१५३

• देवता - इन्द्रः
• ऋषिः - इन्द्रमातरो देवजामयः
• छन्दः - गायत्री

ईङ्ख᳓यन्तीर् अपस्यु᳓व
इ᳓न्द्रं जात᳓म् उ᳓पासते
भेजाना᳓सः सुवी᳓रियम्

Strata
Popular for linguistic reasons, and possibly also for non-linguistic reasons

Pāda-label
popular
popular
popular

Morph
apasyúvaḥ ← apasyú- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:PL}

īṅkháyantīḥ ← √īṅkhay- (root)
{case:NOM, gender:F, number:PL, tense:PRS, voice:ACT}

āsate ← √ās- (root)
{number:PL, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:MED}

índram ← índra- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

jātám ← √janⁱ- (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, non-finite:PPP}

úpa ← úpa (invariable)

bhejānā́saḥ ← √bhaj- (root)
{case:NOM, gender:F, number:PL, tense:PRF, voice:MED}

suvī́ryam ← suvī́rya- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

ई॒ङ्खय॑न्तीः । अ॒प॒स्युवः॑ । इन्द्र॑म् । जा॒तम् । उप॑ । आ॒स॒ते॒ ।
भे॒जा॒नासः॑ । सु॒ऽवीर्य॑म् ॥

• īṅkhayantīr ← īṅkhayantīḥ ← īṅkhay ← √īṅkh
• [verb noun], nominative, plural

• apasyuva ← apasyuvaḥ ← apasyu
• [noun], nominative, plural, feminine
• “active.”

• indraṃ ← indram ← indra
• [noun], accusative, singular, masculine
• “Indra; leader; best; king; first; head; self; indra [word]; Indra; sapphire; fourteen; guru.”

• jātam ← jan
• [verb noun], accusative, singular
• “become; originate; be born; transform; happen; result; grow; beget; produce; create; conceive; separate; cause; give birth; grow; produce; generate; be; become; arise; come on.”

• upāsate ← upās ← √ās
• [verb], singular, Present indikative
• “worship; attend; serve; get; approach; obtain; perform; expect.”

• bhejānāsaḥ ← bhaj
• [verb noun], nominative, plural
• “eat; enjoy; enter (a state); worship; love; flee; possess; fall to one’s share; partake; share; get; approach; love; use.”

• suvīryam ← su
• [adverb]
• “very; well; good; nicely; beautiful; su; early; quite.”

• suvīryam ← vīryam ← vīrya
• [noun], accusative, singular, masculine
• “potency; vīrya; heroism; potency; strength; semen; power; deed; active agent; efficacy; vīryapāramitā; gold; vigor; vīrya [word]; virility; manfulness; jewel; force.”

ईङ्खयन्तीः गच्छन्त्यः स्तुत्यादिभिरिन्द्रं प्राप्नुवत्यः अपस्युवः अपः कर्म आत्मन इच्छन्त्य इन्द्रमातरोऽस्य सूक्तस्य द्रष्ट्र्यः जातं प्रादुर्भूतम् इन्द्रम् उपासते परिचरन्ति । सुवीर्यं शोभनवीर्योपेतं धनं च भेजानासः । तस्मादिन्द्रात् संभक्तवत्यो भवन्ति ॥

English translation:

“Desirous of fulfilling their functions (the mothers of Indra) approaching, worship him as soon as born,and enjoy (affluence) together with male progeny.”

Rocking (him), the busy women attend upon the new-born Indra,
receiving (him) as their share of the abundance of heroes.

SWAYING about, the Active Ones came nigh to Indra at his birth,
And shared his great heroic might.

Wiegend warten die geschäftigen Frauen den neu geborenen Indra, da sie die Pflege seiner Heldenkraft übernommen haben.

Um Indra sass, als er erzeugt, die schaukelnde, werkthät’ge Schar Nachdem sie grosse Kraft erlangt.

Деятельные (женщины,) покачивая
Новорожденного Индру, ухаживают (за ним),
Став причастными к (его) мужеству.

