०२ याज्याद्यङ्गजातविधिः

परा॒ वा ए॒ष य॒ज्ञम्प॒शून्व॑पति यो॑ऽग्निमु॑द्वा॒सय॑ते॒ पञ्च॑कपालᳶ पुरो॒डाशो॑ भवति पाङ्क्तो॑ य॒ज्ञᳶ पाङ्क्ताः॑ प॒शवो॑ य॒ज्ञमे॒व प॒शूनव॑ रुन्धे

परा॒ वा ए॒ष य॒ज्ञम् प॒शून् व॑पति॒,
यो॑ऽग्निम् उ॑द्वा॒सय॑ते।

He who removes the fire casts away the sacrifice and cattle.

परा॒ वा ए॒ष य॒ज्ञम्प॒शून्व॑पति॒ यो॑ऽग्निमु॑द्वा॒सय॑ते।

1परा वा इत्यादि ॥ परावापो विनाशः ।

पञ्च॑कपालᳶ पुरो॒डाशो॑ भवति । पाङ्क्तो॑ य॒ज्ञः ।
पाङ्क्ताः॑ प॒शवः॑ ।
य॒ज्ञम् ए॒व प॒शूनव॑ रुन्धे ।

The sacrificial cake is offered on five potsherds;
the sacrifice is fivefold,
cattle are fivefold;
verily he wins the sacrifice and cattle.

पञ्च॑कपालᳶ पुरो॒डाशो॑ भवति ।
पाङ्क्तो॑ य॒ज्ञः ।
पाङ्क्ताः॑ प॒शवः॑ ।
य॒ज्ञमे॒व प॒शूनव॑ रुन्धे ।

पञ्चकपाल इति पुनर्विधानं प्रयोजनान्तरार्थम् ।
पाङ्क्तो यज्ञ इति, धानादिपञ्चकाधीनसिद्धित्वात् । उत्सादित्वादणपवादोऽञ् उक्तः । पाङ्क्ता इति पशुसाधनत्वात्पाङ्क्ताः । यज्ञं पशूंश्च अवरुन्धे प्राप्नोति ॥

वीर॒हा वा ए॒ष दे॒वानाय्ँ॒यो॑ऽग्निमु॑द्वा॒सय॑ते न वा ए॒तस्य॑ ब्राह्म॒णा ऋ॑ता॒यवᳶ॑ पु॒राऽन्न॑मक्षन् प॒ङ्क्त्यो॑ याज्यानुवा॒क्या॑ भवन्ति॒ पाङ्क्तो॑ य॒ज्ञᳶ पाङ्क्त॒ᳶ पुरु॑षो दे॒वाने॒व वी॒रन्नि॑रव॒दाया॒ग्निम्पुन॒रा [5]ध॒त्ते ।

वीर॒हा वा ए॒ष दे॒वानाय्ँ॒, यो॑ ऽग्निम् उ॑द्वा॒सय॑ते।
न वा ए॒तस्य॑ ब्राह्म॒णा ऋ॑ता॒यवᳶ॑ पु॒रा ऽन्न॑म् अक्षन्+++(=नादन्)+++।

Now he who removes the fire is the slayer of the hero among the gods;
Brahmans desirous of holiness did not aforetime eat his food;

वीर॒हा वा दे॒वानाय्ँ॒यो॑ऽग्निमु॑द्वा॒सय॑ते॒
न वा ए॒तस्य॑ ब्राह्म॒णा ऋ॑ता॒यवᳶ॑ पु॒राऽन्न॑मक्षन्।

2वीरहेत्यादि याज्यानुवाक्या विशेषविधिः ॥ देवानां मध्ये वीरस्याग्नेर्हन्ता, का कथान्येषां देवानामिति? तस्मात् सर्वेप्यस्माद्बिभ्यतीति । ऋतायवः ऋतं सत्यं यज्ञं वा आत्मन इच्छन्तः । क्यचि ‘न छन्दस्यपुत्रस्य’ इतीत्वाभावः । ‘क्याच्छन्दसि’ इत्युप्रत्ययः । ऋतायुत्वादेतस्योद्वासिताग्नेरन्नं नाक्षन् नादन्, अभोज्यान्नत्वादेतस्य । अत्तेर्लुङि ‘लुङ्सनोर्घसॢ’ इति घस्लादेशः, ‘मन्त्रे घस’ इत्यादिना च्लेर्लुक्, ‘घसिभसोः’ इत्युपधालोपः, ‘शासिवसिघसीनां च’ इति षत्वम् ।

