१८२

• देवता - बृहस्पतिः
• ऋषिः - तपुर्मूर्धा बार्हस्पत्यः
• छन्दः - त्रिष्टुप्

बृ᳓हस्प᳓तिर् नयतु दुर्ग᳓हा तिरः᳓
पु᳓नर् नेषद् अघ᳓शंसाय म᳓न्म
क्षिप᳓द् अ᳓शस्तिम् अ᳓प दुर्मतिं᳓ हन्न्
अ᳓था करद् य᳓जमानाय शं᳓ योः᳓

Strata
Popular for linguistic reasons, and possibly also for non-linguistic reasons

Pāda-label
popular
popular
popular
popular

Morph
bŕ̥haspátiḥ ← bŕ̥haspáti- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

durgáhā ← durgáha- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:PL}

nayatu ← √nī- (root)
{number:SG, person:3, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

tirás ← tirás (invariable)

agháśaṁsāya ← agháśaṁsa- (nominal stem)
{case:DAT, gender:M, number:SG}

mánma ← mánman- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:SG}

neṣat ← √nī- (root)
{number:SG, person:3, mood:SBJV, tense:AOR, voice:ACT}

púnar ← púnar (invariable)

ápa ← ápa (invariable)

áśastim ← áśasti- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:SG}

durmatím ← durmatí- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:SG}

han ← √han- (root)
{number:SG, person:3, mood:INJ, tense:PRS, voice:ACT}

kṣipát ← √kṣip- (root)
{number:SG, person:3, mood:INJ, tense:PRS, voice:ACT}

átha ← átha (invariable)

karat ← √kr̥- (root)
{number:SG, person:3, mood:SBJV, tense:AOR, voice:ACT}

śám ← śám (invariable)

yájamānāya ← √yaj- (root)
{case:DAT, gender:M, number:SG, tense:PRS, voice:MED}

yós ← yós (invariable)

बृह॒स्पतिः॑ । न॒य॒तु॒ । दुः॒ऽगहा॑ । ति॒रः । पुनः॑ । ने॒ष॒त् । अ॒घऽशं॑साय । मन्म॑ ।
क्षि॒पत् । अश॑स्तिम् । अप॑ । दुः॒ऽम॒तिम् । ह॒न् । अथ॑ । क॒र॒त् । यज॑मानाय । शम् । योः ॥

• bṛhaspatir ← bṛhaspatiḥ ← bṛhaspati
• [noun], nominative, singular, masculine
• “Brihaspati; Jupiter; Bṛhaspati.”

• nayatu ← nī
• [verb], singular, Present imperative
• “bring; lead; spend; decant; enter (a state); remove; take out; take away; enforce; marry; carry; fill into; bring; learn; go out; add.”

• durgahā ← durgaha
• [noun], accusative, plural, neuter
• “danger; abyss; wilderness.”

• tiraḥ ← tiras
• [adverb]
• “tiras [word]; away; secretly.”

• punar
• [adverb]
• “again; further; now; over and over; subsequently; repeatedly; however; besides.”

• neṣad ← neṣat ← nī
• [verb], singular, Aorist conj./subj.
• “bring; lead; spend; decant; enter (a state); remove; take out; take away; enforce; marry; carry; fill into; bring; learn; go out; add.”

• aghaśaṃsāya ← agha
• [noun], neuter
• “sin; evil; impurity; agha [word].”

• aghaśaṃsāya ← śaṃsāya ← śaṃsa
• [noun], dative, singular, masculine
• “speaking.”

• manma ← manman
• [noun], accusative, singular, neuter
• “hymn; idea; purpose.”

• kṣipad ← kṣipat ← kṣip
• [verb], singular, Present injunctive
• “fill into; add; put; throw; insert; submerge; pour; mix; ignite; shoot; hurl; vilify; reject; join; put on; stow; stack; throw.”

• aśastim ← aśasti
• [noun], accusative, singular, feminine
• “hex.”

• apa
• [adverb]
• “away.”

• durmatiṃ ← durmatim ← durmati
• [noun], accusative, singular, feminine
• “hate; envy.”

