सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
सायण-भाष्यम्
’ इमाम्’ इति षडृचं सप्तदशं सूक्तमिन्द्राण्या आर्षम् । षष्ठी पङ्क्तिः शिष्टा अनुष्टुभः । अनेन सूक्तेन सपन्या बाधनं प्रतिपाद्यते । अत एतत्सूक्तजपादिना सपन्या विनाशो भवति । अतस्तद्देवताकमिदम् । तथा चानुक्रान्तम्—- ‘ इमामिन्द्राण्युपनिषत्सपत्नीबाधनमानुष्टुभं तु पङ्क्त्यन्तम् इति । अस्य सूक्तस्य विनियोगो भगवतापस्तम्बेन कस्मिंश्चित् सपत्नीघ्नप्रयोगविशेषे दर्शितः – ‘ त्रिःसप्तैर्यवैः पाठां परिकिरति यदि वारुण्यसि वरुणात्त्वा निष्क्रीणामि यदि सौम्यसि सोमात्त्वा निष्क्रीणामीति । श्वोभूत उत्तरयोत्थाप्योत्तराभिस्तिसृभिरभिमन्त्र्योत्तरया प्रतिच्छन्नां हस्तयोराबध्य शय्याकाले बाहुभ्यां भर्तारं परिगृह्णीयादुपधानलिङ्गया। वश्यो भवति । सपत्नीबाधनं च ’ ( आप. गृ. ९. ५. ८/३.९.८) इति । अयमर्थः । आद्यया पाठा नामौषधिः खातव्या । ततस्तिसृभिरोषधेरभि, मन्त्रणम् । षष्ठ्याबद्धा सौषधिर्यथा भर्तारं स्पृशति तथा तस्य भर्तुरालिङ्गनमिति ।।
Jamison Brereton
145 (971)
Against Cowives
Indrāṇī
6 verses: anuṣṭubh, except paṅkti 6
Attributed to Indra’s wife, Indrāṇī, this hymn is spoken in the 1st person by a woman conjuring against her cowife for the affections of their joint husband. In Atharvan style (and with an Atharvaveda correspondent, AVŚ III.18), it combines ritual/magic action with a verbal spell. The speaker digs the efficacious plant (vss. 1–2) and applies the plant to her husband (vs. 6), while confidently proclaiming her victory over her rival (esp. vss. 3–5). A similar hymn against cowives is found at X.159.
01 इमां खनाम्योषधिम् - अनुष्टुप्
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
इमां᳓ खनामि ओ᳓षधिं
वीरु᳓धम् ब᳓लवत्तमाम्
य᳓या सप᳓त्नीम् बा᳓धते
य᳓या संविन्द᳓ते प᳓तिम्
मूलम् ...{Loading}...
इ॒मां ख॑ना॒म्योष॑धिं वी॒रुधं॒ बल॑वत्तमाम् ।
यया॑ स॒पत्नीं॒ बाध॑ते॒ यया॑ संवि॒न्दते॒ पति॑म् ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - उपनिषत्सपत्नीबाधनं
- ऋषिः - इन्द्राणी
- छन्दः - अनुष्टुप्
Thomson & Solcum
इमां᳓ खनामि ओ᳓षधिं
वीरु᳓धम् ब᳓लवत्तमाम्
य᳓या सप᳓त्नीम् बा᳓धते
य᳓या संविन्द᳓ते प᳓तिम्
Vedaweb annotation
Strata
Popular for linguistic reasons, and possibly also for non-linguistic reasons
Pāda-label
popular;; epic anuṣṭubh (525)
popular;; epic anuṣṭubh (525)
popular;; epic anuṣṭubh (525)
popular;; epic anuṣṭubh (525)
Morph
imā́m ← ayám (pronoun)
{case:ACC, gender:F, number:SG}
khanāmi ← √khanⁱ- (root)
{number:SG, person:1, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}
óṣadhim ← óṣadhi- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:SG}
bálavattamām ← bálavattama- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:SG}
vīrúdham ← vīrúdh- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:SG}
bā́dhate ← √bādhⁱ- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:MED}
sapátnīm ← sapátnī- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:SG}
yáyā ← yá- (pronoun)
{case:INS, gender:F, number:SG}
pátim ← páti- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
saṁvindáte ← √vid- 1 (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:MED}
yáyā ← yá- (pronoun)
{case:INS, gender:F, number:SG}
पद-पाठः
इ॒माम् । ख॒ना॒मि॒ । ओष॑धिम् । वी॒रुध॑म् । बल॑वत्ऽतमाम् ।
यया॑ । स॒ऽपत्नी॑म् । बाध॑ते । यया॑ । स॒म्ऽवि॒न्दते॑ । पति॑म् ॥
Hellwig Grammar
- imāṃ ← imām ← idam
- [noun], accusative, singular, feminine
- “this; he,she,it (pers. pron.); here.”
- khanāmy ← khanāmi ← khan
- [verb], singular, Present indikative
- “dig; dig out; dig; bury.”
- oṣadhiṃ ← oṣadhim ← oṣadhi
- [noun], accusative, singular, feminine
- “herb; plant; drug; simple; oṣadhi [word]; remedy.”
- vīrudham ← vīrudh
- [noun], accusative, singular, feminine
- “plant; shrub.”
- balavattamām ← balavattama
- [noun], accusative, singular, feminine
- “strong.”
- yayā ← yad
- [noun], instrumental, singular, feminine
- “who; which; yat [pronoun].”
- sapatnīm ← sapatnī
- [noun], accusative, singular, feminine
- “sapatnī; rival; sapatnī [word]; mistress.”
- bādhate ← bādh
- [verb], singular, Present indikative
- “afflict; annoy; chase away; tease; grieve; irritate.”
- yayā ← yad
- [noun], instrumental, singular, feminine
- “who; which; yat [pronoun].”
- saṃvindate ← saṃvid ← √vid
- [verb], singular, Present indikative
- “line up.”
- patim ← pati
- [noun], accusative, singular, masculine
- “husband; overlord; king; deity; īśvara; ruler; pati [word]; commanding officer; leader; owner; mayor; lord.”
