१८७

• देवता - अग्निः
• ऋषिः - वत्स आग्नेयः
• छन्दः - गायत्री

प्रा᳓ग्न᳓ये वा᳓चम् ईरय
वृषभा᳓य क्षितीना᳐᳓म्
स᳓ नः पर्षद् अ᳓ति द्वि᳓षः

Strata
Popular for linguistic reasons, and possibly also for non-linguistic reasons

Pāda-label
popular
popular
popular

Morph
agnáye ← agní- (nominal stem)
{case:DAT, gender:M, number:SG}

īraya ← √īr- (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

prá ← prá (invariable)

vā́cam ← vā́c- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:SG}

kṣitīnā́m ← kṣití- (nominal stem)
{case:GEN, gender:F, number:PL}

vr̥ṣabhā́ya ← vr̥ṣabhá- (nominal stem)
{case:DAT, gender:M, number:SG}

áti ← áti (invariable)

dvíṣaḥ ← dvíṣ- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:PL}

naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}

parṣat ← √pr̥- (root)
{number:SG, person:3, mood:SBJV, tense:AOR, voice:ACT}

sá ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

प्र । अ॒ग्नये॑ । वाच॑म् । ई॒र॒य॒ । वृ॒ष॒भाय॑ । क्षि॒ती॒नाम् ।
सः । नः॒ । प॒र्ष॒त् । अति॑ । द्विषः॑ ॥

• prāgnaye ← pra
• [adverb]
• “towards; ahead.”

• prāgnaye ← agnaye ← agni
• [noun], dative, singular, masculine
• “fire; Agni; sacrificial fire; digestion; cautery; Plumbago zeylanica; fire; vahni; agni [word]; agnikarman; gold; three; jāraṇa; pyre; fireplace; heating.”

• vācam ← vāc
• [noun], accusative, singular, feminine
• “speech; statement; voice; voice; speech; language; vāc [word]; word; literary composition; conversation; sound; Sarasvati; cry; assurance; spell.”

• īraya ← īray ← √īr
• [verb], singular, Present imperative
• “name; describe; propel; shoot; state; call; raise; expel; tell; enumerate.”

• vṛṣabhāya ← vṛṣabha
• [noun], dative, singular, masculine
• “bull; Vṛṣabha; Vṛṣabha; best.”

• kṣitīnām ← kṣiti
• [noun], genitive, plural, feminine
• “floor; Earth; earth; pṛthivī; people; dwelling; battlefield; Earth; estate; colony; house.”

• sa ← tad
• [noun], nominative, singular, masculine
• “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”

• naḥ ← mad
• [noun], accusative, plural
• “I; mine.”

• parṣad ← parṣat ← pṛ
• [verb], singular, Aorist conj./subj.
• “protect; promote; rescue; help.”

• ati
• [adverb]
• “very; excessively; beyond; excessively.”

• dviṣaḥ ← dviṣ
• [noun], accusative, plural, masculine
• “hostile; hating.”

हे स्तोतः अग्नये स्तुतिरूपां वाचं प्र ईरय उच्चारय । कथंभूताय । क्षितीनां मनुष्याणां यजमानानां वृषभाय कामानां वर्षित्रे । किं प्रयोजनमिति चेत् । सः अग्निः नः अस्मान् द्विषः द्वेष्टॄन् अति पर्षत् अतिपारयेत् ॥

English translation:

“Raise the hymn to Agni, the benefactor of mankind; may he bear us (safe) beyond (the reach of) thosewho hate us.”

Rouse forth speech for Agni, for the bull of the settlements.
He will carry us across hatreds.

To Agni send I forth my song, to him the Bull of all the folk:
So may he bear us past our foes.

Auf Agni heb die Rede an, auf den Bullen der Stämme; er helfe uns über die Feinde hinweg!

Uns wehe Arzenei der Wind, die Heil und Lust dem Herzen sei, Er dehne unser Leben aus.

Приведи в движение речь для Агни,
Быка поселений!
Да перевезет он нас через проявления ненависти!