प॒ङ्क्त्यो॑ याज्यानुवा॒क्या॑ भवन्ति॒,
पाङ्क्तो॑ य॒ज्ञᳶ, +++(इन्द्रियगणनया, शतायुष्ट्वात्)+++ पाङ्क्त॒ᳶ पुरु॑षः ।

the Yajyas and Anuvakyas are in the Pankti metre;
the sacrifice is fivefold, man is fivefold;

प॒ङ्क्त्यो॑ याज्यानुवा॒क्या॑ भवन्ति॒,
पाङ्क्तो॑ य॒ज्ञᳶ, पाङ्क्त॒ᳶ पुरु॑षः ।

पङ्क्त्य इति । ‘अग्ने तमद्याश्वं न स्तोमैः’ इति चतस्रोऽक्षरपङ्क्तयः । तत्र द्वे अग्न्याधेयस्य याज्यानुवाक्ये द्वे स्विष्टकृतः । याज्यानुवाक्ये च याज्यानुवाक्ये चेति कृतैकशेषयोर्द्वन्द्वः । छान्दसमुत्तरपदप्रकृतिस्वरत्वम् ।

पाङ्क्तः पुरुष इति । ‘पाङ्क्तं वा इदं सर्वम्’ इति ।

दे॒वान् ए॒व वी॒रन् नि॑रव॒दाया॒ग्निम् पुन॒र् आ ध॑त्ते ।

verily making recompense to the gods for the hero he re-establishes the fire [1].

दे॒वाने॒व वी॒रन्नि॑रव॒दाया॒ग्निम्पुन॒रा ध॑त्ते ।

देवानिति । देवान् तेषां च वीरं निरवदाय उद्वासनलक्षणभयस्थानान्निष्कृष्य अग्निं पुनराधत्ते ॥

+++(४ पङ्क्तयः २५-अक्षरशो??)+++ श॒ताक्ष॑रा भवन्ति।
श॒तायु॒ᳶ पुरु॑षश् श॒तेन्द्रि॑यः।
आयु॑ष्य् ए॒वेन्द्रि॒ये+++(=इन्द्रत्वे)+++ प्रति॑ तिष्ठति।

They are of a hundred syllables; man lives a hundred years and has a hundred powers; verily he rests on life and power.

श॒ताक्ष॑रा भवन्ति श॒तायु॒ᳶ पुरु॑षश्श॒तेन्द्रि॑य॒ आयु॑ष्ये॒वेन्द्रि॒ये प्रति॑ तिष्ठति।

3शताक्षरा इति ॥ उक्ता अक्षरपङ्क्तयश्चतस्र इति । तत्रैकैका पञ्चविंशत्यक्षरा । सर्वास्सम्भूय शताक्षरा इति । शतायुश्शतवर्षः शतेन्द्रियश्शतवीर्यः आयुषीन्द्रिये च प्रतिष्ठितो भवति ॥

यद्वा अ॒ग्निराहि॑तो॒ नर्ध्यते॒ ज्यायो॑ भाग॒धेय॑न्निका॒मय॑मानो॒ यदा॑ग्ने॒यँ सर्व॒म्भव॑ति॒ सैवास्यर्धिः

यद् वा अ॒ग्निर् आहि॑तो॒ नर्ध्यते॒ ..
+++(तत् पुनराधानेन)+++ ज्यायो॑ भाग॒धेय॑न् निका॒मय॑मानः।
यद् आ॑ग्ने॒यँ सर्व॒म् भव॑ति॒ +++(पुनराधाने प्राक्तनप्रपाठके देवगणोक्तरीत्या)+++,
सैवास्यर्धिः।

In that Agni when established does not prosper, (it is that he is) desiring a greater portion; in that it is all Agni’s, that is his prosperity.

यद्वा अ॒ग्निराहि॑तो॒ नर्ध्यते॒ ..
ज्यायो॑ भाग॒धेय॑न्निका॒मय॑मानो॒ यदा॑ग्ने॒यँ सर्व॒म्भव॑ति॒ सैवास्यर्धिः।

4यद्वा इत्यादि ॥ येन नर्ध्यते ऋद्धिहेतुर् न भवति तज् ज्यायः प्रशस्यतरं अग्न्याधेयभागात् केवलाग्नेयत्वात् पुनराधेय-भागं तन् निकामयमानः तन् निभृतं आत्मनस् सम्पादयितुम् इच्छन्
ऋद्धिहेतुताम् अग्निर् न प्रतिपद्यत इति ।

