४९-५१ अवभृथः (अवभृथसङ्गता मन्त्राः)

• देवता - वरुणः
• ऋषिः - शुनःशेप आजीगर्तिः | कृत्रिमो वैश्वामित्रो देवरातः
• छन्दः - त्रिष्टुप्

उरुं᳓ हि᳓ रा᳓जा व᳓रुणश् चका᳓र
सू᳓र्याय प᳓न्थाम् अ᳓नुएतवा᳓ उ
अप᳓दे पा᳓दा प्र᳓तिधातवे ऽकर्
उता᳓पवक्ता᳓ हृदयावि᳓धश् चित्

Strata
Popular for linguistic reasons, and possibly also for non-linguistic reasons

Pāda-label
popular
popular
popular
popular

Morph
cakā́ra ← √kr̥- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRF, voice:ACT}

hí ← hí (invariable)

rā́jā ← rā́jan- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

urúm ← urú- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

váruṇaḥ ← váruṇa- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

ánvetavaí ← √i- 1 (root)
{case:DAT, number:SG}

pánthām ← pánthā- ~ path- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

sū́ryāya ← sū́rya- (nominal stem)
{case:DAT, gender:M, number:SG}

u ← u (invariable)

apáde ← apád- (nominal stem)
{case:DAT, gender:M, number:SG}

kar ← √kr̥- (root)
{number:SG, person:3, mood:INJ, tense:AOR, voice:ACT}

pā́dā ← pád- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:DU}

prátidhātave ← √dhā- 1 (root)
{case:DAT, number:SG}

apavaktā́ ← apavaktár- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

cit ← cit (invariable)

hr̥dayāvídhaḥ ← hr̥dayāvídh- (nominal stem)
{case:GEN, number:SG}

utá ← utá (invariable)

उ॒रुम् । हि । राजा॑ । वरु॑णः । च॒कार॑ । सूर्या॑य । पन्था॑म् । अनु॑ऽए॒त॒वै । ऊं॒ इति॑ ।
अ॒पदे॑ । पादा॑ । प्रति॑ऽधातवे । अ॒कः॒ । उ॒त । अ॒प॒ऽव॒क्ता । हृ॒द॒य॒ऽविधः॑ । चि॒त् ॥

• uruṃ ← urum ← uru
• [noun], accusative, singular, masculine
• “wide; broad; great; uru [word]; much(a); excellent.”

• hi
• [adverb]
• “because; indeed; for; therefore; hi [word].”

• rājā ← rājan
• [noun], nominative, singular, masculine
• “king; Kshatriya; rājan [word]; best; rājāvarta; Yakṣa.”

• varuṇaś ← varuṇaḥ ← varuṇa
• [noun], nominative, singular, masculine
• “Varuna; varuṇa [word]; Crataeva religiosa Forst.; Varuṇa; varuṇādi.”

• cakāra ← kṛ
• [verb], singular, Perfect indicative
• “make; perform; cause; produce; shape; construct; do; put; fill into; use; fuel; transform; bore; act; write; create; prepare; administer; dig; prepare; treat; take effect; add; trace; put on; process; treat; heed; hire; act; produce; assume; eat; ignite; chop; treat; obey; manufacture; appoint; evacuate; choose; understand; insert; happen; envelop; weigh; observe; practice; lend; bring; duplicate; plant; kṛ; concentrate; mix; knot; join; take; provide; utter; compose.”

• sūryāya ← sūrya
• [noun], dative, singular, masculine
• “sun; Surya; sūrya [word]; right nostril; twelve; Calotropis gigantea Beng.; sūryakānta; sunlight; best.”

• panthām ← pathin
• [noun], accusative, singular
• “way; road; path [word]; journey; method.”

• anvetavā ← anvetavai ← anvi ← √i
• [verb noun]
• “follow.”

• u
• [adverb]
• “ukāra; besides; now; indeed; u.”

• apade ← a
• [adverb]
• “not; akāra; a [taddhita]; a [word]; a; a.”

• apade ← pade ← pad
• [noun], dative, singular, masculine
• “foot; pad [word].”

• pādā ← pāda
• [noun], accusative, dual, masculine
• “foot; one-fourth; beam; pāda; foot; foundation; pāda [word]; leg; leg; animal foot; step; foot; footfall; verse.”

• pratidhātave ← pratidhā ← √dhā
• [verb noun]
• “target; insert.”