• अग्निः
• वत्स आग्नेयः
• निचृद्गायत्री
• षड्जः

इस सूक्त में परमात्मा सब लोकलोकान्तरों प्राणियों के बाह्य भीतर स्वरूपों को जानता है, दुष्टों को दूर करता है, इत्यादि विषय हैं।

पदार्थान्वयभाषाः - (क्षितीनाम्) मनुष्यों के (वृषभाय) सुखवर्षक परमात्मा के लिए (वाचम्) स्तुति को (प्र-ईरय) प्रेरित कर-समर्पित कर (सः) वह (नः) हमारे (द्विषः) द्वेष करनेवालों को (अतिपर्षत्) अत्यन्त दूर कर दे ॥१॥

भावार्थभाषाः - परमेश्वर मनुष्यों का सुखवर्षक-सुख देनेवाला है और हमारे शत्रुओं को हमसे दूर भगानेवाला है, उसकी स्तुति अवश्य करनी चाहिये ॥१॥

अत्र सूक्ते सर्वलोकलोकान्तराणां प्राणिनां च बाह्याभ्यन्तर-स्वरूपाणि परमात्मा जानाति दुष्टान् दूरीकरोतीत्येवमादयो विषयाः सन्ति।

पदार्थान्वयभाषाः - (क्षितीनां वृषभाय-अग्नये) मनुष्याणाम् “क्षितयः-मनुष्यनाम” [निघ० २।३] सुखवर्षकाय परमात्मने (वाचं प्र-ईरय) स्तुतिं प्रेरय समर्पय (सः-नः-द्विषः-अतिपर्षत्) सोऽस्माकं द्वेष्टॄन्-अति पारयेत् दूरं कुर्यात् ॥१॥

• देवता - अग्निः
• ऋषिः - वत्स आग्नेयः
• छन्दः - गायत्री

यः᳓ प᳓रस्याः पराव᳓तस्
तिरो᳓ ध᳓न्वातिरो᳓चते
स᳓ नः पर्षद् अ᳓ति द्वि᳓षः

Strata
Popular for linguistic reasons, and possibly also for non-linguistic reasons

Pāda-label
popular
popular
popular;; repeated line

Morph
párasyāḥ ← pára- (nominal stem)
{case:ABL, gender:F, number:SG}

parāvátaḥ ← parāvát- (nominal stem)
{case:ABL, gender:F, number:SG}

yáḥ ← yá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

atirócate ← √ruc- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:MED}

dhánva ← dhánvan- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:SG}

tirás ← tirás (invariable)

áti ← áti (invariable)

dvíṣaḥ ← dvíṣ- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:PL}

naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}

parṣat ← √pr̥- (root)
{number:SG, person:3, mood:SBJV, tense:AOR, voice:ACT}

sá ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

यः । पर॑स्याः । प॒रा॒ऽवतः॑ । ति॒रः । धन्व॑ । अ॒ति॒ऽरोच॑ते ।
सः । नः॒ । प॒र्ष॒त् । अति॑ । द्विषः॑ ॥

• yaḥ ← yad
• [noun], nominative, singular, masculine
• “who; which; yat [pronoun].”

• parasyāḥ ← para
• [noun], ablative, singular, feminine
• “best; other; following; devoted(p); extreme; highest; otherwordly; better; hostile; maximal; distant; another(a); para [word]; upper; concluding; foreign; earlier; worse; longer; finest; excessive.”

• parāvatas ← parāvataḥ ← parāvat
• [noun], ablative, singular, feminine
• “distance; distance; distance.”

• tiro ← tiras
• [adverb]
• “tiras [word]; away; secretly.”

• dhanvātirocate ← dhanva ← dhanvan
• [noun], accusative, singular, neuter
• “bow; desert; steppe; barren.”

• dhanvātirocate ← atirocate ← atiruc ← √ruc
• [verb], singular, Present indikative

• sa ← tad
• [noun], nominative, singular, masculine
• “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”

• naḥ ← mad
• [noun], accusative, plural
• “I; mine.”

• parṣad ← parṣat ← pṛ
• [verb], singular, Aorist conj./subj.
• “protect; promote; rescue; help.”

• ati
• [adverb]
• “very; excessively; beyond; excessively.”

• dviṣaḥ ← dviṣ
• [noun], accusative, plural, masculine
• “hostile; hating.”