• hann ← han
• [verb], singular, Present injunctive
• “kill; cure; māray; remove; destroy; hit; injure; damage; destroy; paralyze; hurt; forge; beat; cut off; stop; overwhelm; kick; hunt; affect; strike; hammer; love; obstruct; shoot.”

• athā ← atha
• [adverb]
• “now; then; furthermore; now; then.”

• karad ← karat ← kṛ
• [verb], singular, Aorist conj./subj.
• “make; perform; cause; produce; shape; construct; do; put; fill into; use; fuel; transform; bore; act; write; create; prepare; administer; dig; prepare; treat; take effect; add; trace; put on; process; treat; heed; hire; act; produce; assume; eat; ignite; chop; treat; obey; manufacture; appoint; evacuate; choose; understand; insert; happen; envelop; weigh; observe; practice; lend; bring; duplicate; plant; kṛ; concentrate; mix; knot; join; take; provide; utter; compose.”

• yajamānāya ← yajamāna
• [noun], dative, singular, masculine
• “Yajamāna.”

• śaṃ ← śam
• [noun], accusative, singular, neuter
• “luck; well-being; fortune.”

• yoḥ ← yos
• [noun], accusative, singular
• “fortune.”

बृहस्पतिः बृहतां देवानां पतिः पालयिता ॥ ’ तद्बृहतोः करपत्योश्चोरदेवतयोः सुट् तलोपश्च ’ ( पा. म. ६.१. १५७) इति सुडागमस्तलोपश्च । ’ उभे वनस्पत्यादिषु’ इति पूर्वोत्तरपदयोर्युगपत्प्रकृतिस्वरत्वम् ॥ दुर्गहा दुर्गमनानां हन्ता स देवः तिरः नयतु तिरस्कर्तव्यानि पापान्यपसारयतु । अघशंसाय अस्माकमनर्थमाशंसमानाय पुरुषाय मन्म । मन्यतेर्दीप्तिकर्मणो मन्म । दीप्तमायुधं पुनर्नेषत् नयतु । नयतेर्लेट्यडागमः । ’ सिब्बहुलम् ’ इति सिप् । अपि च अशस्तिम् अयशस्विनं शत्रुं क्षिपत् क्षिपतु अस्मत्तः प्रेरयतु । दुर्मतिं दुर्बुद्धिं च अप हन् अपहन्तु । अथ अनन्तरं शं रोगाणां शमनं योः भयानां यावनं च करत् ॥

English translation:

“Let Bṛhaspati, the overcomer of difficulties, put aside (all sins), let him thrust aside the weapon of thecalumniator; may he hurl down the inglorious (enemy), may he baffle the malevolent, and bestow upon thesacrificer health and prosperity.”

Commentary by Sāyaṇa: Ṛgveda-bhāṣya

Difficulties: duragaha = destroyer of those who go wickedly; or, may he lead usacross difficulties

Let Br̥haspati lead (our thought) across the difficult depths, but for the utterer of evil he will lead his thought back (against him).
– He hurls aside malediction and smites away ill-will; then he will create luck and life for the sacrificer.

BRHASPATI lead us safely over troubless and turn his evil thought against the sinner;
Repel the curse, and drive away ill-feeling, and give the sacrificer peace and cornfort!

Brihaspati soll über die schlechten Furten hinwegbringen; er lenke den Anschlag auf den Übelredenden zurück. Er stoße die Afterrede von sich, wehre die Mißgunst ab und schaffe dem Opfernden Glück und Segen!

Uns führe der Gebetsherr durch Gefahren, und geb’ zurück den bösen Plan dem Bösen, Er werfe fort den Fluch und schlag’ das Unheil, und schaffe dann dem Opfrer Heil und Segen.

Брихаспати пусть ведет через труднопроходимые места!
Пусть отведет он назад к злоречивому (его) заклинание!
Пусть отбросит он проклятие, отшвырнет злую мысль
И создаст так для жертвователя счастье и благо!

