ऋग्वेदे विश्वासटिप्पन्यः

सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...

सायण-भाष्यम्

’ विभ्राट् ’ इति चतुर्ऋचमेकोनविंशं सूक्तं सूर्यपुत्रस्य विभ्राट्संज्ञकस्यार्षं सूर्यदेवत्यम् । आदौ तिस्रो जगत्यः । द्व्यष्टकद्विद्वादशकवत्यास्तारपङ्क्तिश्चतुर्थी । तथा चानुक्रान्तं - ’ विभ्राड्विभ्राट् सौर्यः सौर्यं जागतमास्तारपङ्क्त्यन्तम् ’ इति । विषुवति निष्केवल्य आद्यस्तृचः स्तोत्रियः । सूत्रितं च –’ विभ्राड्बृहत्पिबतु सोम्यं मधु नमो मित्रस्य वरुणस्य चक्षस इति स्तोत्रियानुरूपौ ’ ( आश्व. श्रौ. ८. ६) इति । वाजपेयेऽतिरिक्तोक्थस्य विभ्राडित्येषा शस्त्रे याज्या । सूत्र्यते हि -’ विभ्राड्बृहत्पिबतु सोम्यं मध्विति याज्या तस्य गवां शतानाम् ’ ( आश्व. श्रौ. ९.९) इति ।।

मानसतरङ्गिणीकृत् - टिप्पनी

The vikarNa sAman amongst the divAkIrtya-s is based on RV 10.170.1. This sUktaM is noteworthy in some other respects:

It uses the word bhrAjaH which corresponds to the name of one of the divAkIrtya-s.
Prominent words in this sUktaM like s [vi]bhrAT, bhrAjaH, jyotiH, divaH, ayuH, satya, dharman occur as [or as parts of] the magical stobhas of the divAkIrtya-s.
This is one of those relatively few mantra-s to the sun [sUrya] in the RV.
It has the word asura in a negative connotation– such a negative usage of asura is rare in the RV and occurs elsewhere in the context of sUrya and the eclipse (svarbhAnu is also called asura).

Jamison Brereton

170 (996)
Sūrya
Vibhrāj Saurya
4 verses: jagatī, except āstārapaṅkti 4
This hymn celebrates the god Sun, or more specifically his light, in terms more usu ally applied to heroic warrior-gods like Indra.

01 विभ्राड्बृहत्पिबतु सोम्यम् - जगती

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

+++(सूर्यो)+++ विभ्रा᳓ड् बृह᳓त् पिबतु सोम्यं᳓+++(=सोममयं)+++ म᳓ध्व्
आ᳓युर् द᳓धद् यज्ञ᳓पताव् अ᳓विह्रुतम्+++(=अकुटिलम्)+++ ।
वा᳓त-जूतो+++(=प्रेरितो)+++ यो᳓ अभिर᳓क्षति त्म᳓ना प्रजाः᳓
पुपोष पुरु+++(=बहु)+++-धा᳓ वि᳓ राजति ॥ १

मूलम् ...{Loading}...

वि॒भ्राड्बृ॒हत्पि॑बतु सो॒म्यं मध्वायु॒र्दध॑द्य॒ज्ञप॑ता॒ववि॑ह्रुतम् ।
वात॑जूतो॒ यो अ॑भि॒रक्ष॑ति॒ त्मना॑ प्र॒जाः पु॑पोष पुरु॒धा वि रा॑जति ॥

सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...

अधिमन्त्रम् - sa

देवता - सूर्यः
ऋषिः - विभ्राट् सौर्यः
छन्दः - जगती

Thomson & Solcum

विभ्रा᳓ड् बृह᳓त् पिबतु सोमिय᳓म् म᳓धु
आ᳓युर् द᳓धद् यज्ञ᳓पताव् अ᳓विह्रुतम्
वा᳓तजूतो यो᳓ अभिर᳓क्षति त्म᳓ना
प्रजाः᳓ पुपोष पुरुधा᳓ वि᳓ राजति

Vedaweb annotation

Strata
Popular for linguistic reasons, and possibly also for non-linguistic reasons

Pāda-label
popular
popular
popular
popular

Morph
br̥hát ← br̥hánt- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:SG}

mádhu ← mádhu- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:SG}

pibatu ← √pā- 2 (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

somyám ← somyá- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:SG}

vibhrā́ṭ ← vibhrā́j- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

ávihrutam ← ávihruta- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

ā́yuḥ ← ā́yus- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

dádhat ← √dhā- 1 (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, tense:PRS, voice:ACT}

yajñápatau ← yajñápati- (nominal stem)
{case:LOC, gender:M, number:SG}

abhirákṣati ← √rakṣⁱ- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}

tmánā ← tmán- (nominal stem)
{case:INS, gender:M, number:SG}

vā́tajūtaḥ ← vā́tajūta- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

yáḥ ← yá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

prajā́ḥ ← prajā́- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:PL}

pupoṣa ← √puṣ- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRF, voice:ACT}

purudhā́ ← purudhā́ (invariable)

rājati ← √rāj- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}

ví ← ví (invariable)

पद-पाठः

वि॒ऽभ्राट् । बृ॒हत् । पि॒ब॒तु॒ । सो॒म्यम् । मधु॑ । आयुः॑ । दध॑त् । य॒ज्ञऽप॑तौ । अवि॑ऽह्रुतम् ।
वात॑ऽजूतः । यः । अ॒भि॒ऽरक्ष॑ति । त्मना॑ । प्र॒ऽजाः । पु॒पो॒ष॒ । पु॒रु॒धा । वि । रा॒ज॒ति॒ ॥

Hellwig Grammar

vibhrāḍ ← vibhrāj
[noun], nominative, singular, neuter

bṛhat
[noun], nominative, singular, neuter
“large; great; loud; high; much(a); exalted; abundant; intensive; strong; huge.”

pibatu ← pā
[verb], singular, Present imperative
“drink; gulp; soak; drink; suck; inhale.”

somyam ← somya
[noun], accusative, singular, neuter
“saumya.”

madhv ← madhu
[noun], accusative, singular, neuter
“honey; alcohol; sweet; nectar; madhu [word].”