यः अग्निः परस्याः परावतः अतिशयिताद्दूरदेशात् तिरः । प्राप्तनामैतत् । प्राप्तसंबन्धं धन्व मरुभूमिं जलवर्जितं देशम् अतिरोचते अतिक्रम्य प्रज्वलति । यद्वा । धन्व अन्तरिक्षम् । धन्वन्यन्तरिक्षे तिरस्तिर्यगतिरोचते भृशं प्रकाशते । गतमन्यत् ॥

English translation:

“May (Agni), who from a great distance shines fiercely upon the desert tract that he has attained, bearus (safe) beyond (the reach of) those who hate us.”

Commentary by Sāyaṇa: Ṛgveda-bhāṣya

Desert tract: tiro dhanva = across the desert;

Tiras =prāptam

Who from the distant distance shines across the wastelands,
he will carry us across hatreds.

Who from the distance far away shines brilliantly across the wastes:
So may he bear us past our foes.

Der aus fernster Ferne über die Steppe hinweg leuchtet, der helfe uns über die Feinde hinweg!

Und du, o Wind, bist Vater uns, du bist uns Bruder, bist uns Freund, Drum schaffe langes Leben uns.

Кто из дальней дали
Сверкает через пустыню,
Да перевезет он нас через проявления ненависти!

• अग्निः
• वत्स आग्नेयः
• गायत्री
• षड्जः

पदार्थान्वयभाषाः - (यः) जो परमेश्वर (परस्याः) परदिशा से (परावतः) दूर देश से (धन्व) अन्तरिक्ष में (तिरः) विस्तीर्ण हुआ (अतिरोचते) बहुत प्रकाशित हो रहा है, (स-नः०) पूर्ववत् ॥२॥

भावार्थभाषाः - परमात्मा के लिए कोई दिशा या देश दूर नहीं है, वह हृदयाकाश में अत्यन्त प्रकाशित रहता है, द्वेष करनेवाले शत्रुओं को दूर रखता है ॥२॥

पदार्थान्वयभाषाः - (यः परस्याः परावतः) यः परमेश्वरः परस्यादिशो दूरदेशाच्च (धन्व तिरः-अतिरोचते) अन्तरिक्षे “धन्व-अन्तरिक्षनाम” [निघ० १।३] “सुपां सुलुक्” [अष्टा० ७।१।३९] इति ङिविभक्तेर्लुक्, विस्तीर्णः सन् बहु प्रकाशते (स नः० ) पूर्ववत् ॥२॥

• देवता - अग्निः
• ऋषिः - वत्स आग्नेयः
• छन्दः - गायत्री

यो᳓ र᳓क्षांसि निजू᳓र्वति
वृ᳓षा शुक्रे᳓ण शोचि᳓षा
स᳓ नः पर्षद् अ᳓ति द्वि᳓षः

Strata
Popular for linguistic reasons, and possibly also for non-linguistic reasons

Pāda-label
popular
popular
popular;; repeated line

Morph
nijū́rvati ← √jūrv- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}

rákṣāṁsi ← rákṣas- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:PL}

yáḥ ← yá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

śocíṣā ← śocís- (nominal stem)
{case:INS, gender:N, number:SG}

śukréṇa ← śukrá- (nominal stem)
{case:INS, gender:N, number:SG}

vŕ̥ṣā ← vŕ̥ṣan- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

áti ← áti (invariable)

dvíṣaḥ ← dvíṣ- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:PL}

naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}

parṣat ← √pr̥- (root)
{number:SG, person:3, mood:SBJV, tense:AOR, voice:ACT}

sá ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

यः । रक्षां॑सि । नि॒ऽजूर्व॑ति । वृषा॑ । शु॒क्रेण॑ । शो॒चिषा॑ ।
सः । नः॒ । प॒र्ष॒त् । अति॑ । द्विषः॑ ॥

• yo ← yaḥ ← yad
• [noun], nominative, singular, masculine
• “who; which; yat [pronoun].”

• rakṣāṃsi ← rakṣas
• [noun], accusative, plural, neuter
• “Rākṣasa; Rakṣas; rakṣas [word].”

