०४

चित्ति॑ञ्जुहोमि॒ मन॑सा घृ॒तेनेत्या॒हादा॑भ्या॒ वै नामै॒षाहु॑तिर्वैश्वकर्म॒णी नैन॑ञ्चिक्या॒नम्भ्रातृ॑व्यो दभ्नो॒त्यथो॑ दे॒वता॑ ए॒वाव॑ रु॒न्द्धे

“चित्ति॑ञ् जुहोमि॒ मन॑सा घृ॒तेन॑”+ इत्या॑ह ।
अदा॑भ्या॒ वै नामै॒षाहु॑तिर् वैश्वकर्म॒णी ।
नैन॑ञ् चिक्या॒नम् भ्रातृ॑व्यो दभ्नोति ।
अथो॑ दे॒वता॑ ए॒वाव॑ रुन्धे ।

“चित्ति॑ञ् जुहोमि॒ मन॑सा घृ॒तेन॑”+ इत्या॑ह ।
अदा॑भ्या॒ वै नामै॒षाहु॑तिर् वैश्वकर्म॒णी ।
नैन॑ञ् चिक्या॒नम् भ्रातृ॑व्यो दभ्नोति ।
अथो॑ दे॒वता॑ ए॒वाव॑ रुन्धे ।

1चित्तिं जुहोमीति ॥ ‘चित्तिं जुहोमि’ इत्यनया ऋचा या वैश्व- कर्मणी स्वयमातृण्णायां होतव्येति पूर्वमुक्ता एषाऽऽहुतिरदाभ्यानाम वेदितव्या। इदानीं नामधेयानि ब्रूते । नैनमिति । एतदाहुतिविशिष्टमग्निं चिक्यानं चितवन्तं यजमानं भ्रातृव्यं शत्रुं न दभ्नोति नाभिभवति । तस्मात् दभ्यन्ते नम्यन्ते अनयेति करणे कृत्यः ‘दभेश्चेतिवक्तव्यम्’ इति । दम्भिः प्रकृत्यन्तरमस्तीत्याहुः । अथो अपि च देवता अवरुन्धे च ‘यथा देवा इहागमन्’ इति मन्त्रलिङ्गात् । चिनोतेः लिटः कानच्, ‘विभाषाञ्चेः’ इति कुत्वम् ॥

ऽग्ने॒ तम॒द्येति॑ प॒ङ्क्त्या जु॑होति प॒ङ्क्त्याहु॑त्या यज्ञमु॒खमार॑भते

अग्ने॒ तम॒द्येति॑ ।
प॒ङ्क्त्या जु॑होति ।
प॒ङ्क्त्याऽऽहु॑त्या यज्ञमु॒खमार॑भते ।

अग्ने॒ तम॒द्येति॑ ।
प॒ङ्क्त्या जु॑होति ।
प॒ङ्क्त्याऽऽहु॑त्या यज्ञमु॒खमार॑भते ।

2’अग्ने तमद्य’ इत्यक्षरपङ्क्त्या होमः कर्तव्यः । उक्तं तस्याः पङ्क्तित्वमत्र स्तूयते । प्रयोजनं चेते …….. पाङ्क्तत्वाद्यज्ञस्य पङ्क्त्याऽनयाहुतिकरणेन हेतुना यज्ञमुखमुपक्रमभारभत इति । आरभ्य यज्ञत्वमस्य क्रियत इति ॥

स॒प्त ते॑ अग्ने स॒मिध॑स्स॒प्त जि॒ह्वा इत्या॑ह॒ होत्रा॑ ए॒वाव॑ रुन्द्धे॒

स॒प्त ते॑ अग्ने स॒मिध॑स् स॒प्त जि॒ह्वा इत्या॑ह ।
होत्रा॑ ए॒वाव॑ रुन्धे ।

स॒प्त ते॑ अग्ने स॒मिध॑स् स॒प्त जि॒ह्वा इत्या॑ह ।
होत्रा॑ ए॒वाव॑ रुन्धे ।

3सप्त त इत्यादि ॥ ‘सप्तते अग्ने ’ इत्यनया अग्निहोत्रहोमः कर्तव्यः । तत्प्रयोजनं होतॄणामृत्विजां लोलः सप्तहोत्र इति लिङ्गात् ॥

ऽग्निर्दे॒वेभ्योऽपा॑क्रामद्भाग॒धेय॑म् [13]
इ॒च्छमा॑न॒स्तस्मा॑ ए॒तद्भा॑ग॒धेय॒म्प्राय॑च्छन्ने॒तद्वा अ॒ग्नेर॑ग्निहो॒त्रमे॒तर्हि॒ खलु॒ वा ए॒ष जा॒तो यर्हि॒ सर्व॑श्चि॒तो जा॒तायै॒वास्मा॒ अन्न॒मपि॑ दधाति॒ स ए॑नम्प्री॒तᳶ प्री॑णाति॒ वसी॑यान्भवति

अ॒ग्निर्दे॒वेभ्योऽपा॑क्रामद्भाग॒धेय॑म् - इ॒च्छमा॑नः ।
तस्मा॑ ए॒तद् भा॑ग॒धेय॒म् प्राय॑च्छन् ।
ए॒तद्वा अ॒ग्नेर् अ॑ग्निहो॒त्रम् ।
ए॒तर्हि॒ खलु॒ वा ए॒ष जा॒तो यर्हि॒ सर्व॑श्चि॒तः ।
जा॒तायै॒वास्मा॒ अन्न॒मपि॑ दधाति ।
स ए॑नम् प्री॒तᳶ प्री॑णाति । वसी॑यान् भवति ।

