३

चित्ति॒स्स्रुक् । चि॒त्तमाज्य॑म् । वाग्वेदिः॑ । आधी॑तं ब॒ऱ्॒हिः । केतो॑ अ॒ग्निः । विज्ञा॑तम॒ग्निः । वाक्प॑ति॒ऱ्होता॑ । मन॑ उपव॒क्ता । प्रा॒णो ह॒विः । सामा॑ध्व॒र्युः । वाच॑स्पते विधे नामन् । वि॒धेम॑ ते॒ नाम॑ । वि॒धेस्त्वम॒स्माक॒न्नाम॑ । वा॒चस्पति॒स्सोमं॑ पिबतु । आऽस्मासु॑ नृ॒म्णन्धा॒त्स्वाहा॑ ।। (1)

अ॒ध्व॒र्युः पञ्च॑ च ॥ 1 ॥

पृ॒थि॒वी होता॑ । द्यौर॑ध्व॒र्युः । रु॒द्रो॑ऽग्नीत् । बृह॒स्पति॑रुपव॒क्ता । वाच॑स्पते वा॒चो वी॒र्ये॑ण । संभृ॑ततमे॒नाय॑क्ष्यसे । यज॑मानाय॒ वार्य॑म् । आसुव॒स्कर॑स्मै । वा॒चस्पति॒स्सोमं॑ पिबति । ज॒जन॒दिन्द्र॑मिन्द्रि॒याय॒ स्वाहा॑ ॥ (2) ।

पृ॒थि॒वी होता॒ दश॑ । 2 ।

अ॒ग्निऱ्होता॑ । अ॒श्विना॑ऽध्व॒र्यू । त्वष्टा॒ऽग्नीत् । मि॒त्र उ॑पव॒क्ता । सोम॒स्सोम॑स्य पुरो॒गाः । शु॒क्रश्शु॒क्रस्य॑ पुरो॒गाः । श्रा॒तास्त॑ इन्द्र॒ सोमाः॑ । वाता॑पेऱ्हवन॒श्रुत॒स्स्वाहा॑ । (3) ।

अ॒ग्निर्होता॒ऽष्टौ । 3 ।

सूर्य॑न्ते॒ चक्षुः॑ । वातं॑ प्रा॒णः । द्यां पृ॒ष्ठम् । अ॒न्तरि॑क्षमा॒त्मा । अङ्गै॑र्य॒ज्ञम् । पृ॒थि॒वीँ शरी॑रैः । वाच॑स्प॒तेऽच्छि॑द्रया वा॒चा । अच्छि॑द्रया जु॒ह्वा॑ । दि॒वि दे॑वा॒वृधँ॒ होत्रा॒ मेर॑यस्व॒ स्वाहा॑ । (4)

सूर्य॑न्ते॒ नव॑ । 4 ।

म॒हाह॑वि॒ऱ्होता॑ । स॒त्यह॑विरध्व॒र्युः । अच्यु॑तपाजा अ॒ग्नीत् । अच्यु॑तमना उपव॒क्ता । अ॒ना॒धृ॒ष्यश्चा॑प्रतिधृ॒ष्यश्च॑ य॒ज्ञस्या॑भिग॒रौ । अ॒यास्य॑ उद्गा॒ता । वाच॑स्पते हृद्विधे नामन् । वि॒धेम॑ ते॒ नाम॑ । वि॒धेस्त्वम॒स्माक॒न्नाम॑ । वा॒चस्पति॒स्सोम॑मपात् । मा दैव्य॒स्तन्तु॒श्छेदि॒ मा म॑नु॒ष्यः॑ । नमो॑ दि॒वे । नमः॑ पृथि॒व्यै स्वाहा॑ । (5) ।

अ॒पा॒त्त्रीणि॑ च । (5) ।

वाग्घोता॑ । दी॒क्षा पत्नी॑ । वातो॑ऽध्व॒र्युः । आपो॑ऽभिग॒रः । मनो॑ ह॒विः । तप॑सि जुहोमि । भूर्भुव॒स्सुवः॑ । ब्रह्म॑ स्वयं॒भु । ब्रह्म॑णे स्वयं॒भुवे॒ स्वाहा॑ । (6)

वाग्घोता॒ नव॑ । 6 ।

ब्रा॒ह्म॒ण एक॑होता । स य॒ज्ञः । स मे॑ ददातु प्र॒जां प॒शून्पुष्टि॒य्यँशः॑ । य॒ज्ञश्च॑ मे भूयात् । अ॒ग्निर्द्विहो॑ता । स भ॒र्ता । स मे॑ ददातु प्र॒जां प॒शून्पुष्टि॒य्यँशः॑ । भ॒र्ता च॑ मे भूयात् । पृ॒थि॒वी त्रिहो॑ता । स प्र॑ति॒ष्ठा । (7) ।

स मे॑ ददातु प्र॒जां प॒शून्पुष्टि॒य्यँशः॑ । प्र॒ति॒ष्ठा च॑ मे भूयात् । अ॒न्तरि॑क्ष॒ञ्चतु॑ऱ्होता । स वि॒ष्ठाः । स मे॑ ददातु प्र॒जां प॒शून्पुष्टि॒य्यँशः॑ । वि॒ष्ठाश्च॑ मे भूयात् । वा॒युः प़ञ्च॑होता । स प्रा॒णः । स मे॑ ददातु प्र॒जां प॒शून्पुष्टि॒य्यँशः॑ । प्रा॒णश्च॑ मे भूयात् । (8)

