ब्रह्मा॑त्म॒न्वद॑सृजत ।
तद॑कामयत ।
समा॒त्मना॑ पद्ये॒येति॑ । आत्म॒न्नात्म॒न्नित्याम॑न्त्रयत । तस्मै॑ दश॒मँ हू॒तᳶ प्रत्य॑शृणोत् । स दश॑हूतोऽभवत् । दश॑हूतो ह॒ वै नामै॒षः । तव्ँ वा ए॒तन्दश॑हूतँ॒ सन्त॑म् । दश॑हो॒तेत्याच॑क्षते प॒रोक्षे॑ण । प॒रोक्ष॑प्रिया इव॒ हि दे॒वाः ॥47॥

ब्रह्मा॑त्म॒न्वद॑सृजत ।
तद॑कामयत॒ “समा॒त्मना॑ पद्ये॒ये"ति॑ ।

“आत्म॒न्नात्म॒न्नि"त्याम॑न्त्रयत ।

ब्रह्मा॑त्म॒न्वद॑सृजत ।
तद॑कामयत॒ “समा॒त्मना॑ पद्ये॒ये"ति॑ ।

“आत्म॒न्नात्म॒न्नि"त्याम॑न्त्रयत ।

1दशमे होतृमन्त्रैः काम्यप्रयोग उक्तः । अथैकादशे दशहोत्रादिमन्त्रनाम्नां प्रवृत्तिनिमित्तमुच्यते । तत्रादौ दशहोतृशब्दस्य प्रवृत्तिनिमित्तं दर्शयति - ब्रह्मात्मन्नित्यादिना ॥ यदेतज्जगत्कारणं परं ब्रह्म तदेतदादिसृष्टावात्मन्वज्जीवात्मोपेतं दशहोतृमन्त्राभिमानिदेवतानां शरीरमसृजत तत्सृष्ट्वा चानन्तरमनेन जीवात्मना सम्पद्येय संगतो भवेयमिति विचार्य न जीवात्मानमुद्दिश्य आत्मन्निति संबोध्य आमन्त्रितवान् । द्विरुक्तिर्बह्वर्था । बहुकृत्व आहूतवानित्यर्थः ।

तस्मै॑ दश॒मँ हू॒तᳶ प्रत्य॑शृणो॒त्त् स दश॑हूतोऽभवत् ।

तस्मै॑ दश॒मँ हू॒तᳶ प्रत्य॑शृणो॒त्त् स दश॑हूतोऽभवत् ।

एवं ब्रह्मण्याह्वयति सति दशमे पर्याये समाहूतो जीवात्मा प्रत्यशृणोत् भो इति प्रत्युत्तरं दत्तवान् । तावता तस्य दशहोतेति नाम संपन्नम् ।

दश॑हूतो ह॒ वै नामै॒षः ।
तव्ँ वा ए॒तन्दश॑हूतँ॒ सन्त॒म् “दश॑हो॒ते"त्याच॑क्षते प॒रोक्षे॑ण ।

प॒रोक्ष॑प्रिया इव॒ हि दे॒वाः ॥47॥

दश॑हूतो ह॒ वै नामै॒षः ।
तव्ँ वा ए॒तन्दश॑हूतँ॒ सन्त॒म् “दश॑हो॒ते"त्याच॑क्षते प॒रोक्षे॑ण ।

प॒रोक्ष॑प्रिया इव॒ हि दे॒वाः ॥47॥

सोऽयं वस्तुतो दशहूत एव ।

एवमेव वास्तवं नामविशेषमाच्छाद्य अपरेण वर्णान्तरव्यवहृतेन दशहोतेति नाम्ना व्यवहरन्ति । यस्माद्देवाः पूज्याः पित्राचार्यादयः स्वकीयं वास्तवं नाम परित्यज्य हे तात! हे आचार्य! इति परोक्षेणाह्वानं प्रियं पश्यन्ति तस्माद्युक्तः परोक्षनामव्यवहारः ॥

आत्म॒न्नात्म॒न्नित्याम॑न्त्रयत । तस्मै॑ सप्त॒मँ हू॒तᳶ प्रत्य॑शृणोत् । स स॒प्तहू॑तोऽभवत् । स॒प्तहू॑तो ह॒ वै नामै॒षः । तव्ँ वा ए॒तँ स॒प्तहू॑तँ॒ सन्त॑म् । स॒प्तहो॒तेत्याच॑क्षते प॒रोक्षे॑ण । प॒रोक्ष॑प्रिया इव॒ हि दे॒वाः ।

“आत्म॒न्नात्म॒न्नि"त्याम॑न्त्रयत ।
तस्मै॑ सप्त॒मँ हू॒तᳶ प्रत्य॑शृणोत्त् स स॒प्तहू॑तोऽभवत् ।
स॒प्तहू॑तो ह॒ वै नामै॒षः ।
तव्ँ वा ए॒तँ स॒प्तहू॑तँ॒ सन्त॒म् “स॒प्तहो॒ते"त्याच॑क्षते प॒रोक्षे॑ण ।
प॒रोक्ष॑प्रिया इव॒ हि दे॒वाः ।

