०३

प्र॒थ॒मे मा॒सि पृ॒ष्ठान्युप॑ यन्ति मध्य॒म उप॑ यन्त्युत्त॒म उप॑ यन्ति॒ तदा॑हु॒र्याव्ँ वै त्रिरेक॒स्याह्न॑ उप॒सीद॑न्ति द॒ह्रव्ँ वै साऽप॑राभ्या॒न्दोहा॑भ्यान्दु॒हेऽथ॒ कुत॒स्सा धो॑क्ष्यते॒ यान्द्वाद॑श॒ कृत्व॑ उप॒सीद॒न्तीति॑ सव्ँवत्स॒रँ स॒म्पाद्यो॑त्त॒मे मा॒सि स॒कृत्पृ॒ष्ठान्युपे॑यु॒स्तद्यज॑माना य॒ज्ञम्प॒शूनव॑ रुन्धते

प्र॒थ॒मे मा॒सि पृ॒ष्ठान्युप॑ यन्ति , मध्य॒म उप॑ यन्त्य् उत्त॒म उप॑ यन्ति ।

प्र॒थ॒मे मा॒सि पृ॒ष्ठान्युप॑ यन्ति , मध्य॒म उप॑ यन्त्य् उत्त॒म उप॑ यन्ति ।

1उक्तं मासिमासि पृष्ठोपेतं दशमास्यं द्वादशमास्यं च द्विप्रकारं गवामयनम् । इदानीं तृतीयं प्रस्तूयते - प्रथम इत्यादि ॥ प्रथममध्यमोत्तमेष्वेव मासेषु पृष्ठान्युपेयुरिति । अथैतत्तृतीयदूषणेन चतुर्थं दर्शयति -

तदा॑हु॒र् ,
याव्ँ वै त्रिरेक॒स्याह्न॑ उप॒सीद॑न्ति , द॒ह्रव्ँ वै साऽप॑राभ्या॒न् दोहा॑भ्यान् दु॒हे , ऽथ॒ कुत॒स् सा धो॑क्ष्यते॒ यान् द्वाद॑श॒ कृत्व॑ उप॒सीद॒न्तीति॑ ।
सव्ँवत्स॒रँ स॒म्पाद्यो॑त्त॒मे मा॒सि स॒कृत् पृ॒ष्ठान्युपे॑युः।
तद् यज॑माना य॒ज्ञम् प॒शूनव॑ रुन्धते ।

तदा॑हु॒र् ,
याव्ँ वै त्रिरेक॒स्याह्न॑ उप॒सीद॑न्ति , द॒ह्रव्ँ वै साऽप॑राभ्या॒न् दोहा॑भ्यान् दु॒हे , ऽथ॒ कुत॒स् सा धो॑क्ष्यते॒ यान् द्वाद॑श॒ कृत्व॑ उप॒सीद॒न्तीति॑ ।
सव्ँवत्स॒रँ स॒म्पाद्यो॑त्त॒मे मा॒सि स॒कृत् पृ॒ष्ठान्युपे॑युः।
तद् यज॑माना य॒ज्ञम् प॒शूनव॑ रुन्धते ।

तदाहुरिति । तत् तदर्थं या गामेकस्याह्नस्त्रिरुपसीदन्ति दुहन्ति सा अपराभ्यां द्वितीयतृतीयाभ्यां दह्रमल्पमेव क्षीरं दुहे दुग्धे हरति यदेवं सा कुतो धोक्ष्यते यां सत्रधेनुं द्वादकृत्व उपसीदन्ति न किंचिदपि सा दुग्धे । तस्मादभिप्लवैरेव संवत्सरं संपाद्य उत्तमे मासि सकृत्पृष्ठान्युपेयुः । ततो यजमानाः यज्ञं धेनुस्थानीयं पशूंश्च तत्क्षीरस्थानीयानवरुन्धते । दुह इति कर्मकर्तरि ‘न दुहस्नुनमाम्’ इति यगभावः । ‘लोपस्त’ इत्यादिना तलोपः ॥