च॒न्द्रमा॒ष्षड्ढो॑ता । स ऋ॒तून्क॑ल्पयाति । स मे॑ ददातु प्र॒जां प॒शून्पुष्टि॒य्यँशः॑ । ऋ॒तव॑श्च मे कल्पन्ताम् । अन्नँ॑ स॒प्तहो॑ता । स प्रा॒णस्य॑ प्रा॒णः । स मे॑ ददातु प्र॒जां प॒शून्पुष्टि॒य्यँशः॑ । प्रा॒णस्य॑ च मे प्रा॒णो भू॑यात् । द्यौर॒ष्टहो॑ता । सो॑ऽनाधृ॒ष्यः । (9) ।

स मे॑ ददातु प्र॒जां प॒शून्पुष्टि॒य्यँशः॑ । अ॒ना॒धृ॒ष्यश्च॑ भूयासम् । आ॒दि॒त्यो नव॑होता । स ते॑ज॒स्वी । स मे॑ ददातु प्र॒जां प॒शून्पुष्टि॒य्यँशः॑ । ते॒ज॒स्वी च॑ भूयासम् । प्र॒जाप॑ति॒र्दश॑होता । स इ॒दँ सर्वम्॑ । स मे॑ ददातु प्र॒जां प॒शून्पुष्टि॒य्यँशः॑ । सर्व॑ञ्च मे भूयात् । (10) ।

प्र॒ति॒ष्ठा प्रा॒णश्च॑ मे भूयादनाधृ॒ष्यस्सर्व॑ञ्च मे भूयात् ॥ 7 । (ब्रा॒ह्म॒णो य॒ज्ञो॑ऽग्निर्भ॒र्ता पृ॑थि॒वी प्र॑ति॒ष्ठाऽन्तरि॑क्षव्विँ॒ष्ठा वा॒युः प्रा॒णश्च॒न्द्रमा॑ ऋ॒तूनन्नं॑ प्रा॒णस्य॑ प्रा॒णो द्यौर॑नाधृ॒ष्य आ॑दि॒त्यस्स ते॑ज॒स्वी प्र॒जाप॑तिरि॒दँ सर्वँ॒ सर्व॑ञ्च मे भूयात् ॥)

अ॒ग्निर्यजु॑र्भिः । स॒वि॒ता स्तोमैः॑ । इन्द्र॑ उक्थाम॒दैः । मि॒त्रावरु॑णावा॒शिषा॑ । अङ्गि॑रसो॒ धिष्णि॑यैर॒ग्निभिः॑ । म॒रुत॑स्सदोहविर्धा॒नाभ्या॑म् । आपः॒ प्रोक्ष॑णीभिः । ओष॑धयो ब॒र््हि॒षा॑ । अदि॑ति॒र्वेद्या॑ । सोमो॑ दी॒क्षया॑ । (11)

त्वष्टे॒ध्मेन॑ । विष्णु॑र्य॒ज्ञेन॑ । वस॑व॒ आज्ये॑न । आ॒दि॒त्या दक्षि॑णाभिः । विश्वे॑ दे॒वा ऊ॒र्जा । पू॒षा स्व॑गाका॒रेण॑ । बृह॒स्पतिः॑ पुरो॒धया॑ । प्र॒जाप॑तिरुद्गी॒थेन॑ । अ॒न्तरि॑क्षं प॒वित्रे॑ण । वा॒युः पात्रैः॑ । अ॒ह श्र॒द्धया॑ । (12)

दी॒क्षया॒ पात्रै॒रेक॑ञ्च ॥ 8 ।

सेनेन्द्र॑स्य । धेना॒ बृह॒स्पतेः॑ । प॒त्थ्या॑ पू॒ष्णः । वाग्वा॒योः । दी॒क्षा सोम॑स्य । पृ॒थि॒व्य॑ग्नेः । वसू॑नाङ्गाय॒त्री । रु॒द्राणा॑न्त्रि॒ष्टुक् । आ॒दि॒त्याना॒ञ्जग॑ती । विष्णो॑रनु॒ष्टुक् । (13) ।

वरु॑णस्य वि॒राट् । य॒ज्ञस्य॑ प॒ङ्क्तिः । प्र॒जाप॑ते॒रनु॑मतिः । मि॒त्रस्य॑ श्र॒द्धा । स॒वि॒तुः प्रसू॑तिः । सूर्य॑स्य॒ मरी॑चिः । च॒न्द्रम॑सो रोहि॒णी । ऋषी॑णामरुन्ध॒ती । प॒र्जन्य॑स्य वि॒द्युत् । चत॑स्रो॒ दिशः॑ । चत॑स्रोऽवान्तरदि॒शाः । अह॑श्च॒ रात्रि॑श्च । कृ॒षिश्च॒ वृष्टि॑श्च । त्विषि॒श्चाप॑चितिश्च । आप॒श्चौष॑धयश्च । ऊर्क्च॑ सू॒नृता॑ च दे॒वानां॒ पत्न॑यः । (14) ।

अ॒नु॒ष्टुग्दिश॒ष्षट्च॑ । 9 ।

दे॒वस्य॑ त्वा सवि॒तुः प्र॑स॒वे । अ॒श्विनो॑र्बा॒हुभ्या॑म् । पू॒ष्णो हस्ता॑भ्यां॒ प्रति॑गृह्णामि । राजा॑ त्वा॒ वरु॑णो नयतु देवि दक्षिणे॒ऽग्नये॒ हिर॑ण्यम् । तेना॑मृत॒त्वम॑श्याम् । वयो॑ दा॒त्रे । मयो॒ मह्य॑मस्तु प्रतिग्रही॒त्रे । क इ॒दङ्कस्मा॑ अदात् । कामः॒ कामा॑य । कामो॑ दा॒ता । (15)