सायण-भाष्यम्
इमामोषधिं पाठख्यां वीरुधं लतारूपां बलवत्तमां स्वकार्यकरणे अतिशयेन बलवतीं खनामि उन्मूलयामि । यया ओषध्या सपत्नीम् । समान एकः पतिर्यस्याः सा सपत्नी । तामेषा वधूः बाधते हिनस्ति । यया च पतिं भर्तारं संविन्दते सम्यगसाधारण्येन लभते ॥
Wilson
English translation:
“I dig up this most potent medicinal creeper, by which (a wife) destroys a rival wife, by which shesecures to herself her husband.”
Commentary by Sāyaṇa: Ṛgveda-bhāṣya
The deity of aim: Āpastamba says a wife who wishes to get rid of a rival mustrepeat this hymn silently three times on going to bed, and then embrace her husband. The creeper referred to inthe hymn is the patha
Jamison Brereton
This plant do I dig, most powerful shoot,
with which (a woman) repels her cowife, with which (she) acquires her own husband completely.
Griffith
FROM out the earth I dig this plant, a herb of most effectual power,
Wherewith one quells the rival wife and gains the husband for oneself.
Geldner
Ich grabe dies Kraut, das kräftigste Gewächs, durch das man die Nebenbuhlerin verdrängt, durch das man den Gatten ganz gewinnt.
Grassmann
Ich grabe diese Pflanze aus, dies Kraut, das reich an Kräften ist, Durch das die Mitfrau man vertreibt, durch das den Gatten man gewinnt.
Elizarenkova
Я копаю эту траву,
Самое сильное растение,
С помощью которой прогоняют соперницу,
С помощью которой покоряют мужа полностью.
अधिमन्त्रम् (VC)
- उपनिषत्सपत्नीबाधनम्
- इन्द्राणी
- निचृदनुष्टुप्
- गान्धारः
ब्रह्ममुनि - विषयः
इस सूक्त में कामवासना की नाशक अध्यात्मविद्या है, परमात्मा के साथ मेल करानेवाली भी है, इसकी सहायक सोम ओषधि भी, अध्यात्मप्रेमी को उसका भी सेवन करना है, इत्यादि विषय हैं।
ब्रह्ममुनि - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (इमाम्-ओषधिम्) इस दोष पीनेवाली (बलवत्तमां वीरुधम्) बलिष्ठ विशेषरूप से रोहणसमर्थ विद्या को (खनामि) निष्पादित करता हूँ (यया) जिसके द्वारा (सपत्नीं बाधते) विरोधिनी अनिष्ट कामवासना को बाधित करती है, जो उपनिषद्-अध्यात्मविद्या की सपत्नी है (यया पतिं संविन्दते)जिस उपनिषद्-अध्यात्मविद्या द्वारा विश्वपति परमात्मा को मनुष्य प्राप्त होता है ॥१॥
ब्रह्ममुनि - भावार्थः
भावार्थभाषाः - कामवासना को मिटानेवाली उपनिषद् अध्यात्मविद्या को निष्पादित करना चाहिए तथा जो कामवासना को मिटाकर विश्वपति परमात्मा को प्राप्त कराती है ॥१॥
ब्रह्ममुनि - विषयः
अत्र सूक्ते कामवासनाया नाशयित्री खलूपनिषदध्यात्मविद्याऽस्ति परमात्मना सत्सङ्गतिं कारयित्री च तथा सोम ओषधिरपि तत्सहायिका, अध्यात्मप्रेमिभिः सेवनीयः सोमः।
ब्रह्ममुनि - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (इमाम्-ओषधिम्) एतां दोषं पिबन्तीम् “ओषधयः-दोषं धयन्तीति वा” [निरु० ९।२७] (बलवत्तमां वीरुधम्) बलिष्ठां विशेषेण रोहणसमर्थाम् (खनामि) निष्पादयामि “खनामि निष्पादयामि” [यजुः-११।२ दयानन्दः] (यया सपत्नीं बाधते) यया-यस्या-अवलम्बनेन सपत्नीं विरोधिनीमनिष्टां कामवासनां बाधते या हि खलूपनिषदोऽध्यात्मविद्यायाः सपत्नी (यया पतिं संविन्दते) यया खलूपनिषदाऽध्यात्मविद्यया विश्वपतिं परमात्मानं प्राप्नोति जनः ॥१॥
02 उत्तानपर्णे सुभगे - अनुष्टुप्
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
उ᳓त्तानपर्णे सु᳓भगे
दे᳓वजूते स᳓हस्वति
सप᳓त्नीम् मे प᳓रा धम
प᳓तिम् मे के᳓वलं कुरु
मूलम् ...{Loading}...
उत्ता॑नपर्णे॒ सुभ॑गे॒ देव॑जूते॒ सह॑स्वति ।
स॒पत्नीं॑ मे॒ परा॑ धम॒ पतिं॑ मे॒ केव॑लं कुरु ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - उपनिषत्सपत्नीबाधनं
- ऋषिः - इन्द्राणी
- छन्दः - अनुष्टुप्
Thomson & Solcum
उ᳓त्तानपर्णे सु᳓भगे
दे᳓वजूते स᳓हस्वति
सप᳓त्नीम् मे प᳓रा धम
प᳓तिम् मे के᳓वलं कुरु
Vedaweb annotation
Strata
Popular for linguistic reasons, and possibly also for non-linguistic reasons
Pāda-label
popular;; epic anuṣṭubh (525)
popular;; epic anuṣṭubh (525)
popular;; epic anuṣṭubh (525)
popular;; epic anuṣṭubh (525)
Morph
súbhage ← subhága- (nominal stem)
{case:VOC, gender:F, number:SG}
úttānaparṇe ← uttānaparṇa- (nominal stem)
{case:VOC, gender:F, number:SG}
dévajūte ← devájūta- (nominal stem)
{case:VOC, gender:F, number:SG}
sáhasvati ← sáhasvant- (nominal stem)
{case:VOC, gender:F, number:SG}
dhama ← √dhamⁱ- (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}
me ← ahám (pronoun)
{case:DAT, number:SG}
párā ← párā (invariable)
sapátnīm ← sapátnī- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:SG}
kévalam ← kévala- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
kuru ← √kr̥- (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}
me ← ahám (pronoun)
{case:DAT, number:SG}
pátim ← páti- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
पद-पाठः
उत्ता॑नऽपर्णे । सुऽभ॑गे । देव॑ऽजूते । सह॑स्वति ।
स॒ऽपत्नी॑म् । मे॒ । परा॑ । ध॒म॒ । पति॑म् । मे॒ । केव॑लम् । कु॒रु॒ ॥
Hellwig Grammar
- uttānaparṇe ← uttāna
- [noun]
- “supine; upward; upright; skin-deep; raised; shallow.”
