ऋग्वेदे विश्वासटिप्पन्यः

सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...

सायण-भाष्यम्

‘मुञ्चामि’ इति पञ्चर्चं दशमं सूक्तं प्रजापतिपुत्रस्य यक्ष्मनाशनाख्यस्यार्षम् । अन्त्यानुष्टुप् शिष्टास्त्रिष्टुभः । अनादेशे त्विन्द्र देवता । तथा चानुक्रान्तं– मुञ्चामि प्राजापत्यो यक्ष्मनाशनो राजयक्ष्मघ्नमन्त्यानुष्टुप् ’ इति । हृदयरोगप्रमुखस्य व्याधिजातस्योपशमनार्थमनेन सूक्तेन होतब्यम् । सूत्र्यते हि - व्याधितस्यातुरस्य यक्ष्मगृहीतस्य वा षळाहुतिश्चरुर्मुंञ्चामि त्वा हविषा जीवनाय कमित्येतेन’ (आश्व. गृ. ३. ६. ४-५) इति ॥

Jamison Brereton

161 (987)
Against Disease
Yakṣṃanāśana Prājāpatya
5 verses: triṣṭubh, except anuṣṭubh 5
With Atharvaveda parallels (AVŚ III.11.1–4, VIII.1.20; AVP I.62), this charm announces the restoration to life, indeed long life, of a man who has succumbed to some disease or other (vs. 1).

01 मुञ्चामि त्वा - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

मुञ्चा᳓मि त्वा हवि᳓षा जी᳓वनाय क᳓म्
अज्ञातयक्ष्मा᳓द् उत᳓ राजयक्ष्मा᳓त्
ग्रा᳓हिर् जग्रा᳓ह य᳓दि वैत᳓द् एनं
त᳓स्या इन्द्राग्नी प्र᳓ मुमुक्तम् एनम्

मूलम् ...{Loading}...

मु॒ञ्चामि॑ त्वा ह॒विषा॒ जीव॑नाय॒ कम॑ज्ञातय॒क्ष्मादु॒त रा॑जय॒क्ष्मात् ।
ग्राहि॑र्ज॒ग्राह॒ यदि॑ वै॒तदे॑नं॒ तस्या॑ इन्द्राग्नी॒ प्र मु॑मुक्तमेनम् ॥

सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...

अधिमन्त्रम् - sa

देवता - राजयक्ष्मघ्नं
ऋषिः - यक्ष्मनाशनः प्राजापत्यः
छन्दः - त्रिष्टुप्

Thomson & Solcum

Vedaweb annotation

Strata
Popular for linguistic reasons, and possibly also for non-linguistic reasons

Pāda-label
popular
popular
popular
popular

Morph
havíṣā ← havís- (nominal stem)
{case:INS, gender:N, number:SG}

jī́vanāya ← jī́vana- (nominal stem)
{case:DAT, gender:N, number:SG}

kám ← kám (invariable)

muñcā́mi ← √muc- (root)
{number:SG, person:1, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}

tvā ← tvám (pronoun)
{case:ACC, number:SG}

ajñātayakṣmā́t ← ajñātayakṣmá- (nominal stem)
{case:ABL, gender:M, number:SG}

rājayakṣmā́t ← rājayakṣmá- (nominal stem)
{case:ABL, gender:M, number:SG}

utá ← utá (invariable)

enam ← ena- (pronoun)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

etát ← eṣá (pronoun)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

grā́hiḥ ← grā́hi- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:SG}

jagrā́ha ← √gr̥hⁱ- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRF, voice:ACT}

vā ← vā (invariable)

yádi ← yádi (invariable)

enam ← ena- (pronoun)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

indrāgnī ← indrāgní- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:DU}

mumuktam ← √muc- (root)
{number:DU, person:2, mood:IMP, tense:PRF, voice:ACT}

prá ← prá (invariable)

tásyāḥ ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:ABL, gender:F, number:SG}

पद-पाठः

मु॒ञ्चामि॑ । त्वा॒ । ह॒विषा॑ । जीव॑नाय । कम् । अ॒ज्ञा॒त॒ऽय॒क्ष्मात् । उ॒त । रा॒ज॒ऽय॒क्ष्मात् ।
ग्राहिः॑ । ज॒ग्राह॑ । यदि॑ । वा॒ । ए॒तत् । ए॒न॒म् । तस्याः॑ । इ॒न्द्रा॒ग्नी॒ इति॑ । प्र । मु॒मु॒क्त॒म् । ए॒न॒म् ॥

Hellwig Grammar

muñcāmi ← muc
[verb], singular, Present indikative
“liberate; emit; get rid of; shoot; release; put; tousle; secrete; fill into; shoot; spill; lose; ejaculate; exclude; free; remove; loosen; let go of; add; shed; want; save; defecate; heal; fart; open; abandon; discard; precipitate; reject; lay; unleash; exhale; discharge.”

tvā ← tvad
[noun], accusative, singular
“you.”

haviṣā ← havis
[noun], instrumental, singular, neuter
“Havya; offering; ghee; havis [word].”

jīvanāya ← jīvana
[noun], dative, singular, neuter
“animation; life; life; subsistence.”

kam ← kaṃ
[adverb]
“kaṃ [word].”

ajñātayakṣmād ← ajñāta
[noun]
“unknown; unexpected.”

ajñātayakṣmād ← yakṣmāt ← yakṣma
[noun], ablative, singular, masculine
“tuberculosis; disease; pulmonary tuberculosis.”

uta
[adverb]
“and; besides; uta [indecl.]; similarly; alike; even.”

rājayakṣmāt ← rājayakṣman
[noun], ablative, singular, masculine
“kṣaya.”

grāhir ← grāhiḥ ← grāhi
[noun], nominative, singular, feminine
“seizure.”

jagrāha ← grah
[verb], singular, Perfect indicative
“take; grasp; take out; extract; perceive; pick; assume; include; accept; understand; use; learn; possess; keep; choose; accept; afflict; suck; paralyze; mention; mistake; eat; wear; embrace; fill into; capture; eclipse; get; collect; hand down; marry; heed; touch.”

yadi
[adverb]
“if; in case.”

vaitad ← vā
[adverb]
“or; optionally; either.”

vaitad ← etat ← etad
[noun], accusative, singular, neuter
“this; he,she,it (pers. pron.); etad [word].”