• इन्द्र:
• इन्द्रमातरो देवजामयः
• निचृद्गायत्री
• षड्जः

इस सूक्त में परमात्मा सब बलों का अध्यक्ष द्युलोक का विकासकर्ता, एवं राजा बलों का अध्यक्ष, प्रजाओं का विकासकर्ता होना चाहिए आदि विषय हैं।

पदार्थान्वयभाषाः - (इन्द्रम्) परमात्मा या राजा (सुवीर्यम्) शोभनबलयुक्त (जातम्) प्रसिद्ध हुए को (ईङ्खयन्तीः) प्रेरित करती हुई (अपस्युवः) अपने कर्म को चाहती हुई-कर्तव्यपरायण हुई (भेजानासः) भजमान-सेवन करती हुई मानवप्रजा (उप आसते) उपाश्रित करती हैं-उसका आश्रय लेती हैं ॥१॥

भावार्थभाषाः - स्वयंसिद्ध शोभन बलवाले परमात्मा को कर्तव्यकर्मपरायण उपासक प्रजाएँ कर्म का शुभ फल मिले,ऐसी प्रेरणा करती हुई परमात्मा का आश्रय लेती हैं एवं राजसूययज्ञ में प्रसिद्ध हुए बलवान् राजा को सुख फल देने की प्रेरणा करती हुई उसे आश्रित करती हैं-उसका आश्रय लेती हैं ॥१॥

अत्र सूक्ते परमात्मा समस्तबलानाममध्यक्षो द्युलोकस्य विकासयिता, एवं राज्ञा सर्वबलानामध्यक्षेण प्रजानां विकासकेन च भवितव्यम्।

पदार्थान्वयभाषाः - (इन्द्रं सुवीर्यं जातम्) परमात्मानं राजानं वा शोभनबलोपेतं जातम् (ईङ्खयन्तीः) प्रेरयन्त्यः (अपस्युवः) आत्मनः कर्मेच्छन्त्यः कर्त्तव्यपरायणाः (भेजानासः) भजमानाः-सेवमानाः मानवप्रजाः “इकारो वर्णव्यत्ययेन” [ऋ० ४।२९।५ दयानन्दः] (उपासते) उपाश्रयन्ति ॥१॥

• देवता - इन्द्रः
• ऋषिः - इन्द्रमातरो देवजामयः
• छन्दः - गायत्री

तुव᳓म् इन्द्र ब᳓लाद् अ᳓धि
स᳓हसो जात᳓ ओ᳓जसः
तुवं᳓ वृषन् वृ᳓षे᳓द् असि

Strata
Popular for linguistic reasons, and possibly also for non-linguistic reasons

Pāda-label
popular
popular
popular

Morph
ádhi ← ádhi (invariable)

bálāt ← bála- (nominal stem)
{case:ABL, gender:N, number:SG}

indra ← índra- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

tvám ← tvám (pronoun)
{case:NOM, number:SG}

jātáḥ ← √janⁱ- (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, non-finite:PPP}

ójasaḥ ← ójas- (nominal stem)
{case:ABL, gender:N, number:SG}

sáhasaḥ ← sáhas- (nominal stem)
{case:ABL, gender:N, number:SG}

asi ← √as- 1 (root)
{number:SG, person:2, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}

ít ← ít (invariable)

tvám ← tvám (pronoun)
{case:NOM, number:SG}

vŕ̥ṣā ← vŕ̥ṣan- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

vr̥ṣan ← vŕ̥ṣan- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

त्वम् । इ॒न्द्र॒ । बला॑त् । अधि॑ । सह॑सः । जा॒तः । ओज॑सः ।
त्वम् । वृ॒ष॒न् । वृषा॑ । इत् । अ॒सि॒ ॥

• tvam ← tvad
• [noun], nominative, singular
• “you.”

• indra
• [noun], vocative, singular, masculine
• “Indra; leader; best; king; first; head; self; indra [word]; Indra; sapphire; fourteen; guru.”

• balād ← balāt ← bala
• [noun], ablative, singular, neuter
• “strength; army; power; force; potency; vigor; Balarama; bala; violence; might; Shiva; bala [word]; myrrh; semen; reflex; bronze; influence; erection; potency; intensity.”

