०९

अ॒ग्नीध॒ आ द॑धात्य॒ग्निमु॑खाने॒वर्तून्प्री॑णाति स॒मिध॒मा द॑धा॒त्युत्त॑रासा॒माहु॑तीना॒म्प्रति॑ष्ठित्या॒ अथो॑ स॒मिद्व॑त्ये॒व जु॑होति परि॒धीन्त्सम्मा॑र्ष्टि पु॒नात्ये॒वैना॑न्त्स॒कृत्स॑कृ॒त्सम्मा॑र्ष्टि॒ परा॑ङिव॒ ह्ये॑तर्हि॑ य॒ज्ञश्च॒तुस्सम्प॑द्यते॒ चतु॑ष्पादᳶ प॒शवᳶ॑ प॒शूने॒वाव॑ रुन्द्धे॒ ब्रह्म॒न्प्र स्था॑स्याम॒ इत्या॒हात्र॒ वा ए॒तर्हि॑ य॒ज्ञश्श्रि॒तः [49] यत्र॑ ब्र॒ह्मा यत्रै॒व य॒ज्ञश्श्रि॒तस्तत॑ ए॒वैन॒मा र॑भते॒ यद्धस्ते॑न प्र॒मीवे॑द्वेप॒नस्स्या॒द्यच्छी॒र्ष्णा शी॑र्षक्ति॒मान्त्स्या॒द्यत्तू॒ष्णीमासी॒तास॑म्प्रत्तो य॒ज्ञस्स्या॒त्प्र ति॒ष्ठेत्ये॒व ब्रू॑याद्वा॒चि वै य॒ज्ञश्श्रि॒तो यत्रै॒व य॒ज्ञश्श्रि॒तस्तत॑ ए॒वैनँ॒ सम्प्र य॑च्छति॒ देव॑ सवितरे॒तत्ते॒ प्र [50] आ॒हेत्या॑ह॒ प्रसू॑त्यै॒ बृह॒स्पति॑र्ब्र॒ह्मेत्या॑ह॒ स हि ब्रह्मि॑ष्ठ॒स्स य॒ज्ञम्पा॑हि॒ स य॒ज्ञप॑तिम्पाहि॒ स माम्पा॒हीत्या॑ह य॒ज्ञाय॒ यज॑मानाया॒त्मने॒ तेभ्य॑ ए॒वाशिष॒मा शा॒स्तेऽना॑र्त्या आ॒श्राव्या॑ह दे॒वान्य॒जेति॑ ब्रह्मवा॒दिनो॑ वदन्ती॒ष्टा दे॒वता॒ अथ॑ कत॒म ए॒ते दे॒वा इति॒ छन्दाँ॒सीति॑ ब्रूयाद्गाय॒त्रीन्त्रि॒ष्टुभ॑म् [51]
जग॑ती॒मित्यथो॒ खल्वा॑हुर्ब्राह्म॒णा वै छन्दाँ॒सीति॒ ताने॒व तद्य॑जति दे॒वानाव्ँ॒वा इ॒ष्टा दे॒वता॒ आस॒न्नथा॒ग्निर्नोद॑ज्वल॒त्तन्दे॒वा आहु॑तीभिरनूया॒जेष्वन्व॑विन्द॒न्यद॑नूया॒जान्यज॑त्य॒ग्निमे॒व तत्समि॑न्द्ध ए॒तदु॒र्वै नामा॑सु॒र आ॑सी॒त्स ए॒तर्हि॑ य॒ज्ञस्या॒शिष॑मवृङ्क्त॒ यद्ब्रू॒यादे॒तत् [52]
उ॒ द्या॒वा॒पृ॒थि॒वी॒ भ॒द्रम॑भू॒दित्ये॒तदु॑मे॒वासु॒रय्ँ य॒ज्ञस्या॒शिष॑ङ्गमयेदि॒दन्द्या॑वापृथिवी भ॒द्रम॑भू॒दित्ये॒व ब्रू॑या॒द्यज॑मानमे॒व य॒ज्ञस्या॒शिष॑ङ्गमय॒त्यार्ध्म॑ सूक्तवा॒कमु॒त न॑मोवा॒कमित्या॑हे॒दम॑रा॒त्स्मेति॒ वावैतदा॒होप॑श्रितो दि॒वᳶ पृ॑थि॒व्योरित्या॑ह॒ द्यावा॑पृथि॒व्योर्हि य॒ज्ञ उप॑श्रित॒ ओम॑न्वती ते॒ऽस्मिन्य॒ज्ञे य॑जमान॒ द्यावा॑पृथि॒वी [53]
स्ता॒मित्या॑हा॒शिष॑मे॒वैतामा शा॑स्ते

