१५६

• देवता - अग्निः
• ऋषिः - केतुराग्नेयः
• छन्दः - गायत्री

अग्निं᳓ हिन्वन्तु नो धि᳓यः
स᳓प्तिम् आशु᳓म् इवाजि᳓षु
ते᳓न जेष्म ध᳓नं-धनम्

Strata
Cretic

Pāda-label
genre M
genre M
genre M

Morph
agním ← agní- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

dhíyaḥ ← dhī́- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:PL}

hinvantu ← √hi- (root)
{number:PL, person:3, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}

ājíṣu ← ājí- (nominal stem)
{case:LOC, gender:M, number:PL}

āśúm ← āśú- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

iva ← iva (invariable)

sáptim ← sápti- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

dhánaṁ-dhanam ← dhána- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

jeṣma ← √ji- 1 (root)
{number:PL, person:1, mood:OPT, tense:AOR, voice:ACT}

téna ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:INS, gender:M, number:SG}

अ॒ग्निम् । हि॒न्व॒न्तु॒ । नः॒ । धियः॑ । सप्ति॑म् । आ॒शुम्ऽइ॑व । आ॒जिषु॑ ।
तेन॑ । जे॒ष्म॒ । धन॑म्ऽधनम् ॥

• agniṃ ← agnim ← agni
• [noun], accusative, singular, masculine
• “fire; Agni; sacrificial fire; digestion; cautery; Plumbago zeylanica; fire; vahni; agni [word]; agnikarman; gold; three; jāraṇa; pyre; fireplace; heating.”

• hinvantu ← hi
• [verb], plural, Present imperative
• “impel; send; spur; stimulate; urge.”

• no ← naḥ ← mad
• [noun], genitive, plural
• “I; mine.”

• dhiyaḥ ← dhī
• [noun], nominative, plural, feminine
• “intelligence; prayer; mind; insight; idea; hymn; purpose; art; knowledge.”

• saptim ← sapti
• [noun], accusative, singular, masculine
• “horse.”

• āśum ← āśu
• [noun], accusative, singular, masculine
• “quick; fast; immediate; agile.”

• ivājiṣu ← iva
• [adverb]
• “like; as it were; somehow; just so.”

• ivājiṣu ← ājiṣu ← āji
• [noun], locative, plural, masculine
• “battle; fight; contest; āji [word]; combat.”

• tena ← tad
• [noun], instrumental, singular, masculine
• “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”

• jeṣma ← ji
• [verb], plural, Aorist inj. (proh.)
• “overcome; cure; win; conquer; control; win; succeed; remove; beat; govern; surpass; suppress.”

• dhanaṃ ← dhanam ← dhana
• [noun], accusative, singular, neuter
• “wealth; property; money; treasure; prize; dhana [word]; valuable; dhan; capital; fight.”

• dhanam ← dhana
• [noun], accusative, singular, neuter
• “wealth; property; money; treasure; prize; dhana [word]; valuable; dhan; capital; fight.”

नः अस्माकं धियः कर्माणि स्तुतयो’ वा अग्निं हिन्वन्तु प्रेरयन्तु । योगार्थमुद्योजयन्तु वर्धयन्तु वा । ‘ हि गतौ वृद्धौ च । तत्र दृष्टान्तः । आजिषु संग्रामेषु आशुमिव यथा आशुं शीघ्रगामिनं सप्तिं सर्पणशीलमश्वं योद्धारः प्रेरयन्ति तद्वत् । तेन अग्निना धनंधनं सर्वं धनं जेष्म वयं जयेम ॥

English translation:

“May our rites bring Agni here like a swift charger in battle, may we through him acquire all wealth.”

Let our thoughts spur Agni on, like a swift span in the contests;
with him might we win prize after prize.

LET songs of ours speed Agni forth like a fleet courser in the race,
And we will win each prize through him.

Den Agni sollen unsere Dichtungen anspornen wie ein rasches Gespann im Wettrennen. Durch ihn möchten wir Preis auf Preis gewinnen.

Den Agni sporne unser Lied, wie schnellen Renner auf der Bahn, Durch ihn sei Preis auf Preis ersiegt.

Агни пусть поторапливает наши молитвы,
Как быструю упряжку на состязаниях!
С его помощью хотим мы выигрывать ставку за ставкой.

