०४ अनुयाजानुमन्त्रणादि

1अनूयाजान् क्रमेणानुमन्त्रयते - बर्हिष इति ॥

ब॒र्हिषो॒ ऽहन् दे॑वय॒ज्यया॑ प्र॒जावा॑न् भूयासम् ।

By sacrifice to the divine straw, may I be possessed of children.

ब॒र्हिषो॒ऽहन्दे॑वय॒ज्यया॑ प्र॒जावा॑न्भूयासम् ।

ब॒र्हिषः॑ । अ॒हम् । दे॒व॒य॒ज्ययेति॑ देव-य॒ज्यया॑ । प्र॒जावा॒निति॑ प्र॒जा-वा॒न् । भू॒या॒स॒म् ।

बर्हिषो देवताया देवयज्यया देवार्हेण यागेनाहं प्रजावान् बह्वपत्यो जीवदपत्यश्च भूयासम् ॥

तृतीये भक्ष्यस्येडादिभागस्यानुमन्त्रणमुक्तम्। चतुर्थे शेषाहुतीनामनुयाजा-दीनामनुमन्त्रणमुच्यते।
बर्हिषोऽहमिति। कल्पः - ‘अनूयाजानामिष्टमिष्टमनुमन्त्रयते बर्हिषोऽहं देवयज्यया प्रजावान्भूयासं नराशँसस्याहं देवयज्यया पशुमान् भूयासमग्नेः स्विष्टकृतोऽहं देवयज्ययाऽऽयुष्मान्यज्ञेन प्रतिष्ठां गमेयमिति’ इति।
बर्हिर्नराशंसस्विष्टकृच्छब्दा अनुयाजदेवानामग्निविशेषाणां वाचकाः।

न॒रा॒शँस॑स्या॒हन् दे॑वय॒ज्यया॑ पशु॒मान् भू॑यासम् ।

By sacrifice to the god Naraśansa, may I be possessed of cattle.

न॒रा॒शँस॑स्या॒हन्दे॑वय॒ज्यया॑ पशु॒मान्भू॑यासम् ।

नरा॒शँस॑स्य । अ॒हम् । दे॒व॒य॒ज्ययेति॑ देव-य॒ज्यया॑ । प॒शु॒मानिति॑ पशु-मान् । भू॒या॒स॒म् ।

2 नराशंसस्य नरैश् शंसनीयस्य । गतम् । पशुमान् बहुपशुः । ‘ह्रस्वनुड्भ्यां मतुप्’ इति मतुप उदात्तत्वम् ॥

बर्हिर्नराशंसयागाभ्यां प्रजापतिः क्रमेण प्रजाः पशूंश्च ससर्जेति यजमानस्य तत्तत्प्रर्थना युक्ता। स्विष्टकृन्मन्त्रस्तु व्याख्यातः’

कल्पः - ‘अथ यत्र होतुरभिजानात्यग्निरिदं हविजुषतेति तद्यजमानमुज्जि-तीर्वाचयति अग्नेरहमुज्जतिमनूज्जेषमिति यथेष्टम्’ इति।

अ॒ग्नेस् स्वि॑ष्ट॒कृतो॒ ऽहन् दे॑वय॒ज्यया
ऽऽयु॑ष्मान्, य॒ज्ञेन॑ प्रति॒ष्ठाङ् ग॑मेयम् ।

By sacrifice to the god Agni Svistakrt, may I attain security through the sacrifice, having long life.

अ॒ग्नेस्स्वि॑ष्ट॒कृतो॒ऽहन्दे॑वय॒ज्ययाऽऽयु॑ष्मान् य॒ज्ञेन॑ प्रति॒ष्ठाङ्ग॑मेयम् ।

अ॒ग्नेः । स्वि॒ष्ट॒कृत॒ इति॑ स्विष्ट-कृतः॑ । अ॒हम् । दे॒व॒य॒ज्ययेति॑ देव-य॒ज्यया॑ । आयु॑ष्मान् । य॒ज्ञेन॑ । प्र॒ति॒ष्ठामिति॑ प्रति-स्थाम् । ग॒मे॒य॒म् ।

