१६२

• देवता - गर्भसंस्रावे प्रायश्चित्तं
• ऋषिः - रक्षोहा ब्राह्मः
• छन्दः - अनुष्टुप्

ब्र᳓ह्मणाग्निः᳓ संविदानो᳓
रक्षोहा᳓ बाधताम् इतः᳓
अ᳓मीवा य᳓स् ते ग᳓र्भं
दुर्णा᳓मा यो᳓निम् आश᳓ये

Strata
Popular for linguistic reasons, and possibly also for non-linguistic reasons

Pāda-label
popular;; epic anuṣṭubh (292)
popular;; epic anuṣṭubh (292)
popular;; epic anuṣṭubh (292)
popular;; epic anuṣṭubh (292)

Morph
agníḥ ← agní- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

bráhmaṇā ← bráhman- (nominal stem)
{case:INS, gender:N, number:SG}

saṁvidānáḥ ← √vid- 2 (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, tense:PRF, voice:MED}

bādhatām ← √bādhⁱ- (root)
{number:SG, person:3, mood:IMP, tense:PRS, voice:MED}

itás ← itás (invariable)

rakṣohā́ ← rakṣohán- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

ámīvā ← ámīvā- (nominal stem)
{case:INS, gender:F, number:SG}

gárbham ← gárbha- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

te ← tvám (pronoun)
{case:DAT, number:SG}

yáḥ ← yá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

āśáye ← √śī- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:MED}

durṇā́mā ← durṇā́man- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

yónim ← yóni- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

ब्रह्म॑णा । अ॒ग्निः । सा॒म्ऽवि॒दा॒नः । र॒क्षः॒ऽहा । बा॒ध॒ता॒म् । इ॒तः ।
अमी॑वा । यः । ते॒ । गर्भ॑म् । दुः॒ऽनामा॑ । योनि॑म् । आ॒ऽशये॑ ॥

• brahmaṇāgniḥ ← brahmaṇā ← brahman
• [noun], instrumental, singular, neuter
• “brahman; mantra; prayer; spell; Veda; Brahmin; sacred text; final emancipation; hymn; brahman [word]; Brāhmaṇa; study.”

• brahmaṇāgniḥ ← agniḥ ← agni
• [noun], nominative, singular, masculine
• “fire; Agni; sacrificial fire; digestion; cautery; Plumbago zeylanica; fire; vahni; agni [word]; agnikarman; gold; three; jāraṇa; pyre; fireplace; heating.”

• saṃvidāno ← saṃvidānaḥ ← saṃvid ← √vid
• [verb noun], nominative, singular
• “agree; know; match; recognize.”

• rakṣohā ← rakṣaḥ ← rakṣas
• [noun], neuter
• “Rākṣasa; Rakṣas; rakṣas [word].”

• rakṣohā ← hā ← han
• [noun], nominative, singular, masculine
• “killing; curative; destroying; removing; māraka; stabbing.”

• bādhatām ← bādh
• [verb], singular, Present imperative
• “afflict; annoy; chase away; tease; grieve; irritate.”

• itaḥ ← itas
• [adverb]
• “from here; therefore.”

• amīvā
• [noun], nominative, singular, feminine
• “disease; affliction.”

• yas ← yaḥ ← yad
• [noun], nominative, singular, masculine
• “who; which; yat [pronoun].”

• te ← tvad
• [noun], genitive, singular
• “you.”

• garbhaṃ ← garbham ← garbha
• [noun], accusative, singular, masculine
• “fetus; garbha; inside; cavity; embryo; uterus; child; pit; garbhadruti; filling; pregnancy; room; abdomen; fertilization; inside; hole; baby; calyx; midst.”

• durṇāmā ← durṇāman
• [noun], nominative, singular, feminine

• yonim ← yoni
• [noun], accusative, singular, feminine
• “vagina; vulva; uterus; beginning; origin; reincarnation; birthplace; family; production; cause; race; grain; raw material; birth; kind; caste; kinship; bed.”

• āśaye ← āśī ← √śī
• [verb], singular, Present indikative
• “lie; stay.”

ब्रह्मणा मन्त्रेण सह संविदानः ऐकमत्यं प्राप्तः रक्षोहा रक्षसां हन्ता अग्निः इतः अस्मात्स्थानात् राक्षसादिकं बाधतां हिनस्तु । यः राक्षसः अमीवा रोगरूपः सन् ते तव गर्भम् आशये आशेते । ’ लोपस्त आत्मनेपदेषु ’ इति तलोपः । हन्तुं प्राप्नोति । दुर्नामा अर्शआख्यो रोगः । तद्रूपः सन् यश्च ते तव योनिं रेतस आधानं गर्भस्थानमाशेते तं बाधतामित्यन्वयः॥

English translation:

“May Agni, the destroyer of the rākṣasas, consenting to our prayer, drive hence (the evil spirit) who(in the form of) sickness assails your embryo, who, as the disease durṇāman, assails your womb.”

Commentary by Sāyaṇa: Ṛgveda-bhāṣya

Nirukta 6.12:durṇāman = a worm, disease, haemorrhoids

In concert with a sacred formulation let Agni, demon-smasher, repel from here
whatever evil-named affliction lies on your embryo, in your womb.

