सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
सायण-भाष्यम्
‘अग्ने तव ’ इति षडृचं द्वादशं सूक्तम् । पावकगुणविशिष्टोऽग्निर्षिः । शुद्धाग्निर्देवता । आद्या विष्टारपङ्क्तिरष्टकद्विद्वादशाष्टकवती । अथ तिस्रः सतोबृहत्यः ‘अयुजौ जागतौ ’ ( अनु. ८. ४) इति लक्षणोपेताः । पञ्चम्युपरिष्टाज्ज्योतिः । षष्ठी त्रिष्टुप् । तथा चानुक्रान्तम्-अग्ने तवाग्निः पावक आग्नेयं विष्टारपङ्क्तिस्तिस्रः सतोबृहत्य उपरिष्टाज्ज्योतिः’ इति । महाव्रत आग्निमारुतशस्त्र इदं सूक्तं स्तोत्रियानुरूपार्थम् । तथैव पञ्चमारण्यके सूत्रितम् (ऐ. आ. ५. ३. २ ) ।
Jamison Brereton
140 (966)
Agni
Agni Pāvaka
6 verses: viṣṭārapaṅkti 1, satobr̥hatī 2–4, upariṣrḁ̄ jjyotis 5, triṣṭubh 6 [per the Anukramaṇī, but this doesn’t accurately reflect the meter of 5 and 6. Former is rather satobr̥hatī, while latter is 12 12 12 8]
Metrically varied but unremarkable in contents, this hymn recycles and enchains its vocabulary and phraseology while staying close to its core message: the ritual fire is lovely and brilliant, and it brings—or should bring—precious prizes to the humans who tend it.
01 अग्ने तव - विष्टारपङ्क्तिः
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
अ᳓ग्ने त᳓व श्र᳓वो व᳓यो
म᳓हि भ्राजन्ते अर्च᳓यो विभावसो
बृ᳓हद्भानो श᳓वसा वा᳓जम् उक्थि᳓यं
द᳓धासि दाशु᳓षे कवे
मूलम् ...{Loading}...
अग्ने॒ तव॒ श्रवो॒ वयो॒ महि॑ भ्राजन्ते अ॒र्चयो॑ विभावसो ।
बृह॑द्भानो॒ शव॑सा॒ वाज॑मु॒क्थ्यं१॒॑ दधा॑सि दा॒शुषे॑ कवे ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - अग्निः
- ऋषिः - अग्निः पावकः
- छन्दः - विष्टारपङ्क्तिः
Thomson & Solcum
अ᳓ग्ने त᳓व श्र᳓वो व᳓यो
म᳓हि भ्राजन्ते अर्च᳓यो विभावसो
बृ᳓हद्भानो श᳓वसा वा᳓जम् उक्थि᳓यं
द᳓धासि दाशु᳓षे कवे
Vedaweb annotation
Strata
Strophic
Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M
Morph
ágne ← agní- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}
śrávaḥ ← śrávas- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}
táva ← tvám (pronoun)
{case:GEN, number:SG}
váyaḥ ← váyas- 2 (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}
arcáyaḥ ← arcí- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}
bhrājante ← √bhrāj- (root)
{number:PL, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:MED}
máhi ← máh- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}
vibhāvaso ← vibhā́vasu- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}
bŕ̥hadbhāno ← br̥hádbhānu- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}
śávasā ← śávas- (nominal stem)
{case:INS, gender:N, number:SG}
ukthyàm ← ukthyà- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
vā́jam ← vā́ja- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
dádhāsi ← √dhā- 1 (root)
{number:SG, person:2, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}
dāśúṣe ← dāśváṁs- (nominal stem)
{case:DAT, gender:M, number:SG}
kave ← kaví- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}
पद-पाठः
अग्ने॑ । तव॑ । श्रवः॑ । वयः॑ । महि॑ । भ्रा॒ज॒न्ते॒ । अ॒र्चयः॑ । वि॒भा॒व॒सो॒ इति॑ विभाऽवसो ।
बृह॑द्भानो॒ इति॒ बृह॑त्ऽभानो । शव॑सा । वाज॑म् । उ॒क्थ्य॑म् । दधा॑सि । दा॒शुषे॑ । क॒वे॒ ॥
Hellwig Grammar
- agne ← agni
- [noun], vocative, singular, masculine
- “fire; Agni; sacrificial fire; digestion; cautery; Plumbago zeylanica; fire; vahni; agni [word]; agnikarman; gold; three; jāraṇa; pyre; fireplace; heating.”