- uttānaparṇe ← parṇe ← parṇa
- [noun], vocative, singular, feminine
- “leaf; feather; parṇa [word]; leaf; wing.”
- subhage ← subhaga
- [noun], vocative, singular, feminine
- “beautiful; auspicious; beloved; fine-looking; fortunate; subhaga [word]; charming; pleasing; lucky.”
- devajūte ← deva
- [noun], masculine
- “Deva; Hindu deity; king; deity; Indra; deva [word]; God; Jina; Viśvedevās; mercury; natural phenomenon; gambling.”
- devajūte ← jūte ← jū
- [verb noun], vocative, singular
- “animate; encourage; impel; inspire.”
- sahasvati ← sahasvat
- [noun], vocative, singular, feminine
- “mighty; powerful.”
- sapatnīm ← sapatnī
- [noun], accusative, singular, feminine
- “sapatnī; rival; sapatnī [word]; mistress.”
- me ← mad
- [noun], genitive, singular
- “I; mine.”
- parā
- [adverb]
- “away.”
- dhama ← dham
- [verb], singular, Present imperative
- “heat; blow; fan; blow; ignite; blow; inflate.”
- patim ← pati
- [noun], accusative, singular, masculine
- “husband; overlord; king; deity; īśvara; ruler; pati [word]; commanding officer; leader; owner; mayor; lord.”
- me ← mad
- [noun], genitive, singular
- “I; mine.”
- kevalaṃ ← kevalam ← kevala
- [noun], accusative, singular, masculine
- “pure; alone(p); whole; all(a); pure; entire; kevala [word]; alone(p); single(a); white; absolute.”
- kuru ← kṛ
- [verb], singular, Present imperative
- “make; perform; cause; produce; shape; construct; do; put; fill into; use; fuel; transform; bore; act; write; create; prepare; administer; dig; prepare; treat; take effect; add; trace; put on; process; treat; heed; hire; act; produce; assume; eat; ignite; chop; treat; obey; manufacture; appoint; evacuate; choose; understand; insert; happen; envelop; weigh; observe; practice; lend; bring; duplicate; plant; kṛ; concentrate; mix; knot; join; take; provide; utter; compose.”
सायण-भाष्यम्
हे उत्तानपर्णे उत्तानान्यूर्ध्वमुखानि पर्णानि पत्राणि यस्यास्तादृशि हे सुभगे सौभाग्यहेतुभूते हे देवजूते देवेन स्रष्ट्रा प्रेरिते हे सहस्वति अभिभवनवति ईदृशे हे पाठे मे मम सपत्नीं स्त्रियं परा धम परागमय । धमतिर्गतिकर्मा । पतिं च मे ममैव केवलम् असाधारणं कुरु ॥
Wilson
English translation:
“O (plural nt) with upturned leaves, auspicious, sent by the gods, powerful, remove my rival and make myhusband mine alone.”
Jamison Brereton
You with outstretched leaves, luck-bringing, god-sped, possessing victorious might—
blow away my cowife, make my husband my own.
Griffith
Auspicious, with expanded leaves, sent by the Gods, victorious plant,
Blow thou the rival wife away, and make my husband only mine.
Geldner
Du Flachblättrige, Glückbringende, Gottgeschickte, Überlegene, blase meine Nebenbuhlerin fort, mache den Gatten mir allein zu eigen!
Grassmann
Breitblättrige, glückselige, du gottgesandte, kräftige, Die Mitfrau blase mir hinweg, den Mann lass ganz mein eigen sein.
Elizarenkova
О широколистная, приносящая счастье,
Посланная богами, победительница!
Сдуй ты прочь мою соперницу,
Сделай мужа только моим!
अधिमन्त्रम् (VC)
- उपनिषत्सपत्नीबाधनम्
- इन्द्राणी
- अनुष्टुप्
- गान्धारः
ब्रह्ममुनि - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (देवजूते) हे जीवन्मुक्तों के द्वारा प्रीति-चाही हुई (सहस्वति) बलवाली (सुभगे) सुभाग की निमित्तभूत (उत्तानपर्णे) उत्कृष्ट पालन जिसका है, ऐसी अध्यात्मविद्या या उसके निमित्त सोम ओषधि ! (मे) मेरी(सपत्नीं पराधम)विरोधी कामवासना को परे कर (मे पतिं केवलं कुरु) मेरे विश्वपति परमात्मा को नितान्त बना ॥२॥
ब्रह्ममुनि - भावार्थः
भावार्थभाषाः - जीवन्मुक्तोंकेद्वाराअध्यात्मविद्या या उसकी निमित्तभूत सोम ओषधि सेवन की जाती है, जो कामवासना को मिटाती है, परमात्मा कासङ्गकराती है ॥२॥
ब्रह्ममुनि - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (देवजूते) हे देवैर्जीवन्मुक्तैः प्रीते “देवजूतं देवप्रीतम्” [निरु० १०।२८] (सहस्वति) बलवति (सुभगे) सुभागनिमित्ते (उत्तानपर्णे) ऊर्ध्वं पर्णं पालनं यस्यास्तथाभूतेऽध्यात्मविद्ये तन्निमित्ते सोमौषधे ! वा (मे सपत्नीं पराधम) मम विरोधिनीं कामवासनां परागमय (मे पतिं केवलं कुरु) मदर्थं परमात्मानं पतिं नितान्तं कुरु ॥२॥
03 उत्तराहमुत्तर उत्तरेदुत्तराभ्यः - अनुष्टुप्
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
उ᳓त्तरा अह᳓म् उत्तर
उ᳓त्तरा इ᳓द् उ᳓त्तराभ्यः
अ᳓था सप᳓त्नी या᳓ म᳓म
अ᳓धरा सा᳓धराभियः
मूलम् ...{Loading}...