• adhi
• [adverb]
• “on; from; accordingly.”

• sahaso ← sahasaḥ ← sahas
• [noun], ablative, singular, neuter
• “force; strength; might; sahas [word]; conquest.”

• jāta ← jātaḥ ← jan
• [verb noun], nominative, singular
• “become; originate; be born; transform; happen; result; grow; beget; produce; create; conceive; separate; cause; give birth; grow; produce; generate; be; become; arise; come on.”

• ojasaḥ ← ojas
• [noun], ablative, singular, neuter
• “strength; power; ojas; ojas [word]; potency; might.”

• tvaṃ ← tvam ← tvad
• [noun], nominative, singular
• “you.”

• vṛṣan
• [noun], vocative, singular, masculine
• “bull; Indra; stallion; Vṛṣan; man.”

• vṛṣed ← vṛṣā ← vṛṣan
• [noun], nominative, singular, masculine
• “bull; Indra; stallion; Vṛṣan; man.”

• vṛṣed ← id
• [adverb]
• “indeed; assuredly; entirely.”

• asi ← as
• [verb], singular, Present indikative
• “be; exist; become; originate; happen; result; be; dwell; be born; stay; be; equal; exist; transform.”

हे इन्द्र त्वं सहसः परेषामभिभावुकात् बलात् अधि जातः असि । अधिः पञ्चम्यर्थानुवादकः । वृत्रादिवधहेतुभूताद्बलाद्धेतोस्त्वं प्रख्यातो भवसीत्यर्थः । अपि च ओजसः। ओजो नाम बलहेतु हृदयगतं धैर्यम् । तस्मादपि त्वं जातोऽसि । हे वृषन् वर्षितः त्वं वृषेदसि कामानां वर्षितैव भवसि ॥

English translation:

“You, Indra, were born from overpowering strength and energy; you, O showerer, are indeed ashowerer (of blessings).”

Commentary by Sāyaṇa: Ṛgveda-bhāṣya

Nirukta 7.2

You, Indra, were born from power, from strength, from might.
You, bull, are really a bull.

Based upon strength and victory and power, O Indra is thy birth:
Thou, Mighty One, art strong indeed.

Du, Indra, bist aus der Kraft, aus der Übergewalt, aus der Stärke geboren. Du, Bulle, bist wirklich ein Bulle.

Du, Indra, bist aus Kraft erzeugt, aus Siegesmacht und aus Gewalt; Du bist, o Stier, ein rechter Stier.

Ты, о Индра, рожден от силы,
От могущества, от мощи.
Ты, о бык, бык и есть.

• इन्द्र:
• इन्द्रमातरो देवजामयः
• विराड्गायत्री
• षड्जः

पदार्थान्वयभाषाः - (इन्द्र) हे परमात्मन् ! या राजन् ! (त्वम्) तू (बलात्) बाह्यबल से (सहसः) मनोबल से-साहस से (ओजसः) आत्मबल से (अधिजातः) अध्यक्षता के लिए प्रसिद्धहै (वृषन्) हे बलवान् ! (वृषा-इत्-असि) तू सुखवर्षक ही है ॥२॥

भावार्थभाषाः - परमात्मा सभी बलों से युक्त है, कर्माध्यक्षता में प्रसिद्धसदा सुखवर्षक है, इसी प्रकार राजा को समस्त बलों से युक्त होना चाहिये और प्रजा के लिये सुखवर्षक होना चाहिये ॥२॥

पदार्थान्वयभाषाः - (इन्द्र त्वम्) हे परमात्मन् ! राजन् वा ! त्वम् (बलात्) बाह्यबलात् (सहसः) मानसबलात्-साहसात् (ओजसः) आत्मिकबलात् (अधिजातः) अध्यक्षत्वे प्रसिद्धः (वृषन् वृषा-इत्-असि) हे बलवन् ! सुखवर्षक एवासि ॥२॥

• देवता - इन्द्रः
• ऋषिः - इन्द्रमातरो देवजामयः
• छन्दः - गायत्री

तुव᳓म् इन्द्रासि वृत्रहा᳓
वि᳓ अन्त᳓रिक्षम् अतिरः
उ᳓द् द्या᳓म् अस्तभ्ना ओ᳓जसा

Strata
Popular for linguistic reasons, and possibly also for non-linguistic reasons