“आत्म॒न्नात्म॒न्नि"त्याम॑न्त्रयत ।
तस्मै॑ सप्त॒मँ हू॒तᳶ प्रत्य॑शृणोत्त् स स॒प्तहू॑तोऽभवत् ।
स॒प्तहू॑तो ह॒ वै नामै॒षः ।
तव्ँ वा ए॒तँ स॒प्तहू॑तँ॒ सन्त॒म् “स॒प्तहो॒ते"त्याच॑क्षते प॒रोक्षे॑ण ।
प॒रोक्ष॑प्रिया इव॒ हि दे॒वाः ।

आत्म॒न्नात्म॒न्नित्याम॑न्त्रयत । तस्मै॑ ष॒ष्ठँ हू॒तᳶ प्रत्य॑शृणोत् । स षड्ढू॑तोऽभवत् ॥48॥
षड्ढू॑तो ह॒ वै नामै॒षः । तव्ँ वा ए॒तँ षड्ढू॑तँ॒ सन्त॑म् । षड्ढो॒तेत्याच॑क्षते प॒रोक्षे॑ण । प॒रोक्ष॑प्रिया इव॒ हि दे॒वाः ।

“आत्म॒न्नात्म॒न्नि"त्याम॑न्त्रयत ।

तस्मै॑ ष॒ष्ठँ हू॒तᳶ प्रत्य॑शृणो॒त्त् स षड्ढू॑तोऽभवत् ॥48॥

षड्ढू॑तो ह॒ वै नामै॒षः ।

तव्ँ वा ए॒तँ षड्ढू॑तँ॒ सन्त॒म् “षड्ढो॒ते"त्याच॑क्षते प॒रोक्षे॑ण ।

प॒रोक्ष॑प्रिया इव॒ हि दे॒वाः ।

“आत्म॒न्नात्म॒न्नि"त्याम॑न्त्रयत ।

तस्मै॑ ष॒ष्ठँ हू॒तᳶ प्रत्य॑शृणो॒त्त् स षड्ढू॑तोऽभवत् ॥48॥

षड्ढू॑तो ह॒ वै नामै॒षः ।

तव्ँ वा ए॒तँ षड्ढू॑तँ॒ सन्त॒म् “षड्ढो॒ते"त्याच॑क्षते प॒रोक्षे॑ण ।

प॒रोक्ष॑प्रिया इव॒ हि दे॒वाः ।

आत्म॒न्नात्म॒न्नित्याम॑न्त्रयत । तस्मै॑ पञ्च॒मँ हू॒तᳶ प्रत्य॑शृणोत् । स पञ्च॑हूतोऽभवत् । पञ्च॑हूतो ह॒ वै नामै॒षः । तव्ँ वा ए॒तम्पञ्च॑हूतँ॒ सन्त॑म् । पञ्च॑हो॒तेत्याच॑क्षते प॒रोक्षे॑ण ॥49॥
प॒रोक्ष॑प्रिया इव॒ हि दे॒वाः ।

“आत्म॒न्नात्म॒न्नि"त्याम॑न्त्रयत ।

तस्मै॑ पञ्च॒मँ हू॒तᳶ प्रत्य॑शृणोत्त् स पञ्च॑हूतोऽभवत् ।

पञ्च॑हूतो ह॒ वै नामै॒षः ।

तव्ँ वा ए॒तम्पञ्च॑हूतँ॒ सन्त॒म् “पञ्च॑हो॒ते"त्याच॑क्षते प॒रोक्षे॑ण ॥49॥

प॒रोक्ष॑प्रिया इव॒ हि दे॒वाः ।

“आत्म॒न्नात्म॒न्नि"त्याम॑न्त्रयत ।

तस्मै॑ पञ्च॒मँ हू॒तᳶ प्रत्य॑शृणोत्त् स पञ्च॑हूतोऽभवत् ।

पञ्च॑हूतो ह॒ वै नामै॒षः ।

तव्ँ वा ए॒तम्पञ्च॑हूतँ॒ सन्त॒म् “पञ्च॑हो॒ते"त्याच॑क्षते प॒रोक्षे॑ण ॥49॥

प॒रोक्ष॑प्रिया इव॒ हि दे॒वाः ।

आत्म॒न्नात्म॒न्नित्याम॑न्त्रयत । तस्मै॑ चतु॒र्थँ हू॒तᳶ प्रत्य॑शृणोत् । स चतु॑र्हूतोऽभवत् । चतु॑र्हूतो ह॒ वै नामै॒षः । तव्ँ वा ए॒तञ्चतु॑र्हूतँ॒ सन्त॑म् । चतु॑र्हो॒तेत्याच॑क्षते प॒रोक्षे॑ण । प॒रोक्ष॑प्रिया इव॒ हि दे॒वाः ।

“आत्म॒न्नात्म॒न्नि"त्याम॑न्त्रयत ।

तस्मै॑ चतु॒र्थँ हू॒तᳶ प्रत्य॑शृणो॒त्त् स चतु॑र्हूतोऽभवत् । चतु॑र्हूतो ह॒ वै नामै॒षः ।

