपरागेचशिष्टमन्नञ्चवयॆत् ’ इत्या द्यैकोद्दिष्ट शिष्टान्ननि षॆधान्नात्रान्न शेषाछ्यनुज्ञोक्ता ! अतस्म ृत्यथ सा. रॆविशेषः ! श्लो ॥ श्रोत्रियं वेदविद्विष्ट्रं तदह्नि विनियोजयेत् । तस्यच श्मश्रुक राणिस्ना समभ्यज्य कारयेत् ॥ एकोद्दि प्लैभवेदॆक उद्देश्यो ब्राह्मण स्तथा । अघ्यपात्य्रम्भ वेडॆकम्पाणा वॆकाहुतिर्भवेत् ॥ एक पिण्डो भवेत्त. सिन्नहन्यॆवनिमन्त्रणम् ॥ दैवन्धूपन्तथादीपं स्वधाशब्दञ्चवजयेत् ॥ * इति । न न्वेकोब्राह्मणइत्यॆतदनुपपन्नं ’ एकादशावे प्रातरुत्थाय प्रेताध९ं ब्राह्मणानॆकादशामन्त्य्र्य मध्याह्न तान्ना नाभख्यान्नर. सविन्या सै राशयित्वा विधिवत्पिँडदानं वासो हिरण्य दास्यु पानच्छतॊद, कुम्भदक्षिणा गुणवतिवि फ्रै दद्याच्छयनञ्च ततस्स्वस्त्ययनादिधराशिप्र्रव, तन्ते ’ इतिसत्यव्रतस्म रणादितिचेन्न, एकोदिष्टब्राह्मणव्यति रॆकॆण स्त्रेततृ प्रयॆ दशब्राह्मणभोजनविध्युपपत्तॆः । सङ्ख्यानियम स्वयोगन्यवच्छॆ बाध९ः II अतएव ह्येकादशाहे लोके बहूज् ब्राह्मणा भोजयन्ति ॥ यथाहात्य्रातिः ॥ श्लो ॥ पॆताथं सूतकां लॆतुब्राह्मणा भूजय् !! पॆताध९ंसूतकां दृहू९ । आद्यशार्धनिमि त्तॆतु ह्येक मेकाद शॆहनि ! * अताप्युक्तं गुणवतिविप्र्रइति । विज्ञानॆश्वरेच ॥श्लो ॥ वस्त्रालङ्कारशय्यादि पितुर्यद्वाह नादिकम् । गन्धमा ल्यैरथाभ्यर्च्य शाभोस्त्रे प्र्रदापयेत् सङ्ग्र हे ॥ श्ला । आशौचां लेकृतस्नानस्स्वस्तिवाछनपूर्वकम् । ब्राह्मणानॊ विशृमेधसारसहितसुधीविलोचने जयेत्रत्र शुद्धये विडुतुन्दये । لب इत्यष्टमःखण्ड? मू. - द्वादशे हनिविस्यसापिण्ड्यङ्कु र्यात्सप्तदशापारा ज्ञाभिषि कस्य त्रयोदशावे वैक विंशाहे वैश्यस्यगो रक्षासक्त स्य पॊढशावे द्वादशा हवा शूवस्यामन्त्रकं सर्वे षाुद्वादशाहादीष्वास पदशाहाद्दोषवजि तॆन्यतमा 30 त्रिपक्षेना तृतीयमासेवा चतुथेजष स्थॆ पै काद शेवा मा सीपूणॆ वारिद्दे यदाक दाचिच्छुभागमेना सापिण्ड्यं कुर्यादित्य नाहिता ्नरष्टा कालाविकल्प्यन्ते, नणॆ= 11

ជា व्या-व्याघः ॥ आनन्त्यान्कु लधर्माणां पुंसां चैवायुष्य षियात् । अस्थिरत्वाच्छरीतस्य द्वादशाहः प्रशस्यतॆ ॥* कात्यायनः॥श्लो ॥ ततस्संवत्स रेपूणॆ सपिण्डीकरणम्भवॆत् । द्वादशाहॆतिपक्षे वायद र्वा ग्वृद्धिरापतेत् 11 * विष्णु ॥श्लो ॥ मन्त्रवज९ं हि ळूद्राणां द्वाद शे ऒह्निसपिँडनम् ! * विज्ञानेश्व रॆड्दि ॥ वा ॥ शूद्राणाम प्यॆतत्कर्मक तFव्यं द्वाद शॆह्नि एवंसपिण्डीकरणं मन्त्रि वजितं 6 शूद्राणां द्वाद शॆह्नि ’ इतिविष्णुसरणात् ॥ * कात्यायनः ॥ श्लो ॥ सर्वेषामेन H नामाशौचान्तेसपिण्डनम् ॥ इति आ शौच निण ये क्षत्रिय वैश्य ॥ * ॥ आशौचनिणये योढभिषे क्तगोरक्षास क्तत्वभे बॆना शौच वैषम्यमुक्तम्, तदवलम्ब सेनात्र सापिण्ड्यकालबॆदऊ क्तः ॥ श्रीधरीये ॥ श्लो ॥ एकादशाहमारळ्ययावदा षोशशाद्दिनात् ! सपिण्डीकरणं कार्यन्ततन्न पद श हनि अत यथाप् कादशाहानऎम्बताह स्तथा षोडशाहावधिमृताहए जेति नाथान्तर मःकाग्यशि।टो धायनः॥ वारि संवत्स रॆपूणॆ सपिण्डीकरणन्त्रिपवामासितृ तीयेवाष ष्टे नौकाद शेवा द्वादशा हेवा ॥ इति ॥ खण्डान्त रेचन वाहवा ॥ संवत्स रेसपिण्डीकरण मे काद शेदूसिष वाचतु दे९ द्वादशाहॊवा इति विधौच 1 वा ॥ अथ द्वादशाहे शृतीयेवतु धॆक्षाष द्दे वैशाद शेवामासिन पिण्डीकरणम् ॥ * इति ॥ भविष्यत्पुराणॆद ॥श्लो ॥ सपिण्डीकरणङ्कुर्याद्य ॥ जमान स्त नग्निमा९ । अनाहिताग्ने पॆतस्य पूणॆ ल्दे भारतषभ ॥ द्वादशे७ हनिष ष्टेवात्रिपडेवात्रिमासिगा ! ए काद शॆपिवामासिमङ्गलंस्या इ नवमखण्डॆ-सपिण्डीकरण कालनीणयः B ॥ . A 1 इ चुपस्थितम् ॥ * आश्वलायनः ! वा ॥ द्वादशा हेतिपक्षेवाभ्युदयकम प्र्राब्रौसंवत्स रेपूणॆ सपि डीकरणम् । इति ॥ आताभ्युदयवृद्धिशुभा दिशब्दा- पुंसुवनाद्यवश्यकार्योत्सवप राःसावकाशानान्तु कालान्त रॆपिक तुंशक्यत्वात् ।अतॊ निरवकाशोत्सव सम्भवएवमासि कापक ष९स्सपिण्डीकरणं च ’ श्लो ॥ पॆतश्राद्धानिशिष्टानिसपिण्डीकरणन्तथा अपकृष्ट्यापिकुर्वीत क र्तानान्दीमुखैद्विजः ! ’ इतिस्मृतिः । अतस्सावकाशनियतोत्सव नतदपक । ष९ः ’ श्लो : यावत्त्रियासमा बिस्स्यात्तानडृद्ध्यादिनेष्यत् त्यादिवचनन्नपुंसुवनादिविषयम् । पित्र अमृताब्दे स्नानाग्नि तीर्पणा दिनिषेधवचनं संवत्सरान्त सपिण्डीकरणाभि प्रायमिति कॆचिद्वदन्ति! तन्न त्रिपक्षादौ सापिण्ड्यॆ स्नानयागादिप्र्रसक्तेः / अस्त्विति चॆन्नै_वम्, ‘श्लो ॥ -महागुरुनिपॊलेतु र्ध्रत कार्यं यथाविधि ! कुर्यात्संवत्सरादर्वाज्ने द्दिष्टन्नपार्वणम् Ii ’ इति पितॊमृताब्दे ऒन्येषां संवत्सरान्ते सपिं डीक रण सर देवलादिवच नानामपि पितॊ र्वत्सरान्त नपिण्डीकरणाभिप्रा यत्व प्र्रसक्तेः, द्वादशाहावौ सापिण्ड्यॆकृतॆ पत्यादिव्यतिरिक्तानामपिनत्सरा दर्वागपि सापिण्ड्यप सक्तेश्च ! बाढमितिचेन्न आ श्लो ॥ अन्यॆषां प्रेतका र्याणिमहागुरुनिपातनॆ कुर्यात्संवत्सरादर्वाकाद्ध मॆकन्तु वर्णयॆ त् । पितरौष्त्रमितौ यस्य ’ इति पितृमृताब्दे न्येषां संवत्सरान्तस पिण्डीक रणपरलो काक्ष्यादिवचन वैपद्याF पत्तेः, असतिवचनान्तरे निषेधस्य संवत्सरान्तसापिण्ड्याभि प्रायत्वकल्पनानुपपत्तॆश्च. मू__तद्यदिसंवत्सरं लेकुर्याद्धि ्वतै स्त्रि चतुरैर्वादिन सै रू नॆपूणत्वाभावादविहित कालदोष प्रसङ्गाच्चाब्दिका हात्पूर्वाहएन सापिण्ड्यङ्कु र्याद्वत्सरस्य पूण त्वा न्नात्य्र वारादिदॊषोवच नाद्विहितत्वादनव काळत्वाच्च. व्या’ संवत्स रॆपूणे संवत्स रेपूणॆ इतिस्मृतिषु घोषितत्वा द्द्वित्रिचतुदि९ नैरूने वत्सरस्यापूणत्वान्न तत्कत९व्य मित्यथः । आ विहितेति !! अतकात्यायनः श्लो ॥ अकाले चॆत्कृतङ्क मण कालं प्राप्यपु नःक्रिया II * इति अकाले कृतस्याकृतत्वात्काले प्रा/ पै पुनः कृतज्ञः ពपितृ मेधसारसहितसुधीविलोच नॆ मित्यथ९ ः 1 स्मृतिसङ्ग्रहॆ । श्लो ॥ सपिण्डीक रणङ्कु र्याद्वत्स रान्ति ऎ M चापुनः । ऊनाब्दि कात्परङ्कु र्यादाब्दि कात्पूर्ववासरॆ ॥ वत्सरान्तॆय चाकु र्यात्सपिण्डीक रणं सुतिकि तदातु तिथिवारादीक्षा कुर्या देवाविचार यक् ॥ * वसिष्ठकि वसिष्ठ, ५ श्लो ॥ वैधेकमणितु प्राप्ते कालदोषन्नचिन्तयेत् । * इति ॥ सायणीयेच ॥ श्लो ॥ श्राद्धं सपिण्डनङ्कु र्यात्तिथिवारं नचिन्तयॆ त् ! वषा९ं लेद्वादशा हेवासपिण्डीकरणंयदि ॥ * अनवकाशत्वादित्य त्य्र शङ्खः ॥ श्लो ॥ सावकाशं तुयत्क मनकु र्यान्तासिदूषिते । कुर्यान्निर वकाश तुनित्यं नैमि त्रिकन्तथा ॥ * वत्सरातिक मेसपिण्डीकरणा करण पुन षोडशक रणस्त्रस कैरित्यध९ः. अत्रविशेषमाह मू——साग्निशिपुतॊ द्वादशाहएव पितुस्सापिण्ड्यङ्कु र्यात्त द्विना पिण्डपितृयज्ञासि- पुतॊ नग्निस्साग्निः पिताचॆ त्ति पक्षएवसापिण्ड्यङ्कु र्याल् G व्या-विज्ञानॆश्वरे ॥ श्लो ॥ साग्निकस्तुयदाक रास्त्रेतो वाप्यग्निमा ! न्भवेत् । द्वादशाहित दा कार्यं सपिण्डीक रणम्पितुः ॥ भविष्यत्पुराणे ५ श्लो ॥ यजमानॊऒग्निमाक् राजनॆकश्वासग्निमान्यदि ! द्वादशाङ भवॆत्कार्यंसपिण्डीकरणलनु तैः ॥ अतहेतु स्तद्विनॆति 6 श्लो ॥ सपिण्डी करणा त्रैतॆ पैतृक म्पदमास्थिते । आहिताग्नेस्सिनीवाल्याम्पितृयज्ञःस्त्रव र्त ते ॥ ’ इतिसपिण्डीकरणो त्तरकाल मेनपिण्डपितृयज्ञप्रवृत्तैः ॥ सुमन्तुः ॥ श्लो ॥ प्रॆतश्चेदाहिताग्निस्स्यात्करानग्निर्यदाभवॆत् । सपिण्डीकरणं तस्य कार्यम्पक्षेतृतीयके इत मू–तयो द्वादशाहादौ प्रमादादकृतं कालेनू तरभाविषु सापिण्ड्यङ्कुर्यात्. व्या-तयोः आहिताग्न्य नाहिताग्न्योः ॥ अतगॊभिलः ॥ श्लो ॥ द्वादशाहादि कालॆकु प्रमादादकृतंयदि । सपिण्डीकरणङ्कु र्याता ले अस्यापवादमाह—… मा तरभाविषु ॥ * मू——पितामहादीषुत्रिषुजीवत्सु नसापिण्ड्य मन्यतमात्य येवु त्रः पत्नीपतिश्चकुर्वान्नान्य इति स्थितिः. € नवमखण्डॆ–सपिण्डीकरण विधिः व्यासंवत्सरान्ते प्रेताय तत्त्पित्ति तत्पितामहाय तत्प्रपिता महायच ब्राह्मणोन्भॊजयॆल् ‘श्लो ॥त्रयाणामुदकङ्कु र्यात्तिषुपिण्डः प्रवतते । इति पित्रादीनान्त्य्रयाणां पिण्डॊदकशाद्धस्मरणात्तॆमु जी चत्सु तदयोगान्नि षेधाच्चनसासिण्ड्य मित्यथः । पितामहे प्रपिताम हवा प्रमी लॆपुत्रःपत्नी पतिश्चकु र्यादितिनियम्यतॆ 11 तधा स्कान्दे ॥ श्लो ॥ व्युत्प्रमेणमृता नान्नसपिण्डीकृतिरिष्यते । यदमाता यदीपिता भर्तानैषविधिःस्मृतः ॥ * अतो मातापितॊः पुत्रःपत्युः पत्नीपत्न्याः पतिश्च व्युत्प्रममरणापि सापिण्ड्यङ्कु र्यावॆति सिद्धम् ॥ तथा ब्राह्मै ॥ श्लो ॥ मृतॆपितरियस्याधविद्य तॆचपितामहः । तिन दॆयास्त्रयःपिञ्चाः प्रपितामहपूर्वकम् ॥ तॆभ्यश्च पैतृकःपिण्डोनियो काव्यश्च पूर्ववत् II * सुमन्तुळ्ळ ॥ श्लो ॥ त्रयाणामपिपिण्डानामॆकेनापिसपिण्डने 1 पितृ त्वमळ्नु तॆ तइतिधर्मोव्यवस्थितः ॥ व्यवस्थितः निश्चित इत्यथः । विष्णुळ्च डे वा ॥ यस्यपिता पॆतस्स्यात्पितामहे जीवति सपितृपिण्डन्निछाय पिताम हात्पराभ्यान्दद्यात् * इति ! मनुळ्ळ ! श्लो ॥ धियमाणॆतु पितरि पूर्वेषा मेवनिर्व पॆत्। पितायस्यतुनृत्तस्फ्याजीवेच्छापिपितामहः ॥ पितुस्सनामसङ्कीत्य= कीतुयेत्प्रपितामहा ! * इति ॥ अखण्डाद र्शे च श्लो ॥ अपुत्रायामृतायास्तुपतिःकु र्यात्सपिण्डनम् । श्वशादिभिसृहै वास्यास्सपिण्डीकरणम्भवेत् ! आदिश ब्देन श्व शू सद्भाव् तस्याण् ्वश्वा दिभि रॆव सापिण्ड्यलकु र्यादिति. मातरिमृतायां पितामह्यादिष ्वन्यत मात्यये मातुस्सापिण्ड्यमतिदिशति. मू—एवं मातुः B न्या अत्र चाहम् ॥ श्लो॥ मातर्यपिञ्चवृत्तायां विद्यलेच पिताम ही । प्रपितामहिपूर्वं तु कार्यसत्रा व्ययंविधिः ॥ विधिः सपिण्डीक रणम् ॥ ननु " ध्रियमाणेकु इति मन्वादिवचनं शब्द प्रयोग नियमप रमितीचेल्, कुर्रभोः? जीवपितृक श्रद्ध इतिचेन्न, “ वृत्तॆपितरि ’ 6 पिताय स्यतुवृत्तस्स्यात् ’ इतिमृतपितृविषयत्वा तेः। मातृश्या इति चॆन्न द्रियमाणैतुपितरि ’ इति पितृशाविषयत्वानगमान्मातृश्राद्धे पितृव पितृमॆधसारसहितसुधीविलॊचनॆ रणाभावाच्च । तथास्पष्टमे परिष्टात्प्रतिपादयिष्यति । मातृश्राद्दे होमे पिण्ड प्रदानेच शब्द प्रयोग नियमपरं तदिति चिन्न, सर्वसाधार णमन्वादि वचनजातस्याप स्तम्बिमात्र विषयत्वेन सङ्कोचानुपपत्तॆः । विशॆषसन्निधौहि सामान्य सङ्कोचश्ना स्त्रीमदृष्टः । नव्यॆनमत्र, " पिता यस्यतुवृत्तः ’ इत्यादिवचनेनु वचनान्त रॆवाळब्द प्रयोगनियमस्याप स्तम्बिविषयत्वा प्रती तॆः ॥ ननु " श्लो ॥पाषण्डा दिह लेता तॆ पति तॆसं गवजिते । व्युत्प्रमाच्चमृतौ देयंयॆभ्य एनददात्यसौ॥ श्री इतिवचना द्व्युतममृतस्य सापिण्ड्येसति तमुल्लङ्घ्य पितामहादिभ्यः पार्वणवि धानमनुपपन्न मिति सपिण्डीकरणाभा वॊन ग म्यत इति चॆन्न, व्युत्प्रम मृतस्यापि सापिञ्च्याभावेन पार्वण सम्भवा त्त त्र शब्द प्रयो गनियमस्य दुर्वचण्वात् ’ श्लो ॥ नासपिण्डीकृतॆ पै तॆपितृकार्यं प्रवतजा ते । ♡ इ ति सृतेः " ल्लॊ ! अनु ककालेष्वपितुर्व्युत मेणमृतावनि । ’ इतिगो भिलवचनैन सत्प्रतिपक्षत्वाच्च नसा पिण्ड्यनि पॆधश्शङ्क्यः । अतॊस्यायम थ९ः_—असौ व्युत्प्रममृतौ जीवद्दशायां य्यॆदाति लेभ्यएव त त्सपिण्डीकरणे व्युत्प्रममृतपितृकोददातीति ‘श्लो ॥ व्युत्प्रमाच्च प्र मीतानां नैवकार्यासपिण्डडा । ’ इतिनिषेधान्न सापि.ड्यमिति चॆन्न, मा तापितृभतृपत्नीव्यतिरिक्तविषयत्वात्तग्य, यदिमा तॆत्यनूद्य मात्रा दॆ स्सापिण्ड्यविधानाच्च । यदिव्युतममृता मातापितावा तथा यदिना पत्नी भर्तावा व्युत्कममृत स्थदा नैषनिषेधः किँतु विधिःस्त ृतः सपिण्डी करणविधि रॆन मन्वादिभिस्मृतइति ॥ तथामनुः ॥श्लो ॥ पितायस्यतु । इति ॥ सुमन्तुः ॥ श्लो ॥ त्रयाणमनिपिञ्चानाम् ॥ इति शातातपो पि । वा ॥ यदि यस्यपिता पॆतस्स्यात् इत्यादि ॥ अशो ऒतशब्द प्रयोग नियमः ’ ध्रियमाणॆतुपितिरि 6 पितायस्यतुन्न तस्स्यात् इत्युभावप्यधिकृत्योक्ति जीववितृक श्राद्धॆ मृति पितृक शार्धेच समानः ! त द्यथा ——पितामहादिषु प्रमीलॆपुपितुः पितृपितामह प्र पितामहेभ्य इति पितुस्सापिण्ड्यॆ जीवपितृक कतृक वृद्ध्यादि शा द्दॆमुच, तथापीतामह च ध्रियमाणि पितामहस्य पित्रा दिभ्यति, तथा पीतरिमृतॆ पितामहे नवमखण्डॆ–सपिण्डीकरणक धियमाणि पिकु रॆकम्पिण्डु दत्त्वा वितुः पीतामहादिभ्योदद्यात्, प्रवीता महि धियमाणि पितुः पितामहायॆतिदिक् । तदेवं व्युतममृतस्या वी सापिण्डॆ शब्दप्रयोगनियमः कॆनवार्यते ॥ननु " श्लो ॥ सवितुः पितृकृ ल्यॆषह्यधिकारो विद्य । सजीवन्तमतिक म्यकिञ्चिद्द द्यादितिश्रुतिः ॥ इति नि षॆधः किंविषयइति चॆदुच्यते ‘षडे तॆजीनतःपितुः ’ इति जीवपितृकस्यशा दषल्कु विधानाद्व्यु ममृता पितुस्सापिण्ड्यविधानाच्च तदुभयन्य तिरि क्तविषयः, सचदर्शादिः तथालो काक्षिः ॥ श्लो ॥ आम श्राद्धङ्गयाश्रा ॥ द्ध शास्त्रुचापरपक्षिकम् ! नजीवपितृक शिप र्यात्ति लेशिकृष्टे शृतर्पणम् ॥ द्द । इत्यादि ॥ अतः " त्रयाणामपिपिण्डा नाम् ’ ’ यदिमाता इत्यादिव चनैर्व्युतममृतिस्य सापिण्डन्नि र्व्याकुलम् अतो व्युत्प्रमम्न तौ सापिण्डृनि षेधःपाक्षिकः । सपिण्डीकरणन्ना स्त्रीतिच वादश्चिन्त एव । यत्तु श्लो ॥ अपुत्र स्यप रेतस्य नैवकु र्यात्सपिण्डनम् । आशौचमुदकम्पिण्ड मॆकॊद्दिष्टं नपार्वणम्, इति तित्तु अधिका रॆसत्यकृत विवाहापुत्रा श्री मिविषयम् ॥ पाषण्डा ना श्रमिस्ते नाः ’ इत्यत्र विज्ञानेश्वरण तथाव्याख्यातत्वात् II यदपीदंवचनं श्री ! अपुत्तायेमृताः कॆचि त्पुरुषावास्त्रियोपिवा ! लॆषांस पिण्डनाभावा दॆकॊद्दीष्टं न पार्वणम् ॥ इति, तदपिन, 6 अनुताःपुत्रिणो लो काः ’ ’ नापुत्र स्यहिलो कोस्ति त इतिवन्निन्दापरत्वात् ।अतो पुत्रस्यापि भतुजःपत्नीकु र्या देव ! तथावृद्ध मनुः ॥ श्लो ॥ अपुत्रा शयनम्भतु पालयन्तीव्रतेस्तिता / पत्न्यैन द द्यात्तत्प्विडं कृत्स्नमुशंलभेतसा ॥ सुमन्तुळ्ळ ॥श्लो॥ अवुश्रेप स्धि लेक ताजानभवॆच्छाद्धिक मणि/ततपल्ने वकुर्वितसा पिण्ड्यं पार्वणन्तथा न * शङ्खश्च ॥ श्लो ॥ अवुतायाःपतिदः द्वात्सपुत्रायानतुक्वचित् भा र्यापिण्डुपतिद९ द्भाग्भतृ भार्ये परस्परम् ॥ इति नन्वस्तुवुम मरणिसापिण्ड्यम्, पिण्डसंयोगं कथमिति चॆत्, मृतस्य पितृजीवनॆ ततःव रॆभ्यस्त्रिभ्य इतिचेन्न; प्र पितामहात्परॆषां लेवभाक्ते ्वन तेभ्यः पिण्ड दा गायोगाल्, मैनम्, पित्रादिजीवने तॆषां पिण्डभाक्त्वात्, पूर्वपूर्वा त्ययॆहि क्रमेणोत्तरोत्तरस्य लेपभाक्त्वम् । ननु " श्लो ॥ जीवमा नेपिषि !! ព 1 । पितृमेधसारसही तॆसुधीविलोचने 1 तरि पूर्वेषामॆननिर्व पॆल् विप्रनद्वापितंशादे स्वकं पिकरमाशयेत् उभौयस्यव्यतीतातु जीवेच्छ प्र पितामहः ! स्वापिञ्चे निर्व पेत्तत्र भो जयेत्प्रपितामहम् ॥ इति प्रपितामहजीवनॆ पिण्डद्वयदानविधाना त्तॆनैन न्यायैन मृतपितृजीवने ततपराध्यां द्वाभ्यामॆन पिण्डदान मिति चॆद्धन्ततहि९ 6 श्लो ॥ त्रयाणामपिपिण्डाना मॆकेनापिस पिण्डनॆ । पि तृत्वमळ्नु ते पॆतइतिध व्यवस्थितः इति सुमन्तुवचनैनैन जीवपितृपि तामहस्य मृतस्यसापिन्दॆ व्रपितामहैक पिण्ड दानतत्संस ग९वस क्तेः पार्वणत्वछं ग प्रसङ्गाल्, ’ श्लो ! धियमाणेतु पितरिपू र्वेषा मेन निर्व पॆत् । पितायस्यतुन्नत्तस्साृज्जीवेच्चापि पितामहः ॥ पितुस्सनामसं की त्य९ कीत९यॆत्प्रपितामहम् ॥ ’ इति मनुस्मृतिविरोधाच्च । विज्ञानेश्व रॆणास्याथ= स्समर्धितः धियमाणेपितरि पितुः पितृभ्यः पितामहेभ्यःप पितामहेभ्यो दद्यात्, पितामहॆचनियमाणॆ पितामहस्यपित्रादि भ्यः, प्रपितामहेद्रियमाणे प्रपितामहस्यपित्रादिभ्य इति ततस्त्र याणामपेपिण्डदानमवजनीयम् । तथात त्रैव ॥ श्लो ॥ चतुरॊनिर्वपे त्पिण्डा पूर्वं तॆसुसमापयेत्। ततः प्रभृति वैपॆतः पितृसामान्यम श्नु तॆ ॥ * ब्राहेच ॥ श्लो ॥ मृतिपितरियस्याधविद्य तॆचपितामहः । ते नदॆयास्त्रयकुण्डाः प्रपितामहपूर्वकाः ॥ तॆभ्यश्च निर्व पॆत्पिण्डं नि यो क्तव्यश्च पूर्ववत् अतःपित्रादि षॆ एकात्ययॆपि सापिण्ड्य विधिपरमे कॆ. नापीतिवचनम् । अतॊव्युतममृतौ सापिण्ड्यनि वॆदःपाक्षिकः ॥ननु ॥ 4 श्लो ॥ ध्रियमाणॆतुपितरिपू र्वेषामेषनिर्व सॆल् पूर्वेषु त्रिमदात व्यञ्जी वेच्छतित यंयदि ॥ इति पित्रादित्रयजीवनेपि प्रपितामहषितादि भ्यः काग्यमितीप्रतीयते, अतः कथं त्रिषुजीवत्सु नसापिण्ड्यमितिचेस्ते व जीवपितृक श्राद्धविषयत्वाजी वॆच्च त्रितयमिति वचनस्य; द्वौपिण्डाविति वचनं तु प्रपितामहा धॆ९ जीनत्प्रपितामहवरणविषयं, तच्चा चार विरुद्धं, पू र्वेषामेवनिर्व फॆल् ’ 6 चतुरॊनिर्व पेल्पिञ्चां स्त्रिभिःपिं डैर्नि योजये त् ’ इतिमन्वादिवचननिचयविरॊधाच्च । मृतस्यपिते पिण्डमेकन्दत्त्वाजी वतः पितामहात्प राभ्यान्द व्यादिति, यस्य वितास्त्रमीतस्स्यात्पितामहे ៣ II 00 C नं जीवति 403 नवमखण्डे-वत्सरातिक मेसा पिण्ड्यकालकि ततःपराध्यान्दद्यादितिचवचनाधो- विज्ञा वेश्व रेणसमर्थितः । अत(स्त्रि भृएव पिण्डदानु ! अतः पिशादिपुत्रिषु श्वशास्त्र दिषुवा अन्यत रावस्था ने प्र्रस्था नेच पुत्रःपत्नी पतिश्चिसापिण्ड्यङ्कु र्यादिति सुस्थू क्रम्. मू— वत्सराति क्र मेक न्यायालकु म्भवामास्यपरपक्षे अ नूराधादाह सरोहिणीनामनृतमनक्ष त्रैमासिकैस्स हसापिँड्यलकुर्यात्. व्याअ त्र बृहस्पतिः ।॥ श्लो ॥ आकृतॆस्रावकालेतु शाद्धकालो 2 त्प्रनक्ष्यते ! क न्याकुम्भग तॆधाना कृष्णपक्षे विधीयते ! * ॥ ज्योतिश्शास्त्रे च ॥ श्लो॥ क न्याकुञ्छग ते सहस्रकिरण॥ इत्यादि ॥ श्रीधरीयेच ॥श्लो ॥क न्याकुम्भग तॆनू र्यॆ पितरःप्रीतिसंयुताः । पितृलो शात्समायान्ति वंश जानां गृहं प्रति ॥॥ अत स्तलै नकुर्यादिति शेषः गालवः ॥श्लो ॥ स पिण्डीकरणश्राद्धमु क्त कालॆन चेत्कृतम् । रौद्रोहऐरोहिण्यां मित्र भवासमाचरेत् ॥॥ ऋश्यशृङ्गः । त्रॊ॥ सपिण्डीकरणंयेन प्रमादाद कृतम्भवेत् । अनूराधा शाहस्तेषु रॊहिण्यांवासमाचरेत् अकृतिम्, द्वारशाहादिष्विति शेषः । अत्र विधिबलात्सामान्य रोहिणीनि षॆधो नचिन्त्यः । मासिकैस्सहिति, अत्र शङ्खः : श्लो॥ कृतेपिषोडशशादे सपिं डीकरणंविना । संवत्सरॆव्यती लेतु वुनषोडशमहति ॥॥ अतःकृतॆष्व पिषोडशशा टैमु वत्सरान्तस्सापिण्ड्याभावेतानि पुनरनु श्रेयानीत्यथकाः !! मू_अनु क्त कालेव्युत्प्रममरणिच देशविप्ल वाद्यत्यन्तापनि मातापितृव्यतिरि कस्य सपिण्डीकरणान्त माध्व९ दैहिकमा मेन हेम्ना वाकुर्यात्. व्या-अ त्रगॊभिलः श्लो॥ अनुक्तकालॆष्वपितुर्व्युत्क ग्राममेण मृ तावपि ! आमेनवापिसापिण्ड्यं हॆम्ना वापि प्रकल्पयेत् ॥ अतसपी डीकरणमात्रस्या मविधानेसि तन्नां तरीयक तया शाद्धान्तंसिद्धम्, एको द्दिष्टान्तकृत्याकरणासपिण्डीकरणा सम्भवात् । किञ्चद्वादशाहादौ सापिं ड्यॆचमासि कान्यपकृष्यतद्विधानमामेनैव कार्यमितियु क्षमनु क काल त्वात् । प्रतिमासं मृताहोह्युक्त कालॊमसिकस्य माससंवत्स नवमखण्डॆ-सपिण्डीकरणावरण पिण्डसंयोजनक मः SOX विद्यले ! * ॥ निमित्तुप्रति पूरुष मितिपाठान्तरं 1 सृत्यधसारे श्लो वषा९ ती लेवु दाँ हे प्रथमेपिण्डसन्ततिः । शाद्धन्द्वितीयॆदिन सेसपिण्डीतु तृतीयकॆ 4 समानपिण्डयोगानां सपिण्डीकरणंसह ॥ दैवम्पितृञ्चतं त्य्रंस्यान्निमित्तं प्रतिपूरुषम् !!॥ अस्यापवादमाह मू. -अन्यत्र पितॊः m 6 व्यावत्स राति क्रमेपि दशाहमेनपितोः प्रेतकृत्यविधानात्, 1 अनुवृत्ताचनान्येषां ’ इति सङ्घातमरणव्यतिरेकेण पितोरसिसहक रण निषेधाच्छ तयोःपृथगॆन कुर्यादित्यथः ॥श्लो॥ ’ मातापितॊनि कृ निर्ब ताहैक्यं कालॆनापिछवेद्यनि । पितुशाद्धम्पुराकृत्वाकु र्याना तुरमु तरम् ! पित्रॊश्राद्देसमंसापै न वॆपर्युषितॆपिना तकु र्या दन्यतासत्तियोगतः स्सर्वं पृथगॆव कार्यम्, पितृपूर्वं सु इत्यादिवचनैःपृथग्विधानात्रितो मू———पुंसःस्त्रियावासा पिण्डॆपिता दीन्नॆ वृणुयात् व्या-विज्ञानेश्वर् । श्लो॥ सपिण्डीकरण श्राद्धं दैवपूर्वं नियोजयॆत् पितॄनेवाळयेत्रत्र पुनः प्रेतञ्चनिदि शॆत् ॥॥ सृत्यन्त रेचल्लो!मा तुःपितुर्वासापिण्ड्यॆ पित्रादी नेनभोजयॆल् पितामह्यादिभिस्साध्यमा तुःकुर्यानृतॆऒहनि॥”, मू———पुंसःपिण्डँपित्रादिपिं स्संसृजॆत् स्त्रियाःपिण्डंश्व श्वादि पिण्ड्ले रॆनआसु रादिविवा हॆपिपितामह्यादिभि रॆववच नाचाबा राद्विकल्प सरणाच्च, अ व्या_अतशङ्खः श्लो॥ मातुस्सपिण्डीकरणं कथं कार्यं भवॆत्सु तैः । पितामह्यादिभिस्साध९ं सपिण्डीकरणं स्मृतम् ॥ पैठीनसिः ॥तॊ अ पुत्रायां मृतायान्तु पतिःकु र्यात्सपिण्डताम् । श्वशादिभिस्स है वास्यास्सपिण्डीकरणलभवॆत् i । विज्ञानेश्वरॆ५ श्लो ॥ पितामह्यादिभिस्सा ध९ं सपिण्डीकरणंसुतः । मातुःकुर्वीतपित्राद्यैः पितुःकु र्यादृथाविधि *!! मातुमातामहादि सापिण्ड्यपरवचनानां व्यवस्थामाह आसु रादीति व uy नवमखण्डॆ-सपिण्डीकरण विधिः 205 प्र्रमीतपितृकःपिता पितामह्यापिवासुतः ॥ इत्यादिवचनस्य व्यवस्थाड ष्टव्या॥श्लो॥ पत्या चैकेनकतव्यं सपिण्डीकरणं स्त्रियाः । सामृता विहितेनैक्यं गतामन्ताहुतिव्र लैः ’ इतियमवचन मनुमरण विष यम् “ सामृतोपिहि तेनैक्यङ्गता ’ इतिङ्ञतू ळ्तेः मू…अनुमृतौपत्या. । तदाह—– व्या-अतशातातपः ॥ श्लो ॥ मृतायानुगतानाथं सालॆनसहवा सताम् । अहजातिस्वग९वा सेपियावदाभूतसम्प्लवम् ए लॆन ’ मृ तपिया बॆत् ’ इतिचानु मृति विषयं, प्रियमनुमृतामृतप्रिया 1 ए नमेटॊच्छावचवच नानां व्यवस्धास्थापिता विज्ञानॆश्वरेणॆत्यलम्. एवं व्यवस्धया सपिण्डीकरणैपि मृताने सीतामह्यादिभि रॆव मातु शाद्धं कार्यमित्याः - मू__येन केनापि सापिण्ड्यॆ मासिकाब्दिकादिषु सीतामह्यादि भि रॆवसह मातुशा द्धं पृधक्कुर्यादष्टकासु चॆतिनियमात्. व्याÔअत्रविज्ञा नॆश्वरः ॥ वा ॥ अत्र यॆनकेनापि सापिण्ड्येष्यष्ट कादि षु मातुशा द्धं पृथग्विहितम् ’ श्लो ॥ अष्ट कासुचवृधौच गयायां श्री चमृतेहनि । मातुशास्त्रि दम्पृथक्कु र्यादन्य त्य्रपति नासह !! श्री इति पि तामह्यादिभि रॆव मातुः पार्वण शाद्धं कतव्यम् ॥ इति । अतपार्व णश्राद्धमिति नदता पितृवरणन्नक त९व्यमिति दर्शितं तद्वरणा आयुग्मत्व विरॊधात् । त्रिपुरुषोद्दॆश्यं हि पार्वणं ‘श्लो ॥ श्रीनुद्दिश्यतुय तद्धि पा र्वणम्मुनयोविदुः II ‘इति काष्टाराजनि स्मृतेः॥ अतःपितामह्यादिभि रेवमा ति तुशा द्धङ्क तजन्यं नपित्रादिभिः ‘श्लो ॥ पितुरेवपितुकु र्यान्त्यातु रॆव मृतेजहनि । यदिकु र्यात्सपत्निकं तच्चा अर्धमु सु रालयम् ॥ ’ इतिस्मृ तॆः ॥ ४ श्लो ॥ मातुमृता पित्रादीपू जयॆद्यदिनाशयेत् ! तथा ओतुमृता हेतुनपूज्याइतराःस्मृताः ॥ इति पितृवरणे श्रद्धना शस्त्र रणात्पितामह्यादिभि रेव मातुः पार्वणं नपितृवरणमितिसिद्धम् ॥ तथा शातातपः ॥ श्लो ॥ नान्दीमुख्कॆप्टकाशाद्धे गयायाञ्च मृतेऒहनि ! ॥ पितृमेधसारसहितसुलोचने । पितामह्यादिभिस्साध९ं मातुशा द्धः समाचरेत् ॥ जातुकणिकाळ्ळ ॥ श्लो 1 11 अन्वष्टक्यं तथावृद्धि मातुशास्त्रि अद्दम्मृहनि । एकोद्दिष्टन्तथा मुक्त्वा स्त्रीणाङ्गा स्तिवृथक्रिया ॥ * अष्टकादिपतिमुनच नात्पितृवरण मित्यविरोधः । केचिनातुमृता वापि पितॄनॆवभोजयन्तितन्न साधीयः तद्गृह्यादौ लेथानुक्ते . ’ अष्टकासुच ’ इति मनुवचनविरोधाल् । अ त्रतु यॆन केनापि सापिण्ड्यॆ पिता मह्यादिभि रेवमातुः पार्वणं कुर्यादिति विज्ञानेश्व रॆणव्याख्यातम् अतः नाँदीमुखॆष्टकाश्राद्धॆ ’ इतिनियमा त्पित्रादिवरण मज्ञानकृतमॆवेत्यलम्. नेनु विज्ञानॆश्वरे ‘अन्यत्रपतिना सह इति पतिसापिण्ड्यॆ तदंशभागित्वात्तैनैवसह, यथाहशातातपः ॥ श्लो 11 एकमूतित्वमायातिसपिण्डीकरणकृतॆ पत्नीपतिपितॄणान्तु त ं शॆषुभागिनी ॥ इति पतिसापिण्ड्य एवाष्टकादिव्यतिरिक्तशाद्धॆषु तदं शभागित्वमु कम्, अतःकथ. तदभावे तत्सापिण्ड्यमितिचे त्तत्राह मूअन्यत्र दर्शमासिश्राद्धादौ पित्रादिभि रॆवसहमाग्रा दयोभुञ्जते अघ्य संसगॆण भतृ साहित्याल्स्ने हाच्चतदर्धंहि पित्र ्य = त्र्यक्षा संस ग९ँकुर्वन्ति. व्या…..्वश्वादिसा पिण्ड्येपि दर्शमासिशाचादौ पृधक्वाभावाध्य मे न भत्प्रणम्य संसगँकुर्वन्तिशिष्टाः ॥ अतमनुः ॥ श्लो ॥ स्नेहाद्भ त्य्रा९समन्त्य्राद्धं माताभुजे स्वधाशनम्। पितामहीस्वधां स्वेन त धैवस्त्रपितामही ॥ * शातातपश्च ॥ श्लो ॥एकमूतित्वमायाति ॥ *इति * तदाह दौ मातुः पृथ काद्धाभावः. ព व्या——एनं मन्वादिभिरष्टकादि ष्वॆव पृथग्विछानबला त्तद्व्यतिरिक्तेम महालययुगादिमन्वादिदर्शमासिशाद्धादिषु मातुः पृथक्त्वाभावइत्य थ९ः ’ श्लो ॥ यस्सपिण्डीकृतं स्त्रैतं पृथक्सिण्डॆनियोजयेत् । विधिघ्न विस्ती नभवतिपितृहाचॊपजायते ॥ इति पृथक्ते ए प्रत्यवायस्मृ तॆः. मू ১ तदाह. यन्नपिडीकृतमिति निषेधात्. नवमबण्डॆ–चूतामह श्राद्धविचारः तहिक्षा मृता हॆ ह्येनमितिचे त्त त्राह मू—वच नादन्यथा. ॥ व्या—यॆन प्रका रॆणपि त्रा, दिसापिण्ड्य ऒकृतन्तस्तोत्प्रकारान्त रेणपि तामह्यादिभिस्सह शार्धविधानम् ’ आष्टकासुद ‘इति मन्वादिवच नादित्य थ९ः, सर्वत्ति विहितव्यतिरिक्तविषयत्वात्प्रति षेधस्य. मू—मातामहॆसमातुस्सापिँड्यॆधनहारिल्वेच मातामह शान्द्रन्नित्यं नान्यथाकृते भ्युदयो.. कृतॆ सहात्यवायः व्या—अत्रविज्ञा नेश्वरः श्री ना ॥ मातामहनमातुस्सापिण्ड्यॆ नता महश्राद्धु पितुशा द्धनन्नित्यमेव, पितामह्या पत्यावा मातुस्सापिं ड्ये मातामहश्राद्धमनियतमेव, कृकॆभ्युदयः अकरणे नप्रत्यवाय इतिनिण९यः । इति · श्लो ॥ शान्द्रुमातामहानाञ्चह्य वश्यन्धनहारिणा । दौहित्रेणविधि ज्ञानक त९व्यंविधिवत्सदा । इतिच ! * तसाल्’ ’ शॊ ॥ पि तरॊयत्रपूज्यं तॆतत्य्र मातामहाअपि । अविशॆषेकत व्यंविशेषान्नर कम्पॆ जॆत् II ’ इत्यादिमातामहश्राद्धपरंवचनं तद्विषयमेन ’ ल्लॊ दौहीतो ह्यखलंरिक मपुत्र स्य हि तुह रेत् । सवीनदद्या द्वौपिण्डे पि त्रैमातामहायच ‘इति वचनमुभय सम्बन्धिविषयम्. इदमाह…….. मूत्रपुत्रिकापुतो मातृमातामहमातृपितामहा भोजयेदयं नॊभयसम्बन्धो मातामहस्य दर्मादे पितुश्च श्राद्धुकु र्यात्. } k il m व्या अत्रमातृश्राद्धे ऋश्यशृङ्गः ॥ श्लो ॥ मातुः प्रथमतः पिण्डं प्र्रद द्यात्पुत्तिशासुतः द्वितीयं तुपितु स्तस्यास्तृतीयन्तुपितुःपितुः॥ * ’ श्लो ॥ अपुकॊहम्प्रदास्यामि तुभ्यङ्क न्यां भवानपि । पुत्राधिञ्चे दिहोत्पन्नस्सनौपुतो भवेदिति R ’ इत्युक्ताभयसम्बन्धः पितृ माताम हयोरपि कुर्यात् ॥ काष्टानिकि ॥श्लो॥ कुर्यान्माता महश्राद्धं नियमा त्पुत्रिकासुतः ! उभयोरपि सम्बन्धिकु र्यात्सउभयोरपि ॥ *स्कां दॆच॥ श्लो ॥ पार्वणुकुरु तॆयस्तु केवलम्पितृ हेतुतः । मातामहनकरु लॆपितृ हाचोपजायते 1 * यः पुत्रिश्रा पुत्र इत्यधः । अतो महालय दर्शपितृमेधसारसहितसुधीविलोचने मासिशा? ‘औ मातामहशा द्धंलॊ भयसम्बन्धनैन कार्यमितिसिद्दं चेतदभावॆ धन ग्रहणपुत्रि काकरणविरहिच माता महश्रद्धाकरणे दौहि त्प्रस्यनदोष गन्धः. अत्रनियममाह— मू——पूर्वं मातामहस्य पश्चात्पितुश्शाद्धँकु र्यात्. व्या—-ऋश्यशृङ्गः ।॥ श्लो ॥ मस्स्यादु भयसम्बन्धः पुत्रिकायास्सु तॊह्यसौ ! पूर्वम्मातामहशाद्धं पश्चालै ऎतृक माच रॆत्. अल्ट्रा सापिण्ड्यॆ नियममाह… मू…..वुत्रिकावुतॊमतुस्सापिण्ड्यॆ मातुः पिता दीनेन वृणुयादन्यस्स ्वपितादी९. व्या→→ ’ पितॄनॆवाळयॆत्तत ’ इत तपितृशब्दःस्वमातृपितृपरश्चॆ तिभावः. ननु किमथ९ं मृतस्य ॐडोदक दा नशा द्धादिक रणं मरणान स्तरमेन स्वक राजितगतिप्र्रा पैरित्यताह – मू—अल्ट्रायंविवेक ः– एकोत्तरवृद्दिश्राद्धोदक दा नै दाक्षा हजनितकु तृप्तानिवृत्तिःपिञ्चे राकारावा पिरेकॊद्दि ष्टेनषि, शाचत्वनिवृत्तिः सोदकुलभशाद्- प्रेतलो कावासजनित मुत्तृष्णाशान्तिर्वृषोक्सग९नवषोडशळादैः पॆतत्व निन्नत्तिः सपिण्डीकरणात्पितृत्वप्राप्तिः तुत्तृष्णाजनितात्यं. प्रदुःखानुभवानस्धा पॆतत्वं वस्वादिशाद्ध देवतासम्बन्धः पितृत्वपा स्थिरत स्तन्निवृत्तयॆतता प्रयॆचयधा कालमवि. लम्बे प्रेत कार्यं कार्य मन्यथामहाज् दोषः. व्या अन्धरीये । श्लो ॥ नवतिपक्ष षाणा ससांवत्सरिकि मासि कैः । शास्त्रि धौषोडशभिः पॆतःपिशाचत्वँ विमुञ्चति * माग्कँडॆमः । श्लो । पॆ तलो केषुवसतिर्नृणांवषँपकीतिजातम् । क्षुत्तृष्णप्रत्यहन्तत भवॆ ताम्भृगुनन्दन । * इति ! अतःपिण्डोदक बानसॊदकुम्भश्राद्धानि कार्याणी तिभानः " श्लो ॥ एकाद शॆह्नि सम्पा पै सम्पापै यस्त्येतानि दत्तानि भोनिव्व पेल्पिण्डाक्’ इत्यादि पूर्वो दाहृतवचनान्यता प्यनुसन्धेया, नि । ऋश्यशृङ्गः ॥ श्लो॥ प्रथमेहनियत्पिण्डं तॆनमू धाभिजायते । ॥ CO ‘चतु ! 6 नवमखण्डॆ-मृतस्यविँणोदक दाना द्यावश्यकत्वविचारः चक्रुशास्त्रि त्रैनासिकाचद्वितीये हसिजायतॆ ॥ भुजौ वक्ष स्तथागीवातृती य्कॆ_हनिजायते । नाभि स्तनौ गुदँलिङ्गञ्चतु थे हनिजाय॥ ऊरू तुपञ्च मे ज्ञेयाष से चमः स्त्रजायते । सप्तमेतुसिरामांसं जायते नात्प्रसंशयः ॥ अष्टमॆनतुपिण्डेन सर्वतोमांसमुद्भवः । नवमे वीर्यसं पत्तिद९ळमेमुत्परिक्षयः आशौचां लॆततस्स म्यक्चिण्ड दानंसमाप्यते ! ततशा द्धम्प्रदातव्यं सर्ववणैक्षाष्वयन्निधिः ॥ इति विज्ञानेश्वरश्च । ना ॥ पिण्डसंयोजनं पॆतत्वनिवृत्त्या पितृत्वसा व्यथणं प्रेतत्वञ्च क्षुत्तृष्णाजनितात्यन्तदुःखानुभवावस्था पितृत्व प्रा पिश्चवस्वादि शाद्ध देवतासम्बधः प्रा क्तनैकॊद्दिष्ट सहितॆन सपिण्डीकरणैन प्रेतत्वनिवृत्त्या सितृत्वं प्र्राप्नोति : *1 ए ल्कॆर्दाउदाहृत वचन सिद्धाअतो नविलम्बः कार्यइत्याह अतइति, अतः, मुत्तृष्टानुभवपिशाचत्व प्रा पैरित्यथः, तन्निवृत्त्यै- पॆतत्वनिवृत्त्यैकु तृष्णापिशाचत्वादि निवृत्त्यथ९ मित्यर्थः तता प्रयॆ, वस्वादिशाद्धदेवतासँ बन्धाय यथाकालं मातापितॊः फ्रैतकृत्यमविल मैन कार्यम्, ચે कालातिक्रमे निरॊ९ष काल वौलभ्यं तत्कालॆदोषाभावञ्च विचि न्त्यप्र्राप्तकाले क्रियाङ्कु र्यादकरणि यावत्सपिण्डीकरणं तावत्करा नह९त्वाधिदोषस्स्यातवाह त मू_नास्यकि इश्चित्क म९ण्यधिकारः ॥श्लो ॥ अकृत्वा पॆत कार्याणि नित्यनैमित्तिकान्यपि । नकुर्यात्तावदाशौचंया वत्प्रे तस्यमोक्षणम् । " इति सङ्ग्रह कारः व्या– प्रेतमोक्षणम्. सपिण्डीकरणं. अव्यत्सुस्पष्टं श्री इति नवमशिखण्डः. -8. इति श्रीमद्वॆण्टक नाधस्य सरस्वतीवल्लभापरनामधेयस्य वैदिक सार्वभोमन्य कृतिषु पितृमॆधसारप्रश्न व्याख्याने सुधीविलोच नेतृतीयःपटलकि पितृमेधसारसहि लॆनुदीविलोचने इदानीमानीयान्यतःप दार्था सपिण्डीकरणेनियममाह- नुरा…….अथाति स्सपिण्डीकरणं पित्रा देव ता महा दॆश्चा पान नेरु र्यात्. ॥ व्या——इदमग्नि मि द्वेतिसूत्रभाष्यवाक्यम् अतयाज्ञवल्क्यः t श्लो॥ कम९ स्मातः विवाहाग्नौ कुर्वीत प्रत्यहङ्गृही ॥ ॥ इति श्रीध रीये # श्लो॥ द्वादशाहेतिपक्षेवा षण्या सेमासिकाब्दिकॆ : सपिण्डीकरणँकु र्यातिरौपासनॆसुतः ॥॥ मासिकाब्दिक शब्दावे कॊदशमास संवत्स रातपरौ । विज्ञानेश्वरः । आहिताग्नि स्तुजुहुयाद्धक्षिणाग्नौसमाहितः/ अनाहिताग्नि गृणाह्या ग्नानग्न्य भा वेद्विजेप्सुवा !! ! दक्षिणाग्नौ होम शॆषाधानपक्षे ( भ्रातावाभ्रातृपुतोवा ’ इतिवच नेनयदाभा तृपुतादीःकरोति तदौपासनइति काचिद्वदन्ति तच्चिन्त्यमिति व्याख्यातं. तात्पर्यदर्शनॆ मू..–मद्यनग्नि र्वेष्ठस्साग्निशिक निस्ठः कुर्याद्यद्यकशिपुत्रो नग्निर्बह्मचारिवा नुपनीतो शोत्रियागा रादाहृतॆ. ऒक्नौकुर्यात्तमा सासनमाचक तॆ. व्या——अखुडाद र्शॆ । श्लो ॥ ज्येष्ठःपुतो नग्निमाक् स्यात्क निष्ठस्त्व ग्निमान्यदि । कनिष्ठ पवकुर्वीत मातापितो स्सपिण्डनम् ॥॥ पैठीनसिळ्ळ श्लो॥ सपिण्डीकरणं पुत्रः पितुःकुर्वीतयो जग्निमा९ । अनग्नि स्तुक्रियान्ना न्या मेकोद्दिष्टादृ लॆक्वचित् अतॊ ऒग्निमानेवपु त्र स्सपिण्डीक रणङ्कू र्यात् । विष्णुः ॥ श्लो॥ सपिण्डीकरणं पित्राः कुर्यादौपासनेसुतः । अला छेलौकि कॆह्यग्नौ सर्वंसम्पादयेद्बुधु ॥॥ बोधायनीयंसूत्रं. शॊत्रियागा रॆति. यदि भार्या रजस्वलात वाकथमित्याशज्क्यह—- मू- द्वादशाहा दौयद्य नालम्भु शापत्नी स्यात्तामनादृत्यकु र्यात् व्या…अनालम्बुका- रजस्वला ‘यस्य प्र त्वॆहन्पत्न ्यनालम्भु भवति ’ इतिश्रु तॆः । श्लो॥ ँ ऋतुमत्स पिदा रॆपु विदॆशस्थाप्यनग्निकः ! अन्ने ने वाब्दिकङ्कु र्यादैह्नवामेननक्वचित् ने इतिवचनात्प्रत्या 0.3 दशमखण्डे-रजस्वलाभतु जुस्सापिण्ड्यकतृत्वविचारः ब्दिकॆपल्नै ्यमध्यमपिण्ड दानविधाने पितामनाद्यत्यशाद्धः कुर्यात्कलकि मुतसापिण्ड्य,पत्न्यैपिण्डप्रदाना भावान्नि षेधाच्छ । अग्नि विच्छे जातु सन्धा नेपत्नीसा पेक्षत्वात्कालान्त रॆग्निं सन्धायापासनाग्निना सा पिण्ड्यं कुर्यान्न सांवत्सरिक वत्पत्नी प्र तिनिधानेनाग्नि सन्धानंयुक्तंसा नशाशत्वात्सापिण्ड्यस्य श्री प्रकाशङ्खः श्लो॥ सावकाशुतुयत्काम्यं नकु र्याना सिदूषि तॆ ! कुर्यान्नि डवकाशन्तु नित्यं नैमित्तिकन्तभा ॥॥ इति न्यायस्यतुल्यत्वादिदमु दाहृतम्. { on क f मू–यद्यग्नि र्विच्छिन्नस्सा ्यत्सावकाशत्वात्कालान्त = ग्निं सन्धायिसापिण्ड्य कुर्यात्. व्या-ननु ॥ श्लो॥ ’ पित्रग्राः क्ष यदि नॆप्रा पै यस्य भार्या रजस्वला ‘अग्निन्नधायनिधिन चार्धं कृत्वा विनजयॆल् ’ इतिनदत्राप्यग्नि सं छानम स्त्वितिचेन्न प्रत्याब्दिकस्य निरवकाशत्वात् ॥ श्लो॥ मृताहंसमति क्रम्य चण्डालः कोटिजनसु’ इतिमृताहाति क्र मे प्रत्यवायभूय .स्वस्तृतॆश्च । नैनमतास्त्रि प्रत्युत ॥॥ ॥ ‘सपिण्डीकरणम्पिःकु र्या चेकॊहियस्सुतः । अस्थिरत्वाच्छरीरस्य द्वादशाहः प्रशस्यते ’ श्लो॥ ‘ए कपुतो-ग्निमांश्चैव कुर्वीत द्वाद शॆहनि ! सपिण्डीकरणश्राद्धं तयो रॆषइति स्थितिः #1 अनग्निकस्तु त्रि पक्षि वृद्धि संवत्स रॆवाकु र्यात् ! इति कात्यायनॊशनॊविज्ञा नेश्व रादिभि द्वादशाहसा पिण्ड्यस्यैक पुत्रा न्नी मत्पुत्र विषयत्व प्रतिपादनादनग्नि स्तुतिपक्षा दावॆन् सापिँड्यङ्कु र्यादिति विज्ञानेश्वरादिभिर्निश्चितत्वाद्वादशाह सापिण्ड्यं पाक्षिक मॆन इदञ्च सत्यग्ना वेक पुत्रस्य साग्नेस्तुद र्शॆसन्निहि तॆनान्यधान चान्यस्य श्लो ॥ " अनग्निरध्वग श्चैव यस्य भार्यारजस्वला । आमश्राद्धं प्रकुर्वीत इति विज्ञानेश्व रॆण रजस्यन्न श्राद्धनिषेधाल् । अतस्तदुभयविषयं द्वाद शाहसापिण्ड्यविधानम्, तदभिप्रा येणोकु तामनादृल्येति, अतःकाला नरे सापिण्ड्यं कुर्यादिति नानुपपन्नम्. कञ्चिदत्प्रवि शॆषमाप मू-वत्स रां तॆत्वॆवं चॆत्नत्न्याः प्रतिनिधायाग्नि सन्धा यत त्तत्सापिण्ड्यङ्कु र्यात्. अर पितृमेधसारसहित व्यासंवत्स रॆससिण्डीकरणमिति विहितॆवषाणन्तसापिन्द्येपत्न्यार जस्वला त्वॆ ५ श्लो ॥ शाधीयॆ हनिनं पापै यस्य भार्या रजस्वला ग्निँसञ्छायविधिवचाद्ध कृत्वाविसज९येत् ॥ इति नारद वकाशत्वाच्च नदोषगन्धः. मू...एनन्दूरभा र्यच पार्वणवन्निरव काशत्वात्. द सरणान्नि र व्याÔनत्सरां तेसापिं ड्यॆ यदि भार्या मारदेश स्थितातदा दूरभा "र्येपि कत९रिविच्छिन्ना ग्नौ विधिनदग्निं सन्धाय सापिड्यं कुर्यान्निरव काळत्वा त्तत्राकरणॆपुनः षोडश करण प्रसक्तेर्विधिबलाच्छ । अतत्ति काण्डी श्लो॥ यस्यभार्याविदूरस्था सतिताव्याधि कापिवा । अनिच्चुः प्रतीकूला वा तस्याः प्र तिनिधौक्ट्रिया ॥ * ॥ नारदश्च ॥श्लो ॥ नष्टाग्निदूकारभार्य श्चे त्पार्वणॆसमुपस्थिते ! सन्धायाग्निञ्चविधिवच्छाद्धङ्कृत्वाविसर्जयेत् प्रयोगमाह --- र मू___अधसायंहोमंहुत्वानन्न(पुतवद्यः) न्न शि लॆभ्यो ब्राह्मणेभ्यश्श्वो मुष्यसपिण्डीकरणं भविता त त्प्रभवद्भिः प्र सादःक रणीयन्ति विज्ञाप्यश्वोभू तेनित्यक रा नै ब्राहणा नाहूययधाशक्तिद्रव्यंसभायां निधाय प्रणम्य मासिकानियथाकाल मनुष्ठितान्यनु गृहन्तुय छाशक्तीकरणैन सॊदकुम्भश्राद्धं सर्वङ्कृतं भवत्वितिप्र्रार्ध्य. व्या—अपस्तम्बः ॥ वा॥ पूर्वॆद्युर्नि वेदन मप रॆद्युद्विती यं तृतीयमामन्त्य्रणम् ॥*!! इति अयमस्योज्ज ्वलाथक्षाः---शाद्धदिना त्पू र्वॆद्यु रेव ब्राह्मणेभ्योनि वेदयितव्यं श्वश्राद्धम्भवितात त्र आहवनी माधॆ प्रसादःक त व्यइति; अपरेद्युः श्राद्धदिनॆ द्वितीयं निवेदनं कार्यमद्य श्राद्धमिति तृतीयम् आमन्त्रणं, आह्वानम्, भोजन का लॆसिद्धरूगन्युकामिति। (अतसर्वत्रा दश्श ब्देतत्तद्विभक्तिकंशमनि देज ष्टव्यं विष्णुशमँ णोविष्णुशम९णे विष्णुशमकान्नि त्यादिब्रूयात् ! अद्येतिनवे द्वा द शेऒहनितिपक्षइत्यादिबूयात् । अल्ट्रासपिण्डीकरणे इति ब्रूयात्): अ खण्डॆसूत्राभ९ संवादनचनानि ' अथश्राद्धेश्रेयमि काक श्लोकानुडा दशमखण्डॆ–सपिण्डीकरणप्रयोXविधिः 1 हरिष्यामः ' इत्युदाहृतानि नचना निद्रष्टव्यानि यॆणत त्रानु क्तान्ये नॊदायं तॆ ! मासिकानान्तत्तनासिमृतामु विहितत्वेपि न चनबलादपकृष्यतत्क-रणाव्य कालेकृतस्याकृतत्व प्र्रन क्रैस्तदथ९ं ब्राह्म णानु ग्रहःक त व्य इत्यथः 1 एनंसोदकुम्भानां काल्स्न्यॆनानुष्ठा नाळ के! । श्लो ॥ जपच्छिदन्त पश्चि दंयच्छिदंयज्ञकमणि । वचना द्भूमि देवानां सर्वम्पूणत्वमश्नुते ॥ इतिसंवतः स्मरणादवश्यं ब्राह्मणानुज्ञा कारयितव्ये त्यं थः. मू-ब्राह्म णैरनुज्ञातः प्राणानायम्य प्राचीनावीत्यमु ष्यसपिण्डीकरणं करिष्यन्न द्य द्वाद शेहनि ऊनमासिका दीन्यूनाब्दिक पर्यन्तानि पञ्चदश प्रेतश्राद्धानि तं त्रैणकरि ष्यऐति सङ्कल्प्य ऊनमासिकाद्य त्वापाद प्रक्षालनादिकृत्वा- पञ्चदशवि प्राणवृ व्याऊनमासि का र्थेद्वितीयमासिकार्ध त्रैपक्षिकशाद्धाध९ इतिक्त्रमे ण नृणुयादित्यादिशब्दाथः । प्रक्षाल नादी त्यादि बेन कृसराभ्यङ्गता म्बूल दानस्नाप नादिसं ग्रहः. 1 मू——एकोर्दिष्ट वदग्न्युपसमाधानादिकृत्वापक्षहोम वत्प्र्चं चदशधाङनदायामु षे यमाय स्वाहेति कृष्णाया मेक दाहुत्वा. व्या.... आदिशट्टेन अध्य९ ग्रहण पॆता वाह नाम्य दा नादिसं ग्रहः पक्षेति, यथापक्षहोमे चतुरशधोन्नी यसकृदेवहोमःक्रियते तथा पञ्चदशधावदानान्यवदायसकृदेवजुहुयादित्यथः । कृष्णा-दक्षि णाजिह्वा । अत्र स्मृत्यन्तरम् ॥ श्लो ॥ मासिकानान्तु सापिण्ड्या त्पूर्वं तुयु गपत्किृतौ ! प्रत्येकं पिण्डदानंस्या दग्नौ पॆताहुतिस्सकृत् * -मू__आमेनान्नॆ नवामासि कानिकृत्वाविप्रा विसृज्यपिं डाक् दत्वा६चम्य, व्या—अ त्रविज्ञानेश्वरः ॥ श्लो ॥ यद्यद्द दातिवि प्रेभ्यशृतंवा मीदि व्काशृतम् । तेनाग्नौकरणङ्कु र्यात्पिण्डां स्तेनैवनिर्व हेत् ॥ एवंलोकि 6 S पितृ मॆधसारसहितसुलोचने 1 मसिण्डयोस्सन्नि योगशिष्टत्वात्थामा भावे सङ्कल्पशादे पिण्डदानं ना स्त्येव । तथा सृत्यथसारॆ ॥श्लो ॥ आवाहनाग्नौकरणं स्वधानिनय ! रॆ ॥ नुतथा ! विकिर पिण्डवानन्द सङ्कल्पेपञ्चवजयेत्' इति । • !! अम श्राद्धे होमाकरणॆ पिण्डदानं चिन्त्यमेव । प्रामेणा ग्रा मेनैन षो ढशशादमु कम् ! " अनु ककालेदु ' इतिगोबिल सरणात् 1 नहिद्वादशा हादिरु क्तःकालः ' मृकौहनितुकतव्यम् ' इति सृतिः । तथापि श्लो श्राद्धानिषोडशापाद्य विदधीतसपी डताम् ' षोडशानां द्विरावृत्तिं कुर्यात् इत्यादिवचना तत्पूर्वं तत्करणम् ! एषाम कालेकृत त्वॆना कृतत्वबुद्ध्याहि स्वस्वकाले पुनःकरणं सर्यतॆ । अतएन विज्ञानेश्वरेणो क्रम् ॥ वाणि सपिण्डीकरणङ्कृत्वा स्वस्व काल एव मासिकानिकि तजुव्यानीति प्र धमःकल्पः अ प्राप्तकालत्वेन प्राशनधिकारात् ! * ॥ इति । अतोर्वा दशाहादौ सपिण्डीकरणमापत्कल्पः ’ कुर्याचेकॊहियस्सुतः " साग्निक सु यदाक ताज् ’ इत्यादिवच नै रॆकवुताग्नि मद्भ्यामेवद्वाद शॆहन्यव श्यं कार्यम् । यत्तुचतुर्विंशतिमति । श्लो॥ आम श्राद्धय नाकु र्यात्पिं डदानङ्कथम्भवॆत् । गृहादाहृत्य पक्वान्नं पिण्डण्डव्यात्ति लॆस्सह। * !! इति तत्तुतू विषयमित्यन्यॆमन्यं तॆ, तिस्यैवामशाद्दस्योत्प तिशिष्टत्वा त् । ’ शूद्रःकु र्यात्स दैनहि ’ इतिविकल्प इत्यप रॆ यदृ द्द वातिवि पॆ भ्य ’ इतिवच नाद्यदाल मशाद्धं द्विजःकु र्यात्तचालॆ सेवामेना ग्नौहो मःपिण्डदानं चेति यु कतरमित्यलम् मू_अनुज्ञातः पवित्रपाणिरुपवीती प्राणानायम्य प्राचीनावी त्यमुक गोत्रस्यामुक शमणः प्रेतस्याद्यसपिण्डीकरण शास्त्रि द्धं करिष्यऐति सङ्कल्प्य 6 व्या—11 ° पवित्रपाणिराचान्ता नासनॆमाप वॆळयॆल् अपवि त्र (करं)कृतं)क मजानि प्र स्यविफलम्भवेत् ’ इतियाज्ञवल्क्यादिसृतॆर न्यं पवित्रपाणि रॆवस्याद्यिथः । उपवीतीत्यनेन ’ प्राणायामेनम । रे`इ परिधि पोक्तं सर्यते । स्मृतिचन्न्दि कायाञ्च ॥ क्ला॥ सपिं डीक रणाद र्सागृजुद मृ तिक्रिया ! परतोद्विगुणै रेव दैवङ्कमु सड दशमखण्डॆ-सपिण्डीक रणस्त्रयो Xक्रमः अ जुक्षाभिः । -भिः !! * ॥ इति । श्लो॥ ’ पिल्ये ह्येकः पवित्रात्वादर्भादॆनक रणि इदमाह मू, -उपवीतिनि प्र पाणा व्यजूदर्भौ प्रदायामुष्याद्यस पिण्डीकरणाख्यश्राद्धॆ विश्वदेवा र्था+नताक्षणः क त व इति पा ङुखावुदगपनगौञ औ्वनि सौ निमन्त्य्रप्र्राचीनावीती द्विगु णभुग्नं दभं प्रदायामु ष्या द्या त्र पितुः पित्र रैपितुःपितामहा र्देपितुः प्रपितामहाभक्षा इति क्रवेणोद ङुखा प्र्रागपवरा पोदु खाक् दक्षिणापपगाकान्वा श्रीक्षा विस्त्रान्नि मन्त्र्य प्रत्यङ्मखमेकं विषं फ्रैता रैनृ त्वोपनीतीव्विथजु बेकन्निमन्त्रयेल्. । ॥ न्यायाज्ञवल्क्यः : श्लो !! द्वादेवॆस्त्रोक्त्र यःपि ्यह्युदगा कैक मेनवा ॥ * दॆवे-विश्वदेणे, ज्वौविप्रा प्राङुखावुसवेश्या सित्प्रर्धे त्प्रयउदङुखाउपणेश्या इति व्याख्यातम् ! बोधायनः ॥ वा ॥ भानुपवेशत्युदङुखान्वा आथ यदि प्राङुखाः दक्षिणापनगणः अध य द्युदङु खाळी प्रा गपनगणः प्राप्नोतुभवाज् प्रा प्न वानीतीत रॆ त्याहुः । सृतिसारसमुच्चयॆविशेषः ॥ श्लो ॥ पूर्वं निमन्त्य्र्य देवॆ स्वातीनि प्रापितृकमणि ! देवॆपित्यॆथवैकैकं सपिण्डीकरणंवि ना ओ ञ अतश्च ’ एकैकमु छयतवा इत्यादिवचन सापिण्ड्यव्यतिरिकपा र्वणविषयमत्यन्तापद्विषयंवा ॥ सायणीयॆ श्लो ॥ सपिण्डीकरणॆव शी 1 श्य. विष्णुमध्यर्भयेद्दि (जः।स षकन्तुत थाख्यातं विना विष्णुं क थन्त था॥ विष्णु वरिणाभावेसापि.डृस्यस पकत्वख्यातिक ज्य त्यथः ’ श्लो ॥ इतिपै दॆव लः प्र्राहशाण्डिल्यश्च महामुनिः । यत्किञ्चित्पाग्वण श्राद्धं त्य्र सर्वतवै द्विजः ॥ पूजयेज्वष्षुमि त्येनं शाद्ध सिद्ध्यति नान्यधा ’ इतिस्मृति ऎन मिति, विष्णुकरणेशाद्र सिध्यति विष्णुवरणा भावेन सिद्ध्यति अतस्सापिण्डॆ विष्णुव रणमवश्यङ्क त९-व्यम्. तदिकरणेदोषमाह 6 मू—• श्लो ॥ देवाद्यन्तं भवेचाद्धं पित्राद्यन्तन्न तद्भवॆ त् । पित्राद्यन्तन्तेदीहानशास्त्रि सिद्धमाप्नोतिनिष्फलम् I ति मनुः प्राह . इ. पितृमेधसारसहितनुधीविलोच ने व्या-विष्णुवरणाभावे सापिण्ड्यादिशाद्धं निष्फलमित्यस्मिन्न थेज’य द्वैकिञ्चमनुरनद त्त द्भॆषजम् ’ इति श्रुति प्रसिद्धि मनु राहत्य वॆनसाषिं ड्यसाफल्यायावश्यं विष्णुर्वरणीयइत्यु कम्भवति. पात्रालाभिद्रव्याल भेवाकथमित्यताह– मू__उभयत्रै कै कंवाविष्त्रन्नि मन्त्र. m व्यास्पष्टाथ९ मीदम् अनेन काञ्चानु समयउ क्त्रः । अतएव वै श्वदेवानुष्ठान कॊण्डमुदङुखःकु र्यालै ऎतृकं काण्डं दक्षिणामुखः कु, र्यादतो विष्णुकाण्डु देववत्कु र्यादितिक्रमः ॥ तधाशाशातपः ॥ श्लो II उ दङुखस्तु देवानाम्पितॄणान्दक्षिणामुखः । प्रदद्यात्पार्वणे सर्वं देवपू. र्वंविधानतः ॥ * आश्वलायनश्च ॥ वा ॥ ब्राह्मणे श्रुतिशीलवृत्तसम्प, न्ना ने कॆनवा कालेन ज्ञापि तास्ना पितान्कृतपादशौचानाचान्तानुदङु. खा९ पूर्वंवि श्वॆभ्योदॆवेभ्यः ॥ इति.. पा मू—अनाय सेनळङ्कु नाखा तॆषुगॊमयॆनोपलिपैष्वाया. मविस्ता रेषु तदध९ खा लॆदु तिरैरर्चि लॆदु सदर्भेषु कुण्डॆ मापवीतीचतुरशोदक्कुँडॆ सूर्याभिमुखोममु ष्या व्या त्र विश्वॆ देवाइदँवः पाद्यमिति साक्षतं दत्त्वान्वा जङ्घंवाङ्घीप्रक्षा श्यैनं प्राचीनावीती त्रिकोणि मध्यमॆ कुण्डॆ पितुः पितरिदन्ते पाद्यं पिकुःपितामहेदं लेपाद्यं पितुःप्रपितामहेदं ते पाद्यं वितुः पितृपितामहस्त्रपिता महाइदंवःपाद्यमितिवा सतिलन्दत्त्वा पितादीं स्तथापक्षा श्यवृत्ताका रे दक्षिणॆकुण्डे अमुक गोतामुक शर्म स्त्री लेदं. लेपाद्यमिति सतिलम्पाद्यन्दत्त्वा प्रक्षाळ्य उपवीती डॆवकुं. डॆविष्ण=पाद्यं दत्त्वाकुण्डो द द्देशस्वयमाचम्याचमय्य. व्या अत्य्रशङ्खः ॥ ना ॥ औदुम्ब रॆणळङ्कु ना स्त्रीनवटाक् खात्वा गो मयेनॊपलिष्य गन्धादिभिरभ्यर्च्य तिलमि शैरम्बुभिः पच्छौचं कारये त् । * इति । स्मृत्यथ९सारे ॥ श्लो ॥ कुण्डानिनिख नेच्छाद्धॆयेन कॆना