enaṃ ← enam ← enad
[noun], accusative, singular, masculine
“this; he,she,it (pers. pron.).”

tasyā ← tasyāḥ ← tad
[noun], ablative, singular, feminine
“this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”

indrāgnī ← indra
[noun], masculine
“Indra; leader; best; king; first; head; self; indra [word]; Indra; sapphire; fourteen; guru.”

indrāgnī ← agnī ← agni
[noun], vocative, dual, masculine
“fire; Agni; sacrificial fire; digestion; cautery; Plumbago zeylanica; fire; vahni; agni [word]; agnikarman; gold; three; jāraṇa; pyre; fireplace; heating.”

pra
[adverb]
“towards; ahead.”

mumuktam ← muc
[verb], dual, Perfect imperative
“liberate; emit; get rid of; shoot; release; put; tousle; secrete; fill into; shoot; spill; lose; ejaculate; exclude; free; remove; loosen; let go of; add; shed; want; save; defecate; heal; fart; open; abandon; discard; precipitate; reject; lay; unleash; exhale; discharge.”

enam ← enad
[noun], accusative, singular, masculine
“this; he,she,it (pers. pron.).”

सायण-भाष्यम्

हे यक्ष्माभिभूत हविषा अनेन चरुणा साधनेन होमेन त्वा त्वाम् अज्ञातयक्ष्मात् । अयमेतत्संज्ञ इत्यप्रज्ञातः शरीरगतो रोगोऽज्ञातयक्ष्मः । तादृशाद्रोगात् मुञ्चामि विश्लेषयामि । किमर्थम् । जीवनाय कं जीवनार्थम् । इह लोके चिरकालावस्थानार्थमित्यर्थः । कमिति पूरकः । “उत अपि च राजयक्ष्मात् । यक्ष्माणां राजा यक्ष्मरोगो राजयक्ष्मः । राजदन्तादित्वादुपसर्जनस्य परनिपातः (पा. सू. २, ३, ३१)। तस्मादपि त्वां मुञ्चामि। यदि वा यदि च एतत् एतस्मिन् समये एनं व्याधितं पुरुषं ग्राहिः ग्रहणशीला ग्रहरूपा देवता जग्राह गृहीतवती तस्याः देवतायाः सकाशाद्धे इन्द्राग्नी एनं प्र मुमुक्तं प्रमोचयतम् ॥

Wilson

English translation:

“By means of the oblation I set you free to live safe from undeveloped consumption and from royalonsumption; and if the seizer has already seized him, then to you, Indra, and Agni, set him free.”

Commentary by Sāyaṇa: Ṛgveda-bhāṣya

Ṛṣiakṣmanāśana: the destroyer of yakṣmā, consumption or atrophy; the sūkta is recited with an offering to fireor the recovery of a person n from sickness: Āśvalāyana Gṛhya Sūtra 3.6]. 0.161.02 If he be of wasted life, or already dead, or he is on the verge of death, I bring him back from the lap ofirṛti; I have made him strong enough to live for a hundred years. 0.161.03 I have rescued him with an oblation having a thousand eyes, conferring a hundred years, giving life for century, so that Indra may conduct him beyond all harm for a hundred years. 0.161.04 Regaining your strength, live for a hundred autumns, a hundred winters, a hundred springs; may Indra,gni, Savitā, and Bṛhaspati, (propitiated) by this century-yielding oblation, give this man back (to us) for aundred years. 0.161.05 I have rescued you, I have found you; come back again, you who are young again; sound in body, Iave obtained for you all your senses, your whole life.

Jamison Brereton

I release you, with an oblation, to living, from the unknown disease, from the kingly disease.
Or if a Grabber has truly grabbed him in this way, from her, o Indra and Agni, release him.

Griffith

FOR life I set thee free by this oblation from the unknown decline and from Consumption;
Or, if the grasping demon have possessed him, free him from her, O Indra, thou and Agni.

Geldner

Ich befreie dich durch Opferspende, auf daß du lebest, von heimlicher Auszehrung und von der Königsauszehrung. Oder wenn ihn da die Grahi gepackt hat, so befreit ihn davon, Indra und Agni!

Grassmann

Damit du lebest, lös’ ich dich durch Opfer von unerkannter und von schwerer Krankheit, Und wenn ihn jetzt die Packerin erpackt hat, so macht ihn frei von der, o Indra-Agni!

Elizarenkova

Я освобождаю тебя с помощью жертвенного возлияния - чтобы (ты) жил –
От неизвестной якшмы, и от царской якшмы,
Или же, если это впилось в него Грахи,
Освободите его от нее, о Индра-Агни!

अधिमन्त्रम् (VC)

राजयक्ष्मघ्नम्
यक्ष्मनाशनः प्राजापत्यः
भुरिक्त्रिष्टुप्
धैवतः

ब्रह्ममुनि - विषयः

इस सूक्त में होमयज्ञ द्वारा सर्व रोगों की चिकित्सा कही है, विशेषतः राजयक्ष्मा रोग की चिकित्सा का वर्णन है, आश्वासनचिकित्सा भी कही है।

ब्रह्ममुनि - पदार्थः

पदार्थान्वयभाषाः - (त्वा) तुझे (अज्ञातयक्ष्मात्) गर्भ से या माता-पिता के पास से उत्पन्न हुए रोग से (उत) और (राजयक्ष्मात्) सकारण राजयक्ष्मा से (जीवनाय कम्) जीवन के लिए सुखपूर्वक (हविषा) हवन से (मुञ्चामि) छुड़ाता हूँ-पृथक्करता हूँ (यदि वा) यदि तो (एतत्-एनम्) इस रोगी को (ग्राहिः) वातव्याधि ने (जग्राह) पकड़ लिया (तस्याः) उससे (इन्द्राग्नी) वायु और होमाग्नि ये दोनों (एनं प्रमुमुक्तम्) इसको छुड़ा देवे ॥१॥

ब्रह्ममुनि - भावार्थः

भावार्थभाषाः - रोगी को यदि जन्म से माता-पिता से आया हुआ रोग हो अथवा राजयक्ष्मा भारी रोग हो, मानसिक वातव्याधि रोग हो तो होम द्वारा दूर हो सकते हैं, उनका और कोई ओषध नहीं है ॥१॥

