०९ वायुरूपत्वज्ञानेन होतृमन्त्राणां प्रशंसा ...{Loading}...
मूलम्
ब्र॒ह्म॒वा॒दिनो॑ वदन्ति ।
यो वा इ॒मव्ँ वि॒द्यात् ।
यतो॒ऽयम्पव॑ते ।
यद॑भि॒ पव॑ते ।
यद॑भिस॒म्पव॑ते ।
सर्व॒मायु॑रियात् ।
न पु॒राऽऽयु॑ष॒ᳶ प्रमी॑येत ।
प॒शु॒मान्त्स्या॑त् ।
वि॒न्देत॑ प्र॒जाम् ।
यो वा इ॒मव्ँ वेद॑ ॥34॥
यतो॒ऽयम्पव॑ते ।
यद॑भि॒पव॑ते ।
यद॑भिस॒म्पव॑ते ।
सर्व॒मायु॑रेति ।
न पु॒राऽऽयु॑ष॒ᳶ प्रमी॑यते ।
प॒शु॒मान्भ॑वति ।
वि॒न्दते॑ प्र॒जाम् ।
विश्वास-प्रस्तुतिः
ब्र॒ह्म॒वा॒दिनो॑ वदन्ति॒ - “यो वा इ॒मव्ँ वि॒द्याद् यतो॒ऽयम्पव॑ते॒ यद॑भि॒ पव॑ते॒, यद॑भिस॒म्पव॑ते॒ , सर्व॒मायु॑रियात् ।
मूलम्
ब्र॒ह्म॒वा॒दिनो॑ वदन्ति॒ - “यो वा इ॒मव्ँ वि॒द्याद् यतो॒ऽयम्पव॑ते॒ यद॑भि॒ पव॑ते॒, यद॑भिस॒म्पव॑ते॒ , सर्व॒मायु॑रियात् ।
भट्टभास्कर-टीका
1ब्रह्मवादिन इत्यादि ॥ वायुव्रतं नामेदं विधीयते । वायोः पञ्चहोतृहृदयत्वात्संगतिः । लिङ्गं च - ‘वायोरात्मानं कवयो निचिक्युः’ इति ।
ब्रह्मवादिनो वदन्ति - य इमं प्रसिद्धं पवमानं वायुं विद्यात् वेदितुमर्हति, यतश्च कारणादपादानाद्वा अयं पवते वाति तच्च यो विद्यात्, यच्चाभिपवते यदाश्रित्याभिलक्ष्य वा पवते तच्च यो विद्यात् यच्चाभिसंपवते आभिमुख्येनाश्रित्य सह पवते तच्च यो विद्यात्, स सर्वमायुरियात् पुरुषायुषं जीवितुमर्हति । सर्वत्रार्हार्थे लिङ् ।
विश्वास-प्रस्तुतिः
न पु॒राऽऽयु॑ष॒ᳶ प्रमी॑येत पशु॒मान्त्स्या॑द् वि॒न्देत॑ प्र॒जाम् । यो वा इ॒मव्ँ वेद॒ यतो॒ऽयम्पव॑ते॒ ,यद॑भि॒पव॑ते॒ , यद॑भिस॒म्पव॑ते॒ ,सर्व॒मायु॑रेति ।
न पु॒राऽऽयु॑ष॒ᳶ प्रमी॑यते पशु॒मान्भ॑वति, वि॒न्दते॑ प्र॒जाम्” ।
मूलम्
न पु॒राऽऽयु॑ष॒ᳶ प्रमी॑येत पशु॒मान्त्स्या॑द् वि॒न्देत॑ प्र॒जाम् । यो वा इ॒मव्ँ वेद॒ यतो॒ऽयम्पव॑ते॒ ,यद॑भि॒पव॑ते॒ , यद॑भिस॒म्पव॑ते॒ ,सर्व॒मायु॑रेति ।
न पु॒राऽऽयु॑ष॒ᳶ प्रमी॑यते पशु॒मान्भ॑वति, वि॒न्दते॑ प्र॒जाम्” ।
भट्टभास्कर-टीका
आयुषो मध्ये न म्रियते, बहुपशुश्च स्यात् । लभेत च प्रजाम् । यस्मादेवं ब्रह्मवादिभिरुक्तम् ॥
विश्वास-प्रस्तुतिः
अ॒द्भ्यᳶ प॑वते ।
मूलम्
अ॒द्भ्यᳶ प॑वते ।
भट्टभास्कर-टीका