MAY Agni, yielding to our prayer, the Raksas-slayer, drive away
The malady of evil name that hath beset thy labouring womb.

Im Einvernehmen mit dem Zauberwort soll Agni, der Unholdtöter, den Verrufenen von hier austreiben, der mit Krankheit auf deiner Leibesfrucht, in deinem Schoße liegt.

In das Gebet einstimmend möge Agni, der Rakschastödter, von hier vertreiben die übelnamige Krankheit, die in deinem Mutterleibe und Schoosse haust.

В согласии со священным словом Агни
Убийца ракшасов пусть прогонит отсюда (того),
Кто лежит на твоем зародыше,
На (твоем) лоне, (эта) болезнь, (ракшас) с дурным именем!

• गर्भसंस्त्रावे प्रायश्चित्तम्
• रक्षोहा ब्राह्मः
• निचृदनुष्टुप्
• गान्धारः

इस सूक्त में स्त्रियों की योनि में गर्भ में रोगकृमि प्रवेश की चिकित्सा कही है, उदुम्बर चित्रक से दूर करना चाहिए, वह गर्भबीज, गर्भ, बालक को खा जाता है, आदि विषय हैं।

पदार्थान्वयभाषाः - (यः) जो (अमीवा दुर्णामा) रोगभूत पापरूपक्रिमि (ते) हे स्त्रि ! तेरे (गर्भं योनिम्) गर्भ को योनिस्थान को (आशये) आघुसा-आक्रान्त कर गया (ब्रह्मणा) इस उदुम्बर वृक्ष-गूलर वृक्ष के प्रयोग से (संविदानः) सङ्ग्रथित हुआ (रक्षोहा) रक्तादि का भक्षक क्रिमियों का नाशक (अग्निः) चित्रक ओषधि (इतः) इससे (बाधताम्) रोग को परे करे, नष्ट करे ॥१॥

भावार्थभाषाः - स्त्री के योनिस्थान या गर्भस्थान में बहुत बुरा रोगक्रिमि मानवबीज अथवा कुछ बढ़े हुए गर्भ को खाजाया करता है, उसको नष्ट करने के लिए उदुम्बरवृक्ष का फल और चित्रक दोनों की गोली वटी बनाकर खाना चाहिए, दोनों के क्वाथ से योनिस्थान का प्रक्षालन करना चाहिए ॥१॥

अस्मिन् सूक्ते स्त्रीणां योनौ गर्भे च रोगकृमिप्रवेशस्य चिकित्सा खलूदम्बरचित्रकाभ्यां करणीयेत्युच्यते। स रोगकृमिर्गर्भबीजं ‘गर्भं’ बालकं खादति तस्य नाशः कार्यः।

पदार्थान्वयभाषाः - (यः-अमीवा दुर्णामा) यो रोगभूतः कृमिः-पापरूपः “अमीवाभ्यमनेन व्याख्यातः दुर्णामा क्रिमिर्भवति पापनामा कृमिः क्रव्ये मेद्यति क्रमतेर्वा स्यात् सरणकर्मणः क्रामतेर्वा” [निरु० ६।१२] (ते) हे स्त्रि ! तव (गर्भं-योनिन्) गर्भं योनिस्थानम् (आशये) आशेते-आक्रान्तवान् वा (ब्रह्मणा) तमुदुम्बरवृक्षप्रयोगेण “उदुम्बरः-ब्रह्मवृक्षः” [निघ० र०] “ब्रह्मवृक्षः-उदुम्बरे” [वैद्यक-शब्दसिन्धुः] (संविदानः) सङ्ग्रथितो योगः (रक्षोहा) रक्तादिभक्षककृमीणां नाशकः (अग्निः) चित्रकः “चित्रकोऽनलनामा” [भावप्रकाशनि०] “चित्रकोऽग्निश्च कटु” [राजनिघण्टुः] (इतः) अस्मात् (बाधताम्) नाशयेत् ॥१॥

• देवता - गर्भसंस्रावे प्रायश्चित्तं
• ऋषिः - रक्षोहा ब्राह्मः
• छन्दः - अनुष्टुप्

य᳓स् ते ग᳓र्भम् अ᳓मीवा
दुर्णा᳓मा यो᳓निम् आश᳓ये
अग्नि᳓ष् ट᳓म् ब्र᳓ह्मणा सह᳓
नि᳓ष् क्रव्या᳓दम् अनीनशत्

Strata
Popular for linguistic reasons, and possibly also for non-linguistic reasons

Pāda-label
popular;; epic anuṣṭubh (292)
popular;; epic anuṣṭubh (292);; repeated line
popular;; epic anuṣṭubh (292)
popular;; epic anuṣṭubh (292)

Morph
ámīvā ← ámīvā- (nominal stem)
{case:INS, gender:F, number:SG}

gárbham ← gárbha- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

te ← tvám (pronoun)
{case:DAT, number:SG}

yáḥ ← yá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

āśáye ← √śī- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:MED}

durṇā́mā ← durṇā́man- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

yónim ← yóni- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

agníḥ ← agní- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

bráhmaṇā ← bráhman- (nominal stem)
{case:INS, gender:N, number:SG}

sahá ← sahá (invariable)

tám ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

anīnaśat ← √naś- 2 (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:AOR, voice:ACT}

kravyā́dam ← kravyā́d- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

nís ← nís (invariable)

यः । ते॒ । गर्भ॑म् । अमी॑वा । दुः॒ऽनामा॑ । योनि॑म् । आ॒ऽशये॑ ।
अ॒ग्निः । तम् । ब्रह्म॑णा । स॒ह । निः । क्र॒व्य॒ऽअद॑म् । अ॒नी॒न॒श॒त् ॥

• yas ← yaḥ ← yad
• [noun], nominative, singular, masculine
• “who; which; yat [pronoun].”