- tava ← tvad
- [noun], genitive, singular
- “you.”
- śravo ← śravaḥ ← śravas
- [noun], nominative, singular, neuter
- “fame; glory; ear.”
- vayo ← vayaḥ ← vayas
- [noun], nominative, singular, neuter
- “age; vigor; old age; strength; vayas [word]; aging; power; youth; food.”
- mahi
- [noun], accusative, singular, neuter
- “great; firm.”
- bhrājante ← bhrāj
- [verb], plural, Present indikative
- “shine; glitter; look.”
- arcayo ← arcayaḥ ← arci
- [noun], nominative, plural, masculine
- “flare.”
- vibhāvaso ← vibhāvasu
- [noun], vocative, singular, masculine
- “fire; Agni; sun; Surya.”
- bṛhadbhāno ← bṛhadbhānu
- [noun], vocative, singular, masculine
- “Agni; Bṛhadbhānu; Vishnu.”
- śavasā ← śavas
- [noun], instrumental, singular, neuter
- “strength; power; superiority.”
- vājam ← vāja
- [noun], accusative, singular, masculine
- “prize; Vāja; reward; reward; Ribhus; vigor; strength; contest.”
- ukthyaṃ ← ukthyam ← ukthya
- [noun], accusative, singular, masculine
- “applaudable.”
- dadhāsi ← dhā
- [verb], singular, Present indikative
- “put; give; cause; get; hold; make; provide; lend; wear; install; have; enter (a state); supply; hold; take; show.”
- dāśuṣe ← dāś
- [verb noun], dative, singular
- “sacrifice; give.”
- kave ← kavi
- [noun], vocative, singular, masculine
- “poet; wise man; bard; Venus; Uśanas; kavi [word]; Kavi; prophet; guru; Brahma.”
सायण-भाष्यम्
हे अग्ने तव वयः अन्नं श्रवः श्रवणीयं प्रशस्यम् । हविरात्मकस्य तस्य मन्त्रसंस्कृतत्वेन प्रशस्तत्वात् । अन्नेषु मध्ये तवैवान्नं श्रेष्ठमित्यर्थः । हे विभावसो । विशिष्टा दीप्तिर्विभा । सैव वसु धनं यस्य तादृशाग्ने अर्चयः दीप्तयः महि महत् बहुलं भ्राजन्ते दीप्यन्ते । ‘भ्राजृ दीप्तौ । अनुदात्तैत् । भौवादिकः । हे बृहद्भानो प्रौढदीप्ते कवे क्रान्तदर्शिन्नग्ने एवंमहानुभावस्त्वं शवसा बलेनोपेतम् उक्थ्यं प्रशस्यम् । यद्वा । उक्थो यज्ञः । तद्योग्यं वाजम् अन्नं दाशुषे हवींषि दत्तवते यजमानाय दधासि ददासि प्रयच्छसि ॥
Wilson
English translation:
“Your, Agni, is the most excellent sacrificial food; your flames, O opulent in radiance, blaze fiercely;wise and widely luminous (Agni), you bestow upon the donor (of the oblation) the choicest food with strength.”
Jamison Brereton
O Agni, yours are fame and vitality; your beams flash greatly, o you with radiant goods.
You of lofty radiance, with your power you establish a praiseworthy
prize for the pious, o sage poet.
Griffith
AGNI, life-power and fame are thine: thy fires blaze mightily, thou rich in wealth of beams!
Sage, passing bright, thou givest to the worshipper, with strength, the food that merits laud.