3अग्नेस्स्विष्टकृत इति ॥ व्याख्यातमेव ॥

• [ स्विष्टकृतः - अग्नेस्स्विष्टकृत इति ॥ स्विष्टं करोर्तीति स्विष्टकृत्, तस्य देवयज्ययाहमायुष्मान्भूत्वा यज्ञेन प्रतिष्ठां गमेयम् । यज्ञेन या प्रतिष्ठा भवति ‘यो यतो यज्ञं प्रयुङ्क्ते । तदेनं प्रतिष्ठापयतीति । प्रति तिष्ठति प्रजया पशुभिर्यजमानः’ इति तामपि प्रतिष्ठां गमेयम् । ‘लिङ्याशिष्यङ्’ ॥]

4-11सूक्तवाके ‘अग्निरिदं हविरजुषत’ इत्यादिक्रमेण उज्जितीर्वाचयति - अग्नेरहमित्याद्याः ॥ दर्शपूर्णमासाभ्यां पूर्ववद् देवता इष्ट्वा, तयोर् उज्जितिम् उच्छ्रितम् ऊर्ध्वलोक-विषयं वा जयं नः अनूदजयन् तद्धेतुकाम् उज्जितिम् अलभन्त । ‘दर्शपूर्णर्मासयोर् वै देवाः’ इत्यादि ब्राह्मणम् ।

अ॒ग्नेर॒हमुज्जि॑ति॒मनूज्जे॑षँ॒ सोम॑स्या॒हमुज्जि॑ति॒मनूज्जे॑षम॒ग्नेर॒हमुज्जि॑ति॒मनूज्जे॑षम॒ग्नीषोम॑योर॒हमुज्जि॑ति॒मनूज्जे॑षमिन्द्राग्नि॒योर॒हमुज्जि॑ति॒मनूज्जे॑ष॒मिन्द्र॑स्या॒हम् [11]उज्जि॑ति॒मनूज्जे॑षम्महे॒न्द्रस्या॒हमुज्जि॑ति॒मनूज्जे॑षम॒ग्नेस्स्वि॑ष्ट॒कृतो॒ऽहमुज्जि॑ति॒मनूज्जे॑षम्

अ॒ग्नेर् अ॒हम् उज्जि॑ति॒म् अनूज्जे॑षम् ।
सोम॑स्या॒हम् उज्जि॑ति॒म् अनूज्जे॑षम् ।
अ॒ग्नेर् अ॒हम् उज्जि॑ति॒म् अनूज्जे॑षम् ।
अ॒ग्नीषोम॑योर् अ॒हम् उज्जि॑ति॒म् अनूज्जे॑षम् ।
इ॒न्द्रा॒ग्नि॒योर्+++(→ग्न्योर् इति स्वरः)+++ अ॒हम् उज्जि॑ति॒म् अनूज्जे॑षम् ।
इन्द्र॑स्या॒हम् उज्जि॑ति॒म् अनूज्जे॑षम् ।
म॒हे॒न्द्रस्या॒हम् उज्जि॑ति॒म् अनूज्जे॑षम् ।
अ॒ग्नेस् स्वि॑ष्ट॒कृतो॒ ऽहम् उज्जि॑ति॒म् अनूज्जे॑षम् ।

May I be victorious through the victory of Agni.
May I be victorious through the victory of Soma.
May I be victorious through the victory of Agni.
May I be victorious through the victory of Agni and Soma.
May I be victorious through the victory of Indra and Agni.
May I be victorious through the victory of Indra [1].
May I be victorious through the victory of Mahendra.
I May I be victorious through the victory of Agni Svistakrt.