āyur ← āyuḥ ← āyus
[noun], accusative, singular, neuter
“life; longevity; āyus; life; āyus [word]; Āyus.”

dadhad ← dadhat ← dhā
[verb noun], nominative, singular
“put; give; cause; get; hold; make; provide; lend; wear; install; have; enter (a state); supply; hold; take; show.”

yajñapatāv ← yajñapatau ← yajñapati
[noun], locative, singular, masculine
“Vishnu.”

avihrutam ← avihruta
[noun], accusative, singular, neuter

vātajūto ← vāta
[noun], masculine
“vāta; wind; fart; Vayu; air; draft; vāta [word]; Vāta; rheumatism; Marut.”

vātajūto ← jūtaḥ ← jū
[verb noun], nominative, singular
“animate; encourage; impel; inspire.”

yo ← yaḥ ← yad
[noun], nominative, singular, masculine
“who; which; yat [pronoun].”

abhirakṣati ← abhirakṣ ← √rakṣ
[verb], singular, Present indikative
“guard; protect; defend.”

tmanā ← tman
[noun], instrumental, singular, masculine
“self.”

prajāḥ ← prajā
[noun], accusative, plural, feminine
“people; offspring; being; national; man; prajā [word]; creature; child; descendants; population; race; animal.”

pupoṣa ← puṣ
[verb], singular, Perfect indicative
“boom; grow; promote; foster.”

purudhā
[adverb]
“multiply.”

vi
[adverb]
“apart; away; away.”

rājati ← rāj
[verb], singular, Present indikative
“govern; shine; glitter; direct.”

सायण-भाष्यम्

विभ्राट् विभ्राजमानो विशेषेण दीप्यमानः सूर्यः बृहत् महत् परिवृढं सोम्यं सोममयं मधु पिबतु । किं कुर्वन् । यज्ञपतौ यजमाने अविह्रुतम् अकुटिलम् आयुः दधत्कुर्वन् । यः सूर्यः वातजूतः वातेन महावायुना प्रेर्यमाणः सन् त्मना आत्मना स्वयमेव अभिरक्षति सर्वं जगदभिपश्यन् पालयति । राशिचक्रस्य वायुप्रेर्यत्वात् सूर्यस्यापि तत्प्रेर्यत्यम् । स सूर्यः प्रजाः पुपोष वृष्ट्यादिप्रदानेन पोषयति पुरुधा बहुधा वि राजति विशेषेण दीप्यते च ॥

मानसतरङ्गिणीकृत्

May the great bright one drink soma with honey,
giving the lord of the sacrifice (yajamAna implied) undiminished life.
He impelled by the wind personally protects our people,
having nourished them with food and lords over many regions.

मानसतरङ्गिणीकृत् - टिप्पनी

The vikarNa sAman amongst the divAkIrtya-s is based on RV 10.170.1.

Wilson

English translation:

“Let the radiant (Sūrya) drink much sweet Soma, bestowing unbroken life upon the lord of thesacrifice; (Sūrya), who impelled by the wind protects his people of his own accord, nourishes them and shinesin various plural ces.”

Commentary by Sāyaṇa: Ṛgveda-bhāṣya

Impelled by the wind: it is the circle of the zodiac; or, the solar orb which is driven along thewind; Yajus. 33.30

Jamison Brereton

Let the lofty (light) blazing forth drink the somian honey, imparting an unswerving lifetime on the lord of the sacrifice—
he who, sped by the wind, stands guard by himself, he fosters the
creatures; he rules [/shines] widely in many places.

Griffith

MAY the Bright God drink glorious Soma-mingled meath, giving the sacrifice’s lord uninjured life;
He who, wind-urged, in person guards our offspring well, hath nourished them with food and shines o’er many a land.

Geldner

Das hohe, strahlende Licht soll den somischen Met trinken, dem Opferherrn ungebeugte Lebenskraft verleihend, der windschnell in eigener Person Wache hält. Er hat die Geschöpfe zum Wachsen gebracht, er gebietet vielerorts.

Grassmann

Der weithin leuchtet, trinke süssen Somatrank, geh’ ungebeugtes Alter unserm Opferherrn; Er, der vom Wind beflügelt rechten Schutz verleiht, die Menschheit nährt an vielen Orten weit erstrahlt.

Elizarenkova

Пусть (Сурья,) ярко сверкающий высокий (свет), пьет мед сомы,
Давая господину жертвы нескомканный срок жизни,
Поторапливаемый ветром (Сурья,) который охраняет собою (людей).
Он (всегда) вызывал процветание существ, он правит во многих местах.