• अग्निः
• केतुराग्नेयः
• गायत्री
• षड्जः

इस सूक्त में सेना प्रजाजन अपने कर्मों से राजा को प्रेरणा दें, राजा भी शत्रुभूमि और धन को जीतकर रक्षार्थ सेना को सौंप दे, राष्ट्रहित का प्रवचन करनेवाले को भोजन दे आदि विषय हैं।

पदार्थान्वयभाषाः - (नः) हमारे (धियः) कर्म (आजिषु) संग्रामों में (सप्तिम्) सर्पणशील (आशुम्-इव) घोड़े के समान (अग्निम्) अग्रणेता राजा को (हिन्वन्तु) प्रेरित करें (तेन) उस राजा के द्वारा (धनं धनम्) प्रत्येक धन-धनमात्र को (जेष्म) जीतें-प्राप्त करें ॥१॥

भावार्थभाषाः - सैनिक तथा प्रजाजन राजा को संग्रामों में इस प्रकार अपने कर्मों द्वारा प्रेरित करें-साहस दिलाएँ कि वह शत्रु के प्रत्येक धन पर अधिकार कर सके ॥१॥

अस्मिन् सूक्ते राजानं सेना प्रजाजनाः स्वस्वकर्मभिः शत्रुभिः सह योद्धुं प्रेरयन्तु राजापि शत्रुभूभागान् धनं च विजित्य सेनायै रक्षार्थं समर्पयेत् राष्ट्रहितप्रवक्त्रे भोज्यादिकं समर्पयेत्।

पदार्थान्वयभाषाः - (नः धियः) अस्माकं कर्माणि “धीः-कर्मनाम” [निघ० २।१](आजिषु सप्तिम्-आशुम्-इव-अग्निम्) संग्रामेषु सर्पणशील-मश्वमिव खल्वग्निमग्रणेतारं राजानम् (हिन्वन्तु) प्रेरयन्तु (तेन धनं धनं जेष्म) तेन प्रत्येकं धनं धनमात्रं जयेम ॥१॥

• देवता - अग्निः
• ऋषिः - केतुराग्नेयः
• छन्दः - गायत्री

य᳓या गा᳓ आक᳓रामहे
से᳓नयाग्ने त᳓वोतिया᳓
तां᳓ नो हिन्व मघ᳓त्तये

Strata
Cretic

Pāda-label
genre M
genre M
genre M

Morph
ākárāmahe ← √kr̥- (root)
{number:PL, person:1, mood:SBJV, tense:AOR, voice:MED}

gā́ḥ ← gáv- ~ gó- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:PL}

yáyā ← yá- (pronoun)
{case:INS, gender:F, number:SG}

agne ← agní- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

sénayā ← sénā- (nominal stem)
{case:INS, gender:F, number:SG}

táva ← tvám (pronoun)
{case:GEN, number:SG}

ūtyā́ ← ūtí- (nominal stem)
{case:INS, gender:F, number:SG}

hinva ← √hi- (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

magháttaye ← maghátti- (nominal stem)
{case:DAT, gender:F, number:SG}

naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}

tā́m ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:ACC, gender:F, number:SG}

यया॑ । गाः । आ॒ऽकरा॑महे । सेन॑या । अ॒ग्ने॒ । तव॑ । ऊ॒त्या ।
ताम् । नः॒ । हि॒न्व॒ । म॒घत्त॑ये ॥

• yayā ← yad
• [noun], instrumental, singular, feminine
• “who; which; yat [pronoun].”

• gā ← gāḥ ← go
• [noun], accusative, plural
• “cow; cattle; go [word]; Earth; bull; floor; milk; beam; sunbeam; leather; hide; horn; language; bowstring; earth; ox; Svarga.”

• ākarāmahe ← ākṛ ← √kṛ
• [verb], plural, Aorist conj./subj.

• senayāgne ← senayā ← senā
• [noun], instrumental, singular, feminine
• “army; senā [word]; armament.”

• senayāgne ← agne ← agni
• [noun], vocative, singular, masculine
• “fire; Agni; sacrificial fire; digestion; cautery; Plumbago zeylanica; fire; vahni; agni [word]; agnikarman; gold; three; jāraṇa; pyre; fireplace; heating.”