समु॒द्रव्ँ वै [9]
ए॒ते॑ऽनवा॒रम॑पा॒रम्प्र प्ल॑वन्ते॒ ये सव्ँ॑वत्स॒रमु॑प॒यन्ति॒ यद्बृ॑हद्रथन्त॒रे अ॒न्वर्जे॑यु॒र्यथा॒ मध्ये॑ समु॒द्रस्य॑ प्ल॒वम॒न्वर्जे॑युस्ता॒दृक्तदनु॑त्सर्गम्बृहद्रथन्त॒राभ्या॑मि॒त्वा प्र॑ति॒ष्ठाङ्ग॑च्छन्ति॒

समु॒द्रव्ँ वा ए॒ते॑ऽनवा॒रम॑पा॒रम् प्र प्ल॑वन्ते॒ , ये सव्ँ॑वत्स॒रम् उ॑प॒यन्ति॑ ।[9]
यद् बृ॑हद्रथन्त॒रे अ॒न्वर्जे॑यु॒र् यथा॒ मध्ये॑ समु॒द्रस्य॑ प्ल॒वम् अ॒न्वर्जे॑युस् ता॒दृक् तत् ।
अनु॑त्सर्गम् बृहद्रथन्त॒राभ्या॑मि॒त्वा प्र॑ति॒ष्ठाङ् ग॑च्छन्ति ।

समु॒द्रव्ँ वा ए॒ते॑ऽनवा॒रम॑पा॒रम् प्र प्ल॑वन्ते॒ , ये सव्ँ॑वत्स॒रम् उ॑प॒यन्ति॑ ।[9]
यद् बृ॑हद्रथन्त॒रे अ॒न्वर्जे॑यु॒र् यथा॒ मध्ये॑ समु॒द्रस्य॑ प्ल॒वम् अ॒न्वर्जे॑युस् ता॒दृक् तत् ।
अनु॑त्सर्गम् बृहद्रथन्त॒राभ्या॑मि॒त्वा प्र॑ति॒ष्ठाङ् ग॑च्छन्ति ।

2समुद्रं वा इत्यादि - परागर्वाक्तीरे पारावारौ, ताभ्यां रहितं समुद्रमेते प्तप्लवन्ते ये संवत्सरमुपयन्ति । अगाधं अपारमित्येके । तत्र यद्बृहद्रथन्तरे अन्वर्जेयुः अविच्छेदेन स्वीकुर्युः तत्समुद्रस्य मध्ये प्लवस्वीकरणसदृशं वेदितव्यम् । अर्ज आर्जने, तस्मात् अमुत्सर्गमनुत्सृज्य छान्दसो णमुल् । अनुत्सृष्टबृहद्रथन्तरप्लवा एव ताभ्यां इत्या संवत्सरं समुद्रं समतीत्य प्रतिष्ठां गच्छन्ति ॥

सर्वे॑भ्यो॒ वै कामे॑भ्यस्स॒न्धिर्दु॑हे॒ तद्यज॑माना॒स्सर्वा॒न्कामा॒नव॑ रुन्धते ॥ [10]

सर्वे॑भ्यो॒ वै कामे॑भ्यस् स॒न्धिर् दु॑हे ।
तद् यज॑माना॒स् सर्वा॒न् कामा॒न् अव॑ रुन्धते ॥ [10]

सर्वे॑भ्यो॒ वै कामे॑भ्यस् स॒न्धिर् दु॑हे ।
तद् यज॑माना॒स् सर्वा॒न् कामा॒न् अव॑ रुन्धते ॥ [10]

3सर्वेभ्य इत्यादि ॥ सन्धिः सकृद्दोह्या गौः न पुनःपुनर्दोह्या । सन्धिर्हि सर्वेभ्यः कामेभ्यः पर्याप्तं क्षीरं दुहे दुग्धे; तद्वत्सत्रधेनुरपि सकृत्पृष्ठोपयानेन सन्धिसदृशी सकृदेव सर्वान्कामान् दुग्धे । तस्माद्दोहनस्थानीयं पृष्ठोपयानं सकृत्कुर्वन्तो यजमानाः सर्वान्कामानवरुन्धत इति । अन्य आहुः - अन्यवत्सदोह्या गौः सन्धिरिति । सा हि सर्वकामपर्याप्तं क्षीरं पुनर्दोहेन क्षरति तद्वत्सत्रसन्धिरपि अन्यवत्सस्थानीयाभ्यां बृहद्रथन्तराभ्यामनुत्सर्गेण दुह्यमाना सर्वान् कामान् प्रयच्छतीति ॥ इति सप्तमे पञ्चमे तृतीयोनुवाकः ॥