अधिमन्त्रम् (VC)

सूर्यः
विभ्राट् सूर्यः
विराड्जगती
निषादः

ब्रह्ममुनि - विषयः

इस सूक्त में सूर्य सब प्राणियों ओषधियों में जीवनसञ्चारकरता है, प्रकाश देता है, सब लोकों को प्रकाश देता है, धारण करता है, इत्यादि विषय हैं।

ब्रह्ममुनि - पदार्थः

पदार्थान्वयभाषाः - (विभ्राट्) विशेषरूप से दीप्यमान सूर्य (बृहत् सोम्यं मधु) महान् सोम्य जीवनरस की (पिबतु) रक्षा करे (यज्ञपतौ) यज्ञ के कर्ता के निमित्त (अविह्रुतम्) अविच्छिन्न-निरन्तर (आयुः) जीवन को (दधत्) धारण करने को (वातजूतः) वायु से प्रेरित (त्मना-अभिरक्षति) स्वात्मा-स्वस्वरूप से संसार की रक्षा करता है (प्रजाः पुपोष) जड़-जङ्गम प्रजाओं को पुष्ट करता है-पोषित करता है (पुरुधा वि राजति) बहुत प्रकार से प्रकाशित होता है ॥१॥

ब्रह्ममुनि - भावार्थः

भावार्थभाषाः - सूर्य दीप्यमान पदार्थ है, महान् जीवनरस वनस्पतियों और प्राणियों में देता है, यज्ञ करनेवाले के निमित्त नीरोग आयु को देता है, वातसूत्रसमूहों से प्रेरित हुआ संसार की रक्षा करता है और प्रकाशित होता है ॥१॥

ब्रह्ममुनि - विषयः

अस्मिन् सूक्ते सूर्यः सर्वप्राणिषु सर्वासु ह्योषधिषु च जीवनं सम्पादयति प्रकाशं प्रयच्छति सर्वलोकान् प्रकाशयति धारयति चेत्येवमादयो विषयाः सन्ति।

ब्रह्ममुनि - पदार्थः

पदार्थान्वयभाषाः - (विभ्राट्) विशेषेण दीप्यमानः सूर्यः “भ्राजते ज्वलतिकर्मा” [निघ० १।१६] (बृहत् सोम्यं मधु पिबतु) महत् सोम्यं जीवनरसं पातु रक्षतु ‘व्यत्ययेन पिब आदेशः’ (यज्ञपतौ-अविह्रुतम्-आयुः-दधत्) यज्ञपतौ यज्ञस्य कर्त्तरि अविच्छिन्नमायुर्जीवनं धारयन्-धारयितुमित्यर्थः (वातजूतः) वातेन प्रेरितः (त्मना-अभिरक्षति) स्वात्मना स्वस्वरूपेण संसारमभिरक्षति (प्रजाः पुपोष) जडजङ्गमप्रजाः पोषयति (पुरुधा विराजते) बहुधा प्रकाशते तस्य प्रकाशात्मकत्वात् ॥१॥

02 विभ्राड्बृहत्सुभृतं वाजसातमम् - जगती

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

विभ्रा᳓ड् बृह᳓त् सु᳓भृतं वाज+++(=बल)+++-सा᳓+++(दातृ)+++तमं
ध᳓र्मन्+++(णि =धारयितव्ये)+++ दिवो᳓ धरु᳓णे+++(=धारके [सूर्यमण्डले])+++ सत्य᳓म् अ᳓र्पितम् ।
अमित्र-हा᳓ वृत्र-हा᳓ दस्यु-ह᳓न्-तमं
ज्यो᳓तिर् जज्ञे +++(ग्रहण-कृत्–स्वर्-भान्व्–आख्य-)+++असुर-हा᳓ स-पत्न-हा᳓ ॥ २

मूलम् ...{Loading}...

वि॒भ्राड्बृ॒हत्सुभृ॑तं वाज॒सात॑मं॒ धर्म॑न्दि॒वो ध॒रुणे॑ स॒त्यमर्पि॑तम् ।
अ॒मि॒त्र॒हा वृ॑त्र॒हा द॑स्यु॒हन्त॑मं॒ ज्योति॑र्जज्ञे असुर॒हा स॑पत्न॒हा ॥

सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...

अधिमन्त्रम् - sa

देवता - सूर्यः
ऋषिः - विभ्राट् सौर्यः
छन्दः - जगती

Thomson & Solcum

विभ्रा᳓ड् बृह᳓त् सु᳓भृतं वाजसा᳓तमं
ध᳓र्मन् दिवो᳓ धरु᳓णे सत्य᳓म् अ᳓र्पितम्
अमित्रहा᳓ वृत्रहा᳓ दस्युह᳓न्तमं
ज्यो᳓तिर् जज्ञे असुरहा᳓ सपत्नहा᳓

Vedaweb annotation

Strata
Popular for linguistic reasons, and possibly also for non-linguistic reasons

Pāda-label
popular
popular
popular
popular

Morph
br̥hát ← br̥hánt- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

súbhr̥tam ← súbhr̥ta- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

vājasā́tamam ← vājasā́tama- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

vibhrā́ṭ ← vibhrā́j- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

árpitam ← √r̥- 1 (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, non-finite:PPP}

dhárman ← dhárman- (nominal stem)
{case:LOC, gender:N, number:SG}

dharúṇe ← dharúṇa- (nominal stem)
{case:LOC, gender:N, number:SG}

diváḥ ← dyú- ~ div- (nominal stem)
{case:ABL, gender:M, number:SG}

satyám ← satyá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

amitrahā́ ← amitrahán- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

dasyuhántamam ← dasyuhántama- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

vr̥trahā́ ← vr̥trahán- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

asurahā́ ← asurahán- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

jajñe ← √janⁱ- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRF, voice:MED}

jyótiḥ ← jyótis- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

sapatnahā́ ← sapatnahán- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

पद-पाठः

वि॒ऽभ्राट् । बृ॒हत् । सुऽभृ॑तम् । वा॒ज॒ऽसात॑मम् । धर्म॑न् । दि॒वः । ध॒रुणे॑ । स॒त्यम् । अर्पि॑तम् ।
अ॒मि॒त्र॒ऽहा । वृ॒त्र॒ऽहा । द॒स्यु॒हन्ऽत॑मम् । ज्योतिः॑ । ज॒ज्ञे॒ । अ॒सु॒र॒ऽहा । स॒प॒त्न॒ऽहा ॥

