०६ त्रिरात्राङ्गहोमादिविधिः

सोमो॒ वै +++(गवां)+++ स॒हस्र॑म् अविन्दत् ।
तम् इन्द्रो ऽन्व॑विन्दत् ।
तौ +++(निकामयमानः)+++ य॒मो न्याग॑च्छत् ।
ताव् अ॑ब्रवी॒द् - “अस्तु॒ मेऽत्रापी"ति॑ ।
अस्तु॒ ही३ इत्य॑ब्रूताम् । +++(‘प्रतिश्रवणे च’ इति प्लुतः, अभिपूजिते वा ।)+++
स य॒म +++(गोसमूहात्)+++ एक॑स्याव्ँ +++(सहस्रतम्यां)+++ वी॒र्य॑म् पर्य॑पश्यद् - इ॒यव्ँ वा अ॒स्य स॒हस्र॑स्य वी॒र्य॑म् बिभ॒र्तीति॑ ।
ताव् अ॑ब्रवीद् - इ॒यम् ममास्त्व्, ए॒तद् यु॒वयो॒र् इति॑ ।
ताव् अ॑ब्रूताँ॒ - +++(वयं)+++ सर्वे॒ वा ए॒तद् ए॒तस्याव्ँ॑ वी॒र्य॑म् [21] परि॑ पश्या॒मो, +++(अतो)+++ ऽँश॒म् आह॑रामहा॒ इति। तस्या॒म् अँश॒म् आह॑रन्त।

Soma found a thousand;
Indra discovered it after him.
Yama approached them and said to them, ‘May I have a share too in it.’
They said to him, ‘Be it so.’
Yama saw in one of the (cows) strength.
He said to them, ‘This one has the strength of the thousand, this be mine, the rest yours.’
They said, ‘We all see that in this one is strength [1]. Let us each have a portion.’ So they took shares in the one.

ताम् अ॒प्सु प्रावे॑शय॒न्थ् - सोमा॑यो॒देहीति॑ ।
सा रोहि॑णी पिङ्ग॒लैक॑हायनी+++(=एकवर्षा)+++ +++(तदनुगुण)+++रू॒पङ् कृ॒त्वा त्रय॑स्त्रिँशता च त्रि॒भिश्च॑ श॒तैस् स॒होदैत्।
तस्मा॒द् रोहि॑ण्या पिङ्ग॒लयैक॑हायन्या॒ सोम॑ङ् क्रीणीयाद् ।
य ए॒वव्ँ वि॒द्वान् रोहि॑ण्या पिङ्ग॒लयैक॑हायन्या॒ सोम॑ङ्क्री॒णाति, त्रय॑स्त्रिँशता चै॒वास्य॑ त्रि॒भिश्च॑ [22] श॒तैस् सोम॑ᳵ क्री॒तो भ॑वति। सुक्री॑तेन यजते ।

They put her into the waters, saying, ‘Come out for Soma.’
She came out in the shape of a red brown cow of one year old, together with three hundred and thirty three.
Therefore let one buy the Soma with a red brown cow one year old.
He, who knowing thus buys the Soma with a red brown cow one year old, buys the Soma with three hundred and thirty-three [2] and sacrifices with Soma for which he has paid a good price.

ताम् अ॒प्सु प्रावे॑शय॒न्न्- इन्द्रा॑यो॒देहीति॑ ।
सा रोहि॑णी लक्ष्म॒णा+++(=लक्ष्मवती)+++ प॑ष्ठौ॒ही+++(=चतुर्वर्षा)+++ वार्त्र॑घ्नी+++(→द्विरूपेत्येके, इन्द्ररूपधारिणीत्यन्ये)+++ +++(तदनुगुण)+++रू॒पङ् कृ॒त्वा, त्रय॑स्त्रिँशता च त्रि॒भिश्च॑ श॒तैस्स॒होदैत् ।
तस्मा॒द् रोहि॑णील्ँ लक्ष्म॒णाम् प॑ष्ठौ॒हीव्ँ वार्त्र॑घ्नीन् दध्याद् । य ए॒वव्ँ वि॒द्वान् रोहि॑णील्ँ लक्ष्म॒णाम् प॑ष्ठौ॒हीव्ँ वार्त्र॑घ्नी॒न् ददा॑ति,
त्रय॑स्त्रिँशच्चै॒वास्य॒ त्रीणि॑ च श॒तानि॑ सा द॒त्ता भ॑वति ।[23]
+++(उक्तमाचार्येण - ‘सङ्ग्रामं जित्वा राजन्ये एतां दद्यात्’ इति ।)+++

They put her into the waters, saying, ‘Come out for Indra.’
She came out in the shape of a red draught animal with good characteristics, destroying foes, together with three hundred and thirty-three.
Therefore one should give a red draught animal with good characteristics, destroying foes.
He who knowing thus gives a red draught animal with good characteristics, destroying foes,
gives her as three hundred and thirty-three [3].