दशमखण्डॆ-सपिण्डीकरणस्त्रयोग विधिः 1 ऒशङ्कुना ! आयसेनख नॆद्यस्तुनि राशाः पितरो गताः ॥ * विषयामले॥श्लो ! शाद्धस्य चैकङ्कुण्डुस्यादजपा दॆनलक्षणम् । सापिण्ड्यस्यतिकुँडंस्याद्वृ त्ताकारन्तुदक्षिणम् ॥ त्रिकोणमध्यमँकुण्डमुत्तरञ्चतुरश्रकम् । आया म सस्यविस्तार स्तदधङ्खननम्भवॆत् ॥ न्यू नारि कँयःकुर्यात्स भवेल्पि तृघातुकः ॥ सद र्भॆगोमयालि पैतिलाक्षतसमर्चि ते पादाननेजनँकु र्या दाह्मणानान्तुभ क्तितः ॥ भरद्वाजः ॥ श्लो : पादावाजानु वा22 जङ्घमसिवाचरणद्वयम् ॥ कूर्परान्तङ्करौसम्यक् क्षाळयेत्प्रथमम्बु धः ॥ * इदमाचमनपकरणोक्तमत्रा पिसमानम्. मू———नृतकमेण कृसरादी दत्त्वा भ्यज्यस्नापयित्वास्ना त्वा धृतोध्व९ पुण्डॊ त्तरीयो विष्णुं विधिञ्चाराध्य पित्र रा९दन्नाद न्येना न्नेन वैश्वदेवादी कृत्वा धृतोध्यका वुण्डोत्तरीयाक् वृता नाहूय स्वागतिञ्च वैरभिष्टू यास नॆषप वेश्य. m व्या—याज्ञवल्क्यः ॥ ळ्लॊ " अपरा समभ्यर्च्य स्वाग तॆनागतां i मताक् ! पवित्रपाणिरामन्तो नास नेमाप वॆळयॆल् ! * बोधायन & वा । ताज् श्वॊभूतॆ श्रशुक राभ्यञ्जनस्ना नैट्यधोपपातंसम्पूज्यस्व यमाप्लु क्यायु गा दाह्मणा सुप्रक्षाळितपादपाणीनपरिचमय्य सद र्भोपक पॆष्वान नेनु प्राङुखानुपवेशयत्युदङुखान्वा I * इति श्लो॥ स्वलै ऎगप्यन्न पाना द्यैः पादोदक विमिश्रितैः । भुक्तिर्भवतापूर्वं तॊ षयेत्पितृतृ प्रयो 36 श्लो ॥ यश्राद्धकालॆहरीभु क्त शेषँददातिभक्त्या पितृदेवता नाम् ! ’ इति शाण्डिल्य नारदादिभिः पितृभ्यो विष्णुनि वेदित दानस्त रणात्पूर्वं तडपूजने तदैना योगाल् ’ श्लो ॥ एकस्मिन्वा पचेद्भां ‘डॆ पूर्वं विष्णुनि वॆदनम् । वैश्वदेवन्त तश्शिष्णा द्व्यासस्य वचनलयथा इति व्यासेन विष्णुनिवेदनशिष्टान्नेन वैश्व देवादिवि धा नाच्च लेदाराधनं प्र थमु कतःव्यमित्यथः श्री ’ धृणोध्यपु ऊः कृतचक भारी विष्णुं ध्यायतियोमहाता ? धृतॊध्व पुण्ड्रः परमेशितारं नारायणम्पू जयति भक्त्या ’ इत्यादिस्तृतिभिरेवो ध्व पुण्ड्रैस्यैव ध्यानपूजाक रां वरं030 6 6 पितृ मेधसारसहि तॆसुधीविलोचने गत्वविधानात् ( श्लो # श्वोभ तॆनित्यक राणि द्या दौविमलेजले ! कृत्वा श्रीदेमु चाशुभाण्यूध्व पुण्ड्राणि धारयेत् ॥ इतिस्मृत्यथ सारव चनॆन विशेषॆणश्राद्धॆ कणुमाध्यँ पु : विधानाल्, तद्वि नाकृतस्य ‘श्लो 4 भर्ती भवतितत्सर्वमूध्व पुण्ड्रं. कृतम् । ’ इति चन्द्रिकावचनेन नै ष्पल्यो कैः, ° वैश्यस्यवतुलाकारम् “इति वैश्यस्यैन तिलका कारपुं स्त्रविधानॆन तिलक् निषेधस्य वैश्य विषयत्वानगमात्तत्पूर्वण सङ्ग्रहव चनैन “ श्लो ॥ वजि९यॆ त्तिलक म्पालेशार्धक मणिसर्वदा । तिर्यग्वापूर् ढ्व९पु-क्त्रंवाधारयेचाद्धकर्मणि ॥ इति वैश्यस्यापि शाद्धॆ पुण्ड्रां तरविधानाच्च श्राद्धॆजवश्यमूछ्व पुण्ड्रं विधा९र्य मिति सिद्धम् (श्लो ॥ खण्ड वस्त्रावृत स्यैनवस्त्राधा९लम्बिन सभा । उत्तरीयव्यतीत स्यसमस्तानिष्प लाक्रियाः ॥ ( सॊ त्तरीयस्सदाभवॆत् ’ ’ नैकवस्त्रःप्रवतॆत ’ (श्लो एक वस्त्रानभु ँजितनकु र्यादेवतार्चनम् । नकु र्यात्पितृकार्याणि दानंहो मञ्जपन्तथा ॥ इति पराशरस्मृतिचन्दि कादिनचनमुत्प्रदप्टन्यम्. मू_न्विराचम्य दर्भेष्वासीलॊ दर्भा धारयमाणस्त्रीः प्राणानायम्य प्राचीनावीती यत्रक्व चॆति विधि ना ऒग्नि मुससमाधाय सव्यपाणॆरङ्गुष्ठानामिशाख्यं दक्षिणतो भुमस्पृष्ट्वा ’ येपार्धिवासः पितरोये अन्तरि येदिविये वामृता ऒधूवु स्तेअस्मि कोय समवयन्ताम् ’ इतिजपित्वा व्या-अत्य्रबोधायनः ॥ वारि शुचौसमॆदेशे ग्न्यायतन देशं श कलॆन त्रिः प्राचीनमुल्लिखेत्ति रुदीचीन मद्भारभ्युक्ष्य शकलं निरस्यापउप स्पृश्याग्नि मुपसमाछायसव्यस्य पाणेरङ्गु पैनो पक निष्ठिक याचाङ्गुल्या चालछ्य पृथिवी ज पेत् ( यॆपार्धिवासः ’ इति इति . दक्षिणतो भुवंस्पृ स्वेतिविज्ञानॆश्व रे. 1 X मू__दक्षिणा प्र्राग गौरु तरतउ त्त रैद क्षीणतॊ ऒध रैद्द र्भैः प्रागारभ्य प्रसव्यमग्निम्परि स्त्रीर्योत्तरेणाग्निं प्रार ग्रा९दक्षिणतस्तू पवीतीपश्चादुदगगा प्राचीनावीतीमध्येपुर प्राच्छ दक्षिणागानुपवीती पुरस्तादु दग्गरगा नॆनं चतुर्धादु 2 दशमखण्डे-सपिण्डीकरणक्रयो गविधिः र्भाकोसं सीर्य प्राग गौषद र्भॆमद र्व्यादी न्ये क्लेशशःस्त्रयु ज्योपवीश्युदग गेमु देवाृपात्रञ्च प्रयुज्य प्राचीनावीती मध्य मेषु पित्राद्यर्घ्यपात्राणि श्रीण्यॆक ं वापवित्राणि ह विः पात्रद्वयु तिलाक् सिकता मधु चैकैकशःप्रयुज्य पु रस्रादा स्त्रीणॆकाषु प्रेताघ्य पात्रमौदुम्बर मे क्षणं ह विःपात्रमुपवीत्युदग श्रेषुद क्र्भैषु विष्ण्वघ्य पात्रञ्च युज्य प्राचीनावीत्युदगगाभ्यां पवित्राभ्यां प्राग गॊत्तानपाण्यङ्गुष्ठावकनिष्ठिकाभ्यां स्ट्रोक्ष, णीरुत्सूयो त्तानानिपाताण्युभयतः प्रोक्ष्यद्रणीताःप्रणीयु, لم 30 व्या—अत्य्र दर्व्यादीनां देवतापात्रल्वेपि ’ एकैकशःपितृनंयुक्ता इतीसू त्रॆ पित्र्योक राधा निदर्व्यादीनि स्वभावात्रादीनि ए केक मे व प्रयुन श्रीतिचव्याख्यानान्न द्वन्द्वप्रयोगः अतबोधायनः ॥ वाळ्लि उत्त रॆणाग्निं (प्र्रागगा दर्भा सं सीव्य तेष्वॆकै कशोस्यञ्चि पात्राणि सादयति देवस्सयुक्तानि दक्षिणानाग्निं दर्भा संस्तीर्य तॆष्वे केकशो त्राणि सादयति ॥ * ॥ इति । दैवानि दर्व्याज्यपा त्रैण’ इति कि पदि नॊक्तानि ’ पुरस्तात्स्वा स्त्रीणे मदर्भेषु पॆताघ्य पात्रंसादयेत् इति विधिः 1 ६ क सिंश्चित्पा तॆहविष्यमन्यसिन्नहविष्यञ्च सादयेत् इति भाष्यम् । बोधायनः ॥वा ॥ चत्वारिपात्रा णितिलमिळ गन्धोदकेन पूरयिलै ्वकं प्रेतस्यत्त्रिणिपितॄणा मॆकंवा ॥ ॥ इति / स्मृत्यर्थना रॆ विशेषः ! श्लो ॥ द्रव्याभा वेद्विजाधावे यद्यकॊब्राह्मणोभवॆत् । पात्रा णिसादयॆ त्रीणि नतुब्राहणसङ्ख्यया ! * 11 बोधायनीये । वा ॥ त्रीणि ! ॥वा पितॄणामॆकंवा ! *॥ इश्युक्तम् । कात्यायनीये ॥ वा॥ विश्वेषाु दे वाना मेक मघ्य पात्रल पितॄणान्त्रिणि इतिकिञ्च विज्ञानेश्वरा दौ II श्लो I ’ आनाहयॆदनुज्ञतो विश्वे देवासइत्यृचा ! यवैरिन्वव कीर्याथ भॊजनेसपवित्र कॆ ॥ शन्नो देव्या अवशिक्षिप्त्वा यवो सीतियवाज् & ‘पॆल् ’ इति विश्वदेवावाहनादि विधानादत्रोक्तम्, लेषां देवत्वा दू त्तरागादभाः. I 339 पितृ मेधसारसहित सुधीविलोच नॆ मूवी—ब्राहणास ना वॆदर्वीसंस्काराँतँकृत्वा. व्या—बोधायनः ॥वा ॥ दर्भेषु दक्षिणतो ब्राह्मण मुपदेशयत्यु त्तरत उदपात्रं तिरः पवित्रमाज्यस्त्राल्यामाज्यं निरुपोदीचो ऒज्गारा न्निरूह्यव्यस्ताक् कृत्वा तॆषधिः त्याभि ज्योतने नाभि ज्योत्य द्वेद र्भा स्ट्रॆप्र्रच्छिद्य पक्षाल सत्यस्य तिः पर्यग्निकृत्वान त= कुर्वन्नुदगुद्वा स्यप्रत्यूह्याङ्गा रान धै नमुदीची ना गा भ्यां पविताभ्यां पुनराहागण तिरुकत्पूय विस्त्रस्य पवित्राअद्भिस्संस्प ृश्याग्नाननुहृत्य दर्वी ँ क्षिप्य समृज्यपुनर्निष्टव्यनिद दाति दळानदिस्संस्पृश्याग्नावनुह *॥ इत्यॆनमन्तं कृतः मूतैज सेषुपा लॆप्वॆकय्येषु पणपुटॆषु मृन्म यॆष वापवित्रान्तहिळा लॆषूपवीती वाघ्य पात्रै ’ शन्नॊ दॆवीः इत्यम्य९ङ्गृहीत्वा पवित्रिमुद्ध ृत्य यवॊसि धान्यरा जॊसिवारुलॊ मधुसंयुतः, निणो दस्सर्वपापानां पवित्र मृषीभिः सृतम् इति यवानो प्यान्यत्सर्व मेकॊद्दिष्टन तुर्यात्य्राचीनावीती पित्राद्यम्य पात्रेषु ( आशग रैतु पितुः पितरो देवयानाक् समुद्रा सलिलाक्सवर्णा न सिक्” यज्ञोसर्वकामा९लभं तॆक्षीयमाणमु पदुह्यता मि मां पितुःपितृभ्योनॊगृहोमि ‘इत्यघ्यoगृहीत्वा पवि त्प्रमुद्दृत्य ‘तिलॊ सिसोमदेवत्यो गॊसवेदॆननिमि९ तः, प्र्रत्ननद्भिः प्रत्तस्वधएहिपितुः पितॄनिमाल्लो काक्” स्त्रीण याहिनस्स्वधानमः ’ इति तिलान्नि क्षि प्यान्यत्सर्वं पूर्वव त्कु र्या देनङ्क मात्पितामहाड्यम्य९ ग्रहणम्अत्राघ्यका Xहणॆ तिलावा पे पितृशब्दे ऒम्य मन्त्रवत्पितुः पिताम हस्त्रपितामहशब्दम्ब्रूयात्.

व्याÔअत्राश्वलायनः ॥ वा ॥ तैजसा श्रमयेषु मृन्तयेषुवा ती म पात्रेष्वॆक द्रव्यॆषु दभान्तहिका लॆष्यॆवापः प्रदाय शन्नो देवीर भिष्टये ’ इत्यामं त्र्यतासु ’ तिलोसिसोमदेवत्यः * इति तिलाज् क्षिपति ॥ *॥ इति । एकद्र व्यॆष्वित्ति भिन्न जातीयद्रव्याभ्य पात्रनि षॆधः । योगया 6 30 दशमखण्डॆ-सपिण्डीकरणप्रयोगविधिः 33 ज्ञवल्क्यः ॥ श्लो ॥ सौवणं राजतं चैन कांस्यन्ता मेववा । पितॄ णां तर्पणेपात्रं मृन्तयन्तु परित्यजेत् ॥॥ अतॊमृनयस्यविक ल्पः, पात्रा लाभविषयोवाविधिः । बोधायनः ॥ वा ॥ पवित्रङ्कृत्वाति लॊदक पा त्रैनि छायाप आनयन्नाह अमगच्छन्तु इत्यादि एकॊद्दिष्ट 6 नदिति ( मधुवाताऋतायतॆ ‘इत्यादिभिमँधुप्रक्षेपादि गन्ध्याचलनां तं कार्यमित्यथः । पूर्ववदिति ॥ मधु प्रक्षेपः सॊमस्येत्यभिमर्शनम् अवेष्टा इत्यस्यन्तस्थादानं निर समिति निरसनञ्जलस्पर्शनम् ॥शन्नॊदे वीरित्यघ्याभिमळि=नङ्गन्धादिभि रर्बनं दभादिभिः प्रच्छादनञ्चकु र्या चित्यथ । अघ्य-मन्त्र वन्ति - यधाघ्य९ ग्रहणेपितुः पितामहादे नयाना पितुः प्रपितामहादेवयानिकि ब्रूयात्तथा तिलॊ सीति तिलावा पॆच पितुः पितामहाक् पितुः प्रपितामहानिमा लो कानिति बूया दित्यथ९ः । एकाम्य९ पात्रप क्षेतुनैवम् - पितृशब्द स्येवपितुः पितृपितामह प्र्रपितामहवाचित्वा देक शेषत्वात् । तधो तरखण्डॆवक्ष्यामः । अ त्य्रब्रा हण त्रयपक्षे प्येकब्राह्मणपक्षे प्यॆक सिन्पातॆ अम्य ग्रहणा ँ आ मआगच्छन्तुपितुःपितरः ‘इत्येव बूयात् II तथापितुः पितृभ्योवोगृ हामी त्येक दैवाघ्य९ं गृष्णायात् । पितुः पितॄनिमाल्लो कानितिसकृदॆव तिला पक्षि सॆल्. मू—–

• पॆताम्य ग्रहण मेकोद्दिष्टवन्ना तस्वधान मश्शरौ व ज९येत्सापिण्ड्भॆ पॆताम्य ग्रहण बोधायनाश्वलाय नाभ्यां तथामन्त्राम्ना नात्, व्या—बोधायनीये ॥वा॥ तिलानावपति तिलो सिसोमदेवत्योगॊन वॊ दॆवनिमि९तः, प्रत्नवद्भिनि प्रत्तस्वधएहि पॆतमिमाल्लो काक् स्त्रीणया हिनस्स ्वधानमः ’ इतिस्वधानमश्शब्द योरभिहितत्वात् मध्वानयन प्रभृ तिसमानमा पॆतावाहनाल्’ t*॥ इति : यथैकोद्दिष्टे ’ मधुवाताः ’ इति मध्वानयना दिदभा९दिभिःप्रच्छादनम् ’ यत्रास्यगतं मनः-य स्या गतम्मनः, उदी ताजा मवरउत्परः उदीताणमवरॊत्परा, अयाहि प्रेतसो . आयाहि पॆतॆस्तो म्येइति मन्त्रॊहः, तथा सपिण्डीकरणेन प्रेता पितृ मॆधसारसहितसुलोचने म्या दीप मन्त्रि हस्समानइत्यथः मू___एक पॊ श्रितुपि शुः पितृभ्यो गृहामी ्यक दैवाघ्यणं गृहीयात्पितु पितॄनिमानित्येव बूयाडुपवीली दॆनवद्वि प्लैघ्य९ ग्रहणम्. 1 व्या-व्याख्यातमिदं नेनवद्विष्ण ऎम्य ग्रहणम्, विश्व देवार्घ्य ग्रहणॆ यथाशन्नॊ देवीरित्यादिना आध्य ग्रहणं तद्वदित्यः । या ज्ञवल्क्यः ॥ श्लो॥ य वैरस्ववकीर्य ॥ इति ॥ श्लो ॥ यादिव्या इति मन्त्रेण ह स्तेष्वम्य९ंविनिक्षिप तॆ ॥॥ततो विश्व देवाध९ ब्राह्मणसमीपभूमिं प्रदक्षि णॆन य वैरन्ववकीर्यानन्तरं तैजसादिभाजन् कुळयुगान्तरितॆ श न्नॊ देवीरभिष्टये ” इत्यनयर्चा ऒकः ’ यॆवो सिधान्यराजोसि ’ इतिमं ” स्त्रीणयवा ततॊ गन्धपुष्पादिचक्षि पेदिति व्याख्यातम्. मू—अघ्यपाताणिविवृतानि नकु र्यान्नपुनः पूरयेत्कृ त्स ्नस्क न्नॆ स्त्रणीतान नन्त्य्रवत्सु नरम्य–गृहीया त्ततो नॊद्धरेद्दर्व्यादायाघ्यन्दद्यात्. X C व्या——प्रयोगानुपयुक्त श्वेप्यवश्यज्ञातव्यत्वात्प्रसङ्गादिडमु_क्रम्। अत्य्रशौनकः ॥ श्लो॥ यदातुह्युद्धृतं पात्रं विवृतं वायदाभवेत् अ भोज्यन्तद्भवॆच्छा द्द कु दे-पितृगणैग९ तैः नॊद्द रॆत्प्रधम पा त्य्रं पितॄणामघ्यपादितम् । आवृता सततिष्ठन्ति (पिशाचाः) पितरश्शास कोब्रवीत् ॥ आपोशनङ्क रॆकृत्वा पात्रॆकृत्वातिलोदकम् ॥ पूरणन्तु पु नःकृत्वा सुरापानसमञ्छवेत्* इति । प्रणीतानदिति, यदिप्रणीतास्क न्नेयुरुद स्येयुर्वा ’ आपोहिष्टामयोभुवः • 6 इतितिसृभिःपुनगृही > ( ततमआपः’ ’ इत्याज्याहुतीजु हुयादितिवत्तैनैन न्यायेना ’ त्य्रापि पुनमन्त्य्रनदघ्यं गृहीयान्न त्वॆक देशस्कन्न इत्यधजाः. मू, प्राची वीतीततो भु क्रिसानॆषु’ अपहताअनु राक्षा ग् सिपिशाचायेक्षयन्तिष्ट थिवीमनु अन्यत्रैतॊगच्छन्तु य त्रैषाङ्गतम्मनः ’ इति तिलाका ऒक ताळ्ळ पक्यी, पॆतस्था नॆँयत्रास्य गतं मनः ‘‘यत्रा स्वागतम्मनः ’ इति त्वा 1 दशमखं डॆ-सपिण्डीक रणप्रयोXविधिः (स्त्रीयाः, उदीरतामवरउत्प रास उनध्यमाः पितरस्सोम्या सः असुम्मईयुरनृकाऋतज्ञासेन वन्तु पितरो हवेषु इत्यद्भिरवॊकक्ष्य ‘पॆतस्थानमॆकोदिष्टनदवोक्ष्य. व्या—व्याख्यातमिदम् ॥ ननुँ अपेकवित ; इतिभु क्रिस्थानसम्माजं नं किमितित्वयानो क) मैरम्, बोधायनीयानु क्वचिदपिवातदनु क्य श्मशानायतन समाजजानएमासमनि युजृतॆ ’ श्मशानायतनंस समाष्टृ९ पॆतवीत ’ इति अतस्तधनं मौढ्यविदाृम्भिनामेन, किन्द तन पिशाचाद्युत्सारणार्थत्वात् ’ अपहतालनु राः ’ इत्यनेनैन तदुत्सारण सिद्धाकिमनॆ नॆत्यलम्. . मू__उपवीत्यनुज्ञातः प्राङुख स्तिष्ठक् ( विश्वेदेवाळ्ळणु तॆ मग्नम्मे यॆअन्तरि क्षॆयउपद्य निष्ठयॆ अग्नि जिह्वाउतवा यजत्रा आस व्या स्टिक् बहिषी मादयध्वम् आगच्छं तुमहाभागा विश्वेदॆवामहाजलाः, यॆहृतविहिताशास्त्रि दैपोवधानाभवतुण्णि ’ इतिक बदमो ध्यात्वा क्रतुदखा ख्या विश्वाण देवानावाहयामि श्या वाह्य यवोदक मुत्सृज्य प्राची शावीण्यनुज्ञ पॊदक्षिणामुख सिष्ठक् ‘आया तपितुः पितरस्सोम्भागम्बी रॆ- परिधि पूर्व्यैगि प्रजामस्थ भ्यं ददतो रयि. च दीघाज युत्वं च शत शारदञ्च, वितुः पितॄनावाहयामीत्भावाह्य तिलोचकमुत्सृज्यानुज्ञा ईः ( आयाहि स्त्रेत्र, इव्वॆकॊद्दिष्ट वळ्चे तमावाह्योपवी ती, सहस्रशीषा९, इत्यृचाविष्णु वाह्य व्या——अनुज्ञातिइति विज्ञानेश्वरे 1 वा । विश्वा देवा नावाहयिष्य इतिब्राह्मणोक् पृष्ट्वा आवाहयेति कै नज्ञा विश्वेडॆवासआगतः > इत्यनयर्चा ( आगच्छन्तु महाभागा ऎठे देवामहाबलाः ’ इतिस्ता लेजन मुत्रेण तानावाहयॆल् ॥ इक ॥ विश्चॆदॆवास इञ्चुट वल्का तेदिभि रावाहनॊ क्तावपी बोधायनॆ . 6 विश्वे देवात्म णुत " . आगच्छँतु इति मन्त्रद्वयस्य विश्वेदेवावाहनॆ विहितत्वात्ति देवास्त्रोक्तम् । क पितृ मेधसारसहितसुधीविलोचने = 1 ऎ. त्विति ¢ श्लो ॥ सापिण्डॆतुकतुद९क्षःका