अ॒ग्नेर॒हमुज्जि॑ति॒मनूज्जे॑षम् ।
सोम॑स्या॒हमुज्जि॑ति॒मनूज्जे॑षम् ।
अ॒ग्नेर॒हमुज्जि॑ति॒मनूज्जे॑षम् ।
अ॒ग्नीषोम॑योर॒हमुज्जि॑ति॒मनूज्जे॑षम् ।
इ॒न्द्रा॒ग्नि॒योर॒हमुज्जि॑ति॒मनूज्जे॑षम् ।
इन्द्र॑स्या॒हमुज्जि॑ति॒मनूज्जे॑षम् ।
म॒हे॒न्द्रस्या॒हमुज्जि॑ति॒मनूज्जे॑षम् ।
अ॒ग्नेस्स्वि॑ष्ट॒कृतो॒ऽहमुज्जि॑ति॒मनूज्जे॑षम् ।

अ॒ग्नेः । अ॒हम् । उज्जि॑ति॒मित्युत्-जि॒ति॒म् । अनु॑ । उदिति॑ । जे॒ष॒म् ।

सोम॑स्य । अ॒हम् । उज्जि॑ति॒मित्युत्-जि॒ति॒म् । अनु॑ । उदिति॑ । जे॒ष॒म् ।

अ॒ग्नेः । अ॒हम् । उज्जि॑ति॒मित्युत्-जि॒ति॒म् । अनु॑ । उदिति॑ । जे॒ष॒म् ।

अ॒ग्नीषोम॑यो॒रित्य॒ग्नी-सोम॑योः । अ॒हम् । उज्जि॑ति॒मित्युत्-जि॒ति॒म् । अनु॑ । उदिति॑ । जे॒ष॒म् ।

इ॒न्द्रा॒ग्नि॒योरिती॑न्द्र-अ॒ग्नि॒योः । अ॒हम् । उज्जि॑ति॒मित्युत्-जि॒ति॒म् । अनु॑ । उदिति॑ । जे॒ष॒म् ।

इन्द्र॑स्य । अ॒हम् । उज्जि॑ति॒मित्युत्-जि॒ति॒म् । अनु॑ । उदिति॑ । जे॒ष॒म् ।

म॒हे॒न्द्रस्येति॑ महा-इ॒न्द्रस्य॑ । अ॒हम् । उज्जि॑ति॒मित्युत्-जि॒ति॒म् । अनु॑ । उदिति॑ । जे॒ष॒म् ।

अ॒ग्नेः । स्वि॒ष्ट॒कृत॒ इति॑ स्विष्ट-कृतः॑ । अ॒हम् । उज्जि॑ति॒मित्युत्-जि॒ति॒म् । अनु॑ । उदिति॑ । जे॒ष॒म् ।

तत्राग्नेर् या उज्जितिरभूत् पूर्वं तामहमनूज्जेषम्; यथाग्निरुदजयत, तद्वदहमप्यनेनाग्नेर्यागेन उज्जेषमुज्जयेयं तादृशमैश्वर्यम्ममामुत्र भूयादिति । ‘दर्शपूर्णमासयोरेव देवतानां यजमान उज्जितिमनूज्ज यति’ इत्यादि ब्राह्मणम् । जयतेर्लेटि ‘सिब्बहुलं लेटि’ अडागमः, ‘इतश्च लोपः’ शपो लुक्, ‘तादौ च’ इत्युज्जितिशब्दे गतेः प्रकृतिस्वरत्वं, लक्षणेऽनोः कर्मप्रवचनीयत्वम् । एतेन सर्वा उज्जितयो व्याख्याताः ॥

यस्मिन्काले होता सूक्तवाकं पठन्नग्निरिदँ हविरजुषतेत्यादीनि तत्तद्देवता-स्मारकाणि वाक्यानि पठति तस्मिन्कालेऽध्वर्युर्यजमानं तत्तद्देवताविषयाण्युज्जितिवाक्यानि वाचयेत्। अमावास्यायां पौर्णामास्यां वा यां देवतां यजति तदिष्टमनतिक्रम्य तदनुसारेण सूक्तवाकभागा उज्जितिभागाश्च प्रयोक्तव्याः।

पाठस्तु -
अग्नेहरमिति। आज्यभागदेवोऽग्निर्हविः सेवित्वा तेन हविषा पुष्टो यज्ञविरोधिनोऽसुरादीनभिभवन्नुत्कृष्टं जयं प्राप्तवान्। तदीयां तामुज्जितिमनु यजमानोऽहं पापरूपं वैरिणमभिभवन्नुत्कृष्टं जयं प्राप्तोऽस्मि। एवं सर्वत्र योज्यम्।