ताम् अ॒प्सु प्रावे॑शयन् - य॒मयो॒देहीति॑ । सा जर॑ती मू॒र्खा+++(=रोषणशीला)+++ त॑ज्जघ॒न्या+++(→जघन्यतमरूपा, दुश्शीलेत्यन्ये)+++ +++(तदनुगुण)+++रू॒पङ् कृ॒त्वा त्रय॑स्त्रिँशता च त्रि॒भिश् च॑ श॒तैस् स॒होदैत् ।
तस्मा॒ज् जर॑तीम् मू॒र्खान् त॑ज्जघ॒न्याम् +++(मृताय हन्यमाना, शवस्योपर्य्)+++ अ॑नु॒स्तर॑णीङ् कुर्वीत।
य ए॒वव्ँ वि॒द्वाञ् जर॑तीम् मू॒र्खान् त॑ज्जघ॒न्याम् अ॑नु॒स्तर॑णीङ् कुरु॒ते , त्रय॑स्त्रिँशच् चै॒वास्य॒ त्रीणि॑ च श॒तानि॑ सा ऽमुष्मिल्ँ॑ लो॒के +++(भोगाय)+++ भ॑वति ।

They put her into the waters’ saying, ‘Come out for Yama.’
She came out in the shape of an aged, stupid, utterly bad animal, together with three hundred and thirty-three.
Therefore one should offer as the funeral cow one that is aged, stupid, utterly bad.
If a man knowing thus offers a cow that is aged, stupid, utterly bad, as the funeral cow,
she becomes for him in yonder world three hundred and thirty-three.

+++(एवं दर्शितरूपत्रया)+++ वाग् ए॒व स॑हस्रत॒मी, तस्मा॑द् वरो॒ देयः॑ ।
सा हि वरः॑। +++(तद्दानेन)+++ +++(गो)+++स॒हस्र॑म् अस्य॒ सा द॒त्ता भ॑वति ।
तस्मा॒द् वरो॒ न प्र॑तिगृह्यः॑ । सा हि वर॑स् स॒हस्र॑म् अस्य॒ प्रति॑गृहीतम् भवति।

Speech is the thousandth. Therefore [4] a boon must be given;
for she is a boon, and when she is given she is a thousand.
Therefore one must not accept a boon; for she is a boon; verily he would be accepting a thousand.

“इ॒यव्ँ वर॒” इति॑ +++(प्रतिग्राहयिता)+++ ब्रू॒याद् ।
अथा॒न्याम् +++(अन्यो)+++ ब्रू॑याद् - “इ॒यम् ममे"ति॑ ।
तथा॑स्य॒ तत् स॒हस्र॒म् अप्र॑तिगृहीतम् भवति ।

Let him say, ‘She is a boon’,
and of another, ‘Let this be mine’;
verily he avoids accepting a thousand.

+++(सहस्रतमी)+++ उ॒भ॒य॒त॒-ए॒नी+++(=शुक्ला)+++ स्या॑त् । तद् आ॑हुर् +++(अन्ये)+++ - अन्यत-ए॒नी+++(=शुक्ला)+++ स्या॑त् , +++(तस्यास् सहस्रेण तुल्यत्वात्)+++ स॒हस्र॑म् प॒रस्ता॒द् +++(पार्श्वे)+++ एत॒म् +++(शुक्लम्)+++ इति॑ ।

She should be spotted on either side. They say, ‘Let her be spotted on one side only; spotted is the thousand on the other side.’

+++(पक्षान्तरमाह -)+++ यैव वरः॑ क॒ल्या॒णी रू॒प-स॑मृद्धा॒ सा स्या॑त् ।
सा हि वर॒स् समृ॑द्ध्यै +++(दातुः)+++ ।

The one for a boon [5] should be beautiful, perfect in form; for she is a boon; (verily it serves for) prosperity.

