१४१

• देवता - विश्वेदेवाः
• ऋषिः - अग्निस्तापसः
• छन्दः - अनुष्टुप्

अ᳓ग्ने अ᳓छा वदेह᳓ नः
प्रत्य᳓ङ् नः सुम᳓ना भव
प्र᳓ नो यछ विशस् पते
धनदा᳓ असि नस् तुव᳓म्

Strata
Popular for non-linguistic reasons

Pāda-label
genre D;; epic anuṣṭubh (292)
genre D;; epic anuṣṭubh (292)
genre D;; epic anuṣṭubh (292)
genre D;; epic anuṣṭubh (292)

Morph
ácha ← ácha (invariable)

ágne ← agní- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

ihá ← ihá (invariable)

naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}

vada ← √vadⁱ- (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

bhava ← √bhū- (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}

pratyáṅ ← pratyáñc- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

sumánāḥ ← sumánas- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}

pate ← páti- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

prá ← prá (invariable)

viśaḥ ← víś- (nominal stem)
{case:VOC, gender:F, number:PL}

yacha ← √yam- (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

asi ← √as- 1 (root)
{number:SG, person:2, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}

dhanadā́ḥ ← dhanadā́- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}

tvám ← tvám (pronoun)
{case:NOM, number:SG}

अग्ने॑ । अच्छ॑ । व॒द॒ । इ॒ह । नः॒ । प्र॒त्यङ् । नः॒ । सु॒ऽमनाः॑ । भ॒व॒ ।
प्र । नः॒ । य॒च्छ॒ । वि॒शः॒ । प॒ते॒ । ध॒न॒ऽदाः । अ॒सि॒ । नः॒ । त्वम् ॥

• agne ← agni
• [noun], vocative, singular, masculine
• “fire; Agni; sacrificial fire; digestion; cautery; Plumbago zeylanica; fire; vahni; agni [word]; agnikarman; gold; three; jāraṇa; pyre; fireplace; heating.”

• acchā
• [adverb]
• “towards; accha [prefix].”

• vadeha ← vada ← vad
• [verb], singular, Present imperative
• “describe; teach; speak; tell; say; call; name; enumerate; declare; diagnose; address; say; pronounce; express; instruct; order.”

• vadeha ← iha
• [adverb]
• “here; now; in this world; now; below; there; here; just.”

• naḥ ← mad
• [noun], accusative, plural
• “I; mine.”

• pratyaṅ ← pratyañc
• [noun], nominative, singular, masculine
• “western; facing; westbound; backward; pratyañc [word]; inverted.”

• naḥ ← mad
• [noun], dative, plural
• “I; mine.”

• sumanā ← su
• [adverb]
• “very; well; good; nicely; beautiful; su; early; quite.”

• sumanā ← manāḥ ← manas
• [noun], nominative, singular, masculine
• “mind; Manas; purpose; idea; attention; heart; decision; manas [word]; manas [indecl.]; spirit; temper; intelligence.”

• bhava ← bhū
• [verb], singular, Present imperative
• “become; be; originate; transform; happen; result; exist; be born; be; be; come to life; grow; elapse; come to mind; thrive; become; impend; show; conceive; understand; stand; constitute; serve; apply; behave.”

• pra
• [adverb]
• “towards; ahead.”

• no ← naḥ ← mad
• [noun], dative, plural
• “I; mine.”

• yaccha ← yam
• [verb], singular, Present imperative
• “concentrate; grant; restrain; cause; control; offer; cover; raise.”

• viśas ← viśaḥ ← viś
• [noun], genitive, singular, feminine
• “people; tribe; Vaisya; national; viś; real property; Vaisya.”

• pate ← pati
• [noun], vocative, singular, masculine
• “husband; overlord; king; deity; īśvara; ruler; pati [word]; commanding officer; leader; owner; mayor; lord.”

• dhanadā ← dhana
• [noun], neuter
• “wealth; property; money; treasure; prize; dhana [word]; valuable; dhan; capital; fight.”

• dhanadā ← dāḥ ← dā
• [noun], nominative, singular, masculine
• “giving.”

• asi ← as
• [verb], singular, Present indikative
• “be; exist; become; originate; happen; result; be; dwell; be born; stay; be; equal; exist; transform.”

• nas ← naḥ ← mad
• [noun], dative, plural
• “I; mine.”

• tvam ← tvad
• [noun], nominative, singular
• “you.”

हे अग्ने इह अस्मिन् देशे नः अस्मान् अच्छ वद आभिमुख्येन प्रियं ब्रूहि । तथा प्रत्यङ् नः अस्मान् प्रत्यञ्चन् सुमनाः शोभनमनस्को भव । हे विशस्पते यजमानलक्षणायाः प्रजायाः पालयितः नः अस्मभ्यं प्र यच्छ धनानि प्रदेहि यतः त्वं नः अस्माकं धनदाः असि धनानां दाता भवसि ॥

English translation:

“Agni, speak to us here, be favourably disposed towards us; bestow upon us (riches), lord of men, foryou are the giver of wealth to us.”

O Agni, address us here; facing us, become well-disposed to us.
Provide for us, Lord of the Clan. You are a prize-giver to us.

TURN hither, Agni, speak to us: come to us with a gracious mind.
Enrich us, Master of the house: thou art the Giver of our wealth.

Agni, heiß uns hier willkommen, wende dich uns zu, sei wohlgesinnt! Schenke uns, du Clanherr; du bist uns der Schatzgeber!

Sprich hold, o Agni, hier uns zu, sei freundlich gegen uns gesinnt; Und schenk uns Gut, o Stammes Herr, du bist es, der uns Reichthum gibt.

