२० माहेन्द्रग्रहः ...{Loading}...
गायत्री । सोमऋषिः
भास्करोक्त-विनियोगः
1शुक्रपात्रेण माहेन्द्रं गृह्णाति - महानिति गायत्र्या त्रिपदया ॥
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
महाँ᳓ इ᳓न्द्रो य᳓ ओ᳓जसा-
पर्ज᳓न्यो वृष्टिमाँ᳓ इव ।
स्तो᳓मैर् वत्स᳓स्य वावृधे ॥+++(4)+++
001 ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - इन्द्रः
- ऋषिः - वत्सः काण्वः
- छन्दः - गायत्री
Thomson & Solcum
महाँ᳓ इ᳓न्द्रो य᳓ ओ᳓जसा
पर्ज᳓न्यो वृष्टिमाँ᳓ इव
स्तो᳓मैर् वत्स᳓स्य वावृधे
Vedaweb annotation
Strata
Strophic
Pāda-label
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).
Morph
índraḥ ← índra- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
mahā́n ← mahā́nt- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
ójasā ← ójas- (nominal stem)
{case:INS, gender:N, number:SG}
yáḥ ← yá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
iva ← iva (invariable)
parjányaḥ ← parjánya- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
vr̥ṣṭimā́n ← vr̥ṣṭimánt- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
stómaiḥ ← stóma- (nominal stem)
{case:INS, gender:M, number:PL}
vatsásya ← vatsá- (nominal stem)
{case:GEN, gender:M, number:SG}
vāvr̥dhe ← √vr̥dh- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRF, voice:MED}
पद-पाठः
म॒हान् । इन्द्रः॑ । यः । ओज॑सा । प॒र्जन्यः॑ । वृ॒ष्टि॒मान्ऽइ॑व ।
स्तोमैः॑ । व॒त्सस्य॑ । व॒वृ॒धे॒ ॥
Hellwig Grammar
- mahāṃ ← mahat
- [noun], nominative, singular, masculine
- “large; eminent; great; loud; dangerous; strong; long; high; much(a); mahant [word]; ample; very; great; adult; important; dark; high; abundant; violent; remarkable; mighty; big; long.”
- indro ← indraḥ ← indra
- [noun], nominative, singular, masculine
- “Indra; leader; best; king; first; head; self; indra [word]; Indra; sapphire; fourteen; guru.”
- ya ← yaḥ ← yad
- [noun], nominative, singular, masculine
- “who; which; yat [pronoun].”
- ojasā ← ojas
- [noun], instrumental, singular, neuter
- “strength; power; ojas; ojas [word]; potency; might.”
- parjanyo ← parjanyaḥ ← parjanya
- [noun], nominative, singular, masculine
- “cloud; Parjanya; Indra; nimbus.”
- vṛṣṭimāṃ ← vṛṣṭimat
- [noun], nominative, singular, masculine
- “rain; raining; rainy.”
- iva
- [adverb]
- “like; as it were; somehow; just so.”
- stomair ← stomaiḥ ← stoma
- [noun], instrumental, plural, masculine
- “hymn; Stoma; stoma [word].”
- vatsasya ← vatsa
- [noun], genitive, singular, masculine
- “calf; child; Vatsa; vatsa [word]; juvenile; Vatsa; Vatsa; Vatsa; son; male child.”
- vāvṛdhe ← vṛdh
- [verb], singular, Perfect indicative
- “increase; grow; vṛdh; increase; succeed; strengthen; grow up; spread.”
सायण-भाष्यम्
यः इन्द्रः ओजसा बलेन महान् सर्वेभ्योऽधिकः । क इव । वृष्टिमानिव । यथा वृष्ट्या युक्तः पर्जन्यः रसानां प्रार्जयिता देवो महान् स इवेत्यर्थः । स इन्द्रः वत्सस्य पुत्रस्थानीयस्य स्तोतुर्वत्सनाम्न एवर्षेः स्तोत्रैः ववृधे प्रवर्धते ॥
भट्टभास्कर-टीका
य ओजसा बलेन महान् इन्द्रः । पूर्ववद्रुत्वादि संहितायाम् । स इन्द्रः, वत्सस्य वत्सस्थानीयस्य यजमानस्य ऋषेर्वा वत्सनाम्नः, स्वभूतैस् तोमैस् स्तोत्रैः वावृधे वर्धताम् । ‘छन्दसि लुङ्लिङ्लिटः’ इति लिट् । ‘तुजादीनां’ इत्यभ्यासस्य दीर्घः ।
क इव? पर्जन्यो वृष्टिमानिव यथा वृष्टिमान् पर्जन्योभिवर्धते लोकाभिवृद्ध्या तथेत्यर्थः । वृष्टिमानित्यस्व ‘ह्रस्वनुङ्भ्यां मतुप्’ इति मतुप उदात्तत्वम् । पूर्ववद्रुत्वादि संहितायाम् ॥
Wilson
English translation:
“Indra, who is great in might like Parjanya the disributor of rain, is magnified by the praises o Vatsa.”