• tavotyā ← tava ← tvad
• [noun], genitive, singular
• “you.”

• tavotyā ← ūtyā ← ūti
• [noun], instrumental, singular, feminine
• “aid; favor; ūti [word].”

• tāṃ ← tām ← tad
• [noun], accusative, singular, feminine
• “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”

• no ← naḥ ← mad
• [noun], genitive, plural
• “I; mine.”

• hinva ← hi
• [verb], singular, Present imperative
• “impel; send; spur; stimulate; urge.”

• maghattaye ← maghatti
• [noun], dative, singular, feminine

हे अग्ने सेनया इनेन सह वर्तमानया सेनारूपया वा यया तव ऊत्या रक्षया गाः आकरामहे आभिमुख्येन कुर्महे । लभामह इत्यर्थः। ताम् ऊतिं नः अस्मान् हिन्व गमय । किमर्थम् । मघत्तये धनस्य दानार्थम् । अस्माकं धनलाभायेत्यर्थः ॥

English translation:

“Send us, Agni, for the acquisition of wealth, that army with which we may acquire cattle through yourprotection”

The weapon with which we will make the cows our own by your help, o Agni,
spur that on—to give us bounties.
1640 X.157–158

Agni the dart whereby we gain kine for ourselves with help from thee,-
That send us for the gain of wealth.

Unsere Heerschar, mit der wir die Rinder heimtreiben, heimbringen, o Agni, durch deine Hilfe, die sporne an, daß wir Gaben geschenkt bekommen.

O Agni, send’ uns das Geschoss, durch das mit deiner Hülfe wir Uns Heerden schaffen zum Besitz.

То войско, с помощью которого мы пригоняем себе
Коров, о Агни, при твоей поддержке, –
Поторопи его, чтобы мы получили дары!

• अग्निः
• केतुराग्नेयः
• निचृद्गायत्री
• षड्जः

पदार्थान्वयभाषाः - (अग्ने) हे अग्रणेत:! राजन्! (तव) तेरी (यया-ऊत्या सेनया) जिस रक्षिका सेना के साथ (गाः) शत्रु की भूमियों भूभागों को (आकरामहे) अपने अधिकार में लेते हैं (ताम्) उस सेना को (नः) हमारे (मघत्तये) धनप्राप्ति के लिये (हिन्व) प्रेरित कर ॥२॥

भावार्थभाषाः - जिस सेना के द्वारा शत्रु की भूमियों-भूभागों को जीता जाये, उनसे लाभ लेने के लिए सेना उसको सँभाले-रक्षा करे ॥२॥

पदार्थान्वयभाषाः - (अग्ने) हे अग्रणेतः ! राजन् ! (तव यया-ऊत्या सेनया) तव यया रक्षिकया सेनया (गाः-आकरामहे) भूमीः-भूभागान्-आत्मीयान् कुर्मः (तां न मघत्तये-हिन्व) तां रक्षिकां सेनामस्माकं धनप्राप्तये प्रेरय ॥२॥

• देवता - अग्निः
• ऋषिः - केतुराग्नेयः
• छन्दः - गायत्री

आ᳓ग्ने स्थूरं᳓ रयि᳓म् भर
पृथुं᳓ गो᳓मन्तम् अश्वि᳓नम्
अङ्धि᳓ खं᳓ वर्त᳓या पणि᳓म्

Strata
Cretic

Pāda-label
genre M
genre M
genre M

Morph
ā́ ← ā́ (invariable)

agne ← agní- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

bhara ← √bhr̥- (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

rayím ← rayí- ~ rāy- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

sthūrám ← sthūrá- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

aśvínam ← aśvín- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

gómantam ← gómant- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

pr̥thúm ← pr̥thú- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

aṅdhí ← √añj- (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

khám ← khá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

paṇím ← paṇí- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

vartáya ← √vr̥t- (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

आ । अ॒ग्ने॒ । स्थू॒रम् । र॒यिम् । भ॒र॒ । पृ॒थुम् । गोऽम॑न्तम् । अ॒श्विन॑म् ।
अ॒ङ्ग्धि । खम् । व॒र्तय॑ । प॒णिम् ॥

• āgne ← ā
• [adverb]
• “towards; ākāra; until; ā; since; according to; ā [suffix].”