• ‘kar ← akaḥ ← kṛ
• [verb], singular, Root aorist (Ind.)
• “make; perform; cause; produce; shape; construct; do; put; fill into; use; fuel; transform; bore; act; write; create; prepare; administer; dig; prepare; treat; take effect; add; trace; put on; process; treat; heed; hire; act; produce; assume; eat; ignite; chop; treat; obey; manufacture; appoint; evacuate; choose; understand; insert; happen; envelop; weigh; observe; practice; lend; bring; duplicate; plant; kṛ; concentrate; mix; knot; join; take; provide; utter; compose.”

• utāpavaktā ← uta
• [adverb]
• “and; besides; uta [indecl.]; similarly; alike; even.”

• utāpavaktā ← apavaktā ← apavaktṛ
• [noun], nominative, singular, masculine

• hṛdayāvidhaś ← hṛdayāvidhaḥ ← hṛdayāvidh
• [noun], genitive, singular, masculine

• cit
• [adverb]
• “even; indeed.”

वरुणः राजा सूर्याय सूर्यस्य पन्थां मार्गम् उरुं विस्तीर्णं चकार । हिशब्दः प्रसिद्धौ । उत्तरायणदक्षिणायनॊमार्गस्य विस्तारः प्रसिद्धः । किमर्थमेवं कृतवान् इति तदुच्यते । अन्वेतवा उ अनुक्रमेण उदयास्तमयौ गन्तुमेव । तथा अपदे पादरहिते अन्तरिक्षे पादा प्रतिधातवे पादौ प्रक्षेप्तुम् अकः मार्गं कृतवान् । पूर्वत्र रथस्य मार्गः अत्र पादयोरिति विशेषः । यद्वा । अपदे यूपे बद्धेन मया गन्तुमशक्ये भूप्रदेशे पादौ प्रक्षेप्तुम् उपाय बन्धविमोचनरूपं करोत्वित्यर्थः । उत अपि च हृदयाविधश्चित् अस्मदीयवेधकस्ये शत्रोरपि अपवक्ता अपवदिता निराकर्ता भवतु ॥ चकार । लित्स्वरेण आकार उदात्तः । ‘हि च ’ इति निघातप्रतिषेधः । पन्थाम् । ‘पथिमथ्यृभुक्षामात् ’ (पा. सू. ७. १. ८५) इति द्वितीयायामपि व्यत्ययेन आत्वम् । पथिन्शब्दस्य ‘पतेस्थ च’ ( उ. सू. ४. ४५२ ) इति प्रत्ययान्तत्वेन अन्तोदात्तत्वे प्राप्ते ’ पथिमथोः सर्वनामस्थाने ’ ( पा. सू. ६. १. १९९) इत्याद्युदात्तत्वम् । अन्वेतवै। अनुपूर्वात् एतेः “ तुमर्थे सेसेन् ’ इनि तवैप्रत्ययः । तवै चान्तश्च युगपत् ’ (पा. सू. ६. २. ५१ ) इति आद्यन्तयोरुदात्तत्वम् । पादा।’ सुपां सुलुक् ’ इति आकारः । प्रतिधातवे । दधातेः तुमर्थ ’ इति सूत्रेणैव तवेन्प्रत्ययः । ‘तादौ च निति° ’ ( पा. सू. ६. २. ५० ) इति गतेः प्रकृतिस्वरत्वम् । अकः । करोतेः ‘छन्दसि लुङ्लङलिटः’ इति लोडर्थे लुङ्। तस्य तिप् । मन्त्रे घस’ ( पा. सू. २. ४. ८०) इत्यादिना च्लेर्लुक् । गुणो रपरत्वम् । हल्ङ्याब्भ्यः ’ (पा. सू. ६. १.६८) इति तिपो लोपः । अडागमः । हृदयाविधः । ‘हृञ् हरणे’। ‘वृहोः षुग्दुकौ च’ ( उ. सू.४.५४०) इति कयन् ।’ व्यध ताडने ’ । क्विप् ।’ नहिवृति’ (पा. सू. ६. ३. ११६ ) इत्यादिना पूर्वपदस्य दीर्घत्वम् । कृदुत्तरपदप्रकृतिस्वरत्वम् ॥

English translation:

“The regal Varuṇa verily made with the path of the sun, (by which) to travel on his daily course; a path to traverse in pathless (space); may he be the repeller of every afflicter of the heart.”

Commentary by Sāyaṇa: Ṛgveda-bhāṣya

Cf. sun’s course north and south of the equator

Since King Varuṇa made a broad path for the sun to follow,
he has created two feet for the footless (sun) to give it support, and he exorcises even what pierces the heart.

