ऋग्वेदे विश्वासटिप्पन्यः

सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...

सायण-भाष्यम्

’ उदसौ ’ इति षडृचमष्टमं सूक्तमानुष्टुभम् । पुलोमतनया शची स्वात्मानमनेनास्तौत्। अतः सैवर्षिः सैव देवता । तथा चानुक्रान्तम् –’ उदसौ षट् पौलोमी शच्यात्मानं तुष्टावानुष्टुभम् ’ इति । विनियोगो लिङ्गादवगन्तव्यः । आपस्तम्बस्तु सपत्नीनाशने सूर्योपस्थान इदं सूक्तं विनियुक्तवान् । सूत्र्यते हि–’ एतेनैव कामेनोत्तरेणानुवाकेन सदादित्यमुपतिष्ठते ’ ( आप. गृ. ९.२) इति । अत्र एतेन इति प्रकृतं सपत्नीबाधनं परामृश्यते ।।

Jamison Brereton

159 (985)
Against Cowives
Śacī Paulomī
6 verses: anuṣṭubh
Like X.145 this hymn is in the voice of a woman, speaking in the 1st person, against her cowives. But, whereas in X.145 she was in the act of performing the spell with which she hoped to vanquish her cowife, in this hymn her triumph is complete. She recites a victory paean, in the appropriate high rhetorical style—albeit with some dips into the vernacular, such as the diminutivized derivative of the personal pro
noun in verse 1, māmaká “li’l ole me.” It is worth noting that in verse 3 she extends her triumph to her sons and her daughter; as the early parts of the Rāmāyaṇa teach us, one of the most important reasons that cowives plot against each other is to secure preferment for their children.

01 उदसौ सूर्यो - अनुष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

उ᳓द् असउ᳓ सू᳓रियो अगाद्
उ᳓द् अय᳓म् मामको᳓ भ᳓गः
अहं᳓ त᳓द् विद्वला᳓ प᳓तिम्
अभ्य् अ᳡साक्षि विषासहिः᳓

मूलम् ...{Loading}...

उद॒सौ सूर्यो॑ अगा॒दुद॒यं मा॑म॒को भगः॑ ।
अ॒हं तद्वि॑द्व॒ला पति॑म॒भ्य॑साक्षि विषास॒हिः ॥

सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...

अधिमन्त्रम् - sa

देवता - शची पौलोमी
ऋषिः - शची पौलोमी
छन्दः - अनुष्टुप्

Thomson & Solcum

Vedaweb annotation

Strata
Popular for linguistic reasons, and possibly also for non-linguistic reasons

Pāda-label
popular;; epic anuṣṭubh (380)
popular;; epic anuṣṭubh (380)
popular;; epic anuṣṭubh (380)
popular;; epic anuṣṭubh (380)

Morph
agāt ← √gā- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:AOR, voice:ACT}

asaú ← asaú (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

sū́ryaḥ ← sū́rya- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

út ← út (invariable)

ayám ← ayám (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

bhágaḥ ← bhága- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

māmakáḥ ← māmaká- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

út ← út (invariable)

ahám ← ahám (pronoun)
{case:NOM, number:SG}

pátim ← páti- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

tát ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

vidvalā́ ← vidvalá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:SG}

abhí ← abhí (invariable)

asākṣi ← √sah- (root)
{number:SG, person:1, mood:IND, tense:AOR, voice:MED}

viṣāsahíḥ ← viṣāsahí- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:SG}

पद-पाठः

उत् । अ॒सौ । सूर्यः॑ । अ॒गा॒त् । उत् । अ॒यम् । मा॒म॒कः । भगः॑ ।
अ॒हम् । तत् । वि॒द्व॒ला । पति॑म् । अ॒भि । अ॒सा॒क्षि॒ । वि॒ऽस॒स॒हिः ॥

Hellwig Grammar

ud
[adverb]
“up.”

asau ← adas
[noun], nominative, singular, masculine
“that; John Doe; yonder; from here.”

sūryo ← sūryaḥ ← sūrya
[noun], nominative, singular, masculine
“sun; Surya; sūrya [word]; right nostril; twelve; Calotropis gigantea Beng.; sūryakānta; sunlight; best.”

agād ← agāt ← gā
[verb], singular, Root aorist (Ind.)
“go; enter (a state); arrive.”

ud
[adverb]
“up.”

ayam ← idam
[noun], nominative, singular, masculine
“this; he,she,it (pers. pron.); here.”

māmako ← māmakaḥ ← māmaka
[noun], nominative, singular, masculine
“mine.”

bhagaḥ ← bhaga
[noun], nominative, singular, masculine
“Bhaga; vulva; good fortune; vagina; bhaga [word]; sun; well-being; happiness; overlord.”

ahaṃ ← aham ← mad
[noun], nominative, singular
“I; mine.”

tad ← tat ← tad
[noun], accusative, singular, neuter
“this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”

vidvalā ← vidvala
[noun], nominative, singular, feminine

patim ← pati
[noun], accusative, singular, masculine
“husband; overlord; king; deity; īśvara; ruler; pati [word]; commanding officer; leader; owner; mayor; lord.”

abhy ← abhī ← abhi
[adverb]
“towards; on.”

asākṣi ← sah
[verb], singular, Athematic s aor. (Ind.)
“endure; overcome; habituate.”

viṣāsahiḥ ← viṣāsahi
[noun], nominative, singular, feminine
“victorious.”

सायण-भाष्यम्

असौ द्युलोकस्थः सूर्यः उत् अगात् उदयं प्राप्तवान् । मामकः मदीयः भगः भजनीयः अयम् इन्द्रश्च सूर्यात्मनोदगात् । यद्वा मामको भगो मदीयमिदं सौभाग्यमुदगात् । तत् उद्यतं सूर्यस्य तेजः विद्वला ज्ञातवती यद्वा पतिं भर्तारं बिद्वला लब्धवती अहं विषासहिः विशेषेणाभिभवित्री सती अभ्यसाक्षि अभ्यभूवम् । सपत्नीरिति शेषः । सहतेरभिभवार्थस्य लुङ्येतद्रूपम् । यद्वा । विषासहिः सपत्नीनामभिभवित्री सती पतिमभ्यसाक्षि । भर्तारमप्यभ्यभूवम् । यथा मय्येव वशीकृतश्चिरं वर्तते तथाकार्षमित्यर्थः ॥

Wilson

English translation:

“The sun has risen; my good fortune has dawned; I, knowing this, have obtained my husbandtriumphing (over my rivals).”