Pāda-label
popular
popular
popular

Morph
asi ← √as- 1 (root)
{number:SG, person:2, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}

indra ← índra- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

tvám ← tvám (pronoun)
{case:NOM, number:SG}

vr̥trahā́ ← vr̥trahán- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

antárikṣam ← antárikṣa- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

atiraḥ ← √tr̥̄- 1 (root)
{number:SG, person:2, mood:IND, tense:IPRF, voice:ACT}

ví ← ví (invariable)

astabhnāḥ ← √stambhⁱ- (root)
{number:SG, person:2, mood:IND, tense:IPRF, voice:ACT}

dyā́m ← dyú- ~ div- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

ójasā ← ójas- (nominal stem)
{case:INS, gender:N, number:SG}

út ← út (invariable)

त्वम् । इ॒न्द्र॒ । अ॒सि॒ । वृ॒त्र॒ऽहा । वि । अ॒न्तरि॑क्षम् । अ॒ति॒रः॒ ।
उत् । द्याम् । अ॒स्त॒भ्नाः॒ । ओज॑सा ॥

• tvam ← tvad
• [noun], nominative, singular
• “you.”

• indrāsi ← indra
• [noun], vocative, singular, masculine
• “Indra; leader; best; king; first; head; self; indra [word]; Indra; sapphire; fourteen; guru.”

• indrāsi ← asi ← as
• [verb], singular, Present indikative
• “be; exist; become; originate; happen; result; be; dwell; be born; stay; be; equal; exist; transform.”

• vṛtrahā ← vṛtrahan
• [noun], nominative, singular, masculine
• “Indra.”

• vy ← vi
• [adverb]
• “apart; away; away.”

• antarikṣam ← antarikṣa
• [noun], accusative, singular, neuter
• “sky; atmosphere; air; abhra.”

• atiraḥ ← tṛ
• [verb], singular, Imperfect
• “traverse; overcome; float; rescue; reach; satisfy.”

• ud
• [adverb]
• “up.”

• dyām ← div
• [noun], accusative, singular
• “sky; Svarga; day; div [word]; heaven and earth; day; dawn.”

• astabhnā ← astabhnāḥ ← stambh
• [verb], singular, Imperfect
• “paralyze; stiffen; fixate; fixate; stambh; rear; stop; strengthen; constipate.”

• ojasā ← ojas
• [noun], instrumental, singular, neuter
• “strength; power; ojas; ojas [word]; potency; might.”

हे इन्द्र त्वं वृत्रहा असि । शत्रूणां हन्ता भवसि । अन्तरिक्षं मध्यमस्थानं च वि अतिरः । आवरकापनोदनेन प्रावर्धयः । द्यां द्युलोकं च ओजसा बलेन उत् अस्तभ्नाः । ऊर्ध्वमस्तम्भीः । यथाधो न पतति तथोपर्यवस्थापितवानित्यर्थः ॥

English translation:

“You, Indra, are the slayer of Vṛtra, you have spread out the firmament; you have upheld the heavenby your power.”

You, Indra, are the smasher of Vr̥tra. You spread out the midspace. You propped up heaven with your might.

Thou art the Vrtra-slayer, thou, Indra, hast spread the firmament:
Thou hast with might upheld the heavens.

Du, Indra, bist der Vritratöter, du hast das Luftreich ausgedehnt; du hast den Himmel mit Kraft emporgestemmt.

Du bist es, der den Vritra schlug, die Luft durchdrangst, o Indra, du; Den Himmel stütztest du mit Macht.

Ты, о Индра – убийца Вритры.
Ты расширил воздушное пространство,
Ты укрепил вверху небо (своею) силой.