King Varuna hath made a spacious pathway, a pathway for the Sun wherein to travel.
Where no way was he made him set his footstep, and warned afar whate’er afflicts the spirit.

King Varuna hath made a broad path
For the sun to travel;
He hath made him set his feet in the pathless way;
He driveth away whatever woundeth the heart.

Denn König Varuna hat der Sonne den weiten Weg bereitet, um Ihn zu wandeln. Der Fußlosen hat er Füße gemacht zum Aufsetzen. Und er ist der Lossprecher selbst des ins Herz Getroffenen.

Denn weite Bahn schuf Varuna, der König, dort für die Sonne, dass sie ihn durchwandre, Schuf Füsse ihr, die fusslos war, zum Treten, und wehrte ab das, was ihr Herz verwundet.

Ведь широкий сделал царь Варуна
Путь для солнца, чтобы следовать (ему).
Безногому он сделал ноги, чтобы приставить,
А еще он отвращает словом даже (того врага), что проник в сердце.

• वरुणः
• शुनःशेप आजीगर्तिः स कृत्रिमो वैश्वामित्रो देवरातः
• निचृत्त्रिष्टुप्
• धैवतः

अब अगले मन्त्र में वरुण शब्द से आत्मा और वायु के गुणों का प्रकाश करते हैं-

पदार्थान्वयभाषाः - (चित्) जैसे (अपवक्ता) मिथ्यावादी छली दुष्ट स्वभावयुक्त पराये पदार्थ (हृदयाविधः) अन्याय से परपीड़ा करनेहारे शत्रु को दृढ़ बन्धनों से वश में रखते हैं, वैसे जो (वरुणः) (राजा) अतिश्रेष्ठ और प्रकाशमान परमेश्वर वा श्रेष्ठता और प्रकाश का हेतु वायु (सूर्याय) सूर्य के (अन्वेतवै) गमनागमन के लिये (उरुम्) विस्तारयुक्त (पन्थाम्) मार्ग को (चकार) सिद्ध करते (उत) और (अपदे) जिसके कुछ भी चाक्षुष चिह्न नहीं है, उस अन्तरिक्ष में (प्रतिधातवे) धारण करने के लिये सूर्य के (पादा) जिनसे जाना-आना बने, उन गमन और आगमन गुणों को (अकः) सिद्ध करते हैं (उ) और जो परमात्मा सब का धर्त्ता (हि) और वायु इस काम के सिद्ध कराने का हेतु है, उसकी सब मनुष्य उपासना और प्राण का उपयोग क्यों न करें॥८॥

भावार्थभाषाः - इस मन्त्र में श्लेष और उपमालङ्कार हैं। जिस परमेश्वर ने निश्चय के साथ जिस सब से बड़े सूर्यलोक के लिये बड़ी-सी कक्षा अर्थात् उसके घूमने का मार्ग बनाया है, जो इसको वायुरूपी ईंधन से प्रदीप्त करता और जो सब लोक अन्तरिक्ष में अपनी-अपनी परिधियुक्त हैं कि किसी लोक का किसी लोकान्तर के साथ संग नहीं है, किन्तु सब अन्तरिक्ष में ठहरे हुए अपनी-अपनी परिधि पर चारों और घूमा करते हैं और जो आपस में जिस ईश्वर और वायु के आकर्षण और धारणशक्ति से अपनी-अपनी परिधि को छोड़कर इधर-उधर चलने को समर्थ नहीं हो सकते तथा जिस परमेश्वर और वायु के विना अन्य कोई भी इनका धारण करनेवाला नहीं है, जैसे परमेश्वर मिथ्यावादी अधर्म करनेवाले से पृथक् है, वैसे प्राण भी हृदय के विदीर्ण करनेवाले रोग से अलग है, उसकी उपासना वा कार्य्यों में योजना सब मनुष्य क्यों न करें॥८॥

अन्वय: हृदयाविधोऽपवक्ताऽपवाचयिता शत्रुरस्ति तस्य चिदिव यौ वरुणौ राजा जगद्धाता जगदीश्वरो वायुर्वा सूर्याय सूर्यस्यान्वेतव उरुं पन्थां चकारोताप्यपदे पादा प्रतिधातवे सूर्य्यमक उ इति वितर्के सर्वस्यैतद्विधत्ते स सर्वैरुपासनीय उपयोजनीयो वास्तीति निश्चेतव्यम्॥८॥