Commentary by Sāyaṇa: Ṛgveda-bhāṣya

Literally, this is a sūkta of exultation ny Śacī over her rival wives; Śacī alsomeans an act, exploit; as a metaphor, the hymn praises Indra’s glorious acts

Jamison Brereton

Up has gone yonder sun; up this good fortune of li’l ole me.
I, a cunning woman, now have gained victory over my husband, (so that I am) victorious.

Griffith

YON Sun hath mounted up, and this my happy fate hate mounted high.
I knowing this, as conqueror have won my husband for mine own.

Geldner

Dort ist die Sonne aufgegangen, hier ist mein Glück aufgegangen. Ich, die Kluge, habe als Bezwingerin den Gatten bezwungen.

Grassmann

Dort ist die Sonne aufgetaucht, und aufgegangen ist mein Glück; Ersiegt hab’ ich als Siegerin, ich listige mir den Gemahl.

Elizarenkova

Там взошло солнце –
Тут взо(шло) мое счастье.
Ведь я, умная, мужа
Покорила, покорительница.

अधिमन्त्रम् (VC)

शची पौलोमी
शची पौलोमी
निचृदनुष्टुप्
गान्धारः

ब्रह्ममुनि - विषयः

इस सूक्त में पारिवारिकचर्या का आदर्श वर्णित है, पुत्र शत्रुनाशक पुत्री ज्योतिःस्वरूप, पत्नी धर्माधार, पति प्रशंसापात्र हो, आदि विषय हैं।

ब्रह्ममुनि - पदार्थः

पदार्थान्वयभाषाः - (असौ सूर्यः) वह सूर्य (उत् अगात्) उदय होता है (अयं मामकः) यह मेरा (भगः-उत्) सौभाग्यसाधक ही है या सौभाग्य ही उदय होता है (तत्) उस कारण (अहम् विद्वला) मैं पतिवाली या वर को प्राप्त किये हुए प्राप्त वरवाली हो गई (पतिम्-अभि-असाक्षि) पति को सहन करने में समर्थ या अपने अनुकूल बनानेवाली हूँ (विषासहिः) विशेष सहन करनेवाली हूँ ॥१॥

ब्रह्ममुनि - भावार्थः

भावार्थभाषाः - सूयर उदय होने से स्त्रियों में सौभाग्य की भावना जाग जाती है या जाग जानी चाहिये, उस अवस्था में जैसे सूर्य पृथ्वी के ऊपर, प्राणी और वनस्पति को उत्पन्न होने की शक्ति देता है, ऐसे ही पति के प्रति आदरभावना होनी चाहिए कि यह मेरा सौभाग्य का दाता है ॥१॥

ब्रह्ममुनि - विषयः

अत्र सूक्ते पारिवारिकचर्याया आदर्शो वर्ण्यते, पुत्राः शत्रुनाशकाः पुत्री ज्योतिःस्वरूपा पत्नी धर्मस्तम्भः पतिश्च प्रशंसापात्रमित्येव-मादयो विषयाः सन्ति।

ब्रह्ममुनि - पदार्थः

पदार्थान्वयभाषाः - (असौ सूर्यः-उदगात्) स सूर्य-उदेति (अयं मामकः-भगः-उत्) एष मदीयो भगः-सौभाग्यसाधको हि यद्वा सौभाग्यं मामकमुदेति (तत्) तस्मात्खलु (अहं विद्वला) अहं विन्दते-इति वित्-पतिः तद्वती छान्दसो वलच् प्रत्ययो मत्वर्थीयः, यद्वा “विद्लृ लाभे” [तुदादि०] ततः क्विप् भूते विद् लब्धो वरो यया सा विद्वला रेफस्य स्थाने लकारश्छान्दसः लब्धवरा जाता (पतिम्-अभि-असाक्षि) पतिमभिसहे पतिमभिसोढुं समर्था स्वानुकूलं साधयामि (विषासहिः) विशेषेण सहमाना सती ॥१॥

02 अहं केतुरहम् - अनुष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

अहं᳓ केतु᳓र् अह᳓म् मूर्धा᳓
अह᳓म् उग्रा᳓ विवा᳓चनी
म᳓मे᳓द् अ᳓नु क्र᳓तुम् प᳓तिः
सेहाना᳓या उपा᳓चरेत्

मूलम् ...{Loading}...

अ॒हं के॒तुर॒हं मू॒र्धाहमु॒ग्रा वि॒वाच॑नी ।
ममेदनु॒ क्रतुं॒ पतिः॑ सेहा॒नाया॑ उ॒पाच॑रेत् ॥

सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...

अधिमन्त्रम् - sa

देवता - शची पौलोमी
ऋषिः - शची पौलोमी
छन्दः - अनुष्टुप्

Thomson & Solcum

Vedaweb annotation

Strata
Popular for linguistic reasons, and possibly also for non-linguistic reasons

Pāda-label
popular;; epic anuṣṭubh (380)
popular;; epic anuṣṭubh (380)
popular;; epic anuṣṭubh (380)
popular;; epic anuṣṭubh (380)

Morph
ahám ← ahám (pronoun)
{case:NOM, number:SG}

ahám ← ahám (pronoun)
{case:NOM, number:SG}

ketúḥ ← ketú- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

mūrdhā́ ← mūrdhán- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

ahám ← ahám (pronoun)
{case:NOM, number:SG}

ugrā́ ← ugrá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:SG}

vivā́canī ← vivā́canī- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:SG}

ánu ← ánu (invariable)