कामः॑ प्रतिग्रही॒ता । कामँ॑ समु॒द्रमावि॑श । कामे॑न त्वा॒ प्रति॑गृह्णामि । कामै॒तत्ते॑ । ए॒षा ते॑ काम॒ दक्षि॑णा । उ॒त्ता॒नस्त्वा॑ङ्गीर॒सः प्रति॑गृह्णातु । सोमा॑य॒ वासः॑ । रु॒द्राय॒ गाम् । वरु॑णा॒याश्व॑म् । प्र॒जाप॑तये॒ पुरु॑षम् । (16) ।

मन॑वे॒ तल्प॑म् । त्वष्ट्रे॒ऽजाम् । पू॒ष्णेऽवि॑म् । निर््ऋ॑त्या अश्वतरगर्द॒भौ । हि॒मव॑तो ह॒स्तिन॑म् । ग॒न्ध॒र्वा॒प्स॒राभ्य॑स्स्रगलङ्कर॒णे । विश्वे॑भ्यो दे॒वेभ्यो॑ धा॒न्यम् । वा॒चेऽन्न॑म् । ब्रह्म॑ण ओद॒नम् । स॒मु॒द्रायापः॑ । (17)

उ॒त्ता॒नाया॑ङ्गीर॒सायानः॑ । वै॒श्वा॒न॒राय॒ रथ॑म् । वै॒श्वा॒न॒रः प्र॒त्नथा॒ नाक॒मारु॑हत् । दि॒वः पृ॒ष्ठम्भन्द॑मानस्सु॒मन्म॑भिः । स पू॑र्व॒वज्ज॒नय॑ज्ज॒न्तवे॒ धन॑म् । स॒मा॒नम॑ज्मा॒ परि॑याति॒ जागृ॑विः । राजा॑ त्वा॒ वरु॑णो नयतु देविदक्षिणे वैश्वान॒राय॒ रथ॑म् । तेना॑मृत॒त्वम॑श्याम् । वयो॑ दा॒त्रे । मयो॒ मह्य॑मस्तु प्रतिग्रही॒त्रे । (18)

क इ॒दङ्कस्मा॑ अदात् । कामः॒ कामा॑य । कामो॑ दा॒ता । कामः॑ प्रतिग्रही॒ता । कामँ॑ समु॒द्रमा वि॑श । कामे॑न त्वा॒ प्रति॑गृह्णामि । कामै॒तत्ते॑ । ए॒षा ते॑ काम॒ दक्षि॑णा । उ॒त्ता॒नस्त्वा॑ङ्गीर॒सः प्रति॑गृह्णातु । (19)

दा॒ता पुरु॑ष॒मपः॑ प्रतिग्रही॒त्रे नव॑ च ॥ 10 ।

सु॒वर्ण॑ङ्घ॒र्मं परि॑वेद वे॒नम् । इन्द्र॑स्या॒त्मान॑न्दश॒धा चर॑न्तम् । अ॒न्तस्स॑मु॒द्रे मन॑सा॒ चर॑न्तम् । ब्रह्मान्व॑विन्द॒द्दश॑होतार॒मर्णे॑ । अ॒न्तः प्रवि॑ष्टश्शा॒स्ता जना॑नाम् । एक॒स्सन्ब॑हु॒धा वि॑चारः । श॒तँ शु॒क्राणि॒ यत्रैकं॒ भव॑न्ति । सर्वे॒ वेदा॒ यत्रैकं॒ भव॑न्ति । सर्वे॒ होता॑रो॒ यत्रैकं॒ भव॑न्ति । स॒मान॑सीन आ॒त्मा जना॑नाम् । (20) ।

अ॒न्तः प्रवि॑ष्टश्शा॒स्ता जना॑नाँ॒ सर्वा॑त्मा । सर्वाः॑ प्र॒जा यत्रैकं॒ भव॑न्ति । चतु॑ऱ्होतारो॒ यत्र॑ सं॒पद॒ङ्गच्छ॑न्ति दे॒वैः । स॒मान॑सीन आ॒त्मा जना॑नाम् । ब्रह्मेन्द्र॑म॒ग्निञ्जग॑तः प्रति॒ष्ठाम् । दि॒व आ॒त्मानँ॑ सवि॒तारं॒ बृह॒स्पति॑म् । चतु॑ऱ्होतारं प्र॒दिशोऽनु॑ कॢ॒प्तम् । वा॒चो वी॒र्य॑न्तप॒साऽन्व॑विन्दत् । अ॒न्तः प्रवि॑ष्टङ्क॒र्तार॑मे॒तम् । त्वष्टा॑रँ रू॒पाणि॑ विकु॒र्वन्तं॑ विप॒श्चिम् । (21)

