२७

1. If (adulteresses) have performed (the prescribed penance), they are to be treated as before (their fault). For the connection (of husband and wife) takes place through the law.

सूत्रम्

चरिते यथापुरं धर्माद्धि सम्बन्धः ॥१॥

टिप्पनी

चरिते तु निर्वेषे यथापुरं यथापूर्वं धर्मात् , तृतीयार्थे पञ्चमी । धर्मेण सम्बन्धो भवति । हिशब्दो हेतौ । यस्मादेवं तम्मात् अवश्यं प्रायश्चित्तं कारयितव्ये । ततो यज्ञविवाहादौ न कश्चिद्दोष इति ॥ १॥

2. (A husband) shall not make over his (wife), who occupies the position of a ‘gentilis,’ to others (than to his ‘gentiles’), in order to cause children to be begot for himself. ¹

सूत्रम्

सगोत्रस्थानीयां न परेभ्यस्समाचक्षीत ॥ २॥

प्रस्तावः

परदारप्रसङ्गादुच्यते—

टिप्पनी

योऽनपत्यः आत्मनश्शक्त्यभावं निश्चित्य क्षेत्रजं पुत्रमिच्छन् भार्यां ²परत्र नियुङ्क्ते, मृते वा तस्मिन् तत्पित्रादयस्सन्तानकाङ्क्षिणः, तद्विषयमेतत । कुलान्तरप्रविष्टा सगोत्रस्थानीया। सा हि पूर्वं पितृगोत्रा सती³ भर्तृगोत्रधर्मैरधिक्रियेत । अतः भर्तृपक्ष्याणां सगोत्रस्थानीया भवति । भर्ता तु साक्षात्सगोत्रः। तां सगोत्रस्थानीयां न परेभ्योऽसगोत्रेभ्यस्समाचक्षीत-इयमनपत्या, अस्यामपत्यमुत्पाद्यतामिति । सगोत्रायैव तु समाचक्षीत, तत्रापि देवराय, तदभाव⁴ सपिण्डेभ्यः॥

3. For they declare, that a bride is given to the family (of her husband, and not to the husband alone).

सूत्रम्

कुलाय हि स्त्री प्रदीयत इत्युपदिशन्ति ॥३॥

प्रस्तावः

कः पुनस्सगोत्रस्य विशेषः ? तमाह—

टिप्पनी

हि यस्मात् स्त्री कन्या प्रदीयमाना कुलायैव प्रदीयत इत्युपदिशन्ति धर्मज्ञाः । तस्मात् सगोत्रायैव समाचक्षीतति² ॥३॥

4. That is (at present) forbidden on account of the weakness of (men’s) senses. ⁵

सूत्रम्

तदिन्द्रियदौर्बल्याद्विप्रतिपन्नम् ॥ ४ ॥

प्रस्तावः

तमिमं नियोगं दूषयति—

टिप्पनी

यद्यप्येवं पूर्वे कृतवन्तः, तथाऽपि तदद्यत्वे विप्रतिपन्नं विप्रतिषिद्धम् । कुतः ? इन्द्रियदौर्बल्यात् । दुर्बलेन्द्रिया ह्यद्यत्वे मनुष्याः। ततश्च शास्त्रव्याजेनापि भर्तृव्यतिक्रमेऽतिप्रसङ्गस्स्यादिति ॥ ४॥

5. The hand (of a gentilis is considered in law to be) that of a stranger, and so is (that of any other person except the husband).

सूत्रम्

अविशिष्टं हि परत्वं पाणेः ॥ ५ ॥

प्रस्तावः

सगोत्रविषयेऽपि यो विशेषस्सोऽपि नास्तीत्याह—

टिप्पनी

येन पाणिना पूर्वमग्निसाक्षिकं पाणिर्गृहीतः कन्यायाः, तस्मात् पाणेरन्यो भवति सगोत्रस्यापि पाणिः । यस्मादेवं पाणेः परत्वमविशिष्टं समानम् ? तस्मादविशेष इति । अविशिष्टमित्यपपाठः ॥ ५ ॥

6. If the (marriage vow) is transgressed, both (husband and wife) certainly go to hell.

सूत्रम्

तद्व्यतिक्रमे खलु पुनरुभयोर्नरकः ॥६॥

प्रस्तावः

पाणिरन्यो भवतु, को दोषः ?