• nijūrvati ← nijūrv ← √jūrv
• [verb], singular, Present indikative
• “burn.”

• vṛṣā ← vṛṣa
• [noun], vocative, dual, masculine
• “bull; vṛṣa [word]; vṛṣ; Justicia gendarussa Burm.F.; bull; Taurus; bull.”

• śukreṇa ← śukra
• [noun], instrumental, singular, neuter
• “bright; clear; white; light; pure.”

• śociṣā ← śocis
• [noun], instrumental, singular, neuter
• “fire; flare; burn; radiance.”

• sa ← tad
• [noun], nominative, singular, masculine
• “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”

• naḥ ← mad
• [noun], accusative, plural
• “I; mine.”

• parṣad ← parṣat ← pṛ
• [verb], singular, Aorist conj./subj.
• “protect; promote; rescue; help.”

• ati
• [adverb]
• “very; excessively; beyond; excessively.”

• dviṣaḥ ← dviṣ
• [noun], accusative, plural, masculine
• “hostile; hating.”

वृषा वर्षिता यः अग्निः शुक्रेण निर्मलेन शुभ्रवर्णेन वा शोचिषा तेजसा रक्षांसि यज्ञस्य हन्तॄणि निजूर्वति निहिनस्ति । जूर्वी हिंसार्थः । गतमन्यत् ॥

English translation:

“May (Agni), the showerer of benefits, who, his pure radiance destroys the rākṣasas, bear us (safe)beyond (the reach of) those who hate us.”

Who grinds down the demonic forces, the bull with flaming flame, he will carry us across hatreds.

The Bull with brightly-gleaming flame who utterly consumes the fiends
So may he bear us past our foes.

Der die Unholde niederbrennt, der Bulle mit heller Glut, der helfe uns über die Feinde hinweg!

O Wind, welch Schatz von Amrita in deinem Haus dort ist bewahrt, Von dem verleih zum Leben uns.

Кто испепелит ракшасов,
(Этот) бык со светлым пламенем,
Да перевезет он нас через проявления ненависти!

• अग्निः
• वत्स आग्नेयः
• गायत्री
• षड्जः

पदार्थान्वयभाषाः - (यः) जो (वृषा) सुखवर्षक परमेश्वर (शुक्रेण) शुभ्र (शोचिषा) तेज से (रक्षांसि) दुष्ट जनों को (निजूर्वति) नष्ट करता है (स नः०) पूर्ववत् ॥३॥

भावार्थभाषाः - परमेश्वर सुख को वर्षानेवाला दुष्ट जनों का नाशक है, उसकी स्तुति करनी चाहिए ॥३॥

पदार्थान्वयभाषाः - (यः-वृषा) यः सुखवर्षकः परमेश्वरः (शुक्रेण शोचिषा) शुभ्रेण तेजसा (रक्षांसि निजूर्वति) दुष्टान् जनान् नाशयति “जूर्वति वधकर्मा” [निघ० २।१३] (स नः०) पूर्ववत् ॥३॥

• देवता - अग्निः
• ऋषिः - वत्स आग्नेयः
• छन्दः - गायत्री

यो᳓ वि᳓श्वाभि᳓ विप᳓श्यति
भु᳓वना सं᳓ च प᳓श्यति
स᳓ नः पर्षद् अ᳓ति द्वि᳓षः

Strata
Popular for linguistic reasons, and possibly also for non-linguistic reasons

Pāda-label
popular;; repeated line
popular;; repeated line
popular;; repeated line

Morph
abhí ← abhí (invariable)

vipáśyati ← √paś- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}

víśvā ← víśva- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:PL}

yáḥ ← yá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

bhúvanā ← bhúvana- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:PL}

ca ← ca (invariable)

páśyati ← √paś- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}

sám ← sám (invariable)

áti ← áti (invariable)

dvíṣaḥ ← dvíṣ- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:PL}

naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}

parṣat ← √pr̥- (root)
{number:SG, person:3, mood:SBJV, tense:AOR, voice:ACT}

sá ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

यः । विश्वा॑ । अ॒भि । वि॒ऽपश्य॑ति । भुव॑ना । सम् । च॒ । पश्य॑ति ।
सः । नः॒ । प॒र्ष॒त् । अति॑ । द्विषः॑ ॥

• yo ← yaḥ ← yad
• [noun], nominative, singular, masculine
• “who; which; yat [pronoun].”