• इन्द्र:
• इन्द्रमातरो देवजामयः
• विराड्गायत्री
• षड्जः

पदार्थान्वयभाषाः - (इन्द्र)हे परमात्मन् या राजन् ! (त्वम्) तू (वृत्रहा) पापनाशक या आक्रमणकारी का नाशक है (ओजसा) अपने आत्मबल से (अन्तरिक्षं वि-अतिरः) अन्तरिक्ष को विकसित करता है-नक्षत्रों से युक्त करता है या प्रजाओं को विविध गुणों से विकसित करता है (द्याम्-उत् स्तभ्नाः) द्युलोक को या ज्ञान से द्योतमान सभा को ऊपर सँभालता है या उन्नत करता है ॥३॥

भावार्थभाषाः - परमात्मा पापनाशक है, अपने आत्मबल से अन्तरिक्ष को नक्षत्रों द्वारा विकसित करता है, सजाता है, द्युलोक को ऊपर सम्भालता है, उसी प्रकार राजा आक्रमणकारी को नष्ट करनेवाला, प्रजाओं को गुणों से विकसित करनेवाला, राजसभा को उत्पन्न करनेवाला होना चाहिए ॥३॥

पदार्थान्वयभाषाः - (इन्द्र त्वम्) हे परमात्मन् वा राजन् ! त्वम् (वृत्रहा) पापनाशकः-आक्रमणकारिनाशको वा (ओजसा) स्वात्मबलेन (अन्तरिक्षं वि अतिरः) अन्तरिक्षमाकाशं प्रजा वा विकासयसि, “अन्तरिक्षमिमाः प्रजाः” [मै० ४।५] (द्याम्-उत्-स्तभ्नाः) द्युलोकं यद्वा ज्ञानेन द्योतमानां सभामुपरि स्तम्भयसि-उन्नयसि वा ॥३॥

• देवता - इन्द्रः
• ऋषिः - इन्द्रमातरो देवजामयः
• छन्दः - गायत्री

तुव᳓म् इन्द्र सजो᳓षसम्
अर्क᳓म् बिभर्षि बाहुवोः᳓
व᳓ज्रं शि᳓शान ओ᳓जसा

Strata
Popular for linguistic reasons, and possibly also for non-linguistic reasons

Pāda-label
popular
popular
popular;; repeated line

Morph
indra ← índra- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

sajóṣasam ← sajóṣas- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

tvám ← tvám (pronoun)
{case:NOM, number:SG}

arkám ← arká- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

bāhvóḥ ← bāhú- (nominal stem)
{case:LOC, gender:M, number:DU}

bibharṣi ← √bhr̥- (root)
{number:SG, person:2, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}

ójasā ← ójas- (nominal stem)
{case:INS, gender:N, number:SG}

śíśānaḥ ← √śā- ~ śī- (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, tense:PRS, voice:MED}

vájram ← vájra- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

त्वम् । इ॒न्द्र॒ । स॒ऽजोष॑सम् । अ॒र्कम् । बि॒भ॒र्षि॒ । बा॒ह्वोः ।
वज्र॑म् । शिशा॑नः । ओज॑सा ॥

• tvam ← tvad
• [noun], nominative, singular
• “you.”

• indra
• [noun], vocative, singular, masculine
• “Indra; leader; best; king; first; head; self; indra [word]; Indra; sapphire; fourteen; guru.”

• sajoṣasam ← sajoṣas
• [noun], accusative, singular, masculine
• “consentaneous; combined; associated; united.”

• arkam ← arka
• [noun], accusative, singular, masculine
• “Calotropis gigantea Beng.; sun; copper; Surya; hymn; twelve; fire; beam.”

• bibharṣi ← bhṛ
• [verb], singular, Present indikative
• “bring; hold; fill; support; wear; possess; carry; nourish; keep; hire; have; satiate; follow; bear.”

• bāhvoḥ ← bāhu
• [noun], locative, dual, masculine
• “arm; bāhu [word]; elbow; forefoot.”

• vajraṃ ← vajram ← vajra
• [noun], accusative, singular, masculine
• “vajra; Vajra; vajra; vajra; lightning; abhra; vajramūṣā; diamond; vajra [word]; vajrakapāṭa; vajra; vaikrānta.”

• śiśāna ← śiśānaḥ ← śā
• [verb noun], nominative, singular
• “sharpen; whet; strengthen.”

• ojasā ← ojas
• [noun], instrumental, singular, neuter
• “strength; power; ojas; ojas [word]; potency; might.”