• āgne ← agne ← agni
• [noun], vocative, singular, masculine
• “fire; Agni; sacrificial fire; digestion; cautery; Plumbago zeylanica; fire; vahni; agni [word]; agnikarman; gold; three; jāraṇa; pyre; fireplace; heating.”

• sthūraṃ ← sthūram ← sthūra
• [noun], accusative, singular, masculine
• “large; portly; fleshy.”

• rayim ← rayi
• [noun], accusative, singular, masculine
• “wealth; property.”

• bhara ← bhṛ
• [verb], singular, Present imperative
• “bring; hold; fill; support; wear; possess; carry; nourish; keep; hire; have; satiate; follow; bear.”

• pṛthuṃ ← pṛthum ← pṛthu
• [noun], accusative, singular, masculine
• “broad; wide; great; flat; pṛthu [word]; far.”

• gomantam ← gomat
• [noun], accusative, singular, masculine
• “rich in cattle; bovine.”

• aśvinam ← aśvin
• [noun], accusative, singular, masculine
• “rich in horses; horsy.”

• aṅdhi ← añj
• [verb], singular, Present imperative
• “smear; anoint; mix; color.”

• khaṃ ← kham ← kha
• [noun], accusative, singular, neuter
• “sky; abhra; orifice; ākāśa; hub; aperture; air; hollow; cavity; air.”

• vartayā ← vartay ← √vṛt
• [verb], singular, Present imperative
• “pound; tell; exist; bring; spill; mix; survive; melt; roll; explain; perform; turn; chop; sustain; spend; roll up; produce.”

• paṇim ← paṇi
• [noun], accusative, singular, masculine
• “niggard; paṇ.”

हे अग्ने स्थूरं स्थूलं वृद्धं पृथुं विस्तीर्णं गोमन्तं गोभिर्युक्तम् अश्विनम् अश्वैश्चोपेतं रयिं धनम् आ भर अस्मभ्यमाहर । प्रयच्छ । खम् अन्तरिक्षम् अङ्धि वृष्ट्युदकैः सिञ्च । यद्वा । आत्मीयैस्तेजोभिर्व्यञ्जय प्रकाशय । पणिं वणिजमदातारमसुरं वा वर्तय इतो निर्गमय । यद्वा । दाने प्रवर्तय ॥

English translation:

“Bring us, Agni, substantial and extensive wealth, consisting of cattle and horses, sprinkle the sky (withrain), expel Paṇi.”

Agni, bring here brawny wealth, broad and rich in cows and horses. Lubricate the wheel-nave, make the niggard roll.

O Agni, bring us wealth secure, vast wealth in horses and in kine:
Oil thou the socket, turn the wheel.

Agni, bring massigen breiten Reichtum an Vieh, an Rossen! Schmiere das Nabenloch, bekehre den Geizhals!

Bring’, Agni, starken Reichthum uns an Rindern, Rossen, reichlichen, Die Büchse schmier’ und dreh das Rad.

О Агни, принеси мощное богатство,
Широкое, состоящее из коров, состоящее из коней!
Смажь втулку! Пусти катиться Пани!

• अग्निः
• केतुराग्नेयः
• गायत्री
• षड्जः

पदार्थान्वयभाषाः - (अग्ने) हे अग्रणेतः ! राजन् ! (स्थूरम्) महान् (रयिम्) पोषण पदार्थ (पृथुम्) यज्ञ के विस्तारक (गोमन्तम्) गोयुक्त (अश्विनम्) अश्वयुक्त को (आ भर) भलीभाँति प्राप्त करा (खम्) रिक्त स्थान को (अङ्धि) पूरा कर (पणिं वर्तय) व्यवहार को चला ॥३॥

भावार्थभाषाः - राजा को चाहिए कि महान् पोषण पदार्थ यशोवर्धक-यश का विस्तारक गौवोंवाले घोड़ेवाले धन से राष्ट्र को भरपूर करे, जहाँ-जहाँ इसकी कमी हो, उसे सर्वप्रथम पूर्ण करे तथा राष्ट्र में उसका व्यापार करे ॥३॥