Hellwig Grammar

vibhrāḍ ← vibhrāj
[noun], nominative, singular, neuter

bṛhat
[noun], nominative, singular, neuter
“large; great; loud; high; much(a); exalted; abundant; intensive; strong; huge.”

subhṛtaṃ ← su
[adverb]
“very; well; good; nicely; beautiful; su; early; quite.”

subhṛtaṃ ← bhṛtam ← bhṛ
[verb noun], nominative, singular
“bring; hold; fill; support; wear; possess; carry; nourish; keep; hire; have; satiate; follow; bear.”

vājasātamaṃ ← vāja
[noun], masculine
“prize; Vāja; reward; reward; Ribhus; vigor; strength; contest.”

vājasātamaṃ ← sātamam ← sātama
[noun], nominative, singular, neuter

dharman
[noun], locative, singular, neuter
“regulation; Dharma; law; property.”

divo ← divaḥ ← div
[noun], genitive, singular, masculine
“sky; Svarga; day; div [word]; heaven and earth; day; dawn.”

dharuṇe ← dharuṇa
[noun], locative, singular, neuter
“prop; foundation.”

satyam ← satya
[noun], nominative, singular, neuter
“true; real; real; faithful; good.”

arpitam ← arpay
[verb noun], nominative, singular
“shoot; give; direct; hide; put; insert.”

amitrahā ← amitra
[noun], masculine
“enemy; foe.”

amitrahā ← hā ← han
[noun], nominative, singular, masculine
“killing; curative; destroying; removing; māraka; stabbing.”

vṛtrahā ← vṛtra
[noun], masculine
“Vṛtra; vṛtra [word].”

vṛtrahā ← hā ← han
[noun], nominative, singular, masculine
“killing; curative; destroying; removing; māraka; stabbing.”

dasyuhantamaṃ ← dasyu
[noun], masculine
“savage; outcast; mugger.”

dasyuhantamaṃ ← hantamam ← hantama
[noun], nominative, singular, neuter
“killing.”

jyotir ← jyotiḥ ← jyotis
[noun], nominative, singular, neuter
“light; star; luminosity; fire; jyotis [word]; digestion; planet; light; sunlight.”

jajñe ← jan
[verb], singular, Perfect indicative
“become; originate; be born; transform; happen; result; grow; beget; produce; create; conceive; separate; cause; give birth; grow; produce; generate; be; become; arise; come on.”

asurahā ← asura
[noun], masculine
“Asura; lord; asura [word]; sulfur.”

asurahā ← hā ← han
[noun], nominative, singular, masculine
“killing; curative; destroying; removing; māraka; stabbing.”

sapatnahā ← sapatna
[noun], masculine
“rival; enemy; foe.”

sapatnahā ← hā ← han
[noun], nominative, singular, masculine
“killing; curative; destroying; removing; māraka; stabbing.”

सायण-भाष्यम्

विभ्राट् विभ्राजमानं बृहत् प्रौढं सुभृतं सुपुष्टं वाजसातमं वाजस्यान्नस्य बलस्य वा दातृतमं धर्मन् धर्मणि वायुना धारयितव्ये दिवः द्युलोकस्य धरुणे धारके सूर्यमण्डले अर्पितं निक्षिप्तं सत्यम् अविनश्वरम् अमित्रहा अमित्राणामप्रियाणां हन्तृ वृत्रहा वृत्राणामावृण्वतां हन्तृ दस्युहंतमं दस्यूनामुपक्षपयितॄणां हन्तृतमम् असुरहा असुराणां क्षेप्तॄणां घातकं सपत्नहा सपत्नानां सहजशत्रूणामपि घातकमीदृग्भूतं ज्योतिः सौरं तेजः जज्ञे प्रादुर्भवति ॥

मानसतरङ्गिणीकृत् - टिप्पनी

We note that first hemistich contains the words subhR^itaM, dharman, dharuNe, all implying bearing, propping or supporting of the heavens, which relates with the basic theme of the divAkIrtya-s as a prop of sUrya as described so vividly in the aitareya brAhmaNa.

In the second hemistich where we encounter the phrase “jyotir jaj~ne asurahA …” i.e. he generated a light that smote the asura. This atypical use of the negative asura along with its smiting reminds one of the the sUktaM of atri (RV 5.40) where the negative asura is repeatedly used to describe the solar eclipse.

These observations together suggest that the sUktaM RV 10.170 comprised a “proto-divAkIrtyA”, which already was linked to elements seen in the classical divAkIrtya-s.

Wilson

English translation:

“The radiant light is born mighty, well-cherished, the abundant bestower of food, eternal, deposited inthe supporting sustainer of the sky, the slayer of adversaries, the slayer of the Vṛtras, abundantly slaying theDasyus, the slayer of the Asuras, the slayer of rivals.”

Jamison Brereton

The lofty (light) blazing forth, well supported, best winner of prizes, real, is fitted into the foundation, the buttress of heaven.
Smasher of foes, smasher of obstacles, best smasher of Dasyus, the light has been born, the smasher of lords, smasher of rivals.

Griffith

Radiant, as high Truth, cherished, best at winning strength, Truth based upon the statute that supports the heavens,
He rose, a light, that kills Vrtras and enemies, best slayer of the Dasyus, Asuras, and foes.

Geldner

Das hohe, strahlende Licht, das wohlgepflegte, das den höchsten Preis davonträgt, das in des Himmels Ordnung und fester Grundlage eingefügte, wahrhafte, das feindetötende, vritratötende, am meisten Dasyu tötende Licht, das die Asura´s tötende, die Nebenbuhler tötende, ist geboren.