ब्रह्ममुनि - विषयः

अत्र सूक्ते होमयज्ञद्वारा सर्वरोगाणां चिकित्साविधानं विद्यते, विशेषतो राजयक्ष्मरोगस्य चिकित्सा प्रदर्श्यते तथाऽऽश्वासन-चिकित्साऽपि ज्ञाप्यते।

ब्रह्ममुनि - पदार्थः

पदार्थान्वयभाषाः - (त्वा) हे रोगिन् ! त्वाम् (अज्ञातयक्ष्मात्-उत राजयक्ष्मात्-हविषा जीवनाय कं मुञ्चामि) गर्भतो यदा मातापितृसकाशात् सम्भूता-द्रोगात् तथा सकारणाद्राजयक्ष्माद्-यक्ष्माणां यो राजा तस्मात्-हव्यद्रव्येण होमेन जीवनाय सुखपूर्वकं विमोचयामि पृथक् करोमि (यदि वा-एतत्-एनं ग्राहिः-जग्राह) यदि खलु एतदेनं ग्राहिः “गृह्णातीति ग्राहिः” गृह धातोरिन्-औणादिकः सा खलु ग्राहिः-वातव्याधिरूपा, शरीरं गृहीतवती तस्याः (इन्द्राग्नी) इन्द्रो वायुरग्निश्च “यः-इन्द्रः स वायुः” [श० ४।१।३] वायुरग्निश्च कुण्डस्थस्तौ खलूभौ (तस्याः-एतत्-एनं प्रमुमुक्तम्) अस्याः-विपत्तेरेतदेनं प्रमोचयतम् ॥१॥

02 यदि क्षितायुर्यदि - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

य᳓दि क्षिता᳓युर् य᳓दि वा प᳓रेतो
य᳓दि मृत्यो᳓र् अन्तिकं᳓ नी᳓त एव᳓
त᳓म् आ᳓ हरामि नि᳓रृतेर् उप᳓स्थाद्
अ᳓स्पार्षम् एनं शत᳓शारदाय

मूलम् ...{Loading}...

यदि॑ क्षि॒तायु॒र्यदि॑ वा॒ परे॑तो॒ यदि॑ मृ॒त्योर॑न्ति॒कं नी॑त ए॒व ।
तमा ह॑रामि॒ निरृ॑तेरु॒पस्था॒दस्पा॑र्षमेनं श॒तशा॑रदाय ॥

सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...

अधिमन्त्रम् - sa

देवता - राजयक्ष्मघ्नं
ऋषिः - यक्ष्मनाशनः प्राजापत्यः
छन्दः - त्रिष्टुप्

Thomson & Solcum

Vedaweb annotation

Strata
Popular for linguistic reasons, and possibly also for non-linguistic reasons

Pāda-label
popular
popular
popular
popular

Morph
kṣitā́yuḥ ← kṣitā́yus- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

páretaḥ ← √i- 1 (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, non-finite:PPP}

vā ← vā (invariable)

yádi ← yádi (invariable)

antikám ← antiká- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

evá ← evá (invariable)

mr̥tyóḥ ← mr̥tyú- (nominal stem)
{case:GEN, gender:M, number:SG}

nī̀taḥ ← √i- 1 (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, non-finite:PPP}

yádi ← yádi (invariable)

ā́ ← ā́ (invariable)

harāmi ← √hr̥- 1 (root)
{number:SG, person:1, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}

nírr̥teḥ ← nírr̥ti- (nominal stem)
{case:GEN, gender:F, number:SG}

tám ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

upásthāt ← upástha- (nominal stem)
{case:ABL, gender:M, number:SG}

áspārṣam ← √spr̥- (root)
{number:SG, person:1, mood:IND, tense:AOR, voice:ACT}

enam ← ena- (pronoun)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

śatáśāradāya ← śatáśārada- (nominal stem)
{case:DAT, gender:N, number:SG}

पद-पाठः

यदि॑ । क्षि॒तऽआ॑युः । यदि॑ । वा॒ । परा॑ऽइतः । यदि॑ । मृ॒त्योः । अ॒न्ति॒कम् । निऽइ॑तः । ए॒व ।
तम् । आ । ह॒रा॒मि॒ । निःऽऋ॑तेः । उ॒पऽस्था॑त् । अस्पा॑र्षम् । ए॒न॒म् । श॒तऽशा॑रदाय ॥

Hellwig Grammar

yadi
[adverb]
“if; in case.”

kṣitāyur ← kṣita ← kṣi
[verb noun]
“decrease; emaciate; vanish; kill; wane; destroy; run down; elapse; lose; lose; gasify; decline; decay; corrupt.”

kṣitāyur ← āyuḥ ← āyus
[noun], nominative, singular, masculine
“life; longevity; āyus; life; āyus [word]; Āyus.”

yadi
[adverb]
“if; in case.”

vā
[adverb]
“or; optionally; either.”

pareto ← paretaḥ ← pare ← √i
[verb noun], nominative, singular
“travel; depart; go; die.”

yadi
[adverb]
“if; in case.”

mṛtyor ← mṛtyoḥ ← mṛtyu
[noun], genitive, singular, masculine
“death; Yama; māraṇa; Mṛtyu.”

antikaṃ ← antikam ← antika
[noun], accusative, singular, neuter
“vicinity; proximity.”

nīta ← nītaḥ ← nī
[verb noun], nominative, singular
“bring; lead; spend; decant; enter (a state); remove; take out; take away; enforce; marry; carry; fill into; bring; learn; go out; add.”

eva
[adverb]
“indeed; merely; thus; even; surely; same; eva [word]; successively; immediately; in truth.”

tam ← tad
[noun], accusative, singular, masculine
“this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”

ā
[adverb]
“towards; ākāra; until; ā; since; according to; ā [suffix].”

harāmi ← hṛ
[verb], singular, Present indikative
“cure; remove; kidnap; rob; take away; get; destroy; take; extract; collect; seize; clean; offer; drain; pick; take out; bring; accept; sever; produce; conquer; steal; deprive; press out.”

nirṛter ← nirṛteḥ ← nirṛti
[noun], genitive, singular, feminine
“destruction; Nirṛti; adversity.”

upasthād ← upasthāt ← upastha
[noun], ablative, singular, neuter
“genitalia; lap; sexual desire; anus.”

aspārṣam ← spṛ
[verb], singular, Athematic s aor. (Ind.)

enaṃ ← enam ← enad
[noun], accusative, singular, masculine
“this; he,she,it (pers. pron.).”