अ॒मृत॑स्य प्रा॒णय्यँ॒ज्ञमे॒तम् । चतु॑ऱ्होतृणामा॒त्मान॑ङ्क॒वयो॒ निचि॑क्युः । अ॒न्तः प्रवि॑ष्टङ्क॒र्तार॑मे॒तम् । दे॒वानां॒ बन्धु॒ निहि॑त॒ङ्गुहा॑सु । अ॒मृते॑न कॢ॒प्तय्यँ॒ज्ञमे॒तम् । चतु॑ऱ्होतृणामा॒त्मान॑ङ्क॒वयो॒ निचि॑क्युः । श॒तन्नि॒युतः॒ परि॑वेद॒ विश्वा॑ वि॒श्ववा॑रः । विश्व॑मि॒दव्वृं॑णाति । इन्द्र॑स्या॒त्मा निहि॑तः॒ पञ्च॑होता । अ॒मृत॑न्दे॒वाना॒मायुः॑ प्र॒जाना॑म् । (22) ।

इन्द्रँ॒ राजा॑नँ सवि॒तार॑मे॒तम् । वा॒योरा॒त्मान॑ङ्क॒वयो॒ निचि॑क्युः । र॒श्मिँ र॑श्मी॒नां मध्ये॒ तप॑न्तम् । ऋ॒तस्य॑ प॒दे क॒वयो॒ निपा॑न्ति । य आ॑ण्डको॒शे भुव॑नं बि॒भर्ति॑ । अनि॑र्भिण्ण॒स्सन्नथ॑ लो॒कान् वि॒चष्टे॑ । यस्या॑ण्डको॒शँ शुष्म॑मा॒हुः प्रा॒णमुल्ब॑म् । तेन॑ कॢ॒प्तो॑ऽमृते॑ना॒हम॑स्मि । सु॒वर्ण॒ङ्कोशँ॒ रज॑सा॒ परी॑वृतम् । दे॒वाना॑व्वँसु॒धानी॑व्विँ॒राज॑म् । (23) ।

अ॒मृत॑स्य पू॒र्णान्तामु॑ क॒लाव्विँच॑क्षते । पादँ॒ षड्ढो॑तु॒र्न किला॑विवित्से । येन॒र्तवः॑ पञ्च॒धोत कॢ॒प्ताः । उ॒त वा॑ ष़॒ड्धा मन॒सोत कॢ॒प्ताः । तँ षड्ढो॑तारमृ॒तुभिः॒ कल्प॑मानम् । ऋ॒तस्य॑ प॒दे क॒वयो॒ निपा॑न्ति । अ॒न्तः प्रवि॑ष्टङ्क॒र्तार॑मे॒तम् । अ॒न्तश्च॒न्द्रम॑सि॒ मन॑सा॒ चर॑न्तम् । स॒हैव सन्त॒न्न विजा॑नन्ति दे॒वाः । इन्द्र॑स्या॒त्मानँ॑ शत॒धा चर॑न्तम् । (24) ।

इन्द्रो॒ राजा॒ जग॑तो॒ य ईशे॑ । स॒प्तहो॑ता सप्त॒धा विकॢ॑प्तः । परे॑ण॒ तन्तुं॑ परिषि॒च्यमा॑नम् । अ॒न्तरा॑दि॒त्ये मन॑सा॒ चर॑न्तम् । दे॒वानाँ॒ हृद॑यं॒ ब्रह्मान्व॑विन्दत् । ब्रह्मै॒तद्ब्रह्म॑ण॒ उज्ज॑भार । अ॒र्क श्चोत॑न्तँ सरि॒रस्य॒ मध्ये॑ । आ यस्मि॑न्त्स॒प्त पेर॑वः । मेह॑न्ति बहु॒लाँ श्रिय॑म् । ब॒ह्व॒श्वामि॑न्द्र॒ गोम॑तीम् । (25) ।

अच्यु॑तां बहु॒लाँ श्रिय॑म् । स हरि॑र्वसु॒वित्त॑मः । पे॒रुरिन्द्रा॑य पिन्वते । ब॒ह्व॒श्वामि॑न्द्र॒ गोम॑तीम् । अच्यु॑तां बहु॒लाँ श्रिय॑म् । मह्य॒मिन्द्रो॒ निय॑च्छतु । श॒तँ श॒ता अ॑स्य यु॒क्ता हरी॑णाम् । अ॒र्वाङा या॑तु॒ वसु॑भी र॒श्मिरिन्द्रः॑ । प्रमँह॑माणो बहु॒लाँ श्रिय॑म् । र॒श्मिरिन्द्र॑स्सवि॒ता मे॒ निय॑च्छतु । (26) ।

घृ॒तन्तेजो॒ मधु॑मदिन्द्रि॒यम् । मय्य॒यम॒ग्निर्द॑धातु । हरिः॑ पत॒ङ्गः प॑ट॒री सु॑प॒र्णः । दि॒वि॒क्षयो॒ नभ॑सा॒ य एति॑ । स न॒ इन्द्रः॑ कामव॒रन्द॑दातु । पञ्चा॑रञ्च॒क्रं परि॑वर्तते पृ॒थु । हिर॑ण्यज्योतिस्सरि॒रस्य॒ मद्ध्ये॑ । अज॑स्र॒ञ्ज्योति॒र्नभ॑सा॒ सर्प॑देति । स न॒ इन्द्रः॑ कामव॒रन्द॑दातु । स॒प्त यु॑ञ्जन्ति॒ रथ॒मेक॑चक्रम् । (27) ।