तव्ँ वा ए॒तञ्चतु॑र्हूतँ॒ सन्त॒म् “चतु॑र्हो॒ते"त्याच॑क्षते प॒रोक्षे॑ण । प॒रोक्ष॑प्रिया इव॒ हि दे॒वाः ।

“आत्म॒न्नात्म॒न्नि"त्याम॑न्त्रयत ।

तस्मै॑ चतु॒र्थँ हू॒तᳶ प्रत्य॑शृणो॒त्त् स चतु॑र्हूतोऽभवत् । चतु॑र्हूतो ह॒ वै नामै॒षः ।

तव्ँ वा ए॒तञ्चतु॑र्हूतँ॒ सन्त॒म् “चतु॑र्हो॒ते"त्याच॑क्षते प॒रोक्षे॑ण । प॒रोक्ष॑प्रिया इव॒ हि दे॒वाः ।

2-5अथ सप्तहोत्रादिनामप्रवृत्तिं दर्शयति - आत्मन्नियादिना ॥ सप्तहोतृषढ्ढोतृपञ्चहोनृचतुर्होतृनामानिर्चनवाक्यानि दशहोतृवाक्यवद्य्व्याख्येयानि ॥

तम॑ब्रवीत् । त्वव्ँ वै मे॒ नेदि॑ष्ठँ हू॒तᳶ प्रत्य॑श्रौषीः । त्वयै॑नानाख्या॒तार॒ इति॑ । तस्मा॒न्नु है॑नाँ॒श्चतु॑र्होतार॒ इत्याच॑क्षते । तस्मा॑च्छुश्रू॒षुᳶ पु॒त्राणाँ॒ हृद्य॑तमः । नेदि॑ष्ठो॒ हृद्य॑तमः । नेदि॑ष्ठो॒ ब्रह्म॑णो भवति । य ए॒वव्ँ वेद॑ ॥50॥

तम॑ब्रवीत् -“त्वव्ँ वै मे॒ नेदि॑ष्ठँ हू॒तᳶ प्रत्य॑श्रौषी॒स्”, “त्वयै॑नानाख्या॒तार॒” इति॑ ।

तम॑ब्रवीत् -“त्वव्ँ वै मे॒ नेदि॑ष्ठँ हू॒तᳶ प्रत्य॑श्रौषी॒स्”, “त्वयै॑नानाख्या॒तार॒” इति॑ ।

6अथ चतुर्होतृमन्त्राभिमानिनं पुरुषं विशेषतः प्रशंसति - तमब्रवीदित्वादिना ॥ चतुर्होतृमन्त्राभिमानिनं देवं प्रजापतिरेवमब्रवीत् - त्वमेवैको मया समाहूतस्सन् मदीयं वाक्यं नेदिष्टमतिसमीपं यथा भवति तथा श्रुत्वा प्रत्युत्तरं दत्तवान् । चतुर्थमामन्त्रणं त्वया श्रुतं इतरे न तथा सहसा श्रुतवन्तः । तस्मात्त्वयैव सर्वानेतान् हि जना कथयिष्यन्ति ।

तस्मा॒न्नु है॑नाँ॒श्चतु॑र्होतार॒ इत्याच॑क्षते ।

तस्मा॒न्नु है॑नाँ॒श्चतु॑र्होतार॒ इत्याच॑क्षते ।

एवं चतुर्होतार इत्येवं त्वन्नाम्नैव व्यवहारो भविष्यतीत्यर्थः । यस्मादेवं प्रजापतिना वरो दत्तः तस्मादेतान् दशहोत्रादीन् सर्वानपि चतुर्होतार इत्येव वचनं वैदिका आचक्षते ।

तस्मा॑च्छुश्रू॒षुᳶ पु॒त्राणाँ॒ हृद्य॑तमः ।

नेदि॑ष्ठो॒ हृद्य॑तमः ।

तस्मा॑च्छुश्रू॒षुᳶ पु॒त्राणाँ॒ हृद्य॑तमः ।

नेदि॑ष्ठो॒ हृद्य॑तमः ।

यस्मादेवं शीघ्रं वाक्यं श्रुतवतश्चतुर्होतुः प्रजापतेर्वरलाभस्तस्माल्लोकेऽपि, पुत्राणां मध्ये यः पितृवाक्यमादरेण श्रोतुमिच्छति स एव पितुर्हृद्यतमोऽत्यन्तं प्रियः । योऽतिप्रियः स नेदिष्ठोऽतिसमीपवर्ती भवति ।

नेदि॑ष्ठो॒ ब्रह्म॑णो भवति॒ य ए॒वव्ँ वेद॑ ॥50॥

नेदि॑ष्ठो॒ ब्रह्म॑णो भवति॒ य ए॒वव्ँ वेद॑ ॥50॥

पुमानेवं चतुर्होतृब्रह्मसमीपवर्तित्वं वेद स स्वयमपि ब्रह्मणोऽतिसमीपवर्ती भवति ॥ इति तैत्तिरीयब्राह्मणे द्वितीयाष्टके तृतीयप्रपाठके एकादशोऽनुवाकः ॥

समाप्तश्चायं प्रपाठकः ॥