śataśāradāya ← śata
[noun], neuter
“hundred; one-hundredth; śata [word].”

śataśāradāya ← śāradāya ← śārada
[noun], dative, singular, masculine
“Śārada; Śārada; dita.”

सायण-भाष्यम्

यदि स रोगग्रस्तः क्षितायुः क्षीणायुर्भवति यदि वा परेतः अस्माल्लोकात् परागतो भवति यदि च मृत्योः वैवस्वतस्य अन्तिकं निकटं नीतः नितरां प्राप्तः एव भवति एवंभूतमपि तं पुरुषं निऋतेः पापदेवताया आयुषः क्षयकारिण्याः उपस्थात् उपस्थानात आ हरामि आनाययामि आवर्तयामि । आहृत्य च एनं शतशारदाय शतसंवत्सरजीवनार्थम् अस्पार्षं प्रबलं करोमि ।’ स्पृ प्रीतिबलनयोः ।

Jamison Brereton

If his lifetime is exhausted, or he is (already) departed, or if he has just gone down to the face of death,
I bring him here from the lap of Dissolution. I have redeemed him for a hundred autumns.

Griffith

Be his days ended, be he now departed, be he brought very near to death already,
Out of Destruction’s lap again I bring him, save him for life to last a hundred autumns.

Geldner

Ob sein Leben zur Neige ging, ob er schon hinüber ist, ob er schon in die Nähe des Todes eingegangen ist, ich hole ihn aus dem Schoße des Verderbens. Ich habe ihn losgekauft zu einem Leben von hundert Herbsten.

Grassmann

Wenn er halb todt ist oder heimgegangen, wenn er genaht ist schon dem Todesantlitz, Ich hol’ ihn aus dem Schoosse der Verwesung, ich rett’ ihn, dass er hundert Herbste alt wird.

Elizarenkova

Если у него иссяк срок жизни, или если он ушел (туда) -
Если даже предстал перед лицом смерти,
Я забираю его из лона Небытия.
Я отвоевал его для жизни в сто осеней!

अधिमन्त्रम् (VC)

राजयक्ष्मघ्नम्
यक्ष्मनाशनः प्राजापत्यः
त्रिष्टुप्
धैवतः

ब्रह्ममुनि - पदार्थः

पदार्थान्वयभाषाः - (यदि क्षितायुः) यदि रोगाक्रान्त क्षीण आयु हो गया (यदि वा परेतः) यदि वर्त्तमान अवस्था से परे चला गया है, अधिक रोगी हो गया है (अन्तिकं नीतः-एव) यदि मृत्यु के समीप रोग ने पहुँचा दिया-मरणासन्न कर दिया (तं निर्ऋतेः) उस घोर आपत्ति के (उपस्थात्-आ हरामि) उत्सङ्गसे ले आता हूँ (एनं शतशारदाय) इसे सौ शरद् काल के लिए, सौ वर्ष-पर्यन्त जीवन के लिए (आस्पार्षम्) बलवान् करता हूँ ॥२॥

ब्रह्ममुनि - भावार्थः

भावार्थभाषाः - रोगी घने रोग में पड़ जावे, तो चकित्सक ओषधि से चिकित्सा करता हुआ होमचिकित्सा करता हुआ साथ-साथ बलवान् शब्दों में आश्वासन दे कि मैं तुझे मृत्यु के समीप गये हुए को भी पूर्ण बलवान् बनाता हूँ ॥२॥

ब्रह्ममुनि - पदार्थः

पदार्थान्वयभाषाः - (यदि क्षितायुः) यदि रोगाक्रान्तः-क्षीणायुः (यदि वा परेतः) यदि चेतोऽवस्थातः परागतः (यदि-मृत्योः-अन्तिकं नीतः-एव) यदि मृत्योः समीपं रोगेण नीतो मरणासन्नः कृतोऽपि (तं निर्ऋतेः-उपस्थात्-आहरामि) तं घोरापत्तेरुपस्थानादुत्सङ्गादानयामि (एनं शतशारदाय-अस्पार्षम्) एनं शतशरत्कालाय शतवर्षपर्यन्तमित्यर्थः-बलिनं करोमि “स्पृ प्रीतिबलनयोः” ॥२॥

03 सहस्राक्षेण शतशारदेन - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

सहस्राक्षे᳓ण शत᳓शारदेन
शता᳓युषा हवि᳓षा᳓हार्षम् एनम्
शतं᳓ य᳓थेमं᳓ शर᳓दो न᳓याति
इ᳓न्द्रो वि᳓श्वस्य दुरित᳓स्य पार᳓म्

मूलम् ...{Loading}...

स॒ह॒स्रा॒क्षेण॑ श॒तशा॑रदेन श॒तायु॑षा ह॒विषाहा॑र्षमेनम् ।
श॒तं यथे॒मं श॒रदो॒ नया॒तीन्द्रो॒ विश्व॑स्य दुरि॒तस्य॑ पा॒रम् ॥

सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...

अधिमन्त्रम् - sa

देवता - राजयक्ष्मघ्नं
ऋषिः - यक्ष्मनाशनः प्राजापत्यः
छन्दः - त्रिष्टुप्

Thomson & Solcum

Vedaweb annotation

Strata
Popular for linguistic reasons, and possibly also for non-linguistic reasons

Pāda-label
popular
popular
popular
popular

Morph
sahasrākṣéṇa ← sahasrākṣá- (nominal stem)
{case:INS, gender:N, number:SG}

śatáśāradena ← śatáśārada- (nominal stem)
{case:INS, gender:N, number:SG}

ā́ ← ā́ (invariable)

ahārṣam ← √hr̥- 1 (root)
{number:SG, person:1, mood:IND, tense:AOR, voice:ACT}

enam ← ena- (pronoun)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

havíṣā ← havís- (nominal stem)
{case:INS, gender:N, number:SG}

śatā́yuṣā ← śatā́yus- (nominal stem)
{case:INS, gender:N, number:SG}

imám ← ayám (pronoun)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

náyāti ← √nī- (root)
{number:SG, person:3, mood:SBJV, tense:PRS, voice:ACT}

śarádaḥ ← śarád- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:PL}

śatám ← śatá- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:SG}

yáthā ← yáthā (invariable)

duritásya ← duritá- (nominal stem)
{case:GEN, gender:N, number:SG}

índraḥ ← índra- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

pārám ← pārá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

víśvasya ← víśva- (nominal stem)
{case:GEN, gender:M, number:SG}

पद-पाठः

स॒ह॒स्र॒ऽअ॒क्षेण॑ । श॒तऽशा॑रदेन । श॒तऽआ॑युषा । ह॒विषा॑ । आ । अ॒हा॒र्ष॒म् । ए॒न॒म् ।
श॒तम् । यथा॑ । इ॒मम् । श॒रदः॑ । नया॑ति । इन्द्रः॑ । विश्व॑स्य । दुः॒ऽइ॒तस्य॑ । पा॒रम् ॥

Hellwig Grammar

sahasrākṣeṇa ← sahasra
[noun], neuter
“thousand; one-thousandth; sahasra [word].”

sahasrākṣeṇa ← akṣeṇa ← akṣa
[noun], instrumental, singular, neuter
“eye; akṣa [word]; hole.”