• te ← tvad
• [noun], genitive, singular
• “you.”

• garbham ← garbha
• [noun], accusative, singular, masculine
• “fetus; garbha; inside; cavity; embryo; uterus; child; pit; garbhadruti; filling; pregnancy; room; abdomen; fertilization; inside; hole; baby; calyx; midst.”

• amīvā
• [noun], nominative, singular, feminine
• “disease; affliction.”

• durṇāmā ← durṇāman
• [noun], nominative, singular, masculine

• yonim ← yoni
• [noun], accusative, singular, feminine
• “vagina; vulva; uterus; beginning; origin; reincarnation; birthplace; family; production; cause; race; grain; raw material; birth; kind; caste; kinship; bed.”

• āśaye ← āśī ← √śī
• [verb], singular, Present indikative
• “lie; stay.”

• agniṣ ← agniḥ ← agni
• [noun], nominative, singular, masculine
• “fire; Agni; sacrificial fire; digestion; cautery; Plumbago zeylanica; fire; vahni; agni [word]; agnikarman; gold; three; jāraṇa; pyre; fireplace; heating.”

• ṭam ← tad
• [noun], accusative, singular, masculine
• “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”

• brahmaṇā ← brahman
• [noun], instrumental, singular, neuter
• “brahman; mantra; prayer; spell; Veda; Brahmin; sacred text; final emancipation; hymn; brahman [word]; Brāhmaṇa; study.”

• saha
• [adverb]
• “together; together; with; jointly; together; saha [word]; along.”

• niṣ ← niḥ
• [adverb]
• “niḥ; away; out; without.”

• kravyādam ← kravyād
• [noun], accusative, singular, masculine
• “carnivore.”

• anīnaśat ← naś
• [verb], singular, Redupl. Aorist (Ind.)
• “disappear; vanish; gasify; fail; perish; lose; bhasmībhū.”

गतः पूर्वोऽर्धर्चः । गतः पूर्वोऽर्धर्चः । तं क्रव्यादं मांसाशिनं राक्षसादिकं ब्रह्मणा सहितः अग्निः निःशेषेण अनीनशत् नाशयतु ॥

English translation:

“May Agni, concurring in our prayer, destroy the cannibal who, as sickness, assails your embryo, who,as the disease durṇāman, assails your womb.”

Whatever evil-named affliction lies on your embryo, in your womb, Agni, along with a sacred formulation, has banished the flesh-eater.

Agni, concurring in the prayer, drive off the eater of the flesh,
The malady of evil name that hath attacked thy babe and womb.

Den Verrufenen, der mit Krankheit auf deiner Leibesfrucht, deinem Schoße liegt, den Fleischfresser hat Agni zusammen mit dem Zauberwort vertrieben.

Die übelnamige Krankheit, die in deinem Mutterleibe und Schoosse haust, die fleischverzehrende hat Agni im Verein mit dem Gebete herausgetrieben.

Кто лежит на твоем зародыше,
На (твоем) лоне, (эта) болезнь, (ракшас) с дурным именем,
Агни вместе со священным словом
Выгнал вон пожирателя сырого мяса.

• गर्भसंस्त्रावे प्रायश्चित्तम्
• रक्षोहा ब्राह्मः
• निचृदनुष्टुप्
• गान्धारः

पदार्थान्वयभाषाः - (यः) जो (अमीवा) रोगभूत (दुर्णामा) पापरूप कृमि (ते गर्भम्) तेरे गर्भ को (योनिम्) योनि को (आशये) प्राप्त हुआ है, (तं क्रव्यादम्) उस मांसभक्षक को (ब्रह्मणा सह) उदुम्बर के योग से (निर्-अनीनशत्) चित्रक नितान्त नष्ट कर देता है ॥२॥

भावार्थभाषाः - स्त्री के योनि व गर्भ के क्रिमिरोग के नष्ट करने का एकमात्र साधन उदुम्बर के साथ चित्रक ही है ॥२॥

पदार्थान्वयभाषाः - (यः-ते गर्भम्) यः खलु तव गर्भम् (अमीवा दुर्णामा) रोगभूतो दुर्णामा कृमिः (योनिम्-आशये) योनिं प्राप्नोति-आक्रान्तो भवति (तं क्रव्यादम्) तं मांसभक्षकम् (ब्रह्मणा सह) ब्रह्मवृक्षेण-उदुम्बरेण तद्योगेन सह (निर्-अनीनशत्) नितान्तं नाशयति ॥२॥