• बृहस्पतिः
• तपुर्मूर्धा बार्हस्पत्यः
• भुरिक्त्रिष्टुप्
• धैवतः

इस सूक्त में परमात्मा दुष्टजनों का तापक, साधुजनों का रक्षक है, वैसे प्रतापी जनों को भी होना चाहिए, इत्यादि विषय हैं।

पदार्थान्वयभाषाः - (बृहस्पतिः)ब्रह्माण्ड का स्वामी परमात्मा (दुर्गहा) दुर्गमनीय दु:ख का हनन करनेवाला (तिरः-नयतु) उस तिरस्करणीय दुःख को दूर करे (अघशंसाय) पापप्रशंसक के लिए-हमारे अनिष्ट चिन्तक के लिए (मन्म) वधसाधन को (पुनः-नेषत्) पुनः-पुनः फेंके-ले जाये (अशस्तिम्) शस्ति अर्थात सद्भावना से रहित मनुष्य को (अपक्षिपत्) हमसे बाहर निकाल दे (दुर्मतिं हन्) दुर्बुद्धिवाले मनुष्य को नष्ट कर (अथ) और (यजमानाय) आत्मयाजी आत्मसमर्पण करनेवाले-उपासक के लिए (शंयोः) रोगों का शमन और भयों का यावन-दूरीकरण (करत्) करे ॥१॥

भावार्थभाषाः - परमात्मा सारे ब्रह्माण्ड का स्वामी गहन दुःख का नष्ट करनेवाला है, अन्य के अहितचिन्तक दुष्ट मनुष्य को वह नष्ट करता है, सद्भावरहित को भी दूर फैंकता है-नष्ट करता है, अपने उपासक का कल्याण करता है ॥१॥

अत्र सूक्ते परमात्मा दुष्टानां तापकः साधुस्वभावानां रक्षकोऽस्ति तथैव प्रतापिजनैरपि भवितव्यमेवेत्येवमादयो विषयाः सन्ति।

पदार्थान्वयभाषाः - (बृहस्पतिः) ब्रह्माण्डस्य स्वामी (दुर्गहा) दुर्गमनीयस्य दुःखस्य हन्ता (तिरः-नयतु) तिरस्करणीयं दूरं नयतु (अघशंसाय मन्म पुनः नेषत्) पापशंसकाय वधसाधनं शस्त्रम् “मन्यतेर्वधकर्मणः” [निरु० १०।२९] पुनः पुनर्नयते (अशस्तिम्-अपक्षिपत्) शस्तिः सद्भावना तद्रहितं जनं बहिर्गमयेत् (दुर्मतिं हन्) दुर्बुद्धिं हन्तु (अथ) अथ च (यजमानाय शंयोः करत्) आत्मयाजिने रोगाणां शमनं भयानाञ्च यावनं कुर्यात् ॥१॥

• देवता - बृहस्पतिः
• ऋषिः - तपुर्मूर्धा बार्हस्पत्यः
• छन्दः - त्रिष्टुप्

न᳓राशं᳓सो नो अवतु प्रयाजे᳓
शं᳓ नो अस्तु अनुयाजो᳓ ह᳓वेषु
क्षिप᳓द् अ᳓शस्तिम् अ᳓प दुर्मतिं᳓ हन्न्
अ᳓था करद् य᳓जमानाय शं᳓ योः᳓

Strata
Popular for linguistic reasons, and possibly also for non-linguistic reasons

Pāda-label
popular
popular
popular;; repeated line
popular;; repeated line

Morph
avatu ← √avⁱ- (root)
{number:SG, person:3, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}

nárāśáṁsaḥ ← nárāśáṁsa- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

prayājé ← prayājá- (nominal stem)
{case:LOC, gender:M, number:SG}

anuyājáḥ ← anuyājá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

astu ← √as- 1 (root)
{number:SG, person:3, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

háveṣu ← háva- (nominal stem)
{case:LOC, gender:M, number:PL}

naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}

śám ← śám (invariable)

ápa ← ápa (invariable)

áśastim ← áśasti- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:SG}

durmatím ← durmatí- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:SG}

han ← √han- (root)
{number:SG, person:3, mood:INJ, tense:PRS, voice:ACT}

kṣipát ← √kṣip- (root)
{number:SG, person:3, mood:INJ, tense:PRS, voice:ACT}

átha ← átha (invariable)

karat ← √kr̥- (root)
{number:SG, person:3, mood:SBJV, tense:AOR, voice:ACT}

śám ← śám (invariable)

yájamānāya ← √yaj- (root)
{case:DAT, gender:M, number:SG, tense:PRS, voice:MED}

yós ← yós (invariable)