एको॒ अश्वो॑ वहति सप्तना॒मा । त्रि॒णाभि॑ च॒क्रम॒जर॒मन॑र्वम् । येने॒मा विश्वा॒ भुव॑नानि तस्थुः । भ॒द्रं पश्य॑न्त॒ उप॑सेदु॒रग्रे॑ । तपो॑ दी॒क्षामृष॑यस्सुव॒र्विदः॑ । ततः॑ क्ष॒त्रं बल॒मोज॑श्च जा॒तम् । तद॒स्मै दे॒वा अ॒भि सन्न॑मन्तु । श्वे॒तँ र॒श्मिं बो॑भु॒ज्यमा॑नम् । अ॒पान्ने॒तारं॒ भुव॑नस्य गो॒पाम् । इन्द्र॒न्निचि॑क्युः पर॒मे व्यो॑मन् । (28)

रोहि॑णीः पिङ्ग॒ला एक॑रूपाः । क्षर॑न्तीः पिङ्ग॒ला एक॑रूपाः । श॒तँ स॒हस्रा॑णि प्र॒युता॑नि॒ नाव्या॑नाम् । अ॒यय्यँश्श्वे॒तो र॒श्मिः । परि॒ सर्व॑मि॒दञ्जग॑त् । प्र॒जां प॒शून्धना॑नि । अ॒स्माक॑न्ददातु । श्वे॒तो र॒श्मिः परि॒ सर्वं॑ बभूव । सुव॒न्मह्यं॑ प॒शून् वि॒श्वरू॑पान् । प॒त॒ङ्गम॒क्तमसु॑रस्य मा॒यया॑ । (29) ।

हृ॒दा प॑श्यन्ति॒ मन॑सा मनी॒षिणः॑ । स॒मु॒द्रे अ॒न्तः क॒वयो॒ विच॑क्षते । मरी॑चीनां प॒दमि॑च्छन्ति वे॒धसः॑ । प॒त॒ङ्गो वाचं॒ मन॑सा बिभर्ति । ताङ्ग॑न्ध॒र्वो॑ऽवद॒द्गर्भे॑ अ॒न्तः । तान्द्योत॑मानाँ स्व॒र्यं॑ मनी॒षाम् । ऋ॒तस्य॑ प॒दे क॒वयो॒ निपा॑न्ति । ये ग्रा॒म्याः प॒शवो॑ वि॒श्वरू॑पाः । विरू॑पा॒स्सन्तो॑ बहु॒धैक॑रूपाः । अ॒ग्निस्ताँ अग्रे॒ प्रमु॑मोक्तु दे॒वः । (30)

प्र॒जाप॑तिः प्र॒जया॑ सव्विँदा॒नः । वी॒त स्तु॑केस्तुके । यु॒वम॒स्मासु॒ निय॑च्छतम् । प्रप्र॑ य॒ज्ञप॑तिन्तिर । ये ग्रा॒म्याः प॒शवो॑ वि॒श्वरू॑पाः । विरू॑पा॒स्सन्तो॑ बहु॒धैक॑रूपाः । तेषाँ॑ सप्ता॒नामि॒ह रन्ति॑रस्तु । रा॒यस्पोषा॑य सुप्रजा॒स्त्वाय॑ सु॒वीर्या॑य । य आ॑र॒ण्याः प॒शवो॑ वि॒श्वरू॑पाः । विरू॑पा॒स्सन्तो॑ बहु॒धैक॑रूपाः । वा॒युस्ताँ अग्रे॒ प्रमु॑मोक्तु दे॒वः । प्र॒जाप॑तिः प्र॒जया॑ सव्विँदा॒नः । इडा॑यै सृ॒प्तङ्घृ॒तव॑च्चराच॒रम् । दे॒वा अन्व॑विन्द॒न्गुहा॑ हि॒तम् । य आ॑र॒ण्याः प॒शवो॑ वि॒श्वरू॑पाः । विरू॑पा॒स्सन्तो॑ बहु॒धैक॑रूपाः । तेषाँ॑ सप्ता॒नामि॒ह रन्ति॑रस्तु । रा॒यस्पोषा॑य सुप्रजा॒स्त्वाय॑ सु॒वीर्या॑य ।। (31)

आ॒त्मा जना॑नाव्विँकु॒र्वन्त॑व्विँप॒श्चिं प्र॒जाना॑व्वँसु॒धानी॑व्विँ॒राज॒ञ्चर॑न्त॒ङ्गोम॑तीं मे॒ निय॑च्छ॒त्वेक॑चक्र॒व्व्योँ॑मन्मा॒यया॑ दे॒व एक॑रूपा अ॒ष्टौ च॑ । 11 ।

स॒हस्र॑शीर्‍षा॒ पुरु॑षः । स॒ह॒स्रा॒क्षस्स॒हस्र॑पात् । स भूमिं॑ वि॒श्वतो॑ वृ॒त्वा । अत्य॑तिष्ठद्दशाङ्गु॒लम् । पुरु॑ष ए॒वेदँ सर्व॑म् । यद्भू॒तं यच्च॒ भव्य॑म् । उ॒तामृ॑त॒त्वस्येशा॑नः । यदन्ने॑नाति॒रोह॑ति । ए॒तावा॑नस्य महि॒मा । अतो॒ ज्यायाँ॑श्च॒ पूरु॑षः । [32]

पादो॑ऽस्य॒ विश्वा॑ भू॒तानि॑ । त्रि॒पाद॑स्या॒मृत॑न्दि॒वि । त्रि॒पादू॒र्ध्व उदै॒त्पुरु॑षः । पादो॑ऽस्ये॒हाभ॑वा॒त्पुनः॑ । ततो॒ विष्व॒ङ्व्य॑क्रामत् । सा॒श॒ना॒न॒श॒ने अ॒भि । तस्मा॑द्वि॒राड॑जायत । वि॒राजो॒ अधि॒ पूरु॑षः । स जा॒तो अत्य॑रिच्यत । प॒श्चाद्भूमि॒मथो॑ पु॒रः । [33]