2तद्दर्शयति - अद्भ्य इत्यादि ॥ अपः कर्माणि । अप्कारणः पवते कर्मनिर्वृत्तिद्वारेण अद्भ्यः पवनात् ।
विश्वास-प्रस्तुतिः
अ॒पो॑ऽभिप॑वते ।
अ॒पो॑ऽभिसम्प॑वते ॥35॥
मूलम्
अ॒पो॑ऽभिप॑वते ।
अ॒पो॑ऽभिसम्प॑वते ॥35॥
भट्टभास्कर-टीका
तथा अप आश्रित्य अभिलक्ष्य वा पवते, अप्सु प्रवृत्तेः अपां वा हेतुत्वात् । तथाऽद्भिस्सह पवते, तस्य लोकस्थितिहेतुत्वात् । अपामभावे सर्वमेतन्न स्यात् ।
विश्वास-प्रस्तुतिः
अ॒स्याᳶ प॑वते ।
मूलम्
अ॒स्याᳶ प॑वते ।
भट्टभास्कर-टीका
अस्या इति । हविर्निष्पत्त्यादेर्हेतुत्वात् पृथिव्याः । तदभावे वायोरभावात् ।
विश्वास-प्रस्तुतिः
इ॒माम॒भिप॑वते । इ॒माम॒भिसम्प॑वते ।
मूलम्
इ॒माम॒भिप॑वते । इ॒माम॒भिसम्प॑वते ।
भट्टभास्कर-टीका
पृथिवीमाश्रित्य पवते, पृथिव्या सह स्थितिहेतुर्भवति ।
विश्वास-प्रस्तुतिः
अ॒ग्नेᳶ प॑वते ।
मूलम्
अ॒ग्नेᳶ प॑वते ।
भट्टभास्कर-टीका
अग्नेरिति यागनिर्वृत्तिद्वारेणाग्नौ स्थित्वा पवते ।
विश्वास-प्रस्तुतिः
अ॒ग्निम॒भिप॑वते । अ॒ग्निम॒भिसम्प॑वते ।
मूलम्
अ॒ग्निम॒भिप॑वते । अ॒ग्निम॒भिसम्प॑वते ।
भट्टभास्कर-टीका
अग्निना सह पवते ।
विश्वास-प्रस्तुतिः
अ॒न्तरि॑क्षात्पवते । अ॒न्तरि॑क्षम॒भिप॑वते । अ॒न्तरि॑क्षम॒भिसम्प॑वते ।
मूलम्
अ॒न्तरि॑क्षात्पवते । अ॒न्तरि॑क्षम॒भिप॑वते । अ॒न्तरि॑क्षम॒भिसम्प॑वते ।
भट्टभास्कर-टीका
अन्तरिक्षादिति सुषिराभावे कर्मलोपात् अन्तरिक्षे पवते अन्तरिक्षेण सह विश्वं धारयति ।
विश्वास-प्रस्तुतिः
आ॒दि॒त्यात्प॑वते ॥36॥
मूलम्
आ॒दि॒त्यात्प॑वते ॥36॥
भट्टभास्कर-टीका
आदित्यादिति । वृष्ट्यादिद्वारेण आदित्ये तिष्ठति ।
विश्वास-प्रस्तुतिः
आ॒दि॒त्यम॒भिप॑वते । आ॒दि॒त्यम॒भिसम्प॑वते ।
मूलम्
आ॒दि॒त्यम॒भिप॑वते । आ॒दि॒त्यम॒भिसम्प॑वते ।
विश्वास-प्रस्तुतिः
आदित्येन सह विश्वं गच्छति ।
मूलम्
आदित्येन सह विश्वं गच्छति ।
विश्वास-प्रस्तुतिः
द्योᳶ प॑वते ।
मूलम्
द्योᳶ प॑वते ।
भट्टभास्कर-टीका
द्योरिति । वृष्ट्यादिहेतुत्वाद्दिवि तिष्ठति ।
विश्वास-प्रस्तुतिः
दिव॑म॒भिप॑वते । दिव॑म॒भिसम्प॑वते ।
मूलम्
दिव॑म॒भिप॑वते । दिव॑म॒भिसम्प॑वते ।
भट्टभास्कर-टीका
द्युलोकेन संगत्य विश्वं धारयति ।
विश्वास-प्रस्तुतिः