О Агни, приветствуй нас здесь,
Обращенный к нам, будь благожелателен!
Дари нам, о господин племен –
Ты наш даритель богатства!

• विश्वेदेवा:
• अग्निस्तापसः
• निचृदनुष्टुप्
• गान्धारः

इस सूक्त में प्रजाजन सभाध्यक्ष, सेनाध्यक्ष व वैश्य को आमन्त्रित करें, परस्पर विचारें कि न्यायाधीश न्याय दे, धनाधिकारी धन दे, विद्वान् ज्ञान दे इत्यादि विषय हैं।

पदार्थान्वयभाषाः - (अग्ने-इह) हे अग्रणेता परमात्मन् ! तू इस जगत् में (नः) हमें लक्ष्य कर (अच्छ वद) अच्छे मन्त्रप्रवचन कर (सुमनाः) शोभन मनवाला-शोभन मन सम्पादक होता हुआ तू (नः प्रत्यङ् भव) हमें साक्षात् हो-हमारे में साक्षात् हो (विशः-पते) हे प्राणिमात्रप्रजा के पालक ! (नः प्र यच्छ) हमारे लिए जीवनार्थ साधन प्रदान कर (त्वं नः-धनदाः-असि) तू हमारा धनदाता है ॥१॥

भावार्थभाषाः - परमात्मा से अच्छे ज्ञान का उपदेश प्रेरित करने और उसके साक्षात् करने के लिए प्रार्थना करनी चाहिए, वह अच्छे मन का बनानेवाला और जीवनार्थ साधनों का देनेवाला तथा धनदाता है ॥१॥

अत्र सूक्ते प्रजाजनाः सभासेनाध्यक्षौ वैश्यं चामन्त्र्य परस्परं राष्ट्ररक्षणस्योपायान् चिन्त्येरन् न्यायाधीशो न्यायं प्रयच्छेद्धनाध्यक्षो धनं दद्यात्, विद्वान् विद्यां चेत्यादयो विषयाः सन्ति।

पदार्थान्वयभाषाः - (अग्ने-इह नः-अच्छ वद) हे अग्रणेतः परमात्मन् ! त्वमस्मिन्-जगति खल्वस्मान्-अभिलक्ष्य वद-प्रवद-मन्त्रं प्रवद (सुमनाः-नः-प्रत्यङ् भव) शोभनमनस्कः-शोभनमनः सम्पादकः सन्-अस्मान् साक्षाद्भव (विशः-पते) हे प्राणिमात्रप्रजायाः पालक ! (नः प्र यच्छ) अस्मभ्यं जीवनार्थसाधनं प्रदेहि (त्वं नः-धनदा असि) त्वमस्माकं धनदाताऽसि ॥१॥

• देवता - विश्वेदेवाः
• ऋषिः - अग्निस्तापसः
• छन्दः - अनुष्टुप्

प्र᳓ नो यछतु अर्यमा᳓
प्र᳓ भ᳓गः प्र᳓ बृ᳓हस्प᳓तिः
प्र᳓ देवाः᳓ प्रो᳓त᳓ सूनृ᳓ता
रायो᳓ देवी᳓ ददातु नः

Strata
Popular for non-linguistic reasons

Pāda-label
genre D;; epic anuṣṭubh (292)
genre D;; epic anuṣṭubh (292)
genre D;; epic anuṣṭubh (292)
genre D;; epic anuṣṭubh (292)

Morph
aryamā́ ← áryaman- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}

prá ← prá (invariable)

yachatu ← √yam- (root)
{number:SG, person:3, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

bhágaḥ ← bhága- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

bŕ̥haspátiḥ ← bŕ̥haspáti- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

prá ← prá (invariable)

prá ← prá (invariable)

devā́ḥ ← devá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}

prá ← prá (invariable)

prá ← prá (invariable)

sūnŕ̥tā ← sūnŕ̥ta- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:SG}

utá ← utá (invariable)

dadātu ← √dā- 1 (root)
{number:SG, person:3, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

devī́ ← devī́- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:SG}

naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}

rāyáḥ ← rayí- ~ rāy- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:PL}

प्र । नः॒ । य॒च्छ॒तु॒ । अ॒र्य॒मा । प्र । भगः॑ । प्र । बृह॒स्पतिः॑ ।
प्र । दे॒वाः । प्र । उ॒त । सू॒नृता॑ । रा॒यः । दे॒वी । द॒दा॒तु॒ । नः॒ ॥

• pra
• [adverb]
• “towards; ahead.”

• no ← naḥ ← mad
• [noun], dative, plural
• “I; mine.”

• yacchatv ← yacchatu ← yam
• [verb], singular, Present imperative
• “concentrate; grant; restrain; cause; control; offer; cover; raise.”

• aryamā ← aryaman
• [noun], nominative, singular, masculine
• “Aryaman; aryaman [word]; sun.”

• pra
• [adverb]
• “towards; ahead.”

• bhagaḥ ← bhaga
• [noun], nominative, singular, masculine
• “Bhaga; vulva; good fortune; vagina; bhaga [word]; sun; well-being; happiness; overlord.”

• pra
• [adverb]
• “towards; ahead.”

• bṛhaspatiḥ ← bṛhaspati
• [noun], nominative, singular, masculine
• “Brihaspati; Jupiter; Bṛhaspati.”

• pra
• [adverb]
• “towards; ahead.”

• devāḥ ← deva
• [noun], nominative, plural, masculine
• “Deva; Hindu deity; king; deity; Indra; deva [word]; God; Jina; Viśvedevās; mercury; natural phenomenon; gambling.”

• prota ← pra
• [adverb]
• “towards; ahead.”

• prota ← uta
• [adverb]
• “and; besides; uta [indecl.]; similarly; alike; even.”