अ॒ग्नीध॒ आ द॑धाति ।

अ॒ग्निमु॑खाने॒वर्तून्प्री॑णाति ।

स॒मिध॒मा द॑धाति ।
उत्त॑रासा॒माहु॑तीना॒म्प्रति॑ष्ठित्यै

अथो॑ स॒मिद्व॑त्ये॒व जु॑होति ।
परि॒धीन्त्सम्मा॑र्ष्टि ।
पु॒नात्ये॒वैना॑न्त्स॒कृत्स॑कृ॒त्सम्मा॑र्ष्टि ।
परा॑ङिव॒ ह्ये॑तर्हि॑ य॒ज्ञश्च॒तुस्सम्प॑द्यते ।
चतु॑ष्पादᳶ प॒शवᳶ॑ प॒शूने॒वाव॑ रुन्द्धे ।
ब्रह्म॒न्प्र स्था॑स्याम॒ इत्या॑ह ।
अत्र॒ वा ए॒तर्हि॑ य॒ज्ञश्श्रि॒तः ।

यत्र॑ ब्र॒ह्मा यत्रै॒व य॒ज्ञश्श्रि॒तस्तत॑ ए॒वैन॒मा र॑भते ।
यद्धस्ते॑न प्र॒मीवे॑द्वेप॒नस्स्यात् ।
यच्छी॒र्ष्णा शी॑र्षक्ति॒मान्त्स्यात् ।
यत्तू॒ष्णीमासी॒तास॑म्प्रत्तो य॒ज्ञस्स्यात् ।
प्र ति॒ष्ठेत्ये॒व ब्रू॑यात् ।
वा॒चि वै य॒ज्ञश्श्रि॒तः ।
यत्रै॒व य॒ज्ञश्श्रि॒तस्तत॑ ए॒वैनँ॒ सम्प्र य॑च्छति ।
देव॑ सवितरे॒तत्ते॒ प्रा॒हेत्या॑ह॒ प्रसू॑त्यै ।
बृह॒स्पति॑र्ब्र॒ह्मेत्या॑ह ।
स हि ब्रह्मि॑ष्ठ॒स्स य॒ज्ञम्पा॑हि ।
स य॒ज्ञप॑तिम्पाहि॒ स माम्पा॒हीत्या॑ह ।

य॒ज्ञाय॒ यज॑मानाया॒त्मने॒ तेभ्य॑ ए॒वाशिष॒मा शा॒स्तेऽना॑र्त्यै ।
आ॒श्राव्या॑ह दे॒वान्य॒जेति॑ ।

ब्रह्मवा॒दिनो॑ वदन्ति ।
इ॒ष्टा दे॒वताः॑ ।
अथ॑ कत॒म ए॒ते दे॒वा इति॑ ।
छन्दाँ॒सीति॑ ब्रूयात् ।
गाय॒त्रीन्त्रि॒ष्टुभ॒ञ्जग॑ती॒मिति॑ ।
अथो॒ खल्वा॑हुर्ब्राह्म॒णा वै छन्दाँ॒सीति॑ ।
ताने॒व तद्य॑जति ।

दे॒वानाव्ँ॒वा इ॒ष्टा दे॒वता॒ आसन् ।

अथा॒ग्निर्नोद॑ज्वल॒त् ।
तन्दे॒वा आहु॑तीभिरनूया॒जेष्वन्व॑विन्दन् ।
यद॑नूया॒जान्यज॑त्य॒ग्निमे॒व तत्समि॑न्द्धे ।

ए॒तदु॒र्वै नामा॑सु॒र आ॑सीत् ।
स ए॒तर्हि॑ य॒ज्ञस्या॒शिष॑मवृङ्क्त ।
यद्ब्रू॒यादे॒तदु॒ द्या॒वा॒पृ॒थि॒वी॒ भ॒द्रम॑भू॒दिति॑ ।
ए॒तदु॑मे॒वासु॒रय्ँ य॒ज्ञस्या॒शिष॑ङ्गमयेत् ।
इ॒दन्द्या॑वापृथिवी भ॒द्रम॑भू॒दित्ये॒व ब्रू॑यात् ।
यज॑मानमे॒व य॒ज्ञस्या॒शिष॑ङ्गमयति ।
आर्ध्म॑ सूक्तवा॒कमु॒त न॑मोवा॒कमित्या॑ह।
इ॒दम॑रा॒त्स्मेति॒ वावैतदा॑ह ।
उप॑श्रितो दि॒वᳶ पृ॑थि॒व्योरित्या॑ह ।
द्यावा॑पृथि॒व्योर्हि य॒ज्ञ उप॑श्रितः ।
ओम॑न्वती ते॒ऽस्मिन्य॒ज्ञे य॑जमान॒ द्यावा॑पृथि॒वी स्ता॒मित्या॑ह ।
आ॒शिष॑मे॒वैतामा शा॑स्ते ।