11-13स्रुग्-व्यूहन-मन्त्रौ वाजस्येत्यनुष्टुभौ ॥ व्याख्याते चैते ।

14यज्ञस्य दोहं वाचयति - एमा इति ।

एमा अ॑ग्मन्ना॒शिषो॒ दोह॑कामा॒ इन्द्र॑वन्तः [12]व॒ना॒म॒हे॒ धु॒क्षी॒महि॑ प्र॒जामिष॑म् ॥

15-17प्रस्तरं प्रह्रियमाणमनुमन्त्रयते - रोहितेनेति ॥

रोहि॑तेन त्वा॒ऽग्निर्दे॒वता॑ङ्गमयतु॒ हरि॑भ्या॒न्त्वेन्द्रो॑ दे॒वता॑ङ्गमय॒त्वेत॑शेन त्वा॒ सूर्यो॑ दे॒वता॑ङ्गमयतु

रोहि॑तेन त्वा॒ ऽग्निर् दे॒वता॑ङ् गमयतु ।

With the red steed may Agni convey thee to the god;

रोहि॑तेन त्वा॒ऽग्निर्दे॒वता॑ङ्गमयतु ।

रोहि॑तेन । त्वा॒ । अ॒ग्निः । दे॒वता॑म् । ग॒म॒य॒तु॒ ।

देवतामित्यादि अग्न्यादीनां सामान्येन अभिधानम् । अग्निस्त्वमात्मीयेन रोहितेनाश्वेन देवतां गमयतु । याभ्यस्त्वं हूयसे ता अग्न्यादिदेवता गमयत्वित्यर्थः ।

रोहितेनेति। कल्पः - “प्रस्तरं प्रह्रियमाणमनुमन्त्रयते रोहितेन त्वाऽग्निर्देवतां गमयतु हरिभ्यां त्वेन्द्रो देवतां गमयत्वेतशेन त्वा सूर्यो देवतां गमयत्विति” इति।
रोहितहर्येतशब्दा अग्नीन्द्रसूर्याणामश्वानभिदधते। हे प्रस्तर तैरश्वैरग्न्यादयस्त्वां सूक्तवाकोक्तां देवतां गमयन्तु।

हरि॑भ्या॒न् त्वेन्द्रो॑ दे॒वता॑ङ् गमय॒तु ।

with the tawny ones may Indra convey thee to the god;

हरि॑भ्या॒न्त्वेन्द्रो॑ दे॒वता॑ङ्गमय॒तु ।

हरि॑भ्या॒मिति॒ हरि॑-भ्या॒म् । त्वा॒ । इन्द्रः॑ । दे॒वता॑म् । ग॒म॒य॒तु॒ ।

हरिभ्यामात्मीयाभ्यामश्वाभ्यामिन्द्रसवां देवानां सकाशं प्रापयतु ।

एत॑शेन त्वा॒ सूर्यो॑ दे॒वता॑ङ् गमयतु ।

with Etaśa may Sarya convey thee to the god.

एत॑शेन त्वा॒ सूर्यो॑ दे॒वता॑ङ्गमयतु ।

एत॑शेन । त्वा॒ । सूर्यः॑ । दे॒वता॑म् । ग॒म॒य॒तु॒ ।

सूर्यश्चात्मीयेनैतशेनाश्वेन त्वां देवतापार्श्वं प्रापयतु । रोहितादयोग्न्यादीनामश्वाः, ‘एते वै देवाश्वाः’ इति च ब्राह्मणम् ॥

18परिधीन् विमुच्यमानान् अनुमन्त्रयते - वि ते मुञ्चामीति त्रिष्टुभा ॥

वि ते॑ मुञ्चामि रश॒ना वि र॒श्मीन् वि योक्त्रा॒ यानि॑ परि॒चर्त॑नानि ध॒त्ताद॒स्मासु॒ द्रवि॑णय्ँ॒यच्च॑ भ॒द्रम्प्र णो॑ ब्रूताद्भाग॒धान्दे॒वता॑सु ॥

19शंयुवाकम् उक्तम् अनुमन्त्रयते - विष्णोरिति ॥

विष्णोः॑ शय्ँ॒-योर्+++(←यु पृथक्करणे)+++ अ॒हन् दे॑वय॒ज्यया॑ य॒ज्ञेन॑
प्रति॒ष्ठाङ् ग॑मेयम् ।

By sacrifice to the god Visnu, by the sacrifice, may I attain health and wealth, and security.