। - क्षः काम्यश्री द्दॆड रूरुचिकि इतिस्मृ तेः । अनुज्ञ प्तइति ( पितॄनावाहयिष्य इति ब्राह्मणा पृष्ट्वा आवाह यॆति तैरनुज्ञातः पितॄनावाहयॆत् ’ इति विज्ञानेश्वरः॥ एवं स्त्रीतावा हनेच । एतद्वैश्वदेवानुष्ठान काण्डमुदङुखः प्राङु खॊवाकु र्याल्नि त्य्र्यंसर्वन्दक्षिणामुखः । स्मृत्यन्तरॆ ॥श्लो ॥ दैवं कमाखिलं कुर्या त्य्राङुखॊवाव्युदङुखः । पित्यङ्क राखलङ्कु र्यात्सततं दक्षिणामुखः ॥ * इति ॥ ४ श्लो ॥ उदङुखस्तुदेवाना पितॄणोँदक्षिणामुखः । प्रदद्यात्पा र्वणसर्वम् ! ’ इतिविज्ञानेश्वरः ॥ एकोद्दिष्ट वदिति दददयिन्ददतीरयिञ्चि * इति यधाधमू हिदित्यथः । सापिण्ड्ये वश्यं वष्णुवरणविधाना तदन रणास प्तकत्वभङ्गात्, विष्णोकव्यङ्गक्ष, स्वेति, प्रार्थनायादुर्वचत्वाच्छाद्ध स्य निष्फलत्व प्रसङ्गाच्च विष्ण्वावाहनंवरणञ्चक त न्यम् (आद्ययावा, दैवमृचातु पुरुषो त्तमम् ’ इतिशौनक स्मरणात् ’ सहस्रशीषाणा इत्यृचाविष्णुमावाहयेदित्यथः. 2 1 6 تيب ! मू-पूर्ववत्प्रमाद्वि प्रपादौ प्रक्षाळ्याचम्या चान्ता नास नेषूदक दानपूर्वक न्द्विगुणभुग्नादर्बाक् वाम तॊविष्टराध९न्दत्त्वा नि वॆश्यापः प्रछाय पूर्वनन्निमं त्यॊपवीती हस्तेशुद्धोदकं पवित्रञ्च प्रदाय ’ यादि व्याआपःवयसासम्बभूवु र्या अन्तरिक्ष उतपार्थिवी र्याः ॥ हि रण्यवणा यज्ञियास्तानआपळ्ळ स्योना (स्सुहवा) भवन्तु विश्वेदेवा इदं वो अघ्यमित्यम्य दत्त्वा=स्त्वम्यमि त्युक्ता पुनश्शुद्धोदकन्दत्त्वा पवित्रमादाय तॆनद र्भादिभि श्चाध्यक्षापात्रं प्रच्छाद्य प्राचीनावीत्येवं पितुः पि त्रादिभ्योम्य्न्दद्यात्पितुःपि मुस्ते पितुःपिताम हायामुर्ते_ ऒतुः प्रपितामहायामुपै पितृपिता मह प्रपितामह्येभ्य इति वाध्य कॊन्दद्यात् (अमुषे स्वधानमस्सा ्वहेतितिलोदकन्दद्यात् ’ इति पेठीनसिः (अ मुस्ते स्वधानमः ’ इतिबोधायनः ’ यादिव्याइति मं me दशमखण्डॆ-सपिँडीक रणस्त्रयोगविधिः त्रैण ह सैष्वम्यंविनि पॆल्’ इति याज्ञवल्क्यः ’ प्र सृष्टिस्ता अपस्सकृत्यकृत्स्वधाम्यवइत्यभिमँतायॆत इत्याश्वलायनः, वि प्रहस्तगळितास्ता अपःकस्मिंश्चित्पालॆ गृहीत्वा दक्षिणाग्रॆषुद रेषु ( पितृभ्यःस्थानमसि तत्पात्प्रमधोमुखन्निक्षि पॆल् ’ संस्कृताभिरद्भिः पुत्रका मोमुखम्परिमृजॆत् ’ इत्याश्वलायनः, अमुक गोतामु कशर्म पॆतेदं लॆऒम्य= मित्यम्यँडत्त्वापवीती शाद्ध संरक्षकुनुहाविष्णोइदं लॆम्य= मित्यम्यं दद्याद नृत्सर्वंसमानम्. $32 व्या—पूर्ववदिति, प्रथमं विश्वेदेवाउपचरणीयाअनन्तरं पितर स्ततः पॆत स्ततॊ विष्णुरिति क्रमेणात्यथः । अत्राश्वलायनः ॥ वा ॥ कृत फच्छौचानाचान्तानुदङुखाज् पूर्वं विश्वभ्यो देवेभ्यः पूर्वव दुपवेश्यासः प्रदाय द्विगुणभुग्न दर्भासनं प्र छायापः प्र दाय । * इति ! विप्रुह स्तेत्यादिविज्ञा नॆश्वर ग्रन्थः । अन्यदिति, हस्ते शुद्धोदक दा नादीत्यथ९ः । सर्वत्रामुस्ते पदे गोत्प्रश्रम सिदेळः कार्यः, वत्सगो त्राय विष्णुशमणइति । फितुः पितृषितामह फ्र पितामहेछ्य इल्यॆक ब्रा हणपक्षे अध्यक्षा दानॆ मतभेदस्स ्पष्टः । अमुस्ते स्वधानमइत्यॆवास्माक मघ्य९ दानम्बो छायनमतत्वात् । शॆषंव्याख्यातम्. मू-अध क्रमाद्रा ह्मणेभ्योविशेषण पॆतायच गन्धवु ष्पाणि वस्त्रभूषणगॊहिरण्यादि दक्षिणान्दत्त्वा पूर्ववदमु प्लै_स्वधानमइति शेछ्यः क्रमात्स्वधान्दद्यात्, अत बोधायनः ॥ वा ॥ ब्राह्मणानाहूय सदर्भोपक्ष पे ष्वास नेषूवषेश्य लेषां नववित्रैषुपाणिमु तिलोदकं द दाति तधा अलङ्कृत्य ददाति तथाभुक्तवत्सुददाति ! * इति । तस्त्रान्न पाताभिमर्शनान्तॆघ्य दानं विध्यभावा त्य्राचीनावीती परिध्याधा नादिकु र्यादयङ्कमो बोधाय नीयः लॊके क्रमान्तरन्तु चिन्त्यं वचनाभावात्. 335 पितृ मेधसारसहि तॆसुधीविलोचने व्या अत्र दर्वी संस्कारान्ते अम्य ग्रहणं भुक्तिदॆशसंस्का गः आवाहनं पादप्रक्षाळनं दभासनोपवॆशनं वरणम् अध्यक्षा दानङ्गं छादिदक्षिणादानं पुनरम्य दानं ततःपरिध्याधानादीति क्रमो यमेव राव धायनो कः; अतॊ ऒयमेन क्र मश्शास्त्रसिद्धः । आपस्तम्बानु कैरा स्तम्बिभिर्बॊछायन क्र मएवासु फ्रेयः 6 बोधायन मतङ्कृत्वा स्वसू त्रफलभाग्भवेत् ` इति कात्यायनस्मृतिः इति कात्यायनस्मृतिः ॥ अत्रबोधायनीयॆ सपिण्डी करणखण्डॆ ॥ वा ॥॥ अथ देवयजनो ल्लेखन प्रभृत्यापरि ध्या धानात्कृत्वा पूर्वन त्रिलोदकंसंयुज्य पितॄणामावाहनप्रभृतितिलो दक दानान्तं. कृत्वा –भ्यनुज्ञातः परिधान प्रभृत्यान्ना भिमर्शनात्कृत्वा इति ॥ अत्र प्रभृति शब्देन पादप्रक्षाळननिमं त्रणाघ्य दान गन्धपुष्प दान द क्षिणो दानानिगृह्यं तॆ एवं दर्वीसंस्कारानन्तरमेवाम्य ग्रहणा दिस्वधादानान्तमुक्त्वा नन्तरमैन परिध्याधानादिकमु ग्डम् । खण्डां तरेचायमेन क्र मस्स ्पष्टमु पदिष्टः ॥वा ॥ अधापरआपरिधानात्कृत्वा सौवणकांराजतं ताम्मं कांस्यं मृन्मयंवापात्र दक्षिणा गेमु द भेशा मसादयित्वा पवित्र कृत्वा तूष्ठीं संस्कृताभिरद्भिरुत्तानानिपा ताणिकृत्वा प्रोक्ष्य त्मि तिरः पवित्र मपआनयन्नाहँआमआगच्छन्तु कॊतिरःपवि. पितुः पितरइति अधोद्धृत्यपवित्रं तिलानावपति 6 तिलोसि मध्वानयति ’ मधुवाता ऋतायतॆ ’ इतितिसृभिरनुच्छन्दसम् आदैवत्स र्वाभिरँगुलीभिस्समु दायत्याभिमृशति (सॊमस्यत्विषिरसि ‘इतितस्मिक् किञ्चि दापतितंस्या त्तदङ्गु पॆनानामिकयाचॊपसङ्गृह्येमान्दिशन्निरस्यति 6 अवेष्टादँदशूळानिकि सन्नमुचेशिरः ’ इति अधापउपस्पृश्य वुन रेवाभि मृशति ( शन्नॊ देवीः ’ इति अथैनं गन्धपुष्प धूपदी पैरभ्यर्च्यदक्षिणा द९ भैःप्र्रच्छाद्य भोजनस्था नॆष्वास नॆमञ्चतिला सिकताश्च संवकिरति (अ पहता ’ इति अथैनदद्भिरक्षति ( उदीरतामवरः इति अधपितॄनावा हयति ( आयातिपितरः ’ इति अथ ब्राह्मणे नाहूय पादौप क्षाळ्ळन दर्भोपक्ष पैष्वास नेमापवेश्य निमं त्रयलेलेषां सपवित्रमु पाणिपति लॊदशन्ददाति तथाऒलङ्कृत्यददाति तथानु कवत्सुचददाति नॊच्छिष्टम्प . 6 तिलोसि ’ इति दशमखं डे-सपिण्डीक रणयोग विधिः th 035 रसमूहत्य त्र वीण्डा ददाति * इति । तथा मा? शा9 द्दॆ पकृतिभू ते अष्टण श्राद्धेव खण्डान्तरे स्वोक्षान्यम्य ग्रहणभुक्ति दॆशनंस्का रावाहनानि सिद्धवत्कृत्वोक्त्रं वा आयुगाक् ब्राह्मणा सुप ळितपाणिपादानपरिचमय्य सदर्भोपर्लपै ष्वास नॆषु प्रा ङ्मखानुप वॆ शयत्युदङुलान्वासयदि प्रा ङुखा दक्षिणापनगॊ थयद्युवङुखाज् पा पवग९ः । प्राप्नोतुभवा प्राप्न वानीतीतरे प्रत्याहुः ॥ अथेनाज् तिलमि। श्री अहापति ग्रा हयत्यमुप्ले स्वधानमइति तिलो चक मॆकॆसमामनँति पुरोन्नाद्दि एस्तिलोदकण्डव्याद्भु कवस्सुव तृतीय -मथाभ्यनुज्ञातः परिध्या धानप्रभृत्यान्नि मुखात्कृत्वा । * इति 1 प्रथ ममम्यणं ततस्स्वधा भुक्त्यनन्तकन्तृ पिरितिविवेकः। अतो बहुषु स्थ लेषु दर्वी संस्का राँतॆ अम्य ग्रहणादीनां परिध्या छानान्तानां दशाथा नां बद्ध क्र मध्यन मध्ये न्यस्यानु प्रवेशानवकाशात्प्रणीतानं तरमघ्य९ ग्रहणं तभुक्ति देशसंस्का रॊ ङथब्राह्मणास नादिक मनं तरं मुखाहुति स्ततः पितॄणामावाहनञ्च कथमिति चिन्त्यतांविद्वद्भिः अस्मिक् क्रं नकिञ्चिदपि वचनम स्धि। आस्तान्ध्रयोग(वृत्ति) त कारिकासह सुवागतानुगतिक त्वाल्लोकस्य मानुषत्वात्सं वाडवचनाभावाच्च । य दॄपिविज्ञानेश्वराजा क्रमान्तरमु कं तथाप्यावस्त, बिनां स्वगृह्या नुक्ता ( क्ला ! स्वसूल्कॆ विद्यमानॆकु परसूत्रैणवतुलॆ! बोधायन मतङ्कृत्वास्वसूत्रफलभाग्भवेत् ॥ इति बोधायनमतस्यैव ग्राह्य त्वनिधृ तॆर्नप्रकारान्तरं वचनसिद्धमपिग्राह्यमित्यलम् । एवं बोधा यनीयेच तैजसान मयमृन्म यपात्रविधानात् (मृन्म यन्तुपरित्यजित् इति निषेधाच्च मृन्मयपात्रस्य विकल्पः पान्त रालाभविषयोवा दृष्ट व्यः । अतोय त्र काण्डानुसमयःपदार्थालनु समयोवा तत्र तथैव ! कतव्यं नव्यत्यासेन क्रम प्रमाणभङ्ग प्रसङ्गाल् D . मू…. रॆखो ल्लेख नाज्यसंस्कारपरि व्या धानं दैववत्कु र्याल् व्या….. सृणां रेखाणामु ल्लेख नेदक्षिणापवर्गत्वभ्रान्तिर्न कार्या, त था६६ज्यसंस्का रॆच पर्यग्निकरणोद्वासनयोश्भावद्भक्षिण दक्षिणोद्वापितृमेधसारसहितसुधीवीलोचनॆ सनत्वभ्रमोन कार्यः तथापवित्रयोः पश्चिमपरिधेश्च दक्षिणा ग्रत्वमोह श्चसकार्यऒ एकैकशः पितृसंयुक्तानि दक्षिणाः पित्यॆषु सैतृकेषु स मन्तमेवेश्यादि परि स्तरणपा श्री सादनपरि षॆच ना दानिवउल्लेखन परिध्याधा नादिषु विशेषानु क्ते स्तत्र प्राचीरुदीचीश्च उदगगं मध्यं प्रागवि तरावुदगगाभ्यां पवित्राभ्यामिति सर्वकर्म साधारण्यैनॊक्त जीवात्रा पि दैवेसिल्ये पीछनतीत्यथः त्रा मू—अथोपवीत्याघारसमिधापाछाय प्राचीनावीत्यग्निं प्रसव्यं तूप्लीं परिषिच्याज्याक्तं तूप्रीमि धमाधायो पवीत्याघोरहोमाज्य भागमुखाहुती हुत्वा प व्या— प्रथमम्मध्यमु परिधीमुदग ग्र मग्नॆः पश्चान्नि छायाग्ने र्धक्षिणतॊद्वितीयं प्र्रा, Xग्रं परिधिन्निधाय तथा तृतीयमुत्तरतो निधा यैमु परिधीनन्यॊन्य संस्पृष्टान्नि छाय उपवीती मध्य मम्परिधिमु पस्पृ श्याग्नॆः पूर्वदक्षिणपूर्वोत्तरदिग्भागयो रामारसमिधावादध्यात् होमॆति- उ त्तरपरिधि सन्धिमारभ्याग्ने यदिगन्तं दीघ धारयाजुहु यात् एनं दक्षिणपरिधिसन्धिमारभ्यैशानान्तं माघार्याग्नये स्वाहा त्युत्तरार्धपूर्वार्जॆसोमायस्वाहेति दक्षिणार्धपूर्वार्ड्लो समम्पूर्वे जाति क्र मेण हुत्वेत्यर मू.. प्राचीनावीती सादि ते पात्रैहविरानीयाधिकृत्यनि छाया न्य सिन्न हविष्यञ्चो त्तरेणाग्निं प्रतिष्ठितं हविरभीघा र्या चायोध्रियतो मग्नोचक्रीयतामित्यापृच्छ्य काममु द्धियतां काममग्नौ चक्रीयतामितिवाग्नौ करिप्यॆ कुरु स्वेतिवा आसृष्टोदर्व्यां सकृदपस्तीर्य अर्धामलकमा त्रं हविर्दि ्वरवचाय जमदग्नि वत्सयो स्त्रिरवदाय स कृदभिघोर्य 6 यन्तॆपितुराता, इत्यादिभिःकृष्णायां स प्तान्नाहुतीहुत्वा ’ स्वाहापितुः पित्रॆ, इत्यादिभि डाज्याहुतीश्च हुत्वादर्व्यां सकृदुपस्तीर्य सकृदन छायाभिघार्य उपवीतीहविः प्रत्यभिमार्य प्राचीनावीती दशमखण्डॆ-सपिण्डीकरणप्रयोगविधिः दक्षिणतो भ समिशानङ्गारान्नि माह्य एकोद्दिष्टवळ्ळै ता हृतिं हुJ’ उपवीती दर्व्या- सकृदप सी र्याङ्गुष्ट पर्व मात्रं किञ्चिदधिकं हविस्सकृदनवाय तियोद्वि वा न दा य द्विरभिघ्या ’ अग्नये स्पिष्टकृलॆस्वाहा, इति सागु दीच्यांहुत्वा । प्राचीनावीत्यु त्तरभ सन्यविष्यञ्च स्वाहे तिहुत्वा परिध्य जनं लेपकार्यं परिधि प्रहरणँनर् स्क्रीन होमञ्चकृत्वोपवीती, प्रायश्चित्ताहुती हुत्वा प्राची नावीती पूर्वनदग्निं परिषिच्य प्रणीत -विमोक्ष्य ब्राह्म णं सम्पूज्बोत्राय श्लो ॥ 6 ! 6 पितापितामहश्चैन त थैन प्रपितामहः! ममतृप्तिं प्रयान्त्वद्य होमाप्या यितमूले९यः II, इत्यच्चरेत्. www व्या- अत्र पैठीनसिः । वा ॥ पितॄना वाह्यासनण्डत्त्वातद्धस्ते तूप्री जलन्दत्त्वा स्वधानमस्स्वाहिती तिलोदकञ्च दत्त्वा प्रत्येकं गन्धकुसु ‘मै रख्यद्य पुनस्स्वधाँदत्त्वा तदनुमतो ऒग्नौहविजु हुयाल् . इति । अ त्रच होमाता वाघ्यका वानं स्वभादानञ्चो क्रम्, अतिकि त्राभिमर्शनाल तॆस्वधादानं चिन्त्यमेव । एमञ्च ’ ओषणो व्यावृत उपा स्ते । ऊ षभागाहिपितीरक, ’ यानमष्टम्भवत्यन्नम्, इति श्रुति सृ श्री चिरञ्जीविष्यतः । अत्र बोधायनः ॥ वा ॥ अत्र पृच्छत्युद्धि यताम । ग्नौचक्रियतामिति काममुद्रियतां काममग्नौ चक्रियतामि तीत प्र त्याहुरपिवाआग्नौकरिष्यामिति कुरुष्वेतीत रॆ* अतो त्र प्रश्न प्रति 2 “नवनयोर्विकल्पः । स्पत्यथकासारे ॥ श्लो ॥ आदामलकमा त्रास्तुगा . साञँदुवते सृताः । तथैवाहुतयस्सर्वाश्शाचा रैयाश्चमृत्तिकाः ॥ कुक्कुटाण्ड प्रमाणस्तु पिँडइत्यभिधीयते । अङ्गुष्ठपर्वमात्रंस्यादव दानमितिस्तितिः । मध्यमानामि काङ्गु प्तेरवदानंविधीयते । तथैवहोमं कुर्वीतनज९ यॆदित राङ्गुली ॥ ॥ दर्वी ग्रह णैक निष्ठि कालेज९ न्यौ वजये दित्यथ९ः । कृष्णा - पितृकार्येषु दक्षिणॆत्युक्ता तयोःजमदग्नि वत्सयोःः पितापितामह श्चैति विष्णुपुराणवचनम् । अत्र पार्वण प्र कृतिभूते मासि 1 पितृ मेधसारसहितसुधीविलोचना शाद्धॆयनेमा तॆत्यादि मँत्रामा नादन्यस्योत्तराभिजु९ होतीति चो दितत्वाच्च बोधायनोक्ताहोममन्ता ना त्रभवेयुः ॥ एवं पिँडदा नॆच दष्टव्यम् । समन्त्रकस्यतस्योक्तित्वात् अनु क्रमन्यतो ग्राह्मम् मू. अधहोमशिष्टाद न्येना ज्येन देवादिपा तिमप सीर्य पि 6 ता दीपा त्रेषु हुत शेषमन्नं देवतीथॆन किञ्चित्प्र दा यसर्वपा त्रैषु हविष्यान्नानि पायसापूपफलानि प्राज्य माज्यञ्च प्र दाय भुक्तिभाजन स्याधस्ताद परिष्टाच दर्भा न्निक्षिप्य उपवीती दक्षिणञ्जा न्वाच्य दक्षिणह सङ्गृहीत्वा’ पृ थिवी लेपा त्रम् ’ इतिपात्रान्न मभिमन्त्र्योपस्पर्शयित्वा इदंविष्णुः, इत्यन्ने नखिनद्विजाङ्गुष्ठं निवॆळ्य (विषो हव्यंरक्षस्व ; विश्वेभ्यो दॆव्यॆ इदमिदमन्नं परिविष्टम्परि वॆक्ष्यमाणञ्चातृ प्रेरिति यवॊदकेन निवेदयेत् एव- पा चीनावीती पित्रादिपात्रड त्ता पदार्ध ’ एष तॆपितु सत, इत्यादिभिरभिमृश्य सव्यं जॊन्वाच्य पृथिवी तॆपात्रम्, इ त्यभिमन्त्य्र्योपस्पर्शयित्वा ’ इदंविष्णुः, इत्य न्नॆ ऒन भे न द्विजाँगुष्ठन्नि वेळ्ळ ‘विष्णोशव्यंरक्ष,स्व, इति प्रार्थ्य आमु षे फितुः पितॆ इद मीदमन्नं परिविष्टम्पवेक्ष्यमाणञ्चातृ पेरितितिल द केननि वॆदयॆत्, एवम् एष तॆपितुः पितामहइत्या दीनिवॆदनान्तं पितुः पितामहायकृत्वा ‘एष तॆपितुः प्रपि तामह, इत्यादिभिरभिमन्त्रणोपस्पर्शन प्राथणननिवे दनानि पितुःस्त्रपितामहायकु र्यात् । एकब्राह्मणपक्षे " ए ष तॆपितु स्तत, इत्यादिभिः पात्रास्न मभिमृश्य ( पृथिवीते पात्रं’ इत्यभिमन्त्र्योपस्पर्शयित्वा ‘विष्णोकव्यं रक्षस्व’ इत्वनखेना न्नेद्विजाङ्गुष्ठन्नि वॆळ्यपितुः पितृपितामहस्त्रपिता म हेछ्यइदमिदमितिनि ‘वेद्य एनं प्रेताय, अमुक गॊत्राया मुकळरणॆ पॆतायेदमीदमितीपु, सः अमुक गोत्रायै अमुक नाम्न्यै पॆत्तायैइदमिदमिति स्त्रियाः देवनद्विष्ण वॆनि वेद्य. 6 दशमखण्डे-सपिण्डीक रणयोXविधिः ERETMTMTM व्या-अत्रबोधायनः ॥ श्लो॥ अग्नौकरुण शेषेण यदन्न मभिघारि तम् ! निरङ्गुष्ठञ्चयद्द तं नतत्प्रणाति वैपितॄक् ॥॥ ४ पात्रैषद्धृत्य विशेषानु पक्षिप्य हुत शेषेण संसृज्य दक्षिणाषु दर्भमसादयित्वा ड रैः प्रच्छाद्याभिमृशति पृधिवीतिपात्रमिति इतिविज्ञानेश्वर् & याज्ञ नल्यळ्च ॥ श्लो॥ हुत शेषं प्रदद्यात्तु भाज नेषुसमाहितः । यथाला भोपपन्नेमु रौ प्यॆषुतु विशेषतः ! दत्त्वान्नं पृधिवीपात्रमिति पा भीमन्त्रणम् । कृल्वेदं विष्णुरित्यन्नॆ द्विजा गुष्ठं निवेशयेत् ॥ ॥ अत हुतशेष प्रदानं नदेवपाले किन्तु पित्रादिपा त्रैष्वॆन ॥ तथाविज्ञानेश्व रे । वा ॥ हुत शॆषम्पित्रादिभाजनेषु दद्यान्न वॆळ्व देवभाजनेषु ॥॥‘पि त्रादिपा त्र दत्तानि ‘’ इत्ययमेन पक्षस्साधुः । हुतशेषान्ना भीमर्शने प शॆत् ! अतमनुः॥श्लो॥ ९भिमर्श नाभावस्स्यात्, भाण्डस्धपदाथाभिमर्शन् ’ वषतत इति पित्रध९ मुद्दिष्टस्य पदार्थस्य विश्वभ्यू दे वॆळ्यः प्रदानन्नोपपद्यते, अतएवारुच्या ’ क्लप्तान्वा प्रतिपूरुषम् ‘इति पक्षान्तर परिग्रहः । तत श्च एकै कॆन मन्त्रैणयथालिङ्गं प्रतिपूरुषं पा त्र दत्ता पदार्थान भिमृशॆत्, एकब्राह्मणपक्षेपि त्रिभिमन्त्रैरभिमृशॆत् । मुन्यन्नं ब्राह्मणस्योक्तं मांसङ्क्षत्रिय वैश्ययोः । मधुप्रदानं तू द्रस्य स र्वेषामविरोधियत् ॥ शाक मूलफलानि मुन्न्यन्नानि; सर्वे षाु ब्राह्मणोदीनां यच्छास्त्रा विरुद्धं कदळीपनसो र्वारुक मु दादिफलं त च्च दॆयमिक्यथः । एतत्प पञ्चितं नियमखण्डॆ 1: अत्र केचिद्रक्ष स्वेतिन दन्ति तान्नि राकरोति विज्ञानेश्वरः ॥ वा ॥ इदं विष्णुर्विचक्र म इत्य नयर्चा _न्नेद्विजाङ्गुष्ठं निवेशयॆल्, तत्र च वैश्वदेवीये यज्ञोपवीती विष्णह व्यंर क्षेत्रि, पिल्ये प्राचीनावीती विष्णाक व्यंर ति विष्णहन्यञ्चक व्यञ्चबूरि याद्रक्षेति वै क्र मादिति स्मरणात् ॥ इति श्री विष्णोहव्यंरक्ष स्वेत्यनयानिद छातीत्यत्र रक्ष तॆरा तनॆपदं छान्दसत्वात्सढव्यम् । अनन्तरं विश्वे भ्यो देवेभ्य इदमिदमन्नं परिविष्टम्परिवेक्ष्यमाणं चातृ पॆरितियलॊदकेन नीवॆन्य तथापितॆ अमुक गॊश्रायामुकळ यामुकळ रणे इदमिदमन्नं परिविष्टम्परि वेक्ष्यरूणञ्चातृ पैरिति ति लोड कॆननि वेद्य एनं पितामहाय प्रपिताम पितृ मेधसारसहितसुधीविलोच नॆ राय निवेदयॆदिति ! प्रपितामहित्यादि - एष लॆतति भिमर्श ना. नन्तरं वृथिवीतॆ पात्र मित्यभिमत्य ब्राह्मणहसेन पात्रान्नमु, पस्पर्शयित्वाऒन्नॆद्विजाँगुष्टमिदं विपरिति निवेश्य विष्टोहव्य्कर क्षेत्ति प्रा थ्य९ नत्सगोत्रा यविष्णुशरणॆपितुः प्रपितामहायेदमन्नं परिनिष्टुप रिवेक्ष्यमाणञ्चातृ पैरिति तिलोदकॆन निवेदयेदित्यथः । एलॆन पूर्वमा त्य्रञ्च व्याख्यातम् । अत्रयाज्ञवल्क्येन पात्राभिमन्त्रणमु कम्, आ फ स्तं बेनॊपस्पर्शनमु कम्, एतदु भयमविरोधाध साभिरुक्तम् । एवमिति पृथिवी तॆपात्रमित्यभिमँत्यॊपस्पर्शयित्वान्नॆद्विजाङ्गुष्ठं निख्येवत्स गोत्राय विष्णुशम णॆइदमिदमन्न मित्यादिना निवॆडयॆद्यिकणः । g नं प्रेतस्य पृथिनी तॆपात्रि०द्योग विधानं ब्रह्मणस्त्वा मुखेजु होमि ब्राह्म णस्यत्वाअक्षितमसि मातस्य क्षॆप्राइत्यभिमँ त्र्योपस्स शयिता (अ न्नॆ द्विजाँगुष्ठन्निवेश्य वळ्सेगोत्राय विष्णुशमणि पॆतायेदमन्नँपति विष्टं परिवेक्ष्यमाणञ्चातृ फैरिति तिलोदकॆन निवेदि येदित्यथः ॥ देवसदिति, ४ वृथिवी तॆपा त्रम् ’ इति प्राताभिमन्त्रणादि निवेदनान्तं देवेभ्यो दक्षि णं जान्वाच्यॊपवीती यथाकु र्या तथाविस्ट्ल वॆचेत्यिरुः. M " मू-’ भूर्भुवस्सुवः इति (सत्यन्त्व तैन ’ इतिचवि पै द्वि९णःपरिषेचनेकृते विप्र्रह स्तेमतीथ९न्दत्त्वापात्रा नॆषु सिक्त्या “ श्लो ॥ यजैश्वरोहव्यसम सकव्यभोक्ता.. व्यया ता हरिरीश्वरो ऒत्र तत्वन्नि छानादपयान्तु सद्योर क्षालस्य शॆषाण्यनु राळ्चसर्वे ॥‘श्लो ॥ एको विष्णुरह द्भूतं पृथग्भूतान्य नेकशः त्रिलो काव्यान्नभूता. ता भुजे विश्वभुगव्ययः॥‘इत्युच्चार्य श्रीमहाविष्णुः स्त्रीयतामिति जलमुत्सृज्याणमज् ‘अमृतोप स्तरणम सि’ इश्यापोशनं कारयित्वा प्रा णाहुतिः कुर्वाणा ( प्रा णॆनिनिष्टः ’ इत्यादिभिःपञ्चभिः प्रसमीक्ष्य ’ ब्रह णिमआताऒमृतित्वाय ’ इत्यात्मानं बृहणिनियोज्य व्याहृतिं गायत्रीं मधु त्रयञ्च जपित्वा यथासु दशमखण्डॆ-सपिण्डीकरण योग विधिः खँजुषध्वमितृभिछाय उपचारानुक्त्वा भुलजानाननवॆ क्षमाणोऒन्यतो पनिश्श्यापवीति पितृसू कनजजां पुरुष सूक्तादीनि पविताणि शिपक्षा शावयेलैन वाग्यता भुञ्जीरन्न हविगुणोक्- बूयुः. M ॥ व्या—अत्य्र संवाचनच नान्यु दाहरिष्यामः बोधायनः ॥वा फ्री महाव्याहृतिभिः प्रदक्षिणमन्न मुडकॆन परिषिच्य सव्ये नामुञ्चुको !• 4 इति ॥ पराशरश्च ॥श्लो ॥ तु महाव्याहृतिभिः पा त्रन्तत्परिच्यच ओ सत्यन्त्व तॆजुन चार्छिश्चह सम्प्रृक्षाळये त्ततः ॥ वामभागॆन्नॊ परिच आपोशनग्रहणादिनि षेधोस्तडु कस्मृतिरत्नाक रॆप्षन्यः ॥ शाण्डिल्य॥श्लो 4 स्वल्पैगप्यन्न पानाद्यैः पादोदक विमि? तैः । भुक्ते भजगवतास्तन्तन्तोष येत्पितृतृ प्रयॆ li * ( विशेष कृपावजलैन सिक्रम् ’’ श्लो॥ ‘यश्शा०द्ध का लेवारिनु क्त शिषु ददाति क्यापिनृदेवशानाम् ! तथैवपिण्डा.. स्तु तिल्लेर्वि मिश्रानाकल्पको टॆःपितुस्तु कृप्ताः ॥ तुलसीगन्धमा ट्रॆणपितरसुष्टिमा, फ्नुयुः । प्रयाँतिगरुडारूढा सश्पवुच क्र पाणिनः ॥ इति स्मृत्यर्थ सा रादिवचनँचा त्र दृप्षन्यम् ॥ अपणमन्निति श्लो ॥ भोक्तु कामोय ( दाविपआचान्तो फ्यान नेस्थितः ! अभिवामुकु कॊत्यस्य पुन राचमनं चरॆ ल्त् ॥ भुजासॊभिन दॆवृस्तु दन्नं परिनजयेत् ! * वृद्धवसिष्ठ 3 श्लो lk भोजनेतिष्ठमानाँस्तु स्वस्तिस्वु तीयेद्विजाः । नलॆपातृप्ति मायान्ति नि राशा,पितिरो गताः ॥ * स्मृतिचन्द्रिकायाञ्च ॥श्लो ॥ जपहोम जल स्टेषु विणूत्रादिविनज९ ने ! राज्ञा समी पॆदा नेच श्राद्धकालॆविशेषतः ॥ देवा र्भनॆभेज नेच नाभि वाद्यःकथञ्चन ॥ बोधायनः ॥ वा ॥ भुँजाना ! * समीक्षते. प्राणेनिऒष्टइति पञ्चभि बह्मणि आ कामृतत्वायेत्यात्थानं चातऊत्वं ससिरीक्ष आ॥ अब ह्मणिनियोगसु ( यक्क रोषियथश्नासि! श्री ब्रह्माण ब्रह्महुः ’ इ्यककारॆनुसुधासम्॥ याज्ञवल्क्यः ॥ स्यूहृतकाङ्गा यती मस्तुलन्ता इचम् । जप्त्वा यथासु ख वाव्यञ्छु.जीु. सेसिवाग्य साः प्याक्कर्चु ॥ श्लो ॥ गायत्रीं त्रि सकृद्भाषि ज फॆर्प्याहृतिपूर्वि काम् । मधुवाता इतित्य चम्मध्वित्चे अरट पितृ मेधसारसहि तॆसुधीविलोचने ॥। तामृचन्तथा ॥ * विज्ञानॆव्वरॆव ॥वा॥ मधुमधुमध्विति त्रिवारं जपि त्वा यथासुखञ्जुषध्वमितिबूयात् ’ श्लो ॥ सङ्कल्प्यपितृदेवॆभ्यःसावि श्रीमधुमज्जपः । श्राद्ध निवेद्यावाशनञ्जुषि प्रैष्कोधभेूजनम् ॥ आतृ पैसुपवित्राणिजस्त्र्सापूर्वजपन्तथा ॥ श्री पवित्राणी पुरुषसू क्तपवमानप भृतीनि, ज पॆल् 1 * ॥ इ३ ॥ स्मृत्यथसारॆ ॥श्लो ॥ नान्दीमुखॆगयाश्राद्धे नवश्रा थ्रॆचनूसि कॆ । सपिण्डीकरण श्राद्धे नज पॆत्पितृसू क्रकम् !! * इति ॥ अतः प्रत्याब्दिक श्राद्धॆष्वेन पितृनू कजपःकार्यः श्री श्लो ॥ यावदुष्ट भवत्यन्नं यावद्भुञ्जन्तिव्याताः । तावडश्नन्ति षितरॊयावन्नोळ्ताहं. विगुणाः ; ’ अतःप बाध गुणान्न ब्रूयुः. मू-भु कैष ्व पेक्षितुृष्ट्वा प्राचीनावीतीसम्पन्नं सुसम्प न्नं तृप्तार्ध तृप्तास्त इति प्रश्न प्रतिवच नॆभवतः. व्या—आश्वलायनः । वा ॥ अपेक्षितंयाचयेत् ॥ इति ॥ याज्ञव ॥ ल्क्यः ॥ अन्नमादाय तृप्तास्ध ॥ इति ॥ विज्ञानेश्वरः । वा ॥अ सन्तरं सर्वमन्नमादाय तृप्ता स्थिति ताज्पृष्ट्वा तृप्तान इति लेकपत्यु कस्तदन्नं दक्षिणाग्रदभान्तरितायां भूमा तिलोदक प्रक्षेपपूर्वकं ( येअग्निदगाः ’ इत्यृचा प्रक्षिप्य पुन स्तिलोदकङ्क्षि पेत् * ’ सम् ॥ पन्नं सुसम्पन्नम् ’ इतिबोधायनो कम् ॥ अत्राश्वलायनः ॥ वा ॥तृ प्ताज्ञात्वा मधुमतीशावयॆदक्षन्न मी मदं तॆतिच ! * ॥ मू….अथ गायत्रीं मधुत्रयञ्च पूर्ववज्जप्त्या ’ अक्षन्न मीमडन्त ’ इतिच, पितृदेवतयो मध्य भुवम्प्रोक्ष्यद भाना सीव्य तिलोदकन्दत्त्वा ’ यॆअग्निका यॆनग्निद. र्दायॆनाजाताःकुलेमम । भूमादत्तॆनपिण्डॆनतृप्तायान्तु पराङ्गतिम् इति विकिरन्दत्त्वा पुन स्तिलोदकं प्रदायाच म्यापोशनं कारयित्वा. श्री व्या —चन्द्रिकायां श्लो ॥ पितृदेवतयोमण्यभुवम्प्रोक्ष्यति लाज्"क्षि पेत् । ततॊदभॊ९९ समा स्तीर्यतूष्टीन्दत्त्वातिलोदकम् ॥ अग्नि वकायॆनॆति दद्यादुच्छिष्टसन्निधौ । श्री द्दॆमुविकिरन्दत्त्वा नाचामेन्मति ॥ दशमखण्डॆ-सपिण्डीक रणपयोग विधिः विभोमात् । पितर ससृषणासम्भवन्तु च्छिष्ट भूजनाः ॥ * विज्ञानेश्वर् ॥ श्लोला 1 अन्नमाचायतृप्तास्थ शेषं चैवानुमान्यं तदन्नंविकि रॆद्भूमौ दद्याच्छापस्पकृत्यकृत् । वा रि तृष्णा स्थितिता९ पृष्ट्वा तृप्तास्त इति तैःप्र त्युक्ति तदन्नं पितृस्थानस्यपुरस्तादुच्छिष्टसन्निधौ दक्षिणाग्रदभान्तहि तायां भूमा तिलोदक पक्षे पपूर्वकम् ’ येअग्नि दग्धः इति निप्य पुन स्तिलोदकं पक्षि पेदनन्तरं ब्राह्मणहस्ते गँडूषाध९ं सकृत्सकृद पोदद्यात् II * इति ॥ एवमत्रविज्ञानेश्वर् विकिरचानानन्तरमु रापो शनमु क्त्रम्, तथापराळ रेणापि ॥ श्लो ॥ तृप्तेषु तेषुनिकि रॆडन्न विषु -भूतलॆ । दद्यादाचमनाथाय तेषां वारिसकृत्यकृत् इति विकिर दानानन्तरमुत्त रापोशनमु क्त्रम्, बोधायनॆनतु ॥ वा तृप्तानपआच मय्य अन्न शेषान्द्रकीरति यॆअग्नि दगाः ॥ इति तदनन्तरमेव विकिरदान मु ग्डम्, अतो यथारूढ्यनुषेयम्॥एवं सर्वतस्म ृतिष यॆ अग्नि दग्धाइति मन्त्रैणैव तद्विधानाल् मन्त्रान्तरानु वेस्तावन्मात मेवमयो श्रमिति न देवविकिरानु क्तिचो द्यावकाशः. मू——आचान्तॆषु पूर्वव त्तिलोदक मियं तॆतृप्तिरितिदत्त्वा रो चयलॆति देवाज् स्वदितमिति पितॄन्वाचयित्वा ’ श्लो ॥ पितापितामह श्चैव तथैव्पतामहः । मम तृप्तिं प्र्र यान्त्वद्य विप्र्र देहेषु संस्थिताः ॥ इत्युच्चार्य विद्दु पादपदार्पिततुलसीदलं सकर्पूरं ताम्बूलं भुक्तिदक्षि णाञ्चदत्त्वा अस्त्वक्षय्यमित्युक्ति स्वछांवाचयिष्यॆ इत्या पृच्छ § वाच्यतामित्युक्ते पितृभ्यस्स्वधां ब्रू तॆति प्रा थ्य९ पित्रादिभ्यस्स्वछास्त्वितिप्रत्यु कैक मण्डलूदकं भू मौसिक्त्वा विश्वेदेवाःस्त्रीयन्तां प्रियन्तां विश्वेदेवाइ त्युक्ति सर्वॆभ्यूजन्न शेषेभ्यः पिण्डाथणणं प्राशनाथजं चान्नं समुद्धृत्यावशिष्टमन्न मन्न शॆक्षेः किं क्रियतामिति प्राथ्य इष्टे स्सह भुज्यतामिति प्रत्युक्ते यज्ञोपवीती । 6 क्लेला ॥ दातारॊ नॊ=भिवधरान्तां वेदास्सन्तति रेवच । 19. 385 M पीकृ मॆधसारसहितसुलोचनॆ अन्न०चनो दौचनो मान्यपगाद्बहुदेय चूस्तु बहुभवेवति श्चलभै महि! या ऎकारश्चनप्पु तुरू चया धी,श्वलभैमहि, चिष कञ्चन # • इ3 प्रार्थमेत्, लेद नःस्थानॆंश्शब्पलछन्वं याचन्वमि कॊपुकु षव्पर्यमु. चर्मत्वा बेनट्ले कौपतिबू युः H व्यासृत्यं रॆ ! शे॥ रोदय लॆति वैदेवान्वाचयित्वा ततपि तॄका ! स्वनित,वाचयत्वाकाक्स्वस्त्यक्षय्य चवाचयेत् ॥ विज्ञाने श्व रॆ 1 ७ । स्व सिवाच त र दर्यादक्षय्योदकमैनद। दत्त्यातुवक्षिणां शृ स्वधा कारमु दाहत् बूरियगस्तुस्वढित्युक्ति भूमासि. चेत्ततो जलम्! वा ! शुद्दाचमना सन्तरं स्व स्त्री बूति ब्राह्मणा स्वस्तिवाच येल्तिश्च स्वस्ती ्यक्ते अक्षय्यनु स्त्री ्वतिबू तॆलिब्राह्मणह प्रेमाडकं दत्त्वा स्वधांवाचयिष्यइत्युक्त्वा तैरा णेर्वाच्यतामित्यनुज्ञातः पित्रा दिछ्यस्स्वभोव्यतामिति स्वधाकारमु बाहरेच ब्राहणाः आ सुस्वधॆति बूयु स्र्ती रॆनमु क्तेऒनन्तरं कमण्डलु.नोदकं भूमासिञ्चेद्वि श्वॆ देवाः स्त्री यतामिलिब्रूया थ्राह्मणेश्च प्रियन्तां विश्वेदेवाइत्य कैइमं श्लोका कञ्जि फॆत् 6 दातारोन् ऒभिवध कान्ताम् ’ इत्यादि ॥ इति प्रार्थि शाद्रा हणाः दातारो वॊभिवर्धन्तामिति अन्नञ्चवो बहुभवेदिति लभद्वलवस्सन्तु माचयाचध्वङ्कञ्च नेति प्र तिब्रूयु ः । / मू——अध प्राचीनावीत्यधोमुखन्य सं पातमुत्तानङ्कृत्वो पवीतीविपा९ प्रदक्षिणीकृश्य प्रणय्योपचारानुक्त्वापादौ निपीड्य, प्राचीनावीती ’ वाजेवाजे’ इतिजपित्वा ‘उत्ति ’ त्तिष्टत पित रॊविश्वदेवैस्सह ’ इति दर्भान्यारु भणॆनोत्थाप्य विसृ ज्योपवीश्या सीमान्तमनुम्राज्य पदक्षिणीक त्यागण्य व्या—विज्ञानेश्व रॆ ।ळ्लॊ ! इक्वुक्त्वाच प्रियावाचः प्रणिपत्य निसजये ल् ! वा जॆवाङइतिप्रीतः पितृपूर्वं विजयॆत् वा ॥ प्रियावाचः ध न्यावयम्भवच्चरणयुगळ रजः कणपवित्रीकृतम स्तन निरं शाशाद्यशन क्लेशम विगणय्य भवद्भिरनु गृहीतावयमिळ्यॆनु रूपाः प्रणिपत्य - प्रदक्षि अपूर्वकं नमस्कृत्य वाजेनाजॆ इत्यनयरा, पितृपूर्वकम्; पि 39 दळमखण्डे-सपिण्डीकरणप्रयोगविधिः तृपितामह प्र पितामहादि विश्वदेवान्तं दर्भान्वारम्भणान ‘उत्तिष्ठत पितरः ’ इति विसजनङ्कुर्यात् i॥ अत्रबोधायनः ॥ वा ॥ आचमने चाग्निमुखेचाभिश्रवणॆषु चॊपसङ्ग्रहिषु पश्चाद्दो मॆषुच यज्ञोपवीतं * इति । कपदीक्षा ॥ श्लो॥ अमारदार्यग्नि मुखाज्यभाग प्रदक्षिणानुव जनेषुतद्वत् आघारयोस्सि ऎस्टकृति प्र सिद्धं यज्ञोपवीतंहिक वर्दिनस्स्यात् मू. - प्राचीनावीती हुत शॆषमि शैः पूर्वॊद्दृतैरन्नै स्ति लयु कै न्नव्यञ्ज नैस्स प्रपिञ्चाननु मरणं पौपिण्डा ननेक सापिण्ड्येतावकॊनिमि त्रपिण्डाक कृत्वोच्छिष्टसन्नि धावग्नॆ दक्षिणतो दक्षिणागा९ दर्भांस्ते धासं सीर्य दक्षिणामुख स्सव्यञ्जा न्वाच्यतेषु मध्य मद र्भेषुमाजयतां मम सीतुः पितरइत्यादिभिः पश्चिमद र्भॆषुमाज यन्ताम्ममपितु मा९तर इत्यादिभिद क्षिणापवX९ याज९ येत् । अ. अत्रमा तृमृतौ माज९यन्तां मममातर इत्येवं माजयि त्वामाज९न क्र मेण एतत्तॆपितु स्ततॆत्यादिभिष्टट्पिञ्चाद त्त्वा यॆचत्वामनु याश्चत्वामन्विति प्रतिपिण्डं दभ मूलॆषु लेपन्निमृज्य पूर्वद र्भेषु माजँयतां मम प्रेतः प्रे तॆतिवाऒपोदत्त्वा-मुक गोतामुकळ रका पॆ तैतं पिण्डमुपति पैति पिण्डं प्रदायामुकगो त्रैजमुक सॊम्नि स्ट्रॆ तॆइलिस्त्रियाः. व्या-अस्त्राप स्तम्बॆन ’ भुकवतो ऒनुम्राज्य प्रदक्षिणीकृत्य द्वै छं दक्षिणागा दर्भा संस्तीर्य ’ इत्यादि पिण्डदान प्रकार उ क्तः, तॆ नैवात्रपिण्ड प्रदानङ्कतव्यम् । याज्ञवल्क्यःश्लो ॥ सर्वमन्न मुपा दाय सतिलन्दक्षिणामुखः उच्छिष्टसन्निधौपिडाक् दद्याद्वैपितृयज्ञ नत् il अग्नौकरण शेषेण भुक्त शेषेण च पायसा पूवफलादिकं सर्वम न्नमुपादायाग्नि सन्निधौ पिण्डाकॊ दद्यात् बोधायनः ॥वा दक्षि णाभिराराधयति स्वणहिरण्य प्राणिवस्त्रलोहभूमिभाण्डै गॊ गॊड श्वाज ‘ऎकह स्त्री दासीपुरुषहि यवमाषतिल दण्डो पानच्छतक मण्ड. पितृमेधसारसहित सुधीविलोचने बुयानासन शयनॊपधानैस्सर्वोपकं णैर्यथोपपातंसं पूज्याक्षय्यं शाचयित्वास्वधां वाचयितो एज्ञाप्योपसङ्गृह्य प्रसाद्य प्रदक्षिणी कृत्यानुष्प्रज्य यथेत मॆत्य दक्षिणेनाग्निं दर्भा संस्तीर्य लॆष्वन्न शॆ षैःपिण्डाक् ददातिनोच्छिष्टं परिसमूहत्यतिपिण्डन्ददाति (॥ इति ॥ आश्वलायनः ॥ वा ॥ तृप्ताज्ञात्वा मधुमतीशावयेदक्षन्न मीमदं तेतिच सम्पन्नं पृष्ट्वायद्यदन्नमुपभुक्तं ततस्ततः स्थालीपाकॆन सहपिण्डा ध मुद्धृत्य शेषं निबॆदयॆदभिमते नम लॆवाभुक्तवत्स्वनाचां तॆषु पिण्डं निदध्यादाचां तॆष्वित्यॆके ॥॥ श्रीविष्णुपुराणाच ॥श्लो॥ स्वपितॆ प्रथमम्पिण्डं दद्यादुच्छिष्टसन्निधौ ! दर्भमू लॆलॆपभाजः प्रीणयॆल्लेप छषणैः ॥*। मू——ब्राह्मणाभ्यनुज्ञातः समानोमन्त्रः समानीनः ’ इतिद्वाभ्यां प्रेताम्यं पित्राघ्य पामुनिनीयतू ॐ प्रेतपिण्डमाचाय प्रधा विभज्य तद्भाग त्र यं पित्रादिपिण्डानां पुरस्तान्नि छाय स्त्रीयाःपिण्डम्मात्रा दीपिण्डानाम्पुरस्त्रान्नि छाय वैतरणी गोदानं कृत्वा नुज्ञ प्रॊमधुमतिभिस्सङ्गच्छध्वं समानो मन्त्रस्समा नीव इति चतुर्भि स्त तत्पिं॰ड्रेस्सहभागत्रयं हस्ताभ्यां युगप त्संसृजॆत्, एवं स्ट्रॆतपिण्डं पित्रादिपिण्डैस्संसृज्य ‘ये समानाः ’ ’ येसजाताः ’ इति द्वाभ्यां पिण्डानुपस्था य संसृषैना घ्योदन मन्त्रानू हन पूर्ववन्मार्ज यित्वा येचवोत्प्रज्ञत्यादि ताश्च वहन्ता मित्यन्तमेमं त्प्रः, तॆनोभयपिण्डानुपस्थाय तृप्यन्तुभवन्तइति मा तृपिण्डा तृप्यततृप्यततृप्य तॆत्यु भयपिण्डानुपस्थाय ४ श्लो । पितापितामहश्चैवत थैनप्रपितामहः । तृप्तिं प्रयान्तुपिण्डॆन मयाद लैनभूतलॆ ! ’ इत्युच्छार्य पु त्य्रान्पौत्रा नित्युभय पिण्डान्यु गपदुदपात्रे णाविच्छि न्नं पितृती छॆजन तिःपसव्यं पिण्डा परिपीच्यन्युङ्ञ्यस्तॊ 11 6 दशमखण्डे-सपिण्डीकरणक्रयो विधि तॊणि तृप्यतेति यजु र्यावच्छ कित्र्यव राध्य मावत्य प्रोक्ष्य पात्राणिद्वन्द्व मभ्युदाहृत्य पिण्डकरणावशिष्ट मन्नं ग्रासवराढ्य मसत्यामपि भोजनॆच्छायाम् ॥ 9णानिविष्टो मृतं जहोमि ब्रह्मणिमआता ऒमृत त्वाय ’ इति प्राज्योपवीत्याचम्यात्र पिण्डान प्स्वेववि- सृजॆन्नपत्नै दद्याद्दोषश्रवणात्. र 19xa व्या——→याज्ञवल्क्यः ! श्लो॥ गन्धोदकतिल्ले र्युक्तङ्कुर्यात्पा चतुष्ट यम् । अघ्याथ९ं पितृपा क्रैषु प्रेतपात्रं त्य्र सेचयेत् ! यॆसमा नाइति द्वाभ्यां शेषुपूर्वन दाचरेत् ॥ म्युज्ज्य अधोमुखबिलानिकृ त्वा तृप्य तॆलियजुः, तृप्यततृप्यत तृप्य तॆत्याम्नातन्तदेव, त्रिरभ्यस्तं त्र्यवराध्यं, नवकृत्वा भसितन्य मित्यथः ॥एवमनुच्छ ्वस न्यान च्छक्या वत्यन्यग्भूतानिपात्राणि प्रोक्ष्य द्वन्द्वमभ्युदाहृत्य गा सवराध्य९ मवश्यं प्र्राश्यं कर्ताङ्गत्वात् स्मृत्यथ-सारॆ ॥ ल्लॊ ॥ स पिण्डीकरणॆष्वॆता पिण्डान प्स्वेवनिक्षि पॆल् । अन्यधाकरणातॆषां पितृदे वारुदन्तिहि ॥ * पितरळ्ळ देवाश्च खद्यन्ति. अजॊनपत्न्यैदद्यादित्यथः अग्रजमदग्निः ॥ श्लो 1 नदी वैतरणीनाम दुग९न्दारु. रावहा । कृष्णतो यामहा वेगिन्यस्थि कॆळतरङ्गिणी ॥ दत्ता गौर्यॆनसापिण्डॆन तान्तरति नेतरः ! चीणॆक्षात्प्रत्य्रपद्यं तॆ प्र्रायश्चित्तॆतु पापिनः ॥ स्मृतिसारसमुच्चये॥श्लो॥ निदध्यात्पितृपिण्डॆषु पॆतपिण्डं विभज्यत्युचेन मधुवातॆति सङ्गच्छ ध्वन्त्य्र चेनच ॥ * प्रेतपिण्डु त्रॆधाविभज्य मधुवाता इति वाक्यषट्का तकत्र्यचॆन ’ सङ्गच्छध्वं संवसध्वं, समानो मन्त्रः समानीवः ’ इ ति मन्त्रित्रयेणद षितृपिण्डॆनु पै तपिण्डन्निदध्यादित्यं ः॥ एवञ्चय द्दुरु क्त्रं मधुमतीभिः पै तपिण्डमादायेति; यच्च जल्पितं मधुमतिभिः पै तपिण्डं विभज्येति तदु भयमनादरणीयं; संवादवचनाभावात्, पिं डसंसX९एव मधुत्रयविनियोग स्मरणा । अनू हे नेति माजजयन्तां सुमपितरण ल्यॆनब्रूयान्न पूर्ववत्पितुः पितरणति, पिण्डसंस गॆ९ण पित, श्वस्त्रा पैः । तथासायणीयॆ ॥श्लो ॥ पिण्डसंयोजनादूध्वं प्रेतत्वं ast II दशमखण्डॆ–सपिण्डीकरण प्रयोग विधिः शातातपः ॥ एक मूतित्वमायातिसपिण्डीकरणेकृति ! ॥ इति विज्ञा नेश्वरप्रतिपादनं शङ्खादिवचनञ्चनि र्व्याकुलं चिरञ्जीवेत् ! तसा दॆक पदं भतृ९नगोज पलक्षकन्नभवति, न्यू नातिरि कव्य वच्चे दार क त्वात्सङ्ख्याया इत्यलम् । अतपडरि काकारस्स ्पष्टमेवाचष्ट ॥’ यापत्यानमु मूषण तेपतिम् ’ इत्यारभ्य क्रियामुक्त्वा “ पश्चादन्वहमेतयोः पृथगमूरि कुर्यात मॆणक्रियाः । स्त्री पिण्डॆपति पिऱ्ऱ गॆतदनुतं पित्रादिभिरि यॆत् ‘इति मू…एवम नॆक सापिण्ड्यॆ क्रमेणैकशोऒम्यं संसृज्य प त्यॆकं वैतरणीगो दासङ्कृत्वा पित्रादीपिञ्चेःकमेण संसृ जॆततोमाजनादिसमानम्. व्या–एनमिति, समासपिण्डयोगानां सापिण्ड्यॆ अध्य= संस गङ्गो दानपिण्डसंयो गॆष ्वयमेनक्त्रम इत्यथः । अत स्मृत्यथसारे ॥॥ शा द्धॆषुक्रियमाणेवुबहू नाञ्जुहुयात्सिकृत् । न याबहवःपिण्डा (स्त्रीन्पिण्डा नेपदापयेत् ॥ निमि त्तपिण्ड मेकै कन्दत्त्वालैस्सं सृजेत्प्रमा त् । समासपिण्डयोगानांसपिण्डीकरणंसह॥ विश्रास्तुपृथ गेवस्यात्सङ्घा तानुमृतीविना I * सङ्घातानु मरणयो रॆन पीत्रॊस्सह क्रियाङ्कुर्या दन्यत्र सदा पृथगॆन कुर्यादित्यः 6 इदानीं मतभेदमुदाहरत्यनु क्ताविरु द्धारण ग्रहणाय– मू_’ येसमानाइति द्वाभ्यामय्य संसग९ः ’ इतिया ज्ञवल्क्यः । ° मधुयॆणसङ्ग ध्वं समानो मन्त्रइति द्वाभ्याञ्चाम्य= संसर्गः, समानो मन्त्रस्समा नीवआकूति रिति द्वाभ्यां पिँढसंसर्गः इतिबोधायनः॥ समानो मं त्प्रस्समानीनइति द्वाभ्यामघ्य संसगः, सङ्गच्छध्वंस मानो मन्त्रइति द्वाभ्यां पिण्डसंसगः ’ इति वैखानसः ॥ “ येसमाना इत्यघ्यं संस गणः, येसजाताइति पिण्डसंस X९ः ’ इति गौतमविधिः ॥ समानो मन्त्रस्समानीवइति द्वा भ्यामध्य९ संसग९ः, ‘मधुमतिभिस्सङ्गच्छध्यं समानो मन्त्रस्समानीवइति त्रिभिःपिण्डसंस गणः ’ इत्याश्वलायनः C वीतृमेधसारसहि तॆसुधीविलोचने व्या—अत्य्रयाज्ञवल्क्यः ॥श्लो ॥ अघ्याध९ं पितृपात्रेषु प्रेत, श्री पात्रं सेऐयेत् ! येसमाना इति द्वाध्याम् ॥ इति ॥ बोधायनः !! वा . स्त्रैतपात्रं पितृपा श्रेम निनयॆन धुमतीभिस्सङ्गच्छध्वं संवदध्य मितिद्वाभ्यां स्ट्रॆतपिण्डम्पितृपिण्डॆषुनिनयेत्समानो मन्त्रस्समानीवआ कू तिरिति द्वाभ्यामथैनानु पतिष्ठलॆ येसमा ना येसजाता इति द्वाभ्यम् * इति । अत्र वैखानससूत्रं गौतमीयॆविधिरितिसूत्रञ्चनव्यतिरिक्ता ॥ आश्वला मनः वा ! एकं पात्रन्त्रिमु पात्रेषुनिनयॆत्समानो मन्त्र स्समानीवआ कूतिरिति, एक ं भिण्ढन्त्रि षुषिण्डॆषुनिर्व पेन धुमतिभिस्सङ्गच्छ ध्वमितिच द्वा भ्याम् ॥ * इति ॥ ऎनं पिण्डाघ्यं संसगॆ मधुमतीविनियोगस्मरणा नृधुमतीभिः पिण्डदानं श्रेधाविभागकरणञ्च दूरन्निरस्तम् एवं मत. भेदेपि पिण्डसंसगेण मधुत्रयं सङ्गच्छध्वं समानो मन्त्र इति मन्त्र त्रयमाश्वलायनो कम्, समानीवइति बॊ छायन विधिसिद्धम् । अत सन्मन्त्य्र छतुष्टयं शिषे ःपिण्डसंस गॆ९ङ्गीकृतं. वैकल्पिकेषुप दा थेषु शिष्टाचा रस्यैव प्रमाणत्वात् ॥ ‘श्लो ॥ यॆनास्यपितरो याता यॆनयाताःपिता महाः ! तॆन्षयायात्सताङ्गं तिनगच्छन्नरिष्यति ॥ इतिमनुः ॥अ तस्सुष्टू कञ्चतुर्भिरिति. इति दशमः खण्डः 6 00 अत होमपिण्डदानमयुक्तं शाद्धं पार्वणमिति पामरभ्रान्तिं निरस्य पार्वणोद्दिष्टयोरु द्देश्य भेदॆन व्यवस्थाम्प्रति पिषादयिकु स्तयो. स्स्वरूपन्ताववाह—- मू…पार्वणं त्रिपुरुषॊ द्दॆश्य मेकोद्दिष्ट मॆको दैश्यम्. त व्या त्रयःपुरुषाः पितृपितामहस्त्रपितामहा उद्देश्याय त्रि. पुरुषो द्दॆश्यम्, एक एवो दैश्योयस्मिन्नितिविग्रहः ॥ अत्रकण्वः ॥श्लो ॥ एक मुद्दिश्ययद त्त मेकोद्दिष्टम्प्रकीति तम् । श्रीनुद्दिश्यतुय त्तदि पार्वणम्मु, अस्त्रव्यवस्थामाह—- नयोविदुः ॥. * मू…..सपिण्डीकरणादूध्य९म्पितॊ स्सदापार्वणङ्कु र्यात्. 11 व्या ——एकोर्दिष्टम्बो छायनीयम् ॥ विज्ञानेश्वराचौ ॥ श्लो ॥ आपाद्य सहपिण्डत्वमारसाविधिवत्सुतः । कुर्वीतदर्श वचाद्धं मातापितो मृ तॆ एकादशखं डॆ-सपिण्डीकरणप्रयोगविधिः । XX हनि ! * दर्शवल्-पार्व वदिति व्याख्यातम् पराशरः ॥ श्लो ॥ पितुर्गत स्य देवत्वमौर सेनत्तिपूरुषम् । सर्वत्रा नेक गोत्राणा मेक ्यवमृलेज हनि ॥ * दॆवत्वङ्गतस्य-सपिण्डीकृत स्वेत्यथः । अनेक गोत्राणां मातु ‘लादी ना मॆकोद्दिष्ट मॆनकु र्यादित थः ॥ ३ श्लो ॥ सपिण्डीकरणादूध्वँप्रति संवत्सरंसुतः । मातापितो पृथक्कु र्या दॆकोद्दिष्टम्मृतेहनि I ’ इ ति यमादिवचन मॆकोद्दिष्ट परम्बॊ छायनीयविषयम्मन्तव्यम् । अतबोधा यनः ॥ श्लो ॥ नषे९वषेतुकत व्यामाता पितोस्तुनब्स्क्रिया । अदैवं भोजयेत्य्राद्धं पिँडमेकञ्चनिर्व पॆत् अतॊ ऒन्येषां पार्वणमेवे तिसिद्धम् । तथाशातातपः ॥श्लो ॥ सपिण्डीकरणङ्कृत्वा कुर्यात्पार्वणवत्स ! दा । प्रतिसंवत्सरंविद्वांश्भागलेयोदितो विधिः ॥ * मू, II * मातामहादीनामपि पार्वण मेनक त९व्यमित्यत्य्रवचनमु दाहरति श्लो ॥ पुत्रःपौत्रःस्त्रपौत्रळ्ळ दौहित्रोदुहितास्नु षा । दँपतीचक्रमा दे तॆश्राद्धङ्कुर्वु स्त्रि पूरुषम् ॥ इतिस्म रणात् पौत्रादयः पार्वणङ्कुर्युः व्या—निगदव्याख्यान मॆतल्. मू–अपुत्रस्य पितृव्यस्या जस्य भातुः प्रेतपक्षे दर्शॆच मृतस्य पार्वणङ्कु र्यात्. व्या–अतस्त्म ृत्यथ सारे॥श्लो ॥ अपुत्रस्यचितृव्यस्य भातॄणा मगजन्म नाम् ! मातामहस्यभार्यायाश्शाद्धं पितृवदाचरेत् ॥ t यधा पितॊःपार्वणश्राद्धङ्करोति तथैवचापुताणां पितृव्याजादीनां पार्वणङ्कु र्यादित्यथ९ ः ॥ विज्ञानेश्वरे ॥श्लो ॥ अमायान्तु क्षयोयस्य स्ट्रॆतपक्षेधवापुनः । पार्वणन्तस्यकत व्यं नैकॊद्दिष्टङ्कदाचन॥॥ मू—पुत्रमातुलक निष्ठभातृस्वसृगुरूणा मेकोद्दिष्ट मेनकु र्याल् व्या→अत्र वसिष्ठः । श्लो॥ सपिण्डीकरणादूध्यं यत्र यत्र प्रदी मतॆ ! भ्रात्रेभगि न्यैपुत्राय स्वामिनॆमातुलायच ! मित्राय गुरुवे मित्रायगुरुवे श्राद्ध मेकॊद्दिष्टं नपार्वणम् ॥ 1॥ सुमन्तुः ॥ श्लो ॥ यश्च मन्त्रव्रादो ६.थं वायळ्ळविद्यां प्रयच्छति । गुरूतावसिजानीया तयोर्नवतु पितृ मेधसारसहितसुलॊचने 1 पार्वणम् ! * I अत्र प्रचेतताः ॥ श्लो ॥ एकोद्दिस्टुय तॆर्नास्ति तिदुड