हे इन्द्र त्वं सजोषसं सह प्रीयमाणम् अर्कं स्तुत्यं वज्रम् आत्मीयमायुधम् ओजसा बलेन शिशानः निश्यंस्तीक्ष्णीकुर्वन् बाह्वोः हस्तयोः बिभर्षि धारयसि शत्रूणां वधार्थम् ॥

English translation:

“You, Indra, bear your well-beloved and adorable thunderbolt in your arms, sharpening it with yourmight.”

You, Indra, carry in your arms the chant for joint enjoyment,
while sharpening your mace with your might.

Thou, Indra, bearest in thine arms the lightning that accords with thee,
Whetting thy thunderbolt with might.

Du, Indra, trägst in den Armen den gleichgewillten Gegenstand des Preises, die Keule, sie mit Kraft schärfend.

Du, Indra, trägst in deinem Arm den Blitz, der deinem Sinne folgt, O schärf’ den Donnerkeil mit Macht.

Ты, о Индра, несешь в руках
Связанный с тобой (предмет) восхваления,
Оттачивая с силой ваджру.

• इन्द्र:
• इन्द्रमातरो देवजामयः
• विराड्गायत्री
• षड्जः

पदार्थान्वयभाषाः - (इन्द्र) हे परमात्मन् या राजन् ! (त्वम्) तू (सजोषसम्)रुचि के अनुसार (अर्कम्) प्रसंशनीय(वज्रम्) विरोधी केप्राणोंका वर्जक शस्त्र को (शिशानः) तीक्ष्ण करता हुआ (ओजसा) आत्मबल से (बाह्वोः) बाहु के समान पराक्रम और गुणों में या भुजाओं में (बिभर्षि) धारण करता है ॥४॥

भावार्थभाषाः - परमात्माप्रीतियुक्त प्रशंसनीय ओजरूप वज्र को तीक्ष्ण करता हुआ अपने पराक्रमगुणों से पापी पर प्रहार करता है, इस प्रकार राजा विरोधी को प्राणों से वियुक्त करने के लिये अपने भुजाओं से शस्त्र कोछोड़नेवाला हो ॥४॥

पदार्थान्वयभाषाः - (इन्द्र) हे परमात्मन् राजन् ! वा (त्वम्) त्वम् (सजोषसम्-अर्कं वज्रं शिशानः) सह प्रीयमाणं स्तुत्यं विरोधिनः प्राणस्य वर्जकं शस्त्रं तीक्ष्णी-कुर्वन् (ओजसा बाह्वोः-बिभर्षि) आत्मबलेन बाह्वोर्बाहुवन्नाशकपराक्रमगुणयोः-भुजयोर्वा धारयसि ॥४॥

• देवता - इन्द्रः
• ऋषिः - इन्द्रमातरो देवजामयः
• छन्दः - गायत्री

तुव᳓म् इन्द्राभिभू᳓र् असि
वि᳓श्वा जाता᳓नि ओ᳓जसा
स᳓ वि᳓श्वा भु᳓व आ᳓भवः

Strata
Popular for linguistic reasons, and possibly also for non-linguistic reasons

Pāda-label
popular;; repeated line
popular;; repeated line
popular

Morph
abhibhū́ḥ ← abhibhū́- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

asi ← √as- 1 (root)
{number:SG, person:2, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}

indra ← índra- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

tvám ← tvám (pronoun)
{case:NOM, number:SG}

jātā́ni ← √janⁱ- (root)
{case:NOM, gender:N, number:PL, non-finite:PPP}

ójasā ← ójas- (nominal stem)
{case:INS, gender:N, number:SG}

víśvā ← víśva- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:PL}

ā́ ← ā́ (invariable)

abhavaḥ ← √bhū- (root)
{number:SG, person:2, mood:IND, tense:IPRF, voice:ACT}

bhúvaḥ ← bhū́- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:PL}

sá ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

víśvāḥ ← víśva- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:PL}

त्वम् । इ॒न्द्र॒ । अ॒भि॒ऽभूः । अ॒सि॒ । विश्वा॑ । जा॒तानि॑ । ओज॑सा ।
सः । विश्वाः॑ । भुवः॑ । आ । अ॒भ॒वः॒ ॥

• tvam ← tvad
• [noun], nominative, singular
• “you.”