इदानीं वरुणशब्देनात्मवाय्वोर्गुणोपदेशः क्रियते।

पदार्थान्वयभाषाः - (उरुम्) विस्तीर्णम् (हि) चार्थे (राजा) प्रकाशमानः परमेश्वरः प्रकाशहेतुर्वा (वरुणः) वरः श्रेष्ठतमो जगदीश्वरो वरत्वहेतुर्वायुर्वा (चकार) कृतवान् (सूर्याय) सूर्यस्य। अत्र चतुर्थ्यर्थे बहुलं छन्दसि। (अष्टा०२.३.६२) अनेन षष्ठीस्थाने चतुर्थी। (पन्थाम्) मार्गम्। अत्र छान्दसो वर्णलोपो वेति नकारलोपः। (अनु) अनुकूलार्थे (एतवै) एतुं गन्तुम्। अत्रेण् धातोः कृत्यार्थे तवैके० अनेन तवै प्रत्ययः। (उ) वितर्के (अपदे) न विद्यन्ते पदानि चिह्नानि यस्मिन् तस्मिन्नन्तरिक्षे (पादा) पद्यन्ते गम्यन्ते याभ्यां गमनागमनाभ्यां तौ। अत्र सुपां सुलुग्० इत्याकारादेशः। (प्रतिधातवे) प्रतिधातुम्। अत्र तुमर्थे सेसेन० अनेन तवेन्प्रत्ययः। (अकः) कृतवान्। अत्र मन्त्रे घसह्वरण० इति च्लेर्लुक्। (उत) अपि (अपवक्ता) विरुद्धवक्ता वाचयिता वाऽस्ति तस्य (हृदयाविधः) हृदयं विध्यति तस्याधर्मस्याधार्मिकस्य शत्रोर्वा। अत्र नहिवृतिवृषिव्यधिरुचिसहितनिषु क्वौ। (अष्टा०६.३.११६) अनेन दीर्घः। (चित्) इव॥८॥

भावार्थभाषाः - अत्र श्लेषोपमालङ्कारौ। यः परमेश्वरः खलु यस्य महतः सूर्यलोकस्य भ्रमणार्थं महतीं कक्षां निर्मितवान् यो वायुनेन्धनेन प्रदीप्यते, य इमे सर्वे लोका अन्तरिक्षपरिधयः सन्ति, न च कस्याचिल्लोकस्य केनचिल्लोकान्तरेण सह सङ्गोऽस्ति, किन्तु सर्वेऽन्तरिक्षस्थाः सन्तः स्वं स्वं परिधिं प्रति परिभ्रमन्त्येते सर्वे यस्येश्वरस्य वायोर्वाकर्षणधारणाभ्यां स्वं स्वं परिधिं विहायेतस्ततश्चलितुं न शक्नुवन्ति, नैव यस्मात् कश्चिदन्य एषां धर्तार्थोऽस्ति, यथा परमेश्वरोऽधार्मिकस्य वक्तुर्हृदयस्य विदारकोऽस्ति तथा प्राणोऽपि रोगाविष्टो हृदयस्य विदारकोऽस्ति, स सर्वैर्मनुष्यैः कथं नोपासनीय उपयोजनीयो भवेदिति बोध्यम्॥८॥

भावार्थभाषाः - या मंत्रात श्लेष व उपमालंकार आहेत. ज्या परमेश्वराने मोठ्या सूर्यलोकासाठी मोठी कक्षा अर्थात त्याचा फिरण्याचा मार्ग बनविलेला आहे. त्याला तो वायुरूपी इंधनाने प्रदीप्त करतो व जे गोल अंतरिक्षात आपापल्या परिधीत असतात त्यांची कोणत्याही दुसऱ्या गोलाबरोबर संगती नसते. ते सर्व अंतरिक्षात असून आपापल्या परिधीमध्ये भ्रमण करतात. ईश्वर व वायूच्या आकर्षण धारणशक्तीने इकडे तिकडे जाऊ शकत नाहीत. परमेश्वर व वायूशिवाय त्यांना इतर कोणी धारण करणारे नाहीत. परमेश्वर जसा मिथ्यावादी अधार्मिक असणाऱ्यांपासून पृथक आहे तसा प्राणही हृदयाला विदीर्ण करणाऱ्या रोगांपासून वेगळा आहे. त्यासाठी परमेश्वराची उपासना किंवा प्राण यांचे कार्यामध्ये संप्रयोजन का करू नये? ॥ ८ ॥