• ग्रहणादिह 1 सपिण्डीकरणाभावा त्पार्वणन्तुविधीयते ॥ * ॥ उ दैश्यनियममाह -— मू.दर्शा दौपार्वण श्राद्धा पित्रादयवीवभोज्याः ॥ ii ति व्याकात्यायनः । श्लो॥ दर्शॆस्नात्वापितृभ्यस्तु दद्यात्कृष्ण लोदकम् । अन्नञ्चविधिनदद्यात्सन्तति सेववर्धते *॥ श्लो॥ ‘वसुरुद्रादिति सुताः पितरळाद्रदेवताः ‘इतियाज्ञवल्क वृशिवसुरु दादित्य सञ्ज्ञ काः सी तृपितामह स्त्रपितामहाशास्त्रिद्धि देश्या इत्यधजाः. कॆचिनातृमृता हॆपितॄन प्याशयन्तिता प्रत्याह…… –मातृमृता हेतुमात्य्रादयो भोज्यानपितादयःनि षे छादयु ग्रत्वविरोछात्पार्वणत्वभङ्गा चाचाराभावाच्च व्या-अश्रयमः ॥ श्लो ॥ अन्वारो हकुभतै९ नमातुस्सहसपिण्ड । स्रम् । सपिण्डीकरणोमाध्व९ं पितामह्यादिभिस्सह ॥ ॥ शातातपः ॥श्लो ॥ नान्दीमुखॆऒष्ण काशा दॆगयायाञ्चम्मलॆ हनि! पितामह्यादिभि स्सार्धं मातुशाद्धंसमाच रेत् ॥॥नन्वष्ट कादिमुपितृनग९वरणदर्शना तत्स हपाठाच्च मातृमृता हे पितृवरणमितिचेन्न, तद्वदेवमातामहवर णस्यापि प्र्रास क्तेः । अष्टकायामिन मातृमृतान तद्वरणप्रसङ्गइति चॆ न्न II साहचर्यनिमयभङ्गा पत्तॆः । पृथक्कु र्यादिति विधाना तद्वरणमि तिच्कॆर्धः? दर्शादिवत्सहनकु र्याद पितु पितृवगा त्पृधक्कत्यमातृ वरणं कु र्यादित्यध९इतिचेन्न, मातामह्यापत्यान्येनवासापिण्डॆ प त्यादिभिस्सहनकु र्याल्किन्तुततः पृथक्कृत्य पितामह्यादिभि रॆव मातुः पार्वणं कुर्यादिति विज्ञानेश्वरादौ तस्यार्थस्यसमर्थनात्, यस्सपिण्डीकृ तं प्रेतं इतिवच नाप वाद त्वन ' अष्टकासु चवृधौ इतिवचनार्थ प्रति पॊदनाच्छ । अतः “ पितामह्यादिभिस्सार्धं मातुशास्त्रिद्धं समाचरेत् 'इति नियमात्पितृवरणपार्वणत्वभङ्गॊदु र्वारः । श्रीनुद्धिश्यतुय त्तद्धिपार्व 6 णम् ' इति स्तृतॆर ृद्ध्यादिष्वपि पितृवरणैन पार्वणत्व भङ्गइति चॆन्न, नृद्ध्या देशा द्धत्रय त्वेन वग त्रयो दैश्यत्वविधानाल् वृद्धाशार्हत 6 । 33 एकादशखण्डॆ-मातृश्राद्धे पितृवरणनि षेधः 1 । ୪ 2*6 यं विदुरितिहि सर्वते तमष्टधाकृत्वेतिच, नह्येवं मातृमृता वेशा दद्वयकरणे प्रमाणँज्ञापकंवा स्र्ती !श्लो ॥ मातुःक्षयदिने प्रा पैपितरं श्लो॥ तत्रपूजयॆत् अपूजि तॆतुपितरिमाता पिण्डो नगृह्यतॆ' इतिचेन्न पिता मह्यादिभि रेवेति शातातपादि सृतिनियमभङ्गप्रसङ्गात्पितामह्यादि व मातुः पार्वणश्राद्धङ्कु र्यादिति विज्ञा नेश्वरविरो धाच्च ।अतॊ मातृमृताह भपितृवरणमयु स्तत्वविरोधाल् ! " अयुग्मांस्त्रवा राजा पितृकार्य ' ' तीसि त्र्यै युगा' इति हिमन्वादिभिः सर्वते, तदॆनमाचारा भावान्न पितृवरणम् ॥ श्लो " स्थितु रॆवपितुःकु र्यान्त्यातु रॆनमृतॆ ह नि । यदिकु र्यात्स पत्नी कं तच्छाद्धमसु रालयम् मतु रृताहेपिता दि९ पूजयेद्यदिनाशयॆत्! तथापितुमृता हेतु नपूज्या इत राः स्तृताः * इत्यादिवचनैःपितृवणोदोष प्रतिपादनाच्च। तहिमातुः क्षयदिन इत्यस्य कोढः । श्रूयतामितएहि स्ट्रा दैत्त्रिणिप्रधानानि हो मोभोजनं पिण्डदानमिति, तत्र यदिभोजनमात्रं कुर्यात्तदाहोम पिण्डदानाभावॆन पितरोनपूजितास्स्युः अत सत्पूजनाथजं होमपिं डचानेच कुर्यान्न सङ्कल्पश्रादैन भोजनमात्रमिति तथास्मृतिसङ्ग्र हो ॥ श्लो॥ पिण्डहोमौपरित्यज्य सङ्कल्पङ्कुरु तॆयदि ! सन्त तॆश्च विना शाय सम्पदोहरणायच॥अतःपितृवरणाभावॆनवचनान्तरविरोधवी नच पार्वणत्वभङ्गः नाप्ययु गृत्व स्मरण विरॊधः नाप्यनु रालयत्वम् मातुशास्त्रद्धम् ' ' पितामह्यादिभिस्साधम् इत्यादिवचनञ्च दीघा युरित्यासान्तावत्, ' मू—वृद्धिशॊ देषु मातृपितृमाता महवग९त्प्रयोदैशॆन श्राद्धुकु र्यात्. व्या-अत बहुवचनेन पुंसुवनादि संस्कारविहितशाद्धान्यु च्यं तॆ ॥ अत्र लो काक्षिः ॥श्लो॥ नामान्न चौलगो दानसोमोपनयपुंस देशी स्ना नाधानविवाहिषु नान्दीशाद्धंविधीयते काष्णा९जनिः ।श्लो ऒक न्यावुत्रविवाहेषु प्रवेशनववेश्म नः । नामक मणिबाला नाञ्चूडाक मादि कॆतधा i सीमन्तोन्नयनॆच्चैन वुतादिमुखदर्शने ! नान्दीमुखा पितृमेधसारसहित सुध्धिनिलोच नॆ !! ॥ नितृगणा नाशयेत्प्रयतो गृही ॥ * गाग्यश्च ॥ श्लो ॥ पुत्रोत्पत्ति प्रतिष्ठासु तन्मौञ्जीत्याग बन्धयोः । चूडायाञ्चि विवाहमु वृद्धिशा द्धंविधीयते ॥ अग्न्याधानाभिषे कादाविष्टापूर्तॆस्त्रियाऋतौ । वृद्धिशा द्धंष्ट्रकुर्वीतह्याश्रम ग्रहणॆतथा ॥ * काष्णा९जनिश्च ॥श्लो ॥ प्रादुर्भा वॆपुत्रपुत्यॊग९हणासूर्यचन्द्रयोः । स्नात्वानन्तठमाती यापि तॄज् शाद्धॆनतर्पयेत् ॥ * विष्णुपुराणि ॥ श्लो ॥ जातॆपु ते पितुस्नानं स्ट्रो II * ! स चेलन्तुविधीयते ! जातक मततःक राच्छाद्धमभ्युदयुततः ! * ! P मू-तत्य्रपतिवग९ं द्वौश्वाविश्वदेवामात्रादीनां नवा नामेकैकस्य द्वौद्वौविप्रौनि मन्त्रयॆदशक्ति विश्वदेवा 'धेज् द्वौविप्रौ प्रतिनग९ं द्वाद्वौवाअताष्टा विप्र्रा स्सम्पद्यन्ते पूर्वत्र चतुर्विंशतिन्त्रोपवीती प्राङुखः प्र दक्षिणं सर्वङ्कुर्यात्रिला थॆजयवाः कार्याः व्या-अत्य्र शातातपः ॥ श्लो ॥ मातुशा द्धन्तु पूर्वं स्वात्पित णान्तदनन्तरम् ! ततोमातामहादी नांवृद्धाशाद्धत्रयंस्मृतम् ॥ आश्वलायनः ५ वा II अताभ्युदयि कॆयुगा ब्राह्मणा आमूला ग्र दर्भाः प्राङुखॊयज्ञो ववीती स्यात्प्रदक्षिणमु पचारो यवा स्तिलाथा९ गन्धादिदा नञ्च द्विरृजुदर्भानास नॆदद्यात् ' ऎवॊसिसोमदेवत्यॊगोन वॆ दॆवसिरि ई- प्रत्नवद्भिः प्रतः(पुष्ट्या नान्दी) पुनर्नाँदी) मुखासिमाक् लो काक् प्रीणयाहिनस्स्वाहा 'इतियवावापनम्॥ इति मुद्दलः ॥ वा ॥ देवे षुद्वावेको व्रापितृप्ल्वेको श्वावाब्राह्मणा श्री कल्पयेत् ॥ इति ॥ विज्ञानॆश्व रॆच॥श्लो ॥युग्मा दैवेयधाश क्रिप्यियुगां स्तथैवच॥ वा ॥ दै वॆ-आभ्युदयि कॆश्राद्धॆ; युग्मा समाज ब्राह्मणोनुप वॆळयॆत्, वैश्वदे वेद्वौद्वौ मात्रादीनां तिनृणामे कैकस्य द्वाश्वाति सृणां वा द्वौ द्वौधीनं पित्रादीनां त्रयाणामे कैकस्य ्व्व त्प्रयाणांवा द्वौ द्वौ एव मातामहादीनाञ्च नग९ त्रयेपि वैश्वदेवतन्त्य्रंवा *॥इतिt सएव । श्लो ॥ एनं प्रदक्षिणावृत्कोवृद्धे नान्दीमु खाक् पितॄङ्क् । म एकादशखं डे-वृद्धिशाद्ध कालादि विचारं जेतदधिकर्क०धूमिशाक् पिण्डाक्यवैक्रियाः ॥वा ॥तिलसाध्यास्सर्वाः श्रीचय वैःक त९व्याः, मधुवाता इति ऋचस्थानॆ उपासे गाय लॆतिपं चमधुमतीशावयेत्, अबांलॆषु भुक्ताश्रया गोमयॆनोपलिप्य षु प्र्राचीनागा९ दर्भा पूर्वं संस्तीर्यतॆपु पृषदाज्य मि श्रेणभुक्त शेषॆणॆ केकस्यच्वौद्वौ पिण्डेदद्यात् *॥ मू—अष्टकास्वष्टानि । ज्वानिस्त्रा विश्वदेजामा दय स्त्रीन्क्रोः पितॊदयस्त्रयऐति सिद्धश्शेष समष्टधाकृत्वाधा हशॆभ्य उपहरतीतिज्ञापनाल्, व्या—स्पष्टोथः श्राद्धकालनियममाह -- मू-वृद्धिशाद्धम्प्र्रातरामशार्धं पूर्वाएकॊद्दिष्टम ध्याह्न पार्वणमपराष्ट्रकु र्यात्तथाजन्ना ्यधानाडिनि मि त्तं वृद्धिश्राद्धमपराष्ट्रा.. व्या----अ त्रश्रुतिः । पूर्वदेवानां मध्यन्दिनॆमनुष्याणा म वराष्ट्रापितॄशाम् ॥* इति । भरद्वाजः ॥श्लो ॥ पूर्वाह्लवीन नान्दीस्या न्नमध्या ह्नक वाचन एकोद्दिष्टन्तु मध्या ह्न ह्यपराङ्ञतु पैतृ कम्. II एकोद्दिष्टन्तु मध्यान्ने तक्व ृद्धिनिमित्तकम् ॥॥ गालवः श्लो आमश्राद्धुतुपूर्वाण्ण सिद्धान्नेनतु मध्यतः पार्वणञ्चापराङ्ञतु वृद्धिशाद्धु तथाऒऒग्निकम् ॥ आग्निकम्- अग्न्याधाननिमि त्तम्. अत्रविशेषमाह -- मूअ त्र नियतनिमि त्तमा दौविहितन्तरं तॆविहितंश्वः प्रा तरनियतनिमि त्तं जनग्रहणादिश्राद्धं निमित्तानन्त रङ्कु र्यात्. व्या→ ' ब्राह्मणानाम्भोजनमुपनयनवल् ब्राह्मणा भोजयि त्वा इत्यादिनासीमन्तान्नि प्राशनचेलोपनयनादि दि नॆप्वादौविहितं! त स्प्रिन्नॆवदिने प्रा तरभ्युदयश्राद्धमनु ज्ञेयम् ’ तदण्ठतो भवति विवाहा दिषु इति विवाहा दानं तेविहितं शाद्धं परतश्श्वः प्रात रॆनक त व्यम् ! P900), 26)* Pre ! पीतृमेधसारसहितसुधीविलोचने इदन्नियतनिमि त्तंसीमन्तादी नान्नियत कालत्वात्, जर्तादिक मनियतनिमित्तं तस्यानियत कालत्वात् तत्पुसर्निमित्तानन्तरमेव कतव्यं नप्रॊ. तः । अल्ट्रालोकाक्षिः ॥ श्लो ॥ नियतेषुनिमित्तॆमु प्रातर्वृद्धिनिमित्त कम्! पुत्रज्ञशनिकुर्वीत शाद्धन्तात्कालिकम्बुधः ॥ * ॥ तात्कालि कम्- तत्कालभवम्. निमित्तानन्तरं कार्यमित्यथजः । तथाकाष्ट्रा९जनिः ॥ श्लो॥ दु र्भादेवु त्रपुत्यॊग्रहणॆचन्द्रसूर्ययोः । स्नानानन्त रमा तीया९ पितॄन्त्य्रा दैवतर्पयेत् *d m मू——— नैक श्राद्धद्वय मेको दैश्य मेक वास रॆकु र्यादैन तै क्यात्. व्या——दक्षः ॥श्लो॥ नैक शाद्रन्वयङ्कु र्यात्समाने ऒहनिकस्यचित्॥न यज्ञं नबलिं नैव देवषि पितृतर्पणम् ॥ जाबालिःश्लो॥ श्राद्धङ्कृत्वा तुतस्यैव पुनश्राद्धं नतद्दिने । नैमि त्रिकन्तुकतक्षात्यं निमित्तानुक्रमो दयं *॥ क्रतुळ्ळ # श्लो॥ शाद्ध कृत्वापुनश्राद्धं नकुर्या धिक वासरे यदि नैमि त्तिकंसस्या दॆकॊद्देश्यम्भवेद्यदि ॥॥ निषेधविषयचूह मू......तद्य थानि त्यॆन दार्मिक स्यसोदकु मैन मासिकस्य चार्मि केन मन्वादियुगादि ग्रहणसङ्क्रान्ति श्राद्धानां सन्निपा तॆप्रसङ्गात्पूर्वसि दैरु तरं दार्मि कादिशाद्ध मेवकु र्यादनि यतस्य बलीयस्त्वात्. व्यासन्निपातॆ समेळने । यत्रॊत्तरशास्त्राथाण नुष्टानॆ नानियते न नियतपूर्वशास्त्राथ९ सिद्धिस्सप्रसङ्गः प्रत्यहं कतजव्यश्राद्धापॆक यादर्शश्राद्धमनियतम्, एवं सोदकुम्भात्प्रत्यहं विहिता व्रासिमासिम ताहविहितं मासिकमनियतम् एम दर्श श्राद्धु प्रतिमासं नियतु म न्वाधिक ङ्क्वचित्क्वचिना सेभवादनियतम्, एवंसर्वत्रॊहनीयम् । अल्ट्रानि भुतत्वमेव पूर्वानुष्ठानेहेतुः. अस्यापवादमाह--- मू_ दॆवता भे देशार्धद्वयं कुर्यात्तद्यथानित्यदार्शि का भ्यां सोदकुञ्छमासिकाब्दिका नामाब्दिकेन सङ्क्रान्तिमासिकएकादशखण्डॆ–एकदिनेशाद्दद्वयविचारः सॊदकुम्भानां संयोगॆसोदकुम्भादि पूर्वमनुषेयमनि तत्वात्ततो दशा९दि, व्याÔअतदॆवशाबेदऎन शास्त्रि दद्वयानुष्ठान हेतुः अतॊ तनियता नियतनिमि त्तत्व सम्भवेपि दॆवताभेदान्न प्रसङ्गः 'तत्प्रश्रद्रद्वयमनु ज्ञेयं तदुदाहरति तद्यभेति ॥ श्लो ॥ ' एक मप्याशयेन्नित्यं पित्प्रथजं पाञ्चयज्ञि कॆ ! इत्युक्तं नित्य श्राद्धम्, तन ॥ श्लो॥ ननिर्वपतियशाद्धं प्र्रमीतपितृकोद्विजः । इन्दुकयेमासिमासि यश्चि तीयलेद्विजः ॥ इ त्यु क्तदर्श श्राद्धसंयु क्तं लॆनचमासिकं सोदकुम्भादिसंयु क्त्रम्, तदा श्राद्धद्वयङ्कु र्यात् एवम्माकु र्वापितुर्वा क्षयाहेन सङ्क्रान्त्यादि नैमि त्तिकश्राद्धसन्नि पा तॆश्राद्धद्वयं कुर्यात्, तत्रानियतनिमित्तं सॊ डकुम्भमासिकाब्दि कादिपूर्वं कृत्वा नित्यदर्श शा धैकुर्यात् । तथास्तृत्य ध९ सारॆ ॥ ल्लॊ H दर्शॆक्षयाह अपन्ने शाद्ध तत्य्रकथम्भवेत् । क्षयाहं तुविनिर्वक्यक्षा दर्श श्राद्धं समाचरेत् ॥ एवंसं काँ तिमासिक सॊदकु ँब्धानि कृत्वा ऒब्दिकं कुर्यात्तॆषामनियतत्वात् । अनियतत्वमेव पूर्वानु ष्ठानॆ हेतुरित्यभाणि. । मू———तथादैवतै क्यॆपि निमि त्तभेदेनैमित्तिकानिकु र्याल् व्या-यथा देवताभेदे शाद्वयकरणं तथानिमि त्तभेदॆचशा द्व यविधानं नात्प्रदेवतैक्यं प्रयोजक मित्यथः । अत्रकात्यायनः श्लो॥ द्वेबहूनिनिमित्तानि जायॆरन्नॆकवासरॆ । सैमित्तिकानि कार्याणि निमित्त त्पत्त ्यनुक्त्रमात् ॥ *॥ निमित्ता नान्तुल्यत्वादित्यथः, यथादरॊपरा गसङ्क्रान्ति मेळ ने. मू,_पार्वणॆकोद्दिष्टयोः पार्वणं पूर्वङ्कु र्याल् M व्या——जाबालिः ॥ श्लो॥ मद्येक त्रभवॆताञ्चे देकोद्दिष्टञ्चपार्वणम् । पा र्वणन्तुविनिर्वत्य व्याकॊद्दिष्टं समाचरेत् ॥ *H मू_तथावचनास्त्रासिका न्येका हॆकु र्याल् व्या—अत देवतानिमित्तयो र्भेदाभावेपि ’ शाद्धानि षोडशापाद्यवि कसपिण्डताम् ’ इतिनचनबलाद्वादशाहाद् मासिकानिकुर्या नासिका पितृ मेधसारसहि तॆसुधीविलोचने करणे सपिण्डीकरणायोगात् ! ‘तानि द्वादशा इति सूत्रं द्वादशा हॆमासिक विधिपगम्., इदं त्वॆक दिन शादन्वयविधानशं कानि रास परमिति न पौनरु क्यम्. मू—पितॊःक्षयाहै क्यापितुः पूर्वं कृत्वा मातुःकु र्यात् व्या-इदँस्पष्टम्. स्तम्बः काम्यान्नित्य सिद्धिरिति जैमिनिः नित्यात्काम्यसिद्धिरित्या व्या- क्लॆ. काम्यतु त्रैणनित्यस्य तन्त्य्रन्त्य्राद्ध प्यसिद्ध्यति ॥स्या दे कत्वन्तुदर्शा दे देवतैक्यम्भवेद्यदि । ’ आपस्तम्ब ॥ वा ॥ नॆमंलौकिक H मध९ं पुरस्कृत्य धरागोश्च रेन्निष्फलाह्यभ्युदयॆछवन्ति ॥ इति । अभ्युदयॆ. श्रेयसिविषये, निष्फलास्सु ्यः, ऐहिकम्फलमुद्दिश्य धर्माचरणॆपि कमञकतृसाधन पैगुण्यॆन निरध कानि काम्यक राशि भवन्तितृधः ॥ यथा 22हमनुः ॥ शैना- । अकृत्स्न त्वात्साधनानां माध्यात्कम कृत स्त था 1 फलस्य चाभिसन्धा नादपवितॊ विधिःस्मृतः ॥ * अतो यथाश क्तिनित्यक मानुष्ठाने नैवाथाकाश्च सिद्ध्यन्ति, तदसिद्धाववि ’ नेहाभि क्रमनाशो स्ति प्रत्ययोद विद्य तॆ’ इतिन्यायैन काम्यवत्कृतस्य नित्यकमणोहा निर्नास्त्रि, तदपि नदृष्टान्तमाप सम्बएवाह॥ तद्यधा आमॆफला धे९ निमितॆछायागं भावनूत्पद्यैते ए वन्धमं चर्यमाणमधा अनूत्प द्यन्ते नॊ चेदनू त्पद्यम् अनाध महानिर्भवतीति । अस्य व्याख्यानेद श्लेवा ! यधेकु हेतॊस्सलिलन्नि षॆचितन्तृणानिवल्लीरपिसं प्रसिञ्चति । एमनरोधर, फ थॆनवतीय यशश्च कामांश्च वसूनिस्कोश्नुते ॥ यद्यपि मीमांस कमत्या काम्यानुष्ठानादॆव नित्यसिद्धिः प्रसङ्गाल्, तथापि कल्पसूत्रका राणां प्रक्रियया गुणफलाधिकारविधानया नित्यानुष्ठानादेव काम्य, सिद्धिःप्र्रासङ्गिकीभवति, स्वाधिकार त्वेन प्रयुक्तिशक्तियोग्यतया अन्यतो व युक्ता नित्याधिकारविधि प्रयुक्ति नव्युपपन्ना, यथाविवरणम तॆस्वविधिप्र युक्तमध्ययसमिति. मू-त्रिविधंहिश्राद्धं विज्ञायते. J. व्या-त्रिविधं नित्यादि बॆजॆनविज्ञायते, तॆमु नित्यादि षेव कैकं त्रिः एकादशखण्डॆ–शा ‘द्धविभागः; शाद्धफलञ्च II भ • ज्ञायतइत्यधः. तत्स्वरूपं वचनैरुदाहरं….. मू—तथाकाष्णा९जनिः श्लो ॥ मृता हे ऒहरहद९ र्मेशा दयच्च महालये तन्नित्यमुदितं सद्भिर्नित्यवत्तद्विधान तः ॥ प्रेत श्राद्धन्न पिण्डत्वं सङ्क्रान्ति ग्रहणिषुच । सं वत्सरोदकुम्भञ्चवृद्धिशाद्धन्निमि त्ततः ॥ तिथ्यादिमुचयच्छा द्धम्मन्वादिषुयुगादिषु । अलभ्यमचयोगॆसुतत्काम्यं समुदाहृतम् ॥ * इति כל n JL3 व्या पॆत श्राद्धं-नग्न प्र च्छादनैको त्तरवृद्धिनव श्राद्धादि द्धि श्राद्धम्, अत्य्र काष्ट्रा९जनिः ॥श्लो ॥ प्रादुर्भावेपुत्रपुतॊ ्य गजह णॆचन्द्रसूर्ययोः ! स्नात्वानन्तरमात्मीया पितॄनै तर्पयॆद्दि ्वजः । * लॊकाक्षिः । श्री । नामान्न चौलगॊदानवतो पनयपुंसुवे ! स्नाना धानविवाहेमु नाँदीश्राद्ध विधीयते ! कात्यायनः ॥ श्लो॥ वुण्डि नामान्न चौलोपस्नानपाणि वेषुअग्न्याधॆयॆ तथासोमे दशस्व भ्युदयंसृतम् पुंसि-पुंसवनं सीमन्तं, उप-उपनयनम् । का प्ला९जनिः ॥ श्लो ॥ कन्यापुत्रविवाहेमु प्र वेशनववेत्त नः । नामकमका णिबालानां चूडाक ‘र्यादिक मँसु ॥ सीमन्तोन्नयनेयज्ञे पुत्रादिमुखड -र्श ने ! नान्दीमुखापितृगणा नाशयॆत्प्रयतो गृही । * गाग्यणःश्लोकि अग्न्याधानाभिषेकादाविष्टापू तॆलु स्त्रियाऋतौ । वृद्धिश्राद्धं प्रकु ‘श्वीतह्याश्रमग्रहणॆ ॥ ! स्वतहा श्रम ग्रहण तधा ! * चन्द्रिकायाम् ॥ ल्लॊ तत्पूर्वॆद्युरकृ
• त्वा चॆत्कृत्वाचाभ्युदयन्ततः कुर्यात्क मत चातत्र सद्यःक रैति कथ्य ते ॥ * तिथ्यादीत्यादिशब्देन उपरागा दिग्रहणम् । ननु " श्लो ॥ अमावा स्याव्यतीपातमन्वादिष्वष्टकासुच / विद्वांशाद्धमकु र्याणः प्रायश्चि तीयतेनरः II ’ इति शौनकॆननि त्यैस्सहमन्वादि ग्रहणात्तस्य काम्यत्वं कथमितिन भ्रमितव्यम् । अर्कद्वीपर्व रात्रावितिवत्सङ्कल्प्य प्रकाशिन्तो वर तविषयत्वात् । गृहीतनियमत्यागे प्रायश्चित्तस्ययु क्तत्वान्न चोद्या वकाशः ’ श्लो ॥कन्याङ्क न्या वॆदिनश्च पशून्वैसत्सुतान। द्यूतङ्कृषिं भवाणिज्यन्द्विश फैकशफां स्तथा !! ब्रह्म वर्चसिनःपु त्रा स्वण रूप्यॆस כזי m 02 पितृ मॆधसारसहितसुलॊचने कुव्य कॆ । जाती शै ष्ठ्य ँसर्वकामानाप्नोति श्राद्धदस्सदा । स्वग९ ह्यप त्यमोजळ्ळ शौर्यं क्षेत्रम्बलन्तथा ! पुत्रं शै स्थञ्च सौभाग्यंसमृद्धिम्मु ख्यतांशुभम्॥ प्रवृत्तच क्र तां चैववाणिज्य प्र भृतिनवि । आरोगित्वंय शॊवीतशोकताम्परमाङ्गतिं धनं वेदाका भिषक्सिद्धिङ्कुष्यङ्गा मप्यजा विकम् अश्वा नायुश्च विधिवद्य शास्त्रिद्धं समयच्छति ॥ कृत्तिकादिभरण्यन्तंस कामा नाप्नुयादिमा९ II श्लो॥ 'कृत्तिकादिमुऋषु शाक्तेयतल मीरितं! विष्कम्भादिषुयो गॆषु सकामा नाप्नुयादिमाक् आरोग्यं चैवसौभा ग्यं शत्रूणाञ्च पराजयम् । सर्वान्कामाक्स्त्रीयंविद्यां धनमा युर्यथाक्रमम् ! सूर्यादि स रेप्वॆषु शार्धकृल्ल भ तॆफलम् ॥ , इतिया ज्ञवल्क बृहस्पत्याद्यु कतिथिनक्षत्र वारयोगशाद्धानि काम्यानीत्यर्धः मन्वादि– मात्स्यॆ !श्लो ॥ आश्वयुक्छुक्ल नवमी कातिक द्वादशीसिता ! तृती याचैत्रमासस्य तथाभाद्रपदस्यच ॥ फाल्गुन स्याप्यमावास्या पुष्यस्यै कादशीसिता । आषाढस्यापिदशमी माघमासस्यस प्तमी ॥ शानणस्याष्टमी कृष्णा आषाढस्यापि पूणिमा । काति फाल्गुनी चै ज्येष्ठी पञ्चदशी सिता । मन्वन्त रादयश्चैता दत्तस्याक्षयहेतनः *॥ श्रीविष्णुपुराणॆ ॥श्लो ॥ वैशाखमासस्यचयातृतीया नवम्यसौ कातिक शुक्लपक्षे ॥ नभस्यमासस्यच कृष्णपक्षॆ त्रयोदशीपञ्चदशीचमा मॆःएताश्चतस्त्र स्तिथयोयुगाद्याः॥ *! ज्योतिषॆ । शॊ। शुक्लातृतीया वैशाखी नवमी कातिकीसिता। माघीचामात थापोष्ठ पदीकृष्णात्रयोदशी। एताश्चतस्त्र सिथयोयुगा द्याःपरिशीति ताः ॥*। याज्ञवल्क्यः ॥ श्लो ॥ अमावास्याष्ट कावृद्धिःकृष्णप मनद्वयं द्रव्यम्ब्राह्मणसम्पत्तिर्वि मवत्सूर्यसङ्क्रमः ॥ व्यतीपातो गजच्छायार्द्र हणञ्चन्द्रसूर्ययोः ! श्राद्धं प्रति रुचिश्चैन श्राद्धकालाःप्रकीतिताः * अष्टकाः काः ' हेमन्तशिशिरयोळ्चतुणा मपरपक्षाणा मष्टमीष्वष्टकाः ' ' माघ्याः पौणमास्या उपरिष्टादष्ट शातस्यामष्टमी ज्येष्ठयासम्पद्य तॆता 'मेवाष्ट केत्याचक्ष त् इत्युक्तादष्टव्याः । व्यतीपातः सिद्धः । अत्य्रगार्ग्यः ओश्लो पञ्चाननस्थागुरुभूमिपुतौ मेपेरविस्स्याद्यदिशुक्लपक्षे । मासाभि भानाक रखॆणयुक्तामहाव्यतीपात तीहयोगः। * ॥ महाभारत् । श्लो ॥श्र Queens M Q 1 H M SLX ए कादळखण्डॆ-गहणशा द्रामशाद्धविचारः वणाश्विधनिष्ठादा९ नाग दैवतमाप तॆल 1 रविवारयुतामायां व्यतीपा : तस्सउच्यते ॥ * ॥ स्मृत्यन्तर ॥ श्लो ॥ उपराXसहस्त्राणि व्यतीपात श ॥ तानिच ! अमालक्षन्तु द्वादश्याःकळान्नाहन्ति षोडशीम् ॥ ॥ मनुः॥ श्लो॥ सन्ध्यारात्यॊर्नक तन्यं शाद्धङ्खलुविचक्षणैः । तयोरपिचक र्त व्यं यदिस्यादाहुदर्शनम् ॥॥ याज्ञवल्क्यः श्लो 1 राहुदर्श ससङ्क्रान्ति विषुवात्यमवृद्दिषु ! स्नानदानाधिकं कार्यं निशिकाम्यव लॆपुच ॥• H महाभारत् ॥ श्लो॥ सर्व स्वेनापिकर्तव्यं शाद्धम्पै राहु दर्श ने ! अकुर्वाणस्तुनास्तिक्या त्पज्के गौरिवसीदति ॥ अङ्गिराः ।श्लो॥ र्वोवण९ स्सूत कॆच मृत कॆ राहुदर्शने । स्नात्वाश्राद्धम्पकुर्वीत वित्त शाक्यविवजितः । ॥ अत्रग्रहणग्रहणात्सन्त्य्रान्त्यादिप्वाशौचिभिर्न शार्दु कत९व्यम् ॥ श्लो॥ ग्रहणोद्वाहसङ्क्रान्ति यात्राति प्र वेषुच ! स्नानं नैमि त्रिकङ्क्षेमं राष्त्रवपिनदुष्यति ॥ इतिवचनान्नै मित्तिकत्वाच्च स्नानमात्रं कार्यम् इदं ग्रहणादि श्राद्धं नित्यमा मेनैवकार्यं तथाबोधायनः ॥ श्लो ॥ सङ्क्रामॆन्न द्विजाभावे प्र चासेपु त्रज शनि । अमश्राद्धं सङ्क पेच द्विजम्मा स्सदाचरॆत् I * ॥ इदमाह—— मू—शूद्रस्सर्वाणिश्राधान्यामेवेनकु र्यान्नद्विजेः (पा चयित्वा । श्लो॥ ४ अमावास्यादिकंश्राद्धं यदाशूद्र स्समाच रॆत् । कुर्यादामेन हॆम्नावा पाचयित्वातु नान्धसा ’ ॥ व्या——अमावा स्येति बोधायनवचनम् । व्याघ्रपादः ॥ श्लो ॥ आतक्षा वेन्नद्विजाभावे ग्रहणे देशविप्लवे । आम श्राद्धं द्विजःकु र्या चूः कुर्यात्स दैवहि ॥॥ सदैव, सक दाचिदप्यन्ने नेत्यथ- निषेधाल्. भार्यायारजसिसति दर्शादिश्राद्धमामेवैन कार्यमित्याह.— मूदर्शा दौरजस्यामश्राद्ध द्विजकुर्यात् ॥ श्लो ॥ ँ आप द्यनग्नौती थेच सॊमसूर्य ग्रहोतथा। अमश्राद्धँद्वि जःकु र्याच्छू दःकु र्यात्सदेवहि पितृमेधसारसहित सुधीविलोचने व्या—इदंव्यास वदनम् । आदिशब्दानन्वादियु गा दिव्यतीपाताष्टकाद्दी श्राद्धसङ्ग्रहः, तत्सर्वं श्राद्धुभार्यायांरजस्वलायामा मे नैवकु र्या न्नान्नॆन ! ननु ँ आर्तवॆन्नद्विजाभावे ’ इति द्विजान्ना भावए वामश्रा धविधाना तत्सम्भवॆऒन्नेनैव तत्कार्यमितिचॆत्कोहिनॆत्याह, रजस्य ‘प्यॆनमिति चॆन्न, द्विजान्न सद्भावापी स्त्री रजस्सङ्क मादिन दाम श्राद्धनि मि त्तत्वात्समुदितन्य निमित्तत्वाभावाच्च तथाचः्वजान्न सद्भावे पुत्रज सन्यन्न श्राद्धु प्रस ज्येत, तत्रा शौच सद्भावान्न तत्व सङ्ग इतिचेन्न; ग्रहणादिष्वन्न श्राद्ध प्रसक्तेः, आम श्राद्धनिमि त्तत्वान ग्रहणादि ग्रहण वैयथ्या प त्तॆः द्विजान्ना भावस्येव प्रयोजकत्वात् अतो र जॊ द्विजान्नाभावग्रहणादिकं पृथक्पृथगॆनामिश्रा दनिमित्तं, ना प्याशौचमान श्राद्धप्रयोजकम्, मरणाशौचेप्या मेन दर्शादिश्राद्ध प्रस क्तेः । अतोरजस्सङ्क्रान्ति ग्रहणादौ दर्मादि श्राद्धमामे नैवकार्यमितिसि द्धम् । ननुरजस्यामश्राद्धविधानं रजस्वलाकतृक भतृ श्राद्ध विषयमिति चेन्न, तस्यास्त्रिरात्रा शौच सद्भावेन श्राद्धादिक मा९नधि का रात्, प इ्च मेहनि तद्विधानाच्च श्राधीय्कॆहनिसम्प्र्रा पैयनिभार्या रजस्व ला 1 श्राद्धुतत्प्रनक त९व्यं कत व्यं पञ्चमे हनि ॥ ’ इति स्मरणात् ॥ व तॆनदर्शादिश्राद्धमवी रजस्वलया पञ्चमे हन्येव कार्यमितिसिद्धम् ! अ तोरजस्वला(प्रत्याब्दिका) दर्शा) दिभतुज शास्त्रि दमामनैन पञ्चमेह निकु र्यादिति शास्त्रस्थितिः । तधाकात्यायनः ॥ श्लो॥ आपद्यन ग्नौती धेच ॥ * प्रवासेपुत्रजन्मनि । आमश्राद्धुपकुर्वीत यस्यभार्या रजस्वला ।#अ नग्निश्री, औपासनरहितः मृतभार्यश्च तथाभरद्वाजः ॥श्लो !! याव त्स्यान्नाग्नि संयु क्तउत्सन्नाग्निरथापिवा ! अमश्राद्धम्पकुर्वीतहस्ते ग्नौकरणञ्छवेत् !॥श्रा लेनवास्मा लॆ नवायानन्नाग्नि नासँयुक्तस्स्या तृचविच्छिन्नाग्निश्चामैन दर्मादि श्राद्दु कुर्यादित्यथः । अखण्डाद शिक्षाच ॥ श्लो॥ अपत्नी कःस्त्रवासीच यस्य भार्यारजस्वला । आम श्राद्धं द्वि जःकु र्याच्छूद्रःकु र्यात्स दैनही ॥ कात्यायनः ॥ श्लो॥ आपद्यनग्नौ, श्री थॆज चस्त्रवा सेपुत्रज शनि ! आमश्राद्धम्पकुर्वीत भार्यारजसिसँ मे॥।k , एकादशखण्डे आवशाक्षविचारः भार्यारजसीति वि शेषणाद्भवामश्राद्धु कुर्यात्पुत्रादि स्वन्नॆ नैव आ तोरजसिसुक मादिषु द्विजान्न सद्भावेसि सदाम श्राद्ध कुर्यात् गालवः । श्लो ॥ तीरै ऒनग्ना वापदिच देशभ्रं शॆरजस्यपि । आमशाद्धन्दिव जैःकार्यं शूद्रेः कार्यंस देवहि 1*ll ស एवम्भार्यायां रजस्वलायां दर्शदिशाद्रु द्विजेश्चामॆनैन का र्यमित्यस्यापवादमाह – मू—विदॆशस्धाप्यनालन्धु काधार्योव्यन्नॆ नैवाब्दिक ँकु र्यात् 6 श्लो ॥ ’ ऋतुमत्स्वपिचारेषु विदेशस्धाप्य नग्नि कः। अन्ने नैवाब्दिकण्टे र्याना तापितो मृ तेहनि ! व्या—इदँलो काक्षिनदनम्।एनञ्चद्विजस्यामश्राद्धपरं वचनं प्र त्याब्दिकवृतिरि कविषयं मन्तन्यम् । मरीचिः ॥श्लो॥ अनग्निश्च प्रवासीचय स्यभार्भारजस्वला ! आदुशाद्धं प्रसर्वीत मातापितो क्षयानृते । #आ तोरजसेद र्शादिक मेवा मेनद्विजकर्या न्नपितृमृताहश्राद्धं पितृग हणाद न्येषामाब्दिकमामेनकुर्यात्. पितृविषये प्रतिप्रसवमाह मू.—द र्शॆरविग्रहॆपित्रॊरप्याब्दिक मामे नैवकु र्यात्सवं वॆ न्ने नैसर्यात् । दर्शेरविग्रहविःप्रत्या C ऒक उपस्थि तॆअ स्ने गासम्भवे साम्नाकु र्यादामेनवापुनः। व्या-—इदङ्गाग्यवचनम् । वचनॆनू तॆचसम्भवासम्भवशब्दापूर्वा स्धप राष्ट्र ग्रहणसम्भवाभिप्राया ततश्च यथाग्रहणानन्तरं दि वैवा न्नॆनश्राद्धं सम्भवतितदा मद्धं नेनकुर्यात् । एवम्मृताह न्नेनैन श्राद्धविधानादापत्सुकथं चितदसम्भवे काष्टा९जनिः श्लो ॥ आ पन्नॊ प्याब्दिकं नैव कुर्यादा मेनकहिञ्चित् अन्ने तदमायां वाकृ ष्टेवाहरिवास रॆ th * मरीचिकि ॥ श्लो ॥ श्राद्धविघ्नो समुत्सन्नेह्यविज्ञा रॆ॥ ॥ लॆमृऒहनि ! कुर्यादन्नॆनकृष्णायां वैकादश्या - विधुक्षये॥ म्लो!! मुख्यकालंसमाश्रित्य गौणमप्यस्तुसाधनम् । समुख्य द्रव्यलोभेन गौणका लपतीक्षणम् 1 2 इति नियमादामेनैन प्रत्याब्दिकं कार्यं, तत्र तदनं

पितृमेधसारसहितसुधीविलोचने भवे दर्शादावन्नेन कार्यमित्यथ९-. मू-नोभाभ्यां रजस्वलाभतुज राब्दिक कुर्यात्पञ्चमेह न्यन्नॆ नैवकु र्यात् ’ फ्लू आपुतातुयदाभार्यासं. प्र्रा पै छतु९ राब्दि कॆ मेह m रजस्वला भवेत्साटु तत्कुर्यात्पञ्च व्या—इदं श्लेक गौतमपचनम् उभाभ्यां पक्वामाभ्याम् ॥ वञ्च श्लेना ॥ आब्धिकॆसमनु प्रा प्रियस्य भार्यारजस्वला । पञ्चमे ह नितच्छा द्धन्न तत्कु र्यास्म ृतेहनि ॥ ’ इत्यादिवचन मॆतद्विषयन्दष्ट व्यम् । मृतस्य भार्यायं स्वयमेव श्राद्धकतीजा भतु जमृता वेरु जस्वला सा पञ्चमॆह्निकुर्यान्नान्यस्मिन्नित्यढः. आम श्राद्धप्रसङ्गा दिदमुच्य तॆ. मू___यद्यद्वि प्रेभ्योदद्यात्तैनैन होमसेनवा गृहादा हृतान्नेनवा पिण्डाळ् दद्याद्यदाहोम स्तदापिण्डदा नं होमाभावे पिँडदाना भावः, आम श्र द्धिचकॊरभा ना तद्धर्माणामभावो भोजनाभावात्तत्सम्बन्धी नाञ्चाभा वः, सङ्कल्पोवरणम्पादप्रक्षाळनं गन्धपुष्पादिदानं तं डुलादिप्रदानं दक्षिणेत्याम श्राद्दॆकार्यम्. व्या——अत्य्रविज्ञानेश्वरः ॥ श्लो ॥ यद्यद्द दातिवि स्ट्रेभ्यश्मृतं वा यदि व्काशृतम् । तॆनाग्नौकरणङ्कु र्यात्पिण्डाल स्ते नैवनिर्व हॆल्त् ॥ चतुर्विं शतिमतॆ ॥ श्लोका ॥ आम श्राद्धंयदाकु र्यात्पिण्डदानङ्कधं भवॆत् । गृ हादाहृत्यपक्वान्नं पिण्डन्दद्यात्तिल्लेस्सह ॥ * ’ तॆनाळ्नाकरणं कु र्यात्पिण्डां स्ते नैवनिर्व पॆल् । ’ इति होमपिण्डदानयोस्सन्नि योगशिष्ट त्वादवछारणाच्चाग्नौहोमाभावे पिण्डदानन्ना स्त्रीत्यथः, तद्धर्माणाम् अधिश्रपणाभिघारणोप सरणावदानानां, औपासनहोमवद्ध स्तेनसकृत्स कृदुपहृत्य जुहुयादित्यथः । तत्सम्बन्धिनाम्- पात्राभिमन्त्रणद्वि जाङ्गुष्ठनि वॆळन प्राणॆनिविष्टजपादीनां, इदं सव्यञ्जनमिय त्तण्डुलपरिमि तं पित्रादिभ्यसम्प्रद दे नम मेति द्यादित्यः अस्यकालमाह – एकादशखण्डॆ–आमशाद्ध कालनिरूपणम् } मू…तदाम श्राद्धु पूर्वाह्ह एव शूद्रः कुर्याद्द्विजोऒपराष्ट्रा व्याननु ’ आम श्राद्ध तु पूर्वामो ’ इतिपूर्वाह्ह एवामश्री द्धविधानात्कथन्द्विजो2प राष्ट्र इति चॆन्न, ‘शूद्रःकु र्यात्सदेवहि ’ इति नित्यवद्विहितानु श्रद्धविषयत्वा त्पूर्वाण्णस्य आपदाद्युपाधिना वि हितानित्यद्विजाम श्राद्दविषयत्वमस्यनो पपद्यते, नित्यानित्यसंयोगवि रॊधात् । अतशास्त्रि र्धद्वयो द्दॆशॆन वचनमिदन्नपूर्वाह्ल कालँविधातुं क्षमतॆ; किञ्चाप राष्ट्रविहितान्न श्राद्धप्रतिनिधि औ्वन विहितद्विजाम श्राद्ध तद्धम९ला भादप राष्ट्र एनकत९व्यं नपूर्वा शिष्टाभावॆ सामान्यात्प्रतिनिधि सद्ध राच स्यात् I

अत्राप स्तम्बः ॥ वा इति ।अतॊ ऒपराष्ट्रका लीनान्न श्राद्धस्थाने विहितद्विजाम श्राद्धस्य त स्थानाप्त्या पराहधर्म त्वसिद्धे स्तद्वच्छ्भावेनापराह एव काल इति सुन्यकम् । किञ्च ’ दर्शॆ तिलॊद कँपूर्वं ततशा द्धंसमाचरेत् 136 तिलोदकँतु पूर्वं स्वादाम श्रद्ध ततश्चरेत् ‘इत्यादिभि राम श्राद्धस्य तिलोदक दानपूर्वक त्वस रणा तस्यचाप राष्ट्र एव कत९व्यत्वा तत्पूर्वकं द्विजाम श्राद्धस्य पू र्वाहक त९ व्यत्वँदुर्भणम् । ननुच कथं नित्यानित्याम श्राद्धद्वयोद्दॆ शॆनाप राष्ट्र कालविधानं तिथिवैषम्यावत्तैः, मैवम्, विध्यन पॆक्षत्वाद्ध्विजा मश्रा धस्य उत्पत्तिशिष्टाप राष्ट्र कालीनान्न श्राद्धस्थानीय ल्वॆ नास्यत त्का ललाभात्, “ एषामसम्भवेकु र्यादिष्टं वैश्वानरिन्द्विजः ’ इतिपशुसोमाग यणादि स्थानविहित वैश्वानरॆड्डिनल् ’ सङ्क्रमे न्नद्विजाभावा’ इत्यन्न द्दस्थानॆ विहितस्यास्य तत्कालक त९ व्यत्वसिद्धिरित्यलम्, ण ण ण तत्य्रव्यवस्थामाह— मू__यदिपञ्चषमुहूतां तिथिस्स्यात्तदा तल्लैवामश्री द्धं शूद्रःकुर्यात्. व्या—व्याघ्रपादः ॥ ळ्लेना ॥ कालात्रात स्तनादूध्व९न्त्रिमुहू m ताज भवॆद्यदि । आम श्राद्धन्तकु र्यार्दि (मुहूर्तापिवाभवॆत् ॥ सङ्कल्पश्री दैवज्य९ माह.— पितृ मेधसारसहि तॆसुधीविलोचने मू——सुकल्पश्रा द्दॆतु, श्लोका ॥ आवाहनाग्नौकरणंस्वधा निनयनन्तथा ।विकिरम्पिण्ड दानञ्चनङ्क ल्चे पञ्चवज येत् इतिनियम्यते, तच्छाशक्तो " नी अङ्गा निपितृयज्ञस्यय बाकतु९न्नशक्यते । सङ्कल्प श्राद्धमेवा सौकु र्याद र्यादि, वजीङातम् । ’ इतिशिष्यतॆ. C व्याआवाह नॆतिवचनं स्मृत्यवसाराजा, अङ्गानीति स्मृतिचं दिकादौ ॥ नियम्यते श्राद्दत्वाविशॆषात्पते प्राप्तंहोमादिवजनं विधीयतइत्यथः । शिष्यणे, अशक्तत्वॆन सर्वनज नॆह्रसक्ते सङ्कल्परूपे श्राद्धं पॆधीयते अवश्यकत व्यत्वात्. لا मू…जीनपितृकोदर्मादि श्रीदन्तर्पणञ्चनकु र्याल्. 1 व्या-अस्त्राल काक्षिः ॥ आम श्राद्धं गया श्राद्धं श्राद्धुचा परपक्षिकम् । नजीनपितृकः कुर्यात्तिरेःकृषे श्च तर्पणम् II * क्रतुश्च श्लो ॥ अष्टकासु चसङ्क्रान्ता मन्वादिकयुगादिकु चन्द्रसूर्य ग्र पा तॆस्वेच्छयापूज्ययोगतः जीवत्पितानैनकु र्याबाध्रं काम्यं त. छाखलम् । # # इति. अस्यापवादमाह– मू—अन्यत्र विवाहादिभ्यः ( श्लो ॥ उद्वाहॆपुत्र जन नॆपु त्रैष्ट्यांसौमि कॆनुखे । श्री थॆँ ब्राह्मणआया तॆषडे तॆजीवतःपितुः व्या—जीवपितृकस्य षडे श्रा द्धकाला इत्यथः. मू—पितुर्या देवतास्ता एवजवपितृक स्यच श्राद्धदेवताः. व्यापितुर्विद्यमानत्वात्पितुः पित्रादयो जीवपितृक शाद्धोद्देश्याख त्यध९ः । अत्प्रहारीशः ॥ श्लेना ॥ अनग्नि कोपि कुर्वीत जन्मादौ नृद्धिकमणि । यॆळ्य एनपिता‘दद्यात्ता नेनॊद्दिश्यपार्वणं सुमन्तुः ॥ श्लो ॥ नजीव पितृकःकु र्याच्छा द्धमग्निमृतेद्विजः । येभ्य विनपितादद्यात्तॆभ्यःकुर्वीत इद मन्यत्रातिदिशति… योग्निमा९ ॥ * मूतथासन्य स्तेपितरिपति तेचण्डालादिह तेवा येभ्यनव पि तादद्यात्तॆभ्यएव तत्पुत्रॊपिद द्यात्, व्या–षतिता दॆ र्येपित्रादयस्तेछ्यएव जीवत्पितृकःकु र्यादित्यधः ! विएकादशखण्डॆ-विवाहोपनयन वत्स रेपिण्डदानविचारः नेश्वरीये॥ पाषण्डादिह तॆता तॆपतिलेसङ्गवणिज तॆ! व्युत द चमृतॆयेळ्य स्तेछ्य एवद दौत्यसा । * नॆू__तथाजीनत्य पिपितरि मृतामोदूतुळ्ळ अद्दँकुर्यात् ॥ व्या-विज्ञानेश्वरीयॆ॥ श्लोका ॥ आसाद्यसहपिण्डत्समारसॊविधिवत्सुतः! कुर्वीतदर्शवच्छा द्दु मातापितो अमृ तॆजहनि ॥ हारीतः ॥ शै जीवत्पि ताऒकुर्वीतमातुश्माद्दु मृऒहनि । पितामहाृदिभिस्साधङ्कु र्यात्पा र्वणवत्सुतः ॥ अनॆन दर्श वदितिपदं व्याख्यातम्. मू—विवाहाद्वषण मुपनयनाद्यपा९धं सपिञ्चानां सपिण्डीकरणादन्यत्र पिण्ड वानं विनाशादुकुर्यात्. al व्या– अतकाष्टाजनिकि ॥ श्लो ॥ मौञ्जीबन्धाद्विवाहाच्च वषणं व ‘षा९ध९ मेववा ! पिण्डा सपिण्डानो दद्युस्सपिण्डीकरणादृति ! चन्द्रि कायाम् ॥ विवाहोपनयादूध्य वष९ ०व राध मेनवा ।नकु र्यात्पिण्डनि र्वापन्नद द्यात्करणाणिच ! महालयेगयाश्रा द्धॆमातापितो मृ९ लॆहनि ’ कृतोद्वाहो पिकुर्वीतपिण्डनि र्वापणंसुतः !! # इममधण माह—- मू.–पित्रोमृतासा महालयॆ गयायाञ्चकृतो द्वा होबीपिण्डन्दद्यात् व्या—महालयादि त्रयव्यति रेण दर्मादेपि रवि पिण्डुनद ‘द्यान ृताहग्रहणॆत्, मू_प्रमीतपितृक स्तुजीवन्त्या मपीमातरीदर्शापरपक्षादि शा द्धं तर्पणञ्चकुर्यात्. व्या—विज्ञा नेश्वरीयॆ॥श्लो॥ ननिर्वपतिमिद्धं प्रमीतपितृकोद्विजः । इन्दु क्षयेमासिमासिपोयश्चि तीयलेद्विजः *॥ सृतिसङ्ग्रह ॥श्लोकद

• शशाद्रमतिक्रम्य योभुक्तेतुनराधनुः । चण्डालत्वमवाप्नोति जना निनवपञ्चच । प्रमीतपितृककु र्याद राष्ट्रक महालयम् ! जनन्यामपि जीव श्या मेषधम स्सनातनः *॥ ’ धियमाणेतुपितरि’ ‘वृत्तॆपितरिइ तिमनुनाजीवत्फितृक मृत पितृकयोरपि पिण्डनिर्वापविधानाच्छाद्धविधाना पितृमॆधसारसहितसुलोचनॆ च्च होमभोजनपिण्डदानानितदङ्ग तर्पणञ्चकुर्यात् काष्टा९जनिः॥श्लो ॥ च र्शॆस्नात्वापितृभ्यस्तुद द्यात्कृष्टतिलो दकम् अन्नञ्च विधिवद्द द्यात्सन्त ति स्तेनवध९ तॆ ॥ * # अस्यासवादमाह…– मू–अकृ तॆस पिण्डीकरणे दर्मादि श्राद्धं तपणंशुभञ्चनकु र्यात् व्या— सृतिसङ्ग्रहॆ तो नासपिण्डीकृतॆ पेति पिक कार्यं प्रवत ! सपिण्डीकरणङ्कृत्वा कुर्याच्छा बद्ध शुभानिन॥ सपिण्डीकरणंयाव त्तावद्वृद्ध्यादि नॆष्यति । तत्सोदरस्यपुत्रस्य सत्वन्यस्यपगोत्रि णः ॥ *॥ विज्ञानेश्वरीयॆ॥ शो॥ भ्रातावाभ्रातृपुतोवा सपिण्डश्शिष्यएववा । सपिं डीक रणङ्कृत्वा कु र्यादभ्युदयन्ततः ॥॥ किञ्च ॥ शो ॥ ’ अकृति स्त्रीतसं स्कारॆ नकुर्यादा तनश्शुभम् । कुर्यादेन शुभङ्क रमुख्यकतु ळ्ळ स न्निधौ । नंशजानामसंस्कारे सूतकन्तुकथं भवेत् ! दशाहात्परतश्शु द्धिज्ञा९तीनाञ्च विशेषतः # सपिण्डीकरण श्राद्ध मकृत्वाशुभक म९ कृत् । ध्रु वमाप्नोतिनरकं सपिण्डानां मृतौकमाल् ’ इत्यादिक मत्रभाव्यं! ’ सपिण्डीक रणशुभक मE णो रॆककतृक ल्वे अयन्नि षेइतिदृष्टव्यम्. 1 महालयमाह— मू— सिंहान्तकृष्ण पक्षस्या दौमध्यने वाकन्यारसङ्क्र मेकृत्स्नशिप क्षॆमहालये प्रशस्तः व्या— कापा९जनिः ॥ श्लो ॥ आदौमध्यतथा नैवा यतकव्यां व जॆद्रविः । सपक्षस्सकलःपूज्यश्री पॊडशकम्पति ॥ * ॥ शुक्ल प्रतिपदा सह षोडशदिना नीति नविरोधक पक्षिन्तरमाह — द्द मू__पञ्चम्याद्यस्थम्यादि दशम्यादिवा दर्मान्तं क्वचिद्दिने वायथाश क्तिमहालय श्राद्दकु र्यात् 1 व्या–अ त्र गौतमः ॥वा॥ अधापरपक्षे श्राद्धं पितृभ्योदद्यात्पञ्च म्यादिदर्शान्तमष्टम्यादि दशम्यादि सर्व सैन्वा *॥ इति । ब्रह्माण्डॆल्लॊ॥ नभस्यकृष्णव क्षेतु श्राद्धङ्कु र्यार्दिनेदिने । त्रिभागहीनपक्षंवा त्रिभागस्त्व ध९मॆनवा *॥ त्रिभागहीनॆतिपञ्चम्यादीत्यथः, त्रिभागमिति दशम्यादी त्यधजः, अध॰ मित्यष्टम्यादीत्यथः एव्वन्यतमम्पक्षं परिगृह्यति शेषः 3x एकादशखँडॆ-महालयेनज्यदि नानि ! क्वचिदि” ! श्लो ॥ · पुत्रा नायुस्तथारोग्य मैश्वर्यमतुलं तथा ! प्र्राप्नोतिपञ्चमेदत्त्वा श्री दुका मांस्तथाप राज् ’ इति जाबालि सर नैन काम्यत्वानगमान्नित्यस्यतु सकृत्करणैनैन चरितार्थत्वात्तावता प्रत्यवायनिनृत्तैश्चक सिंृद्धिने महालयं कार्यमित्यधः । तधाका त्यायनः । वा ! अपरपक्षे शार्धं कुर्वीतॊढ्वणं चतुथ्याज यदहस्स त्पुद्यतॆ ऋतॆचतुदकाशीमे कॆनाव्यपरपक्षं नाति मेत् !! इदि एकॆ सदि नेनापि शाद्धु नातिकामेच्छकु थ्याज उध्व मॆकस्मिन्नपिदिनॆ नित्य महालय श्राद्दुप र्यादित्यवर्ति, एकैक दिनस्य क्रतुतुल्यत्वात् अत श्लोक गौतमः । श्लो II कन्याग तॆसवितरि यान्यहानितुषोडशक्रतुभिस्तानि तुल्यानि समा प्रवरदक्षि णैः ॥ देवलश्च श्लो ॥ अहषोडशकंयत्तुशु ! क्लप्रतिपदासह । चन्द्र क्षया विशेषेण सापिदर्मात्मि कास्तृता ॥ अल्ट्रा वज्यमाह—–

मू.__चतुदश्यान्नन्दायां भृगौपौपित्येति जन्मसुमी हालयंसकु र्यात्. व्या→गाग्यशि–ळ्लॊ सन्दायां भाग९वदिने चतुदश्यां त्त्रिज नसु ! एमुश्राद्धन्नकु र्वीतपुत्रमित्रधनक्षयाल् मखायाम्पिण्डदाना च्च जॆृष्ठपु विनश्यति . * इदं काम्याभिप्रायम् ॥ तथाकाष्णा९जनिः । श्लो ॥ ऋकॆन्लेमि त्तिकङ्काम्यं श्राद्धंयत्तुमखादिने । कुर्यातज्ज्यॆष्ठ पुत्रस्य नाळस्सा ्यदितिनिश्चितं वृद्धगाग्यः ॥ श्लो ॥ प्राजापत्येच पौष्टेचपित्र क्षेण भाग९ नेतथा ! महालयन्नकुर्वीत ज्येष्ठपु विनश्यति ॥ * II प्राजापत्यं-गोहिणी, पौष्ट्रं- रेवति, पितक्षणं-मखा-भाग९“नम्- शुक्रवार अस्याववादम्मा….. मू_पक्ष महालये नैवचतुद श्यादिनज्यम्. न्या——काप्लाजिनिकि श्लो ॥ नभस्यस्याप रॆप क्षे श्रद्धलकु र्या द्दिनेदिने । नैननन्दादिवज्यंस्यान्नैनवज्यो= चतुर्दशी 1* मू—नैक स्यवग९ सत्रयोदश्याङ्कु र्यात्. ॥ व्याकापाजनिः ! श्लो ॥ शादु नैक स्यवग स्य त्रयोदश्यामुप पितृ मेधसारसहित सुधीविलोचने क्त्रमेत् । अतृप्तास्तस्ययॆच स्युः प्रजांहिंसन्ति लैजाम् ॥ अनेनवु त्रिकापुत्रधसहारि चौहित्र व्यतिरिकॆ न महालयम्पितृनगण मात्रस्य कार्य मितिसिद्धम्, विज्ञा नेश्वरीयाजा तथानिन्बयाल्. अस्यासवादमा ह….. मू__मखायुक्तात्रयोदशी गजच्छायाच प्रशस्य तॆ.