अ॒ग्नीध॒ आ द॑धाति ।

अ॒ग्निमु॑खाने॒वर्तून्प्री॑णाति ।

स॒मिध॒मा द॑धाति ।
उत्त॑रासा॒माहु॑तीना॒म्प्रति॑ष्ठित्यै

अथो॑ स॒मिद्व॑त्ये॒व जु॑होति ।
परि॒धीन्त्सम्मा॑र्ष्टि ।
पु॒नात्ये॒वैना॑न्त्स॒कृत्स॑कृ॒त्सम्मा॑र्ष्टि ।
परा॑ङिव॒ ह्ये॑तर्हि॑ य॒ज्ञश्च॒तुस्सम्प॑द्यते ।
चतु॑ष्पादᳶ प॒शवᳶ॑ प॒शूने॒वाव॑ रुन्द्धे ।
ब्रह्म॒न्प्र स्था॑स्याम॒ इत्या॑ह ।
अत्र॒ वा ए॒तर्हि॑ य॒ज्ञश्श्रि॒तः ।

अ॒ग्नीध॒ इत्य॑ग्नि-इधे॑ । एति॑ । द॒धा॒ति॒ ।
अ॒ग्निमु॑खा॒नित्य॒ग्नि-मु॒खा॒न् । ए॒व । ऋ॒तून् । प्री॒णा॒ति॒ ।

स॒मिध॒मिति॑ सम्-इध॑म् । एति॑ । द॒धा॒ति॒ ।
उत्त॑रासा॒मित्युत्-त॒रा॒सा॒म् । आहु॑तीना॒मित्या-हु॒ती॒ना॒म् । प्रति॑ष्ठित्या॒ इति॒ प्रति॑-स्थि॒त्यै॒ ।

अथो॒ इति॑ । स॒मिद्व॒तीति॑ स॒मित्-व॒ति॒ । ए॒व । जु॒हो॒ति॒ ।

प॒रि॒धीनिति॑ परि-धीन् । समिति॑ । मा॒र्ष्टि॒ ।
पु॒नाति॑ । ए॒व । ए॒ना॒न् । स॒कृत्स॑कृ॒दिति॑ स॒कृत्-स॒कृ॒त् । समिति॑ । मा॒र्ष्टि॒ ।

पराङ्॑ । इ॒व॒ । हि । ए॒तर्हि॑ । य॒ज्ञः ।
च॒तुः । समिति॑ । प॒द्य॒ते॒ । चतु॑ष्पाद॒ इति॒ चतुः॑-पा॒दः॒ । प॒शवः॑ । प॒शून् । ए॒व । अवेति॑ । रु॒न्द्धे॒ ।

ब्रह्म॑न् । प्रेति॑ । स्था॒स्या॒मः॒ । इति॑ । आ॒ह॒ ।

अत्र॑ । वै । ए॒तर्हि॑ । य॒ज्ञः । श्रि॒तः ।

यत्र॑ ब्र॒ह्मा यत्रै॒व य॒ज्ञश्श्रि॒तस्तत॑ ए॒वैन॒मा र॑भते ।
यद्धस्ते॑न प्र॒मीवे॑द्वेप॒नस्स्यात् ।
यच्छी॒र्ष्णा शी॑र्षक्ति॒मान्त्स्यात् ।
यत्तू॒ष्णीमासी॒तास॑म्प्रत्तो य॒ज्ञस्स्यात् ।
प्र ति॒ष्ठेत्ये॒व ब्रू॑यात् ।
वा॒चि वै य॒ज्ञश्श्रि॒तः ।
यत्रै॒व य॒ज्ञश्श्रि॒तस्तत॑ ए॒वैनँ॒ सम्प्र य॑च्छति ।
देव॑ सवितरे॒तत्ते॒ प्रा॒हेत्या॑ह॒ प्रसू॑त्यै ।
बृह॒स्पति॑र्ब्र॒ह्मेत्या॑ह ।
स हि ब्रह्मि॑ष्ठ॒स्स य॒ज्ञम्पा॑हि ।
स य॒ज्ञप॑तिम्पाहि॒ स माम्पा॒हीत्या॑ह ।

य॒ज्ञाय॒ यज॑मानाया॒त्मने॒ तेभ्य॑ ए॒वाशिष॒मा शा॒स्तेऽना॑र्त्यै ।
आ॒श्राव्या॑ह दे॒वान्य॒जेति॑ ।

यत्र॑ । ब्र॒ह्मा । यत्र॑ । ए॒व । य॒ज्ञः । श्रि॒तः । ततः॑ । ए॒व । ए॒न॒म् । एति॑ । र॒भ॒ते॒ ।