Geldner
Agni, dein ist der Ruhm und die Kraft. Mächtig strahlen deine Flammen, du Glanzreicher. Du Hellscheinender verleihest durch deine Macht preislichen Lohn dem Opfernden, o Seher.
Grassmann
O Agni, dein ist Kraft und Ruhm, hoch leuchten deine Flammen, strahlenreicher, auf, Du gibst mit Kraft, o weiser, herrlich glänzender, dem Frommen preisenswerthes Gut.
Elizarenkova
О Агни, у тебя слава, сила (жизни).
Мощно сверкают огни (твои), о блистательный.
О (бог) с высокими лучами, силой (своей) ты даешь почитателю (твоему)
Награду, достойную гимнов, о поэт.
अधिमन्त्रम् (VC)
- अग्निः
- अग्निः पावकः
- निचृत्पङ्क्ति
- पञ्चमः
ब्रह्ममुनि - विषयः
इससूक्त में परमात्मा आत्मसमर्पी स्तुतिकर्त्ता को मोक्ष में पहुँचाता है, वहाँ अमृतान्न भोग देता है, सबके लिये भोग्य वस्तु भी, संसार का उत्पादक, रक्षक है, उसका श्रवण वेद से किया जाता है, इत्यादि विषय हैं।
ब्रह्ममुनि - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (विभावसो) हे विशिष्ट दीप्ति से बसनेवाले (अग्ने) अग्रणायक परमात्मन् ! (तव) तेरा (महि श्रवः) महान् सुनने योग्य वेदप्रवचन (वयः) विज्ञानरूप (अर्चयः) ज्ञानदीप्तियाँ (भ्राजन्ते) प्रकाशित हो रहे हैं (बृहद्भानो कवे) हे महान् तेजस्वी सर्वज्ञ परमात्मन् ! (शवसा) आत्मबल से (दाशुषे) अपने आत्मा को दे-चुकनेवाले-आत्मसमर्पी उपासक के लिए(उक्थ्यं वाजं दधाति)प्रशंसनीय मोक्ष का अमृतान्नभोग देता है ॥१॥
ब्रह्ममुनि - भावार्थः
भावार्थभाषाः - परमात्मा विशेष ज्ञानदीप्ति से बसनेवाला है, उसका श्रवण करने योग्य वेद और विज्ञान है, उसकी ज्ञानदीप्तियाँ संसार के पदार्थों में प्रकाशित हैं, वह आत्मसमर्पी उपासक के लिए प्रशंसनीय मोक्ष का अमृतान्नभोग देता है ॥१॥
ब्रह्ममुनि - विषयः
अत्र सूक्ते परमात्मा आत्मसमर्पिणे स्तोत्रे मोक्षं प्रयच्छति, अमृतान्नभोगं ददाति, सर्वेभ्यो भोग्यं वस्तु च, संसारस्योत्पादयिता पालकश्च तस्य श्रवणं वेदाद्गृह्यत इत्यादयो विषयाः सन्ति।
ब्रह्ममुनि - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (विभावसो-अग्ने) हे विशिष्टदीप्त्या वासशील ! अग्रणायक परमात्मन् ! (तव महि श्रवः-वयः) तव महत् खलु शृण्वन्ति सर्वा विद्याः-येन तद्वेदप्रवचनम् “श्रवः शृण्वन्ति सर्वा विद्याः येन” [ऋ० १।४०।४ दयानन्दः] वयः-विज्ञानम् “वयः विज्ञानम्” [ऋ० १।७१।७ दयानन्दः] (अर्चयः) ज्ञानदीप्तयः (भ्राजन्ते) प्रकाशन्ते (बृहद्भानो कवे) हे महत्तेजस्विन् सर्वज्ञ परमात्मन् ! (शवसा) आत्मबलेन (दाशुषे) आत्मानं दत्तवते (उक्थ्यं वाजं दधासि) प्रशंसनीयममृतान्नं धारयसि ददासीत्यर्थः “अमृतोऽन्नं वै वाजः” [जै० २।१९३] ॥१॥
02 पावकवर्चाः शुक्रवर्चा - सतो बृहती
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
पवाक᳓वर्चाः+ शुक्र᳓वर्चा अ᳓नूनवर्चा
उ᳓द् इयर्षि भानु᳓ना
पुत्रो᳓ मात᳓रा विच᳓रन्न् उ᳓पावसि
पृण᳓क्षि रो᳓दसी उभे᳓
मूलम् ...{Loading}...