आहितशब्दे ‘गतिरनन्तरः’ इति स्वरः । ततः केवलाग्नेयकरणेन ऋद्धिहेतुरयमिति ।

तस्मात् सर्वमाग्नेयं कर्तव्यमिति विधिः ॥

सव्ँवा ए॒तस्य॑ गृ॒हे वाक्सृ॑ज्यते यो॑ऽग्निमु॑द्वा॒सय॑ते॒ स वाचँ॒ सँसृ॑ष्टाय्ँ॒यज॑मान ईश्व॒रोऽनु॒ परा॑भवितो॒र्विभ॑क्तयो भवन्ति वा॒चो विधृ॑त्यै॒ यज॑मान॒स्याप॑राभावाय [6]

सव्ँ वा ए॒तस्य॑ गृ॒हे वाख् +++(सं-)+++सृ॑ज्यते॒+++(=मिश्र्यते)+++,
यो॑ऽग्निम् उ॑द्वा॒सय॑ते।
स वाचँ॒ सँसृ॑ष्टाय्ँ॒ +++(→अनु)+++ यज॑मान ईश्व॒रो +++(भवति)+++ ऽनु॒ परा॑भवितोः+++(=पराभव + तोसुँन् = तुमुन्) +++।
+++(ततो ‘अग्नाग्ने अग्नावग्ने अग्निनाग्ने अग्निमग्ने’ इति चतस्रः)+++ विभ॑क्तयो भवन्ति - वा॒चो विधृ॑त्यै॒, यज॑मान॒स्याप॑राभावाय ।

Speech is uttered together in the house of him who removes the fire; the sacrificer is liable to perish on account of the uttering together of speech.
There are discriminations, to sever speech and preserve the sacrificer [2].

सव्ँवा ए॒तस्य॑ गृ॒हे सृ॑ज्यते॒,

यो॑ऽग्निमु॑द्वा॒सय॑ते॒ स वाचँ॒ सँसृ॑ष्टाय्ँ॒यज॑मान ईश्व॒रोऽनु॒ परा॑भवितो॒र्विभ॑क्तयो भवन्ति वा॒चो विधृ॑त्यै॒ यज॑मान॒स्याप॑राभावाय ।

5अथ विभक्ति-विधानार्थम् आह - सं वा इति ॥ अस्य वाग् गृहे संसृज्यते गृहवासिनां वाग्-योगे न वैलक्षण्यं भजते ।
ततश् चाबहुमत-वाक्त्वात् पराभवितोः पराभवितुम् ईश्वरस् स्यात् ।
ततश् चास्य गृहान् भावयितुम् एव वरम् इति ।
वक्ष्यति च - ‘आयतनाद् एव नैति’ इति ।
मूकत्वं वा वाक्-संसर्गः । ‘ईश्वरे तोसुन्-कसुनौ’ । लक्षणेनोः कर्मप्रवचनीयत्वम् ।

तस्मात् विभक्तयो भवन्तीति विधिः ।
विभज्यते व्यावर्त्यते ऽस्य वाग्भिर् इति विभक्तयः -
‘अग्नाग्ने अग्नावग्ने अग्निनाग्ने अग्निमग्ने’ इति चतस्रः ।
एताश् च चतुर्षु प्रयाजेषु देयाः - नोत्तमे ।
‘तादौ च’ इति गतेः प्रकृतिस्वरत्वम् ।

विधृत्यै विलक्षणावस्थानाय प्रयाजानाम् अग्न्याधेयाद् वैलक्षण्यापादने वाचस् संसर्गदोषः परिह्रियत इति ॥

विभ॑क्तिङ् करोति॒ - ब्रह्मै॒व तद् अ॑कः+++(=करोति)+++ ।

He makes a discrimination; verily he makes the holy power (Brahman).