यत्पुरु॑षेण ह॒विषा॑ । दे॒वा य॒ज्ञमत॑न्वत । व॒स॒न्तो अ॑स्यासी॒दाज्य॑म् । ग्री॒ष्म इ॒ध्मश्श॒रद्ध॒विः । स॒प्तास्या॑सन्परि॒धयः॑ । त्रिस्स॒प्त स॒मिधः॑ कृ॒ताः । दे॒वा यद्य॒ज्ञन्त॑न्वा॒नाः । अब॑ध्न॒न्पुरु॑षं प॒शुम् । तं य॒ज्ञं ब॒र्हिषि॒ प्रौक्ष॑न् । पुरु॑षं जा॒तम॑ग्र॒तः । [34]

तेन॑ दे॒वा अय॑जन्त । सा॒ध्या ऋष॑यश्च॒ ये । तस्मा॑द्य॒ज्ञात्स॑र्व॒हुतः॑ । सम्भृ॑तं पृषदा॒ज्यम् । प॒शूँस्ताँश्च॑क्रे वाय॒व्या॑न् । आ॒र॒ण्यान्ग्रा॒म्याश्च॒ ये । तस्मा॑द्य॒ज्ञात्स॑र्व॒हुतः॑ । ऋच॒स्सामा॑नि जज्ञिरे । छन्दाँ॑सि जज्ञिरे॒ तस्मा॑त् । यजु॒स्तस्मा॑दजायत । [35]

तस्मा॒दश्वा॑ अजायन्त । ये के चो॑भ॒याद॑तः । गावो॑ ह जज्ञिरे॒ तस्मा॑त् । तस्मा॑ज्जा॒ता अ॑जा॒वयः॑ । यत्पुरु॑षं॒ व्य॑दधुः । क॒ति॒धा व्य॑कल्पयन् । मुखं॒ किम॑स्य॒ कौ बा॒हू । कावू॒रू पादा॑वुच्येते । ब्रा॒ह्म॒णो॑ऽस्य॒ मुख॑मासीत् । बा॒हू रा॑ज॒न्यः॑ कृ॒तः । [36]

ऊ॒रू तद॑स्य॒ यद्वैश्यः॑ । प॒द्भ्याँ शू॒द्रो अ॑जायत । च॒न्द्रमा॒ मन॑सो जा॒तः । चक्षो॒स्सूर्यो॑ अजायत । मुखा॒दिन्द्र॑श्चा॒ग्निश्च॑ । प्रा॒णाद्वा॒युर॑जायत । नाभ्या॑ आसीद॒न्तरि॑क्षम् । शी॒र्ष्णो द्यौस्सम॑वर्तत । प॒द्भ्यां भूमि॒र्दिश॒श्श्रोत्रा॑त् । तथा॑ लो॒काँ अ॑कल्पयन् । [37]

वेदा॒हमे॒तं पुरु॑षं म॒हान्त॑म् । आ॒दि॒त्यव॑र्णं॒ तम॑स॒स्तु पा॒रे । सर्वा॑णि रू॒पाणि॑ वि॒चित्य॒ धीरः॑ । नामा॑नि कृ॒त्वाऽभि॒वद॒न् यदास्ते॑ । धा॒ता पु॒रस्ता॒द्यमु॑दाज॒हार॑ । श॒क्रः प्रवि॒द्वान्प्र॒दिश॒श्चत॑स्रः । तमे॒वं वि॒द्वान॒मृत॑ इ॒ह भ॑वति । नान्यः पन्था॒ अय॑नाय विद्यते । य॒ज्ञेन॑ य॒ज्ञम॑यजन्त दे॒वाः । तानि॒ धर्मा॑णि प्रथ॒मान्या॑सन् । ते ह॒ नाकं॑ महि॒मानः॑ सचन्ते । यत्र॒ पूर्वे॑ सा॒ध्यास्सन्ति॑ दे॒वाः ।। [38]

पूरु॑षः पु॒रो॑ऽग्र॒तो॑ऽजायत कृ॒तो॑ऽकल्पयन्नास॒न्द्वे च॑ ॥ 12 ॥ (ज्याया॒नधि॒ पूरु॑षः । अ॒न्यत्र॒ पुरु॑षः ॥ )

अ॒द्भ्यः सम्भू॑तः पृथि॒व्यै रसा॑च्च । वि॒श्वक॑र्मण॒स्सम॑वर्त॒ताधि॑ । तस्य॒ त्वष्टा॑ वि॒दध॑द्रू॒पमे॑ति । तत्पुरु॑षस्य॒ विश्व॒माजा॑न॒मग्रे॑ । वेदा॒हमे॒तं पुरु॑षं म॒हान्त॑म् । आ॒दि॒त्यव॑र्णं॒ तम॑सः॒ पर॑स्तात् । तमे॒वं वि॒द्वान॒मृत॑ इ॒ह भ॑वति । नान्यः पन्था॑ विद्य॒तेऽय॑नाय । प्र॒जाप॑तिश्चरति॒ गर्भे॑ अ॒न्तः । अ॒जाय॑मानो बहु॒धा विजा॑यते । [39]