• देवता - गर्भसंस्रावे प्रायश्चित्तं
• ऋषिः - रक्षोहा ब्राह्मः
• छन्दः - अनुष्टुप्

य᳓स् ते ह᳓न्ति पत᳓यन्तं
निषत्स्नुं᳓ यः᳓ सरीसृप᳓म्
जातं᳓ य᳓स् ते जि᳓घांसति
त᳓म् इतो᳓ नाशयामसि

Strata
Popular for linguistic reasons, and possibly also for non-linguistic reasons

Pāda-label
popular;; epic anuṣṭubh (292)
popular;; epic anuṣṭubh (292)
popular;; epic anuṣṭubh (292)
popular;; epic anuṣṭubh (292)

Morph
hánti ← √han- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}

patáyantam ← √pat- 1 (root)
{case:ACC, gender:M, number:SG, tense:PRS, voice:ACT}

te ← tvám (pronoun)
{case:DAT, number:SG}

yáḥ ← yá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

niṣatsnúm ← niṣatsnú- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

sarīsr̥pám ← sarīsr̥pá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

yáḥ ← yá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

jātám ← √janⁱ- (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, non-finite:PPP}

jíghāṁsati ← √han- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT, mood:DES}

te ← tvám (pronoun)
{case:DAT, number:SG}

yáḥ ← yá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

itás ← itás (invariable)

nāśayāmasi ← √naś- 2 (root)
{number:PL, person:1, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}

tám ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

यः । ते॒ । हन्ति॑ । प॒तय॑न्तम् । नि॒ऽस॒त्स्नुम् । यः । स॒री॒सृ॒पम् ।
जा॒तम् । यः । ते॒ । जिघां॑सति । तम् । इ॒तः । ना॒श॒या॒म॒सि॒ ॥

• yas ← yaḥ ← yad
• [noun], nominative, singular, masculine
• “who; which; yat [pronoun].”

• te ← tvad
• [noun], genitive, singular
• “you.”

• hanti ← han
• [verb], singular, Present indikative
• “kill; cure; māray; remove; destroy; hit; injure; damage; destroy; paralyze; hurt; forge; beat; cut off; stop; overwhelm; kick; hunt; affect; strike; hammer; love; obstruct; shoot.”

• patayantaṃ ← patayantam ← patay ← √pat
• [verb noun], accusative, singular
• “fly.”

• niṣatsnuṃ ← niṣatsnum ← niṣatsnu
• [noun], accusative, singular, masculine

• yaḥ ← yad
• [noun], nominative, singular, masculine
• “who; which; yat [pronoun].”

• sarīsṛpam ← sarīsṛpa
• [noun], accusative, singular, masculine

• jātaṃ ← jātam ← jan
• [verb noun], accusative, singular
• “become; originate; be born; transform; happen; result; grow; beget; produce; create; conceive; separate; cause; give birth; grow; produce; generate; be; become; arise; come on.”

• yas ← yaḥ ← yad
• [noun], nominative, singular, masculine
• “who; which; yat [pronoun].”

• te ← tvad
• [noun], genitive, singular
• “you.”

• jighāṃsati ← jighāṃs ← √han
• [verb], singular, Present indikative
• “kill.”

• tam ← tad
• [noun], accusative, singular, masculine
• “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”

• ito ← itas
• [adverb]
• “from here; therefore.”

• nāśayāmasi ← nāśay ← √naś
• [verb], plural, Present indikative
• “cure; destroy; kill; remove; māray; obstruct; expiate; eliminate.”

हे योषित् ते तव गर्भाशये पतयन्तं पतन्तं रेतोरूपेण गच्छन्तं तदनन्तरं तत्र निषत्स्नुं निषीदन्तं च गर्भं यः राक्षसादिः हन्ति हिनस्ति ततो मासत्रयादूर्ध्वं प्राप्तसर्वावयवं सरीसृपं सर्पणशीलं च गर्भं यः हन्ति जातं दशसु मासेषूत्पन्नं ते तव शिशुं यः राक्षसादिः प्रजिघांसति हन्तुमिच्छति तमितः स्थानात् नाशयामसि नाशयामः ॥

English translation:

“May we exterminate from hence (the evil spirit) who destroys the impregnating energy, the germ as itsettles, the moving embryo, who seeks to destroy (the babe) when born.”

Who smites your (embryo) as it flies, when it is emplanted, as it squirms, who intends to smite your (embryo) when it is just born, that one we banish from here.

That which destroys the sinking germ, the settled, moving embryo,
That which will kill the babe at birth,even this will we drive far away.

Der dir die einfallende, die empfangene, die sich regende Leibesfrucht tötet, der dir die geborene töten will, den treiben wir von hinnen.

Der dir tödtet die fortschiessende, die festsitzende, die gleitende Leibesfrucht, der die geborene dir tödten will, den treiben wir fort von hier.

Кто убивает у тебя порхающего,
Укрепившегося, кто шевелящегося (зародыша),
Кто хочет убить рожденного у тебя,
Того мы гоним отсюда.