विभ॑क्तिङ्करोति॒ ब्रह्मै॒व तद॑कः ।

6विभक्तिमिति ॥ विभक्तिं वैलक्षण्यविभक्तिप्रदानमस्येति[मस्य] कर्मणो यत्करोति तेन हेतुना पुनराधेयं ब्रह्म परिबृढं अग्न्याधेयात् अकः करोति । छान्दसो लुङ्, ‘मन्त्रे घस’ इति च्लेर्लुक् । मन्त्र इति वेदमात्रस्य ग्रहणम् । यद्वा - लङि व्यत्ययेन शपो लुक् ॥

उपाँ॒शु य॑जति॒ यथा॑ वा॒मव्ँवसु॑ विविदा॒नो गूह॑ति ता॒दृगे॒व तद॒ग्निम्प्रति॑ स्विष्ट॒कृत॒न्निरा॑ह॒ यथा॑ वा॒मव्ँवसु॑ विविदा॒नᳶ प्र॑का॒शञ्जिग॑मिषति ता॒दृगे॒व तत्।

+++(ओत्तमादनूयाजात्)+++ उ॒पाँ॒शु य॑जति ।

He speaks the Yajus, muttering;

उ॒पाँ॒शु य॑जति ।

7उपांश्विति ॥ सर्वो याग उपांशुः कर्तव्यः ओत्तमादनूयाजात् । ‘उपाद्व्यजजिनम्’ इत्युत्तरपदान्तोदात्तत्वम् ।

यथा॑ वा॒मव्ँवसु॑ विविदा॒नो गूह॑ति ता॒दृगे॒व तत्।

it is as if one who has found a rich treasure hides it.

यथा॑ वा॒मव्ँवसु॑ विविदा॒नो गूह॑ति ता॒दृगे॒व तत्।

यथेति । यथा वामं वननीयं वरिष्ठं धनं मुषितं विविदानः लभमानः लब्धुं यतमानः तत् गूहति संवृणोति तादृक्तदुपांशुकरणम् । छान्दसस्य लिटः कानजादेशः ॥

अ॒ग्निम् प्रति॑ स्विष्ट॒कृत॒न् निरा॑ह+++(=उच्चैर् आह)+++ ।

To Agni Svistakrt he speaks aloud;

अ॒ग्निम्प्रति॑ स्विष्ट॒कृत॒न्निरा॑ह ।

8अग्निं प्रतीति ॥ स्विष्टकृतमग्निं प्रति निराह निर्गतं ब्रूयात् उच्चैरिति यावत् । लक्षणादिना प्रतेः कर्मप्रवचनीयत्वम् ।

यथा॑ वा॒मव्ँवसु॑ विविदा॒नᳶ प्र॑का॒शञ् जिग॑मिषति ता॒दृग् ए॒व तत् ।

it is as if one who has found a rich treasure is fain to go openly.

यथा॑ वा॒मव्ँवसु॑ विविदा॒नᳶ प्र॑का॒शञ्जिग॑मिषति ता॒दृगे॒व तत् ।

यथेति । यथा वामं वसु विविदानः अन्विष्य लब्धवान् तत्प्रकाशं विवृतं जिगमिषति ख्यापयितुमिच्छति । अहो इदं दृष्टं पश्यतेति तादृक् तदुच्चैर्वचनम् । परोक्षे लिटः कानजादेशः ।

+++(“ये यजामह” इत्य् अस्यानन्तरं)+++
विभ॑क्तिम् उ॒क्त्वा
प्र॑या॒जेन॒ +++(मन्त्रेण हविर् ददन्)+++ वष॑ट्करोत्य्

• आ॒यत॑नाद् ए॒व नैति॑।

Uttering the discrimination he makes the Vasat cry with the foresacrifice; verily he leaves not his abode.

विभ॑क्तिमु॒क्त्वा प्र॑या॒जेन॒ वष॑ट्करोत्या॒यत॑नादे॒व नैति॑।

विभक्तिमिति । “ये यजामह” इत्य् अस्यानन्तरं विभक्तिम् उक्त्वा ततः प्रयाज-मन्त्रेण वषट्-करोति हविर् ददाति । अनेन कर्मणा स्वस्माद् आयतनान् नैति न गच्छति । अनुष्ठेयवचनः स्व आयतने निवसति ॥

यज॑मानो॒ वै पु॑रो॒डाशᳶ॑ प॒शव॑ ए॒ते आहु॑ती॒ यद॒भितᳶ॑ पुरो॒डाश॑मे॒ते आहु॑ती [7]जु॒होति॒ यज॑मानमे॒वोभ॒यतᳶ॑ प॒शुभि॒ᳶ परि॑ गृह्णाति

यज॑मानो॒ वै पु॑रो॒डाशः॑ +++(प्राधान्यात्)+++।

यज॑मानो॒ वै पु॑रो॒डाशः॑ ।

The sacrificial cake is the sacrificer,

9यजमानो वा इत्यादि ॥ प्राधान्यात् ताद्-धर्म्येण ताच्-छब्द्यम् ।

प॒शव॑ ए॒ते +++(द्वे)+++ आहु॑ती।

प॒शव॑ ए॒ते आहु॑ती।

the oblations are cattle;