तस्य॒ धीराः॒ परि॑जानन्ति॒ योनि॑म् । मरी॑चीनां प॒दमि॑च्छन्ति वे॒धसः॑ । यो दे॒वेभ्य॒ आत॑पति । यो दे॒वानां॑ पु॒रोहि॑तः । पूर्वो॒ यो दे॒वेभ्यो॑ जा॒तः । नमो॑ रु॒चाय॒ ब्राह्म॑ये । रुचं॑ ब्रा॒ह्मं ज॒नय॑न्तः । दे॒वा अग्रे॒ तद॑ब्रुवन् । यस्त्वै॒वं ब्रा॑ह्म॒णो वि॒द्यात् । तस्य॑ दे॒वा अस॒न्वशे॑ । ह्रीश्च॑ ते ल॒क्ष्मीश्च॒ पत्न्यौ॑ । अ॒हो॒रा॒त्रे पा॒र्श्वे । नक्ष॑त्राणि रू॒पम् । अ॒श्विनौ॒ व्यात्त॑म् । इ॒ष्टं म॑निषाण । अ॒मुं म॑निषाण । सर्वं॑ मनिषाण ।। [40]

जा॒य॒ते॒ वशे॑ स॒प्त च॑ ॥ 13 ॥

भ॒र्ता सन्भ्रि॒यमा॑णो बिभर्ति । एको॑ दे॒वो ब॑हु॒धा निवि॑ष्टः । य॒दा भा॒रन्त॒न्द्रय॑ते॒ स भर्तु॑म् । नि॒धाय॑ भा॒रं पुन॒रस्त॑मेति । तमे॒व मृ॒त्युम॒मृत॒न्तमा॑हुः । तं भ॒र्तार॒न्तमु॑ गो॒प्तार॑माहुः । स भृ॒तो भ्रि॒यमा॑णो बिभर्ति । य ए॑न॒व्वेँद॑ स॒त्येन॒ भर्तु॑म् । स॒द्यो जा॒तमु॒त ज॑हात्ये॒षः । उ॒तो जर॑न्त॒न्न ज॑हा॒त्येक॑म् । (41)

उ॒तो ब॒हूनेक॒मह॑र्जहार । अत॑न्द्रो दे॒वस्सद॑मे॒व प्रार्थः॑ । यस्तद्वेद॒ यत॑ आब॒भूव॑ । स॒न्धाञ्च॒ याँ स॑न्द॒धे ब्रह्म॑णै॒षः । रम॑ते॒ तस्मि॑न्नु॒त जी॒र्णे शया॑ने । नैन॑ञ्जहा॒त्यह॑स्सु पू॒र्व्येषु॑ । त्वामापो॒ अनु॒ सर्वा॑श्चरन्ति जान॒तीः । व॒त्सं पय॑सा पुना॒नाः । त्वम॒ग्निँ ह॑व्य॒वाहँ॒ समि॑न्त्से । त्वं भ॒र्ता मा॑त॒रिश्वा॑ प्र॒जाना॑म् । (42)

त्वय्यँ॒ज्ञस्त्वमु॑वे॒वासि॒ सोमः॑ । तव॑ दे॒वा हव॒माय॑न्ति॒ सर्वे॑ । त्वमेको॑ऽसि ब॒हूननु॒प्रवि॑ष्टः । नम॑स्ते अस्तु सु॒हवो॑ म एधि । नमो॑ वामस्तु शृणु॒तँ हवं॑ मे । प्राणा॑पानावजि॒रँ स॒ञ्चर॑न्तौ । ह्वया॑मि वां॒ ब्रह्म॑णा तू॒र्तमेत॑म् । यो मान्द्वेष्टि॒ तञ्ज॑हितय्युँवाना । प्राणा॑पानौ सव्विँदा॒नौ ज॑हितम् । अ॒मुष्यासु॑ना॒मा सङ्ग॑साथाम् । (43)

तं मे॑ देवा॒ ब्रह्म॑णा सव्विँदा॒नौ । व॒धाय॑ दत्त॒न्तम॒हँ ह॑नामि । अस॑ज्जजान स॒त आब॑भूव । यय्यँ॑ञ्ज॒जान॒ स उ॑ गो॒पो अ॑स्य । य॒दा भा॒रन्त॒न्द्रय॑ते॒ स भर्तु॑म् । प॒रास्य॑ भा॒रं पुन॒रस्त॑मेति । तद्वै त्वं प्रा॒णो अ॑भवः । म॒हान्भोगः॑ प्र॒जाप॑तेः । भुजः॑ करि॒ष्यमा॑णः । यद्दे॒वान्प्राण॑यो॒ नव॑ ।। (44)

एकं॑ प्र॒जाना॑ङ्गसाथा॒न्नव॑ ॥ 14 ।

हरिँ॒ हर॑न्त॒मनु॑यन्ति दे॒वाः । विश्व॒स्येशा॑नव्वृँष॒भं म॑ती॒नाम् । ब्रह्म॒ सरू॑प॒मनु॑मे॒दमागा॑त् । अय॑नं॒ मा विव॑धी॒र्विक्र॑मस्व । मा छि॑दो मृत्यो॒ मा व॑धीः । मा मे॒ बल॒व्विँवृ॑हो॒ मा प्रमो॑षीः । प्र॒जां मा मे॑ रीरिष॒ आयु॑रुग्र । नृ॒चक्ष॑सन्त्वा ह॒विषा॑ विधेम । स॒द्यश्च॑कमा॒नाय॑ । प्र॒वे॒पा॒नाय॑ मृ॒त्यवे॑ । (45)