ít ← ít (invariable)

krátum ← krátu- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

máma ← ahám (pronoun)
{case:GEN, number:SG}

pátiḥ ← páti- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

sehānā́yāḥ ← √sah- (root)
{case:ABL, gender:F, number:SG, tense:PRF, voice:MED}

upā́caret ← √carⁱ- (root)
{number:SG, person:3, mood:OPT, tense:PRS, voice:ACT}

पद-पाठः

अ॒हम् । के॒तुः । अ॒हम् । मू॒र्धा । अ॒हम् । उ॒ग्रा । वि॒ऽवाच॑नी ।
मम॑ । इत् । अनु॑ । क्रतु॑म् । पतिः॑ । से॒हा॒नायाः॑ । उ॒प॒ऽआच॑रेत् ॥

Hellwig Grammar

ahaṃ ← aham ← mad
[noun], nominative, singular
“I; mine.”

ketur ← ketuḥ ← ketu
[noun], nominative, singular, masculine
“banner; ketu; sunbeam; enemy; sign; Premna spinosa Roxb.; comet; signal; signal; luminosity.”

aham ← mad
[noun], nominative, singular
“I; mine.”

mūrdhāham ← mūrdhā ← mūrdhan
[noun], nominative, singular, masculine
“head; battlefront; peak; top; mūrdhan [word]; leader; top.”

mūrdhāham ← aham ← mad
[noun], nominative, singular
“I; mine.”

ugrā ← ugra
[noun], nominative, singular, feminine
“powerful; awful; dangerous; intense; mighty; potent; colicky; atrocious.”

vivācanī ← vivācana
[noun], nominative, singular, feminine

mamed ← mama ← mad
[noun], genitive, singular
“I; mine.”

mamed ← id
[adverb]
“indeed; assuredly; entirely.”

anu
[adverb]
“subsequently; behind; along; towards; because.”

kratum ← kratu
[noun], accusative, singular, masculine
“yajña; decision; plan; deliberation; intelligence; Kratu; will; kratu [word]; desire; resoluteness; ritual.”

patiḥ ← pati
[noun], nominative, singular, masculine
“husband; overlord; king; deity; īśvara; ruler; pati [word]; commanding officer; leader; owner; mayor; lord.”

sehānāyā ← sehānāyāḥ ← sah
[verb noun], genitive, singular
“endure; overcome; habituate.”

upācaret ← upācar ← √car
[verb], singular, Present optative
“treat; treat; perform; administer.”

सायण-भाष्यम्

अहं केतुः केतयित्री सर्वस्य ज्ञात्री भवामि । अहं मूर्धा सर्वेष्वप्यवेषु शिर इव प्रधानभूता च भवामि । अहम् उग्रा उद्गूर्णा सती विवाचनी विशेषेण पतिं वाचयित्री भवामि । क्रोधाविष्टमपि पतिं मयि सर्वदा प्रियवचनयुक्तं करोमीत्यर्थः । सेहानायाः सपत्नीनामभिभवित्र्याः ममेत् ममैव क्रतुं कर्म बुद्धिं वा अनुलक्ष्य पतिः पालयिता भर्ता उपाचरेत् उपागच्छेत् । नान्यासां पत्नीनाम् ॥

Wilson

English translation:

“I am the banner, I am the head, I am exalted, soothing (my lord); my husband must conform to my will,as I am victorious over my rivals.”

Jamison Brereton

I am the beacon; I am the head; I am the powerful debater.
Only my will should my husband follow, when I am victorious.

Griffith

I am the banner and the head, a mighty arbitress am I:
I am victorious, and my Lord shall be submissive to my will.

Geldner

Ich bin das Banner, ich das Oberhaupt, ich die Mächtige, die das entscheidende Wort hat. Nur meinem , der Bezwingerin, Sinn soll sich der Gatte unterordnen.

Grassmann

Ich bin das Licht nun, bin das Haupt, ich bin die strenge Richterin, Nach meinem Siegerwillen nur muss jetzt sich richten mein Gemahl.

Elizarenkova

Я – знамя, я – глава,
Я грозная, за мною последнее слово.
Только мою волю, покорившей (его жены),
Муж должен исполнять.

अधिमन्त्रम् (VC)

शची पौलोमी
शची पौलोमी
निचृदनुष्टुप्
गान्धारः

ब्रह्ममुनि - पदार्थः

पदार्थान्वयभाषाः - (अहं केतुः)मैं घर में गृहज्ञान को चेतानेवाली हूँ (अहं मूर्धा) मैं परिवार में मूर्धा के समान मान्य हूँ (अहम्-उग्रा विवाचनी) मैं तेजस्वी तथाविशिष्टमधुरभाषिणी हूँ (मम सेहानायाः-इत्) मुझ सहनशीला के ही (अनुक्रतुं पतिः-उपाचरेत्) संकल्प के अनुसार पति व्यवहार करता है ॥२॥

ब्रह्ममुनि - भावार्थः

भावार्थभाषाः - विदुषीगुणवती स्त्री को अपनी विद्वत्ताऔर गुणवत्ता पर विश्वास या गर्व होना चाहिए, घर में सब मेरे संकेत पर चलते हैं, पति भी मेरे संकल्प के अनुसार व्यवहार करता है, ऐसे कहनेवाली नारी सौभाग्यशालिनी है ॥२॥

ब्रह्ममुनि - पदार्थः

पदार्थान्वयभाषाः - (अहं केतुः) गृहेऽहं केतयित्री गृहज्ञानस्य सूचयित्री (अहं मूर्धा) अहं परिवारे मूर्धा, मूर्धेव मान्याऽस्मि (अहम्-उग्रा विवाचनी) अहं तेजस्विनी तथा विशिष्टमधुरभाषिणी (मम सेहानायाः-इत्-अनुक्रतुं पतिः-उपाचरेत्) मम सहनशीलायाः साफल्यमनु खल्वेव पतिः-उपाचरति ॥२॥

03 मम पुत्राः - अनुष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

म᳓म पुत्राः᳓ शत्रुह᳓णो
अ᳓थो मे दुहिता᳓ विरा᳓ट्
उता᳓ह᳓म् अस्मि संजया᳓
प᳓त्यौ मे श्लो᳓क उत्तमः᳓

मूलम् ...{Loading}...