दि॒ग्भ्यᳶ प॑वते । दिशो॒ऽभिप॑वते । दिशो॒ऽभिसम्प॑वते ।
मूलम्
दि॒ग्भ्यᳶ प॑वते । दिशो॒ऽभिप॑वते । दिशो॒ऽभिसम्प॑वते ।
भट्टभास्कर-टीका
दिग्भ्य इति । पुरोवातादिहेतुत्वात् दिक्षु वातस्सञ्चरति दिग्विशेषैस्सङ्गत्य ऋतुधर्मान् प्रवर्तयति ॥
मूलम्
स यत्पु॒रस्ता॒द्वाति॑ । प्रा॒ण ए॒व भू॒त्वा पु॒रस्ता॑द्वाति ॥ 37॥
विश्वास-प्रस्तुतिः
स यत्पु॒रस्ता॒द्वाति॑ प्रा॒ण ए॒व भू॒त्वा पु॒रस्ता॑द्वाति ॥
मूलम्
स यत्पु॒रस्ता॒द्वाति॑ प्रा॒ण ए॒व भू॒त्वा पु॒रस्ता॑द्वाति ॥
भट्टभास्कर-टीका
3स यदित्यादि ॥ स वायुः यदा पुरस्तात् पूर्वस्या दिशौ वाति तदाऽसौ प्राण एव भूत्वा प्रजानां प्राणतुल्यः पूर्वस्या आगच्छति ।
मूलम्
तस्मा॑त्पु॒रस्ता॒द्वान्त॑म् । सर्वा॑ प्र॒जाᳶ प्रति॑नन्दन्ति ।
विश्वास-प्रस्तुतिः
तस्मा॑त्पु॒रस्ता॒द्वान्त॒म् सर्वा॑ प्र॒जाᳶ प्रति॑नन्दन्ति ।
मूलम्
तस्मा॑त्पु॒रस्ता॒द्वान्त॒म् सर्वा॑ प्र॒जाᳶ प्रति॑नन्दन्ति ।
भट्टभास्कर-टीका
तस्मात् पूर्वस्या दिश आगच्छन्तं वायुं सर्वाः प्रजाः प्रतिनन्दन्ति,
विश्वास-प्रस्तुतिः
प्रा॒णो हि प्रि॒यᳶ प्र॒जाना॑म् ।
मूलम्
प्रा॒णो हि प्रि॒यᳶ प्र॒जाना॑म् ।
भट्टभास्कर-टीका
प्रतिमुखं प्रत्येकं वा तिष्ठन्ति प्राणो नाम प्रजानां प्रियो भवति । पुरोवातश्च प्राण इत्युक्तम् ।
विश्वास-प्रस्तुतिः
प्रा॒ण इ॑व प्रि॒यᳶ प्र॒जाना॑म्भवति ।
मूलम्
प्रा॒ण इ॑व प्रि॒यᳶ प्र॒जाना॑म्भवति ।
मूलम्
य ए॒वव्ँ वेद॑ । स वा ए॒ष प्रा॒ण ए॒व ।
विश्वास-प्रस्तुतिः
य ए॒वव्ँ वेद॒ स वा ए॒ष प्रा॒ण ए॒व ।
मूलम्
य ए॒वव्ँ वेद॒ स वा ए॒ष प्रा॒ण ए॒व ।
भट्टभास्कर-टीका
अथैवं वेदिता प्राण इव प्रजानां प्रियो भवति । किमुच्यते प्राण इव प्रिय इति? ननु स एष एवं पवमानमहिमेवेदी प्राण एव सर्वप्रजानाम् । विदुषा हि सर्वं संधार्यते ॥
मूलम्
अथ॒ यद्द॑क्षिण॒तो वाति॑ । मा॒त॒रिश्वै॒व भू॒त्वा द॑क्षिण॒तो वा॑ति ।
विश्वास-प्रस्तुतिः
अथ॒ यद्द॑क्षिण॒तो वाति॑ मात॒रिश्वै॒व भू॒त्वा द॑क्षिण॒तो वा॑ति ।
तस्मा॑द्दक्षिण॒तो वान्तव्ँ॑वि॒द्यात्त् सर्वा॒ दिश॒ आवा॑ति ।
सर्वा॒ दिशोऽनु॒विवा॑ति ।
सर्वा॒ दिशोऽनु॒सव्ँ वा॒तीति॑ ।
मूलम्