यत् । हस्ते॑न । प्र॒मीवे॒दिति॑ प्र-मीवे॑त् । वे॒प॒नः । स्या॒त् ।

यत् । शी॒र्ष्णा । शी॒र्ष॒क्ति॒मानिति॑ शीर्षक्ति-मान् । स्या॒त् ।

यत् । तू॒ष्णीम् । आसी॑त । अस॑म्प्रत्त॒ इत्यस॑म्-प्र॒त्तः॒ । य॒ज्ञः । स्या॒त् ।

प्रेति॑ । ति॒ष्ठ॒ । इति॑ । ए॒व । ब्रू॒या॒त् ।
वा॒चि । वै । य॒ज्ञः । श्रि॒तः ।
यत्र॑ । ए॒व । य॒ज्ञः । श्रि॒तः । ततः॑ । ए॒व । ए॒न॒म् । सम् । प्रेति॑ । य॒च्छ॒ति॒ ।

देव॑ । स॒वि॒तः॒ । ए॒तत् । ते॒ । प्रेति॑ । । आ॒ह॒ । इति॑ । आ॒ह॒ । प्रसू॑त्या॒ इति॒ प्र-सू॒त्यै॒ ।

बृह॒स्पतिः॑ । ब्र॒ह्मा । इति॑ । आ॒ह॒ ।

सः । हि । ब्रह्मि॑ष्ठः ।

सः । य॒ज्ञम् । पा॒हि॒ ।
सः । य॒ज्ञप॑ति॒मिति॑ य॒ज्ञ-प॒ति॒म् । पा॒हि॒ ।
सः । माम् । पा॒हि॒ । इति॑ । आ॒ह॒ ।
य॒ज्ञाय॑ । यज॑मानाय । आ॒त्मने॑ । तेभ्यः॑ । ए॒व । आ॒शिष॒मित्या॑-शिष॑म् । एति॑ ।

शा॒स्ते॒ । अना॑र्त्यै ।
आ॒श्राव्येत्या॑-श्राव्य॑ । आ॒ह॒ ।
दे॒वान् । य॒ज॒ । इति॑ ।

ब्रह्मवा॒दिनो॑ वदन्ति ।
इ॒ष्टा दे॒वताः॑ ।
अथ॑ कत॒म ए॒ते दे॒वा इति॑ ।
छन्दाँ॒सीति॑ ब्रूयात् ।
गाय॒त्रीन्त्रि॒ष्टुभ॒ञ्जग॑ती॒मिति॑ ।
अथो॒ खल्वा॑हुर्ब्राह्म॒णा वै छन्दाँ॒सीति॑ ।
ताने॒व तद्य॑जति ।

ब्र॒ह्म॒वा॒दिन॒ इति॑ ब्रह्म-वा॒दिनः॑ । व॒द॒न्ति॒ ।

इ॒ष्टाः । दे॒वताः॑ ।
अथ॑ । क॒त॒मे । ए॒ते । दे॒वाः । इति॑ ।

छन्दाँ॑सि । इति॑ । ब्रू॒या॒त् ।
गा॒य॒त्रीम् । त्रि॒ष्टुभ॑म् । जग॑तीम् । इति॑ ।

अथो॒ इति॑ । खलु॑ । आ॒हुः॒ ।

ब्रा॒ह्म॒णाः । वै । छन्दाँ॑सि । इति॑ ।
तान् । ए॒व । तत् । य॒ज॒ति॒ ।

दे॒वानाव्ँ॒वा इ॒ष्टा दे॒वता॒ आसन् ।
अथा॒ग्निर्नोद॑ज्वल॒त् ।
तन्दे॒वा आहु॑तीभिरनूया॒जेष्वन्व॑विन्दन् ।
यद॑नूया॒जान्यज॑त्य॒ग्निमे॒व तत्समि॑न्द्धे ।

ए॒तदु॒र्वै नामा॑सु॒र आ॑सीत् ।
स ए॒तर्हि॑ य॒ज्ञस्या॒शिष॑मवृङ्क्त ।
यद्ब्रू॒यादे॒तदु॒ द्या॒वा॒पृ॒थि॒वी॒ भ॒द्रम॑भू॒दिति॑ ।
ए॒तदु॑मे॒वासु॒रय्ँ य॒ज्ञस्या॒शिष॑ङ्गमयेत् ।
इ॒दन्द्या॑वापृथिवी भ॒द्रम॑भू॒दित्ये॒व ब्रू॑यात् ।
यज॑मानमे॒व य॒ज्ञस्या॒शिष॑ङ्गमयति ।
आर्ध्म॑ सूक्तवा॒कमु॒त न॑मोवा॒कमित्या॑ह।
इ॒दम॑रा॒त्स्मेति॒ वावैतदा॑ह ।
उप॑श्रितो दि॒वᳶ पृ॑थि॒व्योरित्या॑ह ।
द्यावा॑पृथि॒व्योर्हि य॒ज्ञ उप॑श्रितः ।
ओम॑न्वती ते॒ऽस्मिन्य॒ज्ञे य॑जमान॒ द्यावा॑पृथि॒वी स्ता॒मित्या॑ह ।
आ॒शिष॑मे॒वैतामा शा॑स्ते ।