मम॑ पु॒त्राः श॑त्रु॒हणोऽथो॑ मे दुहि॒ता वि॒राट् ।
उ॒ताहम॑स्मि संज॒या पत्यौ॑ मे॒ श्लोक॑ उत्त॒मः ॥

सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...

अधिमन्त्रम् - sa

देवता - शची पौलोमी
ऋषिः - शची पौलोमी
छन्दः - अनुष्टुप्

Thomson & Solcum

Vedaweb annotation

Strata
Popular for linguistic reasons, and possibly also for non-linguistic reasons

Pāda-label
popular;; epic anuṣṭubh (380)
popular;; epic anuṣṭubh (380)
popular;; epic anuṣṭubh (380)
popular;; epic anuṣṭubh (380)

Morph
máma ← ahám (pronoun)
{case:GEN, number:SG}

putrā́ḥ ← putrá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}

śatruháṇaḥ ← śatruhán- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}

átha ← átha (invariable)

duhitā́ ← duhitár- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:SG}

me ← ahám (pronoun)
{case:DAT, number:SG}

u ← u (invariable)

virā́ṭ ← virā́j- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:SG}

ahám ← ahám (pronoun)
{case:NOM, number:SG}

asmi ← √as- 1 (root)
{number:SG, person:1, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}

saṁjayā́ ← saṁjayá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:SG}

utá ← utá (invariable)

me ← ahám (pronoun)
{case:DAT, number:SG}

pátyau ← páti- (nominal stem)
{case:LOC, gender:M, number:SG}

ślókaḥ ← ślóka- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

uttamáḥ ← uttamá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

पद-पाठः

मम॑ । पु॒त्राः । श॒त्रु॒ऽहनः॑ । अथो॒ इति॑ । मे॒ । दु॒हि॒ता । वि॒राट् ।
उ॒त । अ॒हम् । अ॒स्मि॒ । स॒म्ऽज॒या । पत्यौ॑ । मे॒ । श्लोकः॑ । उ॒त्ऽत॒मः ॥

Hellwig Grammar

mama ← mad
[noun], genitive, singular
“I; mine.”

putrāḥ ← putra
[noun], nominative, plural, masculine
“son; putra [word]; male child; Putra; Bodhisattva.”

śatruhaṇo ← śatru
[noun], masculine
“enemy; foe; enemy; Asura.”

śatruhaṇo ← haṇaḥ ← han
[noun], nominative, plural, masculine
“killing; curative; destroying; removing; māraka; stabbing.”

’tho ← atho
[adverb]
“now; but; furthermore.”

me ← mad
[noun], genitive, singular
“I; mine.”

duhitā ← duhitṛ
[noun], nominative, singular, feminine
“daughter; duhitṛ [word].”

virāṭ ← virāj
[noun], nominative, singular, feminine
“regnant; chief(a).”

utāham ← uta
[adverb]
“and; besides; uta [indecl.]; similarly; alike; even.”

utāham ← aham ← mad
[noun], nominative, singular
“I; mine.”

asmi ← as
[verb], singular, Present indikative
“be; exist; become; originate; happen; result; be; dwell; be born; stay; be; equal; exist; transform.”

saṃjayā ← saṃjaya
[noun], nominative, singular, feminine
“victorious.”

patyau ← pati
[noun], locative, singular
“husband; overlord; king; deity; īśvara; ruler; pati [word]; commanding officer; leader; owner; mayor; lord.”

me ← mad
[noun], genitive, singular
“I; mine.”

śloka ← ślokaḥ ← śloka
[noun], nominative, singular, masculine
“Śloka; fame; hymn; śloka [word]; praise; glory; verse.”

uttamaḥ ← uttama
[noun], nominative, singular, masculine
“best; excellent; highest; better; extreme; last; first; topmost; chief(a); higher; highest; maximal; uttama [word]; prevailing; finest.”

सायण-भाष्यम्

मम एव पुत्राः तनयाः शत्रुहणः शत्रूणां सपत्नानां हन्तारो भवन्ति । अथो अपि च मे मदीया दुहिता पुत्री विराट् विशेषेण राजमाना भवति । उत अपि च अहं संजया सम्यग्जेत्री सपत्नीनाम् अस्मि । ता अभिभवामि । अतो हेतोः पत्यौ भर्तरीन्द्रे मे मम श्लोकः उपश्लोकनीयं यशः उत्तमः उद्गततममतिशयेनोत्कृष्टं विद्यते । ।

Wilson

English translation:

“My sons are the destroyers of my enemies, my daughter is an empress; and I am victorious, my fameis most precious to my husband.”

Jamison Brereton

My sons are rival-smiters, and my daughter is a wide ruler.
And I am a complete conqueror. To my husband my signal-call is the highest.

Griffith

My Sons are slayers of the foe, my Daughter is a ruling Queen:
I am victorious: o’er my Lord my song of triumph is supreme.

Geldner

Meine Söhne sind Feindetöter und meine Tochter ist eine Herrscherin, und ich bin die vollständige Siegerin. Bei dem Gatten ist mein Ruf der höchste.

Grassmann

Feindtilger sind die Söhne mein, und meine Tochter Königin, Ich selbst bin eine Siegerin; beim Gatten wird mir höchster Ruhm

Elizarenkova

Мои сыновья – убийцы врагов,
А моя дочь – властительница.
Я же – победительница:
Для мужа мой зов самый высший.

