विश्वेदेवा ऋषयः
मूलम् (संयुक्तम्)
व॒ष॒ट्का॒रो वै गा॑यत्रि॒यै शिरो॑ऽच्छिन॒त्तस्यै॒ रस॒ᳶ परा॑पत॒त्स पृ॑थि॒वीम्प्रावि॑श॒त्स ख॑दि॒रो॑ऽभव॒द्यस्य॑ खादि॒रस्स्रु॒वो भव॑ति॒ छन्द॑सामे॒व रसे॒नाव॑ द्यति॒ सर॑सा अ॒स्याहु॑तयो भवन्ति
विश्वास-प्रस्तुतिः
व॒ष॒ट्का॒रो वै गा॑यत्रि॒यै शिरो॑ऽच्छिनत् ।
तस्यै॒ रस॒ᳶ परा॑पतत् ।
स पृ॑थि॒वीम्प्रावि॑शत्।
मूलम्
व॒ष॒ट्का॒रो वै गा॑यत्रि॒यै शिरो॑ऽच्छिनत् ।
तस्यै॒ रस॒ᳶ परा॑पतत् ।
स पृ॑थि॒वीम्प्रावि॑शत्।
भट्टभास्कर-टीका
1अथ स्रुचां लक्षणार्थं ब्राह्मणं - वषट्कार इत्यादि ॥ स्तुत्यर्थमुत्प्रेक्षेयं क्रियते । वषट्क्रियतेऽनेनेति वषट्कारः, वौषट्छब्दः, थाथादिनोत्तरपदान्तोदात्तत्वम् ।
विश्वास-प्रस्तुतिः
स ख॑दि॒रो॑ऽभवत् ।
यस्य॑ खादि॒रस्स्रु॒वो भव॑ति ।
मूलम्
स ख॑दि॒रो॑ऽभवत् ।
यस्य॑ खादि॒रस्स्रु॒वो भव॑ति ।
भट्टभास्कर-टीका
खादिर इति । बिल्वादित्वादण् ।
विश्वास-प्रस्तुतिः
छन्द॑सामे॒व रसे॒नाव॑ द्यति ।
सर॑सा अ॒स्याहु॑तयो भवन्ति ।
मूलम्
छन्द॑सामे॒व रसे॒नाव॑ द्यति ।
सर॑सा अ॒स्याहु॑तयो भवन्ति ।
भट्टभास्कर-टीका
छन्दसामिति । सर्वच्छन्दःप्रकृतित्वाद्गायत्र्याः । गतमन्यत् ॥
मूलम् (संयुक्तम्)
तृ॒तीय॑स्यामि॒तो दि॒वि सोम॑ आसी॒त्तङ्गा॑य॒त्र्याह॑र॒त्तस्य॑ प॒र्णम॑च्छिद्यत॒ तत्प॒र्णो॑ऽभव॒त्तत्प॒र्णस्य॑ पर्ण॒त्वय्ँयस्य॑ पर्ण॒मयी॑ जु॒हूः [22] भव॑ति सौ॒म्या अ॒स्याहु॑तयो भवन्ति जु॒षन्ते॑ऽस्य दे॒वा आहु॑तीः
विश्वास-प्रस्तुतिः
तृ॒तीय॑स्यामि॒तो दि॒वि सोम॑ आसीत् ।
तङ्गा॑य॒त्र्याऽह॑रत् ।
तस्य॑ प॒र्णम॑च्छिद्यत ।
तत्प॒र्णो॑ऽभवत् ।
तत्प॒र्णस्य॑ पर्ण॒त्वम् ।
मूलम्
तृ॒तीय॑स्यामि॒तो दि॒वि सोम॑ आसीत् ।
तङ्गा॑य॒त्र्याऽह॑रत् ।
तस्य॑ प॒र्णम॑च्छिद्यत ।
तत्प॒र्णो॑ऽभवत् ।
तत्प॒र्णस्य॑ पर्ण॒त्वम् ।
भट्टभास्कर-टीका
2तृतीयस्यां दिवि इतः तृतीये लोके द्युसंज्ञे सोम आसीत् । पर्णं पत्रं सोमाभरणं रभसेनाच्छिद्यत ।
विश्वास-प्रस्तुतिः
यस्य॑ पर्ण॒मयी॑ जु॒हूः [22] भव॑ति ।
मूलम्
यस्य॑ पर्ण॒मयी॑ जु॒हूः [22] भव॑ति ।
भट्टभास्कर-टीका