पशव इति । तद्धेत्वात्ताच्छब्द्यम् । स्वयं पशव एव पुनरूर्जा निवर्तस्व सह रय्या निवर्तस्वेत्येते आहुती ।

यद् अ॒भितᳶ॑ पुरो॒डाश॑म् +++(पुरस्ताद् उपरिष्टाच् च)+++ ए॒ते आहु॑ती जु॒होति॒,
यज॑मानम् ए॒वोभ॒यतᳶ॑ प॒शुभि॒ᳶ परि॑ गृह्णाति ।

in that he offers these libations on either side of the cake [3], he thus surrounds the sacrificer on either side with cattle.

यद॒भितᳶ॑ पुरो॒डाश॑मे॒ते आहु॑ती जु॒होति॒
यज॑मानमे॒वोभ॒यतᳶ॑ प॒शुभि॒ᳶ परि॑ गृह्णाति ।

यदभित इति । अभितः पुरस्ताद् उपरिष्टाच् च पुरोडाशहोमस्य । ‘अभितःपरितः’ इति द्वितीया । गतमन्यत् ॥

“+++(अग्न्याधेयेन)+++ कृ॒त-य॑जु॒स् सम्भृ॑त-सम्भार॒” इत्या॑हु॒र्, “न स॒म्भृत्याः॑ सम्भा॒रा +++(पुनराधेये)+++, न यजुᳶ॑ क॒र्त॒व्य॑म्” इति॑ +++(च केचित्)+++।

‘After performing the Yajus and collecting the apparatus’, they say: ’the apparatus should not be collected, the Yajus should not be performed,’

कृ॒तय॑जु॒स्सम्भृ॑तसम्भार॒ इत्या॑हु॒र्न स॒म्भृत्याः॑ सम्भा॒रा न यजुᳶ॑ क॒र्त॒व्य॑मिति॑ ।

10कृतयजुरिति ॥ कृतस्तम्बयजुर् अग्न्याधेयेन सम्भृताश्च सम्भाराः । तस्माद् अत्र न सम्भृत्याः न सम्भरणीयास् सम्भाराः न यजुः कर्तव्यमित्याहुरेके आचार्याः । ‘बृञोसंज्ञायाम्’ इति क्यप् ॥

अथो॒ खलु॑ “स॒म्भृत्या॑ ए॒व स॑म्भा॒राᳵ,
क॑र्त॒व्यय्ँ॑ यजु॑र् - य॒ज्ञस्य॒ समृ॑द्ध्यै” +++(इत्य् अस्मत्पक्षः)+++।

they say: the apparatus should be collected and the Yajus performed, for the prosperity of the sacrifice.

अथो॒ खलु॑ स॒म्भृत्या॑ ए॒व स॑म्भा॒राᳵ क॑र्त॒व्यय्ँ॑यजु॑र्य॒ज्ञस्य॒ समृ॑द्ध्यै ।

11एतद् दूषयति - अथो खलु वयं ब्रूमः सम्भृत्या एवेति ॥ गतम् ।

पुनर्निष्कृ॒तो रथो॒ दक्षि॑णा पुनरुत्स्यू॒तव्ँवासᳶ॑ पुनरुत्सृ॒ष्टो॑ऽन॒ड्वान्पु॑नरा॒धेय॑स्य॒ समृ॑द्ध्यै

पु॒न॒र्-नि॒ष्कृ॒तो रथो॒ दक्षि॑णा,
पुनरुत्स्यू॒तव्ँ वासः॑
पुनरुत्सृ॒ष्टो॑ऽन॒ड्वान्
पु॑नरा॒धेय॑स्य॒ समृ॑द्ध्यै ।

The sacrificial fee is a renovated chariot, a newly-sewn garment, a draught ox let loose again, for the prosperity of the re-establishing.