śataśāradena ← śata
[noun], neuter
“hundred; one-hundredth; śata [word].”

śataśāradena ← śāradena ← śārada
[noun], instrumental, singular, neuter
“Śārada; Śārada; dita.”

śatāyuṣā ← śata
[noun], neuter
“hundred; one-hundredth; śata [word].”

śatāyuṣā ← āyuṣā ← āyus
[noun], instrumental, singular, neuter
“life; longevity; āyus; life; āyus [word]; Āyus.”

haviṣāhārṣam ← haviṣā ← havis
[noun], instrumental, singular, neuter
“Havya; offering; ghee; havis [word].”

haviṣāhārṣam ← ahārṣam ← hṛ
[verb], singular, Athematic s aor. (Ind.)
“cure; remove; kidnap; rob; take away; get; destroy; take; extract; collect; seize; clean; offer; drain; pick; take out; bring; accept; sever; produce; conquer; steal; deprive; press out.”

enam ← enad
[noun], accusative, singular, masculine
“this; he,she,it (pers. pron.).”

śataṃ ← śatam ← śata
[noun], accusative, singular, neuter
“hundred; one-hundredth; śata [word].”

yathemaṃ ← yathā
[adverb]
“equally; as; so that; like; how; yathā [word]; that; wherein.”

yathemaṃ ← imam ← idam
[noun], accusative, singular, masculine
“this; he,she,it (pers. pron.); here.”

śarado ← śaradaḥ ← śarad
[noun], accusative, plural, feminine
“fall; year; śarad [word].”

nayātīndro ← naya ← nī
[verb], singular, Present imperative
“bring; lead; spend; decant; enter (a state); remove; take out; take away; enforce; marry; carry; fill into; bring; learn; go out; add.”

nayātīndro ← ati
[adverb]
“very; excessively; beyond; excessively.”

nayātīndro ← indraḥ ← indra
[noun], nominative, singular, masculine
“Indra; leader; best; king; first; head; self; indra [word]; Indra; sapphire; fourteen; guru.”

viśvasya ← viśva
[noun], genitive, singular, neuter
“all(a); whole; complete; each(a); viśva [word]; completely; wholly.”

duritasya ← durita
[noun], genitive, singular, neuter
“danger; sin; difficulty; difficulty; evil.”

pāram ← pāra
[noun], accusative, singular, masculine
“shore; pāra [word]; end; excellence.”

सायण-भाष्यम्

सहस्राक्षेण । सहस्रमिति बहुनाम । सहस्रमक्षीणि चक्षूंषि यस्य हविषः फलत्वेन विद्यन्ते तत् सहस्राक्षम् ॥ ‘ बहुव्रीहौ सक्थ्यक्ष्णोः ’ (पा. सू. ५, ४. ११३) इति पच् समासान्तः । शरदः संबन्धी शारदः संवत्सरः। शतं शारदा यस्य तत्तथोक्तम् । बहुव्रीहौ पूर्वपदप्रकृतिस्वरत्वम् । अत एव शतायुषा शतसंवत्सरपरिमितमायुर्जीवनं फलभूतं यस्य तादृशेन हविषा । यद्वा । सहस्राक्ष इन्द्रः । तेन शतशारदेन शरदां संवत्सराणां शतस्य दातृत्वेन संबन्धिना कर्त्रा शतायुषा हविषा करणभूतेन । एनं यक्ष्मगृहीतम् आहार्षं रोगादनैषम् । यथा येन प्रकारेण इमं पुरुषं या शतं शरदः संवत्सरान् । अत्यन्तसंयोगे द्वितीया । एतावन्तं कालम् इन्द्रो विश्वस्य सर्वस्व दुरितस्य दुःखस्य पारम् अवसानं दुःखराहित्यं नयाति नयेत् तथाहार्षमित्यर्थः ॥

Jamison Brereton

With an oblation with a thousand eyes, conferring a hundred autumns and a hundred lifetimes, I have brought him here,
so that Indra will lead him through a hundred autumns to the far shore of all difficult going.

Griffith

With hundred-eyed oblation, hundred-autumned, bringing a hundred lives, have I restored him,
That Indra for a hundred years may lead him safe to the farther shore of all misfortune.

Geldner

Mit der Opferspende, die tausend Augen hat, hundert Winter, hundert Herbste und hundert Leben verleiht, habe ich ihn geholt, auf daß ihn Indra hundert Herbste lang an das jenseitige Ufer jeglicher Gefahr führe.

Grassmann

Durch Trank, der tausend Augen, hundert Herbste, und hundert Leben birgt, hab’ ich erlöst ihn, Damit ihn Indra während hundert Jahre hinüberführe über alles Unglück.

Elizarenkova

Я забрал его с помощью жертвенного возлияния, тысячеглазого,
Дающего (жизнь) в сто осеней, дающего сотенный срок жизни,
Чтобы сотню осеней вел его Индра
На ту сторону любой опасности!