पदार्थान्वयभाषाः - (अग्ने) हे अग्रणेतः ! राजन् ! (स्थूरं पृथुं रयिम्) महान्तम् “स्थूरः समाश्रितमात्रो-महान् भवति” [निरु० ६।२२] पोषणपदार्थं यशोविस्तारकम् (गोमन्तम्-अश्विनम्) गोयुक्तमश्वयुक्तञ्च (आभर) पूरय प्रापय (खम्-अङ्धि) रिक्तमवकाशं व्यञ्जय-पूरय “छिद्रं खमित्युक्तम्” [गो० ३।२।५] (पणिं वर्तय) व्यवहारं प्रवर्तय-चालय “पणयो व्यवहाराः” [यजु० २।१७ दयानन्दः] ॥३॥

• देवता - अग्निः
• ऋषिः - केतुराग्नेयः
• छन्दः - गायत्री

अ᳓ग्ने न᳓क्षत्रम् अज᳓रम्
आ᳓ सू᳓र्यं रोहयो दिवि᳓
द᳓धज् ज्यो᳓तिर् ज᳓नेभियः

Strata
Cretic

Pāda-label
genre M
genre M;; repeated line
genre M

Morph
ágne ← agní- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

ajáram ← ajára- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

nákṣatram ← nákṣatra- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

ā́ ← ā́ (invariable)

diví ← dyú- ~ div- (nominal stem)
{case:LOC, gender:M, number:SG}

rohayaḥ ← √ruh- (root)
{number:SG, person:2, mood:INJ, tense:PRS, voice:ACT}

sū́ryam ← sū́rya- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

dádhat ← √dhā- 1 (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, tense:PRS, voice:ACT}

jánebhyaḥ ← jána- (nominal stem)
{case:DAT, gender:M, number:PL}

jyótiḥ ← jyótis- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

अग्ने॑ । नक्ष॑त्रम् । अ॒जर॑म् । आ । सूर्य॑म् । रो॒ह॒यः॒ । दि॒वि ।
दध॑त् । ज्योतिः॑ । जने॑भ्यः ॥

• agne ← agni
• [noun], vocative, singular, masculine
• “fire; Agni; sacrificial fire; digestion; cautery; Plumbago zeylanica; fire; vahni; agni [word]; agnikarman; gold; three; jāraṇa; pyre; fireplace; heating.”

• nakṣatram ← nakṣatra
• [noun], accusative, singular, neuter
• “Nakṣatra; celestial body; nakṣatra [word]; pearl.”

• ajaram ← ajara
• [noun], accusative, singular, neuter
• “undecaying; ageless.”

• ā
• [adverb]
• “towards; ākāra; until; ā; since; according to; ā [suffix].”

• sūryaṃ ← sūryam ← sūrya
• [noun], accusative, singular, masculine
• “sun; Surya; sūrya [word]; right nostril; twelve; Calotropis gigantea Beng.; sūryakānta; sunlight; best.”

• rohayo ← rohayaḥ ← rohay ← √ruh
• [verb], singular, Present injunctive

• divi ← div
• [noun], locative, singular
• “sky; Svarga; day; div [word]; heaven and earth; day; dawn.”

• dadhaj ← dadhat ← dhā
• [verb noun], nominative, singular
• “put; give; cause; get; hold; make; provide; lend; wear; install; have; enter (a state); supply; hold; take; show.”

• jyotir ← jyotiḥ ← jyotis
• [noun], accusative, singular, neuter
• “light; star; luminosity; fire; jyotis [word]; digestion; planet; light; sunlight.”

• janebhyaḥ ← jana
• [noun], dative, plural, masculine
• “people; national; man; relative; jan; Janaloka; person; jana [word]; man; attendant; Jana; foreigner; inhabitant; group.”

हे अग्ने नक्षत्रम् ॥ नक्षति सततं गच्छतीति नक्षत्रः। ‘ नक्षि गतौ’। ‘ अमिनक्षि°’ इत्यादिनात्रन्प्रत्ययः ॥ सततं गन्तारम् अजरं जरारहितं सूर्यं सर्वस्य प्रेरकमादित्यं दिवि अन्तरिक्षे आ रोहयः उपर्यवस्थापितवानसि । यद्वा । नक्षत्रं कृत्तिकादिकं सूर्यं च दिव्यारोहयः । किं कुर्वन् । जनेभ्यः सर्वेभ्यः प्राणिभ्यो व्यवहारार्थं ज्योतिः प्रकाशं दधत् विदधत् कुर्वन् । यथा सर्वेषां प्रकाशो भवति तथोन्नते देशे सूर्यमगमय इत्यर्थः ॥

English translation:

“You, Agni, have elevated the imperishable plural net, the Sun, in the firmament, giving light to the people.”