नरा॒शंसः॑ । नः॒ । अ॒व॒तु॒ । प्र॒ऽया॒जे । शम् । नः॒ । अ॒स्तु॒ । अ॒नु॒ऽया॒जः । हवे॑षु ।
क्षि॒पत् । अश॑स्तिम् । अप॑ । दुः॒ऽम॒तिम् । ह॒न् । अथ॑ । क॒र॒त् । यज॑मानाय । शम् । योः ॥

• narāśaṃso ← narāśaṃsaḥ ← narāśaṃsa
• [noun], nominative, singular, masculine
• “Agni.”

• no ← naḥ ← mad
• [noun], accusative, plural
• “I; mine.”

• ‘vatu ← avatu ← av
• [verb], singular, Present imperative
• “support; help; prefer; prefer; like.”

• prayāje ← prayāja
• [noun], locative, singular, masculine
• “Prayāja; prayāja [word].”

• śaṃ ← śam
• [noun], nominative, singular, neuter
• “luck; well-being; fortune.”

• no ← naḥ ← mad
• [noun], dative, plural
• “I; mine.”

• astv ← astu ← as
• [verb], singular, Present imperative
• “be; exist; become; originate; happen; result; be; dwell; be born; stay; be; equal; exist; transform.”

• anuyājo ← anuyājaḥ ← anuyāja
• [noun], nominative, singular, masculine
• “anuyāja; anuyāja [word].”

• haveṣu ← hava
• [noun], locative, plural, masculine
• “invocation.”

• kṣipad ← kṣipat ← kṣip
• [verb], singular, Present injunctive
• “fill into; add; put; throw; insert; submerge; pour; mix; ignite; shoot; hurl; vilify; reject; join; put on; stow; stack; throw.”

• aśastim ← aśasti
• [noun], accusative, singular, feminine
• “hex.”

• apa
• [adverb]
• “away.”

• durmatiṃ ← durmatim ← durmati
• [noun], accusative, singular, feminine
• “hate; envy.”

• hann ← han
• [verb], singular, Present injunctive
• “kill; cure; māray; remove; destroy; hit; injure; damage; destroy; paralyze; hurt; forge; beat; cut off; stop; overwhelm; kick; hunt; affect; strike; hammer; love; obstruct; shoot.”

• athā ← atha
• [adverb]
• “now; then; furthermore; now; then.”

• karad ← karat ← kṛ
• [verb], singular, Aorist conj./subj.
• “make; perform; cause; produce; shape; construct; do; put; fill into; use; fuel; transform; bore; act; write; create; prepare; administer; dig; prepare; treat; take effect; add; trace; put on; process; treat; heed; hire; act; produce; assume; eat; ignite; chop; treat; obey; manufacture; appoint; evacuate; choose; understand; insert; happen; envelop; weigh; observe; practice; lend; bring; duplicate; plant; kṛ; concentrate; mix; knot; join; take; provide; utter; compose.”

• yajamānāya ← yajamāna
• [noun], dative, singular, masculine
• “Yajamāna.”

• śaṃ ← śam
• [noun], accusative, singular, neuter
• “luck; well-being; fortune.”

• yoḥ ← yos
• [noun], accusative, singular
• “fortune.”

पञ्चसु प्रयाजेषु द्वितीयः प्रयाजो नराशंसदेवताकः । तस्मिन् प्रयाजे देवताभूतः नराशंसः नरैः शंसनीयोऽग्निः नः अस्मान् अवतु रक्षतु । हवेषु आह्वानेषु सत्सु अनुयाजः । त्रयोऽनुयाजाः । द्वितीयोऽनुयाजो नराशंसः । तस्यानुयाजस्य देवताभूतो नराशंसोऽग्निश्च नः अस्माकं शं सुखकरः अस्तु । बृहस्पतिश्च अशस्तिं क्षिपत् इत्यादि पूर्ववत् ॥

English translation:

“May Narāśaṃsa protect us at the Prayāja rite; may he be (the giver of) felicity to us as theAnuyāja (divinity) at oblations; may Bṛhaspati hurl down the inglorious (enemy), may he baffle the malevolent,and bestow upon the sacrificer health and prosperity.”