प्रास्मा॒ आशा॑ अशृण्वन् । कामे॑नाजनय॒न्पुनः॑ । कामे॑न मे॒ काम॒ आगा॑त् । हृद॑या॒द्धृद॑यं मृ॒त्योः । यद॒मीषा॑म॒दः प्रि॒यम् । तदैतूप॒माम॒भि । परं॑ मृत्यो॒ अनु॒ परे॑हि॒ पन्था॑म् । यस्ते॒ स्व इत॑रो देव॒याना॑त् । चक्षु॑ष्मते शृण्व॒ते ते॑ ब्रवीमि । मा नः॑ प्र॒जाँ री॑रिषो॒ मोत वी॒रान् । प्र पू॒र्व्यं मन॑सा॒ वन्द॑मानः । नाध॑मानो वृष॒भञ्च॑ऱ्षणी॒नाम् । यः प्र॒जाना॑मेक॒राण्मानु॑षीणाम् । मृ॒त्युय्यँ॑जे प्रथम॒जामृ॒तस्य॑ ।। (46)

मृ॒त्यवे॑ वी॒राँश्च॒त्वारि॑ च ॥ 15 ।

त॒रणि॑र्वि॒श्वद॑र््शतो ज्योति॒ष्कृद॑सि सूर्य । विश्व॒मा भा॑सि रोच॒नम् । उ॒प॒या॒मगृ॑हीतोऽसि॒ सूर्या॑य त्वा॒ भ्राज॑स्वत ए॒ष ते॒ योनिः॒ सूर्या॑य त्वा॒ भ्राज॑स्वते ।। (47) ।। 16 ।।

। 16 ।

आ प्या॑यस्व मदिन्तम॒ सोम॒ विश्वा॑भिरू॒तिभिः॑ । भवा॑ नः स॒प्रथ॑स्तमः ।। (48) ।। 17 ।।

। 17 ।

ई॒युष्टे ये पूर्व॑तरा॒मप॑श्यन् व्यु॒च्छन्ती॑मु॒षसं॒ मर्त्या॑सः । अ॒स्माभि॑रू॒ नु प्र॑ति॒चक्ष्या॑ऽभू॒दो ते य॑न्ति॒ ये अ॑प॒रीषु॒ पश्या॑न् ।। 49 । 18 ।।

। 18 ।

ज्योति॑ष्मतीं त्वा सादयामि ज्योति॒ष्कृतं॑ त्वा सादयामि ज्योति॒र्विदं॑ त्वा सादयामि॒ भास्व॑तीं त्वा सादयामि॒ ज्वल॑न्तीं त्वा सादयामि मल्मला॒भव॑न्तीं त्वा सादयामि॒ दीप्य॑मानां त्वा सादयामि॒ रोच॑मानां त्वा सादया॒म्यज॑स्रां त्वा सादयामि बृ॒हज्ज्यो॑तिषं त्वा सादयामि बो॒धय॑न्तीं त्वा सादयामि॒ जाग्र॑तीं त्वा सादयामि ।। 50 ।। 19 ।।

। 19 ।

प्र॒या॒साय॒ स्वाहा॑ऽऽया॒साय॒ स्वाहा॑ विया॒साय॒ स्वाहा॑ सय्याँ॒साय॒ स्वाहो॑द्या॒साय॒ स्वाहा॑ऽवया॒साय॒ स्वाहा॑ शु॒चे स्वाहा॒ शेका॑य॒ स्वाहा॑ तप्य॒त्वै स्वाहा॒ तप॑ते॒ स्वाहा॑ ब्रह्मह॒त्यायै॒ स्वाहा॒ सर्व॑स्मै॒ स्वाहा॑ । (51) । 20 ।

। 20 ।

चि॒त्तँ स॑न्ता॒नेन॑ भ॒वय्यँ॒क्ना रु॒द्रन्तनि॑म्ना पशु॒पति॑ स्थूलहृद॒येना॒ग्निँ हृद॑येन रु॒द्रल्लोँहि॑तेन श॒र्वम्मत॑स्नाभ्यां महादे॒वम॒न्तः पा॑र्श्वेनौषिष्ठ॒हनँ॑ शिङ्गीनिको॒श्या॑भ्याम् । (52) । 21 ।

। 21 ।

चित्तिः॑ पृथि॒व्य॑ग्नि॒स्सूर्य॑न्ते॒ चक्षु॑र्म॒हाह॑वि॒र्होता॒ वाग्घोता॑ ब्राह्म॒ण एक॑होता॒ऽग्निर्यजु॑र्भि॒स्सेनेन्द्र॑स्य दे॒वस्य॑ सु॒वर्ण॑ङ्घ॒र्मँ स॒हस्र॑शीऱ्षा॒ऽद्भ्यो भ॒र्ता हरि॑न्त॒रणि॒रा प्या॑यस्वे॒युष्टे ये ज्योति॑ष्मतीं प्रया॒साय॑ चि॒त्तमेक॑विँशतिः । 21 । चित्ति॑र॒ग्निर्यजु॑र्भिर॒न्तः प्रवि॑ष्टः प्र॒जाप॑तिः प्र॒जया॑ भ॒र्ता सन्प्र॑या॒साय॒ द्विप॑ञ्चा॒शत् ॥ 52 । चित्ति॑श्शिङ्गीनिको॒श्या॑भ्याम् ॥ तृतीयः प्रश्नः समाप्तः ॥