• sūnṛtā
• [noun], nominative, singular, feminine
• “liberality.”

• rāyo ← rāyaḥ ← rai
• [noun], accusative, plural
• “wealth; possession; rai [word]; gold.”

• devī
• [noun], nominative, singular, feminine
• “Parvati; queen; goddess; Devi.”

• dadātu ← dā
• [verb], singular, Present imperative
• “give; add; perform; put; administer; fill into; give; ignite; put on; offer; use; fuel; pour; grant; feed; teach; construct; insert; drip; wrap; pay; hand over; lend; inflict; concentrate; sacrifice; splint; poultice; create.”

• naḥ ← mad
• [noun], dative, plural
• “I; mine.”

अर्यमा अरीणां नियन्ता अर्याणां निर्माता वैतत्संज्ञो देवः नः अस्मभ्यं प्र यच्छतु धनम् । तथा भगः एतत्संज्ञको देवश्च प्र यच्छतु । बृहस्पतिः च प्र यच्छतु । सर्वे देवाः च प्र यच्छन्तु । उत अपि च सूनृता प्रियसत्यवाग्रूपा देवी देवनशीला सरस्वती रायः धनानि नः अस्मभ्यं प्र ददातु ॥ ‘ उडिदम्’ इत्यादिना रायो विभक्तिरुदात्ता ॥

English translation:

“May Aryaman, may Bhaga, may Bṛhaspati, may the gods give liberally to us; may the truth-speakinggoddess (Sarasvatī) bestow riches upon us.”

Let Aryaman provide for us, let Bhaga, let Br̥haspati,
let the gods and let Liberality. Let the goddess give riches to us.

Let Aryarnan vouchsafe us wealth, and Bhaga, and Brhaspati.
Let the Gods give their gifts, and let Sunrta, Goddess, grant us wealth.

Uns soll Aryaman schenken, Bhaga, Brihaspati, die Götter und die Sunrita, die Göttin, soll uns Reichtümer geben.

Es schenke Gut uns Arjaman, uns Bhaga, uns Brihaspati, Die Götter uns, und Sunrita, die Göttin, gebe Reichthum uns.

Пусть нам дарит Арьяман,
Бхага, Брихаспати,
Боги, а также Суприта –
Богиня пусть дает нам богатства!

• विश्वेदेवा:
• अग्निस्तापसः
• निचृदनुष्टुप्
• गान्धारः

पदार्थान्वयभाषाः - (अर्यमा नः प्र यच्छतु) न्यायाधीश हमारे लिए न्याय दे (भगः-प्र) ऐश्वर्यवान् ऐश्वर्य दे (बृहस्पतिः-प्र) वेदवाणी का स्वामी वेदाचार्य वेदज्ञान प्रदान करे (देवाः-प्र) विद्वान् जन हमारे लिए शरण प्रदान करें (उत सूनृता देवी) तथा शोभन अन्नवाली अन्नव्यवस्थापिका समिति (नः-रायः-प्र ददातु) हमारे लिए धन अन्नादि को प्रदान करे ॥२॥

भावार्थभाषाः - राष्ट्र में रहनेवाले प्रजाजनों के लिए न्यायाधीश न्याय दे और धन-सम्पत्तिशाली जन केवल अपने लिए ही नहीं, अपितु प्रजाजनों के लिए उस सम्पत्ति का यथोचित भाग दें, विद्वान् जन प्रजा को ज्ञान शरण प्रदान करें, अन्नादि की व्यवस्था करनेवाली समिति या राजनीति प्रजा के लिए अन्न आदि देती रहे ॥२॥

पदार्थान्वयभाषाः - (अर्यमा नः प्र यच्छतु) न्यायाधीशः “अर्यमा न्यायाधीशः” [ऋ० १।२६।४ दयानन्दः] अस्मभ्यं न्यायं प्रददातु (भगः-प्र) भगमैश्वर्यं यस्य स भगः, ‘अकारो मत्वर्थीयः’ ऐश्वर्यवान्, ऐश्वर्यभागं प्रददातु (बृहस्पतिः प्र) बृहत्या वेदवाचः स्वामी वेदाचार्यः-वेदज्ञानं प्रददातु (देवाः-प्र) विद्वांसोऽस्मभ्यं शरणं प्रददतु (उत सूनृता देवी) अपि-च शोभनमन्नं यस्यां सा शोभनान्नवती साऽन्नव्यवस्थापिकासमितिः “सूनृतान्ननाम” [निघ० २।७] सूनृता “अन्नादिसमूहकरी राजनीति…” [ऋ० १।५१।२ दयानन्दः] (नः-रायः प्र ददातु) अस्मभ्यं धनान्नादीन् प्रददातु ॥२॥

• देवता - विश्वेदेवाः
• ऋषिः - अग्निस्तापसः
• छन्दः - अनुष्टुप्

सो᳓मं रा᳓जानम् अ᳓वसे
अग्निं᳓ गीर्भि᳓र् हवामहे
आदित्या᳓न् वि᳓ष्णुं सू᳓रियम्
ब्रह्मा᳓णं च बृ᳓हस्प᳓तिम्

Strata
Popular for non-linguistic reasons

Pāda-label
genre D;; epic anuṣṭubh (292)
genre D;; epic anuṣṭubh (292);; repeated line
genre D;; epic anuṣṭubh (292)
genre D;; epic anuṣṭubh (292)

Morph
ávase ← ávas- (nominal stem)
{case:DAT, gender:N, number:SG}

rā́jānam ← rā́jan- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

sómam ← sóma- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

agním ← agní- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

gīrbhíḥ ← gír- ~ gīr- (nominal stem)
{case:INS, gender:F, number:PL}

havāmahe ← √hū- (root)
{number:PL, person:1, mood:IND, tense:PRS, voice:MED}

ādityā́n ← ādityá- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:PL}

sū́ryam ← sū́rya- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

víṣṇum ← víṣṇu- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

brahmā́ṇam ← brahmán- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

bŕ̥haspátim ← bŕ̥haspáti- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

ca ← ca (invariable)

सोम॑म् । राजा॑नम् । अव॑से । अ॒ग्निम् । गीः॒ऽभिः । ह॒वा॒म॒हे॒ ।
आ॒दि॒त्यान् । विष्णु॑म् । सूर्य॑म् । ब्र॒ह्माण॑म् । च॒ । बृह॒स्पति॑म् ॥

• somaṃ ← somam ← soma
• [noun], accusative, singular, masculine
• “Soma; moon; soma [word]; Candra.”