अधिमन्त्रम् (VC)

राजयक्ष्मघ्नम्
यक्ष्मनाशनः प्राजापत्यः
निचृत्त्रिष्टुप्
धैवतः

ब्रह्ममुनि - पदार्थः

पदार्थान्वयभाषाः - (शतशारदेन) सौ शरत्काल से (शतायुषा) सौ वर्ष आयु जिससे होती है, वैसे (हविषा) होम द्रव्य से (एनम्) इस रोगी को (आहार्षम्) ले आया हूँ (यथा) जिससे (शतं शरदः) इस रोगी को सौ शरत्काल तक (विश्वस्य-दुरितस्य) सर्व रोग दुःख के (पारम्) पार (इन्द्रः-नयाति) वैद्य ले जावे ॥३॥

ब्रह्ममुनि - भावार्थः

भावार्थभाषाः - उतम वैद्य होम द्रव्य के द्वारा सौ वर्ष तक समस्त रोग दुःख से पार कर देता है, कर दिया करता है, कर दे ॥३॥

ब्रह्ममुनि - पदार्थः

पदार्थान्वयभाषाः - (शतशारदेन) शतशरत्कालेन (शतायुषा) शतवर्षायुर्यस्माद् भवति तथाभूतेन (हविषा) होमद्रव्येण (एनम्-आहार्षम्) एतं रोगिण- मानयामि (यथा-इमं शतं शरदः) यथा हीमं रोगिणं शतं शरत्कालान् (विश्वस्य दुरितस्य) सर्वस्य रोगदुःखस्य (पारम्) पारम् (इन्द्रः-नयाति) सद्वैद्यो नयेत् “इन्द्रः-वैद्यः” [ऋ० ६।२७।२ दयानन्दः] ॥३॥

04 शतं जीव - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

शतं᳓ जीव शर᳓दो व᳓र्धमानः
शतं᳓ हेमन्ता᳓ञ् छत᳓म् ऊ वसन्ता᳓न्
शत᳓म् इन्द्राग्नी᳓ सविता᳓ बृ᳓हस्प᳓तिः
शता᳓युषा हवि᳓षेम᳓म् पु᳓नर् दुः

मूलम् ...{Loading}...

श॒तं जी॑व श॒रदो॒ वर्ध॑मानः श॒तं हे॑म॒न्ताञ्छ॒तमु॑ वस॒न्तान् ।
श॒तमि॑न्द्रा॒ग्नी स॑वि॒ता बृह॒स्पतिः॑ श॒तायु॑षा ह॒विषे॒मं पुन॑र्दुः ॥

सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...

अधिमन्त्रम् - sa

देवता - राजयक्ष्मघ्नं
ऋषिः - यक्ष्मनाशनः प्राजापत्यः
छन्दः - त्रिष्टुप्

Thomson & Solcum

Vedaweb annotation

Strata
Popular for linguistic reasons, and possibly also for non-linguistic reasons

Pāda-label
popular
popular
popular
popular

Morph
jīva ← √jīv- (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

śarádaḥ ← śarád- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:PL}

śatám ← śatá- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:SG}

várdhamānaḥ ← √vr̥dh- (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, tense:PRS, voice:MED}

hemantā́n ← hemantá- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:PL}

śatám ← śatá- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:SG}

u ← u (invariable)

vasantā́n ← vasantá- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:PL}

bŕ̥haspátiḥ ← bŕ̥haspáti- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

indrāgnī́ ← indrāgní- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:DU}

śatám ← śatá- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:SG}

savitā́ ← savitár- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

duḥ ← √dā- 1 (root)
{number:PL, person:3, mood:INJ, tense:AOR, voice:ACT}

havíṣā ← havís- (nominal stem)
{case:INS, gender:N, number:SG}

imám ← ayám (pronoun)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

púnar ← púnar (invariable)

śatā́yuṣā ← śatā́yus- (nominal stem)
{case:INS, gender:N, number:SG}

पद-पाठः

श॒तम् । जी॒व॒ । श॒रदः॑ । वर्ध॑मानः । श॒तम् । हे॒म॒न्तान् । श॒तम् । ऊं॒ इति॑ । व॒स॒न्तान् ।
श॒तम् । इ॒न्द्रा॒ग्नी इति॑ । स॒वि॒ता । बृह॒स्पतिः॑ । श॒तऽआ॑युषा । ह॒विषा॑ । इ॒मम् । पुनः॑ । दुः॒ ॥

Hellwig Grammar

śataṃ ← śatam ← śata
[noun], accusative, singular, neuter
“hundred; one-hundredth; śata [word].”

jīva ← jīv
[verb], singular, Present imperative
“survive; be; exist; live on; dwell.”

śarado ← śaradaḥ ← śarad
[noun], accusative, plural, feminine
“fall; year; śarad [word].”

vardhamānaḥ ← vṛdh
[verb noun], nominative, singular
“increase; grow; vṛdh; increase; succeed; strengthen; grow up; spread.”

śataṃ ← śatam ← śata
[noun], accusative, singular, neuter
“hundred; one-hundredth; śata [word].”

hemantāñchatam ← hemantān ← hemanta
[noun], accusative, plural, masculine
“winter; hemanta [word].”

hemantāñchatam ← śatam ← śata
[noun], accusative, singular, neuter
“hundred; one-hundredth; śata [word].”

u
[adverb]
“ukāra; besides; now; indeed; u.”

vasantān ← vasanta
[noun], accusative, plural, masculine
“spring; vasanta [word].”

śatam ← śata
[noun], accusative, singular, neuter
“hundred; one-hundredth; śata [word].”

indrāgnī ← indra
[noun], masculine
“Indra; leader; best; king; first; head; self; indra [word]; Indra; sapphire; fourteen; guru.”

indrāgnī ← agnī ← agni
[noun], nominative, dual, masculine
“fire; Agni; sacrificial fire; digestion; cautery; Plumbago zeylanica; fire; vahni; agni [word]; agnikarman; gold; three; jāraṇa; pyre; fireplace; heating.”

savitā ← savitṛ
[noun], nominative, singular, masculine
“Savitar; sun; Surya; Savitṛ.”

bṛhaspatiḥ ← bṛhaspati
[noun], nominative, singular, masculine
“Brihaspati; Jupiter; Bṛhaspati.”

śatāyuṣā ← śata
[noun], neuter
“hundred; one-hundredth; śata [word].”

śatāyuṣā ← āyuṣā ← āyus
[noun], instrumental, singular, neuter
“life; longevity; āyus; life; āyus [word]; Āyus.”

haviṣemam ← haviṣā ← havis
[noun], instrumental, singular, neuter
“Havya; offering; ghee; havis [word].”

haviṣemam ← imam ← idam
[noun], accusative, singular, masculine
“this; he,she,it (pers. pron.); here.”

punar
[adverb]
“again; further; now; over and over; subsequently; repeatedly; however; besides.”

duḥ ← dā
[verb], plural, Aorist inj. (proh.)
“give; add; perform; put; administer; fill into; give; ignite; put on; offer; use; fuel; pour; grant; feed; teach; construct; insert; drip; wrap; pay; hand over; lend; inflict; concentrate; sacrifice; splint; poultice; create.”