व्या—अतविज्ञा नॆश्वरः ॥ श्लो ॥ तधा वषा त्रयोदश्याम्मखासुच विशेषतः ॥ वा ॥ वषाजा त्रयोदश्यां-भाद्रपदकृष्णतियोदश्यां, विशेष तॊमखायुक्तायां विद्दीयते तक्सर्वमानन्त्यमश्नुतइत्यथः ॥ ॥ इति । बृहस्पतिश्प ॥श्लो॥ नभस्यावरपक्षेतु यत्रक न्यान्त्य्र जेद्रविः ॥ समहालयसञ्ज्ञस्स्यादजच्छायाह्वयस्तथा । * विज्ञानेश्वरीये ॥ श्लो ॥ यदॆन्दुःपितृदैन त्यॆहँसश्चैनक रॆस्थितः । याम्यातिथीर्भ नेत्साहि गजच्छा याप्रकीतिजाता ॥ * 8 मूशस्त्रहतस्य पितुक व्यको द्दिस्टं सटैवञ्चतुडु श्यामेन महालयँकु र्यात्. 0 व्या—मरीचिः ॥ श्लो ॥ समत्वमागतस्यापि पितुळ्ळ स्त्रृहतस्यतु । ए कॊद्दिष्टंसुतःकु र्याच्छतुद९ श्याम्महालये ॥ * महालयग्रहणाच्छ स्त्रहतस्य मृताहादौ पार्वणमेनकार्यम् ॥ स्मृतिसङ्ग्रह । ळ्लॊ ‘पॆतपक्षे ऐतुदँ श्यामेकोद्दिस्टंसदैवतम् । तच्छाद्धु देवहीनं चॆक्कुल इद मन्य तातिदिशति…… क्षयक रम्भवेत् ॥ इति. मू….तकादुमृतानाम्, व्यास ृतिसङ्ग्रहॆ ॥श्लो ॥ शस्त्रेणनिधनन्ता येच विद्युज्जलादि भीः । तेषामपिचतुदक्षा श्यामॆकोद्दिष्टं महालये I * य तॆरत्य्रतिथिनियममाह. मू. -यतेद्वा= दश्यां पार्वणङ्कु र्यात्. व्यासुवराहे ॥ श्लो ॥ सन्न्यासिनो प्याब्दिकादि पुत्रः कुर्याद्य थातिथि ! महालयॆतुतत्य्राद्धं द्वादश्यां पार्वणेनतु ॥ यथातिथि - मृताहइत्य थः " श्लेू द्वादश्यां पार्वणनैन श्राद्धङ्कु र्यास्महाल ये ! सुतस्सन्न्यासिनो =न्यत मृताहपार्वणञ्च रॆत् एकादशखण्डे-महालयॆ गौण कालपार्वणकाल् अत गौणकालदूह– राजक्ख्याता मूक न्यापरप क्षॆ महालयॆ कथञ्चिचाकरणे तुला यांवा७.परपक्षे महालयङ्कु र्यादकरणमहाज् “दोषः व्यासुमन्तुः ॥ तैना ॥ यॆयन्दीपावळी राजक् ख्याता पञ्चदशीभुविकि श्लोका तस्यान्द व्यान्न चॆद तम्पितॄशां वैमहालयॆ ॥ महालयेनदत्तञ्चे त्त स्यां दद्यादित्यथः ॥ काषाजनिः ॥ श्लो ॥ वृश्चि कॆसमनु प्रा पै पित रॊदैन तॆस्सह । निश्वस्य प्रतिगच्छन्ति शापन्दत्त्वा सुदारुणम् । तान त्प्रतपुरीतू न्या यावद्व ृश्चिक दर्शनम् । वृश्चिकॆ समनुप्रापै निरा शाःपितरोगताः । • गाग्यराः ! श्लो ॥ सूर्ये कन्याग तॆ श्राद्धयो कुर्याद्गृहाश्रमी ( धनं पुत्राः कुतस्तन्य पितृनिश्वासपीडिया 1 ॥ ॥ एनं प्रत्यनाय स्मरणात् । क्ला मृताहरहदर्शे तदासवितुःक शादु मिच्च महालयॆ । तन्नित्यमुनितम् ॥ इति नित्येषु परिगणना च्च नित्यञ्च महालयम् । कन्याग तॆतिु, पलक्षणं पञ्चमपक्षस्य शाद्ध कालक्वात् । तथामनुः ॥ल्लॊ आषाढी मनधिँकृत्वा यःपक्षः पञ्चमो i भवॆत् । तत्र श्राद्धुपः सर्वी, कन्या फॊक्कॊ भवॆन्नवा ॥ ! सिंहमा साु तॆभाद्रपवापरपक्षस्य कति चिद्दिनानिकि दाचिन्निम्भवन्ति न्यागतत्वाभावेसि तॆसु महालयं कार्य मित्यथः । पञ्चमपक्षस्याधिक मास ल्वेस प्तमःपक्षवीवशाशिन्दकालकि । तथाभृगुः ।श्लो ॥ नभोवा तन भस्यो वा यदाहसाद्विधाभवेत् । सप्तमःपितृपक्षस्स्यादन्यत्रै वतुपञ्चमः * ॥ चान्देमासिदर्शाश्परुन भएवन भस्यो भवतीति नभोवाधन भस्यो वॆत्यु _क्री!, अशोमलमासे महालय-न कार्यमैप श्लो ॥ मासुकन्या गते 6 भाना वसन्त्य्रालतो भवेद्यदि । दैवःपित्यं तदा ज्ञेयं तुला सेक तु रक्ष यम् । ’ इतवचनात् पार्वण शालनियममाह — मू__पार्वणशा द्धॆश्वप राष्ट्र व्यापिनीतिधिगा ह्या, यद्यप राह्लद्वये सास्या त्तत्य्रा निकाह्य चुदिसमात बापू र्वाद्वयोस्सायं व्यापिल्वेप लेवगाह्या, यदिचद्वयो रपराहयोग्नस्यात्फायङ्काले त्रिमुहूत गाग्राह्या पितृ मेधसारसहितसुधीविलोचने यदिन्यू नाकु तशकालव्यापिनी प्र शस्यतॆ A व्यासा- मृततिथिः, तत्र अपराहद्वये, द्वयोः- दिनयोः त्रि मुहूत९गा - षण्नाडीव्याप्ता, न्यूना चॆच्च्वः कुतपकाल व्यापिनी ‘व्यौत्यध९ः । अ त्रहारीतः ॥ श्लो ! अपराहःपितॄणान्तुयाऒपरा. स्ट्रनुयायिनी । साग्राह्यापितृकाल्यॆतु नवूर्वाहानुयायिनी ॥ ५॥ म रीचिकि श्लो ॥ द्व्यपराहव्यापिनी चेदाब्दिकि स्ययचातिथिः । महतीयत त सिंस्तां प्रशंसन्तिमहषणयः ॥ श्री ॥॥ महती, स्पर्याधिक्ययुका गो बिलः ॥श्लो ॥ खर्वादर्पातथाहिंसात्रिविधं तिथिलक्षणम् । खर्वादर्पाप, रॆगाह्यॆ हिंसास्यात्पूर्व कालिकी ॥ खर्वा, वृद्दिक्ष यरहिता अप राह्लद्वयेसमा; दर्पा, वृद्धिपक्षे अपराहद्वयॆसमा हिंसा क्षम पक्षि अपराहद्वयेसमा । इद मेक दर्शविषयं तथानक्ष्य। अत्तिषड मी९ये ॥ श्लो ॥ सायन्तन्यपरत्र चॆनृततिथिस्त्सेवाब्दि केमासिकॆकि ह्यासाद्व्यपराहयोर्यदितदाय धिकासामका! तुल्या चेदु भया ६पराहसमये पूर्वान चॆत्साद्वयोः पूर्वैवति मुहूतगा सस मये नॊचेत्प रैवॊचिता ॥ दिनद्वये अपराहू व्याप्यापर नेसायं कालव्यापि ल्वॆ परदिन मेवगा ह्यम् । नॊचेदिति सायं कालॆत्ति मुहूर्त व्या पित्वाभा वॆप रैवतिधिगा काह्या । सृतिसरणा ॥श्लो ॥ सायन्तन्युत्त रास्याब्बॆत्पूर्वनि पराह्लिकी । साय- तनिवाप क्षेस्यात्परिनि दापळ्ल स्यतॆ ॥ गोबिलः ॥ श्लो ॥ द्व्यहव्यापिनीनचेत्स्यान्तृताहस्म यदा तिथिः ! पूर्ववि द्धेनक र्तव्या तिमुहूता भवॆद्यदि ॥ * # अपराहेति थिव्या प्त्यभा वॆपू र्वेद्युस्सायन्त्रिमुहूता चेल्पैन ग्रा, व्यात्यथ रि बोधायनः १ श्लो ॥ उदिते दैवतम्भानौ पित्र्यञ्चा स्तमि तॆरणा । द्विमु हूत९ स्त्रीरह्न स्स्यात्सातिथिहव्यकव्ययोः 1॥ यथा क्र मँउपातॆ द्विमुहूता दैवॆ ग्राह्या अस्तमितॆ सायन्ति मुहूतालुक य्ये ग्रा हृत्यथः । तदेवम् ॥ श्लो॥ ३ अह्न्य स्तमयवेळायाँकलामात्रा ओयातिथिः । सैन प्र त्याब्दि कॆज्जेया नाप रावु त्रहानिदा ॥ र्शञ्चपूण मासञ्च पितुस्सांवत्सरन्दिनम् । पूर्वविद्धमकु र्वाणो नरकं & 11 1 6 25 एकादशखण्डॆ-पार्वणशाद्धकालनिरूपणम् 22 प्रतिपद्यतॆ ॥ इति नारदादिवचनमीप राहद्वयव्यापित्वाभाजि सा यन्त्रि मुहूत व्यापि तिथिग्रहणपरं द्रष्टव्यम् । यत्तु यमवचनन्तो श्लो॥ चतुरै प्रहरॆप्रा पैयच्छा दङ्कुरुतेनरः । आसुरन्तद्भवॆच्बानी द्धं दाताच नरक ँजॆल् ॥ इति । तचालस्यादि ना७पराष्ट्रतिक मप रम्, कथञ्चि त्तत्रा सम्भवेसाय्ना ऒप्यनुज्ञानात् । तथाव्यासः। श्लो॥ स्वशालातिक मेकुर्यादा त्रैः पूर्वं यथाविधि ।#॥ इति । मनळ्ळ ॥श्लो॥ सन्ध्या रात्योर्नक तव्यं शाब्दःखलु विचक्षणैः इति । सन्ध्यायां सन्ध्याराज्योरकत نہا ’ 00 । निषॆधात्सायं कालाभ्यनुज्ञासि दा! तथाव्याघ्रपादः ! श्लो ॥ विधिज्ञश्र द्धयो पॆतस्सम्य्पत्तेसियोजकः । राष्त्ररस्यतकु र्वाणः प्राप्नुया चाद्रजँफलम् #*# ननुसायं व्यापितिथि ग्रहणै परान्तं भावेन त शान्द्रं कथमितिचे नॆनम् ॥ ॥ सातिधि स्तदहोरात्रं यस्यामस्त मियाद्रविः ।’ इति सायं कालति थेरहोरात्र व्यापित्वसिद्धिः । तथाचना रदः ॥ शो. पित्रॆमूलँति फॆरिपोक्तं शास्त्र ज्ञः कालकोविदैः । तथैव दैवका रेन्द्रमति थेर न्यन्त्य्रशस्यते । ॥ सृतिसरणाच ॥ ॥ पारणमत णॆ चैन तिथिस्तात्कालिकी सृता । पित्या समयवेळायां स्पृष्टापूरा निगद्यते ।॥ अत्रसायङ्कालेपि कथञ्चिच्चा ढाकरणेनचनकंशाद्धङ्कु र्वीतार भेबाभोजननपरिसमापनाल् ‘इत्यापस्तम्बवदनाल् ‘मृताहंसम तिक्रम्य * इति मृताहातिक्रमे चण्डालत्वापलैश्च रात्रा प्रथमयामे पि प्रत्याब्दिकं कतव्यमिति ग्रन्धान्त रॆपु समर्धिकं त्रिमुहूत न्यून त्वेगोबिलः ॥ श्लेना।॥ त्रिमुहूता नचेद्दाह्या परैनकुतु पॆहिसा । कुर्वीतकुत पॆ शाद्धं सायाह्न व्यापिनिन चेल् ॥ विज्ञानेश्वरीये॥श्लो॥ म ध्याह्न शिखड्गपा त्रञ्च तथानेपाळकम्बळः । रूप्यं गान स्त्रीलादभा दौ हितश्चाष्टमः सृतः ए पापं कुत्सितमित्याहु सस्यसन्ताप कारिणः । आ प्रॊवॆलेयत सस्ता त्कुतपा इति विश्रुताः ॥ देवसस्याष्टमेधागे यदामं चायतॆरविः । स कालःकु तपोनाम उतॄणान्द तमक्षयम् । ऊध्वं मुहूतात्कु तपाद्यनुहूतु चतुष्टयम् । मुहूत पञ्चकं ह्य तत्स्वधाभवनमिष्यते ।#1 अना पितृ मेधसारसहि लॆसुधीविलोचने मू——मासि कै कोद्दिष्टष्व प्येसं मध्याह्न व्याः नीतिथिगा=-ह्या व्या–एवमिती, प्रथमम्मध्याह्न व्यापिनीगाह्या मध्याह्नद्व यव्यापि त्वॆयत्राधिकासागाह्या उभयत्रा भावेपूर्व विदागा ह्ये. त्यधजाः । गोबिलः ।श्लो॥ खर्वाड र्वातखाहिंसा त्रिविधं तिथिलक्षणम्! ख. 1 र्वादपा९प रेस्त्रि प्या हिंसास्यात्पूर्वकालिकी *॥ अस्याः ण 1. वसमर्थितः, इडंवचनं सर्वश्राद्धविषयमिति समर्थितं ग्रन्थेषु ॥ देवलः Rशोज पूर्वा है दैविकङ्कम अप राष्ट्राकु पैतृकम् । एकोद्दिष्टन्तु मध्या. ह्नेसातवृद्दिनिमि त्तकम् ॥ गालवः ॥ श्लो ॥ पूर्वावाचैन मध्या, स्ना चापराहैच दैविकम् एकोद्दि पम्पार्वणञ्च वृद्दिश्राद्धन्तथाग्निकम् * आग्निकम्- अग्न्याधानवृद्धिशाद्धं तच्चापराणा कार्यमित्यथ९ः गौतमः ।श्लो । प्र्रारभ्य कुत पॆद्द कुर्यादा रौहिणँ बुधः । विधिज्ञा विधिमास्थायरौहिणन्तुनलङ्घयेत् * कुतपनिरि च रौहिणाख्यमुहू त९ त्रय.; मध्याह्नः तत्र एकोद्दिष्ट श्री द्दॆमुरौहिणणनलङ्घयॆत् II कुतप प्र्रारभ्यरौहिणान्तस्समापयेदित्यथः । अ कॊद्दिकनलेन " श्लो!! सपिण्डीकरणात्पूर्वं देवहीनंविधीयते । एकोद्दिष्ट यत्प्रयत्र सपिण्डीक रणात्परम् । देवयु कन्तुतत्कार्यं दैवहीनं नतद्भवेत् ’ इति गाग्यण वचनॊ कन्देवहीनंलॆद्युक्तं चॊच्यतइति शतानि रासायोक्रम्! मासि. कैकोद्दिषॆष्विति । अतस्सपिण्डीकरणाताक्तसमासिक विषयु मध्याह्न वि छानम् ! ननु · पूर्वा व्यापि नी गाह्या व्याकॊद्दि तिथिभवेत् ` अप राष्ट्र व्याप्तिनी ग्राह्या पार्वणाचतिथिङ्का बेल् ’’ मध्याह्न व्यापिनीया स्या दॆकोद्दि पै तिथिछ९ वॆल् अपराहव्यापि नीयापार्व गौसा तिधिभजा वेल् ’ इत्यादिवचनै स्सामान्ने नॆकॊद्दिसस्य मध्याह्न विधानात्सर्वस्या प्येकॊ र्दिष्टस्य मध्याह्न कालइतिचेन्न सपिण्डीकरणात्पितृत्वं स्तस्य पू र्वाहैदेवानां मध्यन्दि नॆमनुष्याणा मप राजापितृणाम् ’ 6 पितॄत णामपराहेस्यात् ’ इतिश्रति सृतिध्यामपराष्ट्रएव श्राद्धकत९व्यता विधानाल् I म्लो1 6 एकमुद्दिश्ययच्छाद्धं देवहीनं विधीयते । एको C 6 एकादशखण्डॆ–मन्वादिशानिर्दविचारः द्दिष्टन्तुततो क्तं मध्याह्न तत्प्र्प कीतितम् इतिव्या सेन देवही नैकॊद्दिष्ट स्यैव मध्याह्न विधानाच्च सकथन्तावशाशः आतसङ्ग्रह श्लो कः ॥ शैलाः ग्राह्यानतः नकालिकीद्विदिन सेय्यवम श्रीधशाशस्त्राःत्र स माक्षयॆयदितदापू र्वातुन्न द्रौपरा ॥ वृद्धिहास वियुक्सचूपिचपरा मध्याह्न योस्सानचेत्पूर्वै वॆतितिथिस्सपिँडनकृ तॆः स्ट्रा औसि कॆमादिता एवं मन्वादिशा द्धेषु तिधिग्रहणमित्याह— मू—श्राद्धान्त रेष्व प्यॆनम्.

व्या——एनम्-पार्वणव त्तिथिगृहणम् ’ पार्वणे सातिथिग्भवेल् ’ पितॄ मपराङ्ञास्यात् ’ ’ अप राष्ट्र व्यापिनीगा 9 ‘्य’ इत्यादिभिरप राष्ट्र ए न पार्वणविधानात्थर्वादिवच नाच्च “ श्लो ॥ एकॊद्दिष्टंय तॆर्ना स्त्री त्रिदण्ड !! ग्रहणादिह । सपिण्डीकरणाभावात्पार्वणन्तस्य सर्वदा ॥ ॥श्लो॥ एकॊ र्दिष्टंय तॆर्ना स्तितिदण्डगृहणादिह ।अतस्सुन कतकाव्यं पार्वणन्तु मृलॆऒहनि ! ’ इतिविज्ञानेश्वरीयादौ नृताह पार्वणविधानात्सन्न्या सिनः प्रत्याब्दिक श्राद्धमपराहव्यापिन्या मेनतिधौकार्यम्. एवन्द शॆ९ पीत्याह..– अत्तवि शेषमाह – मू..द र्शॆ ष्येनं व्या–पार्वणन तीधिग्रहण मित्यथ ः. मू—अत्रविशेषाऒपराहद्वये क्षये यदा तुल्यातदा सर्वेषाँपूर्वा यदावृद्धे वृद्धि सवियोगॆवासमा तदा६७.हिताग्नेःपूर्वा अन्येषां स्त्रीशूद्रा नाहि ताग्नी नामु त्र रॆतिनिणयः, बोधायन काण्ववाजनि नॆय्या दिभिस्सायं द्वित्प्रनाडीयुक्त दरॊ ग्राह्यः, स्पर्शतारत म्यानाद रेण ’ नृद्धापरैनसर्वेषाम् ’ इत्युक्तँदुरुक्तं " श्लो ॥ अपराह्लद्वयव्यापिन्यमावास्या यदाभवेत् ! तत्राल्पत्वमहत्त्वाछ्यान्निण यः पितृकर्मणि’ इतिवचनविरॊ छात व्या——एवं- प्रथममपराष्ट्रव्यापि नी ग्राह्या अमावास्यासावरा ह्लद्वये यदिस्या द्यामहति सेनगा व्यॆति । अप अप राह्लद्वयव्यापिनीति ॥ श्लो सा पितृ मॆधसारसहितसुलोचने नचनं कालनिणयेउदाहृतम् ॥ जाबालिकि ॥ श्लो ॥ अपराहद्वयव्या ॥ यदिदर्श सिफिक्षये । आहिताग्नेस्सिनीवालीनिरग्न्या चॆकुहूर्तन्ता ॥ म्येपीचकुहू जेयावेनवेदाङ्गबेदिभिः ॥ * काषा९जनिः ॥ श्लो॥ सिनी वाल्वीजी ग्रा= ह्यासान्नि केःपितृक मणि ! स्त्रीभिशूद्रःकुहूगाण ह्या तथाचानग्नि क्ले द्वि९ चेः ॥ दृप्तचन्दा सिनीवारी नष्टदन्दा कुहूर्म ता ! सिनीवाली कुहूश्चैव श्रुत्युक्ते पितृक मणि ॥ * यज्वभिस्सिनीवालीनि रग्न्यादिभिःकुहूका ह्येति श्रुत्युक्ते इत्यथः ॥ ततश्च श्लो ॥ ध्याह्नात्परतोयचतुदुळ्ळ नुवत९ तॆ! सिनीवाली तॆसा ज्ञेयापितृकार्ये मुनिष्पला ! ’ इतिनचनमु " श्लो !! भूतविद्दाममावास्यां मोहादज्ञान तॊपिवा । श्राद्धकमा९णियॆकुर्यु स्तेषामायुः प्रहीयते ! ’ इति प्रचे तोपचनञ्च निरग्न्यादिविषयं काण्ववाजन सॆय्यादिव्य क्तविषयं वा स्त्र स्टन्यम् । अत्रषढमीकॊयॆ ॥श्लो ॥ दर्मोयत्राप राष्ट्रं स्पृशति सदिव सशाद्धकालॊद्वयो श्चेद्यता नल्पसुतुस्याद्यदि भवति समः क्रियमाणितु पूर्वः । वृदौसाम्येष्यं ग्नेर्युवतिनृषलयोश्च श्व एवाहिताग्नॆः पू र्वोनत्वा(क्वा)प राष्ट्रंस्पृशतिसकुतपश्शादकालः प्रशस्तः ॥ पूर्व बि नॆपरदिनेवा यत्रापरा दर्शस्पर्शो ऒनिकोसल्प स्सएनगा ह्यः; क्ष यपक्षॆ द्वयोरप राहयोस्सऎग्शसाय्यॆ सर्वैः पूर्वदिनङ्गा ह्यम्, दर्शञ्च पूण मासञ्च ‘इतिस्मृतेः ॥ वृद्धिपक्षे वृद्धिक्षयरहि तॆचाप राहद्वये स्पर्शसाम्ये साग्नॆशि पूर्वः निरग्न्याः परएवदीनसो ग्रा ह्यइत्यध९ः ॥ तधाल्लॊ काप स्तम्बः H श्लो ॥ कुतपाद्याक् मुहूताज० स्त्री कायदाचरति भास्करः ! सकालशिकु तपस्तत्र पितॄणाण्ड त्तमक्षयम् * श्लोक गौत मळ्ळी । ळ्लॆना 1 पूर्वा चेत्प्रति पदो धू लॆसायममायदि आरभ्यकुत पेशाद्ध रौहेणन्तुनलङ्घयेल् ॥ भूतविद्धाप्यमावास्या प्र तिपनि श्रिताचया ! तयोळ्ळपितृका र्यॆमुगाह्याकुतपकालिकी ॥ # ऎवं कु तपशालव्या प्तदर्श ग्रहणस्म रणान्न सायन्तन ग्रहणम् ॥ प्रचेताः॥श्लो॥ स्यातां तॆयदिम ध्याह्नाच्छाद्धुतत्र कथम्भवॆत् ! तिथिक्षयेसिनीवाली तिथि वृचौकुहूमता । साम्येपिचकु हू लैया वॆदवेदाङ्गवेदिभिः ॥ j32 एकादशखँडॆ-दर्श श्राद्धकालविचारः मध्याह्नात्परतःकुहूःसिनीवालीद तेस्या कॊञ्चेदपराष्ट्रतिधिक्षयॆ समेभ वॆलौं यदिते वासीनीवाली गा व्यौत्यथः । काष्टा कापा९जन्यादिवचनानुसारा ‘देव मेवाथ= स्समथनीयः, स्पर्शतारतम्ये पुनरधिक स्येव ग्राह्यत्वनि णयाल् II तॆदु क्त्रम् ’ तल्पत्वमहत्त्वाभ्यान्निण९यः पितृक मळा इति ’ यत्रा नल्पस्सतुस्यात् इतिच, अतः कृत्स्नापराष्ट्रव्या बिश्वे त दॆक देशव्यापि त्वॆष्ययमेननिणयन्ति । कालादशे स्पशाधिक्य मनादृश्य क्षयॆपूर्वदिनग्रहणं क्रेश्चिदु क्तन्दुरु क्रमेन ! उभयापरा ह्लव्याप्त्यभावॆ कुतपकाल व्यापिनी व्यात्युक्तम्’ ! भूतविद्धा व्यमावास्या प्रतिपनि श्रितापिवा ! पित्र्यैकमणिविद्वद्भि गा का ह्याकु तप कालिकी ॥ • इतिहारीका द्यैः ॥ एनमप्यप राहःपितॄणामित्युत्पत्तिशिष्टाप राष्ट्रएवश्राद्ध क तॆ९न्यम् : तधाजाबालिः ॥ तॊ । पूर्वाश्लेचेदमावा स्यानाप रावेभ वॆद्यदि प्रतिपद्यपिक त व्यन्त्य्राद्धं वेदविदॊविदुः ॥ #k इति । अप राहद्वयव्यापित्वाभावॆ पूर्वदिनङ्गा ह्यमिति एवाह॥श्लो॥ प्रति पद्य प्यमावास्या नापराहगताय । पूर्वविज्ञा वकत व्यापितृ कमणीसर्वदा II * इति, तत्कात्यायनबॊ छाय ना दीविषयं तथाच बोधायनः K श्लो ॥ घटिके काप्यमावास्या नापराहगताय । भूत बिदैवसाग्राह्यादैवॆसि त्र्यैचक मणि ॥ कात्यायनो ऒपि ॥ क्ला‡ सीनी वाल्य प राष्ट्रा चॆदृगाप स्तम्बशाखिनाम् । सायाह्नेद्वित्रि नाडी चेत्सा बॊधायनकाण्वयोः तथातैरेवॊ क्तम् । श्लो तुचतुस्त्रिघटिकायनि । अमानू तॆपिक तजव्यन्त्य्राद्धुवाजन नॆयिभिः ॥ * अत्र श्रीधरः ॥ ल्लॊ II सातिथि मुहूता सात्पूर्वमु समयादवेः वृधौषण्नोडि कात त्र क्षयॆतिस्त्रस्स मेचतुः * ॥चतुदकाशीदिनान्त मू—योयस्याम्मियेत तस्यतस्यान्तिढा वेवमासि कॊब्दि कॆकु र्याल् व्या अत्र व्यासः ॥ श्लो॥ मासिपक्षेतिथिस्पृष्टेयोयस्र्मिक् मिय लॆहनि 1 प्रत्यब्दन्तुतथाभूतङ्क्ष याहन्तस्यतव्विदुः नारदः श्लो गयसि नासिमृतिःप यन्यायस्यान्ति धौ भवॆत् । तस्या मेव तिथौ क र्यादाब्दिक म्मासिक तथा ततश्च मासपक्षतिथिष्वन्यत रानन्वयेन त पितृमेधसारसहितसुधीविलोचने त्रश्राद्धं कार्यं मासादियु क्तस्यैनश्राद्धकालत्वात्. नू—सङ्घातानुमृत्यो सिथिभे चेयछातिथिकु र्याल्. पिसङ्क्रां व्यास्मृत्यन्त रे ॥ श्लो ॥ परॆदुरनुयानॆतुमृतहस्तु यथाति थी । यस्यान्तिधौमृताभार्यातस्या मेवाब्दिकञ्चरॆत् ॥ पूर्वॆद्युर्वा स रॆद्युर्याछता रंयानुगच्छति । तस्याःपतिदि नेशाद्धं मृता हस्तुयथाति धि ॥ * तिथीमनतिकम्य मृताहएवाब्दिकं कुर्यादित्य थ = 8. मू——सौ रेमा स्येक स्त्री तिथिद्वयसम्भवे परस्यामेन शार्धु कुर्यात्त त्रसङ्कान्त्युपरागदोषे पूर्वस्यां तत्प्र वं चेत्परस्यामु भयत्रा प्यॆवु चॆत्परस्याम्. व्याअत्रस्तृतिसङ्ग्रह ॥ श्लो ॥ जन्म क्ष ण तीथ क्ष९ गतासु भानिय द्यॆकमासेतुपुनर्भवानि । पुनर्भवेष्विवहिमुख्यकं स्यात्त त्युपराXवजम् II तथा एकॆमासि द्वेतिथीचेत्परस्स्यात्पूर्वसस्तिन्तू र्यसङ्कान्ति दुषे ! द्वान प्येवं संयुता चॆत्परस्स्यात्सर्वं चैन चन्द सूर्योपरागे ॥ * ननु यद्येकस्मिना स्येकैन तिथिरतनसं देहः, तिथि द्वयसम्भवेवुसर्नि रणायि, क्वचित्सौरमा सॆमृततिथ्यभावॆ कथमितिचेल्, इत्थं, त त्र, गतमृतति थेराब्दि कादित्वात्त दादि परिगणय्य द्वादशमृततिधि म’गतेम द्वादशमासान्तॆ यातिथिस्सैवगाह्या 6 श्लो॥ प्रत्यङन्द्वा दशमासिका र्यापिण्डकीयासुलैः । ’ इति लघुहारीतस ृतेः रॆमासितिधिर्नो चेच्चान्द्रमासस्तुगृह्यत् ! ‘इतिवच नाच्च. इदमाह - मू——क्वचित्सौ रॆमासितिथ्यभावे चान्तिधौ प्रत्याब्दिकङ्कु र्यात्पूर्वतिथिग्रहणवचनं चान्द्रविषयम्. 1 व्यास्मृतिसङ्ग्रहो ॥ श्लो॥ यस्मि ना सिद्विनक्ष त्रन्तिथिर्वासम्भवे द्यदि । पित्र्यम्पू र्वॆतुकत काव्यञ्जन क्षण मपरन्तथा ॥ * श्लो ॥तिधिरक्ष ई मेकसि नासिद्विदिनभाग्यदि ! तिथिःपूर्वातुकत व्याजन्म नक्षत्र मन्ततः ! IN * U श्लो ॥ एकमा से द्वितीर्थ क्षेह्यं त्यक्षेण तीर्थकामाच रात् । तथा जन क्षणमपरं तिथिः पूर्वातु शॊभना 1 ॥ इत्यादिवचनम् ॥ ८ श्लो ! एक्षसञ्ज्ञा यदा मासौ न्यातां संवत्सरॆ क्वचित् तत्राद्यैपितृका एकादशखण्डे—मृतमासाद्यज्ञा नॆतद्व्यवस्था J3 र्याणि देव कार्याणिचॊ त्तरे ’’ मलमासेतुत त्सृतम् ’ (मलमा सेतु तत्कार्यं नान्यॆषान्तुकथञ्चन’ इत्यादिशातातपवद नै काथ्या= नलमास मृत प्रत्याब्दिक विषयमिति मलमास प्रकरणा स्माभिस्समर्धितम्। यद्वा अधिकमा सेतिथिव्वयसञ्छजेपि सौरपक्षे मासप्रोक्त त्वॆन दोषाभावात्फू र्व तिधिग्रहणपरन्तद्वचन जातमित्यविरोधः. मू___तदॆमु सौरचान्द्रमासा शास्त्रविहितौ यथाचारं गा हौ्यू. व्याज्भॊतिग९णेश्वर् ॥श्लो॥ सौरॊमासो विवाहादौ यज्ञादौसाव न सृतः । आब्दि केमासिकॆ चैन चाम्ब्रोमासः प्रशस्यते * आल्फ्रॆये॥श्लो अभिषेकॆतु नाक्षत्रं सावनं वॆतनादिषु । पित्र्येचान्द्रमसंशस्तु सौरं (पू) स्मा तॆजत्वनिन्दितम् ॥ गाग्यः । श्लो ॥ अन्वष्टक्यञ्चपू र्वॆद्युरष्ट कामायुगादयः । मन्वादयो क्षयाःपञ्चम्याच्याश्चान्दे प्रकति ताः ॥ मासि कॆचाब्दि कॆवस्त्र धान्यस्वणादिवृद्धिषु । भृत्यॊपकल्पनायां च मासाजौ सौरसावनौ ॥॥ सङ्ग्रह ॥ श्लो॥ चातुमा स्यादिमन्वा दिश्रुभी मॆचयुगादयः ! चान्द्रमासेषुसङ्ग्राह्याः प्रत्याब्दिक शुभंवि ना !॥ एनुतयोर्विहितत्वॆपि 4 श्लो ॥ ’ येनास्यपितरोयाता यॆन याताःपितामहाः । तेनयायात्सताँ माग९ं तिनगच्चन्नरिष्यति ॥ य त्र शास्त्रगतिभिजॊन्ना सर्वकम सुभारत । तसात्कुल क्रमायात मा चारुत्वाच रॆद्बुधः ॥ शिष्टाचारः सृति र्वेद (स्त्रीविधन्धमूलक्षणम् ’ । इ तिमनुसुमन्त्वादि वचनैः पित्रादिनियताचारोग्राह्यः, तदभावेश्लो ॥ “ आचारश्चैव साधूना मा तनिसुष्टि रेवच । इति मनु स्मृतिरा तनस्तु प्यावा७न्यतिरमासॊ ग्राह्यः ! दमिडेषु प्रायशः ॥ श्लो ॥ " अब्दिकं सौ रमा सेस्यात्सं क्रान्तिरहितॆतिथा ! सौरेमासितिथिन्नस्या चान्द्रमासे इति वसिष्ठा वचननिचयैस्सौरमास एवाचारो दृश्य तॆ मू———तिथिज्ञा नेमासाज्ञानॆ माघापाढयोशिक्वचिना सेमासि काब्दि कॆकु र्यान्तासज्ञानॆतिधृज्ञाने तस्यामावास्यायां कृ प्ले कादश्यां द्वादश्यां श्रवणेवा कुर्या दैवादं तरि तॆ ד $ तं चैनम् उभयाज्ञाने प्रस्थानमानज्ञानॆ तिथ्यज्ञानॆ पूर्वो ]1 पितृमेधसारसहितसुधीविलोचने कतिथिष्वन्यतमायान्त्य्रस्थानतिथिज्ञान् मासाज्ञाने पूर्वो कान्यतरमासे पक्षाज्ञानॆकृष्णपक्षे सर्वाज्ञानेमृतिश्रवणा हॆ तनासदशे संस्का राहवाकु र्याल्

1 ॥श्लो! व्या-सर्वथातिथिवि च्चॆदो नगतजन्म इत्यथः । तथामरीचिः । श्रीगति थिच्छेदॊनक त९व्यॊ विनाशौचंयडृच्छया । पिण्डँ श्राद्धञ्चदातव्यं मि च्छित्तिं नैव कारयेत् ॥ ज्ञानिन्कॊ ज्ञानिनो वापिमूखः पण्डितएनवा मृ ताहंसमति क्रम्य चण्डालःकोटिजननु ॥ ॥ अत्रबृहस्पतिः ॥ यदामासॊनविज्ञातो विज्ञातन्दिन मेवतु तदाह्या षाढ केमासे माघॆ वातद्दिनं भवेत् नज्ञायॆतमृताह श्चैतॊ षि लेसं तॆसति । मास श्चॆ त्प्रतिविज्ञात _सदशे स्यात्तचाब्दिकम् ॥॥ मरीचिः श्लो 1 श्राद्धनि घ्ने स मुत्पन्ने ह्यविज्ञा लॆमृलॆहनि । एकादश्यान्तु कतव्यं कृष्णपक्षविच क्षणैः ।॥ बृहस्पतिः ॥ श्लो॥ दिनमासौनविज्ञाता मरणस्ययदातिधिः । प्रस्थानमासदिनसौ गाहॊ्यूपूर्वोक्तयादिशा ॥ पूर्वॊ कया- प्र स्थानमासज्ञाने तिथ्यज्ञाने तत्कुहू सत्कृष्ण द्वादशीवागाहार्ट्, मासा ज्ञाने प्रस्थानतिथिज्ञानॆ माघापाढयोरन्यतर सिनानइत्यु करी श्यात्यथः यदामृतमासोमृततिथिः प्रस्थानमासः प्रस्थानदिनञ्च सजायलॆ दा प्र्रचॆताः ॥ वा॥ अपरिज्ञा तॆऒमावास्यायां श्रवणदिनॆ संस्काराहवा । #॥ इति ॥ आत्रेय ॥ श्लो ॥ द्वादश्यां वदर्शे देशान्तरमृतिश्रुता! शाद्धन्द द्यान्न भस्य स्यचतुदश्याङ्क्षतस्यच. ॥ चन्द्रिकायाम् ॥ म्लो ॥ मासस्तिथिर्वास्त्रस्थानदिनं वाळ्ळवणंस बॆत् । यसिदि नेतुसंस्कारः क्ष याह सद्दिनं भवेत् ॥श्रवणम्मृतिश्रवणम्. मू—— दर्मोप रागा दौस्नात्वाशुष्क वासाः प्राणानाय म्य प्राचीनावीती सङ्कल्प्य ’ आयातपितरः इतिपितॄ नावाह्य ‘सकृचाच्छिन्नम् इतिदर्भानासनाथाजु ना स्त्री र्य सन्यञ्जान्वाच्यदक्षिणामुखः पाणिभ्यां विकृति थॆज नवा माङ्गुष्ठमूलनिहितैस्ति लेः पित्रादीं सर्पयेत्ततो ऒन सानाञ्जलिमुत्पृज्य " ऊजजांवहन्तीः ’ इत्युडकन्त्रि8व एकादशखण्डॆ-दर्शा चौतिलतर्पण प्रकार दक्षिणीकृत्य तृप्यततृप्यत तृप्यलॆति तिरुद काञ्जलिमुत्सृ ज्योत्थाय तृप्यध्वमिति त्रिरुक्त्वा ’ नमोवःपितरो रसाय इति पितॄनुपतिष्ठ तॆ ततस्नानवस्त्रं चत्तुगुणीकृत्य यॆ कॆचॆति मन्त्रैणसदनु तीरॆनिती नि डयॆत् ( पितृवंश्या मातृवंश्यायॆचान्यॆम त्तउदक महशान्ति ताने स्वधान मस्तग्पयामीत्यवसानाञ्जलिः ’ इत्युक्तं सस्थलॆ विबहिषि नॊदकेन पात्रैनैकपाणिना नाद वासा नान्यहस्त दक्रैस्ति ले र्नान्यत्र निकि फैर्नाक्षतयु क्रैस्तर्पयॆल् मद्यशक्तिगृ हॆतर्पयेत्पात्रा द्वाजलमा वायशुभेपान्त रैतर येत्तथा पात्य्रजलॆषु तिलाज् प्रक्षिप्य व्यामि स्त्रीले स्तर येदत्र मृन्तयं पात्रं वजयेत्तॆजसं प्रशस्य लेतद भा ‘वे जलपूणॆऱुग तॆ९ वातर्पयेत् शात्यायनस्तु ’ सव्या न्वारभेनपाणिना तर्पये स्त्रिलाभावसुवणैन दर्भर्वाय ताशुचिस्दलन्दर्भहीनंवायधाकाममप्सुतर्पये त्तिलग्रह शॆतज९ न्यङ्गुष्ठयोगुवज यॆत्सा राक्षसीमु द्रा। उ क्तञ्च तज९ न्यङ्गुस्ठयोर्यॊ गौ राक्षसी मुद्रिकाभवेत् । राक्षस्या मुद्रयायु क्तं तत्तोयँरुधिरम्भवेत् ! दक्षिणाङ्गुषेनै वाञ्जलौतिलाज् क्षिपॆल् 1 1 व्या….अल्ट्राक्रमात्संवादवच ना न्यु च्यं ले; योगयाज्ञवल्क्यः । श्लेवा आवाह्यपूर्वव सन्त्रैरा स्त्रीर्यचकु शांशु भावा । गॊत्र नामस्वधाका सर्पयेदनु पूर्वः ॥ आयातपितरः ’ इतिपितॄनावाह्य ‘स कृदाच्छिन्नम् ’ इतिदर्भानासनाधाराना सीर्य तॆरुवत्स विष्णुन म९णः पितॄक् स्वधानम स्तर्पयामी तितर्पयेत्यथः । चन्द्रिकायां श्ले! सन्यञ्जानुततो न्वाच्यपाणिध्या = दक्षिणा मुखः ; तल्लिङ्गै स्तर्पयेनं त्रैस्सर्वाः पितृगणां स्तथा ॥ * ! मन्त्रा नाह ॥ श्लो ॥ उदीरतामं गिरस आयन्त्वित्यूर्थमित्यपि । पितृभ्य इतियेछेह मधुवाता इतित्यृचम् पितॄजॊध्याय प्र्रासिञ्चेद्वैजपै सन्ता यथाक्रमम् ! तृप्यध्वमि पितृ मेधसारसहि तॆसुधीविलोचने 2 तिचत्तिरै ्वततः प्र्राञ्जलिरानतः ॥ नमोवइति जप्त्या वैत मातामहानपि तर्पयेदानृशंस्यार्धम्परमन्ध रमास्थितः । गोत्रनामस्वधाका रैस्तर्पये दनुपूर्वशः ।॥ इति (उदीन्ता मवर उत्पडासः अङ्गिरसॊनः पितरः आयं तुनःपितरः `इति त्रिभिस्त्रीनद काञ्जली पितृभ्योदत्त्वा ’ ऊजंवहं श्री.’ पितृभ्यस्स ्वधा विभ्यः यॆचेहस्थिति ई इति त्रिभि स्त्रीनुद काञ्जलीज्” पि तामहेभ्योदत्त्वा ’ मधुवाता इतित्यृचेन एकैक मन्त्य्रान्ते त्रिनुद ’ काञ्जलीक्षा प्रषितामहेभ्योदत्त्वा ततो मातृपितामही प्रपितामही छ्यस्स्वधा नम स्तर्पयामिति प्रश्याकं श्रीनुदकाञ्जलीनुत्सृज्य मा तामहादीन्पितादिन त्रैमणं तैः क्रमात्तर्पयेत् ततो मातामह्यादी रातृव तर्पयित्वोत्थामतृपृध्वमितितिरुच्चार्य प्राञ्जलि रानतस्स९ ‘नमोवःपितकॊगसाय, इतिमुत्रम् ’ नसिपो भूयासम् इत्यन्तञ्जप्त्वा यधासुखं गच्छ तॆत्यु बार्योद्वासयेत् ! हारीतःश्लो॥ वस्त्वानस संशुष्कं स्धलऱ सीणबहिषि । विधिज्ञ स्तर्पणङ्कु र्या त्सर्वापितृग णां स्तथा । गॊबिलः ॥ श्लो॥ नॊदकेषु नपात्रेषु नकु र्या दाक पाणिना नॊपतिष्ठतितत्त्यं यन्न भूमा प्र्रदीयते ॥ पात्राद्वाजलमादाय शु भेसा, त्रान्त रॆड्डि पेत् । जलपूणॆ ७ थवार लेदा नस्धलॆतु विबहिषी ॥ l तिलद र्भाभा वॆमरीचिः ॥ श्लो॥ तिलाना मप्यभावेतु सुवण९ रजतान्वितं त दभावेनिषिञ्चेत्तु दर्भमा श्रेणवापुनः ॥ यश्री शुद्धिस्थलं वास्या दुदके देव, ताःपितॄक् । तर्पयेत्तुयथाशाम मप्सु सर्वं प्रतिष्ठितम् ॥॥ दशादौ निषिद्धवारादि सम्भवेपि तिले रॆनतर्पयेदि क्याहमरीचिः ॥ ॥ उपरागॆपि. तुळोदै पाTऒमायाञ्चसङ्क्रमे । निषिद्धेपिहिसर्वत तिलै स्तर्पणमा 1 चरॆत् । तिथिवारसमायोग निषिद्धियउदाहृतः । ऋषिभि स्तर्पणानि त्ये नैमि त्तॆन तुबाध्य तॆ तॆ ॥॥ भरद्वाजः ॥ श्लो॥ गन्धपुष्पाक्षतति लैस्साधणं त र्पणमुत्तमम् । देवा ब्रहऋषीं श्चैन. तर्पयेदक्षणोदके 11 पितॄंलो साक्षात्ति ले रेव तर्पयेदि ्वजस त्तमः ॥॥ अवधारणे नाक्षतादिनि षॆधः ॥ मरी चिः ॥ ळ्लॊ ॥ मुक्तहस्तेनदातव्यं नमुद्रां तत्र दशयेत् । वाम हस्तेतिला ग्राह्या मुक्तहस्तस्तुदक्षिणः ॥ एकादशखण्डॆ-तर्पणकालव्यवस्था अत्र विष्णुपुराणॆ पितृतर्पणान्तॆ कामतर्पणं सङ्क्षेपतर्पणञ्चो कम्! श्लो ॥ येबान्धवाङ बान्धवाळ्ळ येन्यजन्म निबान्धवाः । तॆतृप्तिमखला यान्तु यश्चासतॊ भिवाँच्छतिः यत्र कृचनसँ स्थानांयुत्तपो सहतात्म नाम् ! तॆषांहिद तमक्षय्यमिदमस्तुतिलोदकम् ॥ यॆमतु लेलु प्तपिण्डाःपु त्र दारविवजि ताः ! लेषांहि द त्तमक्षय्य मिदमस्तु ति लॊदकम् ॥ आब्रहस्तम्बपर्यन्तङ्ग तृप्यत्विति ब्रुव & पेत्पयोञ्ज लींस्त्रींस्तु कुर्व सङ्क्षेपतर्पणम् ॥ * आवसानाञ्जलिमाह कात्यायन$ # वा ॥ पितृवंश्यामातृवंश्या येचान्येमत्त उदक महन्ति ताक् स्वधा नम स्तर्पयामीत्यवसानाञ्जलिः ॥ इति अत्रपक्षे पितृतर्पणान्ते का मोदक मनसा नाञ्जलिञ्चदत्त्वा ’ नमोवःपितरः ’ इतिपितॄनुपतिष्ठते ॥उ

• दृतजलतर्पणॆमरीचिकि 1 श्लो ॥ यद्युदृतन्निषिञ्चॆत्तुतिलाका सम्मिश्रयेज्ञ लैः ! आतॊन्यछातुसव्येन तिलागा ह्यविचक्षणैः ॥ * अतॊ ऒन्यथा - स्थानदके अनुद्धृ इत्यथः 6 श्लो॥ तिलै रुगुष्ठमूलस्ते र्नान्यदत्तॆः के क्वचित् स्थितैः । पितृती धॆ९ नपित्रादीं सर्पयॆत्पिन्नदिङुखः ॥ २ क्वचित् ..स्थि तैः वामाङ्गुष्ठमू लव्यतिरिक्ता पात्र शिला जानिकि पॆळ्लि, ’ वामहस्ते तिला ग्राह्याः ’ इतिनियमात् ॥ श्रीविष्णुवु राणि ॥ तो तिर्रेस्सपापभिर्वा पि समवेताक् जलाञ्जली । भ क्तिन मस्समुद्दिश्यभुव्यप्माक प्रदास्यति ! * तर्पण कालव्यवस्थामाह——— मू———द शॆतर्पणँपूर्वं ततश्शाद्धु प्रत्याब्दिकॆतु परे द्युः प्रातः महालये तस्मिन्नॆवाह्नि शाद्धात्परन्तर्प णं तीलो परागादौ सुवण श्राद्धॆ शाद्धानन्तरं तर्प णं सपिण्डीकरणषोडशशा द्दॆमु द्रव्य ब्राह्मणसम्पत्तिस्त्रीति शार्थेषुच नतर्पणम्भवति व्या—काष्णा९जनिः ॥ ळ्लॊद शस्नात्वापितृभ्यस्तुदद्यात्कृष्णतिलो दकम् ! अन्नञ्चविधिवद्दद्यात्सन्तति सेनवधकाले । विज्ञानेश्वरीयॆ॥ श्लो॥ ननि र्वपतियश्शाद्धं प्रमीतपितृकोद्विजः । इन्दुक्षयॆमासि मासि प्रायश्चि तीयतॆनरः ॥ परॆद्युश्शा दकृन्मतो योनतर्पयतेपितॄतो # प्र्रा पितृमॆधसारसहीतसुलोचने

तस्स्नात्वाति लै र्युक्तं शापन्दन जन्ति ते ॥ * सृत्यथसा रादौ । श्लो ॥ तिलोदकन्तुपूर्वं स्यादामशाृद्द तितश्चरॆत् ! प्रत्याब्दि केमासि कॆच प रॆहनितिलोदकम् ॥ मासिकम्-मासि कार्यमितिविहितम् ॥ * श्लो ॥ महालयॆ स्वर्ण श्राद्धॆ शार्धं कृत्वातिलो दकम् । कुर्यात्तीधो परागा दौ शाद्धुकृत्वातिलॊडकम् ॥ आदिशब्दाद्दॆशविप्लवादिविहितामशासङ्ग्र हः । ज्ञा । दव्यवा?ह्मण सम्पत्ताप्रीतिशाद्दानुमासिकॆ । संवत्सरविमो ‘केचनकु र्यात्तिलतर्पणम् ॥ * संवत्सरविमोकः - सपिण्डीकरणं, तत्साहच र्यादत्तानुमासिकं षोडश श्राद्धान्नि उक्राथ९ सङ्ग्रहमाह - मू श्लो ॥ स्वधानम स्तर्पयामी त्येकैकन्त्रिस्तिलोदकैः ।पि तॄज् मातामहास्नात्वास स्त्री कां सर्वयॆत्रमातो ’ इति विमः. विष्णुः . एकादशःखण्डः . अत्र ना रायणबलीमनॆक प्र कारमाहु स्तोत्र महा प्रामाणि कविज्ञानेश्वरो क्तं तत्प्रकारं तावदाह… मू…..अथातो नारायणबलिदु मृतौ, कृचाचरणपू र्वकं नारायणबलिङ्कृत्वा ततिऔध्व= दैहिकङ्कुर्यात् ! अतशुल्लै कादश्याल सायं विष्णुं विधिवदभ्यर्च्य प्राणा नायम्य प्राचीनावीत्यमुष्य प्रेतस्य नारायणबलिं करिष्यतिसङ्कल्प्य विष्णुसन्निधौ दक्षिणाग्राज् दर्भार् सं स्तीर्य लॆषु माजज यतां मम पॆतइत्य सोमाजि९यित्वा मधुघृतापुताक् तिलमी शारि दशपिण्डा सव्यञ्जान्वा चॄ दक्षिणामुख्—मुक गॊत्रायामुक शमणि प्रेतो मुकशमणि यै तम्पिण्डन्ददा मीत्यमुक गोत्रा मुकशर्म प्रेतैतं पिण्डमुपति स्थितिवा पितृति धे नदक्षिणापनगा क्रमाद्द त्त्वा गन्धादिभिरभ्यर्च्य भक्ष्यभोज्यफलानिचदत्त्वा पूर्वव ना जयित्वा सद्यञ्छसिपिञ्चा डाज् पक्षि. पॆद्द त्र यत्किञ्चि ल्क्रियमाणं विष्णुं बुद्धा समाधाय नमोविष्णवइ ल्यॆ व सर्वं कुर्याधथ रात्रा चतुरपडृष्णा वाविप्र्रानमुष्य FO पितृ मेधसारसहि तॆसुधीविलो शिचने जुलै तॊदक्षिणाप्राचीं रॆखांस्फ्येनॊल्लिख्योद रा रवोक्ष्य दर्भाना स्तीर्य प्राचीनावीती सव्यञ्जान्वाच्च दक्षि णामुखो रॆखायामा स्त्रीणिषु दर्भॆषु पञ्चस्थानॆषु तू मपॊदत्त्वैतत्तॆ विष्णावतत्ति ब्रह्मन्नॆ शक्ते शिवैतत्तॆनपरि वारयमॆतिविष्णवे ब्रह्म शिवायसपरिवाराय यमाय चचतुरःपिण्डाज् क्रमाद्दत्त्वा मुक गोत्रा, यामुक शर्म णॆ प्रेताय नमोविप्लवइति पञ्चमम्पिण्डन्दत्त्वा पूर्ववद “पोमाज९ यॆदथामृतापिधानमसीति विप्रा नाछमय्य शु चैनाचान्ताज् विप्राक्षा भुक्तिदक्षिणाभिःस्सन्तो ष्योपचा रानुक्त्वा वि प्रहस्तेषु क्रमात्तिलो दकन्दद्यात्ततु तत्ति लोडक ममु स्ते प्रेतायै तत्तिलोदकम स्त्विति भूमाद ब्युरथैता प्रेतस्य सुगतिं प्राथ्य विसृज्यासीमान्त मनुम्राज्य प्रदक्षिणमावृत्यासत्य पुण्याहंवाचयित्वॆ प्लैस्सहभुञ्जीत, अयं प्र कारोविष्णूकॊ विज्ञानेश्व रॆणा दृत्य लिखितः बॊ धाय विस्तरः, शौनकीयेनि शेषः’ अतश्लेवा कौछवतः " म्लो ॥ नारायण बलिः कार्यॊलोक ग्रहाभया न्न रैः 1 तदातेषाम्भवॆच्छाडु नान्यथेत्यब्रवीन्म नुः ॥ तमुद्दिश्यबलिः कार्यो दत्तोहिदुरितापहः 1 मन्त्रसंस्का रहीनन्तु सुगतिं प्र्रापयिष्यति इतिनारदः ॥ A व्या– प्र योगस्सुस्पष्टः अत्रविज्ञानेश्वरीये ॥ वा॥ नारायण बलिळ्चॆतङ्कत व्यः कप्याञ्चिच्छुक्लॆ कादश्यां विष्णुंवैवस्वतंयमं य भावदभ्यर्च्य तत्समी सॆ मधुघृतापुतां स्त्रीलमिशा दशपिण्डाळ् विष्णु रू पॆण प्रैतमनुस्मर९ पॆतनामगो त्रॆ उच्चार्य दक्षिणाग्रॆषु दर्भ षु दक्षिणामुखी दत्त्वा गन्धादिभिरभ्यर्च्य पिण्डप्रवाहणान्तङ्कृत्वा न ब्यांÚक्षि पेन्न वत्न्यादिभ्योदद्यात्तत सस्यामेव राज्यामयुगाङ्क् ब्राह्मणानामन्त्य्र्य उपोषितश्वोभूतॆ मध्याह्न विष्णोराराधनं कृल्वैको द्रष्टविधी नाब्राहण पाद प्रक्षाळनादि तृप्तिप्रश्नान्तङ्कृत्वा पिण्ड द्वादशखं डे-ना रायणपलिष्प्रयो गः पितृयज्ञावृतॊ ल्लेख नाद्यनने जनान्तं तूप्रीङ्कृत्वा विष्णवे ब्रह्मणाशिवा य परिवारसहिताय. यमायच चतुरःपिण्डा दत्त्वा नाम गोत्रसहि तं पॆतंसंस्मृत्य विष्णोर्नामसङ्कीत्यं पञ्चमुपिण्डन्दद्यात्ततॊवि प्रानाचान्तान्दक्षिणाभिस्ताषयित्वा तन्म ध्ये चेतं गुणवत्तमं प्रेतबु द्यासंस्मर९ गॊधूहिरण्यादिभिरतिशयेनसन्तोष्य ततः पवित्रपाणिभिर्वि प्रैः प्रैकाय तिलादिसहितमुदकं दापयित्वा स्वजनेस्साधणं भुञ्जीत ततस्सर्वमाध्वण दैहिकङ्कुर्यात् । नारायणबलिस्वरूपञ्च वैष्णदेव्यु ग्डम्, यथाश्ले ! एकादशींसमासाद्य शुक्ल पक्षस्य, नैतिथीम् । विष्णुम्पम र्भयॆदैवं यमं वैवस्वतन्तथा ॥ दशपिण्डाक्मृताख्य राज् दर्भेषु म धुसंयुताक् ! तिलमिशास्त्रदव्यादै संयतो दक्षिणा मुखर्जी 1. विष्णुं बुधौसमासाद्य नद्यं भसिततःक्षि पॆल् नामगोत्रग्रहन्न्तत्र वुष्पैर भ्यर्च नुतथा ॥ धूपदीप प्रदानुचभक्ष्यम्भोज्यं ततः परं निमन्त्र येतविस्त्रान्वैपञ्चस पनवापिवाणि विद्यातपस्समृद्धान्वैकुलोत्पन्ना समाहितान् । चतुरोवा धवाविक् षडष्टवानिमं त्रयेत् ॥ असरे ऒहनिसं प्रा प्रेमध्या ह्नसमुपोषितः । विष्णोरभ्यर्चनङ्कृत्वा विप्रां स्तानुपवेशयेत् ॥ उदङु खान्यधा ज्येष्ठं पॆतरूपमनुस्मरण । मनॊनिवे श्यविष्णा वैसर्वङ्कु र्याद तन्द्रितः ॥ आवाहनादियतोक्तं दैनःपूर्वन्त दाच रॆट् । तृप्ताज्ञात्वाततो विप्र्रां तपिम्पृष्ट्वायथाविधि . हविष्य व्यञ्जनेनैव तिलॆनसहितॆनच । पञ्चपिञ्चा प्रदद्याच्छ दॆवरूपमनु सर९ ॥ प्रथमः विष्ण वॆनद्या दृ हणादशिवायच । यमायसानुचा” राय् चतुध९म्पिण्डमुत्सृजेत् ॥ मृतं सङ्कीत्य मनसागोत्र पूर्वं ततःपरम् ! विष्णो र्ना मगृहितै ्वन पञ्चमम्पिण्डमुलै पेत् । विप्रा विप्राना चम्य विधिनद्धक्षिणाभिस्समर्चयॆल् 1.एकं वृद्धत मंविष्त्रं हिरण्यनस मर्च येत् ॥ गवावस्ते णभूम्याच् तन्तं मनसा सर । ततस्तिलाम्भोवि प्र्रास्तु ह स्तेदर्भसमन्वितैः॥ क्षि पेयु गॊत्रपूर्वन्तु नामबुद्धानिवे श्यच ! हविXन्धतिलाम्भस्तु त स्ते दद्युस्समाहिताः ! मित्प्रभृत्यजने स्पाधणं पश्चाद्भुञ्जीतवाग्यतः ॥ एनुविष्णुम तेस्थित्वायोदद्यादा रघापितृ मेधसारसहितसुध्वीलोचने तिने I समुद्धरतितङ्क्षि प्रं नात्र कार्याविचारणा ॥ इति । बोधायनी ये ॥वा॥ अथातोनारायबलिं व्याख्यास्या मोदक्षिणा” त्तरायणयो र परपक्षस्य द्वादश्यां क्रियलॆ पूर्वेद्युद्वा दशष द्वाब्राह्मणान्निम स्त्रीयते योनिगॊत्प्रश्रुतनृत्तसम्पन्नानथाप रॆद्यु देशान गृह नदीतीरॆ वाग्नि मुपसमाधाय. सम्परि सीर्य प्रणीताभ्यःकृतो ्वपोत्थाया गौणा ग्निं दैवतमा वाहयति पुरुषसूक्तेद्वॆ ऋचे जपित्या व्याहृतिभि नता मावाहयत्यधैनं स्नापयति पुरुषसूकैना थैनं गन्धपुष्पधू पदी- पैरष्टाक्ष रेणार्पयित्वा स्तर्पयति कॆशवन्तर्पयामिति द्वादशना मभिःपरिधान प्रभृत्याग्निमुखं कृत्वापक्वं जुहोति ’ विष्णोर्नु कम् ’ इ ति पुरोऒनुवाक्यामनूच्य ’ वरोमात्रया, इति याज्ययाजुहो त्यधाज्याहुती रूपजाहोति केशवायस्वाहेल्यॆलैरॆन गुडपायसघृत मिश्रमन्नं नि वॆदयति ’ देवस्यत्वास वितुः प्रसवेश्विनॊ र्बाहुभ्यां पूष्टोहस्ताभ्यां विप्ल वॆमहापुरुषाय हविर्नि वेदयामि इतिन म व्याहृतिभिस्सा ्वहाका रॆणजपतिव्याहृतिभि रेवचमनीय मधब्राह्मणा नाहूय सदर्भोपक पैष्वास नेषू पवॆश्या थैनास्वस्त्र गन्धधूपदीपमा” न्यैरभ्यर्ब्याधाभ्यनुज्ञात स्त्रीलमित्रं हविस्समुदायुतृह सेन जुहोति, 6 पितृभ्यस एधानमो नारायणाय स्वाहा इत्यादिचतुर्विंशति मं त्य्रानूह्य ’ अग्नयेक व्य वाह नायस्विष्टकृ लॆस्वधानमोनारायणाय स्वाहा, इति,अथब्राह्मणानन्नेन. परिशॊष्य लेषां यथाश दक्षिणाँ दद्या, त्प्र दक्षिणीकृत्य शेषमनुज्ञाप्य दक्षिणॆनाग्निं प्र्रागगा दर्भाक् संस्त्री- तॆमुबलिन्द दाति वि श्वॆभ्यो देवेभ्योनमः साध्याभ्यो देवॆभ्यूनमः सु र्वाभ्यो देवताभ्योनमः विष्णवॆनमः नारायणायनमः सहस्रशीषा यनमः यज्ञात नॆनमः यज्ञपुरुषायनमः ज्ञानायनमः सर्वेश्वराय- नमइति स्विष्टकृत्प छृति सिद्धमा धेनुवरप्रदाखात्सर्वा पितृ सम धिगच्छति बह्मलो केमहीयत इश्याहभगवा बोधायनः * असिक् खण्डॆ पाठव्युत्क मदर्शनादर्थक मस्य बलीयस्त्वाद्व्याख्यासानुसा रॆ नॆक ग्रन्थप र्यालोचनयानुकमो साभिरुक्तः ’ अधडॆवगृहॆ. नदीती रे र्य