दे॒वाना॑म् । वै । इ॒ष्टाः । दे॒वताः॑ । आस॑न् ।

अथ॑ । अ॒ग्निः । न । उदिति॑ । अ॒ज्व॒ल॒त् ।
तम् । दे॒वाः । आहु॑तीभि॒रित्या-हु॒ती॒भिः॒ । अ॒नू॒या॒जेष्वित्य॑नु-या॒जेषु॑ । अन्विति॑ । अ॒वि॒न्द॒न् ।

यत् । अ॒नू॒या॒जानित्य॑नु-या॒जान् । यज॑ति ।
अ॒ग्निम् । ए॒व । तत् । समिति॑ । इ॒न्द्धे॒ ।

ए॒तदुः॑ । वै । नाम॑ । आ॒सु॒रः । आ॒सी॒त् ।
सः । ए॒तर्हि॑ । य॒ज्ञस्य॑ । आ॒शिष॒मित्या॑-शिष॑म् । अ॒वृ॒ङ्क्त॒ ।

यत् । ब्रू॒यात् । ए॒तत् । उ॒ । द्या॒वा॒पृ॒थि॒वी॒ इति॑ द्यावा-पृ॒थि॒वी॒ । भ॒द्रम् । अ॒भू॒त् । इति॑ ।

ए॒तदु॑म् । ए॒व । आ॒सु॒रम् । य॒ज्ञस्य॑ । आ॒शिष॒मित्या॑-शिष॑म् । ग॒म॒ये॒त् ।

इ॒दम् । द्या॒वा॒पृ॒थि॒वी॒ इति॑ द्यावा-पृ॒थि॒वी॒ । भ॒द्रम् । अ॒भू॒त् । इति॑ । ए॒व । ब्रू॒या॒त् ।

यज॑मानम् । ए॒व । य॒ज्ञस्य॑ । आ॒शिष॒मित्या॑-शिष॑म् । ग॒म॒य॒ति॒ ।

आर्ध्म॑ । सू॒क्त॒वा॒कमिति॑ सूक्त-वा॒कम् । उ॒त । न॒मो॒वा॒कमिति॑ नमः-वा॒कम् । इति॑ । आ॒ह॒ ।

इ॒दम् । अ॒रा॒त्स्म॒ । इति॑ । वाव । ए॒तत् । आ॒ह॒ ।
उप॑श्रित॒ इत्युप॑-श्रि॒तः॒ । दि॒वः । पृ॒थि॒व्योः । इति॑ । आ॒ह॒ । द्यावा॑पृथि॒व्योरिति॒ द्यावा॑-पृ॒थि॒व्योः । हि । य॒ज्ञः । उप॑श्रित॒ इत्युप॑-श्रि॒तः॒ ।

ओम॑न्वती॒ इत्योम॑न्न्-व॒ती॒ । ते॒ । अ॒स्मिन् । य॒ज्ञे । य॒ज॒मा॒न॒ । द्यावा॑पृथि॒वी इति॒ द्यावा॑-पृ॒थि॒वी । । स्ता॒म् । इति॑ । आ॒ह॒ ।

आ॒शिष॒मित्या॑-शिष॑म् । ए॒व । ए॒ताम् । एति॑ । शा॒स्ते॒ ।

1अग्नीध इति ॥ आग्नीध्रभागविधिः । ऋतून् कालस्य प्रवर्तकान् अग्निसहितान् प्रीणयति । फिडन्तोदात्तत्वम् ॥

यद्ब्रू॒यात्सू॑पावसा॒ना च॑ स्वध्यवसा॒ना चेति॑ प्र॒मायु॑को॒ यज॑मानस्स्याद्य॒दा हि प्र॒मीय॒तेऽथे॒मामु॑पाव॒स्यति॑ सूपचर॒णा च॑ स्वधिचर॒णा चेत्ये॒व ब्रू॑या॒द्वरी॑यसीमे॒वास्मै॒ गव्यू॑ति॒मा शा॑स्ते॒ न प्र॒मायु॑को भवति

यद्ब्रू॒यात् सू॑पावसा॒ना च॑ स्वध्यवसा॒ना चेति॑ ।
प्र॒मायु॑को॒ यज॑मानस्स्यात् ।
य॒दा हि प्र॒मीय॒ते ।
अथे॒मामु॑पाव॒स्यति॑ ।