• viśvābhi ← viśvā ← viśva
• [noun], accusative, plural, neuter
• “all(a); whole; complete; each(a); viśva [word]; completely; wholly.”

• viśvābhi ← abhi
• [adverb]
• “towards; on.”

• vipaśyati ← vipaś ← √paś
• [verb], singular, Present indikative
• “look around.”

• bhuvanā ← bhuvana
• [noun], accusative, plural, neuter
• “Earth; being; world; bhuvana [word].”

• saṃ ← sam
• [adverb]
• “sam; together; together; saṃ.”

• ca
• [adverb]
• “and; besides; then; now; even.”

• paśyati ← paś
• [verb], singular, Present indikative
• “see; view; watch; meet; observe; think of; look; examine; behold; visit; understand.”

• sa ← tad
• [noun], nominative, singular, masculine
• “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”

• naḥ ← mad
• [noun], accusative, plural
• “I; mine.”

• parṣad ← parṣat ← pṛ
• [verb], singular, Aorist conj./subj.
• “protect; promote; rescue; help.”

• ati
• [adverb]
• “very; excessively; beyond; excessively.”

• dviṣaḥ ← dviṣ
• [noun], accusative, plural, masculine
• “hostile; hating.”

यः अग्निः सूर्यरूपेण विश्वा विश्वानि सर्वाणि भूतजातानि अभि अभिमुखं विपश्यति विशेषेण तेजसा प्रेक्षते । प्रकाशयतीत्यर्थः । भुवना भुवनानि भूतजातानि सं पश्यति च सम्यग्जानाति च । अन्यत्सिद्धम् ॥

English translation:

“The Agni that glances at all the lokas, should protect us from the ill-will of enemies.”

Who looks at all creatures separately and sees them whole,
he will carry us across hatreds.

Who looks on all existing things and comprehends them with his view:
So may he bear us past our foes.

Der nach allen Geschöpfen ausschaut und sie überschaut, der helfe uns über die Feinde hinweg!

Кто смотрит на все существа поотдельности
И смотрит (на них) вместе взятых,
Да переведет он нас через проявления ненависти!

• अग्निः
• वत्स आग्नेयः
• गायत्री
• षड्जः

पदार्थान्वयभाषाः - (यः) जो परमेश्वर (विश्वा) सब (भुवना) लोकलोकान्तरोंप्राणियों को (अभिविपश्यति) सम्मुखबाह्यदेखता है जानता है (च) और (सं पश्यति) अन्दर स्वरूप को देखता है (स नः०) पूर्ववत् ॥४॥

भावार्थभाषाः - परमेश्वर सब लोकलोकान्तरों प्राणियों को बाहिर भीतर से जानता है, दुष्टों को दूर करता है, स्तुति करने योग्य है ॥४॥

पदार्थान्वयभाषाः - (यः-विश्वा भुवना) यः परमेश्वरः सर्वाणि लोकलोकान्तराणि भूतानि च (अभिविपश्यति) सम्मुखं बाह्यं पश्यति-जानाति (च) तथा (सम्पश्यति) अन्तस्तः पश्यति जानाति (स नः०) पूर्ववत् ॥४॥

• देवता - अग्निः
• ऋषिः - वत्स आग्नेयः
• छन्दः - गायत्री

यो᳓ अस्य᳓ पारे᳓ र᳓जसः
शुक्रो᳓ अग्नि᳓र् अ᳓जायत
स᳓ नः पर्षद् अ᳓ति द्वि᳓षः

Strata
Popular for linguistic reasons, and possibly also for non-linguistic reasons

Pāda-label
popular
popular
popular;; repeated line

Morph
asyá ← ayám (pronoun)
{case:GEN, gender:M, number:SG}

pāré ← pārá- (nominal stem)
{case:LOC, gender:N, number:SG}

rájasaḥ ← rájas- (nominal stem)
{case:GEN, gender:N, number:SG}

yáḥ ← yá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

agníḥ ← agní- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

ájāyata ← √janⁱ- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:IPRF, voice:MED}