अधिमन्त्रम् (VC)

शची पौलोमी
शची पौलोमी
निचृदनुष्टुप्
गान्धारः

ब्रह्ममुनि - पदार्थः

पदार्थान्वयभाषाः - (मम पुत्राः) मेरे पुत्र (शत्रुहणः) शत्रुनाशक हैं (अथ उ) और(मे दुहिता विराट्)मेरी कन्या विशेषरूप से राजमान प्रकाशमान है, जिस घर में होगी, वहाँ अपने प्रभाव को गिरानेवाली ज्योति है (उत) और (अहं सञ्जया-अस्मि) मैं घर के भार को संभालनेवाली थूणी के समान हूँ (मे पत्यौ-उत्तमः-श्लोकः) मेरे पति के निमित्तलोगों का उत्तम प्रशंसाभाव है ॥३॥

ब्रह्ममुनि - भावार्थः

भावार्थभाषाः - सद्गृहस्थ के लोग सभी प्रशंसा के पात्र होने चाहिए, पुत्र बाहरी भीतरी शत्रुओं के नाशक हों-कन्याएँ ज्योति के समान घर में कुरूढ़ि और अज्ञान को हटानेवाली हों, पत्नी धर्म की थूणी और पति यश और प्रशंसा के भागी हों ॥३॥

ब्रह्ममुनि - पदार्थः

पदार्थान्वयभाषाः - (मम पुत्राः शत्रुहणः) मम पुत्राः-बाह्याभ्यन्तरशत्रुनाशकाः सन्ति (अथ-उ) अथ चैव (मे दुहिता विराट्) मम कन्या विराट् विशेषेण राजमाना-यस्मिन् गृहे भविष्यति तत्र स्वप्रभावं पातयित्री ज्योतिरस्ति “विराजा ज्योतिषा सह धर्मो बिभर्ति” [तै० आ० ४।२१।१] (उत) अपि च (अहं सञ्जया-अस्मि) अहं गृहस्थं सम्यग् जेतुं योग्या स्तम्भिनी “पशूनामवरुध्यै सञ्जयं क्रियते” [ता० ३।६।७] (मे पत्यौ-उत्तमः श्लोकः) मम पतिनिमित्तं जनानामुत्तमः प्रशंसाभावः इति सद्गृहस्थवर्णनम् ॥३॥

04 येनेन्द्रो हविषा - अनुष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

ये᳓ने᳓न्द्रो हवि᳓षा कृत्वी᳓
अ᳓भवद् द्युम्नी᳓ उत्तमः᳓
इदं᳓ त᳓द् अक्रि देवा
असपत्ना᳓ कि᳓लाभुवम्

मूलम् ...{Loading}...

येनेन्द्रो॑ ह॒विषा॑ कृ॒त्व्यभ॑वद्द्यु॒म्न्यु॑त्त॒मः ।
इ॒दं तद॑क्रि देवा असप॒त्ना किला॑भुवम् ॥

सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...

अधिमन्त्रम् - sa

देवता - शची पौलोमी
ऋषिः - शची पौलोमी
छन्दः - अनुष्टुप्

Thomson & Solcum

Vedaweb annotation

Strata
Popular for linguistic reasons, and possibly also for non-linguistic reasons

Pāda-label
popular;; epic anuṣṭubh (380)
popular;; epic anuṣṭubh (380)
popular;; epic anuṣṭubh (380)
popular;; epic anuṣṭubh (380)

Morph
havíṣā ← havís- (nominal stem)
{case:INS, gender:N, number:SG}

índraḥ ← índra- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

kr̥tvī́ ← √kr̥- (root)

yéna ← yá- (pronoun)
{case:INS, gender:M, number:SG}

ábhavat ← √bhū- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:IPRF, voice:ACT}

dyumnī́ ← dyumnín- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

uttamáḥ ← uttamá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

akri ← √kr̥- (root)
{number:SG, person:1, mood:IND, tense:AOR, voice:MED}

devāḥ ← devá- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:PL}

idám ← ayám (pronoun)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

tát ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

abhuvam ← √bhū- (root)
{number:SG, person:1, mood:IND, tense:AOR, voice:ACT}

asapatnā́ ← asapatná- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:SG}

kíla ← kíla (invariable)

पद-पाठः

येन॑ । इन्द्रः॑ । ह॒विषा॑ । कृ॒त्वी । अभ॑वत् । द्यु॒म्नी । उ॒त्ऽत॒मः ।
इ॒दम् । तत् । अ॒क्रि॒ । दे॒वाः॒ । अ॒स॒प॒त्ना । किल॑ । अ॒भु॒व॒म् ॥

Hellwig Grammar

yenendro ← yena ← yad
[noun], instrumental, singular, neuter
“who; which; yat [pronoun].”

yenendro ← indraḥ ← indra
[noun], nominative, singular, masculine
“Indra; leader; best; king; first; head; self; indra [word]; Indra; sapphire; fourteen; guru.”

haviṣā ← havis
[noun], instrumental, singular, neuter
“Havya; offering; ghee; havis [word].”

kṛtvy ← kṛtvī ← kṛ
[verb noun]
“make; perform; cause; produce; shape; construct; do; put; fill into; use; fuel; transform; bore; act; write; create; prepare; administer; dig; prepare; treat; take effect; add; trace; put on; process; treat; heed; hire; act; produce; assume; eat; ignite; chop; treat; obey; manufacture; appoint; evacuate; choose; understand; insert; happen; envelop; weigh; observe; practice; lend; bring; duplicate; plant; kṛ; concentrate; mix; knot; join; take; provide; utter; compose.”

abhavad ← abhavat ← bhū
[verb], singular, Imperfect
“become; be; originate; transform; happen; result; exist; be born; be; be; come to life; grow; elapse; come to mind; thrive; become; impend; show; conceive; understand; stand; constitute; serve; apply; behave.”

dyumny ← dyumnī ← dyumnin
[noun], nominative, singular, masculine
“powerful; imperial.”

uttamaḥ ← uttama
[noun], nominative, singular, masculine
“best; excellent; highest; better; extreme; last; first; topmost; chief(a); higher; highest; maximal; uttama [word]; prevailing; finest.”

idaṃ ← idam
[noun], accusative, singular, neuter
“this; he,she,it (pers. pron.); here.”

tad ← tat ← tad
[noun], accusative, singular, neuter
“this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”

akri ← kṛ
[verb], singular, Root aorist (Ind.)
“make; perform; cause; produce; shape; construct; do; put; fill into; use; fuel; transform; bore; act; write; create; prepare; administer; dig; prepare; treat; take effect; add; trace; put on; process; treat; heed; hire; act; produce; assume; eat; ignite; chop; treat; obey; manufacture; appoint; evacuate; choose; understand; insert; happen; envelop; weigh; observe; practice; lend; bring; duplicate; plant; kṛ; concentrate; mix; knot; join; take; provide; utter; compose.”

devā ← devāḥ ← deva
[noun], vocative, plural, masculine
“Deva; Hindu deity; king; deity; Indra; deva [word]; God; Jina; Viśvedevās; mercury; natural phenomenon; gambling.”

asapatnā ← asapatna
[noun], nominative, singular, feminine
“unrivaled.”

kilābhuvam ← kila
[adverb]
“assuredly; indeed; kila [indecl.].”

kilābhuvam ← abhuvam ← bhū
[verb], singular, Thematic aorist (Ind.)
“become; be; originate; transform; happen; result; exist; be born; be; be; come to life; grow; elapse; come to mind; thrive; become; impend; show; conceive; understand; stand; constitute; serve; apply; behave.”