पर्णमयीति । ‘नित्यं वृद्धशरादिभ्यः’ इति मयट् ।
विश्वास-प्रस्तुतिः
सौ॒म्या अ॒स्याहु॑तयो भवन्ति ।
मूलम्
सौ॒म्या अ॒स्याहु॑तयो भवन्ति ।
भट्टभास्कर-टीका
सौम्या इति । सोममाहरन्त्याः गायत्र्याः ऋक्पर्णात्मिकया जुह्वा हुतत्वात् । आसोमाड्ड्यण्’ ।
विश्वास-प्रस्तुतिः
जु॒षन्ते॑ऽस्य दे॒वा आहु॑तीः ।
मूलम्
जु॒षन्ते॑ऽस्य दे॒वा आहु॑तीः ।
भट्टभास्कर-टीका
अस्याहुतिर्देवा जुषन्ते प्रीयमाणा भजन्ते ॥
मूलम् (संयुक्तम्)
दे॒वा वै ब्रह्म॑न्नवदन्त॒ तत्प॒र्ण उपा॑शृणोत्सु॒श्रवा॒ वै नाम॒ यस्य॑ पर्ण॒मयी॑ जु॒हूर्भव॑ति॒ न पा॒पँ श्लोकँ॑ शृणोति॒
विश्वास-प्रस्तुतिः
दे॒वा वै ब्रह्म॑न्नवदन्त ।
तत्प॒र्ण उपा॑शृणोत् ।
सु॒श्रवा॒ वै नाम॒ यस्य॑ पर्ण॒मयी॑ जु॒हूर्भव॑ति ।
न पा॒पँ श्लोकँ॑ शृणोति ।
मूलम्
दे॒वा वै ब्रह्म॑न्नवदन्त ।
तत्प॒र्ण उपा॑शृणोत् ।
सु॒श्रवा॒ वै नाम॒ यस्य॑ पर्ण॒मयी॑ जु॒हूर्भव॑ति ।
न पा॒पँ श्लोकँ॑ शृणोति ।
भट्टभास्कर-टीका
3ब्रह्मन् ब्रह्मविषये अवदन्त वादं कृतवन्तः । भासने आत्मनेपदम् । ब्रह्मवादश्रवणं पूरणवर्णात्मकजुहूसंबन्धेन पापशब्दानामश्रवणम् ॥
मूलम् (संयुक्तम्)
ब्रह्म॒ वै प॒र्णो विण्म॒रुतोऽन्नव्ँ॒विण्मा॑रु॒तो॑ऽश्व॒त्थो यस्य॑ पर्ण॒मयी॑ जु॒हूर्भव॒त्याश्व॑त्थ्युप॒भृद्ब्रह्म॑णै॒वान्न॒मव॑ रु॒न्द्धेऽथो॒ ब्रह्म॑ [23] ए॒व वि॒श्यध्यू॑हति रा॒ष्ट्रव्ँ वै प॒र्णो विड॑श्व॒त्थो यत्प॑र्ण॒मयी॑ जु॒हूर्भव॒त्याश्व॑त्थ्युप॒भृद्रा॒ष्ट्रमे॒व वि॒श्यध्यू॑हति
विश्वास-प्रस्तुतिः
ब्रह्म॒ वै प॒र्णो विण्म॒रुतोऽन्नव्ँ॒विण्मा॑रु॒तो॑ऽश्व॒त्थः ।
यस्य॑ पर्ण॒मयी॑ जु॒हूर्भव॑ति ।
आश्व॑त्थ्युप॒भृत् ।
ब्रह्म॑णै॒वान्न॒मव॑ रु॒न्द्धे ।
अथो॒ ब्रह्मै॒व वि॒श्यध्यू॑हति ।
मूलम्
ब्रह्म॒ वै प॒र्णो विण्म॒रुतोऽन्नव्ँ॒विण्मा॑रु॒तो॑ऽश्व॒त्थः ।
यस्य॑ पर्ण॒मयी॑ जु॒हूर्भव॑ति ।
आश्व॑त्थ्युप॒भृत् ।
ब्रह्म॑णै॒वान्न॒मव॑ रु॒न्द्धे ।
अथो॒ ब्रह्मै॒व वि॒श्यध्यू॑हति ।
भट्टभास्कर-टीका
4ब्रह्म वै पर्ण इति ॥ ब्राह्मणजातिः तदेव पर्णः ; प्रशस्तत्वसामान्यात् । विट् वैश्यजातिः, सा मरुतः; कृष्यादिप्रयासबहुलत्वात् विशोन्नत्वात् ।