• गर्भसंस्त्रावे प्रायश्चित्तम्
• रक्षोहा ब्राह्मः
• अनुष्टुप्
• गान्धारः

पदार्थान्वयभाषाः - (यः) जो (ते) तेरे (पतयन्तम्) गर्भाशय में वीर्यरूप में प्रविष्ट हुए (निषत्स्नुम्) स्थितिशील गर्भ को (हन्ति) नष्ट करता है (यः) जो (सरीसृपम्) गर्भाशय में गति करते हुए गर्भ को (यः) जो (जातम्) उत्पन्न बालक को (जिघांसति) मारना चाहता है, (तम्) उस कृमि को (इतः-नाशयामसि) इससे नष्ट करते हैं ॥३॥

भावार्थभाषाः - स्त्री के अन्दर गर्भ के अन्दर प्राप्त वीर्य को या उससे बने गर्भ को या फिर उत्पन्न हुए बालक को जो नष्ट करता है, उस रोगरूप कृमि को पूर्वोक्त प्रकार से नष्ट करना चाहिए ॥३॥

पदार्थान्वयभाषाः - (यः) यः खलु (ते) तव (पतयन्तम्) गर्भाशये वीर्यरूपे प्रविष्टम् (निषत्स्नुम्) स्थितिशीलवन्तम् (हन्ति) नाशयति (यः) यश्च (सरीसृपम्) गर्भाशये गतिंकुर्वन्तम् (यः) यश्च (जातम्) उत्पन्नं बालकं (जिघांसति) हन्तुमिच्छति (तम्) तं कृमिम् (इतः-नाशयामसि) अस्मान्नाशयामः ॥३॥

• देवता - गर्भसंस्रावे प्रायश्चित्तं
• ऋषिः - रक्षोहा ब्राह्मः
• छन्दः - अनुष्टुप्

य᳓स् त ऊरू᳓ विह᳓रति
अन्तरा᳓ द᳓म्पती श᳓ये
यो᳓निं यो᳓ अन्त᳓र् आरे᳓ळ्हि
त᳓म् इतो᳓ नाशयामसि

Strata
Popular for linguistic reasons, and possibly also for non-linguistic reasons

Pāda-label
popular;; epic anuṣṭubh (292)
popular;; epic anuṣṭubh (292)
popular;; epic anuṣṭubh (292)
popular;; epic anuṣṭubh (292);; repeated line

Morph
te ← tvám (pronoun)
{case:DAT, number:SG}

ūrū́ ← ūrú- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:DU}

vihárati ← √hr̥- 1 (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}

yáḥ ← yá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

antarā́ ← antarā́ (invariable)

dámpatī ← dámpati- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:DU}

śáye ← √śī- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:MED}

antár ← antár (invariable)

āréḷhi ← √rih- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}

yáḥ ← yá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

yónim ← yóni- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

itás ← itás (invariable)

nāśayāmasi ← √naś- 2 (root)
{number:PL, person:1, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}

tám ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

यः । ते॒ । ऊ॒रू इति॑ । वि॒ऽहर॑ति । अ॒न्त॒रा । दम्प॑ती॒ इति॒ दम्ऽप॑ती । शये॑ ।
योनि॑म् । यः । अ॒न्तः । आ॒ऽरेळ्हि॑ । तम् । इ॒तः । ना॒श॒या॒म॒सि॒ ॥

• yas ← yaḥ ← yad
• [noun], nominative, singular, masculine
• “who; which; yat [pronoun].”

• ta ← te ← tvad
• [noun], genitive, singular
• “you.”

• ūrū ← ūru
• [noun], accusative, dual, masculine
• “thigh; ūru [word]; ūru; shank.”

• viharaty ← viharati ← vihṛ ← √hṛ
• [verb], singular, Present indikative
• “spend; amuse; stay; separate; unfold.”

• antarā
• [adverb]
• “inside; meanwhile; occasionally.”

• dampatī ← dampati
• [noun], accusative, dual, masculine
• “couple.”

• śaye ← śī
• [verb], singular, Present indikative
• “lie; sleep.”

• yoniṃ ← yonim ← yoni
• [noun], accusative, singular, feminine
• “vagina; vulva; uterus; beginning; origin; reincarnation; birthplace; family; production; cause; race; grain; raw material; birth; kind; caste; kinship; bed.”

• yo ← yaḥ ← yad
• [noun], nominative, singular, masculine
• “who; which; yat [pronoun].”

• antar
• [adverb]
• “inside; in; antar [word]; midmost; between; among.”

• āreḍhi ← ārih ← √rih
• [verb], singular, Present indikative
• “lick.”

• tam ← tad
• [noun], accusative, singular, masculine
• “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”

• ito ← itas
• [adverb]
• “from here; therefore.”

• nāśayāmasi ← nāśay ← √naś
• [verb], plural, Present indikative
• “cure; destroy; kill; remove; māray; obstruct; expiate; eliminate.”

हे योषित् ते तव ऊरू पादमूलौ यः राक्षसादिः विहरति गर्भघाताय विश्लिष्टौ करोति दंपती अन्तरा जायापत्योर्मध्ये गर्भहननार्थं यश्च शये शेते यः च योनिम् अन्तः प्रविश्य आरेळिह निषिक्तं रेतो जिह्वया आस्वादयति ॥ भक्षयतीत्यर्थः । ’ लिह आस्वादने ’ । आदादिकः । कपिलकादित्वाल्लत्वविकल्पः । ।

English translation:

“May we exterminate from hence (the evil spirit)l who separates your things, who lies betweenhusband and wife, who, entering your womb, devours (the seed).”