śukráḥ ← śukrá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

áti ← áti (invariable)

dvíṣaḥ ← dvíṣ- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:PL}

naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}

parṣat ← √pr̥- (root)
{number:SG, person:3, mood:SBJV, tense:AOR, voice:ACT}

sá ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

यः । अ॒स्य । पा॒रे । रज॑सः । शु॒क्रः । अ॒ग्निः । अजा॑यत ।
सः । नः॒ । प॒र्ष॒त् । अति॑ । द्विषः॑ ॥

• yo ← yaḥ ← yad
• [noun], nominative, singular, masculine
• “who; which; yat [pronoun].”

• asya ← idam
• [noun], genitive, singular, neuter
• “this; he,she,it (pers. pron.); here.”

• pāre ← pāra
• [noun], locative, singular, masculine
• “shore; pāra [word]; end; excellence.”

• rajasaḥ ← rajas
• [noun], genitive, singular, neuter
• “powder; menorrhea; dust; Rajas; atmosphere; rajas; pollen; passion; rajas [word]; sindūra; rust; tin; impurity; dark; sky.”

• śukro ← śukraḥ ← śukra
• [noun], nominative, singular, masculine
• “bright; clear; white; light; pure.”

• agnir ← agniḥ ← agni
• [noun], nominative, singular, masculine
• “fire; Agni; sacrificial fire; digestion; cautery; Plumbago zeylanica; fire; vahni; agni [word]; agnikarman; gold; three; jāraṇa; pyre; fireplace; heating.”

• ajāyata ← jan
• [verb], singular, Imperfect
• “become; originate; be born; transform; happen; result; grow; beget; produce; create; conceive; separate; cause; give birth; grow; produce; generate; be; become; arise; come on.”

• sa ← tad
• [noun], nominative, singular, masculine
• “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”

• naḥ ← mad
• [noun], accusative, plural
• “I; mine.”

• parṣad ← parṣat ← pṛ
• [verb], singular, Aorist conj./subj.
• “protect; promote; rescue; help.”

• ati
• [adverb]
• “very; excessively; beyond; excessively.”

• dviṣaḥ ← dviṣ
• [noun], accusative, plural, masculine
• “hostile; hating.”

अस्य रजसः लोकस्यान्तरिक्षस्य पारे उपरिदेशे शुक्रः शुभ्रवर्णः यः अग्निः विद्युदात्मना सूर्यात्मना वा अजायत प्रादुर्भवति सः नः अस्मान् द्विषः द्वेष्टॄन् अति पर्षत् अतिपारयतु ॥ ॥ ४५ ॥

English translation:

“The Agni that appears in the celestial sphere above us in the form of illumined light, should protect usfrom all kinds of sorrows and troubles.”

Who on the far shore of this airy realm was born as flaming Agni, he will carry us across hatreds.

Resplendent Agni, who was born in farthest region of the air:
So may he bear us past our foes.

Der am anderen Ende dieses Luftraumes als der helle Agni geboren wird, der helfe uns über die Feinde hinweg!

Кто родился по ту сторону
Этого пространства, светлый Агни,
Да переведет он нас через проявления ненависти!

• अग्निः
• वत्स आग्नेयः
• गायत्री
• षड्जः

पदार्थान्वयभाषाः - (यः) जो परमेश्वर (अस्य) इस (रजसः) अन्तरिक्ष के (पारे) ऊपर स्वामी रूप से (शुक्रः) शुभ्र (अग्निः) अग्रणायक (अजायत) प्रसिद्ध है (स नः०) पूर्ववत् ॥५॥

भावार्थभाषाः - परमेश्वर इस महान् आकाश के भी ऊपर स्वामी रूप से प्रकाशमान अग्रणायक है, दुष्टों को दूर करता है, वह स्तुति करने योग्य है ॥५॥

पदार्थान्वयभाषाः - (यः-अस्य रजसः पारे) यः परमेश्वरोऽस्यान्तरिक्षस्योपरि स्वामिरूपेण (शुक्रः-अग्निः-अजायत) शुभ्रोऽग्रणायकः प्रसिद्धो भवति (स नः० ) पूर्ववत् ॥५॥