विष्णोः॑ शय्ँ॒योर॒हन्दे॑वय॒ज्यया॑ य॒ज्ञेन॑ प्रति॒ष्ठाङ्ग॑मेयम् ।

विष्णोः॑ । शय्ँ॒योरिति॑ शम्-योः । अ॒हम् । दे॒व॒य॒ज्ययेति॑ देव-य॒ज्यया॑ । य॒ज्ञेन॑ । प्र॒ति॒ष्ठामिति॑ प्रति-स्थाम् । ग॒मे॒य॒म् ।

विष्णुर् व्यापनवान् शमन-यावन-कृद् रोग-भयानाम् । शाम्यति-यौतिभ्यां गुणाभावश्छान्दसः । ‘कम्शम्भ्याम्’ इति वा मत्वर्थीयो युस्प्रत्ययः । बृहस्पतेः पुत्र उच्यते । ‘देवा वै यज्ञस्य स्वगाकर्तारं नाविन्दन्ते शं युं बार्हस्पत्यम्’ इत्यादि ब्राह्मणम् । विष्णुत्वेन वा बार्हस्पत्यस्स्तूयते । ‘यज्ञो वै विष्णुः’ आ इति ब्राह्मणम् । तस्याहं देवयज्यया यज्ञेन प्रतिष्ठां गमेयम् । गतम् ॥

विष्णोः शंयोरिति। कल्पः - ‘शंयुवाकमुक्तमनुमन्त्रयते विष्णोः शंयोरहं देवयज्यया यज्ञेन प्रतिष्ठां गमेयमिति’ इति।

शंयुशब्दः सुखमिश्रं बृहस्पतिपुत्रं ब्रूते। ते शंयुं बार्हस्पत्यमिति ब्राह्मणोक्तेः। स च बहुषु कार्येषु व्याप्नुवन्विष्णुरित्युच्यते। तस्य परितोषहेतुत्वात्परिधिप्र-हरणं तदीया देवयज्या तथा यजमानोऽहं कृत्स्नयज्ञेन निष्पन्नां प्रतिष्ठां फलं गमेयं प्राप्नुयाम्।

20-21पत्नीसंयाजाननुमन्त्रयते - सोमस्याहमित्यादिभिः ॥

सोम॑स्या॒हन् दे॑व-य॒ज्यया॑
सु॒रेता॒ रेतो॑ धिषीय ।

By sacrifice to the god Soma [3], possessing good seed, may I impregnate seed.

सोम॑स्या॒हन्दे॑वय॒ज्यया॑ [13] सु॒रेता॒ रेतो॑ धिषीय ।

सोम॑स्य । अ॒हम् । दे॒व॒य॒ज्ययेति॑ देव-य॒ज्यया॑ । सु॒रेता॒ इति॑ सु-रेताः॑ । रेतः॑ । धि॒षी॒य॒ ।

सुरेता अमोघबीजः । ‘सोर्मनसी इत्युत्तरपदाद्युदात्तत्वम् । रेतो धिषीयात्मनि धारयेयम् । ‘सुधितवसुधित’ इत्यादौ दधातेरिकारांशो निपात्यते । ‘सोमो वै रेतोधाः’ इत्यादि ब्राह्मणम् ।

सोमस्याहमिति। कल्पः - ‘पत्नीसंयाजानामिष्टमनुमन्‍त्रयते सोमस्याहं देवयज्यया सुरेता रेतो धिषीय त्वष्टुरहं देवयज्यया पशूनाँ रूपं पुषेयमिति’ इति। ‘अथेतरावुपसमस्यति देवानां पत्नीरग्निर्गृहपतिर्यज्ञस्य मिथुनं तयोरहं दवेयज्यया मिथुनेन प्र भूयासमिति’ इति।

चतुर्णां पत्नीसंयाजानां क्रमेण सोमस्त्वष्टा देवपत्न्यो गृहपत्यग्निरिति चतस्रो देवताः। तत्र सोमस्य रेतोधारणाभिमानित्वात्तदीययागेनाहं रेतो घिषीय धारयेयम्। द्विविधं रेतो वन्ध्यमुत्यादकं च। तत्र वन्ध्यव्यावृत्तये सुरेता इति विशेष्यते।

त्वष्टु॑र् अ॒हन् दे॑व-य॒ज्यया॑
पशू॒नाँ रू॒पम् पु॑षेयम् ।

By sacrifice to the god Tvastr, may I prosper the form of cattle.