द्वादशखण्डॆ-नारायणबलि योगः 193 वा विपा? नाहूय नारायणबलिं करिष्यऐतिसङ्कल्प्य कॆशवाद्य माद्द्वादश षड्वानि रिक्षा नृत्वासायं तद्दिनं वैस्पहोपोष्य श्वाधू तॆपूर्ववद्विपान्नि मन्त्रकुण्डेषु विप्रक्षाळ्य कृसरताम्बूलादी नि दत्त्वा भ्यज्य स्नापयि क्वागतेषु लौकिकान्नि मुपसमाधाय सु परि स्त्रीर्य पात्रसंसाद नादिकृत्वापणीताः पणीयो तरेणाग्नि मवादे नं नारायण निधायाघ्याणदि परिकल्प्य सहस्र शी षॆति द्वेऋचौज पित्वा ॐभूः पुरुषमावाहयामिति सप्तव्याहृतिभिः प्रत्येकं पुरुष मावाह्याघ्या९ दि दत्त्वा पुरुषसूक्तेन दॆनमभिषिच्य नस्त्रापवीताचम न गन्धपुष्पधूपदीपोपचारा कृत्वा ग्नॆदक्षिणतो ब्राह्मणनिधाना दिप्रतिपद्याग्निमुखान्तॆ विष्णोर्नुकु वीर्याणिप्र्रवॊ चंयःपाधिँ वानिवि ममेरजांसियोअस्कभामीदुत्तरं नथस्थं विचक्रमाणस्त्रे धोरुगायः > इति पुकॊनुवाक्यामनूच्य ’ परो मात्रयातनुवावृधान नतॆमहित्व मन्वश्नुनुति उभितेवि दरजसीपृथिव्या विष्णो देवत्वं परमस्यवित्सै स्वा हा ’ इत्यन्नेनहुत्वा कॆशवायस्वाहेत्यादिभि व्वादशाज्याहुती हुजु त्वा कॆशवादीनुद काञ्जलिभि स्तर्पयित्वा तैरेवाष्टाक्ष रेणार्बयित्वा देवं विविधव्यञ्जनघृतगुडसहितं सशर्करं सफलं पायसान्नन्निवॆद्याचम न ताम्बूलादिदत्त्वा ॐभू स्तर्पयामीति सप्तव्याहृतिभि स्तर्पयित्वास्तु त्वा केशवादीक्षा” पूर्वनव्य्बक्वा गॊमये लॊपलि पॆष्वर्चि तॆसुकुण्डेषु लेषां ‘पादौ पूर्ववत्प्रक्षाळ्याचम्याचमय्य उददुखानास नेषूपवेश्यगँडवु. ष्पवासोङ्गुलीयक कुण्डलाद्यैरलङ्कृत्यानुज्ञा प्याज्यतिल मिश्रंहविरिडा पात्रैनिधायपितृभ्यःपितामहेभ्यः प्रपितामहिभ्योमातृभ्यःपितामही भ्यःवपितामहीभे्यूमातामहेभ्योमातुः पितामहभ्योमातुः प्रपिता महेभ्यो मातामहीभ्योमातुः पितामहीभ्योमातुः प्रपितामहीळ्यआ चार्यॆळ्य आचार्यपत्नी भ्योगुरुभ्यूगुरुपत्नि भ्यः सखिव्य स्सखपत्नी भ्यो रा जभ्यो राजपत्नी भ्यू मात्यॆभ्यू मान्यपत्नी छ्यस्स र्वेभ्यस र्वाभ्य इति प्रतिमं त्रं स्वधानमोनारायणाय स्वाहेत्यमुषज्य चतुर्विंशत्या हुतीह९ सेनादायहुत्वा अग्नयेक व्यवाहनाय स्विष्टकृतिस्वधान 837 पितृ मॆधसारसहितनुलोचने ण मोनारायणायस्वाहेति स्पिष्टकृतञ्चहुत्साहन्त शॆषम्पा श्रेषुवदा य “केशवादी९पृथीवी तॆपात्रमिति देवती रैसस्पर्शयित्वा ’ एको विष्णुमह द्भूतम् ‘इतिजपित्वाभुञ्जा ना प्र्राणनिविष्ट इत्यादिभिःसमीक्ष्य यथासु खञ्जुषध्वमित्युपचारानुक्त्वा चां तॆरुवि श्वॆभे्यू देवेभे्यूनमःसा ध्ये भ्यू देवॆभ्योनमःस र्वेभ्यू देवॆभ्यूनमः सर्वाभ्यो देवताभ्योनमः विष्ण वॆनमः नारायणायनमः सहस्रशीषायनमःब्रह्मण्यायनमःयज्ञा तनॆनमः यज्ञपुरुषायनमः ज्ञानायनमः सर्वात्मनेनमइति केशवादि भ्यःक्रमेण भ क्तिदक्षिणान्दत्वा प्रदक्षिणीकृत्य प्रणम्यता – विसृज्य देवस न्निधौ दक्षिणेनाग्निं दर्भा चतुधावासं स्तीर्य शेषुदर्भेषु सकृत्पकृ .त्तूष्टीमपोदत्त्या पितृभ्यस्स ्वधानमोनारायणायेत्यादिभिश्च तुर्विंशति भिरॆकैकस्यां दर्भपज्कौषट् षट् एवं क्रमेण चतुर्विंशति बलीक् दत्त्वा पूर्ववदपोनिनीयजयादि प्रतिपद्यते परिषेचनान्तङ्कृत्वा प्रणीतावॊक्ष णं ब्रह्मैूद्वासनं वस्त्रभूषणादिभिराचार्यं पूजयेदिति । शौनकीय प्र्रकारस्तुन न्यासिविषयेपृथगॆन वक्ष्यतॆ । अखण्डादर्शे ॥ देवदेव स्यभवने विष्णोर्न द्यामथापिवा । तीथॆँवापावनॆविद्वान् शुचिर्भूत्वा समाहितः । द्वादशब्धाहणा षड्वाप्यशक्तोतु निमन्त्य्रयॆल् ॥ श्रीध रेयेच ॥ शो॥ द्वादशांश्रवणेवापि पञ्चम्यां पर्वणोरपि । पञ्चमींस र्पदष्टस्य नारायणबलोविदुः ॥ ॥ एवन्तिथिविधानंयतिव्यतिरिक्तविषयं तस्यतु सपिण्डीक रणस्थानीयत्वाद्य तॆर्ना रायणबलि द्वारा दशाह वीन का र्यः ! अत्य्रशौनकः ॥श्लो॥ यितीनां योगिनां चैवमन्येषाम्मोक्षकाङ्क्षणां पुण्यपापक्षयाथा९य द्वादश हनि कारयेत् ॥ द्वादशःखण्डः m इति श्रीमद्वेङ्कट नाथस्य सरस्वतीवल्लभापरनामधेयस्य वैदिक सार्वभौ मस्यकृतिषु पितृमेधसारप्रश्न Q व्याख्याने सुधीविलोचन चतुर्थःपटलः त्रयोदशखण्डॆ-शाद्धफलव्यवस्थापनम् m 1 JFx मनु ननु प्रातिस्विक शुभाशुभक मजुव शॆन स्वग९नरक गतानां ष्याणां पुत्रादिभिद तैरन्नपानादिभि स्तृस्यसम्भवात्सम्भवे स्वय मात्म नामप्यनीशानाःकथं स्वगा९दिफलं प्रयच्छन्ति पितरइतिचेस्तेवं विज्ञानेश्व रॆणैनमेवाशङ्क्यपरिहृतत्वात् । तथाहि॥ श्लो ॥ वसुरुद्रादि तिसुताः पितरशाद्धदेवताः ! स्त्रीणयन्तिमनुष्याणां पितॄञ्चाधीनत र्पिताः II आयुःप्रजान्धनंविद्यांस्वगणम्मोक्षंसुखानिच प्रयच्छति तथाराज्यं प्रीतानॄणाम्पितामहाः ! * सह्यत देवदत्तादयएव श्राद्ध कम९णि सम्प्रदानभूताः पित्रादिशल्ले रुच्यन्ते किन्त्वधिष्ठातृवस्वादि देव तासहिता एन,यथा देवदत्तादिशट्टे ग्न शरीरमात्रं नाप्यात मात्रङ्किन्तु शरीरविशिष्टा आत्मानडॊच्यं ते, एवमधिष्ठातृ देवता सहिताएव देवदत्तादयःपि त्रादिशळ्ले रुच्यं तॆ; ततश्चाधिष्ठातृ देवता वस्वादयःपुतादिदत्तान्नपाना दिभि स्तृप्तास्सन्तस्तानपि देवदत्तादीं सर्पयन्तिकर्तॄंश्चपुतादीन्पलेनयो जयन्ति यथा माता गर्भपोषणायान्यदलैन दौहृदान्नपानादिना स्वयमुपभुक्तेन .तृप्तासती जठरगत महात्यन्तर्पयति, दौहृदान्नादि प्रदायिनश्प प्रत्युपकारफलेन योजयति, तद्वत् (वसवोरुदाअदिति सुता वलॆ पितरः पितृपितामह प्र पितामहशब्दवाच्याः न कॆवलं देवद त्तादयएव शाद्धदेवताः प्रकृतश्राद्धक मणि सम्प्रदानभूताः, किन्तु मनुष्याणां पितॄक् देवदत्तादीक्षा स्वयंशा देवतर्पिता स्तर्पयँतिज्ञा नश क्यतिशययो गेन, किञ्च नकेवलं पितॄक्तर्पयन्ति, अपितु श्राद्ध कारि भ्यः आयुरादीफलं शास्त्रोक्तमन्यदपि फलं स्वयं प्रीताः वस्वादयः, प्रयच्छन्तीति) इदमाह, C M मू——पितृपितामह प्रपितामहानामवसुरुदित्याः श्लो II वसवःपितरॊ ज्ञेयारुदा श्चैवपितामहाः प्रपि तामहा स्तथादित्याळुति रषास नातनी ॥ ’ तवीववस्वादय शाद्धॆनु पित्रादिशस्त्राणोभवन्ति, तपन शाद्धदेवता स्तत्प त्न्यॊमात्रादयो भवन्ति, तॆशाद्दॆन तृप्तदेवभूतापि तृत्वम्प्र्राष्त्रान्न रक सानपि स्वपितॄज् स्त्रीणयन्त्यकरणव पितृमेधसारसहितसुधीविलोचने पन्ति, तस्ता लैभ्यएव होमभेूजनपिण्ड दानादिकु र्युः व्या स्पष्टाध९ः, मू—– होमाम। द्दॆश्यभेद । तस्य होमा दॆरवश्यकत्व व्य ल्ये हेतुँचोपन्यस्यति — : अग्नौहु तिन देवस्था पितृन्धक् भूजि लैद्विँ जेः1 प्र्रणयॆन्न तक स्थांश्चभूमापिण्डनिपातनाल् 1 * होमा दीना मेको द्दॆश्यत्वाधावाद सं जीहार्च त्रिणिश्रार्धे प्रधा नानि होमभेूजनपिण्डदानानि कार्याणि भजन मेन प्र धानं होमपिञ्चानङ्गमिट्यॆकॆ, अनधाँ पॆट्रोभेजय् दित भूजन स्येव प्रधानत्वपदेशात् ’ अङ्गानि ऒतृय J’ आवाहनाग्नौकरणम् ’’ आहोमात्क ृत्वाविर आहोमात्कृत्वाविर ज्ञस्य मेल् » इत्यादिज्ञापनाच्च. I व्या–अग्नौहु तॆ नेतिवचनं स्मृत्यथ सारादौ ! इदम त्रप्र्राची संवचनम् ॥ श्लो ॥ दॆवस्थाः पितरः केचित्सितृ श्चाप रॆपुनः । तिर्यक् स्थाःपित !! केचित्पितृपाश्चाप । ई केचित्तेषान्तृ प्तिर्न विद्यते ॥ इति ॥ तिर्यक् ः- नरक स्थाः ॥ संवत९ शी श्लो ॥ सदाचा रण देवत्वम् ऋषित्वं तथैवच प्र्राप्नुवन्तिकुयोनित्वं मनुष्या सैद्वीपर्यये अत स्तत्तत्तृप्त ्यथं त्रयं कार्यमैन, अग्न्या धेयेभूतँस्वामि ना त्रयाणां प्राधान्यक्ते र्वैश्वदेवि विश्वेदेवाइ ति क्ष पदि९स्वामिलो क्षत्वाच्छ ! ननु " श्लो ॥ सवितुः पितृकृत्येषुह्यधि का ॥ रोनविद्य तॆ । ’ इतिवच नाज्जीनपितृक स्य कधन्त त्त यमिति चॆन्न, दर्शादिश्रा द्धविषयत्वादस्य; शाद्धषटू विधा नाच्च ॥ तधाशातातप काष्ट्रा९ जनिष्क्रमु खिकि ’ गयायाञ्चमृलेहनि मातुश्शादम्पृथक्कु र्यात् ’ इतिमा तृमृता वॆश्राद्धंविहितम् ’ यद्यद्ददातिवि प्रेभ्यः ’ इतिमनुः ॥ननु i ૐ श्लो ॥ पित्र्यञ्जीवपितुर्नस्यादग्नौहोमोपि पाक्षिकः । येभ्यूवापि पि ता तॆभ्यूद द्याद्वैतानक मणि ॥ दद्यात्तेभ्यःप रेभ्य स्तज्जी वॆच्चत्रितयं यदि । ’ इति यमस्मरणङ्कथमिति चॆन्न (श्लो ॥ पितृयज्ञन्तुनिर्वत्य वि प्रश्चन्द्रक्षयॆ६ग्निचित् ! पिण्डान्वाहार्यकं श्राद्ध कु र्यान्ता सानुमासिकम् इति मनू कपिण्डपितृयज्ञपिण्डदानविषयत्वान्नि षॆधन्य II आधा६प स्तम्बः 35 त्रयोदशखण्डॆ-मासिश्राद्धादौ मातुः पिण्ड दानव्यवस्था #वा ॥ यदिजीव पितादद्या दाहोमात्कृता एविरमेत् ॥ * इति अल्ट्रापियॆभ्यइति पक्षान्तरोक्त्या त त्रयंसिद्धम् " श्लो ॥ प्रत्यक्ष मर्च m संशा दैनयु ग्रन्दनुरब्रवीत् 1 पिण्डसि र्यावणञ्चैवमहापातक समितं! इति भविष्यत्पुराणवच नान्न चतत्कार्यमिति चॆन्न ध जीवन्तं पितरं पिता महंवा तल् स्थानॆऒर्बयेत् ’ इति पक्षान्तरनिषेधपरत्वात्तस्य किञ्च ४ म्लो । महालयेगयाश्रा द्धॆमातापितो मृ९ लॆऒहनि 1 ઢ होपिकसर्वीतपिँडनि त्वापणं सुतः ॥ इतिमृताहव्यतिरि कश्राद्धॆ ’ श्लो अयनद्वितीयॆश्राडु विषुनद्वितयेतथा ! सङ्क्रान्त्यादिषुकुर्वीत पिण्डनि र्वापणादृते ! · इ9पिण्ड दासनि षॆधनदत्र तदभावात्; ’ यॆभ्य एवपिता दद्यात् ’ इति हारीतनच नाच जीवपितृ कॆनत त्रयङ्क द्रव्यमितिनिश्चियते ननु प्रधानमेनाङ्गाक ष९क मत मासि शाद्धादौ भेूजनाभा नाडुकि पिण्डदानङ्क समित्यित्साह – चूसिशाद्धादौ मातुर्को चौ मातुर्भोजनाभावेपि ’ द्वैधन्दक्षिणा प्र्र्द रा नितिनग९द्वयस्यपिण्डदा नविधानास्त्मन्त्य्राम्ना नाच पित्रा जेरात्रा देश्च सर्वत पिण्ड दान मनजका नीयम्. व्या–सर्वत्र सर्वशा ड्रॆसु, मन्त्याम्नानाल्- माजकायँतां म मपितरः माजकायन्ताम्मममाकुइत्यादिभिर्वगकाद्वयपिण्ड दानमन्त्रा णामधीतत्वात्. कि मेवं माकुन्सर्वत्र भूजनाभावो नेत्याह मू-’ अष्टकासु ’ इतिवचनानातुमृता हि वृढका दञ्च कतजाव्यं सकतः व्यो मात्रा देहोजु मः वचनाभा वात्वविदपि समाचाराभावाच्च, प्रतियोगि भेदॆसिपि त्य्रा दे रॆव होमइति व्याख्या नाच्च मातु मृ ताजा पि त्य्रादॆरॆन होमोमाता दे रववरणम्. व्या—-अष्ट कासुचवृधौ चेति काष्टाराजनि वचनमो अस्याधः प्रा गॆवस मथिँतः ॥ ८ श्लो॥ मातामहानाम स्येवंशाद्धङ्कु र्याद्विचक्षणः । मं तॊलिप्रानयथान्यायं शेषं मन्त विवजिजातम् ! इति विष्णुवचनानातु पितृमॆधसारसहितसुलोचनॆ श्राद्धे मन्त्य्रोहन होमङ्कु र्यादिति वच नाभावावाप स्तँबबोधाय नाश्वलायवच्छन्दोगकात्यायनादिषु मातृभ्यू होमादर्श नाच्चसूत्रै ष्वनुक्तेरमुर्ते_पदं नॊहनीयमित्यधः ॥ अततात्पर्य दर्शनम् ॥वा । अल्ट्रा यद्यपि मात्रादिभ्यः पृथ गेव पिण्ड प्रदानदर्शनु लॆथापि तासां पृथगा ह्मणभेूजनन्नभवति होमाभिमर्शनयोः पृथक्त्वादर्शनात्, अ ई प्र तियोगिभेदॆपि पित्रादेरॆवहोमः ॥ * इति । मू–एवं जीवपितृकन्य मातुशा द्धा पितुः पित्रादिभे्यू होमोनग९ड्वयस्यपिण्डवानं कार्यम्. व्याशताथम्. मू—अब्राघ्य९ग्रहणे तिलावा पॆन्नाभिमर्शनॆद पिता दिशब्देषु मात्रादिशब्दः प्रयोक्तव्यो साधारणत्वात्. व्याÔअत्र मातृमृताने- दर्शादिश्राद्धं मातृपितृसाधारणम्, अत स्त्रत्रमन्त्य्रानूहः, मातुमृताहितु मात्रा चॆरु द्देश्यत्वॆनासा धारणत्वात्पितादिशब्दस्थानेमात्रादिशब्दः प्रयोक्तव्यइत्यधः॥अतै वं प्रयोगः——आमआगच्छन्तुमातरः मातृभ्यूवो गृष्णामि मातरिमाक् लॊ काज् एष तॆमातरित्यादि. पि मू—आयातपितरइत्यादि कृलेक शेष त्वॆन बहुवचनान्त पितृशब्धस्य पित्रादिमात्रादिरू पार्थप्रकाशनाख्य कार्यत्वो पप त्तॆमा९तृश्रा द्धॆष ्वनूहः ’ पितरश्ना द्ध देवताः तरश्च त्रयःप्रोक्ताः ँ यदेवतर्पयन्त्यद्भिः पितॄकॊस्ना त्वासमाहितः ’ इतिमन्वादिभिः पितृशब्देन पित्रादिमात्रादि नि दॆँशात्पित्प्रदीनाम्मात्रादीनाञ्च बहुवचनान्तपितृशब्द वाच्यत्वं वचनसिद्धमतो प्यनूहः. व्यापितामात्रॆत्यादिना कृतैक शेषः पितृशब्दः बहुवचनान्तो वर्ग द्वयवाचीत्यत्र मन्वादिवदनमु दाहृतम् । पित्रादि मात्रादि रू पॆति, अथॆ९ वाकार्यत्वादिति सूत्राथउक्तः ॥ अयम्भावः अनु षॆया ॥ ध९ प्रकाशको मन्त्रः, अत यथाग्न्या दिशब्दस्थानॆविकृता सूर्यादिशब्दनि वॆ त्रयोदशखण्डॆ-मातृश्री दैमातृपदोहनि षॆधवि 1 (1) शोध९ प्रकाशकत्वात् । नात्र तथा पितृशब्दस्येव नग द्वयरूपार्थ प्रकाशनादिति । अत्रसायणीये । श्लो ॥ केवलःपितृशब्दस्तु पितृसामान्य वाचकः । मातामहादिसम्बन्धं मन्त्रम्मादिहूहयेत् ।* इति । कॆ नलेति, पितृपितामह प्र पितामहा इत्ययंशब्दः पित्रा दिवाचीतथापिता महशब्दः प्रपितामहशब्दळ्ळ तन्मात वाची पितरइति शब्दस्तुपितृत्व सामा न्यमभिधत्तॆ मातृशब्दस्तुनपित वाची अतो श्रमन्तो होन कार्य इत्यर्थ ऊ हे..निष्टमाह—— मू—यद्यायातमातर इत्यवाहयॆ दनाहूतत्वादना गतास्स्युःपितर.स्ततो होमपिण्डभागिन सैस्वस्वभागाला भात् तञ्चयं तोयो वैभागिनं सन्तमभागन्नुद लेचय ने वैनं सयदि जैनन्नचयति अधपुत्र मधपौत्रञ्चयिते इति श्रूयते अनू हेपुनस्स ्वस्वभागा९ लभन्ते Q व्या-यःपुन रामातपितरइति नावाहयॆत् - तञ्चयं तॆअनाहू ताःपितरो नाशयति तत्प्रश्रुतिमुदाहरति ’ योवैभागिनम् ‘इति नुद तॆ नावाहयतीत्यथः । आयातपितरण त्या वाहने आहूताः पितरो होम पिण्डाक् स्वस्वभागा लभन्तॆ मातरश्च स्वभागा९ भूजनपिण्डाक् ल भन्तॆ ततःपितर स्तन्नचयं तॆ. मू—— मातामहयोशाधौष्वावाहनाम्य ग्रहणति लावापहोमान्नाभिमर्शन पिण्डदानादि मन्त्रेषु षष्ठ्यं तं मातृशब्दमुक्त्वापित्रादिशब्दं ब्रूयात् व्याषष्ट्यन्तमिति - मातुः पितॆस्वाहा, एष तॆमातु स्तत ( एतत्तॆ मातु स्तत ) माज९यन्तां मममातुः पितरः एष तेमातुमातः य मातुमाँ तॆत्याम्याहनीयमित्यथः मू…..एकब्राह्मणप प्यॆकॊद्दिमेर ‘पृथिवीतेपात्य्रं ’ इ त्यत्रैनूहः ( यथैक स्थि९वत्सेवायवस्थापायन स्टेट्यॆनंवि धेषु बहुवचन प्रयोगसाधुत्वाथं ’ इति भाष्यं व्यास्पष्टोथः ! अततात्पर्य दशनम् ॥वा॥ ततादि शब्दानांसं J00 पितृमेधसारसहि तॆसुधीविलोचने बुद्धिशब्दत्वाश्पि द्रौ दि नामानि सम्बुद्ध्यागृष्णाया दॆवमस्य त्रापि तत्त द्विभ क्तिक मूह्यम्, पितानृङ्क मित्याद्यकवचनं पित्रादित्वसामान परम्, अतऎनप्रकृतौ दर्शपूणक मासयो नेकपत्नीक स्यापि पत्नि सन्न ह्यॆदि त्यॆकवच नेनैन सम्प्रैषः ऊह इत्युव नेशः प्रकृता नेवद्वादशा जूजद्यसुण्यामिति दर्शना दॆष ततमधुमानित्यादिष्वप्ययमेवन्यायः वायव स्थितिवत्प्रहणानां ल्वेति बहुवचनं प्रयोगसाधुत्वाध९ol इति मू—पुत्निकापु त्रदत्तक्षेत्रजाद्व्यामु ष्यायणाः तत्प्रद त्तोद्वैमातुरळ्ळ मृता पायिनै सौमाता यनैसपत्नी मात्का सौपि तॆत्यॆनबूरियाल्. व्या—द्वैमातुरः सपत्नीसुतः ससपल्नीमातृमृता हॆय नैसपत्नी मातॆति ब्रूयात् दत्तस्तुय नैयेनाम्नीमातेति तथायज्ञन रापि लॆतिच ब्रूयात् अल्ट्रा पैठीनसिः ॥ वा॥ अभदत्रस्त्रीतकृतिमवुति चावुत्ति क्षेत्रजा परिग्रहणो षेणजाता द्व्यामु प्यायण काभवन्ति मू———दर्शादिशा देव द्विवचनान्तं पितृशब्द ब्रूयात् ‘य दिद्विपितास्यादॆकैक सितो पिण्डे द्वौद्यावु पलक्षयेत् ‘इतिपिं डपितृय जैदर्शनात् 1 व्या—ननु ‘पूयतिहवा एतदृचो 2क्षरं यदेनरूहतितसादृचं नॊनेन्न मातावध९ तॆ नविता ’ इतिश्रुतेः कथँमातृपितृकजॊहइति चे न्न 4 नष्त्रकृतावूहो विद्यते ’ इतिश्रुतः प्रकृतिविषयत्वान्नि षॆधस्य त त्रापिनिषेधः साक्षिकः 6 ऊहइत्युप दॆशः ’ इशि व्याख्यातत्वाच्च ! जॊदर्शादौ द्व्यामुष्यायणो मातृपितृतता दिश जेषु आमु षे पदेच द्विनच सॊन्तं पित्रादि शब्दं ब्रूयात् अत देवलकि ॥श्लो॥ द्व्यामुष्या यण काडद्युद्वाराभ्यां पिण्डोदक क्रियाः । द्वाभ्यां चॆयास्तुषट्पिण्डा” एवं कुर्वन्नमुह्यति ! वॆत्तिबीजिपि तोःपु श्री भावेद्वयोः क्षेत्रज्ञः क्रियाःकु र्यात्तत्प्रद त्रश्चपितोःकुर्यात् तत्त नृताहॆत्त्रि पिण्डां द ब्याद्वाभ्यां पितृभ्यामतपट्निण्डास्स्युः व्वयोरपिपिलो शार्धकत व्यताभि प्रायॆण षट्पिण्डा इत्युक्तं सतुसंहत्य इदंवचनं पुत्मिकापु 1 300 त्रयोदशखुडे-उदासीन स्त्रीशाद्दकमः त्रविषयञ्चेद्दर्शा दौ मातामहादेः ओ दौमातामहादेः चित्रा दॆळ्ळ ऎग९द्वयोद्दॆळॆन पु ट्पिण्डा दॆयाः द त्रस्त्री नॆवदद्यात् । बॊछायनकि राळ्लॊ । द्विपितुःपिण्ड दानंस्या देकैकस्यद्वि देवता । द्वाध्यां दॆयास्त्रयःपिण्डा एवँकुर्व न्न मुह्यति ॥॥ ऋश्यशृङ्गः ॥श्लो॥ द्विपितुःपिण्ड दानंस्या त्पितु पिण्डो द्विनामकः ji! द्वाभ्याञ्चेयाइति समानम् ’ यस्स्यादु भयसम्बन्धम् ॥* पुत्रिकायास्सुतो ह्यसौ ! पूर्वं मातामहशाद्धु पश्चातैऎतृकमाच रॆत् II ’ तन्त्य्राणकरणॆयाज्ञवल्क्यः॥श्लो॥ मातानुहानाम प्यॆनं त त्य्रंवावैश्व देविकम् l*॥ कात्यायसः ॥ श्लो॥ कषू समन्वितं मुक्त्वा त थाश्राद्धानिषोडश ! प्रत्याब्दिकञ्च शेषॆनु पिण्डान्सु ्यपडितिस्थितिः ॥ सपिं डीकरणषोडशपत्याब्दि कॆषु श्रीनेवपिण्डाक् दद्यात्तद्व्यतिरि कश्राद्धेमु ष ट्पिण्डाक् पुत्रिकापुत्रो द द्यादित्य थः यस्याःक स्याश्चित् स्त्रियाः श्राद्दॆक्रममाह -— <*) मू_ ( षष्ठ्यन्तं भतृकाशमोत्त्वाब्रूयात्पितृततोदि कम्! स्त्री श्राद्धॆधात्म वत्न्योश्चनॊ हॆ वस्त्रानितिस्धिति # व्या श्राद्धॆ सापिण्ड्यॆ ®ु नाम्ना छतु ९र्विष्णुशवाणः पि शब्दं ब्रूयात् यदा ज्येष्ठभाकु पत्न्यावासा बिण्ड्यं पार्वणं वा करो ति तदा यनॆन नेत्यादिमन्त्रा व्रेत्त कृति वदूयात् कु स्स्वस्यच भारतश्च पित्त त्सा विशेषाल् स्त्रीवगळ स्यहोमाभावाच्च मू———श्लो॥ यल्लि- गंयद्वि कूृह्यं तल्लि- गन्तद्विभ क्तिकम् ! ऊहोत्पदन्त्वदश्शब्देशमो दैश्यस्य निदि नैल् । लिङ्गंवान चनं यत्र व्यत्ययैन प्रयुज्यते शब्दान्तरनिवेशॊवा स ऊहइतिगीयते ।#5 व्यामन्त्रस्थम्पदं यल्लिङ्गं यद्विभक्तिकं त्रिषुलिं गॆमु प्रथमां तं सम्बुद्यन्तं द्वितीयाद्यन्तं वावतमैते ऊहाह९ं पडँचतल्लिङ्गन्त द्विळ क्तिक मेनबूयाल् अदश्शकेतु श्राद्धो दैश्यळमनदे त्तद्विभ क्तिक मेन नरणप्रकारमाह…… मू—श्लो! स्त्री श्री देवृणुयाद्बकानि पत्नि मातृपिताम309 पितृ मेधसारसहित सुधीविलोचने हीः । पितृव्याXजयोशा दैतत्तत्पितृपितामहॊ #॥ व्या-प्रधमम्पत्न ्यर्जॆवृत्वामातृपितामहश्यावृणुयातो पितृव श्राद्धतम् अग्रज श्रीदेतमग्रजं वृत्याततो स्यपितृपितामह वृणु यात्’ एमवरणप्रका रेणा वाहनाय्य दानपिण्ड प्रदानादिकङ्कर्तव्यं मू.___ळ्लॊः येभे्यूददातिपित्रादि स्तेभ्यःपित्रादिजीव ने । द द्यात्तथायतौता तॆ पति तॆव्युत मान्मृति ॥ स्त्री मृ ताहॆस्त्रियोभूज्याःटतर स्त्री सपिण्ड ने । पित्रा दे रॆवहो मिस्सौृत्पिण्डदानन्तुवग९योः * व्या—पूर्वमेवास्याधश्चरितो निश्चितश्प सौक र्याधण मि दानी मि दँ पद्यद्वयमु कमितिन चॊद्यावकाशः छन्दोगादीनां पिण्डत्रयमुक्तं तत्कथम्मातृनगँ स्यापीपिण्ड दानमित्यत्राह— मू—इत्यापस्तम्बि नां व्या—दै ्वधन्दक्षिणाग्रानित्यादिना ऒऒपस्तम्बेन पितृमातृवग९ यो शुभयोरपि पिण्डदानविधानादिडमापस्तम्बि विषय मित्यविरोधः मू–अ न्येषाुयथासूत्रं व्या—स्वसूतॊ कपकारेणैवान्येसग्वङ्कुरुरित्यधः मू——अष्टकासुचनृधौ चॆति नियमादिदं सर्वेषांसमानं व्या—अत्रशातातपश्च ।श्लो॥ नान्दीमुखे प्रकाशाद्धॆगयायाञ्चमृ तॆऒहनि ! पितामह्यादिभिस्साधणं मातुशास्त्रि अर्धं समाच रॆत् ॥ जातु कणि९ः । श्लो॥ क्षयाहंवजयिल्वैकं स्त्रीणान्ना स्तिपृधकिया ॥ इति । वृद्धशातातपश्च ॥श्लो॥ मासि काचाब्दि कॆ श्री मातुःकु र्यात्पृथ ग्विधिम् Hणे एवम्पितामह्यादिभि रेव मातुः पार्वणविधानात्पित्सवरण अष्ट कासु चॆति मनुका प्रा जनिशा तातपजातुक ण्या = दिवचनविरो छाद्वर्गद्वयन रणॆपार्वणत्वभङ्गा दय गत्व विरॊधाच्च पितामह्यादिभिरॆन मातुः त्याब्दिकं कत९व्यं नपितृवग९वरणम् । स्वसू त्रैविशेष विधिर स्तिचॆत्सवीपक त व्यइति निश्चयः आ त्र विभ कीनियममाह - 3.3 चतुद९ शखण्डे-शाद्धाह९ द्रव्यनिरूपणम् मू—’ श्लो ॥ सङ्कल्पासनयोष्षष्ठी द्वितीया22 वाहनॆमता अन्न दा नेचत र्धिस्याच्छॆ पास्सम्बुद्धयःस्मृताः इति नारदशी व्या—निगदव्याख्यान मॆतत्. ॥ इति त्रयोदशःखण्डिक अथ प्रत्याब्दि कादि श्राद्ध विहितं, तत्रावश्यकर्तव्यार्थपराणि वच भान्यु दाहरति —- मू, अत्र शाद्धॆ नैयमि काज् ज्लो कानु दाहरिष्यामः श्री दशब्द निर्वचनमाह – मूळ्लॊ ! प्रेतम्पितॄक् समुद्दिश्य भोज्यं यत्प्रयमा नः । श्रद्धयादीय तॆयत्तु तचाद्धं परिकीतिज्ञतम् 1 व्यायत्त्रियं पितृणां स्वस्यवा. शास्त्राविरुद्ध मॆतडु दाहरति. मौ………..क दळीजाति भेद कारवल्ली त्रयपनसो र्वारुक निष्पावपटॊ लमुद्दामक नाळि केरफलानि शिु काळशाक महाशाक क्षुद्रकं दमहाकन्दानिवन्यानिचशंसन्ति. 1 ! व्या——चन्द्रिकायाम् 1 श्लो उर्वारुकि कारवल्ली चपटॊली काळपत्रिका ! ॥ कदळीकन्दळी चैन श्राद्धेह्यत्यन्तशोभनाः ॥ * निगमे ॥ श्लो : गवां क्षी रम्मृतंशाकङ्क्षेमि करसॊगुडम् : उर्वारुकारुवल्ली चपटॊलं काळपतिकि का 1 कदळीकण्टकीफलं छातीपिञ्चालचूतिका । नारङ्गँद्रोणपुष्पीचतं दुली चक्रवति शा ॥ वालु काच मजवलयङ्कोशा तकिफलं शिशुः । श्री ह्ये तानि दॆयानि तथापितृरुचिनिच ॥ नागरं वैसदा देयं दीनमूलक मेव च मृतॆनभोजयॆद्विप्र्राश्री मृतम्भूमा समुत्सृजॆत् ॥ शर्कराः क्षीर संयुक्ताः पृथु कानित्यमक्षयाः । सरिस्स्ना तानि सर्वाणि पाकेसंस्कृ त्ययोजयेत् । मुन्यन्नानिचसर्वाणिवन्यमूलफलानिच । श्री देव्याता नियोद ध्यात्पितरः प्रीणयन्तितम् ॥ इति 1 * विज्ञानेश्वरीये ॥श्लो ॥ अन्न H मिष्टंहविष्यञ्चदद्याद क्रॊधनो ऒत्वरः ॥ वा अन्नम्- भक्ष्यभोज्य ह्यचोष्य पॆयात्मकं पञ्चविधम्, इष्टं - यत् ब्राह्मणायि प्रेताय क तेजुवा रॊचले, हविष्यं-श्राद्धयोग्यं वहिशालियनगो धूममुद्द चितृमेधसारसहितसुधीविलोचने माषमुन्यन्न काळशाक महाशाक शुण्ठीमरी बहिङ्गुकर्पूरगुळसैन्धव सागर पनस नाळि केरबदरगव पयोदधिमृतसायनमडु प्रभृतिस्त्म ृत्यन्तर सिद्धं वॆ दितव्यम् ॥ • इति ५ विष्णुपुराणॆ ॥श्लो ॥ प्रशान्त कास्ननीवाराश्श्या माकाविविधाःस्मृताः । वन्यौषधि प्रधानाळ्ळ श्रद्धाहाःपुरुषष९भ यवाःप्रियङ्गवोमु दागो धूमार्ग्रहय स्तिलाः । निष्पवाक कॊविचारा श्च सष९पाश्चात्र शॊभनाः ॥ * उशना ॥ श्लो ॥ प्रियङ्गवःकोविदारा निष्पावाश्शा॰द्धसमताः । सकण्टकञ्च वाता कम्पितृभ्युद तमक्षयम्। वायुः ॥ श्लो ॥ जीँकम्मरिचं श्राद्धॆ पटोलँ बृहतीँशिळुम् । कशेरुं कॊविचारिञ्चु पनसॊ र्वारु दाडिमम् ॥ कूश्माण्डु र क्त नाळञ्चप्रदेयं श्री दकमणि ॥ 4 नज्यणमाह - मू,

.तकम्मधितङ्कूश्माण्डमाढकीबृहतीद्वयमुपोतकी माषश्चणकं कुळुत्थ-सूरणं तत्कन्दमित्यादीनि घ्नानि विशे षेणवजयेत्. ॥ राज व्या—चन्द्रिकायाम् ॥ श्लो ॥ उडश्विदपि कूशाँडमाडक्यो राजस पाः । चणकाराजमाषाळ्ळ मतिशा०दुनसंशयः ॥ * भूतृणानिशिगुगौरसषण पर कळाक कूताण्डालायिवाताजक बृहतीस्थलवा लुका तण्डुलीयक कुसुम्भमाहिषश्री रादीनि श्रा. धैनजजुयेल् इति । दे वलः ॥ श्लो ॥ कुम्भीतिकञ्चपिण्याकं श्वेतवृन्ताकि मूलके । कॊशालिकि बिम्बफ लं मद्यमांसमयानिकु ॥ वंशाङ्कुरमलाबुँञ्च तालहिन्ताल केफले । औ षरँलवण,श्राद्धे कूशाण्डु बृहतीफलम् ॥ श्लेषातकञ्च गुञ्च प्रत्य क्षलक्षणतृजॆल् । ताम्रपात्प्रस्थितङ्गव्यं क्षीरञ्चलवणान्वि कम् ॥ मतंलप णसंयु क्तु सर्वदापरिनजयेत् । पायसेलवण्यै गेनदोष सभ्यतं वचॆक् U * विज्ञानॆश्वरीये ॥ वा॥ हविष्यमिक्य नेनै वायोग्यानालस्मृ त्यन्तर प्रतिषि धानां कोदन मसूरचणक कुळुतपुलाक निष्पान राजमाष श्वेहळ्ळॆ डूताणुक बृहतीद्वयोपोलकीन शाँकुँपिप्पली त्वचाळणकपु ष्पोषरलपणमाहिषाजाविक् क्षी दधिमृत पायसादी नाँनिवृतिः ॥ * उशना श्लो ॥ वज्रकायेद्धृञ्जनं श्री कञ्जि काम्पिण्डमूलकम् । करञ्जंयेपिचा www 35 चतुदकाळखण्डॆ.शादानहकादृव्यनिरूपणम् 華號 न्यॆ वैरसगन्धोत्कटा स्तथा ॥ समूहभाण्डमादाय हस्तेनैकॊन दीनि ते । तद्रव्यं पितृपा त्रैषु तुलितण्ड्रिमिराशिभिः 1 * अत्र विधिप्रति षॆढा भ्यां विकल्पवा कृष्णर क्तिनिष्पावकोविचारघृत शातकी युदान्यबृह तीफलादि विषयोनि षेधइतिवाद व्यं क्षीरञ्चलवणास्वितमिति केवल क्षीरवि षयं पायसेतुनदोषः ’ पायसम्पाचयेदन्नंलवणन्त त्र यॆ जयॆत् `इति पाद वचनात्. मू———अगॊधूमममाषममुद्गम तैलपक्वमतिल ममध्य गव्य मश्रद्धं श्राद्धन्नकु र्यात्. व्यास्मृतिसङ्ग्रह ॥ श्लो ॥ तैलपक्वेनरहितं मुद्दमाषमधूषि तम् ! अगॊभूमञ्चयचार्धमायुः क्षयकरम्भवेत् मू———वाताकं शिग्रुमलाबं कोविदारु श्वेतवृन्ताकं र क्तशाकं श्लेषातक मुत्पल त्रयं बिसकं मधूकं काळिं गमि ल्यॆणानिवज९ येत्, माहिषमजाविकं पय स्तद्विकारां श्च शूद्रद्रव्याणि प्रतिलॊमानीतानिच कॊदवॊद्दालका दिकुधान्यानिचवज९ यॆत्. व्या-श्लो ॥ अँकु राण्य पवित्राणिवस्तूनिक मलासन । शृङ्गाटंलशुनं शिगुं नाळिकासुनिषण्णकम् । शोभाञ्जनंरक्तपुष ऎम्मधूकम्बि सकंश्य जैत् नी चैदत्तां स्तथास्प ृष्णा पतिकैः प्रतिलोम जेः । आशौचनद्भिरप रैळ्ळू द्रान्नं चैवनज९येत् ॥ शूद्रेःस्पृष्टिञ्चदृष्टंवतत्पक्वन्तन्नि मन्त्रितं तद्द तञ्चतदुद्दिष्टन्तूदान्नंषड्विधंस ृतम् ॥ आमं शूद्रस्य शूद्रा न्नं पक्वमुच्छिष्ट भूजनम् ! तस्मादामञ्चपक्वञ्च दूरतःपरिनज९ येज् ! * अन्येषां संवादवचनानि प्र्रागॆवदर्शितानि. मू…विशेषणात्य्रानह दृष्टिं परिहरेत् ॥श्लो ॥ उदक्या सूतिकाशौचिमृताहा रैळ्ळवीक्षिते । श्राद्धॆसु रानपितरोभुं ! ज तॆपुरुषर्षळ आ चौमाहिषिक दृष्ट्वाम्यतुनृषलीपतिम् ! अं तॆवाधुजोषीक न्दृष्ट्वानिराशाः पितरोगताः ॥ * ! व्या-चन्द्रिकायाम् । श्लो ॥ चिकित्सका दॆनल कामांसविक यिण स्तथा! कण्टु पितृमॆधसारसहितसुधीविलोचने विपणॆनचजीवन्तो वज्या स्स्यु हव्यकव्ययोः * 6 शॊन इतःपरं यद्यत्सूत्रम स्त्री तत्सर्वंसंवादवचनैरेव स्पष्टोक्तं, सू श्राथणस्तु सहोदितसाक्षिवचनै रॆवसुस्पष्टः, अतो नात्य्र व्याख्या पॆक्षा — मू— श्राद्धसम्पदश्शिष्टा स्तदभावे वरङ्क्रियालो पन्नमु दे तस्सोदर्योपि भूजयितव्यः ‘इत्यावस्तम्बः॥’ वेदविद स्सुशीला भूजयेत् ’ इति शङ्खः योनिगोत्रमन्त्रस मृन्धानपि कामं श्रुतवृत्तसम्पन्ना भूजयेदिति श्रुत नृतयोहिशास्वधानिधीयते ’ इतिबोधायनोपि ! " श्लोज् पावनँ भूजयेच्छा ब्राह्मणं वॆद सारगम् । श्रुतशीला दिसम्पन्न मनलक्षणवजितम् ॥ इतिवसिष्ठः ॥ श्लो ॥ न ब्राह्मणं परी क्षेत देणिक मणिधमवित् । पित्र्यैकमणि तुष्त्रा पैपरीक्षॆत प्रयत्नतः ॥ इतिसंवर्तो ॥ श्लो ॥ अशोत्रियःपितायस्यवुतस्स्या ड्वेदपारगः। अशोत्रियो वापुत्रस्स्यात्पितास्याद्वेदपारगः ॥ ज्यायांसमनयो र्विद्धियस्यस्याचॊत्त्रियःपिता ! इतिमनुः 1 ( जॊ आ त्मानंवानियुञ्जीतवुतंवापिगुणान्वितम्। सोदर्यमपिवा शा धौभेूजयीतद्विजो त्तमः ॥ इतिपराशरः ॥ तस्त्रा चो त्रियाज्” साधुवृत्ता नेवानथा चारीयतिळ्ळ श्रीस्त्रशस्ता. 1 भूजयेत्’ । ब्रह्म व्या अत्य्रबोधायनः ॥ वा । यतीगृहस्था९ साधू९ परिणतव यसॊन्तॆवासिनः ! * श्री विष्णुपुराणॆ ॥ श्लो ॥ सॊमाधारःपितृगणोयो गाथारस्तुचन्द्रनः । तस्माद्योगिनियोगिस्तु श्री भूपालशस्यति ॥ सह स्त्रार्बनि प्राणांयोगी चेत्पुरतःस्थितः । सर्वाधे कॄंस्तारयतियोगी चेत्पुरतःस्थितः ॥ * ॥ इति चन्द्रिकायाम् ॥श्लो ॥ योवायतीन नादृत्य भूजयेदितराञ्च्छुची९ । विजनेतुव सेद्धा मेहव्यङ्कव्यञ्चराक्षसम् । यतयः-त्रिदण्डिनः श्लो 1 शिखभ्यू धातुरक्तेभ्य स्त्रिदण्डिभ्यश्च दापयॆ ल् 1 तान नादृत्ययद्दत्तङ्कव्यमन्येळ्य आसुरम् अलाभेध्यानिभिक्षनाणां 1 चतुदँशखण्डॆ-शाद्धानह९ ब्राह्मणनिरूपणम् 302 भूजयेद हचारिणः । तदलाभेतु सद्वृत्ताक् गृहस्थानपि भूजयॆल् ऋत्विक्पुतादयो ह्ये तॆसंस्कृताब्राह्मणा स्तथा । वैश्वदेवे नियोक्त व्यामिद्यॆ तेगुणवत्तराःइत्यादि नारद बह्मण्डपु राणादिवचनमुवा हृतम् ॥ हरिवंशौ ॥ श्लो ॥ श्राद्दॆशस्त्रो ब्रह्म चारित्रिदण्डीयति रॆवच • इति । अशॊनिर्विशुकं पित्रादिस्थानेषु यतिवतिनौनियोक्तव्या विश्वदेवा थ्९साधुभ्रात्रादयश्च ॥ याज्ञवल्क्यः ॥श्ले॥ कम निष्ठास्तपोनिष्टाः पञ्चाग्नि ब्रह्मचारिणः । पितृमातृपराश्चैवब्राहशाशाद्धसम्पदॆ ॥ स्मृतिरत्नॆ ॥ उणतपसायु कश्चित वादी बहुळु तः । अनाळ मी तपस्वीच तत्सर्वं स्यान्नि रथकं चानॆच. श्राद्धकालेचविवज्यकाश्शीलवासपि ! अना श्रमीद्विजोयस्स्यादाळ्ळ मीवानिरथँकः । अत्याशमीचयोवि प्र स्त्रय स्तेपश्कि दूषकाः ##॥ याज्ञवल्क्यः ॥ श्लो॥ रोगी हीनातिरिक्ताङ्गः काण्य पौनभ९व स्तथा ! अनकीणीकुण्डगॊरौ कुनखिश्यावदन्तकः ॥ भृतकाध्याप कःक्ली बशिक न्यादूष्यभिशस्त्रकः । मित्रदुकिशुनस्नोम विक्रयी वेदनिन्दकः । मातापितृगुरुत्यागी कुण्डा शीवृषलात्मजः । परपूर्वापति स्तेनःक मुदु ष्टाश्चनिन्दिताः ।*॥ इति । एतेषाम्परिगणनं श्रोत्रियाद्यभावॆ रोगिप भृतिभ्यो न्येषां गृहणाथँ मिति व्याख्यातम् ព मू_नवि स्तरङ्कु र्यात् श्लो ॥ औ्वदैवपितृकारेत्रिने कैक मुभयत्प्रवा । भूजयॆत्सु समृद्धिपि नस ज्यॆत वि स्त रॆ ॥ *# विस्ता रॆडोषः सर्यति ॥ श्लो ॥ सब्स्क्रिया देशकालौ च द व्यम्ब्राह्मणसम्पदम् । पञ्चैतान्वि सरोहन्तितस्तान्नॆ हॆ तविस्त रॆ ! # न दैवहीनङ्कु र्याल् ॥ श्लो॥ पिशाचाराक्षसा रॆ *॥ ॥ यक्ष भूतानानाविधास्तथा । विप्रुलुम्पन्तिसहसा द्धमारक्षवजी९तम् ॥ तत्पाल नायविहिता विश्वेदेवास्स यम्भुवा ॥ * । व्या— स्मृत्यथ सारॆ श्लो॥ एकोद्दिष्टंयत्र यत्र सण्डीक रणात्प रम् । दॆवयुक्तन्तुतत्कार्यं देहीनु नतद्भवॆत् ॥ सपिण्डीकरणादू ध्व९ं देवहीनङ्क रोतियः । मातापितृगुरुघ्नस्स्या दात्म मातीचजाय ते पितृ मेधसारसहित सुधीविलोचने य मू—पात्रा लाभे देवाध९ं विष्णवेनि वॆदयेत् ॥ श्लो : द्येकम्भैूजयॆच्छादे दैनन्त त्र कथम्भवॆत् I अन्नम्पा क्रैसमुद्धृत्य सर्वस्य प्रकृतस्यच ॥ देवतायित नेकृत्वा, ततशाद्धं प्रकल्पयेत्/प्रास्वेद ग्नौ तदन्नन्तु दद्या द्वाब्रह्मचारिणॆ *! तमेक मधिष्ठायपित्रादयो भुञ्ज ते॥ श्लो॥ एक श्चॆचा ह्मणोलब्ध शास्त्रि निद्धञ्च प्रकृतम्भमे ली । पितरश्च त्रयःपो? काशिक दन्तृप्यन्ति तॆत्रयः ॥ उरस्य न्नन्तिपितरोवा मभागेपितामहाः । प्रपितामहादक्षिणतः वृष्ठत स्त्वनुयायिनः ॥ श्राहवाविप्र्रान्नि मन्त्रि यॆत् ॥ ॥ पूर्वेदुर्वारॆद्यु र्वा शार्धक मण्युप स्थिते । निमन्त्रयीशत्यव राज् सम्यग्विपान्यधी ‘दिता९ ॥ श्वःपू र्वॆद्युच्च राष्ट्रा नाश्नीयाल्॥श्लो ॥ निरामिषंसकृ द्भुक्त्वा भुक्त सर्वज नॆगृह ।श्वःकता सीतिनिश्चित्य सदा प्र्रान्नि मन्त्रयेल् तधान स्त्रीयमु पेयाल् । श्लो! पूर्वेद्युश्चाप रॆड्युळ नजयेत् स्त्रीनि षॆवणम् । न्यवा रॆतसॊXतेज मज्जयत्या तनःपितॄक्# *॥ नपुराण छाण्डॆषुपुचेत् ॥ श्लो पुराणभाण्डपक्वंयद्ध विस्तु श्री ध कम९णि। भुज त्तॆ नैवपित नदेवाश्चासु रम्भवेत् नानु तरीयोध्व९ पुँडस्स्यात् ॥ श्लो ॥ कता भेूक्ताचन र्वत्र नैक वस्त्रा छ जेद्द्विजः ॥ तस्माद्वस्त्रादिना शा दैसोत्तरी यस्सदाभवेत् ! श्वोभू तॆनित्यक माणि नन्द्यादौविमले जले । कृत्वाशा दैमृदाशुभ्रा ण्यूध्व पुण्ड्राणिधार यॆत् ! यागोदानं जपोहोमो स्वाध्यायः पितृतर्प णम् । भ स्त्रीभवतितत्सर्व मूध्वपुण्ड्रं विनाकृतम् ॥५। इ ति स्मृत्यथसार स्मृतिचन्द्रिक योः 00 ॥ व्याअत्रश्रीविष्णुपुराणॆ ॥ श्लो ॥ जपहोमार्चनाद्यासु क्रियासा चमनेतथा ! नैकवस्त्रःप्र्रव लेका तद्विजो वाचनि केजपे * सृत्यन्त रॆच चतुदँ शखण्डॆ शा दैऊध्व पुण्ड्रधारणविधिः

