१० १

अ॒णोरणी॑यान्मह॒तो मही॑यान्
आ॒त्मा गुहा॑या॒न् निहि॑तोऽस्य ज॒न्तोः ।
तम् अ॑क्रतुं पश्यति वीतशो॒को
धा॒तुः प्र॒सादा॑न् महि॒मान॑म् ईशम् ॥

स॒प्त प्रा॒णाः प्र॒भव॑न्ति॒ तस्मा॑त्
स॒प्तार्चिष॑स् स॒मिध॑स् स॒प्त जि॒ह्वाः ।
स॒प्त इ॒मे लो॒का येषु॒ चर॑न्ति प्रा॒णा
गु॒हाश॑या॒न् निहि॑तास् स॒प्त-स॑प्त ॥

अत॑स् समु॒द्रा गि॒रय॑श् च॒ सर्वे॒
ऽस्मात् स्यन्द॑न्ते॒ सिन्ध॑व॒स् सर्व॑रूपाः ।
अत॑श्च॒ विश्वा॒ ओष॑धयो॒ रसा॑श्च॒
येनै॑ष भू॒तस् ति॑ष्ठत्यन्तरा॒त्मा ॥

• देवता - पवमानः सोमः
• ऋषिः - दैवोदासिः प्रतर्दनः
• छन्दः - त्रिष्टुप्

ब्रह्मा᳓ देवा᳓नाम् पदवीः᳓ कवीना᳓म्
ऋ᳓षिर् वि᳓प्राणाम् महिषो᳓ मृगा᳓णाम्
श्येनो᳓ गृ᳓ध्राणां स्व᳓धितिर् व᳓नानां
सो᳓मः पवि᳓त्रम् अ᳓ति एति रे᳓भन्

Strata
Normal

Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M

Morph
brahmā́ ← brahmán- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

devā́nām ← devá- (nominal stem)
{case:GEN, gender:M, number:PL}

kavīnā́m ← kaví- (nominal stem)
{case:GEN, gender:M, number:PL}

padavī́ḥ ← padavī́- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

mahiṣáḥ ← mahiṣá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

mr̥gā́ṇām ← mr̥gá- (nominal stem)
{case:GEN, gender:M, number:PL}

ŕ̥ṣiḥ ← ŕ̥ṣi- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

víprāṇām ← vípra- (nominal stem)
{case:GEN, gender:M, number:PL}

gŕ̥dhrāṇām ← gŕ̥dhra- (nominal stem)
{case:GEN, gender:M, number:PL}

svádhitiḥ ← svádhiti- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:SG}

śyenáḥ ← śyená- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

vánānām ← vána- (nominal stem)
{case:GEN, gender:N, number:PL}

áti ← áti (invariable)

eti ← √i- 1 (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}

pavítram ← pavítra- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

rébhan ← √ribh- (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, tense:PRS, voice:ACT}

sómaḥ ← sóma- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

ब्र॒ह्मा । दे॒वाना॑म् । प॒द॒ऽवीः । क॒वी॒नाम् । ऋषिः॑ । विप्रा॑णाम् । म॒हि॒षः । मृ॒गाणा॑म् ।
श्ये॒नः । गृध्रा॑णाम् । स्वऽधि॑तिः । वना॑नाम् । सोमः॑ । प॒वित्र॑म् । अति॑ । ए॒ति॒ । रेभ॑न् ॥

• brahmā ← brahman
• [noun], nominative, singular, masculine
• “Brahma; Brahmin; dhak; Brahman; brahman [word]; Brahman; Brahmin; Brahmapurāṇa; Vishnu; Brihaspati.”

• devānām ← deva
• [noun], genitive, plural, masculine
• “Deva; Hindu deity; king; deity; Indra; deva [word]; God; Jina; Viśvedevās; mercury; natural phenomenon; gambling.”

• padavīḥ ← padavī
• [noun], nominative, singular, feminine
• “path; padavī [word].”

• kavīnām ← kavi
• [noun], genitive, plural, masculine
• “poet; wise man; bard; Venus; Uśanas; kavi [word]; Kavi; prophet; guru; Brahma.”

• ṛṣir ← ṛṣiḥ ← ṛṣi
• [noun], nominative, singular, masculine
• “Ṛṣi; spiritual teacher; ascetic; Mantra.”

• viprāṇām ← vipra
• [noun], genitive, plural, masculine
• “Brahmin; poet; singer; priest; guru; Vipra.”

• mahiṣo ← mahiṣaḥ ← mahiṣa
• [noun], nominative, singular, masculine
• “Old World buffalo; Mahiṣa; Mahiṣa.”

• mṛgāṇām ← mṛga
• [noun], genitive, plural, masculine
• “game; deer; animal; antelope; mṛga [word]; Mṛgaśiras.”