अथ॒ यद्द॑क्षिण॒तो वाति॑ मात॒रिश्वै॒व भू॒त्वा द॑क्षिण॒तो वा॑ति ।
तस्मा॑द्दक्षिण॒तो वान्तव्ँ॑वि॒द्यात्त् सर्वा॒ दिश॒ आवा॑ति ।
सर्वा॒ दिशोऽनु॒विवा॑ति ।
सर्वा॒ दिशोऽनु॒सव्ँ वा॒तीति॑ ।
भट्टभास्कर-टीका
4अथ यदित्यादि ॥ मातरि सर्वस्य परिच्छेदके आकाशे सर्वत्र श्वयति वर्धते, सर्वस्य वा श्वासयिता, मातृवद्वा सर्वस्याश्वासयिता मातरिश्वा ।
विश्वास-प्रस्तुतिः
स वा ए॒ष मा॑त॒रिश्वै॒व ।
मूलम्
स वा ए॒ष मा॑त॒रिश्वै॒व ।
भट्टभास्कर-टीका
एतादृश एव हि भूत्वा दक्षिणतो गच्छति, सर्वाप्यायकत्वात् । स खल्वेवं वेदिता स्वयं मातारश्चैव । एवं विदुषा हि सर्वमाप्यते ॥
मूलम्
अथ॒ यत्प॒श्चाद्वाति॑ । पव॑मान ए॒व भू॒त्वा प॒श्चाद्वा॑ति ।
विश्वास-प्रस्तुतिः
अथ॒ यत्प॒श्चाद्वाति॒ पव॑मान ए॒व भू॒त्वा प॒श्चाद्वा॑ति ।
मूलम्
अथ॒ यत्प॒श्चाद्वाति॒ पव॑मान ए॒व भू॒त्वा प॒श्चाद्वा॑ति ।
भट्टभास्कर-टीका
5पवमानः शोधकः पश्चाद्वातो भवति, शुद्धिहेतुत्वात्तस्य ।
विश्वास-प्रस्तुतिः
पू॒तम॑स्मा॒ आह॑रन्ति । पू॒तमुप॑हरन्ति ।
मूलम्
पू॒तम॑स्मा॒ आह॑रन्ति । पू॒तमुप॑हरन्ति ।
भट्टभास्कर-टीका
अथ एवं वेदित्रेऽस्मै पूतं शुद्धमेव सर्वमाहरन्ति ददति, पूतमेवैतत्सकाशं प्रापयन्ति ।
विश्वास-प्रस्तुतिः
पू॒तम॑श्ञाति ।
मूलम्
पू॒तम॑श्ञाति ।
मूलम्
य ए॒वव्ँ वेद॑ । स वा ए॒ष पव॑मान ए॒व ॥39॥
विश्वास-प्रस्तुतिः
य ए॒वव्ँ वेद॒ स वा ए॒ष पव॑मान ए॒व ॥39॥
मूलम्
य ए॒वव्ँ वेद॒ स वा ए॒ष पव॑मान ए॒व ॥39॥
भट्टभास्कर-टीका
पूतं एव स्वयं चाश्नाति भुङ्क्ते । किं बहुना, स एष वेदिता पवमान एव स्वयम् ॥
मूलम्
यदु॑त्तर॒तो वाति॑ । स॒वि॒तैव भू॒त्त्वोत्त॑र॒तो वा॑ति ।
विश्वास-प्रस्तुतिः
अथ॒ यदु॑त्तर॒तो वाति॑ सवि॒तैव भू॒त्त्वोत्त॑र॒तो वा॑ति ।
मूलम्
अथ॒ यदु॑त्तर॒तो वाति॑ सवि॒तैव भू॒त्त्वोत्त॑र॒तो वा॑ति ।
भट्टभास्कर-टीका
6अथ यदित्यादि ॥ सविता देवः सर्वस्यानुज्ञाता, स एव भूत्वोत्तरतो वाति ।
विश्वास-प्रस्तुतिः
स॒वि॒तेव॒ स्वाना॑म्भवति ।
मूलम्
स॒वि॒तेव॒ स्वाना॑म्भवति ।
मूलम्
य ए॒वव्ँ वेद॑ । स वा ए॒ष स॑वि॒तैव ।
विश्वास-प्रस्तुतिः
य ए॒वव्ँ वेद॒ स वा ए॒ष स॑वि॒तैव ।
मूलम्
य ए॒वव्ँ वेद॒ स वा ए॒ष स॑वि॒तैव ।