• rājānam ← rājan
• [noun], accusative, singular, masculine
• “king; Kshatriya; rājan [word]; best; rājāvarta; Yakṣa.”

• avase ← av
• [verb noun]
• “support; help; prefer; prefer; like.”

• ‘gniṃ ← agnim ← agni
• [noun], accusative, singular, masculine
• “fire; Agni; sacrificial fire; digestion; cautery; Plumbago zeylanica; fire; vahni; agni [word]; agnikarman; gold; three; jāraṇa; pyre; fireplace; heating.”

• gīrbhir ← gīrbhiḥ ← gir
• [noun], instrumental, plural
• “hymn; praise; voice; words; invocation; command; statement; cry; language.”

• havāmahe ← hvā
• [verb], plural, Present indikative
• “raise; call on; call; summon.”

• ādityān ← āditya
• [noun], accusative, plural, masculine
• “sun; Aditya; Surya; āditya [word].”

• viṣṇuṃ ← viṣṇum ← viṣṇu
• [noun], accusative, singular, masculine
• “Vishnu; Krishna; Viṣṇu; Om; Shiva.”

• sūryam ← sūrya
• [noun], accusative, singular, masculine
• “sun; Surya; sūrya [word]; right nostril; twelve; Calotropis gigantea Beng.; sūryakānta; sunlight; best.”

• brahmāṇaṃ ← brahmāṇam ← brahman
• [noun], accusative, singular, masculine
• “Brahma; Brahmin; dhak; Brahman; brahman [word]; Brahman; Brahmin; Brahmapurāṇa; Vishnu; Brihaspati.”

• ca
• [adverb]
• “and; besides; then; now; even.”

• bṛhaspatim ← bṛhaspati
• [noun], accusative, singular, masculine
• “Brihaspati; Jupiter; Bṛhaspati.”

राजानं राजमानमीश्वरं वा सोमम् अग्निं च गीर्भिः स्तुतिभिः अवसे रक्षणार्थं हवामहे आह्वयामहे । तथा आदित्यान् अदितेः पुत्रान् मित्रादीन् विष्णुं सूर्यं ब्रह्माणं प्रजापति बृहस्पतिं च रक्षणार्थमाह्वयामहे । ।

English translation:

“We invoke for our protection the royal Soma, (we invoke) Agni with praises, (we invoke) the Ādityas,Viṣṇu, Sūrya, Brahmā and Bṛhaspati.”

On King Soma for help, on Agni we call with hymns,
on the Ādityas, on Viṣṇu, on Sūrya, and on Br̥haspati the formulator.

We call King Soma to our aid, and Agni with our songs and hymns,
Adityas, Visnu, Surya, and the Brahman Priest Brhaspati.

König Soma rufen wir zum Beistand, Agni mit Lobreden an, die Aditya´s, Vishnu, Surya und den Hohenpriester Brihaspati.

Den König Soma rufen wir zur Huld den Agni durch Gesang, Aditja’s, Vischnu, Suria, der betenden Gebetes Herrn.

Сому-царя на помощь,
Агни хвалебными песнями мы призываем,
Адитьев, Вишну, Сурью
И брахмана Брихаспати.

• विश्वेदेवा:
• अग्निस्तापसः
• विराडनुष्टुप्
• गान्धारः

पदार्थान्वयभाषाः - (सोमं राजानम्)सोम्य गुणवाले राजा को (अग्निम्) अग्रणायक को (अवसे) रक्षा के लिए (गीर्भिः-हवामहे) प्रशस्त वाणियों से आमन्त्रित करते हैं तथा (आदित्यान्) अखण्ड ब्रह्मचर्यवाले ब्रह्मचारी बलवालों को (विष्णुम्) सकल गुणव्यापी महात्मा को (सूर्यम्) विद्यासूर्य विद्वान् आचार्य को (ब्रह्माणम्) ब्रह्मज्ञानी को (बृहस्पतिम्) वाणी के रक्षक वक्ता को रक्षा के लिए आमन्त्रित करते हैं ॥३॥

भावार्थभाषाः - राष्ट्र के प्रजाजनों को अपनी रक्षा के लिए सोम्यगुणवाले राजा को, अग्रणेता मुख्य जन को, सकल गुणव्यापक महात्मा को, विद्यासूर्य आचार्य को, अखण्डित ब्रह्मचर्यवाले ब्रह्मचारी को ब्रह्मज्ञानी को, ज्ञानवक्ता को रक्षा के लिए आमन्त्रित करके रक्षा के उपायों पर विचार करना चाहिये ॥३॥