Commentary by Sāyaṇa: Ṛgveda-bhāṣya

At the Prayāja rite: there are five prayājas, and threeanuyājas; the second Prayāja has Narāśaṃsa (a name of Agni) for its deity; the second Anuyāja has Agnias its deity

Let Narāśaṃsa help us at the Fore-offering; let the After-offering be luck for us at the invocations.
– He hurls aside malediction and smites away ill-will; then he will create luck and life for the sacrificer.

May Naratarhsa aid us at Prayaja: blest be our Anuyaja at invokings.
May he repel the curse, and chase ill-feeling, and give the sacrificer peace and comfort.

Narasamsa soll uns beistehen bei dem Prayaja; der Anuyaja soll uns bei den Götteranrufungen glücken. Er stoße die Afterrede von sich, wehre die Mißgunst ab und schaffe dem Opfernden Glück und Segen!

Beim Eingangsopfer schütz der Männerhort uns, das Ausgangsopfer sei zum Heil beim Anruf, Er werfe fort den Fluch und schlag’ das Unheil, und schaffe dann dem Opfrer Heil und Segen.

Нарашанса пусть поможет нам в начальной части жертвоприношения!
Да будет на счастье нам (его) конечная часть во время призывов богов!
Пусть отбросит он проклятие, отшвырнет злую мысль
И создаст так для жертвователя счастье и благо.

• बृहस्पतिः
• तपुर्मूर्धा बार्हस्पत्यः
• विराट्त्रिष्टुप्
• धैवतः

पदार्थान्वयभाषाः - (नराशंसः) मनुष्यों द्वारा-प्रशंसनीय स्तुति करने योग्य परमात्मा (नः) हमारी (प्रयाजे) रेतःसेचन कार्य में-गर्भाधान कार्य में (अवतु) रक्षा करे (नः शम् अस्तु) हमारे लिए कल्याणकारी हो (अनुयाजः) रेतोधारण-गर्भ का पोषण(क्षिपत्०) पूर्ववत् ॥२॥

भावार्थभाषाः - स्तुतियोग्य परमेश्वर गृहस्थों के गर्भाधान कार्य में कल्याणकारी हो तथा उसकी कृपा से गर्भपोषण भी कल्याणकारी हो ॥२॥

पदार्थान्वयभाषाः - (नराशंसः) नरैः शस्यमानः स्तूयमानः “यो नरैः-अभितः शंस्यते स्तूयते” [ऋ० १।३६।६ दयानन्दः] परमेश्वरः (नः प्रयाजे-अवतु) अस्मान् रेतःसेचने-“रेतः सिच्यं हि प्रयाजाः” [कौ० १०।३] रक्षतु (शं नः-अस्तु-अनुयाजः) कल्याणकारी-अस्माकं रेतोधारणम् “रेतो धेयम्-अनुयाजः” [कौ० १०।३] (हवेषु) गृहे परस्परह्वानेषु (क्षिपत्०) अग्रे पूर्ववत् ॥२॥

• देवता - बृहस्पतिः
• ऋषिः - तपुर्मूर्धा बार्हस्पत्यः
• छन्दः - त्रिष्टुप्

त᳓पुर्मूर्धा तपतु रक्ष᳓सो ये᳓
ब्रह्मद्वि᳓षः श᳓रवे ह᳓न्तवा᳓ उ
क्षिप᳓द् अ᳓शस्तिम् अ᳓प दुर्मतिं᳓ हन्न्
अ᳓था करद् य᳓जमानाय शं᳓ योः᳓

Strata
Popular for linguistic reasons, and possibly also for non-linguistic reasons

Pāda-label
popular
popular
popular;; repeated line
popular;; repeated line

Morph
rakṣásaḥ ← rakṣás- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}

tapatu ← √tap- (root)
{number:SG, person:3, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

tápurmūrdhā ← tápurmūrdhan- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

yé ← yá- (pronoun)

brahmadvíṣaḥ ← brahmadvíṣ- (nominal stem)
{case:ACC, number:PL}

hántavaí ← √han- (root)
{case:DAT, number:SG}

śárave ← śáru- (nominal stem)
{case:DAT, gender:F, number:SG}

u ← u (invariable)