भट्टभास्कर-टीका
अथ एवं वेदिता स्वानां ज्ञातीनामपि सवितृतुल्यो भवति । किमुच्यते सवितेवेत्यादि ननु स एव स्वयं सवितैव ॥
मूलम्
ते य ए॑नम्पु॒रस्ता॑दा॒यन्त॑मुप॒वद॑न्ति । य ए॒वास्य॑ पु॒रस्ता॑त्पा॒प्मानः॑ । ताँस्तेऽप॑घ्नन्ति ।
विश्वास-प्रस्तुतिः
ते य ए॑नम्पु॒रस्ता॑दा॒यन्त॑मुप॒वद॑न्ति॒ य ए॒वास्य॑ पु॒रस्ता॑त्पा॒प्मान॒स् ताँस्तेऽप॑घ्नन्ति ।
मूलम्
ते य ए॑नम्पु॒रस्ता॑दा॒यन्त॑मुप॒वद॑न्ति॒ य ए॒वास्य॑ पु॒रस्ता॑त्पा॒प्मान॒स् ताँस्तेऽप॑घ्नन्ति ।
भट्टभास्कर-टीका
7ते च एवमित्यादि ॥ ते खलु य एते पुरस्तादायन्तं पूर्वस्या दिश आगच्छन्तं विद्वांसं प्राणादिरूपेण प्राच्यादिदिक्षु निर्धारितमेनमुपवदन्ति निन्दन्ति ।
विश्वास-प्रस्तुतिः
पु॒रस्ता॒दित॑रान्पा॒प्मन॑स्सचन्ते ।
मूलम्
पु॒रस्ता॒दित॑रान्पा॒प्मन॑स्सचन्ते ।
भट्टभास्कर-टीका
निन्दितृदर्शनेऽपि न निन्दितः स इति दर्शयति - ते उपवदितारोऽस्य पुरस्तात्पाप्मानः तद्दिगवस्थितान् उपवदितारः स्वयं गृह्णन्तीति । एवं विद्वत्संबन्धेन साऽपि दिक् विपाप्मा भवतीति ॥
मूलम्
अथ॒ य ए॑नन्दक्षिण॒त आ॒यन्त॑मुप॒वद॑न्ति ॥40॥
य ए॒वास्य॑ दक्षिण॒तᳶ पा॒प्मानः॑ ।
ताँस्तेऽप॑घ्नन्ति ।
द॒क्षि॒ण॒त इत॑रान्पा॒प्मन॑स्सचन्ते ।
अथ॒ य ए॑नम्प॒श्चादा॒यन्त॑मुप॒वद॑न्ति ।
य ए॒वास्य॑ प॒श्चात्पा॒प्मानः॑ ।
ताँस्तेऽप॑घ्नन्ति ।
प॒श्चादित॑रान्पा॒प्मन॑स्सचन्ते ।
अथ॒ य ए॑नमुत्तर॒त आ॒यन्त॑मुप॒वद॑न्ति ।
य ए॒वास्यो॑त्तर॒तᳶ पा॒प्मानः॑ ।
ताँस्तेऽप॑घ्नन्ति ॥41॥
विश्वास-प्रस्तुतिः
अथ॒ य ए॑नन्दक्षिण॒त आ॒यन्त॑मुप॒वद॑न्ति॒ य ए॒वास्य॑ दक्षिण॒तᳶ पा॒प्मान॒स् ताँस्तेऽप॑घ्नन्ति ।
द॒क्षि॒ण॒त इत॑रान्पा॒प्मन॑स्सचन्ते ।
अथ॒ य ए॑नम्प॒श्चादा॒यन्त॑मुप॒वद॑न्ति॒ य ए॒वास्य॑ प॒श्चात्पा॒प्मान॒स् ताँस्तेऽप॑घ्नन्ति ।
प॒श्चादित॑रान्पा॒प्मन॑स्सचन्ते ।
अथ॒ य ए॑नमुत्तर॒त आ॒यन्त॑मुप॒वद॑न्ति॒ य ए॒वास्यो॑त्तर॒तᳶ पा॒प्मान॒स् ताँस्तेऽप॑घ्नन्ति ।
उ॒त्त॒र॒त इत॑रान्पा॒प्मन॑स्सचन्ते ।
मूलम्
अथ॒ य ए॑नन्दक्षिण॒त आ॒यन्त॑मुप॒वद॑न्ति॒ य ए॒वास्य॑ दक्षिण॒तᳶ पा॒प्मान॒स् ताँस्तेऽप॑घ्नन्ति ।
द॒क्षि॒ण॒त इत॑रान्पा॒प्मन॑स्सचन्ते ।