पदार्थान्वयभाषाः - (सोमं राजानम्) सोम्यगुणवन्तं राजानम् (अग्निम्) अग्रणायकं (अवसे) रक्षायै (गीर्भिः-हवामहे) प्रशस्तवाग्भिरामन्त्रयामहे (आदित्यान्) अखण्डब्रह्मचर्यवतो ब्रह्मचारिणो बलवतः (विष्णुम्) सकलगुणव्यापिनम् “विष्णुः सर्वगुणेषु व्यापनशीलः” [ऋ० १।९०।९ दयानन्दः] (सूर्यम्) प्रेरकं विद्यासूर्यमाचार्यम् “सूर्येण प्रेरकेण” [यजु० ३७।१५ दयानन्दः] (ब्रह्माणम्) ब्रह्मज्ञानिनं (बृहस्पतिम्) वाग्रक्षकं वक्तारम्-आमन्त्रयामहे ॥३॥

• देवता - विश्वेदेवाः
• ऋषिः - अग्निस्तापसः
• छन्दः - अनुष्टुप्

इन्द्रवायू᳓ बृ᳓हस्प᳓तिं
सुह᳓वेह᳓ हवामहे
य᳓था नः स᳓र्व इ᳓ज् ज᳓नः
सं᳓गत्यां सुम᳓ना अ᳓सत्

Strata
Popular for non-linguistic reasons

Pāda-label
genre D;; epic anuṣṭubh (292);; repeated line
genre D;; epic anuṣṭubh (292)
genre D;; epic anuṣṭubh (292)
genre D;; epic anuṣṭubh (292)

Morph
bŕ̥haspátim ← bŕ̥haspáti- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

indravāyū́ ← indra-vāyú- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:DU}

havāmahe ← √hū- (root)
{number:PL, person:1, mood:IND, tense:PRS, voice:MED}

ihá ← ihá (invariable)

suhávā ← suháva- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:DU}

ít ← ít (invariable)

jánaḥ ← jána- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}

sárvaḥ ← sárva- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

yáthā ← yáthā (invariable)

ásat ← √as- 1 (root)
{number:SG, person:3, mood:SBJV, tense:PRS, voice:ACT}

sáṁgatyām ← sáṁgati- (nominal stem)
{case:LOC, gender:F, number:SG}

sumánāḥ ← sumánas- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

इ॒न्द्र॒वा॒यू इति॑ । बृह॒स्पति॑म् । सु॒ऽहवा॑ । इ॒ह । ह॒वा॒म॒हे॒ ।
यथा॑ । नः॒ । सर्वः॑ । इत् । जनः॑ । सम्ऽग॑त्याम् । सु॒ऽमनाः॑ । अस॑त् ॥

• indravāyū ← indra
• [noun], masculine
• “Indra; leader; best; king; first; head; self; indra [word]; Indra; sapphire; fourteen; guru.”

• indravāyū ← vāyū ← vāyu
• [noun], accusative, dual, masculine
• “wind; Vayu; vāta; prāṇa (coll.); air; air; fart; breath; northwest; draft; vāyu [word]; Vāyu; Marut.”

• bṛhaspatiṃ ← bṛhaspatim ← bṛhaspati
• [noun], accusative, singular, masculine
• “Brihaspati; Jupiter; Bṛhaspati.”

• suhaveha ← su
• [adverb]
• “very; well; good; nicely; beautiful; su; early; quite.”

• suhaveha ← havā ← hava
• [noun], accusative, dual, masculine
• “invocation.”

• suhaveha ← iha
• [adverb]
• “here; now; in this world; now; below; there; here; just.”

• havāmahe ← hvā
• [verb], plural, Present indikative
• “raise; call on; call; summon.”

• yathā
• [adverb]
• “equally; as; so that; like; how; yathā [word]; that; wherein.”

• naḥ ← mad
• [noun], dative, plural
• “I; mine.”

• sarva ← sarvaḥ ← sarva
• [noun], nominative, singular, masculine
• “all(a); whole; complete; sarva [word]; every(a); each(a); all; entire; sāṃnipātika; manifold; complete; all the(a); different; overall.”

• ij ← id
• [adverb]
• “indeed; assuredly; entirely.”

• janaḥ ← jana
• [noun], nominative, singular, masculine
• “people; national; man; relative; jan; Janaloka; person; jana [word]; man; attendant; Jana; foreigner; inhabitant; group.”

• saṃgatyāṃ ← saṃgatyām ← saṃgati
• [noun], locative, singular, feminine
• “meeting; association; contact.”

• sumanā ← su
• [adverb]
• “very; well; good; nicely; beautiful; su; early; quite.”

• sumanā ← manāḥ ← manas
• [noun], nominative, singular, masculine
• “mind; Manas; purpose; idea; attention; heart; decision; manas [word]; manas [indecl.]; spirit; temper; intelligence.”

• asat ← as
• [verb], singular, Present conjunctive (subjunctive)
• “be; exist; become; originate; happen; result; be; dwell; be born; stay; be; equal; exist; transform.”

इन्द्रश्च वायुश्च इन्द्रवायू । “ उभयत्र वायोः प्रतिषेधो वक्तव्यः’ (पा. सू. ६. ३. २६. १) इत्यानङः प्रतिषेधः । ‘नोत्तरपदेऽनुदात्तादौ ’ इति ‘देवताद्वन्द्वे च ’ इति प्राप्तस्योभयपदप्रकृतिस्वरस्य निषेधः । ‘ समासस्य ’ इत्यन्तोदात्तत्वम् । बृहस्पतिं बृहतां देवानां पालकम् । तद्बृहतोः करपत्योः’ ( पा. सू. ६. १. १५७ ) इति सुट्तलोपौ । वनस्पत्यादित्वादुभयपदप्रकृतिस्वरत्वम् । सुहवा सुहवौ सुह्वानौ इन्द्रवायू बृहस्पतिं च इह अस्मिन् कर्मणि हवामहे आह्वयामहे । यथा नः अस्माकं सर्व इत् सर्व एव जनः संगत्यां संगमने धनस्य प्राप्तौ सुमनाः असत् शोभनमनस्को भवेत् तथा आह्वयामह इत्यर्थः । अस्तेर्लेट्यडागमः ॥

English translation:

“We invoke the adorable Indra and Vāyu and Bṛhaspati on this occasion, that all our race may befavourably inclined to us in the acquisition (of wealth).”