ápa ← ápa (invariable)

áśastim ← áśasti- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:SG}

durmatím ← durmatí- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:SG}

han ← √han- (root)
{number:SG, person:3, mood:INJ, tense:PRS, voice:ACT}

kṣipát ← √kṣip- (root)
{number:SG, person:3, mood:INJ, tense:PRS, voice:ACT}

átha ← átha (invariable)

karat ← √kr̥- (root)
{number:SG, person:3, mood:SBJV, tense:AOR, voice:ACT}

śám ← śám (invariable)

yájamānāya ← √yaj- (root)
{case:DAT, gender:M, number:SG, tense:PRS, voice:MED}

yós ← yós (invariable)

तपुः॑ऽमूर्धा । त॒प॒तु॒ । र॒क्षसः॑ । ये । ब्र॒ह्म॒ऽद्विषः॑ । शर॑वे । हन्त॒वै । ऊं॒ इति॑ ।
क्षि॒पत् । अश॑स्तिम् । अप॑ । दुः॒ऽम॒तिम् । ह॒न् । अथ॑ । क॒र॒त् । यज॑मानाय । शम् । योः ॥

• tapurmūrdhā ← tapurmūrdhan
• [noun], nominative, singular, masculine

• tapatu ← tap
• [verb], singular, Present imperative
• “heat; burn; grieve; afflict; burn; afflict; trouble; boil.”

• rakṣaso ← rakṣasaḥ ← rakṣas
• [noun], accusative, plural, masculine

• ye ← yad
• [noun], nominative, plural, masculine
• “who; which; yat [pronoun].”

• brahmadviṣaḥ ← brahma ← brahman
• [noun], neuter
• “brahman; mantra; prayer; spell; Veda; Brahmin; sacred text; final emancipation; hymn; brahman [word]; Brāhmaṇa; study.”

• brahmadviṣaḥ ← dviṣaḥ ← dviṣ
• [noun], nominative, plural, masculine
• “hostile; hating.”

• śarave ← śaru
• [noun], dative, singular, masculine
• “arrow.”

• hantavā ← hantavai ← han
• [verb noun]
• “kill; cure; māray; remove; destroy; hit; injure; damage; destroy; paralyze; hurt; forge; beat; cut off; stop; overwhelm; kick; hunt; affect; strike; hammer; love; obstruct; shoot.”

• u
• [adverb]
• “ukāra; besides; now; indeed; u.”

• kṣipad ← kṣipat ← kṣip
• [verb], singular, Present injunctive
• “fill into; add; put; throw; insert; submerge; pour; mix; ignite; shoot; hurl; vilify; reject; join; put on; stow; stack; throw.”

• aśastim ← aśasti
• [noun], accusative, singular, feminine
• “hex.”

• apa
• [adverb]
• “away.”

• durmatiṃ ← durmatim ← durmati
• [noun], accusative, singular, feminine
• “hate; envy.”

• hann ← han
• [verb], singular, Present injunctive
• “kill; cure; māray; remove; destroy; hit; injure; damage; destroy; paralyze; hurt; forge; beat; cut off; stop; overwhelm; kick; hunt; affect; strike; hammer; love; obstruct; shoot.”

• athā ← atha
• [adverb]
• “now; then; furthermore; now; then.”

• karad ← karat ← kṛ
• [verb], singular, Aorist conj./subj.
• “make; perform; cause; produce; shape; construct; do; put; fill into; use; fuel; transform; bore; act; write; create; prepare; administer; dig; prepare; treat; take effect; add; trace; put on; process; treat; heed; hire; act; produce; assume; eat; ignite; chop; treat; obey; manufacture; appoint; evacuate; choose; understand; insert; happen; envelop; weigh; observe; practice; lend; bring; duplicate; plant; kṛ; concentrate; mix; knot; join; take; provide; utter; compose.”

• yajamānāya ← yajamāna
• [noun], dative, singular, masculine
• “Yajamāna.”