Who pries apart your thighs, lies between the married couple,
who licks within your womb, that one we banish from here.

That which divides thy legs that it may lie between the married pair,
That penetrates and licks thy side,-even this will we exterminate.

Der deine beiden Schenkel spreizt, zwischen den Ehegatten liegt, der den Schoß innen beleckt, den treiben wir von hinnen.

Der dir die Schenkel auseinander reisst, und sich zwischen beide Gatten legt, der deinen Schooss innen beleckt, den treiben wir fort von hier.

Кто разводит тебе бедра,
Лежит между супругами,
Кто лижет (твое) лоно изнутри,
Того мы гоним отсюда.

• गर्भसंस्त्रावे प्रायश्चित्तम्
• रक्षोहा ब्राह्मः
• निचृदनुष्टुप्
• गान्धारः

पदार्थान्वयभाषाः - (यः) जो (ते) हे स्त्रि ! तेरे (ऊरु)जङ्घोंको (विहरति) पृथक्-पृथक् करता है, संकुचित नहीं होने देता याजङ्घोंके मध्य में चलता रहता है (दम्पती-अन्तरा) पति-पत्नी के समागम के अवसर पर (शये) अवरोधकरूप में ठहरता है (यः) जो (योनिम्-अन्तरा) योनिके अन्दर (आरेळ्हि) वीर्य को चाट लेता है-खा लेता है (तम्) उसे (इतः-नाशयामसि) यहाँ से नष्ट करते हैं ॥४॥

भावार्थभाषाः - जो रोगकृमि स्त्री को संकोचित नहीं होने देता या उसके बीच में रेंगता है, जो पति-पत्नी दोनों के समागम के अवसर पर आ घुसता है, योनिस्थान को चाट लेता है, खा लेता है, उस रोगकृमि को नष्ट करना चाहिये ॥४॥

पदार्थान्वयभाषाः - (यः) यः खलु (ते) हे स्त्रि ! तव (ऊरु) जङ्घे (विहरति) पृथक् पृथक् करोति-न सङ्कोचयति यद्वा जङ्घयोर्मध्ये गच्छति (दम्पती-अन्तरा) जायापत्योः समागमावसरे (शये) अवरोधकरूपेण तिष्ठति (यः) यश्च (अन्तरा) अन्तरे (योनिम्) योनिस्थानम् (आरेळ्हि) वीर्यं पूर्णं लेढि-भक्षयति (तम्-इतः-नाशयामसि) तं कृमिमितः स्थानान्नाशयामः ॥४॥

• देवता - गर्भसंस्रावे प्रायश्चित्तं
• ऋषिः - रक्षोहा ब्राह्मः
• छन्दः - अनुष्टुप्

य᳓स् त्वा भ्रा᳓ता प᳓तिर् भूत्वा᳓
जारो᳓ भूत्वा᳓ निप᳓द्यते
प्रजां᳓ य᳓स् ते जि᳓घांसति
त᳓म् इतो᳓ नाशयामसि

Strata
Popular for linguistic reasons, and possibly also for non-linguistic reasons

Pāda-label
popular;; epic anuṣṭubh (292)
popular;; epic anuṣṭubh (292)
popular;; epic anuṣṭubh (292)
popular;; epic anuṣṭubh (292);; repeated line

Morph
bhrā́tā ← bhrā́tar- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

bhūtvā́ ← √bhū- (root)

pátiḥ ← páti- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

tvā ← tvám (pronoun)
{case:ACC, number:SG}

yáḥ ← yá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

bhūtvā́ ← √bhū- (root)

jāráḥ ← jārá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

nipádyate ← √pad- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:MED}

jíghāṁsati ← √han- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT, mood:DES}

prajā́m ← prajā́- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:SG}

te ← tvám (pronoun)
{case:DAT, number:SG}

yáḥ ← yá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

itás ← itás (invariable)

nāśayāmasi ← √naś- 2 (root)
{number:PL, person:1, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}

tám ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

यः । त्वा॒ । भ्राता॑ । पतिः॑ । भू॒त्वा । जा॒रः । भू॒त्वा । नि॒ऽपद्य॑ते ।
प्र॒ऽजाम् । यः । ते॒ । जिघां॑सति । तम् । इ॒तः । ना॒श॒या॒म॒सि॒ ॥

• yas ← yaḥ ← yad
• [noun], nominative, singular, masculine
• “who; which; yat [pronoun].”

• tvā ← tvad
• [noun], accusative, singular
• “you.”

• bhrātā ← bhrātṛ
• [noun], nominative, singular, masculine
• “brother; bhrātṛ; relative.”

• patir ← patiḥ ← pati
• [noun], nominative, singular, masculine
• “husband; overlord; king; deity; īśvara; ruler; pati [word]; commanding officer; leader; owner; mayor; lord.”