सायण-भाष्यम्

हे यक्ष्माद्विमुक्त वर्धमानः अहरहरभिवृद्धिं प्राप्नुवंस्त्वं शतं शरदः शतसंख्याकान् शरदृतून् जीव प्राणान् धारय । पूर्ववत्यन्तसंयोगे द्वितीया । शतं हेमन्तान हेमन्तर्तूंश्च जीव शतं वसन्तान् च । उशब्दः समुच्चये । अपि च इन्द्राग्नी इन्द्रश्चाग्निश्च सविता प्रेरको देवश्च बृहस्पतिः बृहतां देवानां पालयिता देवश्व शतायुषा शतसंवत्सरपरिमितस्यायुषो हेतुभूतेन हविषा तर्प्यमाणाः सन्तः इमं जनं पुनर्दुः पुनरस्मभ्यं प्रादुः ॥

Jamison Brereton

Live in strength for a hundred autumns, a hundred winters, and a hundred springs.
For a hundred (years) let Indra and Agni, Savitar, and Br̥haspati restore him, with an oblation conferring a hundred lifetimes.

Griffith

Live, waxing in thy strength, a hundred autumns, live through a hundred springs, a hundred winters.
Through hundred-lived oblation Indra, Agni, Brhaspati, Savitar yield him for a hundred!

Geldner

Lebe hundert Herbste gedeihend, hundert Winter, hundert Lenze! Um das hundertlebige Opfer mögen Indra und Agni, Savitri, Brihaspati ihn zurückgeben, um hundert Jahre zu leben.

Grassmann

Erlebe nun im Wohlsein hundert Herbste und hundert Winter, hundert frohe Lenze, Ihn stelle her durch Trank voll hundert Leben Brihaspati, Savitar, Indra, Agni.

Elizarenkova

Живи, процветая, сто осеней,
Сто зим и сто весен!
(Чтобы жил он) сто (осеней), пусть Индра-Агни, Савитар, Брихаспати
Отдадут его обратно за жертвенное возлияние, дающее сотенный срок жизни!

अधिमन्त्रम् (VC)

राजयक्ष्मघ्नम्
यक्ष्मनाशनः प्राजापत्यः
भुरिक्त्रिष्टुप्
धैवतः

ब्रह्ममुनि - पदार्थः

पदार्थान्वयभाषाः - (शतं शरदः-वर्धमानः-जीव) हे रोगी तू सौ शरद् ऋतुओं तक बढ़ता हुआ जीवित रह (शतं हेमन्तान्) सौ हेमन्त ऋतुओं तक बढ़ता हुआ जीता रह (शतम्-उ वसन्तान्) सौ वसन्त ऋतुओं तक जीवित रह (इन्द्राग्नी शतम्) वायु अग्नि सौ वर्ष तक (सविता) सूर्य (बृहस्पतिः) बड़े लोकों का पालक परमात्मा (शतायुषा हविषा) सौ वर्ष आयुवाले हव्यद्रव्य से (इमं पुनः दुः) इस रोगी को देवें, जीवित रखें ॥४॥

ब्रह्ममुनि - भावार्थः

भावार्थभाषाः - शरद् आदि ऋतुएँ, अग्नि, वायु, सूर्य आदि सौ वर्ष की आयु प्रदान करें, ऐसे चिकित्सा करनी चाहिए ॥४॥

ब्रह्ममुनि - पदार्थः

पदार्थान्वयभाषाः - (शतं शरदः जीव वर्धमानः) हे रोगिन् ! त्वं शतं शरदो वर्धमानः सन् जीव (शतं हेमन्तान्-शतम्-उ वसन्तान्) शतं हेमन्तान् तथा शतं हि वसन्तान् वर्धमानः सन् जीव (इन्द्राग्नी शतम्) वायुश्चाग्निश्च त्वां शतं जीवयेताम् (सविता) सूर्यः (बृहस्पतिः) बृहतां पालकः परमात्मा (शतायुषा हविषा-इमं पुनः-दुः) शतायुष्मता हव्यद्रव्येणैनं जनं पुनर्ददतु ॥४॥

05 आहार्षं त्वाविदम् - अनुष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

आ᳓हार्षं त्वा᳓विदं तुवा
पु᳓नर् आ᳓गाः पुनर्नव
स᳓र्वाङ्ग स᳓र्वं ते च᳓क्षुः
स᳓र्वम् आ᳓युश् च ते ऽविदम्

मूलम् ...{Loading}...

आहा॑र्षं॒ त्वावि॑दं त्वा॒ पुन॒रागाः॑ पुनर्नव ।
सर्वा॑ङ्ग॒ सर्वं॑ ते॒ चक्षुः॒ सर्व॒मायु॑श्च तेऽविदम् ॥

सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...

अधिमन्त्रम् - sa

देवता - राजयक्ष्मघ्नं
ऋषिः - यक्ष्मनाशनः प्राजापत्यः
छन्दः - अनुष्टुप्

Thomson & Solcum

Vedaweb annotation

Strata
Popular for linguistic reasons, and possibly also for non-linguistic reasons

Pāda-label
popular;; epic anuṣṭubh (424)
popular;; epic anuṣṭubh (424)
popular;; epic anuṣṭubh (424)
popular;; epic anuṣṭubh (424)

Morph
ā́ ← ā́ (invariable)

ahārṣam ← √hr̥- 1 (root)
{number:SG, person:1, mood:IND, tense:AOR, voice:ACT}

ávidam ← √vid- 1 (root)
{number:SG, person:1, mood:IND, tense:AOR, voice:ACT}

tvā ← tvám (pronoun)
{case:ACC, number:SG}

ā́ ← ā́ (invariable)

agāḥ ← √gā- (root)
{number:SG, person:2, mood:IND, tense:AOR, voice:ACT}

púnar ← púnar (invariable)

punarnava ← punarnava- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

cákṣuḥ ← cákṣus- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

sárvam ← sárva- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

sárvāṅga ← sarvāṅga- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

te ← tvám (pronoun)
{case:DAT, number:SG}

avidam ← √vid- 1 (root)
{number:SG, person:1, mood:IND, tense:AOR, voice:ACT}

ā́yuḥ ← ā́yus- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

ca ← ca (invariable)

sárvam ← sárva- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

te ← tvám (pronoun)
{case:DAT, number:SG}

पद-पाठः

आ । अ॒हा॒र्ष॒म् । त्वा॒ । अवि॑दम् । त्वा॒ । पुनः॑ । आ । अ॒गाः॒ । पु॒नः॒ऽन॒व॒ ।
सर्व॑ऽअङ्ग । सर्व॑म् । ते॒ । चक्षुः॑ । सर्व॑म् । आयुः॑ । च॒ । ते॒ । अ॒वि॒द॒म् ॥