यद्ब्रू॒यात् सू॑पावसा॒ना च॑ स्वध्यवसा॒ना चेति॑ ।
प्र॒मायु॑को॒ यज॑मानस्स्यात् ।
य॒दा हि प्र॒मीय॒ते ।
अथे॒मामु॑पाव॒स्यति॑ ।

यत् । ब्रू॒यात् । सू॒पा॒व॒सा॒नेति॑ सु-उ॒पा॒व॒सा॒ना । च॒ । स्व॒ध्य॒व॒सा॒नेति॑ सु-अ॒ध्य॒व॒सा॒ना । च॒ । इति॑ ।
प्र॒मायु॑क॒ इति॑ प्र-मायु॑कः । यज॑मानः । स्यात् ।
य॒दा । हि । प्र॒मीय॑त॒ इति॑ प्र-मीय॑ते ।
अथ॑ । इ॒माम् । उ॒पा॒व॒स्यतीत्यु॑प-अ॒व॒स्यति॑ ।

2यदा हीत्यादि ॥ मृत्युभिः पृथिवीमुपेत्यावस्यतीति ।

सूपचर॒णा च॑ स्वधिचर॒णा चेत्ये॒व ब्रू॑यात् ।
वरी॑यसीमे॒वास्मै॒ गव्यू॑ति॒मा शा॑स्ते ।
न प्र॒मायु॑को भवति ।

सूपचर॒णा च॑ स्वधिचर॒णा चेत्ये॒व ब्रू॑यात् ।
वरी॑यसीमे॒वास्मै॒ गव्यू॑ति॒मा शा॑स्ते ।
न प्र॒मायु॑को भवति ।

सू॒प॒च॒र॒णेति॑ सु-उ॒प॒च॒र॒णा । च॒ । स्व॒धि॒च॒र॒णेति॑ सु-अ॒धि॒च॒र॒णा । च॒ । इति॑ । ए॒व । ब्रू॒या॒त् ।

वरी॑यसीम् । ए॒व । अ॒स्मै॒ । गव्यू॑तिम् । एति॑ । शा॒स्ते॒ ।
न । प्र॒मायु॑क॒ इति॑ प्र-मायु॑कः । भ॒व॒ति॒

एवमिदं शाखान्तरीयं पाठं निन्दित्वा पाठान्तरं दर्शयति । सूपचरणा चेत्यादि। सुष्ठु इमामुपेत्य चरन्ति जन्तव इति सूपचरणा पृथिवी । सुष्ठु इमामधिरुह्य चरन्तीति स्वधित्ररणा द्यौः । ‘छन्दसि गत्यर्थेभ्यः’ इति युच्, बहुव्रीहिर्वा ।
वरीयसीम् उरुतरां गव्यूतिं गवां सुखसञ्चारस्थानं द्यावापृथिव्यात्मकं यजमानायाशास्ते । ‘गोर्यूतौ छन्दसि’ इत्यवादेशः । ‘ऊतियूति’ इति क्तिनि यूतिशब्दो निपातितः । विकृतत्वान्नावगृह्यते ॥

तयो॑रा॒विद्य॒ग्निरि॒दँ ह॒विर॑जुष॒तेत्या॑ह॒ या अया॑क्ष्म [54] दे॒वता॒स्ता अ॑रीरधा॒मेति॒ वावैतदा॑ह॒ यन्न नि॑र्दि॒शेत्प्रति॑वेशय्ँ य॒ज्ञस्या॒शीर्ग॑च्छे॒दा शा॑स्ते॒ऽयय्ँयज॑मानो॒ऽसावित्या॑ह नि॒र्दिश्यै॒वैनँ॑ सुव॒र्गल्ँ लो॒कङ्ग॑मय॒त्यायु॒रा शा॑स्ते सुप्रजा॒स्त्वमा शा॑स्त॒ इत्या॑ह

तयो॑रा॒विद्य॒ग्निरि॒दँ ह॒विर॑जुष॒तेत्या॑ह ।
या अया॑क्ष्म दे॒वता॒स्ता अ॑रीरधा॒मेति॑ । वावैतदा॑ह

तयो॑रा॒विद्य॒ग्निरि॒दँ ह॒विर॑जुष॒तेत्या॑ह ।
या अया॑क्ष्म दे॒वता॒स्ता अ॑रीरधा॒मेति॑ । वावैतदा॑ह

तयोः॑ । आ॒विदीत्या॑-विदि॑ । अ॒ग्निः । इ॒दम् । ह॒विः । अ॒जु॒ष॒त॒ । इति॑ । आ॒ह॒ ।
याः । अया॑क्ष्म । । दे॒वताः॑ । ताः । अ॒री॒र॒धा॒म॒ । इति॑ । वाव । ए॒तत् । आ॒ह॒ ।