सायण-भाष्यम्

येन हविषा इन्द्रः मम भर्ता कृत्वी कर्मणां कर्ता अभवत् ‘भवति । तथा द्युम्नी । द्युम्नं द्योतमानं यशोऽन्नं वा । तद्वान् उत्तमः उत्कृष्टतमश्च येन हविषा भवति । हे देवाः स्तोतार ऋत्विजः तत् इदं हविः अक्रि अकारि ॥ जयार्थिभिर्भवद्भिः क्रियताम् । यद्वा । हे यष्टव्या देवाः तदिदं हविरक्र्यहमपि । करोतेर्लुङीटि ’ मन्त्रे घस इति च्लेर्लुक् । अत एव कारणादहम् असपत्ना किल शत्रुरहिता खलु अभुवम् अभूवम् । छान्दसो ह्रस्वः ॥

Wilson

English translation:

“That oblation, O gods, has been offered by which Indra offering it has become renowned and mostpowerful; I freed myself from my rival wives.”

Jamison Brereton

The oblation through which Indra, when he performed it, became the highest brilliant one,
that (oblation) I have now performed, o gods: I have therefore become without cowives.

Griffith

Oblation, that which Indra gave and thus grew glorious and most high,-
This have I offered, O ye Gods, and rid me of each rival wife.

Geldner

Mit welcher Opferspende Indra opferte und der Glänzende, Höchste wurde, diese habe ich, ihr Götter, jetzt vollzogen. Ich ward wirklich ohne Nebenbuhlerinnen.

Grassmann

Dasselbe Opfer habe ich vollbracht, durch welches Indra auch, O Götter, einst sich Glanz erwarb; nun bin ich frei von Nebenfraun.

Elizarenkova

(Та) жертва, совершив которую, Индра
Стал сверкающим, самым высшим,
Ее я совершила для себя, о боги.
Воистину не стало у меня соперниц!

अधिमन्त्रम् (VC)

शची पौलोमी
शची पौलोमी
पादनिचृदनुष्टुप्
गान्धारः

ब्रह्ममुनि - पदार्थः

पदार्थान्वयभाषाः - (देवाः) हे विद्वानों !(येन हविषा)जिस दानादि कर्म से (इन्द्रः) मेरा पति (उत्तमः) उत्तम (कृत्वी) कर्मकर्त्ता(द्युम्नी) यशस्वी (अभवत्) होता है (असपत्ना किल) शत्रुरहित ही (अभुवम्) होऊँ-हो जाऊँ (इदं तत्-अक्रि) यह मेरे द्वारा किया जाता है ॥४॥

ब्रह्ममुनि - भावार्थः

भावार्थभाषाः - परिवार में पतिके श्रेष्ठकर्मों और यशस्वी गुणों का अनुसरण पत्नी के द्वारा भी होना चाहिए ॥४॥

ब्रह्ममुनि - पदार्थः

पदार्थान्वयभाषाः - (देवाः) हे विद्वांसः (येन हविषा-इन्द्रः-उत्तमः कृत्वी द्युम्नी-अभवत्) येन दानादिकर्मणा इन्द्रो मे पतिरुत्तमकर्मकर्त्ता यशस्वी भवति (असपत्ना किल, अभुवम्) अहं शत्रुरहिता खलु भवेयम् (इदं तत्-अक्रि) तन्मयाऽपि क्रियते ॥४॥

05 असपत्ना सपत्नघ्नी - अनुष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

असपत्ना᳓ सपत्नघ्नी᳓
ज᳓यन्ति अभिभू᳓वरी
आ᳓वृक्षम् अन्या᳓सां व᳓र्चो
रा᳓धो अ᳓स्थेयसाम् इव

मूलम् ...{Loading}...

अ॒स॒प॒त्ना स॑पत्न॒घ्नी जय॑न्त्यभि॒भूव॑री ।
आवृ॑क्षम॒न्यासां॒ वर्चो॒ राधो॒ अस्थे॑यसामिव ॥

सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...

अधिमन्त्रम् - sa

देवता - शची पौलोमी
ऋषिः - शची पौलोमी
छन्दः - अनुष्टुप्

Thomson & Solcum

Vedaweb annotation

Strata
Popular for linguistic reasons, and possibly also for non-linguistic reasons

Pāda-label
popular;; epic anuṣṭubh (380)
popular;; epic anuṣṭubh (380)
popular;; epic anuṣṭubh (380)
popular;; epic anuṣṭubh (380)

Morph
asapatnā́ ← asapatná- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:SG}

sapatnaghnī́ ← sapatnahán- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:SG}

abhibhū́varī ← abhibhū́van- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:SG}

jáyantī ← √ji- 1 (root)
{case:NOM, gender:F, number:SG, tense:PRS, voice:ACT}

ā́ ← ā́ (invariable)

anyā́sām ← anyá- (nominal stem)
{case:GEN, gender:F, number:PL}

avr̥kṣam ← √vr̥h- (root)
{number:SG, person:1, mood:IND, tense:AOR, voice:ACT}

várcaḥ ← várcas- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

ástheyasām ← ástheyas- (nominal stem)
{case:GEN, gender:M, number:PL}

iva ← iva (invariable)

rā́dhaḥ ← rā́dhas- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

पद-पाठः

अ॒स॒प॒त्ना । स॒प॒त्न॒ऽघ्नी । जय॑न्ती । अ॒भि॒ऽभूव॑री ।
आ । अ॒वृ॒क्ष॒म् । अ॒न्यासा॑म् । वर्चः॑ । राधः॑ । अस्थे॑यसाम्ऽइव ॥