On Indra and Vāyu, easy to call, on Br̥haspati we call here,
so that every person will be well-disposed to us on meeting.

Indra, Vayu, Brhaspati, Gods swift to listen, we invoke,
That in the synod all the folk may be benevolent to us.

Indra und Vayu, Brihaspati, die gut zu rufen sind, rufen wir hierher, auf daß uns jedermann bei der Begegnung wohlgesinnt sei.

Indra-Vaju, Brihaspati, die gern erhören rufen wir, Damit uns hier das ganze Volk. bei der Versammlung freundlich sei.

Индру-Ваю, Брихаспати,
Легко призываемых, мы зовем сюда,
Чтобы каждый человек при встрече
Был благожелателен к нам.

• विश्वेदेवा:
• अग्निस्तापसः
• अनुष्टुप्
• गान्धारः

पदार्थान्वयभाषाः - (सुहवा-इन्द्रवायू) उत्तम आह्वान करने योग्य सभाध्यक्ष और सेनाध्यक्ष को (बृहस्पतिम्) बहुतों का पालन करनेवाले वैश्य को (हवामहे) हम आमन्त्रित करते हैं, (यथा नः) जिससे कि हमारे (सर्वः-इत्-जनः) हमारा सब जनसमूह (सङ्गत्याम्) परस्परसङ्गतिमें (सुमनाः) प्रसन्नमन (असत्) हो जावे ॥४॥

भावार्थभाषाः - प्रजाजन सभाध्यक्ष और सेनाध्यक्षों को तथा प्रजा के पालक वैश्य को आमन्त्रित करें और सब परस्पर संगति में होकर प्रसन्न रहें, ऐसे उपाय पर विचार करें ॥४॥

पदार्थान्वयभाषाः - (सुहव-इन्द्रवायू) सुह्वानौ सभासेनेशौ “इन्द्रवायू राजसेनेशौ” [ऋ० ४।४६।७ दयानन्दः] (बृहस्पतिम्) बृहतां पालकं वैश्यम् “बृहतां पालको वैश्यः” [यजु० १४।१९ दयानन्दः] (हवामहे) आह्वयाम आमन्त्रयामहे (यथा नः-सर्वः-इत्-जनः) यथा हि खल्वस्माकं सर्वो जनसमूहः ‘समूहप्रत्ययस्य लोपश्छान्दसः’ (सङ्गत्यां सुमनाः-असत्) परस्परसङ्गतौ प्रसन्नमनाः भवेत् “अस भुवि” [अदादि०] लेटि-अडागमश्च ॥४॥

• देवता - विश्वेदेवाः
• ऋषिः - अग्निस्तापसः
• छन्दः - अनुष्टुप्

अर्यम᳓णम् बृ᳓हस्प᳓तिम्
इ᳓न्द्रं दा᳓नाय चोदय
वा᳓तं वि᳓ष्णुं स᳓रस्वतीं
सविता᳓रं च वाजि᳓नम्

Strata
Popular for non-linguistic reasons

Pāda-label
genre D;; epic anuṣṭubh (292)
genre D;; epic anuṣṭubh (292)
genre D;; epic anuṣṭubh (292)
genre D;; epic anuṣṭubh (292)

Morph
aryamáṇam ← áryaman- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

bŕ̥haspátim ← bŕ̥haspáti- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

codaya ← √cud- (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

dā́nāya ← dā́na- (nominal stem)
{case:DAT, gender:N, number:SG}

índram ← índra- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

sárasvatīm ← sárasvant- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:SG}

vā́tam ← vā́ta- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

víṣṇum ← víṣṇu- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

ca ← ca (invariable)

savitā́ram ← savitár- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

vājínam ← vājín- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

अ॒र्य॒मण॑म् । बृह॒स्पति॑म् । इन्द्र॑म् । दाना॑य । चो॒द॒य॒ ।
वात॑म् । विष्णु॑म् । सर॑स्वतीम् । स॒वि॒तार॑म् । च॒ । वा॒जिन॑म् ॥

• aryamaṇam ← aryaman
• [noun], accusative, singular, masculine
• “Aryaman; aryaman [word]; sun.”

• bṛhaspatim ← bṛhaspati
• [noun], accusative, singular, masculine
• “Brihaspati; Jupiter; Bṛhaspati.”

• indraṃ ← indram ← indra
• [noun], accusative, singular, masculine
• “Indra; leader; best; king; first; head; self; indra [word]; Indra; sapphire; fourteen; guru.”

• dānāya ← dāna
• [noun], dative, singular, neuter
• “giving; gift; bribery; performance; addition; yajña; fueling; teaching.”

• codaya ← coday ← √cud
• [verb], singular, Present imperative
• “impel; drive; incite; command; drive; arouse; propel.”

• vātaṃ ← vātam ← vāta
• [noun], accusative, singular, masculine
• “vāta; wind; fart; Vayu; air; draft; vāta [word]; Vāta; rheumatism; Marut.”

• viṣṇuṃ ← viṣṇum ← viṣṇu
• [noun], accusative, singular, masculine
• “Vishnu; Krishna; Viṣṇu; Om; Shiva.”

• sarasvatīṃ ← sarasvatīm ← sarasvatī
• [noun], accusative, singular, feminine
• “Sarasvati; Sarasvatī; language; voice; speech; eloquence; balloon vine; river.”