3तयोराविदीत्यादि ॥ तयोः द्यावापृथिव्योः आविदि आभिमुख्येन लाभे सति अग्निरिदं हविः अजुषत असेवत, आत्मीयं च महत्तेजः अवीवृधत अवर्जयत् । ज्यायः प्रशस्तं च अकृत कृतवान् । यस्मादेवमग्न्यादिका देवता अयाक्ष्म इष्टवन्तो वयं ता अरीरधाम, तेजःप्रभृतिभिश्च समृद्धा वयम् अकार्ष्मेति ।

यन्न नि॑र्दि॒शेत् ।
प्रति॑वेशय्ँ य॒ज्ञस्या॒शीर्ग॑च्छेत् ।
आ शा॑स्ते॒ऽयय्ँयज॑मानो॒ऽसावित्या॑ह ।
नि॒र्दिश्यै॒वैनँ॑ सुव॒र्गल्ँ लो॒कङ्ग॑मय॒त्यायु॒रा शा॑स्ते ।
सु॒प्र॒जा॒स्त्वमा शा॑स्त॒ इत्या॑ह ।

वावैतदा॑ह यन्न नि॑र्दि॒शेत् ।
प्रति॑वेशय्ँ य॒ज्ञस्या॒शीर्ग॑च्छेत् ।
आ शा॑स्ते॒ऽयय्ँयज॑मानो॒ऽसावित्या॑ह ।
नि॒र्दिश्यै॒वैनँ॑ सुव॒र्गल्ँ लो॒कङ्ग॑मय॒त्यायु॒रा शा॑स्ते ।
सु॒प्र॒जा॒स्त्वमा शा॑स्त॒ इत्या॑ह ।

यत् । न । नि॒र्दि॒शेदिति॑ निः-दि॒शेत् ।
प्रति॑वेश॒मिति॒ प्रति॑-वे॒श॒म् । य॒ज्ञस्य॑ । आ॒शीरित्या॑-शीः । ग॒च्छे॒त् ।

एति॑ । शा॒स्ते॒ । अ॒यम् । यज॑मानः । अ॒सौ । इति॑ । आ॒ह॒ ।
नि॒र्दिश्येति॑ निः-दिश्य॑ । ए॒व । ए॒न॒म् । सु॒व॒र्गमिति॑ सुवः-गम् । लो॒कम् । ग॒म॒य॒ति॒ ।
आयुः॑ । एति॑ । शा॒स्ते॒ ।

सु॒प्र॒जा॒स्त्वमिति॑ सुप्रजाः-त्वम् । एति॑ । शा॒स्ते॒ । इति॑ । आ॒ह॒ ।

एतदस्य मन्त्रभागप्रतिपाद्यमिति दर्शयति । यन्नेति । एतन्नामा अयं यजमान आशास्ते इति यदि विशिष्टं न निर्दिश्येत तदा यज्ञस्याशीः आशासनीयमायुरादिकं यज्ञफलं प्रतिवेशं पार्श्वस्थं यं कंचित् गच्छेत्, तस्मादयं भवदत्तशर्मा यजमान इति निर्दिश्य एवमेव स्वर्गं गमयतीति आयुरादि दिव्यधामपर्यन्तं विश्वं प्रियं प्रापयतीति यावत् ॥

आ॒शिष॑मे॒वैतामा शा॑स्ते सजातवन॒स्यामा शा॑स्त॒ इत्या॑ह प्रा॒णा वै स॑जा॒ताᳶ प्रा॒णाने॒व [55]
नान्तरे॑ति॒ तद॒ग्निर्दे॒वो दे॒वेभ्यो॒ वन॑ते व॒यम॒ग्नेर्मानु॑षा॒ इत्या॑हा॒ग्निर्दे॒वेभ्यो॑ वनु॒ते व॒यम्म॑नु॒ष्ये॑भ्य॒ इति॒ वावैतदा॑हे॒ह गति॑र्वा॒मस्ये॒दञ्च॒ नमो॑ दे॒वेभ्य॒ इत्या॑ह

आ॒शिष॑मे॒वैतामा शा॑स्ते ।
सजातवन॒स्यामा शा॑स्त॒ इत्या॑ह ।
प्रा॒णा वै स॑जा॒ताᳶ प्रा॒णाने॒व नान्तरे॑ति ।

आ॒शिष॑मे॒वैतामा शा॑स्ते ।
सजातवन॒स्यामा शा॑स्त॒ इत्या॑ह ।
प्रा॒णा वै स॑जा॒ताᳶ प्रा॒णाने॒व नान्तरे॑ति ।

आ॒शिष॒मित्या॑-शिष॑म् । ए॒व । ए॒ताम् । एति॑ । शा॒स्ते॒ ।

स॒जा॒त॒व॒न॒स्यामिति॑ सजात-व॒न॒स्याम् । एति॑ । शा॒स्ते॒ । इति॑ । आ॒ह॒ ।
प्रा॒णा इति॑ प्र-अ॒नाः । वै । स॒जा॒ता इति॑ स-जा॒ताः । प्रा॒णानिति॑ प्र-अ॒नान् । ए॒व । । न । अ॒न्तः । ए॒ति॒ ।