Grassmann

Der weithin leuchtet, hat sein schöngetragnes Licht, erzeugt und an des Himmels festen Halt gefügt, Das labungsreichste, wahre, das die Feinde tilgt, Asuren tödtend, Hasser, Gegner, Eiferer.

Elizarenkova

Ярко сверкающий, высокий, хорошо поддерживаемы, лучше всех завоевывающий награды,
Истинно установленный в опоре (неба), в основании неба,
Убивающий недругов, убивающий Вритру, лучше всех убивающий дасью
Свет родился, убивающий асуров, убивающий соперников.

अधिमन्त्रम् (VC)

सूर्यः
विभ्राट् सूर्यः
जगती
निषादः

ब्रह्ममुनि - पदार्थः

पदार्थान्वयभाषाः - (विभ्राट्-ज्योतिः) विशेष प्रकाशमान ज्योति (बृहत् सुभृतम्) महान् उत्तमरूप से रखी हुई (दस्युहन्तमम्) क्षीण करनेवाले का नाशक (सत्यम्) स्थिर (दिवः) द्युलोक के (धर्मन् धरुणे) धारक प्रतिष्ठान में (अर्पितम्) स्वतः समर्पित या ईश्वर के द्वारा समर्पित (वाजसातमम्) अत्यन्त अन्नदेनेवाली-अन्नदाता है (अमित्रहा) शत्रुनाशक (वृत्रहा) मेघनाशक (असुरहा) दुष्टप्राणिनाशक (सपत्नहा) विरोधीगणनाशक (जज्ञे) सूर्यप्रसिद्धहुआ है ॥२॥

ब्रह्ममुनि - भावार्थः

भावार्थभाषाः - आकाश में सूर्य की महज्ज्योति है, जो अन्धकार को नष्ट करती है, द्युलोक के धारक प्रतिष्ठान में वर्त्तमान है, अन्न की उत्पत्ति का हेतु है, वह सूर्य मेघ का नाशक, मनुष्य के शत्रुओं का नाशक, दुष्टों तथा विरोधी गणों का नाशक है, ऐसे सूर्य का सेवन करना चाहिये ॥२॥

ब्रह्ममुनि - पदार्थः

पदार्थान्वयभाषाः - (विभ्राट्-ज्योतिः) विशेषेण प्रकाशमानं ज्योतिः (बृहत्-सुभृतम्) महत् सुधृतम् (दस्युहन्तमम्) उपक्षयकर्त्तुर्नाशकम् (सत्यम्) स्थिरम् (दिवः-धर्मन् धरुणे-अर्पितम्) द्युलोकस्य धारके प्रतिष्ठाने “प्रतिष्ठा वै धरुणम्” [श० ७।४।२।५] अर्पितम् (वाजसातमम्) अन्नदातृतममस्ति (अमित्रहा वृत्रहा-असुरहा सपत्नहा जज्ञे) शत्रुनाशको मेघहन्ता, दुष्टप्राणिनाशकः-विरोधिगणनाशकः सूर्यः प्रसिद्धो जातः ॥२॥

03 इदं श्रेष्टम् - जगती

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

इदं᳓ श्रे᳓ष्ठं ज्यो᳓तिषां ज्यो᳓तिर् उत्तमं᳓
विश्वजि᳓द् धनजि᳓द् उच्यते बृह᳓त् ।
विश्वभ्रा᳓ड् भ्राजो᳓+++(=भ्राजमानः)+++ म᳓हि+++(=महान्)+++ सू᳓र्यो दृश᳓+++(=दर्शनाय)+++
उरु᳓ पप्रथे स᳓ह+++(=अभिभवितृ)+++ ओ᳓जो अ᳓च्युतम् ॥ ३

मूलम् ...{Loading}...

इ॒दं श्रेष्ठं॒ ज्योति॑षां॒ ज्योति॑रुत्त॒मं वि॑श्व॒जिद्ध॑न॒जिदु॑च्यते बृ॒हत् ।
वि॒श्व॒भ्राड्भ्रा॒जो महि॒ सूर्यो॑ दृ॒श उ॒रु प॑प्रथे॒ सह॒ ओजो॒ अच्यु॑तम् ॥

सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...

अधिमन्त्रम् - sa

देवता - सूर्यः
ऋषिः - विभ्राट् सौर्यः
छन्दः - जगती

Thomson & Solcum

इदं᳓ श्रे᳓ष्ठं ज्यो᳓तिषां ज्यो᳓तिर् उत्तमं᳓
विश्वजि᳓द् · धनजि᳓द् उच्यते बृह᳓त्
विश्वभ्रा᳓ड् भ्राजो᳓ म᳓हि सू᳓रियो दृश᳓
उरु᳓ पप्रथे स᳓ह ओ᳓जो अ᳓च्युतम्

Vedaweb annotation

Strata
Popular for linguistic reasons, and possibly also for non-linguistic reasons

Pāda-label
popular
popular
popular
popular

Morph
idám ← ayám (pronoun)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

jyótiḥ ← jyótis- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

jyótiṣām ← jyótis- (nominal stem)
{case:GEN, gender:N, number:PL}

śréṣṭham ← śréṣṭha- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

uttamám ← uttamá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

br̥hát ← br̥hánt- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

dhanajít ← dhanajít- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

ucyate ← √vac- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:PASS}

viśvajít ← viśvajít- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

bhrājáḥ ← bhrājá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

dr̥śé ← √dr̥ś- (root)
{case:DAT, number:SG}

máhi ← máh- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

sū́ryaḥ ← sū́rya- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

viśvabhrā́ṭ ← viśvabhrā́j- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

ácyutam ← ácyuta- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

ójaḥ ← ójas- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

paprathe ← √prathⁱ- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRF, voice:MED}

sáhaḥ ← sáhas- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

urú ← urú- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:SG}

पद-पाठः

इ॒दम् । श्रेष्ठ॑म् । ज्योति॑षाम् । ज्योतिः॑ । उ॒त्ऽत॒मम् । वि॒श्व॒ऽजित् । ध॒न॒ऽजित् । उ॒च्य॒ते॒ । बृ॒हत् ।
वि॒श्व॒ऽभ्राट् । भ्रा॒जः । महि॑ । सूर्यः॑ । दृ॒शे । उ॒रु । प॒प्र॒थे॒ । सहः॑ । ओजः॑ । अच्यु॑तम् ॥

Hellwig Grammar

idaṃ ← idam
[noun], nominative, singular, neuter
“this; he,she,it (pers. pron.); here.”