• savitāraṃ ← savitāram ← savitṛ
• [noun], accusative, singular, masculine
• “Savitar; sun; Surya; Savitṛ.”

• ca
• [adverb]
• “and; besides; then; now; even.”

• vājinam ← vājin
• [noun], accusative, singular, masculine
• “victorious; triumphant; strong; gainful.”

हे स्तोतः अर्यमादीन् देवान् दानाय धनप्रदानाय चोदय स्तुत्या प्रेरय । तथा वातं वायुं विष्णुं सरस्वतीं वाजिनम् अन्नवन्तं बलवन्तं वा सवितारं च दानाय प्रेरय ॥

English translation:

“Stimulate to liberality Aryaman, Bṛhaspati, Indra, Vāta, Viṣṇu, Sarasvatī, and the food-bestowingSavitā.”

Spur on Aryaman, Br̥haspati, and Indra to give—
Wind, Viṣṇu, Sarasvatī, and Savitar the prizewinner.

Urge Aryaman to send us gifts, and Indra, and Brhaspati,
Vata, Visnu, Sarasvati and the Strong Courser Savitar.

Eifere Aryaman, Brihaspati, Indra zum Geben an, den Vata, Vishnu, die Sarasvati und den Savitri, der den Preis davonträgt.

Den Arjaman, Brihaspati und Indra treib’ zum Schenken an; Den Wind, Vischnu, Sarasvati, den starken Helden Savitar.

Арьямана, Брихаспати,
Индру подвигни к дарению,
Вату, Вишну, Сарасвати
И Савитара, приносящего награду!

• विश्वेदेवा:
• अग्निस्तापसः
• अनुष्टुप्
• गान्धारः

पदार्थान्वयभाषाः - (अर्यमणम्) हे अग्ने परमात्मन्!तू सूर्य को (दानाय) स्वप्रकाशदान करने के लिए (चोदय) प्रेरित कर (बृहस्पतिम्)ऊर्ध्वदिग्वर्तीविद्युद्रूप अग्नि को वृष्टिदान के लिए प्रेरित कर (इन्द्रम्) अन्तरिक्षवाले वायु को विमान चलाने-गति देने के लिए प्रेरित कर (वातम्) पृथिवी के वायु को श्वास प्रदान के लिए प्रेरित कर (विष्णुम्) पृथिवी के अन्दर व्यापक उसे पिण्डीभूत कर ओषधि देने के लिए प्रेरित कर (सरस्वतीम्) नदी को स्वजलप्रवाह देने के लिए प्रेरित कर (च) और (वाजिनं सवितारम्) बलवान् जीवनसंचार करनेवाले उदय होनेवाले सूर्य को जीवन देने के लिए प्रेरित कर ॥५॥

भावार्थभाषाः - आदित्य, बृहस्पति-आकाश की विद्युत् अन्तरिक्ष की वायु, पृथिवी की वायु, पृथिवी के अन्दर के विष्णु-व्यापक अग्नि तत्त्व, नदी और प्रातःकाल उदय होनेवाले सूर्य को अपने-अपने लाभ देने के लिए प्रेरित करता है, वह स्तुति करने योग्य है ॥५॥

पदार्थान्वयभाषाः - (दानाय चोदय) हे अग्ने परमात्मन् ! “उत्तरमन्त्रात् ‘अग्ने’ पदं गृह्यते” स्वलाभदानाय प्रेरय यथा (अर्यमणम्) सूर्यम् “अर्यमाऽदित्यः” [निरु० ११।२३] प्रकाशदानाय प्रेरय (बृहस्पतिम्) ऊर्ध्वदिग्वर्तिनं विद्युद्रूपाग्निं-वृष्टिकर्त्तारम् “बृहस्पतिः-बृहतां पालको विद्युद्रूपोऽग्निः” [यजु० २८।१० दयानन्दः] वृष्टिदानाय प्रेरय (इन्द्रम्) आन्तरिक्ष्यवायुम् “यौ वै वायुः स इन्द्रः” [श० ४।१।३।९] विमानचालनार्थं गतिदानाय प्रेरय (वातम्) पार्थिववायुं श्वासप्रदानाय प्रेरय (विष्णुम्) पृथिव्यां व्यापकं पृथिव्याः पिण्डीभूतत्वस्य कारणमोषधिदानाय प्रेरय “ध्रुवा दिग्विष्णुरधिपति…वीरुध…इषवः” [अथर्व० ३।२७।५] उक्तत्वात् (सरस्वतीम्) नदीम् “सरस्वत्यो नद्यः” [निघ० १।१३] स्वजलप्रवाहदानाय प्रेरय (च) तथा (वाजिनं सवितारम्) बलवन्तं जीवनसञ्चारकर्त्तारं प्रातरुदयन्तं सूर्यं जीवनदानाय प्रेरय ॥५॥

• देवता - विश्वेदेवाः
• ऋषिः - अग्निस्तापसः
• छन्दः - अनुष्टुप्

तुवं᳓ नो अग्ने अग्नि᳓भिर्
ब्र᳓ह्म यज्ञं᳓ च वर्धय
तुवं᳓ नो देव᳓तातये
रायो᳓ दा᳓नाय चोदय

Strata
Popular for non-linguistic reasons

Pāda-label
genre D;; epic anuṣṭubh (292)
genre D;; epic anuṣṭubh (292)
genre D;; epic anuṣṭubh (292)
genre D;; epic anuṣṭubh (292)