त्वष्टु॑र॒हन्दे॑वय॒ज्यया॑ पशू॒नाँ रू॒पम्पु॑षेयम् ।

त्वष्टुः॑ । अ॒हम् । दे॒व॒य॒ज्ययेति॑ देव-य॒ज्यया॑ । प॒शू॒नाम् । रू॒पम् । पु॒षे॒य॒म् ।

त्वष्टुरहमिति । ‘त्वष्टा वै पशूनां मिथुनानां रूपकृत्’ इति ब्राह्मणम् । पशूनां रूपं पुषेयं पोषयेयम् । ‘लिङ्याशिष्यङ्’ ‘नामन्यतरस्याम्’ इति नाम उदात्तत्वम् ॥

त्वष्टा तु निषिक्तं रेतः पश्वादिरूपेण विकारयति। अतस्तद्यागेन पशुरूपं पुषेयं पुष्यासम्।

22अथान्ययोस् सहानुमन्त्रणम् - देवानामिति ॥

दे॒वाना॒म्पत्नी॑र॒ग्निर्गृ॒हप॑तिर्य॒ज्ञस्य॑ मिथु॒नम्

दे॒वाना॒म् पत्नी॑र्
अ॒ग्निर् गृ॒ह-प॑तिर् +++(इति)+++
य॒ज्ञस्य॑ मिथु॒नम् ।

The wives of the gods, Agni lord of the house, are the pair of the sacrifice;

दे॒वाना॒म्पत्नी॑र् ..
अ॒ग्निर्गृ॒हप॑तिर्य॒ज्ञस्य॑ मिथु॒नम्।

दे॒वाना॑म् । पत्नीः॑ । अ॒ग्निः । गृ॒हप॑ति॒रिति॑ गृ॒ह-प॒तिः॒ । य॒ज्ञस्य॑ । मि॒थु॒नम् ।

देवानां पत्नीः पत्न्यः अग्निश् च गृहपतिर् इति यज्ञस्य मिथुनमेव तत् ।

मिथुनत्वसिद्ध्यर्थमेकस्मिन्नेव मन्त्रे तृतीयचतुर्थदेवते समस्येते। या देवपत्न्यो यश्च गृहपतिरग्निस्तदुभयं मिलित्वा यज्ञसंबन्धि मिथुनम्।

तयो॑र् अ॒हन् दे॑व-य॒ज्यया॑
मिथु॒नेन॒ प्र भू॑यासम् ।

by sacrifice to these deities, may I be propagated with a pair.

तयो॑र॒हन्दे॑वय॒ज्यया॑ मिथु॒नेन॒ प्र भू॑यासम् ।

तयोः॑ । अ॒हम् । दे॒व॒य॒ज्ययेति॑ देव-य॒ज्यया॑ । मि॒थु॒नेन॑ । प्रेति॑ । भू॒या॒स॒म् ।

तयोरहं देवयज्यया मिथुनेन पुत्रादिमिथुनेन प्रभूयासं प्रकर्षेण युक्तो भूयासम् । मिथुनापेक्षया तयोरिति द्विवचनम् । ‘एतस्माद्वै मिथुनात्प्रजापतिः’ इत्यादि ब्राह्मणम् ॥

तदीययागेनाहमपि मिथुनेत पुत्रपुत्रीरूपेण प्रकृष्टो भूयासम्।

23वेदेन्तर्वेदि निधीयमाने यजमानं वाचयति - वेदोसीति षट्पदया शक्वर्या ॥

वे॒दो॑ऽसि॒ वित्ति॑रसि वि॒देय॒ कर्मा॑सि क॒रुण॑मसि क्रि॒यासँ॑ स॒निर॑सि सनि॒तासि॑ स॒नेय॑ङ्घृ॒तव॑न्तङ्कुला॒यिनँ॑ रा॒यस्पोषँ॑ सह॒स्रिणव्ँ॑वे॒दो द॑दातु वा॒जिन॑म् ॥

वे॒दो॑ऽसि॒, वित्ति॑र् असि। वि॒देय॑।

Thou art the bundle, thou art gain, may I gain.