श्लो ॥ खण्डवस्त्रावृतस्यैन वस्त्राधारालम्बिस स्तभा । उत्तरीयन्यलीतस्य सम स्त्रानिष्फलाःक्रियाः ॥ *॥श्लो- ’ शौतस्त्रातङ्क्रियास्सर्वाह्यूध्व पुं ड्रमकुर्वतः । जायं लॆविफला ब्रह्म बाधिताश्च भवन्तिताः । पूजाकाले ज पेकमे स्वाध्यायॆपितृतर्पण । श्राद्धकालेनि शेषेण कर्ताभूकाद स त्यजेत् II अतो वश्यं श्री देषु कराबोका चॊध्व पुण्ड्रं धार्यम् 1 ननु ॥श्लो॥ कांस्यपात्रिकहविदृ= ष्वा कण्ठेदष्ट्याद मालिकाम् ? लला टॆतिलकन्दृष्ट्वा निराशाः पितरोगताः इति सङ्ग्रहवचनस्य काग ह- मू……अला टॆतिलक ँदृष्ट्वातिवचनं वैश्यविषयम् ’ वैश्यस्यनु. तुजला कारम् ’ इतित स्यैवतिलक विधानात् व्या—आग्नेयपुराणादौ गा ब्राहणस्याक्व पुँड्रंस्यात् क्षत्रि यस्याध९ चन्द्रकम् । वैश्यस्यवतु ला कारं शूद्र,स्यैवति,वुडकम् बालॆन्दुवत् क्षत्रियाणां वैश्यानांवतु ९ लाकृति । त्रिपुण्ड्रं शूद्रजा तीनां विधि रॆषसनातनः॥ ऊछ्वणंसयतीयकुण्ड्रं प्र्राणिनःपापकारिणःक् तस्याख्याह्यूध्व= पुजाति तस्मात्रं धारयेद्द्विजकि ॥॥ त्रिपुण्ड्रंशू दकल्पानां शूद्राणां च विधीयते इति ब्रहाण्डादिवचनं चेहभा व्यम् । पुण्डगलौ ऊध्वजं नयतीत्यनकि ॥ अलो वैक्योपि तिलकं विहायति, र्यक्पुण्डमूध्व पुण्ड्रं धारयॆल् ललाटेतिलकन्दृष्ट्यातिवचनात् प्राचीन सङ्ग्रहवचनमु दाहरण— । मू—सॊपिशा धैतिर्यग्वाप्यूध्वपुञ्चाछारयेत् ॥ वजये त्रिलकँफाले श्राद्धकर्मणिसर्वदा । तिर्यग्वाप्यू ध्व९ वुं१वा धारयेचाक मः मणि ॥ इति सङ्ग्रहे व्या——वैश्यइतिलभ्यते " वजजाये त्तिलकम् ’ इतिप्रकृतत्वात् ! एवंशां दौषूध्व९ वुंस्त्रविधाना तिलक शब्दस्योध्व पुण्ड्रत्वालापो विवाला पइत्यलं मू——नान्यदिङुखःपा दौ प्रक्षाळयेत् ॥ श्लो॥ अप्रवाहोद कस्नानं विष्प्रपादावनेजनं गायत्रिजपमध्यकॊञ्च आ दित्याभिमुखश्च रॆत् I नगृहान्तःपादौ क्षाळयेत् ।श्लो। 3ae पितृ मेधसारसहितसुधीविलोचने नान्तःप्रक्षाळयेत्पादौ दैवॆपित्येचक रणि । नॊत्त रेदक्षि णॆनैव पश्चिमेनगृहान्तरॆ ॥ सापिण्ड्यादूर्वं कुं डॆषनाङ्घी प्रक्षाळयॆत् ॥ श्लो ॥ सपिण्डीकरणादूध्वं कुण्डॆपक्षाळनंयदि!कुल क्षयकरं चैवनर केपातयेर्ध्रुवं * * व्या इदंविष्णुया मळवचनम् । तलैन श्लो ॥ सपिण्डीकरणादर्या क्कुण्ड मेनविधीयते! सपिण्डीकरणादुध्यं मण्डलन्तुविधीयते॥ एकोद्दिष्ट सपिण्डीभ्यामन्यशा देषुमोहकः । पादप्रक्षाळनम्पञ्चॆकु लक्ष यक रम्भवेल् मू…..मँडले प्वॆनपा चौप्रक्षाळयेत् ॥ श्लो॥ प्र्राङ्गणमण्ड लङ्कुर्या चैवानाञ्च तुरकम् । वित स्तिमातृञ्चित्प्रथं द क्षिणॆवतु९लम्भवॆत् ।॥ मृतयु कॊनगोमयैन पाठशौचं वि शिष्यते॥न्ले का॥आज्यङ्गो मयसंयुक्तम्पादयो लेख पयेद्यदि। पितर सस्यकल्पान्त ममृतानाभिषेचिताः ॥॥ नपवित्र पा दॆ चॆपि n चक्रमक्षाणि ! पादशौचङ्गन्धलेपं नकुर्यादभ९ पाणिना ॥ स पवित्रैणहस्तेन विप्रपादाननॆजनात् ! यथावज्रहतो वृ त्य्र स्तदॆशपितृदेवताः ॥करापूर्वमाचामेत् ॥श्लो ॥ कतु९राचमनात्पूर्वं भोकु राचमनंयदि ! शुनॊमू त्य्रसमँतोमि मिल्यॆनुमनुँबपिल् * मण्डलॊ दग्गे आ चामॆल् II श्लो॥ मण्डलस्योत्त रेखागे विप्रस्याचमनं भ वॆल् अमृतं स्यार्धितय मन्यत रुधिरिम्भवेत् ॥ व्या अन्यत्र - मण्डलाता द्धक्षिणात्य दे शेष्वित्यथः मू—सुध्येन्न त्व रॆत॥ ॥ श्रीणि श्री प्रधानानि दौहि त्रैःकुतप स्तिलाः।श्रीणिचात्र प्रशंसन्ति शौचमक्रोधमत्व राम् 1 ननु ॥ ल्लॊ " सभ कव्यन्नभेक्तव्यं सम्प्रेहरिवासरॆ । भुङ्क्ष्व भु-श्वेतियोब्रूया त्तमाहुब्रह्मघातुकम् ’’ नाश्नी यात्रय त्नतः ’ इत्यॆकादश्यामन्न निषिद्धं ‘वृत्यार्थिक श्राद्धुचविहितं ’ कः तत्य्र कतन्यमित्यताह kemmt एकादश्यांशाद्धक र्तव्यत्वं, श्राद्धारम्भिआशौचनि षॆधश्च मू—नैकादशीन्त्यजेत् ॥ श्लो ॥ उपवासॊ यदा नित्यशा द्धञ्च प्रकृतम्भवेत् । उपवासन्तदाकु र्यादाघायऒत्तु सेवितं व्या—इदंवचनं विज्ञानेश्व रे लिखितम् । क्वचित्पुराणैतु द्वादश्या मॆवकार्यं नैकादश्यामित्युक्तं तद नादरणीयम्, पुराणात् स्मृतॆर्ब लीयस्त्वात् । यद्वा, प्रमादाचार्धविघ्न यदॆशादश्यांविहितं तत्प्रत्याब्दिक श्राद्धन्द्वादश्या मेनकार्यमित्यर्धपरं; अन्यथादो पाप त्तॆः मू——ऋतुकालॆपि श्राद्धङ्कुर्बात् ॥ श्लो ॥ एकादशीव्रतं चै नहितुस्सांवत्सरन्दिनम् । ऋकु कालश्चतत्रापि श्राद्धकमजा विधीयते ! # नमृताहमति कामॆल् ॥ 07 ॥ ज्ञानिनॊ ज्ञानिनोवापिमूख९शिसँडितएनवा । मृताहंसमतिक म्य चण्डालःकोटिजन्मनु ॥ *बुद्धिपूर्वात्रिकमे महा दॊ षः ॥ श्लो ॥ पित्रॊमृततिथिञ्ज्ञात्वा योनकुर्वीत पैत्यकं पापमक्षयमाप्नोतिपितृहा कॊपजायते ॥ * ॥ व्या—एवञ्च द्वयोरतिकमे प्रत्यवायसाम्यस्मरणापि विधिबला दॆ कादश्यां श्राद्धमवश्यं कतकाव्यमॆवेतिसिद्धम् ॥ किञ्च ‘श्लो ॥ एक भुक्तेन छ कॆ नक्षीणवृद्धातुरळिक्षि `पेत् ! ‘इति एक भु_क्यभ्य मुज्ञातवृद्धवरणानक श्चिदोषः मू……र भेपा का दौनि मन्त्रितानां कतुवाळ्ळे नाशौचम् । श्लो ॥ निमन्त्रि लेषुनि पॆकु प्र्रारभे श्राद्दकमणि देह पितृषुतिष्ठत्सुनाशौचम्मृतसूतके । परैरन्नं प्रदात व्यं तॄक् भोक्तवांश्चनस्पृशेत् ॥ ॥ व्या—मृतसूतक इ त्येक वच्भावः, मरणजनना शौचयो रितृथुः ।प रैः-आशौचरहितैः, नस्पृ शिवाशौचिनइति शेषः ॥ स्मृत्यथसारे ॥श्लो ॥ आरम्भोवरणंय जैनङ्क ल्पोवतसत्प्रयोः । नान्दीमुखं विवाहा दौत्य्राद्धे पाशपरिक्रिया II * विज्ञानेश्वरीयेच ॥ श्लो ॥ विवाहोत्सवयज्ञादिष्वन्तरा मृतसूतकॆ ! शॆषमन्नम्परैजयं दात्यभोक्तवांश्च नस्सृ शॆत् ! * यत्तुश्रीुधरीये ॥ श्लो !! मासिकान्याब्दिकम्पितो रशुद्धि प्यौरसस्सुतः । कु र्या दॆनतिथीप्र्रा एमितिशातातपोब्रवीत् वष९ शाद्धॆतुसं पै पित्रॊ?30 नॆश्वरॊकै पितृ मेधसारसहितीसुधी विलोचने राशौचसम्भवौ ! तदानी मशु निर्न स्याक्कु र्याच्छा र्थं विचक्षणः॥ इत्या दिकम् । तत् प्रा बशाद्धविषयं मन्तिव्वं, अतिकान्ताशौचविषयंवा; " श्लो ॥ अतिश्रा तेदळाकान्तुपश्चाज्ञानाति चॆद ृही । त्रिरात्रंसूतकन्त स्यनतद्द व्यस्यक हिक्षाचित् ॥ इति पिज्ञानॆश्वरॊ कैः ! अशोद व्यस्याति कां ताशौचाभावाच्छा द्दं कार्यम्, यद्वा सम्पर्का शौचविषयुवातत् तथापज्ञानॆश्वरीये ॥श्लो ॥ आशौचंयस्यसम्पर्का दाप तॆद्दृहमेधिनःक्ति या सस्यनलु ष्यं तॆगृह्याणाञ्च नतद्भवेत् ॥ * गृह्याः-स्त्रीपुत्रादयः, तॆ उुकद्रव्याणान्तत्सासक्ति माणाञ्चाशौचाभावाचाद्ध कार्यमित्यर्थः. मू स्वयमकृत्वा श्राद्धु परमहालये नाश्नीयात् ॥ अकृत्वाऒन्यतनाश्नीयाच्छा’द्दञ्चापरपक्षिकम् । पश्चात् कृलेपि श्राद्धॆऒस्ति कॊतच्छा द्द निष्फलम्भवॆत् * पित्रो प्र त्याब्दिक मविछ कधकॊपिभिन्न चेशस्धःपुत्रःकुर्यात् ॥श्लो- भ्नि स्थानग लैः पुळै रविभ क्तधनैरवी : प्रत्याब्दिकं पृथ क्कारृमन्य नादानिसुभव E on व्या, अन्य श्री दानि- पॊडशन्वतिनि कश्राद्धानीत्यधः, सापिञ्च्या दूध्य९मपि मासिकानां सापिण्ड्यक त्रैणन कत्व व्यत्व नियमात्II तखा विज्ञानॆश्वरः ॥ श्लो II नव श्राद्धनपि डक्विं श्राधान्यपिचषोडश ! एकॆनै वतुकार्याणिसं विभ क्तढनॆष्वपि " * इति । अतनसर्वैः पुत्रे स्सोदकु मृश्राद्धनत् षोड श्राद्धानि कार्याणि. m प्रत्याब्दि दर्मादित विभवैपु र्यैःपुलैः काग्यमिदमाह— मू…विभक्तस्सर्वम्पृथक्कु र्यात्॥ श्लो ॥एक फौण्डॆनपचतां पितृ देवार्चनादिकम् । एकम्भवेस्वभक्तानान्त देवस्याद्गृहे गृहे । व्यादेवलः ॥ श्लो ॥ विभका वा करस्पर्व स्वस्वाजि तथनाशनैः ! द र्शाब्दिकादिक म्पितॊश्शाद्ध कुरुः पृथकथक् ! मू. -सर्वं देवपूर्वङ्कुर्यात् श्लो ॥ उदङ्मखस्तु देवानां पितॄणान्दक्षिणामुखः । प्रदद्यात्पार्वणसर्वं देवपू र्वंविधानतः ॥ * 3 sc चतुर९ळखण्डॆ-निमन्त्रितब्राह्मणनियमः व्या-उदङुखो देवयोः पूर्वन्दत्त्वा पश्चाद्दक्षिणामुखः पितॄणां सव्यञ्जनान्नादिकं दद्यादित्यथः ॥ एवं कॊण्डानु समयनियमाद्व्य त्यियैन नदद्यात्. मूश्राद्धद्रव्यं भूमावेवनिषि पॆत् श्लो ॥ सव्यञ्जना पूपशाकान्नंसूपम्मधुमृतम्पयः । विन्य सेत्प्रयतस्स र्वं भूमा वॆनसमाहितः निमन्त्रितो नहोमँवज ॥ निमन्त्रितो पेदो नियुक्तसुनिषङ्गिणॆ विसृष्टोवाम देवाय श्राद्धभुद्धोषवजिजातः ॥ दशकृत्वः पि बे दापस्सावि त्या श्राद्धभुद्द्विजः यॆत् होमञ्चापियथाविधि ! * * m ततस्सन्ध्यामुपासीत លោ " व्यादोस्त्री ’ आब्रह्म ब्राह्मणः ’ इत्यनुवाकः, निषङ्गिणॆ ’ नमो दुन्दुभ्यायच ’ इत्यनुवाकः ’ श्लो ॥मात कॆमृत कॆचैवह्यशक्तेशाद्धभो जने ! प्र वासादिनिमि त्तॆषुहावयॆन्न तुहोपयॆल् ’ इतिनदनन्तु दॊर्ध्या दिजपगायत्र्यभिमन्त्रितजल प्रा शनाभावविषयम्मन्तव्यम्. मू……निमन्त्रितो नान्यत्रा पक्रामॆल् ! श्लो ॥ वेदितस्तुय धान्यायंहन्यक व्यॆद्विजोत्तमः । कथँचिदप्यप काम पापीसूकरतान्त्य्रजेत् ॥निमन्त्रितो समन्त्रमुच्चार येल् ॥ म्लो ॥ श्राद्दॆनि मन्त्रितो विप्रो मन्त्रमुच्चरत् यदि । त्रय स्तेनरक ँयान्ति दाता भूक्तातथापिता ॥ * नि मन्त्रितो नाधीयीत ॥॥ श्लो ॥ निमन्त्रितो भवेद्वि प्रॊ निय ताताभवेत्तदा ! नदच्छन्दांस्यधीयीत यस्य श्राद्धञ्च तद्भवेत् I * निमन्त्रितो नकिञ्चिद्भक्षयेत् ॥ श्लो ॥ श्रा द्धॆनिमन्त्रितॊयस्तु प्रतिगृह्य प्रतिग्रहम् । भक्षयेत्कि इच्छिदप्यन्यत्सुकृतुतस्य नश्यति ॥ * A

व्याÔ प्रतिग्रहमितिसामान्येनॊकैः किञ्चिदपि द्रव्यं निमन्त्रि लेनन· प्रतिग्राह्यम्, तथानकिँचिदपिभक्षणीयं, सुकृतनाळस्मृतः ॥ ततच्च 6 श्लोका ! इक नानवःफलम्मूलं ताम्बूलंषयऔषधम् । भक्षयित्वापि क पितृमेधसारसहि तॆसुधीविलोचने तव्यास्नान दानादिकाः क्रियाः ॥ इतिवचनं श्री द्धव्यतिरि कविषयम्. मू——निमन्त्रितो सैन्यतनाश्नीयातो श्लेला ॥ निमन्त्रितस्तु योवि प्रॊ भूक्तु मन्य गच्छति । नरकाणांशतङ्गत्वा चं डालेष्वभिजायति ॥ * ॥ ॥ व्याअनघाणॆशनसिद्धिर्ना स्त्रीतिभावः ततश्च ‘यन्न प्राश्निया बहविस्सा ृत्पितृभ्यआपृश्च्यॆत ’ इति श्रुतेः पत्यवायो दुरत्य मस्स्यात् मू_निम ति तुसत्यजेत् ॥ श्लो ॥ निमन्त्रणङ्कारयित्वानि वारयतिदुमतिः । ब्रह्महत्यामवाप्नोति शूद्रयोनौ चजायते II * । विशिष्ट वि प्रमागतंवृताभ्यनुज्ञया भू जयॆल् ॥ श्लो॥ निमन्त्रि केषुनि प्रैषु यद्यागच्छेद्द्विजॊ त्त मः।ब्राह्म णैरभ्यनुज्ञातः कामन्त मपि भूजयेत् ।II शाद्दी यम्प्र्रति गृह्यान्य श्राद्धेनाद्यात् ॥ आम श्रा गृहीत्वातु योजन्यश्रा दैत्तिमोहतः । पतन्तिपितरस्त स्य लु प्रपिण्डोदक क्रियाः ! 11 व्या—आमश्राद्धमिति ॥ श्लो ॥ पॆतम्पितॄञ्ज् समुद्दिश्य भूज्यंयत्रि यमात्म 8॥ ’ इत्युक्तशाक मूलफला देरुपलक्षणम् । अतःपित्रु देशॆनदत्तं यत्किञ्चिद्ध व्यन्न ग्राह्यंवृतेनमहादोष स्मृतिः मू_रम्भापत्र दण्डंसकृन्तयेत् ॥श्लो॥ शाधीयेहनिसं प्रापै रम्बावृषं सृञ्जयेत् कृन्तयॆद्य दि मूढा ता निराशाः पितरोगताः !] * त्मा निराशाःपीतरोगताः II 1 व्यानिकृत्तपृष्टदँडंरम्भापत्रंशा देवज्यम्, नान्यत् अतोरं भापत्र सिषेध स्तद्विषयइति मन्तव्यम् । यत्तु स्मृतिचन्द्रिकायाम् ॥ श्लो नमृन्तयानिपात्राणि भोजनेदॆनवित्र्ययोः । पलाशेभ्यो विनासस्युःवर्ण पात्रा भोजने ॥ इति त्पलाळपत्र प्राशस्त्यपरम् । अतविशेषस्सर णा श्लो॥ पलाशप_दकदळी पत्राणिव्युत्क रत्त्यजेत् । गभजाच्छत्प्रल ताख्यानि (श्रीज्ञेसर्वत्प्रयत्नतः ॥ शिष्टानितानि सर्वत्र शाद्धयोग्यानि दाप येत् । यथासुवण पात्राणि तथैवैतानिनिणकायः ॥ ॥ अतःपलान MORE FENCE INTAN women of 200 support the master bate and 1 चतुदशखण्डॆ-सा;देपरि वेषण नियमः पदक दळी पत्राणिशादे प्रशस्ता न्येन ॥ मू. m श्रीधीनपरश्नियात् ॥ शाद्धं भुक्त्वा पर शाक्तेयस्तुभुञ्जितलॊलुपः । पतन्तिपितर सस्य लु प्रपिण्डो दकक्रियाः n#। व्याÔनिमन्त्रितॊन्यत काश्नीयादित्य नेनैन गताध९ त्वॆपितस्य स्व प्र्रत्यवायपडत्वादस्यतु पितॄणामपि दॊषष्प्रदर्श नाथत्वाच्चनविरोध्य मू—दर्व्यैवान्नन्दद्यात् ॥ क्ला दर्व्यादेयं शृता m ers स्नञ्च समस्तन्यञ्जनानिच लैलपक्वमपक्वञ्चनतुदर्व्या कदाचन । * ॥ ह स्तदत्तन्नाद्यात् ॥ श्लो ॥ फाणितम्मा क्षिकंशाकं गॊरसंलवणम्मृतम् । वतानिह सदत्तानिभुक्त्वा ना ज्यादहर्निशम् ॥ व्या. –ह सेवह सेदत्तं नाद्यम् । चन्दि कायाम् ॥श्लो॥ हस्तेददाति यस्नेहं लवणव्यञ्जनादिकं सदातानरक याति भोक्ताभुञ्जीत किल्पि षम् ।५॥ स्नेहिम्; मृत तैलादि मू—नाय सेनद द्यात् ॥ श्लो॥ अयसेनकुपात्रेण यदन्न मुपनीयते । शुकॊमूत्रमसौधं केदाकाचनरकि ऎवल् । C नैकपाणिनादद्यात् ।श्लो ॥ मुक्तुह्युभयपाणिभ्यां यडन्नमुसनीयते । तद्दि लुम्पत्य सुरास्सहसाविष्ट चॆत 1 ति ॥ ॥ नापस व्यॆ नान्नन्दद्यात् ॥ श्लो ॥ अपसव्येन यस्त्वन्नं ब्राह्मणेभ्यः प्रयच्छति । विष्णामन्नन्तिपि त दाताच रकं जेत् ॥ सृत्यथकासारे ॥ अपसव्येन कतकाव्यं पित्यङ्कमा९जलम्बुधैः ! अन्न दानादृ सर्व ‘मेमुमातामहादिषु इति॥ अन्नदानम्पिण्डदानम् । शाख. 1 द्दॆऒनश्यमछ्यङ्गनूच रॆत् ॥ ॥ अष्टकामामथाष्टम्या [ ममायां श्राद्धक मणि पिषचविकारमु तैलाभ्यं गोविधीयते !॥भुक्ति देशावस्थि लेषु वि पॆमुनपात्र मुद्धरॆत् श्लो॥ पिण्डांस्तुगोजवि पेभ्यो दर्यादग्नौजलेपिवा । पितृ मेधसारसहितसुधीविलोच नॆ क्षि पॆत्सत्सुवि प्रेषु द्विजॊच्छिष्टन्नमाज९यॆल् 198 व्या-उर्थि लॆष्वपि द्विजेष नॊच्छिष्टमाजजनं कुर्यादुच्छिष्टसन्निधौ पिण्डदानविधानात् भुक्ति चेशानस्दि तॆष्वितिकथम् । मेवम् । तदानीयॆवॊच्चि ष्ट सन्निधौ पिण्डदानु कैश्चत्कि, यति तदभिप्रायत्वा तस्य आपस्तम्बि . नान्तु · भु क्तवतॊ ऒनुम्राज्य ’ इति विसजनानन्तरमैन पिण्डि दानविधाना त्तावन्न माज९येत् मू—न दास्यादिभिःपात्रमु द्धारयेत् ॥ श्लो॥ पात्राणिचाल यॆचाद् स्वयंशि ष्यो ऒथवासुतः! नस्त्रियोनचबाला श्च नच दास्यःकदाचन ॥॥ पा प्राणिगोपयॆत् ।श्लो॥ भू _क्तिपात्रंसमुद्धृत्य निख नेत्तुप्रयत्नतः ॥ अबब्द प्रेतका र्यातु तस्यत्यागो विधीयते ॥॥ समादायशाद्धशिष्टन्दि. ब्यात् ॥ शाद्दन्दत्त्वायउच्चिष्टं नृषलाय प्रय च्छति ति ! पितर सस्यषण्मासं भवन्त्युच्छिष्टभोजिनः # * i व्या——उच्छिष्टमत्रपितृ भक्तिशिष्टम्भाँडस्थमेव अन्येषान्तर्भोजन मा विरुद्धम्-इस्ते स्सहोपभुज्यतामित्यभ्य नुज्ञा नात् ! क्वचिन्नि षेधो प्रीति चॆ द्दुमृतवात्यादिश्राद्धशिष्ट विषयोदृष्टव्यः अस्यथा ’ शेषं चैवानुमा न्यच ’’ प्रदक्षिणीकृत्य शेष मनुज्ञाप्य ’ इतियाज्ञनल्क्य बोधायनादिभि श्शेषाछ्यनुज्ञाविधि वैयथ्या=पत्तॆः । अतएननवश्राद्ध शेषस्य ॥वज्यं त्वरणा न्नाछ्यनुज्ञाकीयते ! अत्रविज्ञानेश्वरीयॆ ॥वा • भुञ्जीतपितृसेवितं • इ त्यस्य एकॊद्दिष्ट विशेषा निषाधोदृश्यति ॥ सवश्वाद्धतुयच्छिष्टं गृहेप र्युषितञ्चयत् 1 दम्पत्योरु कशिष्टञ्च भुञ्जीतक दाचन ॥ इत्यादिभिः!! इति 1 सङ्ग्रहे ॥ श्ले! एकोद्दि तुयच्छॊक्तु रभोज्यं शिष्ट मोदनम् । चन्द्रं. सूर्योपरागेच शिष्टमन्नञ्चनजयेत् अतपवप्रत्याबि कादानिप्लै स्सहशिष्टाभुुज ते । यत्ति ्वदंवचनम् । श्लो ॥ ’ स्त्री माचानुपनीता नां शा त्रॊच्छिष्टुन बापयेत् । योदद्या द्रागसम्मोहन्न तद्गच्छति वैपितॄकॊ इति तत् भुक्तपात्रष्टोच्चिष्टविषयम् । अतो ’ भार्याभृतक दासेभ्य उच्छि ष्टं शॆषयेड्बुधः ’ इति. नियमशाद्धव्यतिरिक्त विषयइत्य थ = ः 1 6 ex en 1 30% चतुद९ शखण्डॆ-भोक्तॄणाम्मिधस्पर्शकतव्यप्रकारः मू__गृहस्वाम्यनुज्ञाया शाद्धङ्कु र्याल् ॥ श्लो ॥ परस्य हिप्रदे शॆतु श्राद्धङ्कु र्याद्यदिद्विज तद्गृहस्वामिपितृभि हन्य लेऒरुज्ञयाविना ई होमाज्यश्लेषण नॊप’स्त रॆत्’ श्लो॥ अग्नौकरण शेषेणयदन्न मभिघारितम् । निरङ्गुष्टञ्चयद्द त्तं नतत्पी णातिवैपितॄक् ॥॥ हन्तशेषमन्नं पित्रा दिपा त्रैषु दद्यात् ॥ श्लेवा॥हुत शेषं पदव्यात्तु भाजनेनु समाहितः । यधालाभोवपन्नॆमुरौप्यॆषुतुवि शेषतः ! * व्या——अस्ट्रोविज्ञा नेश्वरीये ॥वा॥ हुतशेषम्पि त्रादि भोजनॆषु ददाश्री न्न वैश्व देवभाजनॆनु ॥ श्री ॥इति ॥ सङ्ग्रहॆच ॥ श्लोका नवैश्वदेवपात्रेषु हुत शेषं दापयॆत् अज्ञानाद्यदि वैदद्यान्नि राशाः पितरो गताः * u मू_पात्रॊपस्पर्श ना दौसव्यञ्जानुमामान्य सेत् । श्लो ॥ पा तयेदक्षिणञ्जानु देवा परिचर स वा। पातयॆदि तरज्जानुपि तॄक् परिचर द्विजः *॥ पुरुषसूक्तादीशावयॆत् ॥श्लो॥ स्वाध्यायंशानयॆच्छा दैधम शास्त्रा णो चैवहि । आख्या दैधमशास्त्रा नानीतिहासांश्च पुराणान्यखिलानिच ! T व्या— अत्रविज्ञा नेश्वरीये ॥ क्लेना !॥ अन्न मिष्टंहविष्यञ्च दद्याद क्रॊधनॊ७त्वरः ॥वारि अन्न मिस्टमातृ प्तॆवद्यादिति सम्बन्धः तुशब्दाद्य धाकथञ्चिदुच्छिष्यत् तथावद्यात् !श्लो ॥ उच्छेषणम्भूमि गतमजिंह स्या उच्छेषणन्धमिगतमजिंहस्या शठस्यच । दासनग९ स्यतत्पित्र्ये भागधीयं चक्ष तॆ ॥ ’ आतृप्तॆःपवित्रा णि पुरुषनू क्तपवमानप्रभृतिनि जवित्वा तृप्ता ज्ञात्वा पूर्वजपम् - स व्याहृति कामित्युक्तं, जपेत् ॥ ॥ इति मू—नियुक्त नकिञ्चित्पृच्छेत् ॥ श्ले॥ श्राद्धॆनियुक्तभुञ्जा नॊनपृच्छॆल्लवणादिकम् । उच्छिष्टाःपितरोयान्ति पृच्छया नात्प्रसंशयः ॥॥ पृष्टे पेक्षितमवश्यलयाचयेत् ॥श्लो॥ अवश्यंयाचयॆच्छाद्धॆ पित्रथम मुपकल्पितम् । अयाचितो द्विजॊ मूढस्सछवेद हघातुकः II भुञ्जाना नाम्मिथन्स्प र्शॆपात्रस्थमन्नन्नत्य जॆल्. ॥ श्लो ॥ शाद्धॆपत्ति सुभुँजा

पितृ मधसारसहितसुधवल चेसे नॊब्राह्मणो ब्राह्मणंस्पृशॆत्। तदन्न मत्यजभुक्त्वागा यत्र्यष्टशतञ्ज पेत् # नराणां भोजनॆकाले मदिदीपोविनश्य ति । पुनरन्नन्नभो कन्यं भुक्त्वा चान्द्रायणञ्च रत् 1 न राणाम्भोजनकाले यदिदीपोविनश्यति । पाणिभ्यां पात्रमा चाय् भासहरम्मनसा सर९ । वुनदीक्षा पंसमारोप्य त च्छेषम्भोजयॆन्नरः 1* दीयमानन्ननिरुन्ध्यात् । मोना ब्धिजानुर्बहिजानु हुङ्कारीच बलिप्रदः । दीयमाननि वारीच शाद्धङ्कृत्वा तत्यवः 1*॥ पालॆन्यॊच्छिष्टपतनेनि यम्यते ।श्ले उच्छिष्टस्पर्श सञ्ज्ञात्वा तत्पातम्परिहृत्य च । अस्पृष्ट्वापाणिनापात्य्रं भूमिंसमनुलिप्यच ॥ अन्य. पॊत्रन्निधायैन स्वुमन्नं प्रवेषयॆत् परिषि च्यततः पश्चाद्भिजयॆच्चनदोषकृत् A व्या—अतॊच्छिष्टस्पर्शसमितिसामान्येनोक्तेःशाद्धव्यतिरिक्त कालॆपिसमा नम्, एनु श्राद्देप जिलाष्विति नचनञ्चदृष्टव्यम् । एक पश्किष्विति स्मृत्यध९ सारे दशक्षानाल्. في मू —नु किमध्येन तॆछते ॥ पितॄणान्त्य्रत्य्रस र्वेषां पितुर्वानमनंयनि ! तद्दिनं चॊपवासश्च पितुश्शा दम्प रेZ हनि ॥ एक एवयचाविङ भोजनॆछदि तॊ भवॆत् ! तदेवा ग्निंसमाधाय होमङ्कु र्याद्यदाविधि । तला स्थाननाम गो त्रैण ह्यास नादिभिरच्चयेत् अन्न त्यागम्पकुर्वीत त त्कॊग्नौजुहुयाच्चरुम् । प्राणादिपञ्चभिमन्त्रैः कुर्याद्वात्रिंश दाहुतिः । होम शेषं समाप्याथशाद्ध शॆष समापयेल् * श्वो वळ्ळन्तर्पयेत् ॥ यानु द्दिश्यभवेचाद्धं तेभ्य सन्पयतिद्विजः ! परॆद्युशास्त्रि दकृन त्यॊयोसतर्पयशेपितॄन् ! प्रातस्स्नात्वातिलैर्युक्तं शापन्दत्त्वावजँतिते *॥ व्यापित्रादीनां त्य्रयाणं, छदी तॆ-वमने, सरॆद्युशास्त्रिद्धं चतुद९ शखण्डॆ-भू कृवमनिकत काव्यपकारः 35F श्यम्, तत्य्रासम्भवे कृष्णा शादश्यां कार्यम्, त्रिष्वेकन्यछदनॆ पाण यस्वावे त्यादिभिः पञ्चभिरग्नौ त स्थाननामगोतोच्चारण पूर्वकमा सनादिभिरभ्यर्च्य होम्यकतँ व्यः । यानुद्दि शृति-मातृमृता हॆ पितॄ णां भोजनाभावेपि होमपिण्डदानॊ देश्यत्वाना तुळ्ळ पितृमृताह पिण्डॊ द्दॆश्यत्वाच्छ परॆद्युः प्र्रातः पितॄणां मातॄणाञ्चतर्पणं कु र्यादित्यथः ॥ दर्मादौ मातामहादी नामु द्दॆश्यत्वाभा वॆपिवचना तर्प णमितिनविरोधः । पुत्रिकापुत्रत्वधनहारित्वसम्भवे मातामहश्राद्धन्तर्प णञ्च निर्व्याकुलम्. मू-सतिक चाद्धमस्यस्ते सत्स्वनन्तरकतृणमु । व्यथं भवति त चाद्धं भवॆच्चपितृघातुकः ॥ व्या–ननु ’ श्लोका पुत्रैश्च भ्रातृतत्पुलै ः पत्न्याशिष्येणवाख लाः । क्रियाः कार्याः ’ इति पराशरवच नात्पुत्प्रदयस्स र्वेप्यधिकारिणक तिचेन्न, पूर्वपूर्वाभावे उत्तरोत्तरस्य क्रिया कतृत्व प्रतिपादनपर त्वात् ! तदु क्तम् ’ पूर्वाभा वेपरः परः ’ इति, 6 असन्निधाने पूर्वे षामु त्त रे पिण्डदाःस्मृताः ’ इतिच ॥ नन्यस्तुपूर्वक्रियायाम्, उत्तर क्रियायान्तु पुत्रादयस्स र्वेऒधि कारिणइति चॆन्न, वचनाभावात्, नहि पितृव्यादिमृताहि पुत्रादिन द्भावेप्यन्यैशास्त्रिद्धङ्क्रियले । शिष्येः स्त्री यतइतिचे त्तत्तुसाधीयः ( तच्छेष्ठञ्जन्म इति पितृवदाचार्यतो जन्मस्मर णात्पु तै ः पृथक्पृथक्पितृश्राद्धक रणोच्च. कतृ भोक्तृनियममाह — -श्लोका ॥ पुनर्भोजनमध्वानं भाराध्ययन मैथुनं दानम्प्रतिग्रहंहोमं श्राद्धभोक्ताष्टवजयॆल् तॊं बूलन्दन्तधावञ्च तैलाभ्यङ्गङ्क्षुरक्रियां रत्यौषधप रा न्नानि श्राद्धकृत्स प्तवज९यॆत् * ऎ’्यइदञ्चॊपलक्षणम्, पुनर्भोजनाध्ययन मैथुना देशिक तुज रपि व ज्यक्षात्वस्मरणात्, 6 विश्वेदेवादळानराः ’ इतिस्मृतम्, तत्य्रव्यवस्थापरं 3.00 वचनमु दाहरति. मू. पितृ मेधसारसहित सुधीविलोच ने श्लो ! श्राद्धॆनैमित्तिके राज क्रतुवक्षे नियोजये त् ! अष्टकायां कालकोमा शाद्धे नान्दी मुखेपुनः॥ वसुस त्यौतु का म्येतु मुद्दि पौमुकूरुची ।पुरूरवाद९वश्चै तौ पार्वणेतुनियोजितौ । * व्या—नित्यादिशाद्ध भेदः प्र्रागॆवव्याख्यातः ॥ अतॊ ऒनुजमातुलादि मृताहस्य नित्यत्वाद्वचनाच्च देवयु कमैन तत्तदेकोद्दिष्टङ्क त व्यम्. अत्य्र खण्डा दावनह९दृष्टिं हरिहरॆदित्यु कन्ता नाह. —- मू……ना ! स्तेनाभिशस्तनग्ना खुषुडमाजाकारकुक्कुटाः ! कुण्ड दॆवलका विद्यार्थि काणान्धाशिष्ट गर्हिताः।नवार्यपिप्रय च्छेत्तुबे डालवति कॆद्व जॆ ! सबक वृति कॆचैवना वेदविदिधम वित् नभ्रात कौनियुञ्जीतशादेपितृसुतावपि । विधुरं ग र्भवन्तञ्चविशिष्टमसिनजियेल्, M व्या—एतेशाद्साहाणि ! स्त्रेशःप्रसिद्धः श्लो ॥ विद्याचॊरो गुरु द्रोही ना स्तिको वॆदनिन्दकः । एतेब्राह्मणचण्डालाजाति चण्डालपञ्चमाः सञ्चयङ्कुरु तॆयस्तु प्रतिगृह्यसमन्तितः । धमाकाधकान्नोपयुँजीत त सहरन्तञ्चवजः यॆज् इत्याद्बुकोवा । अभिशस्तः ँ याम्मलवद्वान संसम्भवति यस्त रोजायिते साभिशस्तः ’ इति श्रुतिः॥ पातकाभियुक्तोवा! नग्नः- ’ श्लो ॥ यस्तुसन्तृज्यगाहस्थ्यंवानप्रस्थानजायते। परिवा ड्वापिमैणीयसनग्नः परिकीतितः ॥ इत्याभिरु नग्नो बहुविधः तथा अस्मदु कॆ स्मृतिरत्नाकरे सञ्ज्ञापक्तीकरणैदष्टव्यं श्री आखुः 6 श्लो ॥ वि भ विसति नै वाध९न्द दातिसजहोति । तमाहु राखुन्तस्यान्नं भुक्त्वाकृ च्छेणश्श्युति # नजुहोय्यदि लेका लॆनस्ना तिनददातिच । पितृदेवार्पना द्दीनस्सषँड;परिकीति तः ॥ दन्धानकालयज चेयस्तुतस्य लेचतप स्तथा । नपर त्राध९ इस्यु कस्स रूजाजार प्रक्रितिजातः ॥ सभागतानांयस्सभ्यः पक्षपातं समाश्रयेत् । तमाहु कुक्कुटं देवा सस्या ्यन्नंविजयेत् ॥ अभो ज्यान्नाइमेषण्डमाजा रौह्या खुकुक्कुटा!’ इत्याद्युक्ता वॆदितव्याः 1 1 चतुदँळखण्डे-शाब्दानहँ ब्राह्मण निकूपणम् ॥ डा ( परदा रेषुजायं तॆ ’ इति कुँडगोळकाष्त्र सिद्धा॥ देवलकः- देवकोलो पजीवी, वृत्त ्यथयाजी, अदीक्षितश्च ॥ देवलः ॥ क्लेवा ॥ देवकोवजीवीय स्स’जीवलक उच्यते ! * शाण्डिल्यः ॥ श्ले ॥ वृत्त्यथ याजिनस्सर्वे दीक्षा हीनाळ्ळ कॆवलम्। कमजुडेवल काए तॆस्तृताह्यत्रपु रामु वेयेकल्पोक्तं प्रकुर्वँति दीर्घाखा हीनाद्विजातयः । वृत्त्यथंवायशोधकंवा कल्प देव लकास्तु-तॆ ! # स्मृत्यन्तरॆ॥ श्लो ॥ देवार्ज्बनपविप्रो वित्ताधि वत्सर त्रयम् । सवैदेवलको नामसर्वक म बहिष्कृतः ॥ इति । अविद्यः-स सिद्धः II काणान्धौ! श्रुतिस्तृत्योरस्यतरहीनः काणः, द्वाभ्यां हीनोन्धः एक चक्रुङाजात्यधौच ’ रॊगिहीनालिरिक्ताङ्गःकाणः पौनर्भव स्तथा ’ इति क म९ दुष्टत्वस ृतिः ॥ ३ श्लो ॥ धम ध्वजीस चालुब्धश्चादि कोलोक दाम्भि श्ले 1 धमध्वजीस कः । ब्लेडालवृति जेयो हिंस र्वातिसञ्छक ः अधोदृष्टि र्नैकृतिक स्स्वा ध९ साधनतत्परः । दोमिध्या ऐ नी कश्च लु वृत्तिरुदाहृतः ॥ इत्युक्ताबे डालवृत्तिबकनृती ( म्लो सभातरौनियँजेरिशास्त्रि पित्ससुतानपि । वि धुरँगर्भवन्तञ्च विशिष्टमनजयेत् ‘अहल्वे स्यॆ लेनज्या = इत्यर्थः; पितापुत्रयोछाजात्र र्वान्यतरनि मन्तणमविरुद्धं, ग्रन्थविस्त -रभयाद्रि औत्र मत्प्रकृतम्, अन्यदतिः परिषत्सु दृष्टन्य मित्याह मू_ँ श्लो ॥ पाचुकोपानहच्छ आ स्त्र निस्त्राम्ब राणिच 18 क्तपुष्पञ्चमाजाजु रंश्वादमामा ऎवजयेत् इत्या 000 ! दीनि दृष्टव्यान्नि नयन्तुनि स्तम्भीरवः. ॥