śreṣṭhaṃ ← śreṣṭham ← śreṣṭha
[noun], nominative, singular, neuter
“best; better; chief(a); beautiful.”

jyotiṣāṃ ← jyotiṣām ← jyotis
[noun], genitive, plural, neuter
“light; star; luminosity; fire; jyotis [word]; digestion; planet; light; sunlight.”

jyotir ← jyotiḥ ← jyotis
[noun], nominative, singular, neuter
“light; star; luminosity; fire; jyotis [word]; digestion; planet; light; sunlight.”

uttamaṃ ← uttamam ← uttama
[noun], nominative, singular, neuter
“best; excellent; highest; better; extreme; last; first; topmost; chief(a); higher; highest; maximal; uttama [word]; prevailing; finest.”

viśvajid ← viśva
[noun]
“all(a); whole; complete; each(a); viśva [word]; completely; wholly.”

viśvajid ← jit
[noun], nominative, singular, neuter
“curative; removing; victorious; winning.”

dhanajid ← dhana
[noun], neuter
“wealth; property; money; treasure; prize; dhana [word]; valuable; dhan; capital; fight.”

dhanajid ← jit
[noun], nominative, singular, neuter
“curative; removing; victorious; winning.”

ucyate ← vac
[verb], singular, Indikativ Pr￤s. Passiv
“say; describe; name; tell; address; enumerate; call; state; teach; explain; say; declare; speak; define; declare; order; address; recommend; answer; deem; recite; approve; proclaim; indicate; determine; mention; designate.”

bṛhat
[noun], nominative, singular, neuter
“large; great; loud; high; much(a); exalted; abundant; intensive; strong; huge.”

viśvabhrāḍ ← viśva
[noun]
“all(a); whole; complete; each(a); viśva [word]; completely; wholly.”

viśvabhrāḍ ← bhrāj
[noun], nominative, singular, masculine
“light.”

bhrājo ← bhrājaḥ ← bhrājas
[noun], nominative, singular, neuter
“glare.”

mahi
[noun], nominative, singular, neuter
“great; firm.”

sūryo ← sūryaḥ ← sūrya
[noun], nominative, singular, masculine
“sun; Surya; sūrya [word]; right nostril; twelve; Calotropis gigantea Beng.; sūryakānta; sunlight; best.”

dṛśa ← dṛśe ← dṛś
[verb noun]
“see; observe; view; visit; look; learn; meet; read; teach; examine; watch; see; notice; perceive; diagnose; travel to; show; detect; know; know; understand; understand; follow.”

uru
[noun], accusative, singular, neuter
“wide; broad; great; uru [word]; much(a); excellent.”

paprathe ← prath
[verb], singular, Perfect indicative
“be known; expand; expand; boom.”

saha ← sahaḥ ← sahas
[noun], accusative, singular, neuter
“force; strength; might; sahas [word]; conquest.”

ojo ← ojaḥ ← ojas
[noun], accusative, singular, neuter
“strength; power; ojas; ojas [word]; potency; might.”

acyutam ← acyuta
[noun], accusative, singular, neuter
“firm; regular; permanent; immovable; unchanging.”

सायण-भाष्यम्

इदं सौरं तेजः श्रेष्ठं प्रशस्यतमं ज्योतिषाम् अन्येषां ग्रहनक्षत्रादीनामपि ज्योतिः प्रकाशकमत एव उत्तमम् उत्कृष्टं विश्वजित् विश्वस्य सर्वस्य जेतृ ‘धनजित् धनस्य च जेतृ बृहत् प्रभूतम् उच्यते । एवंगुणविशिष्टमिति सर्वैरभिधीयते । अपि च विश्वभ्राट् विश्वस्य प्रकाशयिता भ्राजः भ्राजमानः महि महान् सूर्यः दृशे दर्शनाय उरु विस्तीर्णं सहः तमसोऽभिभवितृ अच्युतं च्युतिरहितमविनाशम् ओजः तेजोरूपं बलं पप्रथे विस्तारयति ॥

Wilson

English translation:

“This light, the best of lights, the most excellent, is called the conqueror of all, the conqueror of wealth,mighty, all-illumining, radiant, mighty, Sūrya displays to view his vast power, his unfailing lustre.”

Jamison Brereton

Here is the fairest, the highest light of lights: the lofty one is called all-conquering, wealth-conquering.
The all-blazing, greatly blazing Sun spreads his broad might, his
unshakeable strength to be seen.

Griffith

This light, the best of lights, supreme, all-conquering, winner of riches, is exalted with high laud.
All-lighting, radiant, mighty as the Sun to see, he spreadeth wide unfailing victory and strength.

Geldner

Dieses schönste der Lichter, das höchste Licht heißt das Allgewinnende, Schätzegewinnende, das Hohe. Der allstrahlende, mächtig strahlende Surya hat zum Schauen seine Gewalt und unentwegte Kraft weithin ausgebreitet.