उत्त॑रा॒हमु॑त्तर॒ उत्त॒रेदुत्त॑राभ्यः ।
अथा॑ स॒पत्नी॒ या ममाध॑रा॒ साध॑राभ्यः ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - उपनिषत्सपत्नीबाधनं
- ऋषिः - इन्द्राणी
- छन्दः - अनुष्टुप्
Thomson & Solcum
उ᳓त्तरा अह᳓म् उत्तर
उ᳓त्तरा इ᳓द् उ᳓त्तराभ्यः
अ᳓था सप᳓त्नी या᳓ म᳓म
अ᳓धरा सा᳓धराभियः
Vedaweb annotation
Strata
Popular for linguistic reasons, and possibly also for non-linguistic reasons
Pāda-label
popular;; epic anuṣṭubh (525)
popular;; epic anuṣṭubh (525)
popular;; epic anuṣṭubh (525)
popular;; epic anuṣṭubh (525)
Morph
ahám ← ahám (pronoun)
{case:NOM, number:SG}
úttarā ← úttara- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:SG}
uttare ← úttara- (nominal stem)
{case:VOC, gender:F, number:SG}
ít ← ít (invariable)
úttarā ← úttara- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:SG}
úttarābhyaḥ ← úttara- (nominal stem)
{case:DAT, gender:F, number:PL}
átha ← átha (invariable)
máma ← ahám (pronoun)
{case:GEN, number:SG}
sapátnī ← sapátnī- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:SG}
yā́ ← yá- (pronoun)
{case:NOM, gender:F, number:SG}
ádharā ← ádhara- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:SG}
ádharābhyaḥ ← ádhara- (nominal stem)
{case:DAT, gender:F, number:PL}
sā́ ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:NOM, gender:F, number:SG}
पद-पाठः
उत्ऽत॑रा । अ॒हम् । उ॒त्ऽत॒रे॒ । उत्ऽत॑रा । इत् । उत्ऽत॑राभ्यः ।
अथ॑ । स॒ऽपत्नी॑ । या । मम॑ । अध॑रा । सा । अध॑राभ्यः ॥
Hellwig Grammar
- uttarāham ← uttarā ← uttara
- [noun], nominative, singular, feminine
- “northern; following; upper; additional; better; more(a); last; concluding; superior; later(a); uttara [word]; prevailing; future; left; northerly; northerly; higher; second; dominant; excellent; chief(a).”
- uttarāham ← aham ← mad
- [noun], nominative, singular
- “I; mine.”
- uttara ← uttare ← uttara
- [noun], vocative, singular, feminine
- “northern; following; upper; additional; better; more(a); last; concluding; superior; later(a); uttara [word]; prevailing; future; left; northerly; northerly; higher; second; dominant; excellent; chief(a).”
- uttared ← uttarā ← uttara
- [noun], nominative, singular, feminine
- “northern; following; upper; additional; better; more(a); last; concluding; superior; later(a); uttara [word]; prevailing; future; left; northerly; northerly; higher; second; dominant; excellent; chief(a).”
- uttared ← id
- [adverb]
- “indeed; assuredly; entirely.”
- uttarābhyaḥ ← uttara
- [noun], ablative, plural, feminine
- “northern; following; upper; additional; better; more(a); last; concluding; superior; later(a); uttara [word]; prevailing; future; left; northerly; northerly; higher; second; dominant; excellent; chief(a).”
- athā ← atha
- [adverb]
- “now; then; furthermore; now; then.”
- sapatnī
- [noun], nominative, singular, feminine
- “sapatnī; rival; sapatnī [word]; mistress.”
- yā ← yad
- [noun], nominative, singular, feminine
- “who; which; yat [pronoun].”
- mamādharā ← mama ← mad
- [noun], genitive, singular
- “I; mine.”
- mamādharā ← adharā ← adhara
- [noun], nominative, singular, feminine
- “lower; adhara [word]; worse.”
- sādharābhyaḥ ← sā ← tad
- [noun], nominative, singular, feminine
- “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”
- sādharābhyaḥ ← adharābhyaḥ ← adhara
- [noun], ablative, plural, feminine
- “lower; adhara [word]; worse.”
सायण-भाष्यम्
हे उत्तरे उत्कृष्टतरे पाठे अहम् उत्तरा उत्कृष्टतरा भूयासम् । उत्तराभ्यः लोके या उत्कृष्टतराः सन्ति ताभ्योऽप्यहम् उत्तरा उत्कृष्टतरैव त्वत्र्ससादाद्भवेयम् । अथ अनन्तरं मम या सपत्नी सा अधराभ्यः निकृष्टाभ्योऽपि अधरा निकृष्टतरा भवतु ॥
Wilson
English translation:
“Excellent (plural nt), may I too be excellent, excellent among the excellent, and may she who is my rival bevile among the vile.”
Jamison Brereton
Higher am I, o higher one, higher even than the higher ones.
But she who is my cowife, she is lower than the lower ones.
Griffith
Stronger am 1, O Stronger One, yea, mightier than the mightier;
And she who is my rival wife is lower than the lowest dames.
Geldner
Ich sei die Obere, o Oberster, noch über den Obersten, und meine Nebenbuhlerin soll noch unter den Untersten sein.
Grassmann
Ich bin voll Macht, o mächtige, und mächt’ger als die mächtigsten; Ohnmächtig meine Nebenfrau, ohnmächt’ger als ohnmächtigste.
Elizarenkova
Я выше, (чем она,) о ты, что выше,
Выше (я,) конечно, (даже) тех, кто выше!
А та, что соперница моя,
Ниже (она) тех, кто ниже!
अधिमन्त्रम् (VC)
- उपनिषत्सपत्नीबाधनम्
- इन्द्राणी
- स्वराडार्च्यनुष्टुप्
- गान्धारः
ब्रह्ममुनि - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (उत्तरे) हे उत्कृष्ट सोम ओषधि ! तू (उत्तरा) ओषधियों में उत्कृष्ट है (अहम्) मैं अध्यात्मविद्या (उत्तराभ्यः) सब उत्कृष्ट विद्याओं से (उत्तरा) उत्कृष्ट हूँ (अथ) और (या) जो (मम) मेरी (सपत्नी) सपत्नी कामवासना (अधरा) अधरा नीच है (अधराभ्यः) नीचों से (अधरा) नीच है ॥३॥
ब्रह्ममुनि - भावार्थः
भावार्थभाषाः - जैसे ओषधियों में सोम उत्कृष्ट है, ऐसे अध्यात्मविद्या सब विद्याओं में उत्कृष्ट है, कामवासना नीच है सब नीच भावनाओं में, अतः कामवासना को स्थान अधिक न देना चाहिए ॥३॥
ब्रह्ममुनि - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (उत्तरे-उत्तरा) हे उत्कृष्टे सोमोषधे ! त्वामोषधिषूत्कृष्टा (अहम्-उत्तराभ्यः-उत्तरा) अहमध्यात्मविद्या सर्वाभ्य उत्कृष्टाभ्यो विद्याभ्य उत्कृष्टाऽस्मि (अथ) अथ च (या मम सपत्नी-अधरा) या मम सपत्नी कामवासना साऽधराऽस्ति (अधराभ्यः-अधरा) निकृष्टाभ्यो निकृष्टाऽस्ति ॥३॥
04 नह्यस्या नाम - अनुष्टुप्
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
नह्य् अ᳡स्या ना᳓म गृभ्णा᳓मि
नो᳓ अस्मि᳓न् रमते ज᳓ने
प᳓राम् एव᳓ पराव᳓तं
सप᳓त्नीं गमयामसि
मूलम् ...{Loading}...