पा॒व॒कव॑र्चाः शु॒क्रव॑र्चा॒ अनू॑नवर्चा॒ उदि॑यर्षि भा॒नुना॑ ।
पु॒त्रो मा॒तरा॑ वि॒चर॒न्नुपा॑वसि पृ॒णक्षि॒ रोद॑सी उ॒भे ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - अग्निः
- ऋषिः - अग्निः पावकः
- छन्दः - सतो बृहती
Thomson & Solcum
पवाक᳓वर्चाः+ शुक्र᳓वर्चा अ᳓नूनवर्चा
उ᳓द् इयर्षि भानु᳓ना
पुत्रो᳓ मात᳓रा विच᳓रन्न् उ᳓पावसि
पृण᳓क्षि रो᳓दसी उभे᳓
Vedaweb annotation
Strata
Strophic
Pāda-label
genre M;; line affected by realignment
genre M;; line affected by realignment
genre M
genre M
Morph
pāvakávarcāḥ ← pāvakávarcas- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
śukrávarcāḥ ← śukrávarcas- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
ánūnavarcāḥ ← ánūnavarcas- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
bhānúnā ← bhānú- (nominal stem)
{case:INS, gender:M, number:SG}
iyarṣi ← √r̥- 1 (root)
{number:SG, person:2, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}
út ← út (invariable)
avasi ← √avⁱ- (root)
{number:SG, person:2, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}
mātárā ← mātár- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:DU}
putráḥ ← putrá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
úpa ← úpa (invariable)
vicáran ← √carⁱ- (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, tense:PRS, voice:ACT}
pr̥ṇákṣi ← √pr̥c- (root)
{number:SG, person:2, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}
ródasī ← ródasī- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:DU}
ubhé ← ubhá- (pronoun)
{case:NOM, gender:F, number:DU}
पद-पाठः
पा॒व॒कऽव॑र्चाः । शु॒क्रऽव॑र्चाः । अनू॑नऽवर्चाः । उत् । इ॒य॒र्षि॒ । भा॒नुना॑ ।
पु॒त्रः । मा॒तरा॑ । वि॒ऽचर॑न् । उप॑ । अ॒व॒सि॒ । पृ॒णक्षि॑ । रोद॑सी॒ इति॑ । उ॒भे इति॑ ॥
Hellwig Grammar
- pāvakavarcāḥ ← pāvaka
- [noun]
- “pure; purifying; pure; āgneya; clear; bright; bright.”
- pāvakavarcāḥ ← varcāḥ ← varcas
- [noun], nominative, singular, masculine
- “shininess; vigor; fecal matter; glare; magnificence; energy; prestige; energy; glory; luster; light; varcas [word]; glory; body waste; droppings; color.”
- śukravarcā ← śukra
- [noun]
- “bright; clear; white; light; pure.”
- śukravarcā ← varcāḥ ← varcas
- [noun], nominative, singular, masculine
- “shininess; vigor; fecal matter; glare; magnificence; energy; prestige; energy; glory; luster; light; varcas [word]; glory; body waste; droppings; color.”
- anūnavarcā ← anūna
- [noun]
- “perfect; entire.”
- anūnavarcā ← varcāḥ ← varcas
- [noun], nominative, singular, masculine
- “shininess; vigor; fecal matter; glare; magnificence; energy; prestige; energy; glory; luster; light; varcas [word]; glory; body waste; droppings; color.”
- ud
- [adverb]
- “up.”
- iyarṣi ← ṛch
- [verb], singular, Present indikative
- “enter (a state); travel; shoot; send; hit; originate; get; raise; begin; harm.”