Grassmann

Dies schönste Licht der Lichter, das erhabendste, das allbesiegend Beute macht, wird hoch gerühmt, Der Strahl, das All bestrahlend mit der Sonne Schein, hat weit verbreitet Kraft und ungebeugte Macht.

Elizarenkova

Этот лучший из светов, высший свет
Называется завоевывающим все, завоевывающим богатство, (этот) высокий.
Сверкающий во все стороны, мощно сверкающий Сурья, чтоб было видно,
Широко распространил (свою) мощь, (свою) непоколебимую силу.

अधिमन्त्रम् (VC)

सूर्यः
विभ्राट् सूर्यः
विराड्जगती
निषादः

ब्रह्ममुनि - पदार्थः

पदार्थान्वयभाषाः - (ज्योतिषाम्) ज्योतियों की, (ज्योतिः) ज्योति (इदम्-उत्तमं श्रेष्ठम्) यह ऊपर गई हुई श्रेष्ठ-अविनश्वर (बृहत्-उच्यते) महत्त्वपूर्ण कही जाती है। (विश्वभ्राट्) विश्व को प्रकाश देनेवाला (भ्राजः) स्वयं प्रकाशमान (महि सूर्यः) महान् सूर्य है (दृशे) विश्व को दिखाने के लिए (उरु सहः-ओजः पप्रथे) बहुत बलरूप ओजस्वी प्रतापी प्रथित-प्रसिद्धहो रहा है ॥३॥

ब्रह्ममुनि - भावार्थः

भावार्थभाषाः - आकाश में सूर्य सब ज्योतियों का ज्योति, श्रेष्ठ और महान् है, यह जगत् को दिखाने के लिए बड़ा तेजस्वी प्रतापवान् प्रसिद्ध है ॥३॥

ब्रह्ममुनि - पदार्थः

पदार्थान्वयभाषाः - (ज्योतिषां ज्योतिः-इदम्-उत्तमं श्रेष्ठं बृहत्-उच्यते) ज्योतिषां ज्योतिरिदमुत्तमं श्रेष्ठमविनश्वरं महदस्ति (विश्वभ्राट्-भ्राजः-महि सूर्यः) विश्वप्रकाशको भ्राजमानो महान् सूर्यः (दृशे-उरु सहः-ओजः पप्रथे) दर्शनाय बहुबलरूपः-ओजस्वी प्रतापी प्रथते ॥३॥

04 विभ्राजञ्ज्योतिषा स्वट्रगच्छो - आस्तारपङ्क्तिः

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

विभ्रा᳓जञ् ज्यो᳓तिषा स्व᳓१᳓र्
अ᳓गच्छो रोच+++(मा)+++नं᳓ दिवः᳓ ।
ये᳓नेमा᳓ वि᳓श्वा भु᳓वनान्य् आ᳓भृता
विश्व᳓कर्मणा विश्व᳓देव्या+++(=वैश्वदेवयागादि)+++वता ॥ ४
+++(विश्वे देवास् तु सङ्ख्यया समस्थान-ग्रहणावर्तनावधि-दिनानीति ज्ञायते “महत् तदुल्बम्” इत्यस्मात्।)+++

मूलम् ...{Loading}...

वि॒भ्राज॒ञ्ज्योति॑षा॒ स्व१॒॑रग॑च्छो रोच॒नं दि॒वः ।
येने॒मा विश्वा॒ भुव॑ना॒न्याभृ॑ता वि॒श्वक॑र्मणा वि॒श्वदे॑व्यावता ॥

सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...

अधिमन्त्रम् - sa

देवता - सूर्यः
ऋषिः - विभ्राट् सौर्यः
छन्दः - आस्तारपङ्क्तिः

Thomson & Solcum

विभ्रा᳓जञ् ज्यो᳓तिषा सु᳓वर्
अ᳓गछो रोचनं᳓ दिवः᳓
ये᳓नेमा᳓ वि᳓श्वा भु᳓वनानि आ᳓भृता
विश्व᳓कर्मणा विश्व᳓देवियावता

Vedaweb annotation

Strata
Popular for linguistic reasons, and possibly also for non-linguistic reasons

Pāda-label
popular;; repeated line
popular;; repeated line
popular
popular

Morph
jyótiṣā ← jyótis- (nominal stem)
{case:INS, gender:N, number:SG}

svàr ← svàr- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

vibhrā́jan ← √bhrāj- (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, tense:PRS, voice:ACT}

ágachaḥ ← √gam- (root)
{number:SG, person:2, mood:IND, tense:IPRF, voice:ACT}

diváḥ ← dyú- ~ div- (nominal stem)
{case:ABL, gender:M, number:SG}

rocanám ← rocaná- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

ā́bhr̥tā ← √bhr̥- (root)
{case:NOM, gender:N, number:PL, non-finite:PPP}

bhúvanāni ← bhúvana- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:PL}

imā́ ← ayám (pronoun)
{case:NOM, gender:N, number:PL}

víśvā ← víśva- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:PL}

yéna ← yá- (pronoun)
{case:INS, gender:M, number:SG}

viśvádevyāvatā ← viśvádevyāvant- (nominal stem)
{case:INS, gender:M, number:SG}

viśvákarmaṇā ← viśvákarman- (nominal stem)
{case:INS, gender:M, number:SG}

पद-पाठः

वि॒ऽभ्राज॑न् । ज्योति॑षा । स्वः॑ । अग॑च्छः । रो॒च॒नम् । दि॒वः ।
येन॑ । इ॒मा । विश्वा॑ । भुव॑नानि । आऽभृ॑ता । वि॒श्वऽक॑र्मणा । वि॒श्वदे॑व्यऽवता ॥