पु॒न॒र्-नि॒ष्कृ॒तो रथो॒ दक्षि॑णा,
पुनरुत्स्यू॒तव्ँ वासः॑
पुनरुत्सृ॒ष्टो॑ऽन॒ड्वान्
पु॑नरा॒धेय॑स्य॒ समृ॑द्ध्यै ।

12पुनर्निष्कृत इत्यादि ॥ पुनर्निष्कृतः पुनस्संस्कृतः । पुनरुत्स्यूतं पुनस्संस्कृतमेव संहितच्छिद्रम् । षिवेर्निष्ठायां ‘च्छ्वोश्शूडनुनासिके च’ इत्यूठ् । पुनरुत्सृष्टः अवशीर्णगवः । एते पात्रे सम्मितादयो द्रष्टव्याः, उपपदसमासो वा । कृदुत्तरपदप्रकृतिस्वरत्वम् । पुनश्चनसौ छन्दसि’ इति गतित्वात् गतिसमासो वा । प्रवृद्धादेराकृतिगणत्वादुत्तरपदान्तोदात्तत्वम् ॥

स॒प्त ते॑ अग्ने स॒मिध॑स्स॒प्त जि॒ह्वा इत्य॑ग्निहो॒त्रञ्जु॑होति यत्र॑यत्रै॒वास्य॒ न्य॑क्त॒न्ततः॑ [8] ए॒वैन॒मव॑ रुन्धे

“स॒प्त ते॑ अग्ने स॒मिध॑स्स॒प्त जि॒ह्वा” इत्य॑ग्निहो॒त्रञ् जु॑होति ।
यत्र॑यत्रै॒वास्य॒ न्य॑क्त॒न् - तत॑ ए॒वैन॒म् अव॑ रुन्धे ।

‘Seven are thy kindling-sticks, O Agni, seven thy tongues’; (with these words) he offers the Agnihotra. Wherever there is anything of his nature, thence [4] does he win him.

स॒प्त ते॑ अग्ने स॒मिध॑स्स॒प्त जि॒ह्वा इत्य॑ग्निहो॒त्रञ्जु॑होति ।
यत्र॑यत्रै॒वास्य॒ न्य॑क्त॒न्तत॑ ए॒वैन॒मव॑ रुन्धे ।

13सप्त ते अग्ने इति ॥ न्यक्तिः [न्यक्तं न्यक्तिः] नियता अक्तिरनुगतिः ॥

वी॒र॒हा वा ए॒ष दे॒वानाय्ँ॒यो॑ऽग्निमु॑द्वा॒सय॑ते॒ तस्य॒ वरु॑ण ए॒वर्ण॒यादा॑ग्निवारु॒णमेका॑दशकपाल॒मनु॒ निर्व॑पेद्यञ्चै॒व हन्ति॒ यश्चा॑स्यर्ण॒यात्तौ भा॑ग॒धेये॑न प्रीणाति नाऽऽर्ति॒मार्च्छ॑ति॒ यज॑मानः ॥ [9]

वी॒र॒हा वा ए॒ष दे॒वानाय्ँ॒
यो॑ऽग्निम् उ॑द्वा॒सय॑ते॒ तस्य॒ वरु॑ण ए॒व र्ण॒-यात्+++(=यातयिता)+++ ।
आ॒ग्नि॒-वा॒रु॒णम् एका॑दशकपाल॒म् अनु॒ निर्व॑पेत् ।
यञ् चै॒व हन्ति॒ यश् चा॑स्यर्ण॒-यात्,
तौ भा॑ग॒धेये॑न प्रीणाति ।
नाऽऽर्ति॒म् आर्च्छ॑ति॒ यज॑मानः ॥

Now he who removes the fire is the slayer of the hero among the gods,
Varuna is the exactor of the recompense;
he should make an offering on eleven potsherds to Agni and Varuna;
him whom he slays and him who exacts the recompense he delights with their own portion;
the sacrificer is not ruined.

वी॒र॒हा वा ए॒ष दे॒वानाय्ँ॒
यो॑ऽग्निमु॑द्वा॒सय॑ते॒ तस्य॒ वरु॑ण ए॒वर्ण॒यात् ।
आ॒ग्नि॒वा॒रु॒णमेका॑दशकपाल॒मनु॒ निर्व॑पेत् ।
यञ्चै॒व हन्ति॒ यश्चा॑स्यर्ण॒यात् ।
तौ भा॑ग॒धेये॑न प्रीणाति ।
नाऽऽर्ति॒मार्च्छ॑ति॒ यज॑मानः ॥

14वीरहेत्यादि ॥ पुनर्वचनं हविरन्तरविधानार्थम् । वरुण एव देवानां ये ऋणयात् ऋणेन यातयिता ऋणिनमिव तममुञ्चन् पीडयति । ण्यन्तात्क्विप् । ऋणमिच्छतीति क्यचि वा पूर्ववदीत्वाभावः, शतरि छान्दसो नुमभावः पररूपाभावश्च ॥

पञ्चमे द्वितीयोनुवाकः ॥