टिप्पनी

तस्य पाणेर्व्यतिक्रमे उभयोर्दम्पत्योः नरको भवति । खलु पुनरिति प्रसिद्धिद्योतकौ निपातौ । अतः पत्याऽपि न स पाणिस्त्याज्यः यः पूर्वं गृहीतः । भार्ययापि न स पाणिस्त्याज्यो येन पूर्वमात्मानः पाणिर्गृहीतः॥६॥

7. The reward (in the next world) resulting from obeying the restrictions of the law is preferable to offspring obtained in this manner (by means of Niyoga).

सूत्रम्

नियमारम्भणो हि वर्षीयानभ्युदय एवमारम्भणादपत्यात् ॥ ७॥

टिप्पनी

आरभ्यतऽनेनेत्यारम्भणः योऽयं दम्पत्योः परस्परनियमः, स आरम्भणो यस्य स नियमारम्भणः । एवंभूतो योऽभ्युदयस्स एवं वर्षीयान् । वृद्धतरः । कस्मात् वर्षीयान् ? एवमुक्तप्रकारेण नियोगलक्षणेन यदपत्यमारभ्यते तस्मादेवमारम्भणादपत्याद्वर्षीयानिति । अपत्यादिति पाठः । आपत्यादिति प्रायेण पठन्ति ॥ ७॥

8. A man of one of the first three castes (who commits adultery) with a woman of the Śūdra caste shall be banished.

सूत्रम्

नाश्य आर्यश्शूद्रायाम् ॥ ८॥

टिप्पनी

आर्यस्त्रैवर्णिकः, शूद्रायां परभार्यायां प्रसक्तो राज्ञा राष्ट्रान्नाश्यः निर्वास्यः ॥८॥

9. A Śūdra (who commits adultery) with a woman of one of the first three castes shall suffer capital punishment. ⁶

सूत्रम्

वध्यश्शुद्र आर्यायाम् ॥ ९ ॥

टिप्पनी

शूद्रस्तु त्रैवर्णिकस्त्रियां प्रसक्तो वध्यः । एतच्च योऽन्तःपुरादिष्वधिकृतो रक्षकस्सन् स्वयं गच्छति, तस्य भवति । अन्यस्य तु पूर्वोक्तं शिश्नच्छेदनमेव । तथा च शूद्राधिकारे गौतमः²— ‘आर्यस्त्र्यभिगमने लिङ्गोद्धारः स्वहरणं च । गोप्ता चेद्वधोऽधिक’ इति । याज्ञवल्क्येन प्रातिलोम्येन गमनमात्रे वध उक्तः —

“³सजातावुत्तमो दण्डः आनुलोम्ये तु मध्यमः ।
प्रातिलोम्ये वधः⁴ पुंसां स्त्रीणां नासादिकृन्तनम् ॥ इति ।

सोऽनुबन्धाभ्यासाद्यपेक्षो द्रष्टव्यः । तथा ‘नाश्य आर्यश्शूद्रायामि’ त्याचार्यवचनमप्यभ्यासापेक्षम्, ब्राह्मणादेः क्रमविवाहे या शूद्रा, तद्विषयं वा द्रष्टव्यम् ॥९॥

10. And he shall emaciate a woman who has committed adultery with a (Śūdra, by making her undergo penances and fasts, in case she had no child).

सूत्रम्

दारं चाऽस्य कर्शयेत् ॥१०॥

टिप्पनी

अस्य शूद्रस्य या दारभूता तेन भुक्ता त्रैवर्णिकस्त्री तां च कर्शयेत व्रतनियमोपवासैः । या प्रजाता न भवति तद्विषयमेतत् ।
⁷ “ब्राह्मणक्षत्रियविशां स्त्रियः शूद्रेण सङ्गताः।
अप्रजाता विशुध्यन्ति प्रायश्चित्तेन नेतराः ॥” इति स्मरणात् ॥ १०॥

11. They declare, that (a Brāhmaṇa) who has ⁸ once committed adultery with a married woman of equal class, she perform one-fourth of the penance prescribed for an outcast.