अ॒ग्निर्दे॒वेभ्योऽपा॑क्रामद्भाग॒धेय॑म् - इ॒च्छमा॑नः ।
तस्मा॑ ए॒तद् भा॑ग॒धेय॒म् प्राय॑च्छन् ।
ए॒तद्वा अ॒ग्नेर् अ॑ग्निहो॒त्रम् ।
ए॒तर्हि॒ खलु॒ वा ए॒ष जा॒तो यर्हि॒ सर्व॑श्चि॒तः ।
जा॒तायै॒वास्मा॒ अन्न॒मपि॑ दधाति ।
स ए॑नम् प्री॒तᳶ प्री॑णाति । वसी॑यान् भवति ।

4अग्निर्देवेभ्य इति ॥ गतमेतत् । एतद्वा इति । यस्मादेवं तस्मादेतमग्निहोत्रमग्नेरेव स्वं देवैस्तथा कृतत्वात् । एतर्हीत्यादि । अस्मिन्काले एषोग्निर्जातो भवति । यर्हि यदा सर्वश्चितो भवति । तस्माज्जातायान्नप्रदानसममिदमग्निहोत्रमिति । स एनमित्यादि । गतम् ॥

ब्रह्मवा॒दिनो॑ वदन्ति॒ यदे॒ष गार्ह॑पत्यश्ची॒यतेऽथ॒ क्वा॑स्याहव॒नीय॒ इत्य॒सावा॑दि॒त्य इति॑ ब्रूयादे॒तस्मि॒न्‌हि सर्वा॑भ्यो दे॒वता॑भ्यो॒ जुह्व॑ति [14]
य ए॒वव्ँवि॒द्वान॒ग्निञ्चि॑नु॒ते सा॒क्षादे॒व दे॒वता॑ ऋध्नो॒त्य्…

ब्र॒ह्म॒वादिनो॑ वदन्ति॒ -
“यदे॒ष गार्ह॑पत्यश् ची॒यते ऽथ॒ क्वा॑स्याहव॒नीय॒” इति॑ ।
अ॒सावा॑दि॒त्य इति॑ ब्रूयात् ।
ए॒तस्मि॒न्‌हि सर्वा॑भ्यो दे॒वता॑भ्यो॒ जुह्व॑ति ।
य ए॒वव्ँवि॒द्वान॒ग्निञ् चि॑नु॒ते, सा॒क्षादे॒व दे॒वता॑ ऋध्नोति ।

ब्र॒ह्म॒वादिनो॑ वदन्ति॒ -
“यदे॒ष गार्ह॑पत्यश् ची॒यते ऽथ॒ क्वा॑स्याहव॒नीय॒” इति॑ ।
अ॒सावा॑दि॒त्य इति॑ ब्रूयात् ।
ए॒तस्मि॒न्‌हि सर्वा॑भ्यो दे॒वता॑भ्यो॒ जुह्व॑ति ।
य ए॒वव्ँवि॒द्वान॒ग्निञ् चि॑नु॒ते, सा॒क्षादे॒व दे॒वता॑ ऋध्नोति ।

5ब्रह्मवादिन इत्यादि ॥ यत् यद्येवमेष गार्हपत्यश्चीयते अग्नेरेव होमात् अथेदानीं क्वास्य भवति यः यत्र देवताभ्यो हूयत इति ब्रह्मवादिन आहुः । अत्रोत्तरमित्थं ब्रूयादित्याह - असावादित्य इति । अथाहवनीयत्वं समर्थयते - एतस्मिन्हीति । यत् सर्वाभ्यो देवताभ्यः हुतं तदेतस्मिन् तिष्ठतीति । यथा - अग्नौ प्रास्ताहुतिः सम्यगादित्यमुपतिष्ठते इति । तस्मात्स एवाहवनीयो भवतीति । य एवमित्यादि । गतम् ॥

6अथ राष्ट्रभृत उपदधाति - अग्ने यशस्विन्नित्याद्याश्चतस्त्रः सर्वाः त्रिष्टुभः, प्रथमा जगती वा ॥ तत्र प्रथमां -

अग्ने॑ यशस्वि॒न्‌यश॑से॒मम॑र्प॒येन्द्रा॑वती॒मप॑चितीमि॒हा व॑ह । अ॒यम्मू॒र्धा प॑रमे॒ष्ठी सु॒वर्चाः॑ समा॒नाना॑मुत्त॒मश्लो॑को अस्तु ।

रा॒ष्ट्र॒भृत॑ ए॒ता उप॑ दधाति ।
ए॒षा वा अ॒ग्नेश् चिती॑ राष्ट्र॒भृत् ।
तयै॒वास्मि॑न् रा॒ष्ट्रन् द॑धाति ।
रा॒ष्ट्रम् ए॒व भ॑वति ।
नास्मा॑द् रा॒ष्ट्रम् भ्रँ॑शते ॥ [16]

रा॒ष्ट्र॒भृत॑ ए॒ता उप॑ दधाति ।
ए॒षा वा अ॒ग्नेश्चिती॑ राष्ट्र॒भृत् ।
तयै॒वास्मि॑न् रा॒ष्ट्रन् द॑धाति ।
रा॒ष्ट्रमे॒व भ॑वति ।
नास्मा॑द् रा॒ष्ट्रम् भ्रँ॑शते ॥ [16]

10अथासां ब्राह्मणम् - राष्ट्रभृत इत्यादि ॥ एषेति । एषा राष्ट्रमेवेति विधेयीकृतराष्ट्रतां दर्शयितुं ताच्छब्द्यम् । तदारभ्य नास्मात् राष्ट्रं भ्रंशत इति ॥

इति पञ्चमे सप्तमे चतुर्थोनुवाकः ॥