4आशिषमेवैतामिति ॥ प्रसिद्धपदार्थके पदे इत्यर्थः । प्राणा वै सजाता इति । समानजन्मानः प्राणा_ सजाताः तेषां वनस्याशासनात् प्राणा अनन्तरिता अनिष्टा भवन्ति ।

तद॒ग्निर्दे॒वो दे॒वेभ्यो॒ वनु॑ते ।
व॒यम॒ग्नेर्मानु॑षा॒ इत्या॑ह ।
अ॒ग्निर्दे॒वेभ्यो॑ वनु॑ते ।
व॒यम्म॑नु॒ष्ये॑भ्य॒ इति॑।
वावैतदा॑हे॒ह गति॑र्वा॒मस्ये॒दञ्च॒ नमो॑ दे॒वेभ्य॒ इत्या॑ह ।

तद॒ग्निर्दे॒वो दे॒वेभ्यो॒ वनु॑ते ।
व॒यम॒ग्नेर्मानु॑षा॒ इत्या॑ह ।
अ॒ग्निर्दे॒वेभ्यो॑ वनु॑ते ।
व॒यम्म॑नु॒ष्ये॑भ्य॒ इति॑।
वावैतदा॑हे॒ह गति॑र्वा॒मस्ये॒दञ्च॒ नमो॑ दे॒वेभ्य॒ इत्या॑ह ।

तत् । अ॒ग्निः । दे॒वः । दे॒वेभ्यः॑ । वन॑ते ।
व॒यम् । अ॒ग्नेः । मानु॑षाः । इति॑ । आ॒ह॒ ।
अ॒ग्निः । दे॒वेभ्यः॑ । व॒नु॒ते ।
व॒यम् । म॒नु॒ष्ये॑भ्यः । इति॑ ।
वाव । ए॒तत् । आ॒ह॒ । इ॒ह । गतिः॑ । वा॒मस्य॑ । इ॒दम् । च॒ । नमः॑ । दे॒वेभ्यः॑ । इति॑ । आ॒ह॒ ।

तदग्निर्देव इत्यादि । तदाशासनीयं अग्निस्स्वयं देवस्सन् देवेभ्यो देवसकाशाद्वा वनते अस्मै यजमानाय दातुमुपादत्ते दिव्यात् भोगान् अस्मादुत्पादयति ।

वयं तु मनुष्यास्सन्तो मनुष्येभ्यो मानुषान् भोगान् यजमानार्थं वनुमः अग्नेरस्यैव प्रसादादित्येषोर्थः प्रतिपादयितुं अत्राभिप्रेत इति दर्शयितुं मनुष्येभ इति पदोपस्कारेण व्याचष्टे ।

अथ यदि विज्ञायते अग्निर्देवेभ्यो वनुते वयमग्नेस्सकाशादिति तदा एतावति प्रतिपिपादयिषिते देवो मनुष्यानिति पदद्वयोपपादनमकिञ्चित्करं स्यात् ॥

याश्चै॒व दे॒वता॒ यज॑ति॒ याश्च॒ न ताभ्य॑ ए॒वोभयी॑भ्यो॒ नम॑स्करोत्या॒त्मनोऽना॑र्त्यै ॥ [56] इति द्वितीये षष्ठे नवमोनुवाकः ॥

याश्चै॒व दे॒वता॒ यज॑ति ।
याश्च॒ न ताभ्य॑ ए॒वोभयी॑भ्यो॒ नम॑स्करोत्या॒त्मनोऽना॑र्त्यै ॥

याश्चै॒व दे॒वता॒ यज॑ति ।
याश्च॒ न ताभ्य॑ ए॒वोभयी॑भ्यो॒ नम॑स्करोत्या॒त्मनोऽना॑र्त्यै ॥ इति द्वितीये षष्ठे नवमोनुवाकः ॥

याः । च॒ । ए॒व । दे॒वताः॑ । यज॑ति ।
याः । च॒ । न । ताभ्यः॑ । ए॒व । उ॒भयी॑भ्यः । नमः॑ । क॒रो॒ति॒ । आ॒त्मनः॑ । अना॑र्त्यै ॥
इति द्वितीये षष्ठे नवमोनुवाकः ॥

5याश्चैवेत्यादि ॥ गतम् । प्रस्तराख्यमन्नं सर्वेभ्यो देवेभ्यः क्रियत इति । अनिष्टा देवता आर्तिमस्य नोत्पादयन्ति ॥

इति द्वितीये षष्ठे नवमोनुवाकः ॥