The face of Agni hath entered the waters,
The child of the waters guarding against the demons’ power,
In each home [1] do thou offer the kindling-stick, O Agni;

अग्नेरनी॑कम॒प आ वि॑वेश ।
अपा॑न्नपात्प्रति॒रक्ष॑न्नसु॒र्य॑न्….
दमे॑दमे [49] स॒मिधय्ँ॑यक्ष्यग्ने ॥

हे अपान्नपात् अपान्नप्तः चतुर्थः । ‘सुबामन्त्रिते’ इति पराङ्गवद्भावे षष्ठ्यामन्त्रितसमुदायस्य षाष्ठिकमामन्त्रिताद्युदात्तत्वम् ।

अग्नेस् तवानीकं सुखं अपः अब्रूपं आविवेश । तस्माद् असुर्यं असुरस्य स्वं असुरैः क्रियमाणं यज्ञविघातं प्रतिरक्षन् प्रतिनिवारयन् तत्प्रतिनोदेनास्मान् रक्षन् दमेदमे यज्ञगृहेयज्ञगृहे यागेयाग इत्यर्थः । समिधं समित्स्थानीयं तव समिन्धनं इदं बार्हिः हे अग्ने यक्षि स्वीकुरु तेन सङ्गतो भव । सङ्गतिकरणे यजिः, लेटि ‘बहुलं च्छन्दसि’ इति शपो लुक् ॥

With the offerings of the sacrifice, O lord of the sacrifice,
Let us worship at the utterance of the hymn, at the utterance of homage.

य॒ज्ञस्य॑ त्वा यज्ञपते ह॒विर्भिः॑ ॥
सू॒क्त॒वा॒के न॑मोवा॒के वि॑धे॒म ॥

हे यज्ञपते यजमान यज्ञस्य सूक्तवाके सूक्तवाकप्रतिष्ठे फले नमोवाके नमोवाकप्रतिष्ठे फले त्वां विधेम स्थापयामः । स्थापनकर्मात्र विदधातिः । हविर्भिराभिरद्बिः अप्सु हूयमानाभिः विधेमेति ॥

O flood; thou hast removed by sacrifice the sin committed by the gods, through the gods, the sin committed by mortals, through mortals;

नि॒च॒ङ्कु॒णाव॑ दे॒वैर्दे॒वकृ॑त॒मेनो॑ऽया॒डव॒ मर्त्यै॒र्मर्त्य॑कृतम् ।

किञ्च - हे निचङ्कुण । व्याख्यातम् । (निचङ्कुण नीचैः क्वणति शब्दं करोति अवकीर्णद्रव्यद्वारेणेति निचङ्कुणः । …)

तिरोहितद्रव्याभिप्रायम् । यद्वा - कण निमीलने, छान्दसमुत्वम् । कण गतौ वा । यन्नाम किञ्चिद्देवकृतं देवेषु कृतमस्माभिरेनः पापं सम्यगनुष्ठानाभावनिमित्तम् । सप्तमीपूर्वपदप्रकृतिस्वरत्वम् । तत्सर्वं देवैस्सह अवायाट् अवाक्षीः अवयज विनाशयेत्यर्थः । अवयजिर्विनाशे वर्तते । यच्च मर्त्यकृतं मर्त्येष्पु कृतं पापम् । पूर्ववत्स्वरः । तच्च मर्त्यैस्सहावयज । यजेश्छान्दसे लुङि सिचिवृद्धौ ‘बहुळं छन्दसि’ इति तदभावः ।

Ye divine waters, this is thy foetus, glad and well tended have we made it for you; proclaim us as doers of good deeds among the gods.

देवी॑राप ए॒ष वो॒ गर्भ॒स्तव्ँव॒स्सुप्री॑तँ॒ सुभृ॑तमकर्म दे॒वेषु॑ नस्सु॒कृतो॑ ब्रूतात् ।

हे देवीः देव्यः पः । पूर्ववद्दीर्घः, ‘विभाषितं विशेषवचने बहुवचनम्’ इति प्रथमस्याविद्यमानवत्त्वनिषेधाद्द्वितीयं निहन्यते । एष ऋजीषाख्यो वो युष्माकं गर्भः युष्मत्प्रभवः । अतस्तं वः युष्मदर्थं सुप्रीतं युष्माकं सर्वलोकस्य अतिशयेन प्रीतिकरं सुभृतं सुष्ठु गुप्तं च अकर्म कृतवन्तो वयम् । ‘मन्त्रे घस’ इति च्लेर्लुक्, ‘गतिरनन्तरः’ इति गतेः प्रकृतिस्वरत्वम् । अतोस्मानपि यूयं देवेषु सुकृतस्स्ष्ठुकर्म कृतवन्तो ब्रूतात् ब्रूत । ‘तस्य तात्’ इति तादादेशः ॥