• bhūtvā ← bhū
• [verb noun]
• “become; be; originate; transform; happen; result; exist; be born; be; be; come to life; grow; elapse; come to mind; thrive; become; impend; show; conceive; understand; stand; constitute; serve; apply; behave.”

• jāro ← jāraḥ ← jāra
• [noun], nominative, singular, masculine
• “fancy man.”

• bhūtvā ← bhū
• [verb noun]
• “become; be; originate; transform; happen; result; exist; be born; be; be; come to life; grow; elapse; come to mind; thrive; become; impend; show; conceive; understand; stand; constitute; serve; apply; behave.”

• nipadyate ← nipad ← √pad
• [verb], singular, Present indikative

• prajāṃ ← prajām ← prajā
• [noun], accusative, singular, feminine
• “people; offspring; being; national; man; prajā [word]; creature; child; descendants; population; race; animal.”

• yas ← yaḥ ← yad
• [noun], nominative, singular, masculine
• “who; which; yat [pronoun].”

• te ← tvad
• [noun], genitive, singular
• “you.”

• jighāṃsati ← jighāṃs ← √han
• [verb], singular, Present indikative
• “kill.”

• tam ← tad
• [noun], accusative, singular, masculine
• “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”

• ito ← itas
• [adverb]
• “from here; therefore.”

• nāśayāmasi ← nāśay ← √naś
• [verb], plural, Present indikative
• “cure; destroy; kill; remove; māray; obstruct; expiate; eliminate.”

हे योषित् यः राक्षसः भ्राता भ्रातृरूपो भूत्वा पतिः भर्तृरूपो वा भूत्वा त्वां निपद्यते अभिगच्छति । अथवा जारः उपपतिरूपो वा भूत्वा अभिगच्छति । एवंभूतः यः राक्षसादिः ते तव प्रजां जिघांसति हन्तुमिच्छति । स्पष्टमन्यत् ॥

English translation:

“May we exterminate from hence (the evil spirit), who in the form of brother, husband, or paramour,approaches you, and seeks to destroy your offspring.”

Who, having become brother, husband, lover, goes down on you,
who intends to smite your offspring, that one we banish from here.

What rests by thee in borrowed form of brother, lover, or of lord,
And would destroy thy Progeny,-even this will we exterminate.

Der sich in deinen Bruder, in deinen Gatten verwandelt, sich in deinen Buhlen verwandelt und dich beschläft, der deine Nachkommenschaft töten will, den treiben wir von hinnen.

Der sich, als wäre er Bruder, Gatte oder Buhle zu dir niederlegt, der dir dein Kind tödten will, den treiben wir fort von hier.

Кто, прикинувшись (твоим) братом, мужем,
Прикинувшись любовников, ложится к тебе,
Кто хочет убить твое потомство,
Того мы гоним отсюда.

• गर्भसंस्त्रावे प्रायश्चित्तम्
• रक्षोहा ब्राह्मः
• अनुष्टुप्
• गान्धारः

पदार्थान्वयभाषाः - (यः) जो अमीवा रोगकृमि (भ्राता-पतिः-भूत्वा) भ्राता-भ्राता जैसा जन्म से या पति जैसा पति के जन्मकाल से प्राप्त हुआ (जारः-भूत्वा) कौमार्य अवस्था को जीर्ण करनेवाला (त्वा निपद्यते) तुझे प्राप्त होता है, तेरे अन्दर बैठ जाता है (ते प्रजां जिघांसति) तेरी सन्तति को नष्ट करता है (तम्-इतः-नाशयामसि) उसे इस स्थान से नष्ट करते हैं ॥५॥

भावार्थभाषाः - स्त्री के अन्दर रोगकृमि भ्राता के समान जन्म के साथ आ गया है या पति के समान पति के वीर्य के साथ घुस जाता है या कौमारावस्था को नष्ट करता है,उसे नष्ट करना चाहिए ॥५॥

पदार्थान्वयभाषाः - (यः) योऽमीवा कृमिः (भ्राता पतिः-भूत्वा) भ्राता भ्रातृसदृशो जन्मतः यद्वा पत्या सदृशः पत्युर्जन्मतः प्राप्तः सन् (जारः-भूत्वा) जार इव भूत्वा वयोहानिं कुर्वन् (त्वां निपद्यते) त्वां प्राप्नोति (ते प्रजां जिघांसति) तव सन्ततिं हिनस्ति नाशयति (तम्-इतः-नाशयामसि) तमितः स्थानात्-खलु नाशयामः ॥५॥

• देवता - गर्भसंस्रावे प्रायश्चित्तं
• ऋषिः - रक्षोहा ब्राह्मः
• छन्दः - अनुष्टुप्

य᳓स् त्वा स्व᳓प्नेन त᳓मसा
मोहयित्वा᳓ निप᳓द्यते
प्रजां᳓ य᳓स् ते जि᳓घांसति
त᳓म् इतो᳓ नाशयामसि

Strata
Popular for linguistic reasons, and possibly also for non-linguistic reasons

Pāda-label
popular;; epic anuṣṭubh (292)
popular;; epic anuṣṭubh (292)
popular;; epic anuṣṭubh (292);; repeated line
popular;; epic anuṣṭubh (292);; repeated line