सूत्रम्

सवर्णायामन्यपूर्वायां सकृत्सन्निपाते पादः पततीत्युपदिशन्ति ॥ ११ ॥

टिप्पनी

अन्यः पूर्वः पतिः यस्यास्सा अन्यपूर्वा परभार्या, तस्यां सवर्णायां सकृद्गमने पादः पतति । पतितस्य द्वादशवार्षिकं प्रायश्चित्तम् । तस्य तुर्योंऽशस्त्रीणि वर्षाणि प्राकृतं ब्रह्मचर्यमस्य प्रायश्चित्तम् । एतच्च श्रोत्रियभार्यायामृतुकाले कामतः प्रथम⁹दूषकस्य । तत्र गौतमः¹⁰-‘द्वे परदारे । त्रीणि श्रोत्रियस्ये’ति ॥ ११ ॥

12. In like manner for every repetition (of the crime), one-fourth of the penance (must be added).

सूत्रम्

एवमभ्यासे पादः पादः ॥ १२ ॥

टिप्पनी

एवमभ्यासे प्रत्यभ्यासं पादः पादः पतति ॥ १२॥

13. (If the offence be committed) for the fourth time, the whole (penance of twelve years must be performed).

सूत्रम्

चतुर्थे सर्वम् ॥ १३ ॥

टिप्पनी

अतः- चतुर्थे सन्निपाते सर्वमेव पतति । ततश्च पूर्णद्वादशवार्षिकं कर्तव्यम् । तृतीयं नव वर्षाणि । द्वितीये षड्वर्षाणि । एतच प्रतियोगं स्त्रीभेदेन प्रथमदूषकस्य । एकस्यामेव त्वभ्यासे कल्प्यम् । तत्र—
² यत् पुंसः परदारेषु तच्चैनां चारयेद्व्रतम् , इति स्मरणात् स्त्रिया अपि प्रतियोगं पादः पादः पतति । तदनुरोधेन कल्प्यम् ॥ १३ ॥

14. The tongue of a Śūdra who speaks evil of a virtuous person, belonging to one of the first three castes, shall be cut out.

सूत्रम्

जिह्वाच्छेदनं शुद्रस्याऽऽर्यं धार्मिकमाक्रोशतः ॥१४॥

टिप्पनी

शूद्रो द्विजातीनामन्यतमं धार्मिके³स्वकर्मस्थं यद्याक्रोशति निन्दति गर्हते, तदा तस्य जिह्वा छेत्तव्येति । मनुस्तु सामान्येनाह—
⁴ येनाङ्गेनावरो वर्णो ब्राह्मणस्याऽपराध्नुयात् ।
तदा तस्य छेत्तव्यं तन्मनोरनुशासनम् इति ॥

गौतमस्तु—⁷ ‘शूद्रो द्विजातीनतिसन्धायाऽभिहत्य च वाग्दण्डपारुष्याभ्यामङ्गं मोच्यो येनोपहन्या’दिति ॥१४॥

15. A Śūdra who assumes a position equal (to that of a member of one of the first three castes), in conversation, on the road, on a couch, in sitting (and on similar occasions), shall be flogged. ¹¹

सूत्रम्

वाचि पथि शय्यायामासन इति समीभवतो दण्डताडनम् ॥ १५ ॥

टिप्पनी

यस्तु शुद्रो वागादिष्वार्यैस्समीभवति, न तु न्यग्भूतः, तस्य दण्डेन ताडनं कर्तव्यम् । स दण्डेन ताडयितव्यः । अयमस्य दण्डः ॥ १५ ॥

16. In case (a Śūdra) commits homicide or theft, appropriates land (or commits similar heinous crimes), his property shall be confiscated and he himself shall suffer capital punishment.