- bhānunā ← bhānu
- [noun], instrumental, singular, masculine
- “sun; Surya; Calotropis gigantea Beng.; sunbeam; beam; luminosity; copper; light; twelve; appearance; Bhānu; flare.”
- putro ← putraḥ ← putra
- [noun], nominative, singular, masculine
- “son; putra [word]; male child; Putra; Bodhisattva.”
- mātarā ← mātṛ
- [noun], accusative, dual, feminine
- “mother; mātṛkā; mātṛ [word]; parent; Salvinia cucullata Roxb.; Citrullus colocynthis Schrad.; cow.”
- vicarann ← vicaran ← vicar ← √car
- [verb noun], nominative, singular
- “wander; travel; vraj; be active.”
- upāvasi ← upa
- [adverb]
- “towards; on; next.”
- upāvasi ← avasi ← av
- [verb], singular, Present indikative
- “support; help; prefer; prefer; like.”
- pṛṇakṣi ← pṛc
- [verb], singular, Present indikative
- “mix; unite.”
- rodasī ← rodas
- [noun], accusative, dual, neuter
- “heaven and earth; Earth.”
- ubhe ← ubh
- [noun], accusative, dual, neuter
- “both(a).”
सायण-भाष्यम्
पावकवर्चाः शोधकदीप्तिः शुक्रवर्चाः निर्मलतेजस्कः अनूनवर्चाः संपूर्णतेजस्कः । हे अग्ने ईदृशस्त्वं भानुना तेजसा उदियर्षि उद्गच्छसि । ‘ऋ सृ गतौ ’ । जौहोत्यादिकः । ‘अर्तिपिपर्त्योश्च’ इत्यभ्यासस्येत्वम् । स त्वं पुत्रः सन् मातरा मातृभूते अरण्यौ विचरन् यागावसाने विशेषेण प्राप्नुवन् उपावसि उपगतान् यजमानान् रक्षसि । तथा उभे रोदसी द्यावापृथिव्यौ पृणक्षि संयोजयसि । हविषा द्युलोकं वृष्ट्येमं लोकं च पूरयसीत्यर्थः । ‘ पृची संपर्क’ । रौधादिकः ।
Wilson
English translation:
“Agni, who are of purifying radiance, of unsullied lustre, of full brightness, you issue forth withsplendour; visiting your parents (like) a son, you protect (the worshippers), you unite both heaven and earth.”
Commentary by Sāyaṇa: Ṛgveda-bhāṣya
You unite: or, you fill both worlds, i.e., heaven with oblations and earth wirh rain
Jamison Brereton
Of pure luster, of gleaming luster, of unfailing luster, you rise up with your radiance.
As a son wandering between your two mothers, you approach (them) helpfully. You fill both world-halves.
Griffith
With brilliant, purifying sheen, with perfect sheen thou liftest up thyself in light.
Thou, visiting both thy Mothers, aidest them as Son: thou joinest close the earth and heaven.
Geldner
Von reinem Glanze, von hellem Glanze, von vollkommenem Glanze, richtest du dich mit deinem Lichtschein auf. Als Sohn die beiden Mütter durchwandernd kommst du beiden zugute; du durchdringst beide Welten.
Grassmann
In Flammenglanz, in hellem Licht, in vollem Glanz erhebst du dich mit deinem Strahl, Als Sohn den Aeltern nahend bist du ihnen hold, und füllest Erd’ und Himmel an.
Elizarenkova
С чистым блеском, светлым блеском, безупречным блеском
Ты взмываешь вверх (своим) лучом.
Сын двух матерей, проходящий сквозь (них), ты приходишь (им) на помощь.
Ты заполняешь обе половины мира.