न॒ह्य॑स्या॒ नाम॑ गृ॒भ्णामि॒ नो अ॒स्मिन्र॑मते॒ जने॑ ।
परा॑मे॒व प॑रा॒वतं॑ स॒पत्नीं॑ गमयामसि ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - उपनिषत्सपत्नीबाधनं
- ऋषिः - इन्द्राणी
- छन्दः - अनुष्टुप्
Thomson & Solcum
नह्य् अ᳡स्या ना᳓म गृभ्णा᳓मि
नो᳓ अस्मि᳓न् रमते ज᳓ने
प᳓राम् एव᳓ पराव᳓तं
सप᳓त्नीं गमयामसि
Vedaweb annotation
Strata
Popular for linguistic reasons, and possibly also for non-linguistic reasons
Pāda-label
popular;; epic anuṣṭubh (525)
popular;; epic anuṣṭubh (525)
popular;; epic anuṣṭubh (525)
popular;; epic anuṣṭubh (525)
Morph
asya ← ayám (pronoun)
{case:GEN, gender:M, number:SG}
gr̥bhṇā́mi ← √gr̥bhⁱ- (root)
{number:SG, person:1, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}
nahí ← nahí (invariable)
nā́ma ← nā́man- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:SG}
asmín ← ayám (pronoun)
{case:LOC, gender:M, number:SG}
jáne ← jána- (nominal stem)
{case:LOC, gender:M, number:SG}
ná ← ná (invariable)
ramate ← √ram- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:MED}
u ← u (invariable)
evá ← evá (invariable)
párām ← pára- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:SG}
parāvátam ← parāvát- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:SG}
gamayāmasi ← √gam- (root)
{number:PL, person:1, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}
sapátnīm ← sapátnī- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:SG}
पद-पाठः
न॒हि । अ॒स्याः॒ । नाम॑ । गृ॒भ्णामि॑ । नो इति॑ । अ॒स्मिन् । र॒म॒ते॒ । जने॑ ।
परा॑म् । ए॒व । प॒रा॒ऽवत॑म् । स॒ऽपत्नी॑म् । ग॒म॒या॒म॒सि॒ ॥
Hellwig Grammar
- nahy ← nahi
- [adverb]
- asyā ← asyāḥ ← idam
- [noun], genitive, singular, feminine
- “this; he,she,it (pers. pron.); here.”
- nāma ← nāman
- [noun], accusative, singular, neuter
- “name; appellation; nāman [word]; nāmakaraṇa; surname; noun; word.”
- gṛbhṇāmi ← grah
- [verb], singular, Present indikative
- “take; grasp; take out; extract; perceive; pick; assume; include; accept; understand; use; learn; possess; keep; choose; accept; afflict; suck; paralyze; mention; mistake; eat; wear; embrace; fill into; capture; eclipse; get; collect; hand down; marry; heed; touch.”
- no ← na
- [adverb]
- “not; like; no; na [word].”
- no ← u
- [adverb]
- “ukāra; besides; now; indeed; u.”
- asmin ← idam
- [noun], locative, singular, masculine
- “this; he,she,it (pers. pron.); here.”
- ramate ← ram
- [verb], singular, Present indikative
- “delight; rejoice; love; frolic; desire; give; calm; break.”
- jane ← jana
- [noun], locative, singular, masculine
- “people; national; man; relative; jan; Janaloka; person; jana [word]; man; attendant; Jana; foreigner; inhabitant; group.”
- parām ← para
- [noun], accusative, singular, feminine
- “best; other; following; devoted(p); extreme; highest; otherwordly; better; hostile; maximal; distant; another(a); para [word]; upper; concluding; foreign; earlier; worse; longer; finest; excessive.”
- eva
- [adverb]
- “indeed; merely; thus; even; surely; same; eva [word]; successively; immediately; in truth.”
- parāvataṃ ← parāvatam ← parāvat
- [noun], accusative, singular, feminine
- “distance; distance; distance.”
- sapatnīṃ ← sapatnīm ← sapatnī
- [noun], accusative, singular, feminine
- “sapatnī; rival; sapatnī [word]; mistress.”
- gamayāmasi ← gamay ← √gam
- [verb], plural, Present conjunctive (subjunctive)
- “bring; spend.”
सायण-भाष्यम्
अस्याः सपत्न्याः नाम संज्ञामपि नहि गृभ्णामि नैव गृह्णामि उच्चारयामि । नो न खलु काचित् अस्मिन् जने सपत्न्याख्ये रमते क्रीडति । अपि च तां सपत्नीं परां परावतम् एव अतिशयेन दूरदेशमेव गमयामसि गमयामः प्रापयामः । अतिशयेन भर्त्रा वियोजयाम इत्यर्थः ॥
Wilson
English translation:
“I will not even utter her name, no (woman) takes plural asure in that person n; may we remove the otherrival wife to a distance.”
Jamison Brereton
I do not take [=mention] her name, nor does she rest by this person [=husband].
To the farthest farness we (all) make my cowife go.
Griffith
Her very name I utter not: she takes no pleasure in this man.
Far into distance most remote drive we the rival wife away.
Geldner
Nicht nehme ich ja ihren Namen in den Mund, und nicht hängt er an dieser Person. In die fernste Ferne schicken wir die Nebenbuhlerin fort.
Grassmann
Auch ihren Namen nenn ich nicht; sie freut sich dieses Mannes nicht; Weit in die Ferne führen wir hinweg fürwahr die Nebenfrau.