सूत्रम्

पुरुषवधे स्तेये भूम्यादान इति स्वान्यादाय वध्यः ॥१६॥

टिप्पनी

भूम्यादानं परक्षेत्रस्य बलात्स्वीकारः, पुरुषवधादिषु निमित्तेषु शूद्रस्सर्वस्वहरणं कृत्वा पश्चाद्वध्यः मारयितव्यः ॥ १६ ॥

17. But if these (offences be committed) by a Brāhmaṇa, he shall be made blind (by tying a cloth over his eyes). ¹²

सूत्रम्

चक्षुनिरोधस्त्वेतेषु ब्राह्मणस्य ॥ १७ ॥

टिप्पनी

ब्राह्मणस्य त्वेतेषु निमित्तेषु चक्षुषो निरोधः कर्तव्यः । पट्टबन्धादिना चक्षुषी निरोद्धव्ये, यथा यावज्जीवं न पश्यति । न तूत्पाटयितव्ये ⁹‘न शारीरो ब्राह्मणदण्डः। अक्षतो ब्राह्मणो व्रजे’दिति स्मरणात् । ‘चक्षुनिरोध’ इति रेफलोपश्छान्दसः ॥ १७ ॥

18. He shall keep in secret confinement him who violates the rules (of his caste or order), or any other sinner,

सूत्रम्

नियमातिक्रमिणमन्यं वा रहसि बन्धयेत् ॥१८॥

टिप्पनी

यो वर्णाश्रमप्रयुक्तानियमानतिक्रामति तं नियमातिक्रमिणमन्यं वा प्रतिषिद्धानां कर्तारं रहसि बन्धयेत् निगलितं निरुन्ध्यात् ॥ १८ ॥

until (he promises) amendment.

सूत्रम्

आसमापत्तेः ॥ १९॥

टिप्पनी

यावदसौ नियमान् प्रतिपत्स्ये प्रतिषिद्धेभ्यो निवर्तिष्य इति ब्रूयात् ॥ १९ ॥

19. If he does not amend, he shall be banished.

सूत्रम्

असमापत्तौ नाश्यः ॥२०॥

टिप्पनी

यद्यसौ दीर्घकालं निरुद्धोऽपि न समापद्येत, ततो नाश्थः निर्वास्यः ॥२०॥

20. A spiritual teacher, an officiating priest, a ¹³ Snātaka, and a prince shall be able to protect (a criminal from punishment by their intercession), except in case of a capital offence.

सूत्रम्

आचार्य ऋत्विक्स्नातको राजेति त्राणं स्युरन्यत्र वध्यात् ॥ २१ ॥

टिप्पनी

यदि दण्डे प्रवृत्तं राजानम् आचार्यो ब्रूयात- “अहमेनम् अतः परं वारयिष्यामि मुच्यताम् अयम्” इति,
अतोऽङ्गदण्डे प्राप्ते ऽर्थदण्डम्,
अर्थदण्डे प्राते ताडनम् ,
ताडने प्राप्ते धिग्-दण्डम्
इति कृत्वा तद्-वशे विसृजेत् ।

एवम् ऋत्विजि । ऋत्विग्-आचार्यौ राज्ञस् स्व-भूतौ न दण्ड्यस्य ।
स्नातको विद्या-व्रताभ्याम् ।
राजा अनन्तरादिः ।

सर्व एते राज्ञस् सम्मान्याः ।
अतस् ते दण्ड्यस्य त्राणं स्युः ।
उक्तेन प्रकारेण रक्षका भवेयुः । नान्यः कश्चित् ।

तेऽप्य् अन्यत्र वध्यात् यस्य वधानुगुणो ऽपराधः, न तस्याऽचार्यादयो ऽपि त्राणम् ; हन्तव्य एव स इति ॥ २१ ॥

इत्यापस्तम्बधर्मसूत्रवृत्तौ द्वितीयप्रश्ने सप्तविंशी कण्डिका ॥ २७ ॥

इति चाऽऽपस्तम्बधर्मसूत्रवृत्तौ हरदत्तमिश्रविरचितायामुज्ज्वलायां द्वितीयप्रश्ने दशमः पटलः ॥१०॥