• indrābhibhūr ← _ ← √_
• [?]
• “_”

• asi ← as
• [verb], singular, Present indikative
• “be; exist; become; originate; happen; result; be; dwell; be born; stay; be; equal; exist; transform.”

• viśvā ← viśva
• [noun], accusative, plural, neuter
• “all(a); whole; complete; each(a); viśva [word]; completely; wholly.”

• jātāny ← jātāni ← jāta
• [noun], accusative, plural, neuter
• “kind; object; descendant; kin; being; reincarnation.”

• ojasā ← ojas
• [noun], instrumental, singular, neuter
• “strength; power; ojas; ojas [word]; potency; might.”

• sa ← tad
• [noun], nominative, singular, masculine
• “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”

• viśvā ← viśvāḥ ← viśva
• [noun], accusative, plural, feminine
• “all(a); whole; complete; each(a); viśva [word]; completely; wholly.”

• bhuva ← bhuvaḥ ← bhū
• [noun], accusative, plural, feminine
• “Earth; floor; earth; bhū; Earth; one; saurāṣṭrā; three; land; land; place; world; bhū [word]; soil; pṛthivī; being; bhūja; floor; bhūnāga; sphaṭikā; beginning; birth; estate.”

• ābhavaḥ ← ābhū ← √bhū
• [verb], singular, Imperfect
• “originate.”

हे इन्द्र त्वं विश्वा सर्वाणि जातानि जनिमन्ति भूतानि ओजसा बलेन अभिभूरसि अभिभविता भवसि। तथा सः तादृशस्त्वं विश्वा भुवः सर्वा भूमीः प्राप्तव्यानि सर्वाण्यपि स्थानानि आभवः अभितः प्राप्नोः। भू प्राप्तौ॥

English translation:

“You, Indra, overpower all beings by your might, you have reached all worlds.”

You, Indra, dominate all created things by your might.
You came into being throughout all the worlds.
1638 X.154–155

Thou, Indra, art preeminent over all creatures in thy might:
Thou hast pervaded every place.

Du, Indra, bist allen Geschöpfen an Stärke überlegen. In alle Räume hast du dich erstreckt.

An Kraft, o Indra, überragst du alles, was geboren, ist, Du nahtest allen Orten dich.

Ты, о Индра, превосходишь
Все существа силой.
Ты распространился во все места.

• इन्द्र:
• इन्द्रमातरो देवजामयः
• विराड्गायत्री
• षड्जः

पदार्थान्वयभाषाः - (इन्द्र) हे परमेश्वर वा राजन् !(त्वम्) तू (ओजसा) आत्मबल से (विश्वा जातानि) सब प्रसिद्ध हुई वस्तुओं पर (अभिभूः-असि) अभिभविता-अधिकर्त्ताहै (सः) वह तू (विश्वाः-भुवः) सारी लोकभूमियों को या बढ़ी-चढ़ी शत्रुसेनाओं को (आभवः) स्वाधीन करता है या कर ॥५॥

भावार्थभाषाः - परमात्मा सब उत्पन्न हुई वस्तुओं पर अधिकार करता है और सब लोकभूमियों को अपने अधीन रखता है और चलाता है, इसी प्रकार राजा राष्ट्र की समस्त खनिज वस्तुओं पर अधिकार करे तथा बढ़ी-चढ़ी शत्रु की सेना पर भी अपना प्रभाव रखे ॥५॥

पदार्थान्वयभाषाः - (इन्द्र त्वम्) हे परमेश्वर ! राजन् वा ! त्वम् (ओजसा विश्वा जातानि-अभिभूः-असि) आत्मबलेन सर्वाणि प्रसिद्धिं गतानि वस्तूनि खल्वभिभविता-भवसि (सः-विश्वाः-भुवः-आभवः) स त्वं सर्वाः-लोक-भूमीः-भवित्रीः शत्रुसेनाः-वा स्वाधीने करोषि कुरु वा ॥५॥