Agni, you make the unaging heavenly body, the sun, mount in heaven, as you establish light for the peoples.

O Agni, thou hast made the Sun, Eternal Star, to mount the sky,
Bestowing light on living men.

Agni, mögest du das nie alternde Gestirn, die Sonne am Himmel aufsteigen lassen, den Menschen Licht bringend.

Du, Agni, hobst zum Himmel auf die Sonn’, das ewige Gestirn, Das Licht dem Menschenvolk verleiht.

О Агни, ты поднял на небо
Нестареющую звезду – солнце,
Дающее свет людям.

• अग्निः
• केतुराग्नेयः
• निचृद्गायत्री
• षड्जः

पदार्थान्वयभाषाः - (अग्ने) हे अग्रणेतः ! राजन् (जनेभ्यः) प्रजाजनों के लिए (ज्योतिः)जीवनज्योति को (दधत्) धारण करने के हेतु (अजरं नक्षत्रम्) जरारहित अविनाशी अपनी आत्मा को (सूर्यं दिवि रोहय) आकाश में सूर्य की भाँति ऊपर ले जा-उन्नत कर ॥४॥

भावार्थभाषाः - राजा को चाहिए कि प्रजाजनों में जीवनज्योति भरने के लिए अपने आत्मा को आकाश व सूर्य के समान ऊँचा उठावे-अपने को उन्नत करे ॥४॥

पदार्थान्वयभाषाः - (अग्ने) हे अग्रणेतः ! राजन् ! (जनेभ्यः-ज्योतिः-दधत्) प्रजाजनेभ्यो जीवनज्योतिर्धारयन्-धारयितुम् (अजरं नक्षत्रम्) जरारहितमविनाशिनम् “नक्षत्रः यो न क्षीयते सः” [ऋ० ६।६७।६ दयानन्दः] स्वात्मानम् (सूर्यं दिवि रोहय) आकाशे सूर्यमिवोपरि नय-उन्नय ॥४॥

• देवता - अग्निः
• ऋषिः - केतुराग्नेयः
• छन्दः - गायत्री

अ᳓ग्ने केतु᳓र् विशा᳓म् असि
प्रे᳓ष्ठः श्रे᳓ष्ठ उपस्थस᳓त्
बो᳓धा स्तोत्रे᳓ व᳓यो द᳓धत्

Strata
Cretic

Pāda-label
genre M
genre M
genre M

Morph
ágne ← agní- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

asi ← √as- 1 (root)
{number:SG, person:2, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}

ketúḥ ← ketú- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

viśā́m ← víś- (nominal stem)
{case:GEN, gender:F, number:PL}

préṣṭhaḥ ← préṣṭha- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG, mood:OPT}

śréṣṭhaḥ ← śréṣṭha- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

upasthasát ← upasthasád- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

bódha ← √budh- (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:AOR, voice:ACT}

dádhat ← √dhā- 1 (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, tense:PRS, voice:ACT}

stotré ← stotár- (nominal stem)
{case:DAT, gender:M, number:SG}

váyaḥ ← váyas- 2 (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

अग्ने॑ । के॒तुः । वि॒शाम् । अ॒सि॒ । प्रेष्ठः॑ । श्रेष्ठः॑ । उ॒प॒स्थ॒ऽसत् ।
बोध॑ । स्तो॒त्रे । वयः॑ । दध॑त् ॥

• agne ← agni
• [noun], vocative, singular, masculine
• “fire; Agni; sacrificial fire; digestion; cautery; Plumbago zeylanica; fire; vahni; agni [word]; agnikarman; gold; three; jāraṇa; pyre; fireplace; heating.”

• ketur ← ketuḥ ← ketu
• [noun], nominative, singular, masculine
• “banner; ketu; sunbeam; enemy; sign; Premna spinosa Roxb.; comet; signal; signal; luminosity.”

• viśām ← viś
• [noun], genitive, plural, feminine
• “people; tribe; Vaisya; national; viś; real property; Vaisya.”