विश्वास-प्रस्तुतिः
रा॒ष्ट्रव्ँ वै प॒र्णः , विड॑श्व॒त्थः ।
यत्प॑र्ण॒मयी॑ जु॒हूर्भव॑ति ।
आश्व॑त्थ्युप॒भृद्रा॒ष्ट्रमे॒व वि॒श्यध्यू॑हति ।
मूलम्
रा॒ष्ट्रव्ँ वै प॒र्णः , विड॑श्व॒त्थः ।
यत्प॑र्ण॒मयी॑ जु॒हूर्भव॑ति ।
आश्व॑त्थ्युप॒भृद्रा॒ष्ट्रमे॒व वि॒श्यध्यू॑हति ।
भट्टभास्कर-टीका
अपि च - विश उपरि ब्रह्माध्यूहति स्थापयति ॥
मूलम् (संयुक्तम्)
प्र॒जाप॑ति॒र्वा अ॑जुहो॒त्सा यत्राहु॑तिᳶ प्र॒त्यति॑ष्ठ॒त्ततो॒ विक॑ङ्कत॒ उद॑तिष्ठ॒त्ततᳶ॑ प्र॒जा अ॑सृजत॒ यस्य॒ वैक॑ङ्कती ध्रु॒वा भव॑ति॒ प्रत्ये॒वास्याहु॑तयस्तिष्ठ॒न्त्यथो॒ प्रैव जा॑यते
विश्वास-प्रस्तुतिः
प्र॒जाप॑ति॒र्वा अ॑जुहोत् ।
सा यत्राहु॑तिᳶ प्र॒त्यति॑ष्ठत् ।
ततो॒ विक॑ङ्कत॒ उद॑तिष्ठत् ।
ततᳶ॑ प्र॒जा अ॑सृजत ।
यस्य॒ वैक॑ङ्कती ध्रु॒वा भव॑ति ।
प्रत्ये॒वास्याहु॑तयस्तिष्ठ॒न्त्यथो॒ प्रैव जा॑यते ।
मूलम्
प्र॒जाप॑ति॒र्वा अ॑जुहोत् ।
सा यत्राहु॑तिᳶ प्र॒त्यति॑ष्ठत् ।
ततो॒ विक॑ङ्कत॒ उद॑तिष्ठत् ।
ततᳶ॑ प्र॒जा अ॑सृजत ।
यस्य॒ वैक॑ङ्कती ध्रु॒वा भव॑ति ।
प्रत्ये॒वास्याहु॑तयस्तिष्ठ॒न्त्यथो॒ प्रैव जा॑यते ।
भट्टभास्कर-टीका
5प्रजापतिर्वा इत्यादि ॥ गतम् । वैकङ्कती । पूर्ववदञ् ॥
मूलम् (संयुक्तम्)
ए॒तद्वै स्रु॒चाँ रू॒पय्ँयस्यै॒वँरू॑पा॒स्स्रुचो॒ भव॑न्ति॒ सर्वा॑ण्ये॒वैनँ॑ रू॒पाणि॑ पशू॒नामुप॑ तिष्ठन्ते॒ नास्याप॑रूपमा॒त्मञ्जा॑यते ॥ [24]
विश्वास-प्रस्तुतिः
ए॒तद्वै स्रु॒चाँ रू॒पय्ँयस्यै॒वँरू॑पा॒स्स्रुचो॒ भव॑न्ति ।
सर्वा॑ण्ये॒वैनँ॑ रू॒पाणि॑ पशू॒नामुप॑ तिष्ठन्ते ।
मूलम्
ए॒तद्वै स्रु॒चाँ रू॒पय्ँयस्यै॒वँरू॑पा॒स्स्रुचो॒ भव॑न्ति ।
सर्वा॑ण्ये॒वैनँ॑ रू॒पाणि॑ पशू॒नामुप॑ तिष्ठन्ते ।
भट्टभास्कर-टीका
6स्रुचामिति ॥ स्रुक्साहचर्यात् स्रुवोपि स्रुगिति व्यपदिश्यते ।
विश्वास-प्रस्तुतिः
नास्याप॑रूपमा॒त्मञ्जा॑यते ॥
मूलम्
नास्याप॑रूपमा॒त्मञ्जा॑यते ॥
भट्टभास्कर-टीका
नास्येति । अस्य यजमानस्य आत्मन् शरीरे अपरूपं रूपशून्यं न जायते रूपवानेव भवतीति ॥
इति तृतीये पञ्चमे सप्तमोनुवाकः ॥