अथ॒ य ए॑नम्प॒श्चादा॒यन्त॑मुप॒वद॑न्ति॒ य ए॒वास्य॑ प॒श्चात्पा॒प्मान॒स् ताँस्तेऽप॑घ्नन्ति ।
प॒श्चादित॑रान्पा॒प्मन॑स्सचन्ते ।
अथ॒ य ए॑नमुत्तर॒त आ॒यन्त॑मुप॒वद॑न्ति॒ य ए॒वास्यो॑त्तर॒तᳶ पा॒प्मान॒स् ताँस्तेऽप॑घ्नन्ति ।
उ॒त्त॒र॒त इत॑रान्पा॒प्मन॑स्सचन्ते ।
भट्टभास्कर-टीका
8-10अथ य एनं दक्षिणत इत्यादि ॥ समानम् ॥
विश्वास-प्रस्तुतिः
तस्मा॑दे॒वव्ँ वि॒द्वान् ।
वीव॑ नृत्येत् ।
प्रेव॑ चलेत् ।
मूलम्
तस्मा॑दे॒वव्ँ वि॒द्वान् ।
वीव॑ नृत्येत् ।
प्रेव॑ चलेत् ।
भट्टभास्कर-टीका
11तस्मादिति ॥ यस्मादेवमुपवदितारः पाप्मनोऽपध्नन्ति । तस्मादुपवदनमेवंफलमिति विद्वान् वीव तृप्येत् विरूपमिव नृत्येत् गात्राणि विनामयेत्, प्रेव चलेत् प्रकृष्टमिव चलेत् प्रमाणातीतमिव पदविन्यासं कुर्यात् ।
विश्वास-प्रस्तुतिः
व्यस्ये॑वा॒क्ष्यौ भा॑षेत ।
मूलम्
व्यस्ये॑वा॒क्ष्यौ भा॑षेत ।
भट्टभास्कर-टीका
व्यस्येवाक्ष्यौ भाषेत व्यस्य विक्षिप्येव अक्ष्यौ अक्षिणी चक्षुषी भाषेत अतिमात्रविष्फारिताक्षो वक्तव्यानि प्रतिपद्येत ‘ई च द्विवचने’ इतीकारः ।
विश्वास-प्रस्तुतिः
म॒ण्टये॑दिव ।
मूलम्
म॒ण्टये॑दिव ।
भट्टभास्कर-टीका
मण्टयेदिव उन्मत्त इव अव्यवस्थितं चेष्टेत । ‘मटि उन्मादे’ ।
विश्वास-प्रस्तुतिः
क्रा॒थये॑दिव ।
मूलम्
क्रा॒थये॑दिव ।
भट्टभास्कर-टीका
क्राथयेदिव उन्मादातिशयेन क्राथयन् सर्वान् जन्तून् हिनस्ति । ‘क्रथ हिंसायाम्’ चुरादिः ।
विश्वास-प्रस्तुतिः
शृ॒ङ्गा॒येते॑व ।
मूलम्
शृ॒ङ्गा॒येते॑व ।
भट्टभास्कर-टीका
अथोन्माथन्निव चरेत् । शृङ्गायेतेव शृङ्गायितं नाम उक्षक्रीडितं, यत्र शृङ्गाभ्यां मृदमुद्धृत्य पृष्ठे विक्षिपति तामेव क्रीडामाचरेत् ।
विश्वास-प्रस्तुतिः
उ॒त मोप॑वदेयुः ।
मूलम्
उ॒त मोप॑वदेयुः ।
भट्टभास्कर-टीका
किमर्थमिति चेत् - उत मोपवदेयुः अपिनाम किंचिन्मां निन्दयेयुरिति ।
विश्वास-प्रस्तुतिः
उ॒त मे॑ पा॒प्मान॒मप॑हन्यु॒रिति॑ ।
मूलम्
उ॒त मे॑ पा॒प्मान॒मप॑हन्यु॒रिति॑ ।
भट्टभास्कर-टीका
तदपि किमर्थमिति चेत् - उत मे पाप्मानमपहन्युरिति । अपिनाम मम पाप्मानमेते नाशयेयुरिति॥
विश्वास-प्रस्तुतिः
स यान्दिशँ॑ स॒निमे॒ष्यन्त्स्यात् ।
मूलम्
स यान्दिशँ॑ स॒निमे॒ष्यन्त्स्यात् ।