Hellwig Grammar

vibhrājañ ← vibhrājan ← vibhrāj ← √bhrāj
[verb noun], nominative, singular

jyotiṣā ← jyotis
[noun], instrumental, singular, neuter
“light; star; luminosity; fire; jyotis [word]; digestion; planet; light; sunlight.”

svar
[adverb]
“sun; sky; sunlight.”

agaccho ← agacchaḥ ← gam
[verb], singular, Imperfect
“go; situate; enter (a state); travel; disappear; [in]; elapse; leave; reach; vanish; love; walk; approach; issue; hop on; gasify; get; come; die; drain; spread; transform; happen; discharge; ride; to be located; run; detect; refer; go; shall; drive.”

rocanaṃ ← rocanam ← rocana
[noun], nominative, singular, neuter
“citron; pomegranate.”

divaḥ ← div
[noun], genitive, singular, masculine
“sky; Svarga; day; div [word]; heaven and earth; day; dawn.”

yenemā ← yena ← yad
[noun], instrumental, singular, neuter
“who; which; yat [pronoun].”

yenemā ← imā ← idam
[noun], nominative, plural, neuter
“this; he,she,it (pers. pron.); here.”

viśvā ← viśva
[noun], nominative, plural, neuter
“all(a); whole; complete; each(a); viśva [word]; completely; wholly.”

bhuvanāny ← bhuvanāni ← bhuvana
[noun], nominative, plural, neuter
“Earth; being; world; bhuvana [word].”

ābhṛtā ← ābhṛ ← √bhṛ
[verb noun], nominative, plural
“bring.”

viśvakarmaṇā ← viśvakarman
[noun], instrumental, singular, masculine
“Viśvakarman; viśvakarman; Shiva; Maya; Vishnu.”

viśvadevyāvatā ← viśvadevyāvat
[noun], instrumental, singular, masculine

सायण-भाष्यम्

हे सूर्य ज्योतिषा तेजसा स्वः सर्वं जगत् विभ्राजन् विभ्राजयन् दिवः संबन्धि रोचनं रोचमानं स्थानम् अगच्छः प्राप्नोः । विश्वकर्मणा सर्वव्यापारहेतुना विश्वदेव्यावता । विश्वेषां देवानां हितो यागादिर्विश्वदेव्यः । तद्वता येन सौरेण तेजसा इमा इमानि परिदृश्यमानानि विश्वा सर्वाणि भुवनानि उदकानि भौमानि आभृता घर्मकाल आभृतानि भवन्ति । यद्वा । सर्वाणि भूतजातान्याभृता समन्ताद्भृतानि पोषितानि भवन्ति । तेन ज्योतिषा इत्यन्वयः ॥ ॥ २८ ॥

Wilson

English translation:

“Illumining the whole (world) with your radiance, you have attained (Sūrya) the luminous region ofheaven, by which (radiance) animating all pious acts and addressed to the universal gods, all living beings arecherished.”

Jamison Brereton

Flashing forth with your light, as the Sun you went to the luminous realm of heaven,
you by whom all these worlds are supported here, you who accomplish all work, who possess all that is proper for gods.

Griffith

Beaming forth splendour with thy light, thou hast attained heaven’s lustrous realm.
By thee were brought together all existing things, possessor of all Godhead, All-effecting God.

Geldner

In Licht erstrahlend kamst du als Sonne, als Himmelslicht, von dem alle diese Geschöpfe erhalten werden, von dem Allschöpfer, dem Visvakarman, der alle göttlichen Kräfte besitzt.

Grassmann

Erstrahlend hell mit deinem Licht ersteigst des Himmels Aether du, Durch den die Wesen alle hier getragen sind, der alles wirkt, mit allem göttlichen begabt.

Elizarenkova

Ярко сверкая (своим) светом, ты пришел
Как солнце в светлое пространство неба,
(Ты,) благодаря которому поддержаны все существа,
Благодаря творцу всего, наделенному все божественным.

अधिमन्त्रम् (VC)

सूर्यः
विभ्राट् सूर्यः
आस्तारपङ्क्ति
पञ्चमः

ब्रह्ममुनि - पदार्थः

पदार्थान्वयभाषाः - (ज्योतिषा विभ्राजन्) ज्योति से विशेष प्रकाशमान होता हुआ (दिवः-रोचनम्) द्युलोक का चमकनेवाला (स्वः-अगच्छः) तू सबको प्राप्त होता है, (येन विश्वकर्मणा) जिस-सर्वकर्म सामर्थ्यवाले (विश्व-देव्यावता) समस्त देवगुणों के प्रभाववाले से (इमा विश्वा भुवनानि) ये सब लोक-लोकान्तर (आभृता) धारित हैं ॥४॥

ब्रह्ममुनि - भावार्थः

भावार्थभाषाः - सूर्य अपनी ज्योति से प्रकाशमान, द्युलोक का प्रकाशनिमित्त सबको दृष्टिगोचर होता है, सब कर्मसामर्थ्य और सब दिव्य गुणवाले प्रभाव से सब लोक-लोकान्तरों को धारण करता है, वह सूर्य है ॥४॥

ब्रह्ममुनि - पदार्थः

पदार्थान्वयभाषाः - (ज्योतिषा विभ्राजन्) ज्योतिषा विशेषेण प्रकाशमानः सन् (दिवः-रोचनम्) द्युलोकस्य प्रकाशनम्-प्रकाशनिमित्तम् (स्वः-अगच्छः) सर्वम् “स्वः सर्वम्” [निरु० १२।२६] प्राप्नोषि (येन विश्वकर्मणा देव्यावता) येन सर्वकर्मसामर्थ्यवता देवगुणप्रभावेण (इमा विश्वा भुवनानि-आभृता) एतानि सर्वाणि लोकलोकान्तराणि धारितानि सन्ति ॥४॥