Thou art fuel; may we prosper;

एधो॑ऽस्येधिषी॒महि॒ स्वाहा॑ ।

एधोसीति ॥ समिधं प्रतिवचनम् । हे समित् । त्वं एधोसि ञि इन्धी दीप्तौ, दीप्तिसाधनमस्यग्नेः । वयमपि त्वां आदधानाः एधिषीमहि प्रवृद्धास्स्याम ॥

हे समित् एधोसि एधनी वर्धनी त्वमस्यग्नेः । अतस्तादृश्या त्वया वयमपि एधिषीमहि वृद्धिं प्राप्नुयामः । यद्वा - तादृश्या त्वया अग्निं वर्धयेम ॥

thou art kindling; (may we prosper;)

स॒मिद॑सि समेधिषी॒महि॒ स्वाहा॑ ।

समिदसीति ॥ निगदव्याख्यातमेतत् ॥

समित्समिन्धनी सन्दीपनी त्वमग्नेरसि ।

thou art brilliance, grant me brilliance.

तेजो॑सि॒ तेजो॒ मयि॑ धेहि॒ स्वाहा॑ ।

तेजोसीति ॥ दीप्तिहेतुत्वात् मय्यपि? तेजो धेहि स्थापय ॥

तस्मात्तेजोसि तेजस्साधनमग्नेरसि । तादृशी सा त्वम्मय्यपि तेजो धेहि स्थापय ॥

I have penetrated to the waters;
We are united with the sap;
I have come rich in milk, O Agni;
Do thou unite me with radiance.

अपो॑ अ॒द्यान्व॑चारिषँ॒ रसे॑न॒ सम॑सृक्ष्महि ।
पय॑स्वाँ अग्न॒ आग॑म॒न्तं मा॒ सँसृ॑ज॒ वर्च॑सा॒ स्वाहा॑ ।

अपो अद्येति ॥ अप इति कर्मनाम । अपः समिदाधान लक्षणं कर्म अद्य अन्वचारिषं अनुक्रमेण करोमि । रसः इच्छः कर्म विषया श्रद्धा, तेन रसेन समसृक्ष्मही । एकवचनस्थाने बहुवचनम् । लिङर्थे लुङ् । संसृष्टो भवेयं समिदाधाने कर्मणि श्रद्धापि मे वर्धता मित्यर्थः अथ वा रस इति ब्रह्मनाम स एव रसानां रसतमः इति श्रुतेः त्वत्प्रसादात् मे ब्रह्मसायुज्यं भूयादित्यर्थः ॥ पयस्वान् पय इति हविष उपलक्षणं, हविष्मान् भूत्वा हे अग्ने त्वां अहं अहरहः आगमम् । लिङर्थे लुङ् ।आगच्छेयम् । तमेवंभूतं मां वर्चसा दीप्त्या संसृज ॥

हे अग्ने अपः कर्म । व्यत्ययेनान्तोदात्तत्वम् । अप्शब्द एव वा कर्मणि वर्तते । ‘ऊडिदम्’ इति शस उदात्तत्वम् । अपोवभृथाख्यं कर्मान्वचारिषमानुपूर्व्येण कृतवानस्मि । अतो वयं सर्वेपि रसेन फलेन समसृक्ष्महि सङ्गतास्स्मः । वचनव्यत्ययो वा, समसृक्ष्महि । सङ्गतोस्मि । ‘लिङ्सिचावात्मनेपदेषु’ इति सिचः कित्वम् । हे अग्ने पयस्वानन्नवान् हविर्भिस्तद्वान् त्वामागममागतोस्मि । ‘आतोटि नित्यम्’ इति संहितायां रुत्वम् । तस्मात्त्वां प्राप्तं मा संसृज संयोजय वर्चसा बलेन ॥

व्याख्याता चेयं ‘उरुं हि’ इत्यत्र । अपः कर्माण्यनुक्रमेण करोमि । रसेन संसृष्टो भूयासम् । हे अग्ने पयस्वान् हविष्मान् त्वामागमं तम्मा वर्चसा बलेन संसृजेति ॥