Morph
svápnena ← svápna- (nominal stem)
{case:INS, gender:M, number:SG}

támasā ← támas- (nominal stem)
{case:INS, gender:N, number:SG}

tvā ← tvám (pronoun)
{case:ACC, number:SG}

yáḥ ← yá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

mohayitvā́ ← √muh- (root)

nipádyate ← √pad- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:MED}

jíghāṁsati ← √han- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT, mood:DES}

prajā́m ← prajā́- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:SG}

te ← tvám (pronoun)
{case:DAT, number:SG}

yáḥ ← yá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

itás ← itás (invariable)

nāśayāmasi ← √naś- 2 (root)
{number:PL, person:1, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}

tám ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

यः । त्वा॒ । स्वप्ने॑न । तम॑सा । मो॒ह॒यि॒त्वा । नि॒ऽपद्य॑ते ।
प्र॒ऽजाम् । यः । ते॒ । जिघां॑सति । तम् । इ॒तः । ना॒श॒या॒म॒सि॒ ॥

• yas ← yaḥ ← yad
• [noun], nominative, singular, masculine
• “who; which; yat [pronoun].”

• tvā ← tvad
• [noun], accusative, singular
• “you.”

• svapnena ← svapna
• [noun], instrumental, singular, masculine
• “dream; sleep.”

• tamasā ← tamas
• [noun], instrumental, singular, neuter
• “dark; darkness; Tamas; tamas [word]; faint; tamas; gloom; ignorance.”

• mohayitvā ← mohay ← √muh
• [verb noun]
• “confuse; bewilder.”

• nipadyate ← nipad ← √pad
• [verb], singular, Present indikative

• prajāṃ ← prajām ← prajā
• [noun], accusative, singular, feminine
• “people; offspring; being; national; man; prajā [word]; creature; child; descendants; population; race; animal.”

• yas ← yaḥ ← yad
• [noun], nominative, singular, masculine
• “who; which; yat [pronoun].”

• te ← tvad
• [noun], genitive, singular
• “you.”

• jighāṃsati ← jighāṃs ← √han
• [verb], singular, Present indikative
• “kill.”

• tam ← tad
• [noun], accusative, singular, masculine
• “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”

• ito ← itas
• [adverb]
• “from here; therefore.”

• nāśayāmasi ← nāśay ← √naś
• [verb], plural, Present indikative
• “cure; destroy; kill; remove; māray; obstruct; expiate; eliminate.”

हे योषित् यः राक्षसादिः स्वप्नेन स्वप्नावस्थया तमसा निद्रया त्वा त्वां मोहयित्वा मूढतां प्रापय्य निपद्यते गर्भघाताय गच्छति । अन्यद्गतम् ॥ ॥ २० ॥

English translation:

“May we exterminate from hence (the evil spirit), who, having beguiled you by sleep or darkness,approaches you, and seeks to destroy your offspring.”

Who, having stupefied you with sleep, with darkness, goes down on you, who intends to smite your offspring, that one we banish from here.

That which through sleep or darkness hath deceived thee and lies down by thee,
And will destroy thy progeny,–even this will we exterminate.

Der dich durch Schlaf, durch Finsternis benebelt und dich beschläft, der deine Nachkommenschaft töten will, den treiben wir von hinnen.

Der dich durch Schlaf oder Dunkelheit betäubend, sich zu dir legt, der dir dein Kind tödten will, den treiben wir fort von hier.

Кто, тебя сном, темнотой
Охмуривши, ложится к тебе,
Кто хочет убить твое потомство,
Того мы гоним отсюда.

• गर्भसंस्त्रावे प्रायश्चित्तम्
• रक्षोहा ब्राह्मः
• अनुष्टुप्
• गान्धारः

पदार्थान्वयभाषाः - (यः-त्वा) हे रुग्णा देवी ! जो रोगकृमि तुझे (तमसा स्वप्नेन) अन्धकार-रूप स्वप्नसदृश मूर्च्छाप्रकार से (मोहयित्वा)मूर्छित करके स्मृतिरहित करके (निपद्यते) प्राप्त होता है (यः) जो (ते) तेरी (प्रजाम्) सन्तति को (जिघांसति) मारना चाहता है, (तम्) उसे (इतः) इस रोगी स्त्री से पृथक् कर (नाशयामसि) नष्ट करते हैं ॥६॥

भावार्थभाषाः - स्त्री को अपस्मार हिस्टीरिया आदि करनेवाला रोगकृमि आक्रान्ता है, जो गर्भाशय में गर्भशिशु को मार देता है, उसे चिकित्सा से नष्ट करना चाहिए ॥६॥

पदार्थान्वयभाषाः - (यः-त्वा) हे रुग्णे ! यो रोगकृमिस्त्वाम् (तमसा स्वप्नेन) अन्धकाररूपेण स्वप्नेनेव मूर्च्छनेन (मोहयित्वा निपद्यते) मूर्च्छितः स्मृतिरहितः कृत्वा प्राप्नोति (यः ते प्रजाम्) यश्च तव सन्ततिम् (जिघांसति) हन्तुमिच्छति (तम्-इतः-नाशयामसि) तं खल्वस्या रुग्णाया नाशयामः ॥६॥