Jamison Brereton
Great Indra, who is like rain-bearing Parjanya in might,
has grown strong through the praises of Vatsa.
Jamison Brereton Notes
Displaced iva in b; we might expect *parjánya iva vṛṣṭimā́n, which would also be metrically acceptable.
Griffith
INDRA, great in his power and might, and like Parjanya rich in rain,
Is magnified by Vatsa’s lauds.
English
Great is Indra who through his might
Is like Parjanya with the rain;
He waxeth with the praises of Vatsa.
Geldner
Indra, der an Kraft groß ist wie der regenbringende Parjanya, hat sich an des Vatsa Lobliedern erbaut;
Grassmann
Der grosse Indra, der an Kraft der regenschwangern Wolke gleicht, Erlabt an Vatsa’s Liedern sich,
Elizarenkova
Индра, который велик благодаря силе,
Словно грозовая туча, несущая дождь,
Возрос от восхвалений Ватсы,
अधिमन्त्रम् (VC)
- इन्द्र:
- वत्सः काण्वः
- गायत्री
- षड्जः
उपयामगृहीतः ...{Loading}...
भास्करोक्त-विनियोगः
इमामनुद्रुत्योपयामगृहीतोसि महेन्द्राय त्वेति गृह्णाति ॥
उपयामगृहीतः ...{Loading}...
विश्वास-प्रस्तुतिः
उ॒प॒या॒म-गृ॑हीतो ऽसि।
Keith
Thou art taken with a support/ foundation.
मूलम्
उ॒प॒या॒मगृ॑हीतोऽसि।
भट्टभास्कर-टीका
उपयम्यन्ते स्वात्मन्येव नियम्यन्ते भूतजातान्यस्मिन् अभिन्नेधिकरणे इत्युपयामः पृथ्वी । ‘इयं वा उपयामः’ इति ब्राह्मणम् । ‘हलश्च’ इति घञ्, थाथादिस्वरेणान्तोदात्तत्वम् । तेन गृहीतस्त्वमसि ; कोन्यस्त्वां गृहीतुं क्षम इति भावः ; पृथिव्यापो गृहीष्यामीतिवत् । ‘तृतीया कर्मणि’ इति पूर्वपदप्रकृतिस्वरत्वम् । यद्वा - उपयामार्थं पृथिव्यर्थं गृहीतोसीति ; हे सोम ।
ननु ‘स्वाहा त्वा सुभवस्सूर्याय’ इति मन्त्रवर्णनात् सूर्यदेवत्यः कथं पृथिवीदेवत्यः स्यात् ? नैतद्देवताभिधानं ; पृथिवीवासिनां प्रजानां यागद्वारेण स्थित्यर्थं गृहीतोसीति स्तूयते । यद्वा - पृथिव्यपि देवतैवास्य ‘उपयामगृहीतोसीत्याहादितिदेवत्यास्तेन’ इति, अदितिः पृथ्वी । ‘चतुर्थी’ इति योगविभागात्समासः । ‘क्ते च’ इति पूर्वपदप्रकृतिस्वरत्वम् । ‘इयं वा उपयामस्तस्मादिमां प्रजा अनु प्रजायन्ते’ इति ब्राह्मणम् ॥
उपयामगृहीतोसीति व्याख्यातम् । ‘इयं वा उपयामः’ तयैव गृहीतोसीति ।
विश्वास-प्रस्तुतिः
महे॒न्द्राय॑ त्वा ।
मूलम्
महे॒न्द्राय॑ त्वा ।
Keith
to Mahendra thee!
भास्करोक्त-विनियोगः
2एष ते योनिर्महेन्द्राय त्वेति सादयति ॥ ‘इन्द्रो वृत्रमहन् तं देवा अब्रुवन्महान्वा अयमभूत्’ इत्यादि ब्राह्मणम् ॥
विश्वास-प्रस्तुतिः
ए॒ष ते॒ योनि॑र्, महे॒न्द्राय॑ त्वा ॥ [21]
Keith
This is thy birthplace; to Mahendra thee!
मूलम्
ए॒ष ते॒ योनि॑र्महे॒न्द्राय॑ त्वा ॥ [21]