भट्टभास्कर-टीका
12स यामियादि ॥ स विद्वान् यां दिशं सनिं भिक्षणं एष्यन् स्यात् यां दिशं भिक्षितुमेष्यन् स्यात् सननीयं भक्तं सनिं ‘वन षण संभक्तौ’ औणादिकं इप्रत्ययः । गत्यर्थत्वात् द्विकर्मकत्वम् । सन्येषणं वा ।
मूलम्
य॒दा तान्दिशव्ँ॒वातो॑ वा॒यात् । अथ॒ प्रवे॒यात् । प्र वा॑ धावयेत् ।
विश्वास-प्रस्तुतिः
य॒दा तान्दिशव्ँ॒वातो॑ वा॒याद् अथ॒ प्रवे॒यात् । प्र वा॑ धावयेत् ।
मूलम्
य॒दा तान्दिशव्ँ॒वातो॑ वा॒याद् अथ॒ प्रवे॒यात् । प्र वा॑ धावयेत् ।
भट्टभास्कर-टीका
तां दिशमाश्रित्य यदा वातो वायात् यतो दिशो वात आगच्छेत् अथ अनन्तरं तां दिशं प्रवेयात् प्रेयाद्वा स्वयं प्रधावयेत् प्रेषयेद्वा शिष्यादिकम् । केचिदाहुः - तां दिशं प्रतिगच्छेद्वा धावेच्चेति । स्वार्थिको णिच् यथेष्टं गच्छेदिति । यथा गच्छन् स्यात्तादृग्गुणकमेव भैक्षमभिप्रच्यवते यत्रैवंगुणकमुत्पत्स्यते तत्रैव गच्छेत् ।
विश्वास-प्रस्तुतिः
सा॒तमे॒व र॑दि॒तव्ँ व्यू॑ढङ्ग॒न्धम॒भिप्रच्य॑वते ।
मूलम्
सा॒तमे॒व र॑दि॒तव्ँ व्यू॑ढङ्ग॒न्धम॒भिप्रच्य॑वते ।
भट्टभास्कर-टीका
सातं स्वयं लब्धं न तु पूर्वं लिप्सितं प्रागनावेदितम् । सनोतेर्निष्ठायां ‘जनसनखनाम्’ इत्यात्वम् । रदितं विलेखितं कृतमर्यादं परिमितमित्यर्थः । ‘रद विलेखने’ । व्यूढं विभक्तं साधारणपात्रात् पृथगुद्धृतम् । गन्धं प्रकाशितं इदमद हति ख्यापितं, गन्धं सिद्ध्यन्तमिति केचिन् ।
विश्वास-प्रस्तुतिः
आऽस्य॒ तञ्ज॑नप॒दम्पूर्वा॑ की॒र्तिर्ग॑च्छति ।
मूलम्
आऽस्य॒ तञ्ज॑नप॒दम्पूर्वा॑ की॒र्तिर्ग॑च्छति ।
भट्टभास्कर-टीका
एवमिदं व्रतमाचरति । अस्य कीर्तिः पूर्वा प्रथमैव तं जनपदं जनाधिवासं आगच्छति । अस्य कीर्तिस्तत्र प्रथमं प्रथते, अयमेव सर्वजनचित्तस्थो भवति । वेदितुरेव वा इदं फलम् ।
मूलम्
दान॑कामा अस्मै प्र॒जा भ॑वन्ति । य ए॒वव्ँ वेद॑ ॥42॥
विश्वास-प्रस्तुतिः
दान॑कामा अस्मै प्र॒जा भ॑वन्ति॒ य ए॒वव्ँ वेद॑ ॥42॥
मूलम्
दान॑कामा अस्मै प्र॒जा भ॑वन्ति॒ य ए॒वव्ँ वेद॑ ॥42॥
भट्टभास्कर-टीका
अथैवं वेदित्रे दानकामास्सर्वाः प्रजा भवन्ति ॥
इति तैत्तिरीयब्राह्मणे द्वितीयाष्टके तृतीयप्रपाठके नवमोऽनुवाकः ॥