Hellwig Grammar

asapatnā ← asapatna
[noun], nominative, singular, feminine
“unrivaled.”

sapatnaghnī ← sapatna
[noun], masculine
“rival; enemy; foe.”

sapatnaghnī ← ghnī ← ghna
[noun], nominative, singular, feminine
“curative; removing; killing; destroying; māraka; multiplied.”

jayanty ← jayantī ← ji
[verb noun], nominative, singular
“overcome; cure; win; conquer; control; win; succeed; remove; beat; govern; surpass; suppress.”

abhibhūvarī ← abhibhūvan
[noun], nominative, singular, feminine

āvṛkṣam ← āvṛj ← √vṛj
[verb], singular, sa aorist (Ind.)
“appropriate; accord.”

anyāsāṃ ← anyāsām ← anya
[noun], genitive, plural, feminine
“other; another(a); remaining; different; anya [word]; other than; more(a); fresh; any(a).”

varco ← varcaḥ ← varcas
[noun], accusative, singular, neuter
“shininess; vigor; fecal matter; glare; magnificence; energy; prestige; energy; glory; luster; light; varcas [word]; glory; body waste; droppings; color.”

rādho ← rādhaḥ ← rādhas
[noun], accusative, singular, neuter
“gift; munificence; liberality; bounty.”

astheyasām ← astheyas
[noun], genitive, plural, masculine
“big.”

iva
[adverb]
“like; as it were; somehow; just so.”

सायण-भाष्यम्

असपत्ना अशत्रुका भवामि । कुत इत्यत आह । सपत्नघ्नी शत्रूणां हन्त्री अत एव जयन्ती जयं प्राप्नुवती अभिभूवरी अभिभवित्री ॥ भवतेः ’ अन्येभ्योऽपि दृश्यन्ते ’ इति क्वनिप् । ’ वनो र च ’ इति ङीब्रेफौ ॥ ईदृश्यहम् अन्यासां सपत्नीनां वर्चः तेजः राधः धनं च आवृक्षम् आ समन्तादवृक्षम् । अवृश्चिषम् । अच्छिदम् ॥ व्रश्चेर्लुङि ऊदित्त्वादिडभावे संयोगादिलोपे छान्दसं संप्रसारणम् ॥ तत्र दृष्टान्तः । अस्थेयसामिव । अस्थिरतराणां शत्रूणां यथा धनमप्रयत्नेन वृश्च्यते तथेत्यर्थः ॥ स्थिरशब्दादीयसुनि ’ प्रियस्थिर० इत्यादिना स्थादेशः ॥

Wilson

English translation:

“Free from rivals, the destructress of rivals, victorious, triumphant, I cut up the brilliance and wealth ofthe other (wives of Indra) as if it were the wealth of (enemies) who do not endure long.”

Jamison Brereton

Without cowives, smiting cowives, conquering, overcoming—
I have ripped off the luster of the other women, like the gifts of the
feckless.

Griffith

Destroyer of the rival wife, Sole Spouse, victorious, conqueror,
The others’ glory have I seized as ’twere the wealth of weaker Dames.

Geldner

Ohne Nebenbuhlerinnen, die Nebenbuhlerinnen schlagend, siegend, überlegen. Ich habe den Glanz der anderen Frauen an mich gerissen wie eine Schenkung derer, die nicht hartherzig sind.

Grassmann

Mitfrauen schlug ich, trieb sie fort, besiegend, überwindend sie, Der andern Ansehn riss ich jetzt an mich wie Gut der Wanderer.

Elizarenkova

Нет у меня соперниц! Я – убийца соперниц,
Побеждающая, (всех) превосходящая!
Я отняла блеск у других (женщин),
Как дар – у неуверенных.

अधिमन्त्रम् (VC)

शची पौलोमी
शची पौलोमी
निचृदनुष्टुप्
गान्धारः

ब्रह्ममुनि - पदार्थः

पदार्थान्वयभाषाः - (सपत्नघ्नी) मैं शत्रुनाशक होती हुई (असपत्ना) शत्रुरहिता हूँ (जयन्ती) जय प्राप्त करती हुई (अभिभूवरी) शत्रु पर अभिभव करनेवाली हूँ (अन्यासाम्-अन्येषाम्-इव) अन्य अस्थिर लताओं के समान विरोधियों के (वर्चः-राधः-अवृक्षम्) तेज धन वैभव को छिन्न-भिन्न करती हूँ ॥५॥

ब्रह्ममुनि - भावार्थः

भावार्थभाषाः - श्रेष्ठकर्मवती गुणसम्पन्ना कुलवधू कुलदेवी की कोई विरोधी स्त्री नहीं होती, अपितु विरोधी स्त्री के तेज वैभव नष्ट हो जाते हैं, जो उससे विरोध करती है ॥५॥

ब्रह्ममुनि - पदार्थः

पदार्थान्वयभाषाः - (सपत्नघ्नी-असपत्ना) अहं शत्रुनाशिनी सती शत्रुरहिताऽस्मि (जयन्ती-अभिभूवरी) अत एव जयं प्राप्नुवती तथा शत्रूनभिभवित्री खल्वस्मि (अन्यासाम्-अस्थेयसामिव वर्चः-राधः-आवृक्षम्) अस्थिराणां लतानामिवान्यासां विरोधिनीनां कासां पतिं पातयितुमिच्छन्तीनां तेजो वैभवं च छिनत्ति-इति शक्ताहम् “व्रश्च छेदने” लुङि ऊदित्त्वादिडभावे सम्प्रसारणं च छान्दसम् ॥५॥

06 समजैषमिमा अहम् - अनुष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

स᳓म् अजैषम् इमा᳓ अहं᳓
सप᳓त्नीर् अभिभू᳓वरी
य᳓थाह᳓म् अस्य᳓ वीर᳓स्य
विरा᳓जानि ज᳓नस्य च

मूलम् ...{Loading}...