Elizarenkova
Даже имени ее я не захватываю,
А она не льнет к человеку этому.
В самую дальнюю даль
Отправляем мы мою соперницу.
अधिमन्त्रम् (VC)
- उपनिषत्सपत्नीबाधनम्
- इन्द्राणी
- अनुष्टुप्
- गान्धारः
ब्रह्ममुनि - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (अस्याः-नाम) इस कामवासना का-नाम मैं अध्यात्म-विद्या (नहि गृभ्णामि) नहीं ग्रहण करवाती हूँ (अस्मिन् जने) इस मनुष्य में जिसमें मैं अध्यात्मविद्या रहती हूँ (न रमते) उसमें कामवासना नहीं रमण करती है-नहीं ठहर सकती है (सपत्नीम्) विरोधी कामवासना को (परम्-एव) अन्य दिशा को-दूर दिशा को ही (परावतम्) दूर देश को (गमयामसि) पहुँचा देती हूँ ॥४॥
ब्रह्ममुनि - भावार्थः
भावार्थभाषाः - जिस मनुष्य के अन्दर अध्यात्मविद्या बस जाती है, उसमें कामवासना नहीं रहती है, अपितु वह कामवासना का नाम तक नहीं लेता,उससे कामवासना दूर हो जाती है ॥४॥
ब्रह्ममुनि - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (अस्याः-नाम न हि गृभ्णामि) अस्याः कामवासनायाः खलु नाम नहि ग्राहयामि ‘अन्तर्गतो णिजर्थः’ अहमुपनिषदध्यात्मविद्या (अस्मिन् जने न रमते) यस्मिन् ह्यहमध्यात्मविद्या रमे, अस्मिन्-अध्यात्मविद्यावति शान्ते जने न कामवासना रमतेऽवतिष्ठते (सपत्नीम्) विरोधिनीं कामवासनां (पराम्-एव परावतम्) परामन्यां दिशं हि तथाऽन्यं दूरदेशं (गमयामसि) प्रेरयामसि प्रक्षिपामि “अस्मदो द्वयोश्च” [अष्टा० १।२।५९] ॥४॥
05 अहमस्मि सहमानाथ - अनुष्टुप्
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
अह᳓म् अस्मि स᳓हमाना
अ᳓थ त्व᳓म् असि सासहिः᳓
उभे᳓ स᳓हस्वती भूत्वी᳓
सप᳓त्नीम् मे सहावहै
मूलम् ...{Loading}...
अ॒हम॑स्मि॒ सह॑मा॒नाथ॒ त्वम॑सि सास॒हिः ।
उ॒भे सह॑स्वती भू॒त्वी स॒पत्नीं॑ मे सहावहै ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - उपनिषत्सपत्नीबाधनं
- ऋषिः - इन्द्राणी
- छन्दः - अनुष्टुप्
Thomson & Solcum
अह᳓म् अस्मि स᳓हमाना
अ᳓थ त्व᳓म् असि सासहिः᳓
उभे᳓ स᳓हस्वती भूत्वी᳓
सप᳓त्नीम् मे सहावहै
Vedaweb annotation
Strata
Popular for linguistic reasons, and possibly also for non-linguistic reasons
Pāda-label
popular;; epic anuṣṭubh (525)
popular;; epic anuṣṭubh (525)
popular;; epic anuṣṭubh (525)
popular;; epic anuṣṭubh (525)
Morph
ahám ← ahám (pronoun)
{case:NOM, number:SG}
asmi ← √as- 1 (root)
{number:SG, person:1, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}
sáhamānā ← √sah- (root)
{case:NOM, gender:F, number:SG, tense:PRS, voice:MED}
asi ← √as- 1 (root)
{number:SG, person:2, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}
átha ← átha (invariable)
sāsahíḥ ← sāsahí- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
tvám ← tvám (pronoun)
{case:NOM, number:SG}
bhūtvī́ ← √bhū- (root)
sáhasvatī ← sáhasvant- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:DU}
ubhé ← ubhá- (pronoun)
{case:NOM, gender:F, number:DU}
me ← ahám (pronoun)
{case:DAT, number:SG}
sahāvahai ← √sah- (root)
{number:DU, person:2, mood:SBJV, tense:PRS, voice:MED}
sapátnīm ← sapátnī- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:SG}
पद-पाठः
अ॒हम् । अ॒स्मि॒ । सह॑माना । अथ॑ । त्वम् । अ॒सि॒ । स॒स॒हिः ।
उ॒भे इति॑ । सह॑स्वती॒ इति॑ । भू॒त्वी । स॒ऽपत्नी॑म् । मे॒ । स॒हा॒व॒है॒ ॥
Hellwig Grammar
- aham ← mad
- [noun], nominative, singular
- “I; mine.”
- asmi ← as
- [verb], singular, Present indikative
- “be; exist; become; originate; happen; result; be; dwell; be born; stay; be; equal; exist; transform.”
- sahamānātha ← sahamānā ← sah
- [verb noun], nominative, singular
- “endure; overcome; habituate.”
- sahamānātha ← atha
- [adverb]
- “now; then; furthermore; now; then.”
- tvam ← tvad
- [noun], nominative, singular
- “you.”
- asi ← as
- [verb], singular, Present indikative
- “be; exist; become; originate; happen; result; be; dwell; be born; stay; be; equal; exist; transform.”
- sāsahiḥ ← sāsahi
- [noun], nominative, singular, feminine
- “victorious.”
- ubhe ← ubh
- [noun], nominative, dual, feminine
- “both(a).”
- sahasvatī ← sahasvat
- [noun], nominative, dual, feminine
- “mighty; powerful.”
- bhūtvī ← bhū
- [verb noun]
- “become; be; originate; transform; happen; result; exist; be born; be; be; come to life; grow; elapse; come to mind; thrive; become; impend; show; conceive; understand; stand; constitute; serve; apply; behave.”
- sapatnīm ← sapatnī
- [noun], accusative, singular, feminine
- “sapatnī; rival; sapatnī [word]; mistress.”
- me ← mad
- [noun], genitive, singular
- “I; mine.”
- sahāvahai ← sah
- [verb], dual, Present conjunctive (subjunctive)
- “endure; overcome; habituate.”