• śyeno ← śyenaḥ ← śyena
• [noun], nominative, singular, masculine
• “hawk; bird of prey; falcon; Śyena; eagle; śyena [word]; Śyena.”

• gṛdhrāṇāṃ ← gṛdhrāṇām ← gṛdhra
• [noun], genitive, plural, masculine
• “vulture.”

• svadhitir ← svadhitiḥ ← svadhiti
• [noun], nominative, singular, masculine
• “ax; knife.”

• vanānāṃ ← vanānām ← vana
• [noun], genitive, plural, neuter
• “forest; wood; tree; grove; vana [word]; forest; brush.”

• somaḥ ← soma
• [noun], nominative, singular, masculine
• “Soma; moon; soma [word]; Candra.”

• pavitram ← pavitra
• [noun], accusative, singular, neuter
• “strainer.”

• aty ← ati
• [adverb]
• “very; excessively; beyond; excessively.”

• eti ← i
• [verb], singular, Present indikative
• “go; travel; enter (a state); return; walk; continue; reach; ask.”

• rebhan ← ribh
• [verb noun], nominative, singular
• “moo; murmur; praise.”

सोम एवं-रूपो भवति।

देवानां स्तोत्रकारिणाम् ऋत्विजां ब्रह्मा ब्रह्माख्यर्त्विक् स्थानी यो भवति,
यद् वा देवानां द्योतमानानाम् इन्द्रादीनां ब्रह्मा राजाभवति ।

तथा कवीनां क्रान्तप्रज्ञानां पदवीः स्खलन्ति पदानि साधुत्वेन यो योजयति सपदवीः । वीगत्यादिष्व् इत्येतस्मात् क्विपि रूपम् ।

तथा विप्राणां मेधाविनाम्मध्ये ऋषिर्भवति । यः परोक्षम्पश्यति सऋषिः । ऋषिर्दर्श- नादिति । मृगाणां महिषोभवति महिषाख्योबलवान् राजाभवति । तथा गृध्राणां पक्षि- विशेषाणां श्येनः शंसनीयः पक्षिराजोभवति । वनानां वनतिर्हिसाकर्मा । हिंसकानां छेदका- नाम्मध्ये स्वधितिः एतन्नामकः छेदकोसि । एवम्प्रभावः सोमः रेभन् शब्दायमानःसन् पवि त्रमूर्णास्तुकेन कृतमत्येति अतिगच्छति ॥ ६ ॥

English translation:

“The Brahmā of the gods, the guide of the sages, the ṛṣi of the pious, the buffalo of wild animals, the falcon of the vultures, the hatchet of deadly weapons, the Soma passes through the filter with a roar.”

Commentary by Sāyaṇa: Ṛgveda-bhāṣya

The Brahmā of the gods: i.e., the king of the gods; or, it may mean the brāhmaṇa of the priests; the ṛṣi: yaḥ parokṣam paśyati sa ṛṣiḥ, ṛsirdarśanāt (Nirukta 2.11)

Formulator for the gods, trail-blazer for the sage poets, seer for the inspired poets, buffalo of the wild beasts,
falcon of the birds of prey, axe of the trees—Soma goes rasping
through the filter.

Though the syntax is kept absolutely constant - nom. sg. + gen. pl. - there is a shifting functional relationship between the head noun and its genitive in the seven phrases here: the first two are roles Soma performs for the group identified by the gen., the next three a particular, and superior, individual token from the group (though the third pairing, “seer for/of the inspired poets,” is ambiguous between the first type and the second), and the last is sort of a negative version of the role he plays for the group.

Brahman of Gods, the Leader of the poets, Rsi of sages, Bull of savage creatures,
Falcon amid the vultures, Axe of forests, over the cleansing sieve goes Soma singing.

Der Hohepriester der Götter, der Pfadfinder der Seher, der Rishi unter den Beredten, der Büffel unter den wilden Tieren, der Adler unter den Geiern, die Axt für die Bäume, geht Soma laut redend durch die Seihe.

Der Götter Beter und der Priester Führer, der Sänger Dichter und der Stier der Thiere, Der Geier Adler und die Axt der Wälder, der Soma wandert singend durch die Seihe.

Брахман богов, пролагатель пути поэтов,
Риши среди вдохновенных, буйвол среди диких животных,
Орел среди хищных птиц, топор для деревьев,
Сома проходит сквозь цедилку, распевая.

• पवमानः सोमः
• प्रतर्दनो दैवोदासिः
• निचृत्त्रिष्टुप्
• धैवतः

अ॒जाम् एकाल्ँ॒ लोहि॑त-शुक्लकृ॒ष्णां
ब॒ह्वीं प्र॒जाञ् ज॒नय॑न्तीँ॒ सरू॑पाम् ।
अ॒जो ह्येको॑ जु॒षमा॑णो ऽनु॒शेते॒
जहा॑त्य् एनां भु॒क्त-भो॑गा॒म् अजो॑ऽन्यः । (20)