सम॑जैषमि॒मा अ॒हं स॒पत्नी॑रभि॒भूव॑री ।
यथा॒हम॒स्य वी॒रस्य॑ वि॒राजा॑नि॒ जन॑स्य च ॥

सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...

अधिमन्त्रम् - sa

देवता - शची पौलोमी
ऋषिः - शची पौलोमी
छन्दः - अनुष्टुप्

Thomson & Solcum

Vedaweb annotation

Strata
Popular for linguistic reasons, and possibly also for non-linguistic reasons

Pāda-label
popular;; epic anuṣṭubh (380)
popular;; epic anuṣṭubh (380)
popular;; epic anuṣṭubh (380)
popular;; epic anuṣṭubh (380)

Morph
ahám ← ahám (pronoun)
{case:NOM, number:SG}

ajaiṣam ← √ji- 1 (root)
{number:SG, person:1, mood:IND, tense:AOR, voice:ACT}

imā́ḥ ← ayám (pronoun)
{case:ACC, gender:F, number:PL}

sám ← sám (invariable)

abhibhū́varī ← abhibhū́van- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:SG}

sapátnīḥ ← sapátnī- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:PL}

ahám ← ahám (pronoun)
{case:NOM, number:SG}

asyá ← ayám (pronoun)
{case:GEN, gender:M, number:SG}

vīrásya ← vīrá- (nominal stem)
{case:GEN, gender:M, number:SG}

yáthā ← yáthā (invariable)

ca ← ca (invariable)

jánasya ← jána- (nominal stem)
{case:GEN, gender:M, number:SG}

virā́jāni ← √rāj- (root)
{number:SG, person:1, mood:SBJV, tense:PRS, voice:ACT}

पद-पाठः

सम् । अ॒जै॒ष॒म् । इ॒माः । अ॒हम् । स॒ऽपत्नीः॑ । अ॒भि॒ऽभूव॑री ।
यथा॑ । अ॒हम् । अ॒स्य । वी॒रस्य॑ । वि॒ऽराजा॑नि । जन॑स्य । च॒ ॥

Hellwig Grammar

sam
[adverb]
“sam; together; together; saṃ.”

ajaiṣam ← ji
[verb], singular, Athematic s aor. (Ind.)
“overcome; cure; win; conquer; control; win; succeed; remove; beat; govern; surpass; suppress.”

imā ← imāḥ ← idam
[noun], accusative, plural, feminine
“this; he,she,it (pers. pron.); here.”

ahaṃ ← aham ← mad
[noun], nominative, singular
“I; mine.”

sapatnīr ← sapatnīḥ ← sapatnī
[noun], accusative, plural, feminine
“sapatnī; rival; sapatnī [word]; mistress.”

abhibhūvarī ← abhibhūvan
[noun], nominative, singular, feminine

yathāham ← yathā
[adverb]
“equally; as; so that; like; how; yathā [word]; that; wherein.”

yathāham ← aham ← mad
[noun], nominative, singular
“I; mine.”

asya ← idam
[noun], genitive, singular, masculine
“this; he,she,it (pers. pron.); here.”

vīrasya ← vīra
[noun], genitive, singular, masculine
“hero; man; Vīra; vīra; vīra [word]; Vīra.”

virājāni ← virāj ← √rāj
[verb], singular, Present imperative
“shine; excel; govern; dominate; glitter; light.”

janasya ← jana
[noun], genitive, singular, masculine
“people; national; man; relative; jan; Janaloka; person; jana [word]; man; attendant; Jana; foreigner; inhabitant; group.”

ca
[adverb]
“and; besides; then; now; even.”

सायण-भाष्यम्

अभिभूवरी अभिभवित्री अहम् इमाः सपत्नीः समजैषं सम्यगभ्यभूवम् । यथा येन प्रकारेण अहमस्य वीरस्य इन्द्रस्य तदीयपरिजनस्य च विराजानि विशेषेण राजमाना भवानि । तथा समजैषमित्यर्थः ॥ ॥ १७ ॥

Wilson

English translation:

“Triumphant, I conquered these my rivals so that I might rule this hero and his people.”

Jamison Brereton

I have completely conquered them, overcoming the cowives,
so that I will rule widely over this hero and over his people.

Griffith

I have subdued as conqueror these rivals, these my fellow-wives,
That I may hold imperial sway over this Hero and the folk.

Geldner

Ich habe alle diese Nebenbuhlerinnen besiegt, ich die Überlegene, auf daß ich über diesen Mann und seine Leute herrschen kann.

Grassmann

Ich habe alle sie besiegt, die Nebenfrauen übermannt, Damit ich über diesen Mann gebiete und die Leute hier.

Elizarenkova

Всех вместе этих соперниц
Победила я, превзойдя (их),
Чтобы стала править я
Этим мужем и родом (его)!

अधिमन्त्रम् (VC)

शची पौलोमी
शची पौलोमी
अनुष्टुप्
गान्धारः

ब्रह्ममुनि - पदार्थः

पदार्थान्वयभाषाः - (अहं सपत्नीः-अभिभूवरी) मैं विरोधिनी स्त्रियों को अभिभूत करनेवाली हूँ (इमाः सम् अजैषम्) इनको विजित करूँगी (अस्य वीरस्य जनस्य च) इस वीर पति के और इसके पारिवारिक जन के मध्य में (यथा अहं विराजानि) जिस प्रकार मैं विशेष राजमान रहूँ ॥६॥

ब्रह्ममुनि - भावार्थः

भावार्थभाषाः - अपने पति और पति के परिवारिक जन मात्र के अन्दर ऐसे अपने गुण कर्म से विराजमान रहूँ, कोईविरोधी स्त्री न बन सके ॥६॥

ब्रह्ममुनि - पदार्थः

पदार्थान्वयभाषाः - (अहं सपत्नीः-अभिभूवरी) अहं शत्रुभूता अन्या देवीरभि-भवित्री खल्वस्मि (इमाः समजैषम्) इमा जेष्यामि (अस्य वीरस्य जनस्य च) अस्य वीरस्य पत्युर्जनस्य पारिवारिकजनस्य च मध्ये यथाहं (विराजानि) यथा प्रकारेणाहं विराजमाना भवेयम् ॥६॥