ताम् उत्त॑रे॒णाग्नी॑ध्रम् पर्या॒णीया॑हव॒नीय॒स्यान्ते॑ द्रोण-कल॒शम् अव॑ घ्रापयेद् -
+++(सप्तपदा शक्वरी सर्वे च पादा अष्टाक्षराः ।)+++
“आ जि॑घ्र क॒लश॑म् मह्य्
उ॒रुधा॑रा॒ पय॑स्व॒त्या।
त्वा विश॒न्त्व् इन्द॑वस्+++(=सोमरसाः)+++
समु॒द्रम् इ॑व॒ सिन्ध॑वः ।
सा +++(सहस्रतमी)+++ मा॑ स॒हस्र॒ आ भ॑ज ।
प्र॒जया॑ प॒शुभि॑स् स॒ह
पुन॒र् मा वि॑शताद् र॒यिर्”
इति॑ ।

Leading her round to the north of the Agnidh’s place he makes her smell the wooden tub near the Ahavaniya fire, saying,

‘Smell the tub, O great one,
with broad stream rich in milk;
Let the drops enter thee
as the streams the ocean;
Give me a share in a thousand,
with offspring, with cattle;
Let wealth again visit me.’

प्र॒जयै॒वैन॑म् प॒शुभी॑ र॒य्या सम॑र्धयति । (26)
प्र॒जावा॑न् पशु॒मान् र॑यि॒मान् भ॑वति॒ य ए॒वव्ँ वेद॑ ।

Verily he unites him with offspring, with cattle, with wealth [6].
He becomes rich in offspring, in cattle, in wealth, who knows thus.

तया॑ स॒हाग्नी॑ध्रम् प॒रेत्य॑ पु॒रस्ता॑त् प्र॒तीच्या॒न् तिष्ठ॑न्त्याञ् जुहुयाद्-
“उ॒भा +++(इन्द्रविष्णू)+++ जि॑ग्यथुर्+++(=जयथः)+++ , न परा॑ जयेथे॒ ,
न परा॑ जिग्ये कत॒रश् च॒नैनोः॑ ।
+++(त्वम्)+++ इन्द्र॑श् च +++(हे)+++ विष्णो॒ यद् +++(अस्मिन् गवि)+++ अप॑स्पृधेथान्,
त्रे॒धा स॒हस्रव्ँ॒ +++(गावं)+++ वि तदै॑रयेथा॒म्+++(=विभक्तवन्तौ)+++” इति॑ ।

Having gone round the Agnidh’s place with her, he should offer in front, while the cow stands facing (him), Saying,

Ye twain have conquered; ye are not conquered;
Neither of the two of them hath been defeated; Indra and Visnu when ye contended,
Ye did divide the thousand into three.’

+++(ननु)+++ त्रेधा-विभ॒क्तव्ँ वै त्रि॑रा॒त्रे स॒हस्र॑म् +++(गौः - “ब्र॒ह्मणे॑ चा॒ग्नीधे॑ च॒ देयेति॑” पक्षे)+++ । साह॒स्रीम् ए॒वैना॑ङ् करोति +++(अनेन कर्मणा)+++ ।
स॒हस्र॑स्यै॒वैना॒म् मात्रा॑ङ् करोति ।(27)

The thousand is divided into three parts at the three-night festival;
verily he makes her possessed of a thousand,
he makes her the measure of a thousand [7].

+++(यान्यश्वमेधे प्रसिद्धानि ‘अञ्जन्नेताय’ इत्यादीनि)+++ रू॒पाणि॑ +++(यथार्थमूहित्वा)+++ जुहोति । रू॒पैरे॒वैनाँ॒ सम॑र्धयति ।

He offers to her forms; verily he unites her with her forms.

तस्या॑ उपो॒त्थाय॒ कर्ण॒मा ज॑पेत् -
+++(‘आमन्त्रितं पूर्वमविद्यमानवत्’ इत्यविद्यमानत्वान्निघाताभावः)+++
इडे॒ रन्ते+++(=रतिहेतो)+++ ऽदि॑ते॒+++(=अखण्डिते)+++ सर॑स्वति॒
प्रिये॒ प्रेय॑सि॒+++(=प्रियतरे)+++ महि॒ विश्रु॑त्य् ,
ए॒तानि॑ ते अघ्निये॒ नामा॑नि ,
सु॒कृत॑म् मा दे॒वेषु॑ ब्रूताद् +++(भवती)+++
इति॑ ।

Rising up he mutters in her ear,

‘O Ida, Ranti, Aditi, Sarasvati,
Priya, Preyasi, Mahi, Viçruti,
These, O inviolable one, are thy names;
Proclaim me among the gods as a doer of good deeds.’

दे॒वेभ्य॑ ए॒वैन॒म् आ वे॑दय॒ति । अन्व् ए॑नन् +++(सुकर्माणं)+++ दे॒वा बु॑ध्यन्ते ॥ [28]

Verily she proclaims him among the gods, and the gods take note of him.