Hellwig Grammar

āhārṣaṃ ← āhārṣam ← āhṛ ← √hṛ
[verb], singular, Athematic s aor. (Ind.)
“extract; take; bring; take out; pick; sacrifice; collect; marry; take; fell; eat; contract; wear.”

tvāvidaṃ ← tvā ← tvad
[noun], accusative, singular
“you.”

tvāvidaṃ ← avidam ← vid
[verb], singular, Thematic aorist (Ind.)
“find; detect; marry; get; think.”

tvā ← tvad
[noun], accusative, singular
“you.”

punar
[adverb]
“again; further; now; over and over; subsequently; repeatedly; however; besides.”

āgāḥ ← āgā ← √gā
[verb], singular, Root aorist (Ind.)
“come; arrive.”

punarnava
[noun], vocative, singular, masculine
“renewed.”

sarvāṅga ← sarva
[noun]
“all(a); whole; complete; sarva [word]; every(a); each(a); all; entire; sāṃnipātika; manifold; complete; all the(a); different; overall.”

sarvāṅga ← aṅga
[noun], vocative, singular, masculine
“body part; body; part; limb; extremity; Vedāṅga; section; root; army unit; aṅga [word]; subsection; aṅgamantra; part; body; ingredient.”

sarvaṃ ← sarvam ← sarva
[noun], accusative, singular, neuter
“all(a); whole; complete; sarva [word]; every(a); each(a); all; entire; sāṃnipātika; manifold; complete; all the(a); different; overall.”

te ← tvad
[noun], genitive, singular
“you.”

cakṣuḥ ← cakṣus
[noun], accusative, singular, neuter
“eye; look; visual perception; cakṣus [word]; sight.”

sarvam ← sarva
[noun], accusative, singular, neuter
“all(a); whole; complete; sarva [word]; every(a); each(a); all; entire; sāṃnipātika; manifold; complete; all the(a); different; overall.”

āyuś ← āyuḥ ← āyus
[noun], accusative, singular, neuter
“life; longevity; āyus; life; āyus [word]; Āyus.”

ca
[adverb]
“and; besides; then; now; even.”

te ← tvad
[noun], genitive, singular
“you.”

‘vidam ← avidam ← vid
[verb], singular, Thematic aorist (Ind.)
“find; detect; marry; get; think.”

सायण-भाष्यम्

हे व्याधिगृहीत त्वा त्वाम् आहार्षं मृत्योः सकाशादाहृतवानस्मि । अत एव त्वा त्वाम् अविदम् अलप्सि । है पुनर्नव पुनरभिनव पुनरागाः पुनरस्मत्समीपमागच्छ । हे सर्वाङ्ग सर्वैरविकलैरङैरुपेत ते तव सर्वं चक्षुः । उपलक्षणमेतत् । इन्द्रियवर्गं सकलम् अविदं लब्धवानस्मि । ते तव आयुः जीवनं च सर्वं संपूर्णमविदम् ॥ ॥ १९ ॥

Jamison Brereton

I have brought you here; I have found you. You have come here again, o you who are new again.
O you with hale limbs, I have found your eye hale and your
lifetime whole.

Griffith

So have I found and rescued thee thou hast returned with youth renewed.
Whole in thy members! I have found thy sight and all thy life for thee.

Geldner

Ich habe dich geholt, ich habe dich gefunden; du bist wiedergekommen, du Neugeborener. Heilen Körpers du, dein Auge habe ich heil und dein Leben habe ich heil gefunden.

Grassmann

Gewonnen bist du und erlöst, zurückgekommen frisch erneut; Gesund ist Auge dir und Leib, gefunden volles Alter dir.

Elizarenkova

Я забрал тебя, я нашел тебя!
Ты снова вернулся, о обновленный!
С невредимыми членами, невредимо твое зрение,
Невредимым я нашел и твой срок жизни!

अधिमन्त्रम् (VC)

राजयक्ष्मघ्नम्
यक्ष्मनाशनः प्राजापत्यः
निचृदनुष्टुप्
गान्धारः

ब्रह्ममुनि - पदार्थः

पदार्थान्वयभाषाः - (त्वा-आहार्षम्) हे रोगी ! तुझे रोग से छुड़ा लाया हूँ (त्वा-अविदम्) तुझे स्वास्थ्य के लिये प्राप्त कर लिया है (पुनः आगाः) फिर जीवन को प्राप्त कर (पुनर्नव सर्वाङ्ग) पुनर्नव जीवनवाले सर्वाङ्गोंवाले ! (ते चक्षुः सर्वम्) तेरी आँख सब ठीक है (च) और (सर्वम्-आयुः-ते अविदम्) तेरी सब-पूर्ण आयु प्राप्त कर लिया है युक्त चिकित्सक ने ॥५॥

ब्रह्ममुनि - भावार्थः

भावार्थभाषाः - रोगी अच्छे वैद्य द्वारा चिकित्सा होने पर रोग से मुक्त होकर नवजीवन सर्वाङ्गपूर्ण हो पूरी आयु को प्राप्त हो जाता है ॥५॥

ब्रह्ममुनि - पदार्थः

पदार्थान्वयभाषाः - (त्वा-आहार्षम्) हे रुग्ण ! त्वां रोगादानयामि (त्वा-अविदम्) त्वां स्वास्थ्याय प्राप्नोमि (पुनः आगाः) पुनरागच्छ (पुनः-नव) हे पुनर्नवजीवन्युक्तो (सर्वाङ्ग) सर्वाङ्ग!(ते चक्षुः सर्वम्) तव चक्षुः सर्वं तथैवास्तु (च) तथा (सर्वम्-आयुः-ते-अविदम्) तव सर्वमायुरपि प्राप्नोमि ॥५॥