सायण-भाष्यम्
हे ओषधि अहं त्वत्प्रसादात् सहमाना अस्मि सपत्न्या अभिभवित्री भवामि । अथ अपि च त्वम् अपि सासहिः असि तस्या अभिभवित्री भवसि । आवाम् उभे अपि सहस्वती अभिभवित्र्यौ भूत्वी भूत्वा मे मम सपत्नीं सहावहै अभिभवाव ॥
Wilson
English translation:
“I am triumphing, you are triumphant; we two being powerful will triumph over my rival.”
Jamison Brereton
I am gaining victory, and you [=plant] are victorious.
Both having become victoriously mighty, we two shall be victorious over my cowife.
Griffith
I am the conqueror, and thou, thou also act victorious:
As victory attends us both we will subdue my fellow-wife.
Geldner
Ich bin die Siegende und du bist die Siegerin. Beide siegesstark geworden wollen wir meine Nebenbuhlerin besiegen.
Grassmann
Ich bin es, die den Sieg gewinnt, und du, o Kraut, bist siegreich auch; Wir beide wollen siegbegabt besiegen meine Nebenfrau.
Elizarenkova
Я – побеждающая,
И ты – победоносная.
Обе будучи победительницами,
Победим мы мою соперницу.
अधिमन्त्रम् (VC)
- उपनिषत्सपत्नीबाधनम्
- इन्द्राणी
- निचृदनुष्टुप्
- गान्धारः
ब्रह्ममुनि - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (अहम्) मैं-उपनिषद्-अध्यात्मविद्या (सहमाना)कामवासना को अभिभूत करनेवाली दबानेवाली (अस्मि) हूँ (अथ) और (त्वं सासहिः) हे सोम ओषधि ! तू अत्यन्त अभिभव करनेवाली (असि) है (उभे सहस्वती) दोनों बलवाली होकर (मे-सपत्नीम्) मेरी विरोधिनी कामवासना को (सहावहै) अभिभूत करें-दबावें ॥५॥
ब्रह्ममुनि - भावार्थः
भावार्थभाषाः - अध्यात्मविद्या बहुत बल रखती हैकामवासना को दबाने के लिए और सोम ओषधि भी बल रखती हैकामवासना को दबाने के लिए, दोनों का सेवनकामवासना से बचाता है ॥५॥
ब्रह्ममुनि - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (अहम्-सहमाना-अस्मि) अहमुपनिषदध्यात्मविद्या कामवासना-मभिभवित्री खल्वस्मि (अथ त्वं सासहिः-असि) अथ च हे सोम ! त्वमत्यन्तमभिभविताऽसि (उभे सहस्वती भूत्वी) उभे सहस्वत्यौ बलवत्यौ भूत्वा (मे सपत्नीं सहावहै) मम विरोधिनीं कामवासनामभिभवावहै ॥५॥
06 उप तेऽधाम् - पङ्क्तिः
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
उ᳓प ते ऽधां स᳓हमानाम्
अभि᳓ त्वाधां स᳓हीयसा
मा᳐᳓म् अ᳓नु प्र᳓ ते म᳓नो
वत्सं᳓ गउ᳓र् इव धावतु
पथा᳓ वा᳓र् इव धावतु
मूलम् ...{Loading}...
उप॑ तेऽधां॒ सह॑मानाम॒भि त्वा॑धां॒ सही॑यसा ।
मामनु॒ प्र ते॒ मनो॑ व॒त्सं गौरि॑व धावतु प॒था वारि॑व धावतु ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - उपनिषत्सपत्नीबाधनं
- ऋषिः - इन्द्राणी
- छन्दः - पङ्क्तिः
Thomson & Solcum
उ᳓प ते ऽधां स᳓हमानाम्
अभि᳓ त्वाधां स᳓हीयसा
मा᳐᳓म् अ᳓नु प्र᳓ ते म᳓नो
वत्सं᳓ गउ᳓र् इव धावतु
पथा᳓ वा᳓र् इव धावतु
Vedaweb annotation
Strata
Popular for linguistic reasons, and possibly also for non-linguistic reasons
Pāda-label
popular;; epic anuṣṭubh (525)
popular;; epic anuṣṭubh (525)
popular;; epic anuṣṭubh (525)
popular;; epic anuṣṭubh (525)
popular;; epic anuṣṭubh (525)
Morph
adhām ← √dhā- 1 (root)
{number:SG, person:1, mood:IND, tense:AOR, voice:ACT}
sáhamānām ← √sah- (root)
{case:ACC, gender:F, number:SG, tense:PRS, voice:MED}
te ← tvám (pronoun)
{case:DAT, number:SG}
úpa ← úpa (invariable)
abhí ← abhí (invariable)
adhām ← √dhā- 1 (root)
{number:SG, person:1, mood:IND, tense:AOR, voice:ACT}
sáhīyasā ← sáhīyaṁs- (nominal stem)
{case:INS, gender:M, number:SG}
tvā ← tvám (pronoun)
{case:ACC, number:SG}
ánu ← ánu (invariable)
mā́m ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:SG}
mánaḥ ← mánas- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}
prá ← prá (invariable)
te ← tvám (pronoun)
{case:DAT, number:SG}
dhāvatu ← √dhāv- 1 (root)
{number:SG, person:3, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}
gaúḥ ← gáv- ~ gó- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
iva ← iva (invariable)
vatsám ← vatsá- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
dhāvatu ← √dhāv- 1 (root)
{number:SG, person:3, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}
iva ← iva (invariable)
pathā́ ← pánthā- ~ path- (nominal stem)
{case:INS, gender:M, number:SG}
vā́r ← vā́r- 1 (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}
पद-पाठः
उप॑ । ते॒ । अ॒धा॒म् । सह॑मानाम् । अ॒भि । त्वा॒ । अ॒धा॒म् । सही॑यसा ।
माम् । अनु॑ । प्र । ते॒ । मनः॑ । व॒त्सम् । गौःऽइ॑व । धा॒व॒तु॒ । प॒था । वाःऽइ॑व । धा॒व॒तु॒ ॥
Hellwig Grammar
- upa
- [adverb]
- “towards; on; next.”
- te ← tvad
- [noun], dative, singular
- “you.”
- ‘dhāṃ ← adhām ← dhā
- [verb], singular, Root aorist (Ind.)
- “put; give; cause; get; hold; make; provide; lend; wear; install; have; enter (a state); supply; hold; take; show.”
- sahamānām ← sahamānā
- [noun], accusative, singular, feminine
- abhi
- [adverb]
- “towards; on.”