• śaṃ ← śam
• [adverb]
• “śam [word].”

• yoḥ ← yos
• [noun], accusative, singular
• “fortune.”

तपुर्मूर्धा तापकशिरस्को बृहस्पतिः रक्षसः ये ब्रह्मद्विषः ब्राह्मणद्वेष्टारो राक्षसाः तान् राक्षसान तपतु तापयतु । दहत्वित्यर्थः । किमर्थम् । शरवे शरुं हिंसकं रक्षसामधिपतिं हन्तवै हन्तुम् । अनुचरान् पूर्वं नाशयतु पश्चादेनमपि नाशयत्वित्यर्थः । । शॄ हिंसायाम् । इत्यस्मात् ‘ शॄस्वृस्निहि°’ इत्यादिना उप्रत्ययः । ‘ नित् ’ इत्यनुवृत्तेराद्युदात्तत्वम् । ‘ क्रियाग्रहणं कर्तव्यम् ’ इति कर्मणः संप्रदानत्वाच्चतुर्थी । हन्तेः ‘ तुमर्थे सेसेन्” इति तवैप्रत्ययः । ‘ अन्तश्च तवै युगपत् ’ इत्याद्यन्तयोर्युगपदुदात्तत्वम् । उशब्दः पूरकः ॥ ॥ ४० ॥

English translation:

“May Tapurmūrdhā consume the rākṣasas, who are the enemies of the Brāhmaṇas, (and thenproceed) to slay (their) malignant (chief); may Bṛhaspati hurl down the inglorious (enemy), may he baffle themalevolent, and bestow upon the sacrificer health and prosperity.”

Let him of scorching head scorch those who are demons; those who hate the sacred formulation are for his arrow to smite.
– He hurls aside malediction and smites away ill-will; then he will create luck and life for the sacrificer.

May he whose head is flaming burn the demons, haters of prayer, so that the arrow slay them.
May he repel the curse and chase ill-feeling, and give the sacrificer peace and comfort.

Der Glutköpfige verbrenne die Unholde, die Segensfeinde seien dem Geschoß zum Töten verfallen. Er stoße die Afterrede von sich, wehre die Mißgunst ab und schaffe dem Opfernden Glück und Segen!

Der Glut im Haupt hat, brenn die Nachtgespenster, sein Pfeil durchbohr’ die Feinde des Gebetes; Er werfe fort den Fluch und schlag’ das Unheil, und schaffe dann dem Opfrer Heil und Segen.

(Этот) с пылающей главой пусть спалит ракшасов,
Которых надо убить стрелой как ненавистников священного слова!
Пусть отбросит он проклятие, отшвырнет злую мысль
И создаст так для жертвователя счастье и благо!

• बृहस्पतिः
• तपुर्मूर्धा बार्हस्पत्यः
• त्रिष्टुप्
• धैवतः

पदार्थान्वयभाषाः - (तपुर्मूर्धा) तेजस्वी मूर्धावाला (रक्षसः) राक्षसों-दुष्टों को (तपतु) तपावे पीड़ित करे (ये ब्रह्मद्विषः) जो ब्राह्मण के प्रति द्वेष करनेवालेहैं, उनको (हन्तवै-उ) अवश्य मारने के लिए (शरवे) शरु-बाण को फैंके (क्षिपत्०) शेष पूर्ववत् ॥३॥

भावार्थभाषाः - तेजस्वी प्रतापी मनुष्य दुष्ट राक्षसों को तापित करे तथा ब्राह्मणों से द्वेष करनेवालों को हनन करने लिए हिंसक साधन से हिंसित करना चाहिये ॥३॥

पदार्थान्वयभाषाः - (तपुर्मूर्धा) तपुष्-तपो मूर्ध्नि यस्य तेजोमयमूर्धवान् (रक्षसः-तपतु) राक्षसान् दुष्टान् तापयतु (ये ब्रह्मद्विषः) ये ब्राह्मणद्वेष्टारस्तान् (हन्तवै-उ शरवे) हन्तुं शरुम्“द्वितीयार्थे चतुर्थी व्यत्ययेन” हिंसक बाणं प्रेरयत्विति शेषः (क्षिपत्०) पूर्ववत् ॥३॥