Morph
agne ← agní- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

agníbhiḥ ← agní- (nominal stem)
{case:INS, gender:M, number:PL}

naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}

tvám ← tvám (pronoun)
{case:NOM, number:SG}

bráhma ← bráhman- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:SG}

ca ← ca (invariable)

vardhaya ← √vr̥dh- (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

yajñám ← yajñá- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

devátātaye ← devátāti- (nominal stem)
{case:DAT, gender:F, number:SG}

naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}

tvám ← tvám (pronoun)
{case:NOM, number:SG}

codaya ← √cud- (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

dā́nāya ← dā́na- (nominal stem)
{case:DAT, gender:N, number:SG}

rāyáḥ ← rayí- ~ rāy- (nominal stem)
{case:GEN, gender:M, number:SG}

त्वम् । नः॒ । अ॒ग्ने॒ । अ॒ग्निऽभिः॑ । ब्रह्म॑ । य॒ज्ञम् । च॒ । व॒र्ध॒य॒ ।
त्वम् । नः॒ । दे॒वऽता॑तये । रा॒यः । दाना॑य । चो॒द॒य॒ ॥

• tvaṃ ← tvam ← tvad
• [noun], nominative, singular
• “you.”

• no ← naḥ ← mad
• [noun], dative, plural
• “I; mine.”

• agne ← agni
• [noun], vocative, singular, masculine
• “fire; Agni; sacrificial fire; digestion; cautery; Plumbago zeylanica; fire; vahni; agni [word]; agnikarman; gold; three; jāraṇa; pyre; fireplace; heating.”

• agnibhir ← agnibhiḥ ← agni
• [noun], instrumental, plural, masculine
• “fire; Agni; sacrificial fire; digestion; cautery; Plumbago zeylanica; fire; vahni; agni [word]; agnikarman; gold; three; jāraṇa; pyre; fireplace; heating.”

• brahma ← brahman
• [noun], accusative, singular, neuter
• “brahman; mantra; prayer; spell; Veda; Brahmin; sacred text; final emancipation; hymn; brahman [word]; Brāhmaṇa; study.”

• yajñaṃ ← yajñam ← yajña
• [noun], accusative, singular, masculine
• “yajña; religious ceremony; Vishnu; yajña [word]; Yajña; Shiva.”

• ca
• [adverb]
• “and; besides; then; now; even.”

• vardhaya ← vardhay ← √vṛdh
• [verb], singular, Present imperative
• “increase; strengthen; promote; rear; add; greet; laud.”

• tvaṃ ← tvam ← tvad
• [noun], nominative, singular
• “you.”

• no ← naḥ ← mad
• [noun], dative, plural
• “I; mine.”

• devatātaye ← devatāti
• [noun], dative, singular, feminine
• “deity; Deva.”

• rāyo ← rāyaḥ ← rai
• [noun], genitive, singular
• “wealth; possession; rai [word]; gold.”

• dānāya ← dāna
• [noun], dative, singular, neuter
• “giving; gift; bribery; performance; addition; yajña; fueling; teaching.”

• codaya ← coday ← √cud
• [verb], singular, Present imperative
• “impel; drive; incite; command; drive; arouse; propel.”

हे अग्ने त्वम् अग्निभिः त्वद्विभूतिभूतैरन्यैरग्निभिः सार्धं नः अस्माकं ब्रह्म स्तोत्रं यज्ञं च वर्धय । तथा त्वं नः अस्माकं देवतातये । यज्ञनामैतत् । यागार्थं रायः धनस्य दानाय प्रदानाय चोदय दातॄन् प्रेरय ॥ ॥ २९ ॥

English translation:

“Augment our prayer and sacrifice, Agni, with your fires; do you at our sacrifice stimulate (the gods) togive us wealth.”

You, Agni, with your fires, strengthen our sacred formulation and the sacrifice.
You, spur on the divine assemblage to give wealth to us.

Do thou, O Agni, with thy fires strengthen our prayer and sacrifice:
Urge givers to bestow their wealth to aid our service of the Gods.

Du, Agni, mache mit den anderen Agni´s Segensspruch und Opfer gedeihlich! Schärfe du der Götterschaft ein, uns Reichtum zu schenken.

Gebet und Opfer stärke du mit deinen Flammen, Agni, uns Und treibe du die Götterschar uns reiches Gut zu schenken an.

Ты нам, о Агни, вместе с (другими) Агни
Укрепи священное слово и жертву!
Ты нас подвигни для службы богам,
(А их -) для дарения богатства!

• विश्वेदेवा:
• अग्निस्तापसः
• विराडनुष्टुप्
• गान्धारः

पदार्थान्वयभाषाः - (अग्ने) हे अग्रणायक परमात्मन् ! (त्वम्) तू (अग्निभिः) विद्वानों के द्वारा (नः-ब्रह्म यज्ञं च वर्धय) हमारे वेदज्ञान और श्रेष्ठकर्म को बढ़ा (त्वं देवतातये) तू देवों के-विद्वानों के सत्कार के लिए (नः) हमको (रायः) धन के (दानाय) देने के लिए (चोदय) प्रेरित कर ॥६॥

भावार्थभाषाः - परमात्मा विद्वानों के द्वारा ब्रह्मयज्ञ और श्रेष्ठकर्म को बढ़ाता है तथा विद्वानों को देने के लिए धनों को बढ़ाता है ॥६॥

पदार्थान्वयभाषाः - (अग्ने त्वम्) हे अग्रणायक परमात्मन् ! त्वं (अग्निभिः) विद्वद्भिः (नः-ब्रह्म यज्ञं च वर्धय) अस्माकं वेदज्ञानं श्रेष्ठकर्म च वर्धय (त्वं देवतातये) त्वं देवानां विदुषां सत्काराय “देवतातये-देवानां विदुषामेव सत्काराय” [ऋ० १।१३७।९ दयानन्दः] (नः-रायः-दानाय चोदय) धनस्य दानायास्मान् प्रेरय ॥६॥