- tvādhāṃ ← tvā ← tvad
- [noun], accusative, singular
- “you.”
- tvādhāṃ ← adhām ← dhā
- [verb], singular, Root aorist (Ind.)
- “put; give; cause; get; hold; make; provide; lend; wear; install; have; enter (a state); supply; hold; take; show.”
- sahīyasā ← sahīyas
- [noun], instrumental, singular, masculine
- “mighty.”
- mām ← mad
- [noun], accusative, singular
- “I; mine.”
- anu
- [adverb]
- “subsequently; behind; along; towards; because.”
- pra
- [adverb]
- “towards; ahead.”
- te ← tvad
- [noun], genitive, singular
- “you.”
- mano ← manaḥ ← manas
- [noun], nominative, singular, neuter
- “mind; Manas; purpose; idea; attention; heart; decision; manas [word]; manas [indecl.]; spirit; temper; intelligence.”
- vatsaṃ ← vatsam ← vatsa
- [noun], accusative, singular, masculine
- “calf; child; Vatsa; vatsa [word]; juvenile; Vatsa; Vatsa; Vatsa; son; male child.”
- gaur ← gauḥ ← go
- [noun], nominative, singular, feminine
- “cow; cattle; go [word]; Earth; bull; floor; milk; beam; sunbeam; leather; hide; horn; language; bowstring; earth; ox; Svarga.”
- iva
- [adverb]
- “like; as it were; somehow; just so.”
- dhāvatu ← dhāv
- [verb], singular, Present imperative
- “run; run; wash.”
- pathā ← pathin
- [noun], instrumental, singular, masculine
- “way; road; path [word]; journey; method.”
- vār
- [noun], nominative, singular
- “water; juice; jala.”
- iva
- [adverb]
- “like; as it were; somehow; just so.”
- dhāvatu ← dhāv
- [verb], singular, Present imperative
- “run; run; wash.”
सायण-भाष्यम्
हे पते ते तव सहमानां सपत्न्या अभिभवित्रीमिमामोषधिम् उप अधाम् । शिरस उपाधानं करोमि । सहीयसा अभिभवितृतरेण तेनोपधानेन त्वाम् अभि अधाम् अभितो धारयामि । ते तव भर्तुः मनः माम् अनुलक्ष्य प्र धावतु प्रकर्षेण शीघ्रं गच्छतु । तत्र निदर्शनद्वयमुच्यते । गौरिव यथा गौः वत्सं शीघ्रं गच्छति पथा निम्नेन मार्गेण वारिव वारुदकं यथा स्वभावतो गच्छति तद्वत् । अनेन निदर्शनद्वयेनौत्सुक्यातिशयः स्वाभाविकत्वं च प्रतिपाद्यते ॥ ॥३॥
Wilson
English translation:
“I make you the triumphant (herb) my pillow, I support you with that more triumphant (pillow); let yourmind hasten to me as a cow to her calf, let it speed on its way like water. not fear assail you?”
Jamison Brereton
On you [=husband] have I laid the (plant) that wins victory; I have harnessed you with an even more victorious one.
Let your mind run forth after me, like a cow after a calf, like water along its path.
Griffith
I have gained thee for vanquisher, have grasped thee with a stronger spell.
As a cow hastens to her calf, so let thy spirit speed te me, hasten like water on its way.
Geldner
Ich habe dir das siegende Kraut aufgelegt, ich habe dich mit dem Siegesstarken umwunden. Mir soll dein Sinn nachlaufen wie die Kuh dem Kalbe, soll wie das Wasser auf seinem Wege laufen.
Grassmann
Dir leg’ die kräftige ich an, bekränz’ dich mit dem stärkeren, Zu mir hin eile vor dein Sinn wie zu dem Kalb die Mutterkuh wie Wasser läuft auf seiner Bahn.
Elizarenkova
Подложила я тебе побеждающую (траву),
Обложила я тебя (этой) очень победной.
Пускай сердце твое вслед за мной
Побежит, как корова за теленком,
Как вода по дороге, пускай побежит!
अधिमन्त्रम् (VC)
- उपनिषत्सपत्नीबाधनम्
- इन्द्राणी
- निचृत्पङ्क्ति
- पञ्चमः
ब्रह्ममुनि - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (ते) हे अध्यात्मप्रिय जन ! तेरे लिये (सहमानाम्) कामवासना को दबानेवाली सोम ओषधि को (उप-अधाम्) सहाय्यरूप से समर्पित करती हूँ पीने के लिये (त्वा) तुझे (सहीयसा) बलवान् सोम से (अभि अधाम्) अभिधारण करती हूँ, मैं उपनिषद् अध्यात्मविद्या अपने में धारण करती हूँ। (ते मनः) तेरा मन (माम्-अनु प्र धावतु) मुझे अनुसरण करता हुआ प्रगति करे (गौः-इव वत्सम्) जैसे गौ बछड़े को अनुसरण कर चलती है (वाः यथा धावतु) जलनीचे मार्ग से बहता है तथा मुझ उपनिषद्-अध्यात्मविद्या का अनुसरण कर ॥६॥
ब्रह्ममुनि - भावार्थः
भावार्थभाषाः - अध्यात्मविद्या का सहायक सोम ओषधि है, उसे भी अध्यात्मप्रेमी सेवन करे, अध्यात्मविद्या के प्रति अनुराग ऐसा होना चाहिए, जैसे गौ का बछड़े के प्रति, जैसे जल निम्न मार्ग के प्रति बह जाता है ॥६॥
ब्रह्ममुनि - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (ते) हे-अध्यात्मप्रिय जन ! तुभ्यं (सहमानाम्-उप-अधाम्) कामवासनाया-अभिभवित्रीं सोमौषधिमुपदधामि सहाय्यरूपेण समर्पयामि पानार्थं (त्वा) त्वां (सहीयसा-अभि अधाम्) बलवता सोमेन-अभिधारयामि-उपनिषदि खल्वध्यात्मविद्यायां स्वस्यां धारयामि (ते मनः) तव मनः (माम्-अनु प्र धावतु) मामनुसरन् प्रगच्छतु (गौः-इव वत्सम्) यथा गौर्वत्समनुप्रगच्छति (वाः-पथा धावतु) यथा जलं निम्नमार्गेण प्रगच्छति तथा मामुपनिषद-मध्यात्मविद्यां प्रगच्छ ॥६॥