वे॒दो॑ऽसि॒ वित्ति॑रसि वि॒देय॑ ।

वे॒दः । अ॒सि॒ । वित्तिः॑ । अ॒सि॒ । वि॒देय॑ ।

विदेय क्रियासं सनेयमिति त्रयाणां पादानामन्ताः; एते च तिङः परत्वान्न निहन्यन्ते । हे वेद वेदोसि यद्वित्तं वेद्यात्मकं वेत्तव्यं लब्धव्यं धनं तदेव त्वमसि; तल्लाभहेतुत्वात् । ‘वेदेन वै देवा असुराणां वित्तं वेद्यम्’ इत्यादि ब्राह्मणम् । विन्दतेः कर्मणि घञ् । वित्तिर्लाभः, लाभसाधनं वा त्वमसि धनस्य । तस्मादेव भावे करणे वा क्तिन् । तादृशेन त्वयाऽहं विदेयाभिमतं धनं लप्सीय । विन्दतिस्स्वरितेत्, ‘लिङ्याशिष्यङ्’ ।

कल्पः - ‘वेदे यजमानं वाचयति वेदोऽसि वित्तिरसि विदेयेत्याऽन्तादनुवाकस्य’ इति।
वेदे निहिते सतीति शेषः। अन्तर्वेदि वेदं निधायेति सूत्रान्तरे दर्शनात्।

पाठस्तु-
वेदोऽसीति। वेदोऽसीत्यस्य वाक्यस्यार्थो वित्तिरसीत्यनेन स्पष्टी क्रियते। हे दर्भमय त्वं वेदनामाऽसि। तस्य नाम्नोऽयमर्थः - वित्तिर्द्रव्यलाभसाधनमित्यतस्तत्प्रसादेनाहं धनं विदेय लभेय। तथैवोपरि व्याख्येयम्।

कर्मा॑सि, क॒रुण॑म् असि। क्रि॒यास॑म्।

Thou art action, thou art making, may I make.

कर्मा॑सि, क॒रुण॑म् असि। क्रि॒यास॑म्।

कर्म॑ । अ॒सि॒ । क॒रुण॑म् । अ॒सि॒ । क्रि॒यास॑म् ।

कर्म अनुष्ठानं त्वमसि; त्वदधीनत्वात् । करुणमनुष्ठापकश्चासि । करोतेरुनन्प्रत्ययः । तादृशेन त्वयाहं क्रियासं कर्ता भूयासम् ।

कर्मासि कर्मनामकम(कोऽ)सि। तस्य व्याख्यानं करुणमसीति। क्रियतेऽनेनेति करुणं वेदिसंमार्जनभस्माध्यूहनादिसाधनमित्यर्थः। अतस्त्वयाऽहं संमार्जनादिकं क्रियासम्।

स॒निर् अ॑सि, सनि॒तासि॑। स॒नेय॑म्।

Thou art winning, thou art the winner, may I win.

स॒निर् अ॑सि, सनि॒तासि॑। स॒नेय॑म्।

स॒निः । अ॒सि॒ । स॒नि॒ता । अ॒सि॒ । स॒नेय॑म् ।

सनिस् संविभागः त्वमसि सनितासि संविभक्ता चासि, तादृशेन त्वयाहं सनेयं विन्देयं सांविभजेयम् ।

तथा त्वं सनिरसि सनिनामाऽसि। तद्व्याख्यानं सनिताऽसीति। धनस्य दाताऽसीत्यर्थः। अतस्त्वत्प्रसादेन सनेयं धनमृत्विगादिभ्यो देयासम्।