व्या——आदिशजेन ( म्लो गोजाश्वादिषु पृष्ठि मकृतिमायान्तथाभु वि ! नकुर्याच्छाद्धमेतषु पाठक्यासुवमामिषु श्री दम्भहैतुकपाषण्ड ऒकनृत्तांश्चनज९यॆत् II आज्ञातायतयश्चैनविधुराब्रह्मचारिणः ! नसो मया Rन्फ्रा द्दॆदवरणीयाःप्रयत्नतः ॥ इत्यादीनां ग्रहणम् ! ननु त हि९ ब्रह्मचारी यतिश्च श्राद्धॆप्रशस्ता ’ इत्युक्तिः कथमितिचेस्ते वम्,ति #ण्डिविषयत्वात्तदु क्तेः II चन्द्रिकायाम् ॥ श्लो ॥ शिखिभ्यो धातुरक्ताभ्य स्त्रिदण्डिःष्प्रदावयेत् ! तान नादृत्ययोदद्यात्कव्यमन्येभ्यआसुरम् अलाभेध्यानिभिक्षूणाम्भोजयेद्ब ह्मचारिणम् ! तदलाभेतु सद्वृत्ता3_199 पितृ मेधसारसहि तॆसुधीविलोचने गृहस्थानपि भोजयॆत् ॥ इति । विष्णुश्च ॥ ॥ योवै यतीन नादृत्य ॥ भू यॆदित राज् द्विजा । विजनॆनिन सेद्य्रमे हव्यङ्कव्यञ्च राक्षसम् । शाद्ध पात्र प्र सङ्गॆ श्रुहरिवंशे ॥ श्लो॥ त्रिदण्डीयोगि रेवच ॥॥ इतित्त्रि द.डि कॆ गिनएवोक्ताः तस्मात् श्लो॥ 6 अवताह्यसधीयानाय त्र भैक्षच राद्पिट 7ः ! तङ्गा मन्दण्डये जा चोरभक्तप्रद्रोहिसः ” i इत्युक्त बहचा ‘रिविषयोनि षेधः अन्यथामनु याज्ञवल्क्य पराशरवचनविरॊधो दुर्निरॊ. धोभवेत् ! दम्बी- कॆवलंलो करँजनाथ मनु सायी । हेतुकः वचनसि द्धॆ ष्यरेयुक्तिच्छलॆन सर्वत्प्रसंशयकारी । पाषण्डी नग्न स्वरूपमि च्छामीका. रभ्यवि स्त रॆण तमभिधाय ’ ए तॆपाषण्डि पापानप्यातानाल पॆद्बुधकि ’ इतिुविष्णुपुराणो कलक्षणः । गूढविप्रियकृच्छठः ‘वचस्य न्यशनस्यन्मृत् ’ इति प्रसिद्धः. ए तैस्छं-भाषणमपिनक तजुव्यम्, कुतशास्त्रि देनियोग इतिभावः इदमाह मू_श्लो (पापण्डिनॊविक मस्थान्” बै डालवति शांश्च राज् । हैतु-काबकवृत्तिँश्च व्यात्रैणापि नारयेत् ’ इतिमनुः पार्वणं त्रिपुरुषाद्यैमित्युक्तं तस्य प्रयोगमाह— मू___.अथातःपार्वण श्राद्धम्. व्या आतश्शब्द शिरस्कृत्वादताय मथशब्द आनन्तर्येवतु। अतन्म बॊवृत्तस्य हेतुभावॆ वृत्तात् सर्वसूत्रसाधारण धर्मात् अनन्तरमा सस्तम्बिनामसाधारण धमोक्षा वक्ष्यतइत्यथः. अत्र परिभाषामाह.– मू—आसमा पैः प्राचीनावीतम्. व्याधि’ पित्याणि प्राचीनावीति नापसव्यं दक्षिणतो पवगः ’ इतिनि यॆमाच्छाद्धपरिसमाप्तिपर्यन्तं कतुजः प्राचीनावीत मेवेत्यथः. तस्यापवादमाह— अन्यत्रप्राणायामारदार्वाघारहोमाज्य भा गाग्निमुखस्विष्टकृद्धि मप्रायश्चित्ताहुतृभिश्रवणामचन प्रदक्षिणनमस्का रानुव जनेभ्य पञ्चदशखण्डॆ–पार्वणश्राद्धप्रयोगविधिः 3.49 व्या— प्र्राणायामाचमनवदा रहो मादीनां सर्वक रसाधार णत्वा दे तॆषूपवीत मेवॆत्यथः ! तथाबोधायनः ॥वा॥ आचमने चाग्नि मुखेचाभिश्रनणिचॊपसङ्ग्रहणेष्कच पश्चाद्धि मॆषुयज्ञोपवीत मितरत्र, प्राचीनावीतम् /॥ इति । अत्रकपदी ॥श्लो॥ आघारदार्यग्नि मुखाज्यभा X प्रदक्षिणानुवजनेषु तिद्वत् । आघारयोस्सि ्वष्टकृति वसिद्धं यज्ञोप वीतंहिक पदि नस्स्यात् ॥ इदं पश्चादोमादेरुपलक्षणम् ! पश्चाद्दो मः- प्रायश्चित्ताहुतिः . अधकाण्डानुसमयमाह- DREAMANANČ मू——सर्वं दॆवाधमुपचारमुपवीती पाङुख प्रदक्षिणंस्ट्रा Xग्रेर्धर्भै दॆवती स्थानपूर्वं कृत्वापितृभ्यः सव्यं सर्वन्द क्षिणामुखःकु र्यात्पित्प्रनन्तरं देववत्सर्वं विष्णोःकु र्यात्. व्या———श्लो॥ उदङु.खस्तु देवानां पितॄणान्दक्षिणामुखः प्रदद्या.. त्पार्वणसर्वं दॆनपूर्वंविधानतः ॥ सङ्ग्रहे ।श्लोकि यज्ञोपवीती देवा ॥ शां कुर्यात्सर्वं प्रदक्षिणम् । अपसव्यन्ततःकृत्वा पितॄणामप्रदक्षि णं दक्षिणागाश्चड र्भास्स्युस्सच वैदक्षिणामुखः. मूश्राद्धागारस्योत्तरपूर्वदेश होमस्थानमग्ने दक्षि णतःपिण्ड दान दॆश प्रसाद्दक्षिणतःपिता दिनु_क्तिस्थानम्पश्चिमेदे वस्थानञ्च प्रकल्पयेट् A 6 I व्यातात्पर्य दर्शन वाक्यमिदम् । अत्र याज्ञवल्क्यश्च श्लो॥ परिशी लेशुचौ देशॆ दक्षिणाष्त्रवणातथा *॥ श्राद्ध चपरिश्र लेसर्वतः प्रच्छादि औशु चौदे शॆगो मयादिनो पलि पै दक्षिणा प्र्रवणे दक्षिणावन तेदेश कार्यम् ’ इतिवा) ख्यातम् । देशग्रहणाता सा चादिनि षॆधः. मू——पितोरातामहयोश्चौपासने श्राद्ध कुर्यात्. व्या——विज्ञानॆश्वरीयॆ ॥श्लो॥ आहितान्नि सुजुहुयाद्धक्षिणाग्ना समा हितः । अनाहिताग्नि तौपासन्कॆग्न्य भावेद्वि जॆप्सुवा ॥ याज्ञन ल्क्यः ॥श्लो॥ कमस्त्रातुं विवाहाग्नौ कुर्वीतःत्यहङ्गृही इतिक म९ सातं स्तृत्युक्तङ्कमँ वैश्वदेवादिकं पितॊः प्रत्याब्दिक शाद्धं च विवाहाग्नौकु र्याल् कुर्वीतॆत्या तनॆपदग्रहणाद्यत्पलं जायापतिगा Jox पितृ मेधसारसहित सुधीविलोचने 1 च्युन्यतरगामिवा तत्कमुँ चॊपासनेकु र्यादित्यथः । अग्निमिद्वैतत मातामहा देःपिता देश्शा द्धमापान सेकुर्यादा शृपुतादिरनग्नित्प्र हचारीच लौकिक्कॆन्नौकुर्यादिति स्पष्टमॆनव्याख्यातम्. अ न्येषाङ्क समिष्य ता ह. —- मू—अन्भॆषांलौकि क््कन्नौ यद्य नग्निर्भ हबाठीवा शोत्रि यागा रादग्नि माहृत्य पर्याद्यदिविच्छिन्नान्नी रज स्त्रीको दूरभार्यॊनाग्निं विधित्स : छायकु र्यात्. व्या—प्रकरणाच्छा भ्रमितिलभ्यति । सङ्ग्रह॥श्ल्यो कुर्या पासने श्राद्धं मातापितोर्यथाविधि ! अन्वॆषांलोकि कॊतद्व द्भहचाग्यव्यनग्नि. कः II नारदीयॆ ॥ श्लो॥ नष्टान्निरू..रभार्य श्चे पार्वणसमुपस्थिति । अग्निं सन्धायविधिनच्छा दुकृत्वानि जयेत् । शाक्ते हनितु सम्पा? पॆय स्यभार्यारजस्वला ! अग्निं सुखायनिधीन च्छाद्ध कृत्वा विज९ यॆल् ii अत्तत्रिकाण्डी " मो! यस्यधार्यावियोगस्था सरिताव्याधितापिवा । अनि च्छुःष्प्रतिकूलावा तस्याःपतिनि नौक्सिया ॥ सरित दर्शनबाद्दु माता पित्रॊमृण तॆऒहनि ४॥ इति निहितस्यास्टिक् सृनिंवकाशत्वाद;जस्त्रीकोदू. रभार्योवा बोधायने नौपासनाग्नित्सन, सम्भृ औशात्रियागा रादा हृतॆग्नौश्राद्धं कुर्यात् सापिण्ड्यन्यमु सावकाशत्वात्कालाँत ऒ ग्निं सन्धायतत्कु र्यादितिविवेकः ! यथाग्न्य नुगमे काल विप्यक षेता किकाग्नावग्निहोतृहोः पुनर्विथा न्यायमग्नु ्यत्पादनं त्य्रापि लौकिक्केग्नौ सिध्धार्थि प्रत्याब्दिक शास्त्र पुन कग्नि सन्धानं चेतिनिरवद्यं मू-पूर्वेद्युस्सोयंहोमँकृत्वा सङ्कल्प स्वयमनश्न न्नशी तॆभ्यळ्लु तवृत्त सम्पन्ने भ्यो ब्राह्मणेभ्यश्वो -मु ष्यपत्याब्दिक श्राद्धम्भविता तत्रिभव प्रसादःकरणीयइतिनि वेद्य व्या—— स्मृत्यकळासा रे 4 श्लो॥ निरामिषु सकृद्भुत्वा भुक्त सर्वजनेगृ पौ ।श्वक ताजु स्त्रीतिनिश्चित्य तदावि स्त्रान्नि मन्त्रयेत् ॥ *॥चन्द्रिकायां प्रचेताः । श्लो ॥ कृतापसव्यशिपू र्वॆद्युःपितो पूर्वन्नि मन्त्रयेत् । भ वद्भिःपितृकार्यं ससृत्पद्यञ्च व्रासीवक * पित}न्वशाद्धम्भविता त 1 तखा पञ्चदशखण्डॆ-पार्वणश्राद्धस्त्रयोगविधिः 2.9% द्भवद्भिस्सम्पाद्यमितिपूर्वं विस्त्रान्नि मन्त येदिक्यथः ’ इदन्नि वॆदन श्राद्धदिनॆवा कार्यम् ॥ ॥ पूर्वेड्यु र्वा पि रॆड्यु र्वा श्राद्धकर ण्युपस्थिते 1 निमन्त्रयेत त्यनराज् सम्यग्वि प्रान्यथो दिता९ L ‘इतिम नु स्मरणात् । ’ पूर्वॆड्युर्नि वेदनमप रेद्युद्वि तीयँतृतीयमा मन्त्र णम् ’ इत्याप स्तम्बः ! श्राद्दपानात्पूर्वेद्युलैन ब्राह्मणभे्यूनि वॆदित. व्यं श्वश्राद्धु भवितात त्र भवताप्रसादःकरणीयइति श्रद्धनिनेद्वितीय नि वॆदनं ‘की तजाव्य मद्यशाद्धमिति तृतीयमामन्त्रणमाह्वानं & राजन कालेसि. द्धमागम्यतामिति व्याख्यातम् । अतः पातदृढीकरणाध९ँपू र्वेद्युन्ना द्धाहॆच निवेदनम् ! सित रैभवता क्षणःकत व्यइति निमन्त्रणं श्राद्धदिने सकृदेव कार्यम्, एवंहि शिष्टाचारः मू-श्वोभू लेनि वॆदिता न्बा ह्मणो ना हूयाळ्यज्य स्नाप यित्वा स्वयं स्नात्वा- व्या अ अत्र बोधायनः शिवा॥ श्वगीकरिष्यामिति ब्राहणान्नि मन्त्रय लॆ तांश्छ्वोभूतॆ शशुक माभ्यञ्जनस्ना नॆय्य = धोपपातं सम्पूज्यस्व, यमाप्लुक्य शुचौदेशी ॥ इति । अत नशुक रएकोदिष्ट विषयमित्यौ । ष्टकायामित्यपरॆ ॥ विहितमपि शिष्टाचाराभि’वान्न श्रा देमु वपनमिति नृद्धाः ! अनॆसनिमन्त्रितस्स्वयमेनन्री औच्छा दाह९एन ‘यज्ञयोभू त्वामेधमु पैति ’ इतिश्रुतः । त्रयोदशवारं तूष्टीं निमज्यशुष्क वस्त्र परिछाय विधिवत्पुनस्स्नात्वाशुद्धोभवति. मू_–विष्णुविधिवदाराध्यौपासन होमं हुत्वापित्रराज द न्नादन्येनान्नॆन वैश्वदेवादिकँकृत्वा. न्या–सङ्ग्रहे॥ ॥ यो वैश्राद्धदि नॆपूर्वमकृत्वाविष्णुपूजनं सश्राद्धीकरके घोरे यावदाभूतसम्प्लवम् ॥ अन्येति ॥श्ले गृहा ग्नि शिशु देवानां यतीनां ब्रह्मचारिणाम् । पिः पाकेन दातव्यं याव त्पिण्डान्ननिक्षि पॆक् I पितृपा काक्यमुद्धृत्य वैश्वदेवङ्करोतियः । आसुरं II तद्भवेचाद्धु पितॄणान्नॊपतिष्ठते ’ इति पैठीनस्यादिनच नॆमुपितृपाशादिति विशेषतत्वात्पित्प्रभrन्यतिरिक्तछाण्डव क्वान्नॆन वैश्वदेवापिक्कु र्यापत्यर्थकि पितृ मॆधसारसहितसुधीविलोचने मू…अप राष्ट्रानिवेदितानाहूय स्वागतवचनैरभिस्टूमकृ तपादशौचानाचान्ता नासनेमाूपवेश्याग्नॆरुपसमाधाना दिमुखान्तॆ हविष्यमहविष्यञ्च पात्रद्वयेसमुद्धृत्या, नीयहविष्यमन्नमग्नावनधिश्रात्याभिघार्य सौक र्याद प रॆणाग्नि मुद ग्याप्रतिष्ठि तमभिघार्यानुज्ञ प्तादर्व्यामुपस्ती र्य द्विरवदाय जमदग्नि वत्सयो स्त्रिरवदाय सकृदभिघा र्य यनॆमा तॆत्यादिभिष्टडन्नाहुतिः कृष्णायां हुत्वास प्तमनवदायाभिघार्य निधायोपवीती स्विष्टकृदथं ह विः व्र त्यभिघार्य प्र्राचीनावीती सप्तमींहुत्वा स्वाहापि त्र इत्यादिभिष्षड्भि राज्याहुतीहुत ्व पनीती दर्व्यामु प स्त्रीग्य सकृदनदाय तयोद्विका रववाय द्विरभिघार्यो त्तराध९ पूर्वाधॆजा अग्नयेस्विष्टकृतेस्वाहिति हुत्वा प्राचीनापित्युदीचीनमुष्णञ्छस्तापोह्यत हविष्यं स्वा वॆति हुत्वापरिध्यञ्जनं लॆप कार्यम्परिधिहरणं संसा नहोमञ्च कृत्वोपवीत्य नाज्ञातत्रयं त्वन्नस्सत्वन्नइ ति द्वेव्याहृतीर्व ्यस्तास्समस्ताश्चहुत्वा प्राचीनावीती तू स्लीं समन्तं प्रसन्यं परिषिच्य प्रणीताविमोक्ष्यब्राह्मणं सम्पूज्य ’ एषतेतत ’ इत्यादिभिस्सर्वमन्नन्त्य्रत्येकँमं त्प्रमावत्या सम्भवतां सकृसन्त्रमुच्चा र्याभिमृ शॆत् व्या पार्वणस्यमासि श्राद्धविशार त्वेन तत्र शुचीज् मन्त्रवतो योनिगोत्र मन्त्य्रासम्बन्धा वयुगां स्त्र्यवरा ननधाज पेक्षेना भो जयॆदन्न स्योत्त राभिजु हो त्याज्याहुतीरु त्तरया एतद्वा विपरीतम् इति सूत्र व्याख्यानॊक्त प्रकारवीना सर्वमु त रैरभिमृशॆल् त्रा साभिस्सङ्गृहीतः । तहिळा सूत्रॆ वैश्वदेवानु क्रैस्तत्कथं त्व यो कमिति चॆन्न, अन्यतः पदाथाजा समाहृत्य यथा प्रतिभासं प्र योगउच्यतइति वदता व्याख्याता लेदु कॆः । तहिळा ‘श्लो ! वृद्धावा क्षयाहऒन्त्यॆ दर्शॆमध्यामहालये ! आचां तेष्विहकत व्यं वै पञ्चदशखण्डे-सार्वणशाद्धप्रयोगविधिः । 20 3.2 “श्व देवञ्चतुर्विधम् ॥ इति वचनादं तॆतत्कार्यमिति चॆन्न, क्षयाहिन्ये ‘कत९व्यत्वस्म रणन्य ‘श्लो ॥ याजुषास्साम गाःपूर्वं मध्ये कुर्युस्तु ब ह्वृचाः ! आधर्वणास्तुशादान्तॆ वैश्व दॆवमिति स्थितिः ’ इतिवच नेनाथर्व णविषयत्वानX लेः ! अत्रविज्ञानेश्वरीये ॥श्लो ॥ अपराहैसमभ्यर्च्य -स्वाग तॆनागतांस्तुता९ । पवित्र पाणिराचान्तानान नेषप वॆळयेत् ॥ वा ॥ अपराहै उ कलक्षणान्नि मन्त्रिता नाहूय स्वागतिवचनैन पूज यित्वा कृतपादधावनानाचान्ता कुळ्ळ पैष्वासनेषु पवित्र पाणिरुप वे शयेत् I * इति ॥ चन्द्रिकायाम् ॥ श्लो ॥ आसनेष्वासनन्द र्यान्न तुह ! * ॥ “स्तेक दाचन । दीयतॆयदिमूढात्मानि राशाः पितरो गताः । अत्र कृतपा दशौचानाचान्तानिति रथ्योप सर्पण निमित्ताचमनमे वॊच्यते, शास्त्रीय पाद शौचादिपश्चाद्वक्ष्यते ॥ अनुज्ञ प्तइति ॥ अत्रयाज्ञवल्क्यः 1 श्लो अग्नौकरिष्यन्ना दाय पृच्छेदन्नम्मृतप्लुतं कुरुष्वेत्यभ्यनुज्ञतो हुत्वाग्नौ पितृयज्ञवत् ॥ अग्नौकरिष्यज्ञ हविरादायाग्नौ करिष्य इति ब्राह्मणोनापृच्छ्य लैः कुरुष्वत्यभ्यनुज्ञातो जुहुयादित्य व९ ः । कृष्णायामिलि-हिरण्यादिन प्तजिह्वासु कृष्णायाअग्नॆ दक्षिणभागवतं ते ! 6 पितृकार्येतुदक्षिणे ’ इतिसृते स्तत्रैन होमइत्यवः ! मध्यात्पू र्वस्यावदानं मध्येहोमइतिस्म ृतमध्ये होमइत्यन्ये ! सप्तमी ‘यॆ चेहपितरः ’ इत्याहुतिः ! अत्र अन्यत्र प्राणायामेत्यतानुक्ते रुप वीतविधानम्, तदनु क्तिभयात्पुनः प्राचीनावीतमित्यविरॊधः । अभिमृशॆदि ति- एष तॆततमधुमानिति त्रिभिमन्त्रैः पित्र धं सर्वं भक्ष्य भूज्य दिक मभिमृशॆत्; असुभनतां मन्त्य्रा वृत्तिः, अयम्मुख्यकल्पः । ब्राह्म णपात्रैषु दत्तपदाधाक भिमर्शनङ्गौणम्, कृत्स्न स्याद तत्वात् ! हो मावशिष्टहविरभिमर्शन मेव कॆवि दाहुः, नेतिवयमनु कॆ &. ( एवं होमं समाप्यानन्तगक तव्यमाह – 6 मू-च्वौविप्रौविश्वदेवा थॆ९भवताक्षणः कतन्य इत्यु पवीति निमन्त्र्य प्राचीनावीति पित्र छजु पितामहा थेज प्रपिता महाध इति श्रीन्नि मन्त्र येदसि वॊभयतै कैकंवानिम पितृ मेधसारसहितसुढीविलॊचने स्त्र्य गोमयेनॊपलि पैप्र्राङ्गणे साक्षि लॆसदर्चे चतुर मँडलॆ सूर्याभिमुखउपवीती विश्वेदेवा इदं वः पाद्यमिति साक्षतं पाद्यन्दत्त्वा विश्वदेवपादौ प्रक्षाळ्य प्राचीना ‘वीती तिलार्चि तॆसद्भ नृत्ता का रॆदक्षि णॆमँड लेपितरिदं लेपा दृमित्यादिभिःपितृपितामह, प्रपितामहा इदं वः पाद्यमिति वैकब्राह्मणपक्षे सतिलं पाद्यण्डत्त्वा पित्रादिपा चाववनिज्य दॆनवद्विष्ण सङ्घी प्रक्षाळ्य मण्डलॊ दद्दे शॆस्वयमाचम्या थ विप्रानाचमय्य. व्या अत्र कॆबिन्मञ्चि त्र काचिनन्दा विश्व देवाध इत्यत्र विश्वपदं प्रथमाब हुवचनान्तम्पठन्ति, तत्रिलशब्दशास्त्रानभिज्ञानामज्ञानविजृम्भितम्, अलु गोनिका रॆऒनमशिष्टत्वात् ( वैळ्ळ दॆनहविः वैश्व देवेनचरुणा ’ इ श्व देवीमामिषाम् ’ इश्यादिष्वलु दर्शनाच्च तथा स्येस्त्राताल नभिज्ञा उदगारम्भं दक्षिणापसगणं रेखालिखन्ति; तथा मध्यमम्परिधिं दक्षिणाग्रं सॆक्षिपन्ति, तथा प्राणायामेदि स्त्रीदी नापितुकुर्वन्ति, तदिदं सर्वमर्वा चीननिर्वाहः, विशेषानु केळि । न क्रिहत त ततवि शेषुसूत्रकारः दक्षिण तॊपपगः ’ दक्षिणानैःपित्येषु ’ एकैक शःपितृसंयुक्ता त्यादि । नव्यौवमतॊक्तमु, प्रत्युतभाष्यॆनिरूहोद्वासनपरिध्याधा सरेखोल्लेखनादिकं पॆत्यॆपि समानमित्येवाभाषि एवमाचमनवत्य्रा णायामस्यापि शुद्ध्यध= त्वात्सिर्वक मसाधारण्याक्परिभाषानच नाच्च पि त्यॆप्युपवीति प्र्राणानायम्य प्राचीवीतङ्कुर्यात् । किञ्च ! " अयुगां स्त्र्यवरा ‘इत्युक्तास्तद्विकारॆ मातृपार्वणष्ययुग्म त्वविरो धान्नण्णि तृवरणं कार्यम् । होम पिण्ड दानदर्शनात्तत्र तद्वरण मिति चॆन्न, मासि श्राद्धे मातृवरण प्रसक्तेः, तत्र पिण्ड प्रदानदर्शनात् । इदमु कन्ता त्पर्यदर्श ने ! वा ॥ अत्र यद्यपिमात्रादिभ्यः पृथ गॆवपिण्ड प्रदानदर्श ॥ ५ नं तथापि तासां पृथग्बा हणभूजनन्नभवति, होमाभिमर्शनयोः पृथक्त्वादर्शनात् । मातृपितृब्राहणसङ्ख्यासङ्कलनेसत्ययुग त्वविरो चाराधावाच्प ! अपिच 6 तो 1 अपिच द ल्लॊ । अष्टकासुचनृदौच. गयायाञ्च ॥ . Mi 1 पञ्चदशखण्डॆ-पार्वणश्राद्धप्रयोगविधीः 9 6 3_of मृ तेहनि । मातुशास्त्रि निद्र पृथक्कु र्यादन्यत्र पतिनासह ! ’ इति म नुवचनाडष्ट कादिभ्यूजन्यत्र मासिशाद्धादौ पृथक्त्वाभावस्स ्पष्ट मेवा नगम्यते । * इति ! ननु वृद्ध्यादिवत्सथक्पितादिवरणम स्त्विति चॆन्न, त द्वदॆन मातामहादिवरणप्रसक्ताः । अष्टकावन्मातृमृता सत्प्रत्प्रसङ्गइ तिचॆल् मैनं बालिशबम्भ्रमीः ( सिद्धश्शेष समष्टधाकृत्वा ’ इति नल् श्राद्ध त्र यंविदुः ’ इणिवच्चपितृवरण प्रमाणाभावात् ( पितरं तत्व पूजयेत् ’ इति वचनमाषणं चेदपि ’ पितु रॆवपितुःकुर्यात् मातु नृतापापितादी ) ( नाँदी मु खे ऒष्टकाशा धौ ’ इत्यादिनच नै स्तस्यस ’ नान्दीमुखेष्टकाशा त्प्रतिपक्षितत्वात्, अन्यार्थ क्वानयु X त्वविरो अन्यार्थत्वानयु X त्वविरोधात्पार्वणत्वभङ्गा च्छतद चनं दूरतॊनि रास्यमिल्येलम् । प्र्राङ्गणेति स्मृत्यध९ सारॆ । श्लो ॥ * प्रा देशमात्रन्देवानां मण्डलं चतुरश किम् । । वित वित स्तिमात्रम्पितथं मण्डलुनकु९लम्भवॆत् ॥ देवानामुत्तरेकार्यम्पित्रथं दक्षिणातथा !अं तराळन्तुकत व्यं तयोम ध्येषडङ्गुलम् ॥ स्मृतिरत्नॆ ॥ श्लो णे मण्डलङ्कुर्यादै तॆपि चकमणि ! नॊत्त रेदक्षिणॆ नैवपश्चि मेन गृहान्त रॆ । समाजिक्षातो पलिपैन दॆशॆकुर्वीत मण्डलम् ! उदक् प्लवमुदीच्यं स्यादक्षिणन्दक्षिणाप्लवम् II परिसरेत्तिला कॊदर्भा शुचे दक्षिणतःप्ल वौ 1 उत्त रॆक्षतनुयुक्ता पू र्वा ग्राज् विन्य सेक्कु शा९ ॥ दक्षि णोदक्षिणास्त्रांश्च सति लान्विन्य सेक्कु शाक् ! अद्भिन्स गन्धपुष्पाभि सदभ्यर्च्यापसव्यवत् ॥ प्राणां क्षाळयत्पादावभिनन्दपुनःपुनः ॥ अतिः ॥ एकोद्दि ष्टेन पिँडेव कुण्डङ्कु र्याद्यदाविधि। अन्यशा द्धिमसर्वत्र मण्डलन्तु विधीयते॥ * दक्षः । श्लो ॥ यावत्कालं पॆतनामतावत्कुण्डं प्रकल्पयॆत् स पिण्डीकरणाचूर्वणं मण्डलण्डु विधीयते विष्णुयामळॆ ॥ श्लो ॥ सपिं डीकरणादून्व९ङ्कुण्डॆपक्षाळनं यदिकुल क्षयकरं चैन नरकॆ पातयेत्सि तॄक् । वैश्वदेवेतुसं प्रापैमण्डलात्पश्चि मेततः । आचामेदु त्त रॆत सात्पितॄणाम्मण्डला त्ततः ॥ भरद्वाजः ॥ श्लो ॥ पादावाजानु वाङ जङ्घमपिवाचरणद्वयं कूर्प रान्तङ्क शासम्यक् लयॆत्प्रथमम्बुधवी. मू. प्र्राङुखावुदगपन गौविश्वदेवावुडु खाक् गप ॥ । 330 पितृमेधसारसहितसुधीविलोच ने वर्गाह् पितॄज् प्राङुखा दक्षिणापनगा न्वा सदर्भो पक्ष पैष्वासनॆमादक दानपूर्वकं द्विगुणभुग्ना दर्भाक् वामुतो विष्टराध९ं दत्त्वा निवेश्यापःप्रदाय सर्वत्र तिलाक्षा प्रकीर्य ( श्लो ॥ यज्ञेश्वरोहन्यसम सकन्यभूका 2व्ययात्मा हरिरीश्वरो त्र । तत्सन्नि छानादपयाँतु स द्यो रक्षांस्य शेषाण्यनु राश्च सर्वे ॥ ’ इति. 1 व्याविज्ञानेश्वरीये । वा ॥ पित्रादीनां त्रयाणामयुगान्कु ॥ शा द्विगुणमुग्नासष्प्रदक्षिणं वामतो विष्टराधण मास नेषूदक दानपू र्वकं दत्त्वा पुनरुदकन्दद्यात्, ’ अपः प्रदाय इत्याश्वलायनस्मर णात् । एतच्छाद्यन्तयोरुदक दानं वैश्य देवॆपि त्र्यैच प्रतिपादनाथ९ण्डष्ट व्यम् * इति ! बोधायनश्च ॥॥ वा ॥ अयुग्मा ब्राह्मणा सुप्तळित पाणिपादानपआचमय्य सदर्भोपक्ष पैष्वास नॆषुप्रा ङुखानुपवेशयत्यु दङुखान्वा सयदि प्राङ्मुखाक् दक्षिणापनगः अथ यद्युदङुखा प्रा गपनगॊ९६थैनाक् वस्त्र गन्धधूपदीपमाल्यैस्सम्पूज्य ॥ इति श्रुवि " ष्णुपुराणि ॥ श्लो ॥ उर्यान्तु तिलविक्षेपाद्यातु धानान्नि वारयॆल् 1 य i I य जेश्वरोहव्यसमस्तकव्य ॥ इति ॥ मू….अध वृतॆभे्यूगन्धपुष्पवस्त्रालङ्कारादीनि दक्षिणाञ्चद त्त्वा भाजनेषूप स्तीर्य पित्रादिभु क्रिपामु हुत शेषम न्नं किञ्चि दैवती धॆ९ नस्त्रदाय सर्वेषु पात्रेम हविष्या न्नानिदत्त्वा भिघार्य पात्र स्याधस्तादु परिषाच्च दर्भा न्निक्षिप्य उपवीती दक्षिणञ्जान्वाच्य विश्वदेवह सङ्गृहीत्वा पृथिवी तॆपा त्रमिति पात्र दत्तानन्न वि शेषा स्पर्शयित्वा ’ इदं विष्णुः ’ इत्यन्ने द्विजाङ्गुष्ठुनि वेश्यविष्णोहन्यंर क्षे ति प्राढ्यण पित्रादीना मेवङ्कुर्यात् ॥ प्राचीनावीतं सव्यञ्जान्वाच्य विस्त्रोकव्यंर क्षेति भेदः ॥ ततो विश्वे भ्यू दॆवेभ्यः पितॆ पितामहायस्त्र पितामहाय पितृपितामह प्र्रपितामहॆळ्यन्ति वाइद मीदम्परिविष्ट परिवेक्ष्यमाणमातृ 6 पञ्चदशखण्डॆ-पार्वण शास्त्रयो गविधिः पैरितिनि वेद्य “ श्लो ॥ एकॊविष्णुर हद्भूतं पृथग्भूतान्य ने कळः । ती९लो शाव्याव्यभूताताभुक्ते विश्वभुगव्ययः इत्युच्चार्य, श्रीमहाविष्णुः स्त्रीयतामिति तिलोदकमुत्सृ ज्य परिषेचनपूर्वकमापोशनं शारयित्वा प्राणाहुतिः कुर्वाणा= ’ प्रा णॆनिविष्टः इति पञ्चभिःप्रसमीक्ष्य ‘ब्र ’ हणिमआतामृतत्वाय ’ इतिजपित्वा व्याहृतिभिस्सहितां गायत्रीमधु त्रयञ्चजनीत्वायथासुखं जुषध्वमित्यु क्त्वा पुरुषसू कपनमान प्रभृतीनि पवित्राण्यातृ पॆरुञ्जू ना९ श्रावयन्न धीत्य भुक्तेष्य पॆक्षितम्पृष्ट्वा गायत्रीं मधु त्र यञ्च पूर्ववज्ञसित्वा पितृदेवतयोम ध्ये भुवं प्रोक्ष्य दर्भासं स्त्रीर्य पितृतिधेन तेषु तूष्टीन्तिलोद कण्डत्त्वा, ’ येग्निदियॆ नग्निगायेवाजाताःकुलेम म भूमौदलैनपिण्डॆन तृष्णायान्तु पराङ्गतिम् ’ इति विकि रन्दत्त्वा पूर्ववद्विकि रॆ तिलोदकन्दत्त्वा स्वयमाचम्य वि प्रा “पोशनं कारयित्वा. C m व्या—प्रयोगस्सुस्पष्टः ॥ अत्र विज्ञानेश्व रॆणगन्धादीनां स्मृत्य न्तरोक्तिवि शेषः ! वा ’ चन्दनकु कुमकर्पूरागुरुपद्म कान्यनुलेपना स्था ! इतिविष्णुनॊ क्त्रम्, पुष्पाणिद ‘श्लो॥ शाब्धिजात्यः प्रशस्तास्स्युमुजु ल्लि का श्वेत यूथिकाः । जलॊद्भवानि सर्वाणि कुसुमानिचचम्पकम् ॥’ इत्याद्युक्तान्नि ६ श्लो ॥ उग्रग्रन्धीस्यगन्धीनि चैत्यवृतोद्भवानिच! पुष्पाणिवज९ नीयानिर क्त वणानियानिच ॥ ’ ( शुभ्रन्नवमहतं सदशंवासोदद्यात् ॥ इति 3 श्लो ! दत्त्वान्नम्पृथिवी तॆपा त्रमिति पात्राभिमन्त्रणम् । कृत्वेदंवि मुरित्य न्ने द्विजाङ्गुष्ठन्नि वेशयेत् ॥ • सूपपायसादिकमन्नम्भॊजनेषु द त्त्वा पृथिवी तॆपा त्रमितिमन्त्रण पात्राभिमन्त्रणङ्कृत्वा इदंविष्णुरित्य नयर्चा अन्नॆ द्विजाङ्गुष्ठन्निवेशयेत् । तत्र वैश्व देवॆयज्ञोपवीती ओष्णो हव्यंर क्षेति पिळ्यॆ प्राचीनावीती विष्णोकव्यंर क्षेति ब्रूयात् ’ विष्णह न्यञ्चक व्यञ्चबूयाद्रक्षेति वै क्रमात् ’ इति स्मरणात् (सव्या33. । पितृमेधसारसहि तॆसुधीविलोचने हृति काङ्गा यतीं मधुवाताइतित्यृचम् । जप्त्वा यधासुखं वाच्यम्भुं. जीरं स्तेपिवाग्यताः II ‘अनन्तरं विश्वभ्यूदॆवेळ्य इदमिदमन्न ँ परिपिस्टल् प रिवॆक्ष्यमाणमातृ प्रेरिति यवॊदकेननि वेद्य तथापि ले अमुक गॊत्रा यामुकळम९णॆ इचमिदमन्नं परिनिष्टं परि ऐक्ष्यमाणमातृ प्रेरिति आलॊ चकॆननिवेद्य एनं पितामहाय पितामहायच निवेद्यानन्तरमापोशनं दत्त्वा व्याहृतिभिस्सहिताङ्गायतीं ’ मधुवाता ऋतायते ’ इति त चं मध्वितित्त्रिवारञ्चजपित्वा यथासु खञ्जुषध्यमिति बूरियाल् ’ श्लो ॥ स ज७ल्प्यपितृ दॆवॆभ्यसावित्रीमधुमज्जपः । शाद्धं निवेद्यावाशनं जुप पॆ षौधभेूजनम् ॥ ’ इति पारस्करवचनाल् चन्द्रिकायाम् ॥ श्लो ॥ नच कण्टकिजण्ड द्याद्दद्याच्छुंसुगन्धितत्नरक्वर क्रमप्यम्यणं सकु कु मजलन्तथा ! मल्लि काङ्कुमुवं चैव केतकी ऒक रमीरजम् । जातीदर्शनमातौण नि राशाः पितरो गताः ॥ चन्दनागुरुकर्पूगकुङ्कुमानि चचम्पकम् । दनुलेपाथ९म्पितृ देवेछ्यउत्तमम् ॥ सरळा गुरुमध्वाज्य देवदारुणि गु ग्गुळम् । चेयानि सर्वन्धूपाधेसण्यं गङ्क दाचन अन्तमन्नं वि प्रस्तु पाणिनास्पृशतीयदि । त्रयस्तेनरकंयान्ति दाताभूक्तातथापिता ॥ मृत्पात्र गतमध्यकॊञ्च मृत्तिकागलधलेपनम् ! माजा रॊच्छिष्ट शेषञ्च निराशाःपितरोगताः ॥ आसीनेष्वासनन्द र्यान्नतिष्ठत्सुक वाचन । यदि द ब्यात्प्रमा देननि राशाःपितरो गताः । मनुः ॥श्लो ॥ उच्छेषणं भूमि गतमजिह्म स्याशठस्यच । दासनग शास्यतत्पितोर्भाग धॆयं प्रचक्षु तॆ[। अतो यथा किञ्चिदुच्छिप्यति तधावद्यादित्यथजुः ॥ स्मृत्यथसा रॆळ्लॊ मृतं भूमानिकि पॆल् 1 मधुमांसं नदातव्यं यतीनां ब्रह्मचारिणाम् ॥ ततःक्षि पॆर्भु कवतामग्रतॊ मँडलाद्बहिः ! ग समाल्यञ्चताम्बूलमनुज्ञाप्यान्यतोदिशीत् यत्त्विदंवचनम् ॥ १॥ मध्वला भयदिघृत योदद्याच्छादन मणि । नष्टम्भवतितत्य्राद्धमिति शा तातपोट्रैनील् ’ इतितवनश्यं मधु दानपरम्, यद्या यस्यैवमधुप धानं शाद्धमुक्तं तद्विषयंवा ॥ अब्राह्मणस्यात्मना तीव निर्बन्धःनि 6 विलयनं मदितम्पिण्याकं मधुमांसुचनज येत्कृष्ण धान्य, शूदा? मृलेन भूजयॆदि । पञ्चदशखण्डॆ-सार्वणशा दप्रयोग विधिः चे वम्’ . " m 333 न्नं येचान्यॆ नाळ्यसमताःइत्यापस : जस्मरणात् । अन्यच्चजात्या शयनिमि त्तदुष्टं वसुजातम सदु क्रैस्मृतिरत्नाक रॆस्पन्द ऎम् । वि लयनादिक ंश्राद्धाविषयँकथमितिचे सै _वम् ’ स्मृतीयशो मेधामिच्छतो इति मधुमांसादिवज९नॆ हेतुकेः स्मृत्यादि नूपफलस्य सर्वेष्टत्वा च्छ 1 ° नष्टम्भवति ’ इति श्राद्ध काळस्मरणान्न सर्वज= नमितिचेन्न, यति ब्र ह्मचारिणां श्राद्धपात्रत्वविधानाल् ! तहिना गृहस्तु तत्पातमितिचे न्न, यति ब्रह्म चार्य लाभएन गृहस्थनिमन्तणस्मरणात्, तथैन चन्द्रिका वचनमधस्तादु दाहृतम् ॥ “ श्लो ॥ नजयैन धुमांसञ्च गन्धमाल्यर सा९ (स्त्रिचुम् । इतिमनुस्मरणोद्य्रहचार्यादिभिग९न्धमाल्यादिवस धुमांसवज९ नेनश्राद्धहानिः, अतस्सर्वदायति ब्रह्म चारिणो मँ धुमां सादिनिषेधः, गृहस्थानान्तु स्मृतियशो मेधा कामनायाम् ’ श्लो ॥ म द्भक्तस्यतु… नान्य दाच्छादयेद्वस्त्र मद्भक्तो जलतारण! स्वस्धस्तु नदि वासुप्यान धुमांसञ्चवजयेत् ॥ इति भगवनु क्ते सर्वदातन्नि षॆधवि अतशास्त्रिद्धेमधु दानवचनं यित्यादिचतुष्क व्यतिरिकविषयं दृष्टव्यम् । पराशरः ॥ श्लो ॥ श्राद्धक्रियाफलंहन्तिन रेन्द्रापूजितॊ ऒतिथिः । तस्त्मा दभ्यर्चयेचाद्धॆ प्रा प्रकाले तिथिम्बुनः ॥ ॥ ऎष्णबद्ध्यावृत्तॆस्सह तूष्तिं भोजयेदित्यधजाः ॥ श्रीविष्णुपुराणे ॥ श्लो ॥ पितॄणामयुजॊ युगा ‘देवानांवृणुयाद्द्विजाक् । देवाना मेक मनंवा पितॄणं चनियोजयॆत् प्र्राङुखा भोजयेद्विक् देवा नामु भयात्म काक् । सितॄनातामहांश्चैन भूजयॆद्वाप्युदङु हाज् ॥ पृथ कयोः केचिदा हुशाद्धश्यक रणन्नृप । एकतं त्रैक पाकिन वदन्त्यन्ये महपणयः ॥हु तापशिष्टमल्पान्नम्पितृपात्रैषुनिर्व पॆत् । अकुध्यताचात्वरता दॆयं तॆ नापिभ क्तितः ॥ गणोघ्न मन्त्रपठनम्भूमेरा स्तरणन्तिः । तृपैमुलेदु विकी रॆडन्नंवि पॆषुभूतले ॥ दद्या दाचमनाथाय लॆभ्यू वारिसकृत्स कृत् ॥ विज्ञानेश्वरीयॆ॥ श्लो ॥ अन्नमाचायतृप्ताः स शेषं चैवानुमा व्यच ! तदन्नं प्र कि रॆद्भूमाद द्याच्छा पस कृत्यकृत् । वा ॥ कं सर्वमन्नमाचाय तृप्ताः स्धिति ताजॊपृष्ट्वातृप्ताःस्त इति लैः प्रत्यु M I अनुत 338 ॥ पितृ मॆधसारसहितसुधीविलॊचनॆ कळ्शॆषनुष्यस्ति कि स्त्रीयतामितिवृष्ट्या इष्ट स्सहोवभुज्यता मितृभ्युव स्सहोपभुज्यतामित्यभ्युप गम्य तदन्नं पितृस्थानस्थितस्य दाह्मणस्य पुरस्तादुच्छिष्टसन्निधौ दक्षिणा ग्रदर्भान्तरितायां भूमा तिलोदक प्रक्षेपपूर्वकं येअग्नि दग्धइत्य सयर्चा प क्षिष्य पुन स्तिलॊदकङ्क्षि पॆत्तदनन्तरं ब्राह्मणह सेमुगण्डू षाथ९ं सकृत्सिकृदपोदद्यात् ॥ * इति ॥ इदंविकिरदानं पाक्षिकम् ॥चं दिकायाम् । श्ला ५ श्री द्रारम्भेविरामॆच पादशौ चेतथा ऒर्चने !वि कि रॆपिण्डदानॆच षट्स्वप्याचमनं स्म ृतम् ॥ श्रीदेतुविकिरन्दत्त्वाना चा ‘मेन तिविभौमात् । पितर सस्यषणा सम्भवतुृच्छिष्टभूजनाः ॥ * मनुः ॥ श्लो॥ सार्ववणि९कमन्नाद्यमाचायास्लॊव्यवारिणा । समुत्सृजॆद्भु क्तवतामग्रविकिरम्भुवि ! क्तवतामग्र विकिरम्भुवि ॥ • चन्द्रिकायाम् ॥ श्लो ॥ पितृदेवतयोर, ध्ये भुवम्पोक्ष्यतिलाक्षि पेत् । त कॊदर्भा समा स्तीर्य तूष्टीन्दत्त्वा लोदकम् II उच्छिष्टतिलमिश्रेणँडुदद्यात्समाहितः । येअग्नि दग्धयेनेति दद्यादुच्छिष्टसन्निधौ ॥ इति मनुयाज्ञनल्क्यबोधायन विज्ञानेश्वरा

• दिभिः ( येअग्निदग्धायेन ‘इत्यनैनविकिरदानविधानादन्यस्यानु कॆ स्तावन्मा त्रमॆन G ॥ सेव विकिरदानं कार्यम्; एवं विकिर दानानन्तरमेव विज्ञानेश्वरादावु त्तरापोशनवि धाना दॆन मे वास्माक अमतम्!! बो धायन स्तुविकिर दानात्पूर्व मेनतदाह॥ वा॥ मुञ्जूनाकॊसमीक्ष तॆप्राणानिविष्टामृतञ्जुहो मीतिपं चभिःबहणिमआतामृत त्वये क्यात्मानञ्चात ऊर्ध्वंसनिरीक्ष लॆह्लि काहिपित रणतिविज्ञाय तॆस र्वैशिका मेस्तर्पय९ स्वछायुक्तानिब्रह्याभिशामय रा घ्नानि नैऋतानिचतृप्तानपआचमय्यासी नॆष्वन्न शेषा प्रकिरति ये ग्निदग्धाट्केनग्निदग्धाः… पराङ्गतिम् इति । अथैता सङ्क्षाळने नावकीर्य दक्षिणाभिराराधयति 1*॥ इति । विज्ञानेश्वरीयॆ॥श्लो॥ आतृप्ते स्तुपवित्रा णि जप्त्वा पूर्वजमुततः शीवारि आतृप्तेक, पवित्राणि- पुरुषसूक्त पितृसू कपवमानप्रभृतीनि, जपित्वा तृप्तिञ्ज्ञात्वा पूर्वोक्तजपं सव्याहृति का मित्युक्तं,ज पेल् । #॥ इति । एवं स्मृतिष रताभिश्रवणमसाभिरु कम् मू…आचां लेषताम्बूलं भु क्तिदक्षिणाञ्चदत्त्वान्न शॆषम नुज्ञाप्य पणम्योपचारानुक्त्वा दर्भान्वारुभणैन षिनॄ पञ्चदशखण्डॆ-पार्वणश्राद्धप्रयोगविधिः न्विसृज्याथविश्वेदेवांश्च विसृज्यासीमान्तमनु ज्यागत्य. ! 33x व्या अत्रयाज्ञवल्क्यः ॥ इत्युक्त्वाच?यावाचः प्रणिपत्यवि स२९”यॆल् । वाजेवाजइति प्रीतः पितृपूर्वं विसज९नम् ॥#॥ इति । अग्रविज्ञा स्वरः । वा ॥ धन्यावयम्भवच्चरणरजःपवित्रीकृतम ससन्दिरंशाशाद्यन नक्लेशमविगणय्य भवद्भिरनु गृहीतावयमि त्यॆवरूपाः स्त्रीयावाचडक्त्या प्र्रणि पत्य- प्रदक्षिणपूर्वकं नमस्कृत्य, वाजेवाज इत्य नयर्चापितृपि तामहस्त्रपितामहादि विश्वेदेवान्तं दभाजन्वारम्भणान उत्तिष्ठतपितरण तिप्रीतः सुप्रीतम नाविसजनं कुर्यात् *॥ इति याज्ञवल्क्यः ॥ तॊ॥द त्त्वातुदक्षिणांशक्त्यास्वधाकारमु दाहत् । वाच्यतामित्यनुज्ञातःप्रकृ तॆभ्यस्स ्वधोच्यताम् *1 श्री रामायणि ॥श्लो॥ पादशौचं विनाभ्यङ्गन्ति । लहीनन्तुतर्पणम् । सर्वं तुत्रिज तुभ्यं यच्च श्राद्दमीदक्षिणम् ॥ इति मू___अ ग्नॆदक्षिणतउच्छिष्टसन्निधौवाद्वैधं दक्षिणागा दर्भा संस्तीर्य दक्षिणामुखस्सव्यञ्जा न्वाच्यपूर्वद ्भषु माजि९यन्तां ममपितरइत्यादिभिः पश्चि मीद ्भषु माज यन्तां ममतातरइत्यादिबिदक्षिणापनगँसतिल मपोद त्त्वाहुत शॆषाद्भुक्त शेषाच्चान्नमाचाय सव्यञ्जनं तिल मिश्रम्पिण्डषट्कङ्कृत्वा पूर्वद भे ष्वॆत त्तॆतता सावित्या दिभिःपश्चि मदभे६ु ष्वॆत मातरसावित्यादिभिः प्रतिमन्त्य्रन्त्य्रा मात्पिञ्चान दाय यॆचत्वामनु याश्च त्यामन्वितिच प्रतिपिण्डं दळ९मूले लेपं निमृज्य पूर्ववत्सिण्डॆष्वपो चत्त्वा यॆचवो लौक्यादिताळ्च वहन्ता मित्यन्तमेकोमं त स्तेनो भयपिञ्चानुपस्थाय तृप्यन्तुभमुतइति पितृपिं ॐ स्तृप्यन्तुभवत्य इति मातृपिण्डाज् तृप्यतपृष्यतृ व्य औत्युभयपिँडानुपस्थाय पुत्रान्पौत्प्रनित्यनू हीन उभ यपिण्डान्युगपदुदपा तॆणाविच्छिन्नन्त्रिः प्रसव्यम्पितृतीर्थ ई परिषि च्यन्युज्ज्यपात्राणि तृप्यत तृप्यत तृप्य तेति य जस्त्र्यवराध्य९ं नवकृत्व आनत्य पात्राणिपोक्ष्य द्वं 322 पितृ मेधसारसहितसुधीविलोच नॆ . 1 द्वमभ्यु दाहृत्य पिण्डक रणशिष्टमन्नं गा सौवराध्यक्षा मसक्यामपिभेजसेच्छायां पाणां विष्तो मृतं जुहो मी जह्मशिआत्मामृतत्वायेति पाज्योपवीत्याचामेल्. व्याआताप स्त्रम्बकि ।॥वारि भुक्तनु ऒनुम्राज्य प्रदक्षिणीकृत्य द्वै धुदक्षिणाग्रा दर्भार् संस्र्यी तॆषूत्त रैरपोडत्वोत्त रैदक्षिणापन गा९ज्” पिण्डाज् दत्त्वा *॥ इत्यादि ॥ श्रीविष्णुपुराणाल्लो ! सुतृप्लैस्तेर नुज्ञात श्शुदे नान्नॆनभूतले । सतिलॆनततःपि. डाक् सम्यग्दत्त्वा समाहितः!! दक्षिणा मदभेषु धूपदीपॊदिपूजनम् ! स्वसि त्रैप्रधमं पिण्डं ददाद् दुष्टसन्निधौ " पितामहाय चैवान्यं तप्पितेचतथापरम् माकाम हॆभ्यःपि ह्याण पिण्डां सीथेन निर्व पॆल् दभज मूले लेपभाजः स्त्रीणये ल्लॆपमषणै; ॥ याज्ञवल्क्यः ॥श्लो॥॥ सर्वमन्न मुपादाय सतिलन्दक्षि i॥ णामुखः 1 उच्छिषसन्निधौद द्यात्पिण्डा स्वैपितृयज्ञनत् 11 सर्वमन्नं, होमशिष्टं भाँडस्थञ्च बोधायनः॥वा! सुवणहिरण्यप्र्राणिनस्त्र लॊहभूमि धॊं द्रेगो९ श्वाजाविह स्तिदासीपुरुष द्रोहियवमाष तिलदं डॊपानच्छत्रक मण्डलुया नासनशयनो पधा नैस्सर्वोपकरणै र्यधोपपा तं सम्पूज्याक्षय्यं वाचयित्वा स्वधांवाचयित्वॊत्थाप्य सङ्गृह्य प्र्रसाद्यसंसाद्य प्रदक्षिणीकृत्य शेषमन्न मनुज्ञा प्यै ते नैवय भेत मेत्यभ्य नुज्ञातो दक्षिणे नाग्निं दक्षिणाका दर्भा नु स्तीश्य तेष्वन्न ळॆषेकिपिण्डं ददाति ##॥ श्रीविष्णुपुराणॆ ॥ श्लो ॥ भुञ्जीयाचसमम्पश्चा दृृत्यबन्धु भिरातनः । एवंश्राद्ध बुधःकु र्यालै ऎत माता महन्तथा * विज्ञाने श्वरीये ॥वा॥ शाद्धशिष्टमि पै स्सहभुञ्जीत नियमएवायं नसरिसङ्ख्या ॥ इति। एनमिष्टानां बन्धूनाञ्च शाद्धशिष्टान्न भूजनस्य शास्त्राछ्यनुज्ञाना त् जातीनामेव पितृशेष भूजनमिति मन्दवचनम्. m । चन्द्रिकायाम् ॥श्लो॥ उपवासॊयदानित्यशास्त्रि निद्धञ्चप्रकृतम्भवेत् ! उ ववासं तदापर्यावाघायपितृसेवितम् ॥ इत्युक्तमाह – मू—ए कादश्यामवजि घॆ दुपवासस्य नित्यत्वात् ’ अघा यपितृसेवितम् ’ इत्युक्तेः. ई 3 w です पञ्चदशीखण्डॆ-मध्यमपिण्ड दानक्रमः 1 382 व्या श्लो॥ ’ नभोक्तव्यन्न भक्तव्यं सम्प्राप्तेहरिवासरॆ ‘इति वीप्सयाच ॥ श्लो ॥ ८ वरंस्वमातृगमन मॆकादश्यन्न कामतः ’ इति प्रत्य वायसृतिश्चैकादश्युपवास्को, नश्य कार्य इत्यथः ! ’ एकभुकैनवक्तिन क्षीणवृद्धातुरःक्षि पेत् ‘इत्युक्त क्षिणादिवरणे ‘भुङ्क्ष्वभुङ्क्ष्वेतियोलू या त्तमाहुर्ब हघातुकम् ’ इत्युक्तदोषॊ ना स्येव । द्वादश्यां श्राद्धपरवचनं स्वाचार्य भूतसन्यासिना द्धविषयम्, पुत्रस्यतु मृ ताहंसमतिकृम्य चण्डाल कोटिजन्मनु ’ इति प्रत्यवायस्तृतिः पुत्त्रि णपितॊः क्षयाहश्राद्धमेशादश्यामॆव कार्यम्, आध्यन्त रमृता तत्प्रशा द्धवि घ्नो द्वादश्यांवा कार्यमितिविवेकः. मू -मध्यमपिण्डद्वयं पत्न्यैपत्नीभ्यामेकैकं पिण्डम्प्र्र यच्छॆत्, पत्नीळ्यस्तुपिण्डद्वयं विभज्य प्रत्येकं ’ अपां त्वोषधीनां रसं प्राशयामि भूतकृतं गभ९न्धत्स्व’ इति मन्त्रमावत्य दद्यात्तम्पत्नी प्राश्नीयात् ’ आध तपितरोगभ९ं कुमारम्पुष्क रस्त्रजं यथॆहपुरुषोसल् इति । नतम्भ्रातृपत्न्यादिभे्यूदद्यान्नि पॆधात् - व्या—मध्यमपिण्डद्वयं पत्न्यैप्रयच्छेदित्युक्तं सर्वश्राद्ध समानमितिभावः । चन्द्रिकादौ श्लो ॥ प्रदद्या नध्यमम्पिण्डं पत्न्यैभ ताजुवि शॆषतः । नदद्याच्छा तृपत्नीना मेषध रस्सनातनः ॥ वुत्तेजाते तुषणासॆ नार्यांवाथऋतु त्रये । न देयंरजिसःपूर्वं तदैयंरज सःपरम् अक्षताXभि९ जीवन्ध्या गतरक्तारजस्वला । नाश्नीया नध्यमु डु स्वैरिणीचविशेषतः !॥ सत्यव्रतः ॥श्लो ॥ पत्नी बहु तॆनालि पिण्ड मेकं विभज्यदद्यात्प जनाथ मिस्टम् । मन्त्रस्य चानृत्तिरिह प्रसिद्धात दैनयो क्त्रं बहुपत्नि कस्य ॥॥ इति । स्मृतिसारॆ ॥श्लो॥ रजस्वलायां भार्या “यां क्षयाहंयः परित्यजेत् । सवैनरकमाप्नोति हन्ति देवा पितॄं स्तथा ॥॥ बोधायनः वा॥ नोच्छिष्टं परिसमूहत्यत्प्रपिण्डण्ड दाति ॥ इति ! सङ्ग्रहॆ।श्लो॥ नोच्छिष्टम्माज यॆत्तावद्यावत्पिण्डन्ननि क्षि पेल् । उ च्छिष्टनन्नि धौपिण्डाथ्” प्रदद्याद्दक्षिणामुखः ॥ननुग्रन्थलामवादम्प H पितृमेधसारसहितसुधीविलोचने तीकोपादा नॆनहि व्याख्यातारो व्याख्यास्यन्ति, अत स्तद्विहाय ग्रन्धगौर वापादकं प्रतिसूत्रं कृत्स्ना पपादनङ्कि मधु मिति चॆदुच्यते, अतप श्नेव्याख्यानकृतेःपूर्वं पाठभेदॊ न्यूनताति रेकश्चास्त्रि अतश्शुद्धपाठज्ञाप नाध् मत्प्रकृत्स्नपादानमिति निरवद्यम्. ननुस्वछाग्रहणादिकं बहु स्मृतिसिद्धं तद्विदाः त्वयाकि मध्य ॥ त न्नॊ कमित्याशङ्क्याह—- मू–अत्य्रयॆपाथि९वास आवाहनमुद्धि यतामम्यणँभुक्ति देशसंस्कारॊ विसज९ नमित्यादीनिपाक्षि काणि. 3 व्या’ येपाथि९ वासः ’ इतिमन्त्रेण पृधिव्यभिमग्शनम्; ’ उद्धि य तामग्नौ चक्रीयतां काममुद्दियतां काममग्नौ चक्रियताम् इत्यति सज९ नु “ अपहताअसुराः इत्यनॆनभु क्रिस्थान सम्माजजनं ‘उदीरतां’ इत्यद्भिरवो क्षणम्, “ मेग्निद्दगाः ’ इतिविकिरदानम्, ‘उत्तिष्ठतपितरः वि श्वैदेव् वैस्सह ’ इति विसजजनम्, ’ वाळॆवाजॆ 6 इति जपः ६भिवध९न्ताम् ’ इतियाचनं चेत्यादीनि गौणानीत्यधः. अत्र हेतूनुपन्यस्यति - तारॊ नॊ मू—सूत्रभाष्य काराध्या मनुकत्वानन्त्य्रानाम्ना ना त्स्वसूत्रॊ क्त्रमात्रकरणान चरिताथ त्वाच्च सर्वेषां स्व सूतॊ क्त मेवकार्यम्. व्या–नहिमासि श्राद्धव्याख्यान्ने म्या= दीन्यवश्य कार्याणीतिभाष्य कारॆणो कम्, तदनु क्रिश्च मासिशादस्यापरपक्ष इत्य त्र सूत्रका रॆणानु केः यनेन तेत्यादिषु मन्त्रष्वम्य ग्रहणावाहनादिमन्ता नधी तॆः । अतएन तानि स्मृत्यन्तरोक्तानि पक्षे प्रा नि नावश्य कार्याणि । स्वसूत्रा नुक्तेः !! अतकात्यायनः ॥ श्लो॥ यस्य यावत्स्वगृह्योक्तं स्वल्पङ्गा यदिवाबहु । तस्यतावतिशास्त्रा थेँ कृतेसर्वङ्कृतम्भनात् ॥ यद्ये तान्य वश्य कार्याणि अन्यदतःपरिषत्सि ्वति नदू याल् 1ननु उदीच्यवृत्ति स्वित्यादि ना७घ्यादीनामु क्तत्वात्तानिसूत्य्र कारस्यापी प्लानीति चेल् ‘मैवम्, उदीच्यवृत्तिरित्येवॊ क्तेः स्वाभिमत त्वेअवीवानवा नामित्यादिवदूयाल् श्री पञ्चदशखण्ड्-स र्वेषाुस्वसू तॊत्तमेवमुख्यम् 33 ॥श्लो॥ ’ यन्नाम्नातंस्वशाखायां यधोक्तमविरोधिच श्री विद्वद्भि स्तदनु प्लैय मग्निहोत्रादिक म९वल्’ इति वचनात्तानि कार्याणीति चॆ ने वम्; यजित × 6 उपासीत × इतिवन्ता सिशाद्धु कुर्यादि त्यॆताव देवयदिबूया त्तदाखल्वा काङ्क्षात्रयपरिपूरणाय सर्वशाखा प्रत्यय न्यायःप्रव र्त तॆ नहितथा त्रास्त्रि ’ अन्नस्योत्तराभिजु होति ’ इत्याभिःकत व्यां शॊपदेशात् अतॊनसमुच्चयः नापिकल्पः शाखान्तलीयत्वात् ।श्लो ॥सजा तुपरशाखो क्तं बुधःक र्म समाच रॆत् आचरस्परशाखो क्तं (शाखा)कमाण) रण्डःस्त्रकीतिज्ञतः → । इति नच नाच्च. उप संहरति मूसर्वेषां स्वसूत्रॊक्त मेव कार्यम्. व्यायथा….अग्नि सन्धा ने केषाञ्चिच्चतुष्षष्टि राहुतयः, अस्माकं तुसर्व प्रायश्चि त्तमनाज्ञातत्रयमिव्याताव देव, वृषोत्सगेशाच द्विताव नमन्त्राः बोधायनेवि स्तरः अतो गुरुवा लघुवा स्वगृह्योक्त मेनका र्यं तावतातत्कम९ सिद्धिरित्यथः । तहिकि मथं बोधायनो क्रमुक्तं त्वयासपिण्डीक रण खण्ड इतिचेत्तो मैनम् आपस्तम्बेन सपिण्डीकरणानु क्तेः अनु क्तस्या विरुद्धस्यान्यतॊ गा ह्यत्वात् । श्लो ॥ 6 स्वसू विद्यमा नेतुपरसू त्रैणवतु तॆ ! बोधायन मतङ्कृत्वा स्वसूत्रफलभाग्भवेत् ॥ इतिवच नाल् क स्थिश्चित्कमणि स्वसूत्र स्याभावेनान्यसूतॊ क्ति कतव्ये बॊ छायनसूत्रॊकैनैन कतुस्स्वसू तॊ क्तफल भाक्त्वान मच्च । तहिळ दॆनयजनॊ ल्लेखन प्रभृत्यापरि धानात्कृत्वेति दर्वि संस्कारान्तं पू र्वमुक्त्वा पूर्वव तिलोदकं संयोज्यॆश्यादि नाघ्य दानान्त मभिधा य तिलोदकान्तङ्कृत्वामु षे स्वधानमइति तथाङलङ्कृत्य ददातिमं त्रैणाळ्नाकरिष्यामीति कुरुष्वत्यनुज्ञातकि परिधानप्रभृत्यन्नाभि मर्शनां तं कृत्वात्युक्तं तथामा सिशा द्धिमा तॆष्टकाशाक च देवयजन् ल्लॆखन सं भृत्याप्रणी जाभ्यःकृत्वेत्यादि नातिलोदक दानां तॆन स्त्रगन्धमा ल्यैस्सम्पू ज्यसृच्छतुृद्धियतामग्नौ चक्रियतां काममुद्धि यताङ्कामग्नौ चक्रिय ता मित्यनुज्ञातः परि धान प्रभृत्याग्निमुखात्कृत्वेत्यु क्तम्, तथादळमे _हनिशाद्धेच आथापरआपरिधानात्क ृत्वात्यारभ्य अम्य ग्रहणादीन्यु 6 पितृ मेधसारसहितसुधीविलोचने م ळ्त्वा होमादिकमु ग्हम्, एवंसर्वत्प्रप्रणीताप्र्राणयन भुक्तिदॆशसंस्कारा वाहन पादप्रक्षाल नासनोपवेशिन वरणाघ्य दान गन्धादि दक्षिणा दानवु नस्स्वधाचानान्त एव परिधानपभृतिकृत्यस्य बद्दकमत्यात मस्त्रमा णविरोधाच्प भुक्ति देशसंस्कारान्ति ब्राहणं दक्षिणतो दभे षुनिषाद्यॆ त्यादि कथनम्मुखान्तॆ आवाहनकथनं चायुक्तमितिचॆल् सत्यमयुक्त मेव बॊधायसमैते कथनं शिष्टाआचरन्तीति नवयु पर्यनुयोज्याः’नि मुत्रयॆतपू र्वॆद्युः ‘‘अपराजासमभ्यर्य’ इत्यादिभिर्यज्ञल्क्ये भ नियन्त्रणस्ना पनामन्त्य्रण पादप्रक्षाळ नासनोप वॆळ नावाहनाघ्यका चानहोमभोजनपिलडदान विस्त्रविनज नान्तन्य क्रमान्तरस्य पार्वणधु मस्य ’ शॆषं पूर्ववदाचरॆत्इति सपिण्डीकरण तिदेशाल् विज्ञानेश्व रेण तथैवप्रतिपादनाच्च तहितदेव कार्यमितिचेत् मैनम्, बोधायन मतानुष्ठातु रॆव स्वसूत्रफलभार्त्वसृतिः । निमन्त्रणादिषु पौर्वापर्य, विपर्यासस्सोढव्य, आर्यसमयसि दैरित्यलनु. मू———एवन्नित्य नैमि त्तिक श्राद्धमवश्यं कार्यम्. Q M व्याए एवमिति निमन्त्रणाभ्यङ्गस्नान विष्ण्वाराधन वैश्वदेवब्राह्म णामन्त्रण होमपदार्थाक्षा भिमर्शन वरणपादप्रक्षाळन पाताभिमळन भोजनदक्षिणो दानानुवजनपिण्डदा नां तॆनाप स्तम्ब मलॆन, मासिशाद्धक मेण प्रत्याब्दि कादिशादु कार्यमित्यथः॥ लोकाक्षि ॥ श्लो 11 शाङ्कु र्यादवश्यन्तु प्रमीतपितृ कॊद्विजः इन्दुकयेनू सिमासि मन्वादिमयुगा दिम HR शौनकः श्लो। अमावास्याव्यतीपात मन्वादिष्वष्टकासुद। वि द्वांशाद्धमकु र्वाणः प्रायश्चि तीय द्विजः ॥ मरीचिः ॥श्लो ॥ पण्डि ताज्ञानिनोमूखाः स्त्रियोवा ब्रह्म चारिणः। मृताहंसमतिक म्यचं डालेष्वभिजायते । ! कौमे श्लो नैमित्तिकन्तुकतव्यं ग्रहशौचं द्रसूर्ययोः । बान्धवा नाञ्चमरणै नारकीस्यादतो जन्यथा ॥ दर्शशाद्ध मतिःम्ययस्तुभु जेद्विजाधमः । चण्डालत्वमवाप्नॊति जन्मानिनवपं चच ॥ नित्य नैमित्तिकळा समान्कॆ हनिकस्यचित् । नित्यश्राद्धम्पुराकृ त्वा नैमित्तिक नुभाच रॆल् *ll P पञ्चदशखण्डॆ-नित्य नैमि त्विक शाद्धयोरवश्यकतव्यत्वं शी’ अतो वश्यन्नित्यं नैमित्तिकञ्च शाङ्क त व्य मित्र त्य्रवच नान्यु दाहर मू——श्लो॥ ’ अपूपकूलास्सर्पिन्नद्यः सायसकदमाः! उप तिष्टेर ’ इतिगाधा ! ‘क्षीरॊदनैन सूपोदनेनवाय द्वा भवत्यायैर्वा फल मूलैर्वा प्रदानमात्रं हिरण्य नवा प्रदानमात्रमपि गोगा समाहरॆदपिवा नू चानॆळ्य उदकुम्भमाह रॆदपिवा श्राद्धमन्त्य्रानधीयीतापि वारण्यै जग्नि नाकक्षमुपोषेल् इति बोधायनः । शि ॥ शादेहनितु सम्पा हेत्वभा वॆदन्यविप्रयोः । पिण्डमात्र प्रदानंवा भवेन्नि रशनॊपिवा ॥ इति स्मृत्यथ९ सा रे H ’ अभावे तैलं शाकमिति’ इत्यापस्तम्बकि श्लो’ तो तोयस्त्रदा नपितृपिण्डबहिष्कृतानां सम्भाषणादवि नरानरकं प्र यान्ति । ’ इति पराशरः ॥ श्लो ॥ श्राद्धविघ्ने द्विजाती नामा मश्राद्धम्प्रकीति९तम् ! अमावास्यादिनियतं माससंवत्स रादृते ॥ ` इतिहारीत इतिहारीतः. ॥ !

6 व्या—-निगदव्याख्यान मेतल्, द्विरुक्तिःप्रश्न समाप्तन्त्योतयति. इति पञ्चदशःखण्डम् इति श्रीहारीतकुलतिलक स्यसरस्वतीवल्लभाचार्य पात्रस्य श्रीरङ्ग नाथार्य पुत्रस्ययजुर्नि छेःश्रीवेङ्कट ना धार्यस्य वैदिक सार्वभौ मस्य कृतिषु पितृमेधसारपश्न व्याख्या नेसुधीविलोचने

पञ्च मगपटलं.. समा प्रश्चायङ्ग्रन्थः. यद्यव्यस्य ग्रन्धस्य ग्रन्धक सम्यगशोधना द्वालॆखक प्रमा दाद्वाबहुस्थ रॆसु वैपरीत्यम्भ ति ! तथापि प्राचीना नेक विद्वत्पुस्तकसा हाय कॆन यथामतिपरिशॊध्य क्वचित्परिहृतँतत् । अन्यत्सर्वदोष महा तभिःपु स्त कान्तरावलोक नपर्यालोचनपूर्वकं परिहरणीयमिते सविनयङ्ङध्य तॆ.7929 Vw, appenvoosi anava, abdenum easy toug 35 Acon. No. ग्रन्धकतृ९ सभक्ति श्लोकाः सारो धारमित स्ततः स्तृतिशतं वीक्ष्यासकृन्निश्चितै स्सारां शैशपितृ मॆधसारमवदं व्याचक्षि चाभ्यधिकातः / शुकॊनू लसमर्थनिण९यकरं वैद्यां शपूण९म्बुधा गृहीध्वं पितृ मेधसारविवृति ग्रन्धं सुधीलो चनं नेदे द्वितीयः स्मृतिषु प्रवीणो वेदान्तविश्रान्तमनाळ्ळु तेषु। सुधीस्सु शीलॊहरितान्वयारो जयत्ययं वैदिक सार्वभौमः॥ सुधियाम्ऎत्तुसडस दफ९ साथ प्रकाशकम् । व्याख्यान मिद मन्वथं तत्सुधीलोचनंविदुः ! यत्स ्वं(त्रयी)यजुः) लक्षणमक्षिणीहि श्रुतिस्मृतीयस्य सुधी स्सुशीलः । सरस्वतीवल्लभमित्रता तो जयत्ययं वैदिक सार्वभौमः आशौचपूर्वशतकम्पितृ मॆधसारं व्याख्यातयोश्च दशनिण९ यगृह्यरत्नि ! रत्नाकरंविबुधक रविभूषणञ्च साहस्त्रबन्धमिति वैदिक सार्वभौमः ॥