• asi ← as
• [verb], singular, Present indikative
• “be; exist; become; originate; happen; result; be; dwell; be born; stay; be; equal; exist; transform.”

• preṣṭhaḥ ← preṣṭha
• [noun], nominative, singular, masculine
• “dearest.”

• śreṣṭha ← śreṣṭhaḥ ← śreṣṭha
• [noun], nominative, singular, masculine
• “best; better; chief(a); beautiful.”

• upasthasat ← upastha
• [noun], neuter
• “genitalia; lap; sexual desire; anus.”

• upasthasat ← sat
• [noun], nominative, singular, masculine
• “good; good; real; existent; virtuous; sat [prefix]; real.”

• bodhā ← budh
• [verb], singular, Present imperative
• “understand; notice; wake up; observe; detect; attend to; awaken; attend.”

• stotre ← stotṛ
• [noun], dative, singular, masculine
• “singer.”

• vayo ← vayaḥ ← vayas
• [noun], accusative, singular, neuter
• “age; vigor; old age; strength; vayas [word]; aging; power; youth; food.”

• dadhat ← dhā
• [verb noun], nominative, singular
• “put; give; cause; get; hold; make; provide; lend; wear; install; have; enter (a state); supply; hold; take; show.”

हे अग्ने विशां प्रजानां यजमानानां केतुः केतयिता असि ज्ञापयिता भवसि। अत एव प्रेष्ठः प्रियतमः श्रेष्ठः प्रशस्यतमश्च भवसि । स त्वम् उपस्थसत् उपस्थाने यज्ञगृहे निषीदन् बोध अस्मदीयं स्तोत्रमवगच्छ । किं कुर्वन् । स्तोत्रे स्तुवते जनाय वयः अन्नं दधत् विदधत् कुर्वन् प्रयच्छन् ॥ ॥१४॥

English translation:

“You, Agni, are the best beloved and most excellent banner of the people; understand (our praise)giving food to the praiser.”

Agni, you are the beacon of the clans, dearest, fairest lap-child.
Awaken, as you establish vitality for your praiser.

Thou, Agni, art the people’s light, best, dearest, seated in thy shrine:
Watch for the singer, give him life.

Agni, du bist der Clane Feldzeichen, ihr liebstes schönstes Schoßkind. Erwache, dem Sänger Kraft verleihend!

Du, Agni, bist der Menschen Licht, der liebste beste hier im Sitz; Des Sängers achte, gib ihm Kraft.

О Агни, ты – знамя племен,
Самый любимый, лучший, сидящий в лоне (закона).
Бодрствуй, давая силу восхвалителю!

• अग्निः
• केतुराग्नेयः
• गायत्री
• षड्जः

पदार्थान्वयभाषाः - (अग्ने) हे अग्रणायक राजन् ! (उपस्थसत्) अपने राज-पद पर स्थित हुआ (विशां प्रेष्ठः-श्रेष्ठः) प्रजाओं का अत्यन्त प्रिय और अत्यन्त प्रशंसनीय तू(केतुः-असि) चेतना देनेवाला है (स्तोत्रे) स्तुति करते हुए राज्यशासन के प्रवक्ता के लिए (वयः) अन्नादि को (दधत्) नियमितरूप से धारण करता हुआ (बोधय) बोध को प्राप्त कर ॥५॥

भावार्थभाषाः - राजा जब राजपद पर विराजमान हो जावे, तो अपने को प्रजाओं के बीच में या प्रजाओं का अत्यन्त प्रिय तथा अत्यन्त प्रशंसनीय चेतानेवाला बने तथा राष्ट्र के सम्बन्ध में राज्यशासन की जो अच्छी बात कहे, उससे बोध प्राप्त करे उसकी आजीविका का प्रबन्ध करे ॥५॥

पदार्थान्वयभाषाः - (अग्ने) हे अग्रणायक राजन् ! (उपस्थसत्) स्वराजपदे स्थितः सन् (विशां प्रेष्ठः श्रेष्ठः-केतुः-असि) प्रजाजनानां प्रियतमः श्रेष्ठश्च केतयिता-चेतयिताऽसि (स्तोत्रे वयः-दधत्-बोध) स्तुतिं कुर्वते राज्यशासनप्रवक्त्रे वाऽन्नादिकं निर्धारयन् बोधं प्रापय ॥५॥