अधिमन्त्रम् (VC)
- अग्निः
- अग्निः पावकः
- भुरिक्पङ्क्ति
- पञ्चमः
ब्रह्ममुनि - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (पावकवर्चाः) पवित्रकारक दीप्तिवाला (शुक्रवर्चाः) शुभ्र तेजयुक्त (अनूनवर्चाः) पूर्ण तेजस्वी (भानुना-उत् इयर्षि) उपासक के अन्तःकरण में स्वप्रकाश से उदय होता है (पुत्रः-मातरा-विचरन्) पुत्र जैसे माता पिताओं के प्रति विचरता हुआ (उप अवसि) निकटता से रक्षा करता है, ऐसे तू रक्षा करता है (उभे रोदसी पृणक्षि) दोनों द्यावापृथिवी-द्युलोक और पृथिवीलोक की रक्षा करता है॥ २॥
ब्रह्ममुनि - भावार्थः
भावार्थभाषाः - परमात्मा पवित्रकारक दीप्तिवाला, शुभ्र तेजवाला, पूर्ण तेजवाला उपासक के अन्दर प्रकाशित होता है, माता पिता के प्रति पुत्र जैसे रक्षा करता है, वैसे द्युलोक और पृथिवीलोक को तू पालता है॥ २॥
ब्रह्ममुनि - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (पावकवर्चाः) पवित्रकारदीप्तिमान् (शुक्रवर्चाः) शुभ्रतेजोयुक्तः (अनूनवर्चाः) अन्यूनतेजस्वी (भानुना-उत् इयर्षि) उपासकस्यान्तःकरणे स्वप्रकाशेन उद्गच्छसि-उदेषि (पुत्रः-मातरा विचरन्-उप अवसि) पुत्रो यथा मातापितरौ प्रति विचरन्-नैकट्येन रक्षति (उभे रोदसी पृणक्षि) द्वौ द्यावापृथिव्यौ पालयसि ॥२॥
03 ऊर्जो नपाज्जातवेदः - सतो बृहती
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
ऊ᳓र्जो नपाज् जातवेदः सुशस्ति᳓भिर्
म᳓न्दस्व धीति᳓भिर् हितः᳓
तुवे᳓ इ᳓षः सं᳓ दधुर् भू᳓रिवर्पसश्
चित्रो᳓तयो वाम᳓जाताः
मूलम् ...{Loading}...
ऊर्जो॑ नपाज्जातवेदः सुश॒स्तिभि॒र्मन्द॑स्व धी॒तिभि॑र्हि॒तः ।
त्वे इषः॒ सं द॑धु॒र्भूरि॑वर्पसश्चि॒त्रोत॑यो वा॒मजा॑ताः ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - अग्निः
- ऋषिः - अग्निः पावकः
- छन्दः - सतो बृहती
Thomson & Solcum
ऊ᳓र्जो नपाज् जातवेदः सुशस्ति᳓भिर्
म᳓न्दस्व धीति᳓भिर् हितः᳓
तुवे᳓ इ᳓षः सं᳓ दधुर् भू᳓रिवर्पसश्
चित्रो᳓तयो वाम᳓जाताः
Vedaweb annotation
Strata
Strophic
Pāda-label
genre M
genre M;; repeated line
genre M
genre M
Morph
jātavedaḥ ← jātávedas- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}
napāt ← nápat- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}
suśastíbhiḥ ← suśastí- (nominal stem)
{case:INS, gender:F, number:PL}
ū́rjaḥ ← ū́rj- (nominal stem)
{case:GEN, gender:F, number:SG}
dhītíbhiḥ ← dhītí- (nominal stem)
{case:INS, gender:F, number:PL}
hitáḥ ← √hi- (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, non-finite:PPP}
mándasva ← √mand- (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:MED}
bhū́rivarpasaḥ ← bhū́rivarpas- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:PL}
dadhuḥ ← √dhā- 1 (root)
{number:PL, person:3, mood:IND, tense:PRF, voice:ACT}
íṣaḥ ← íṣ- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:PL}
sám ← sám (invariable)
tvé ← tvám (pronoun)
{case:LOC, number:SG}
citrótayaḥ ← citróti- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}
vāmájātāḥ ← vāmájāta- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}
पद-पाठः
ऊर्जः॑ । न॒पा॒त् । जा॒त॒ऽवे॒दः॒ । सु॒श॒स्तिऽभिः॑ । मन्द॑स्व । धी॒तिऽभिः॑ । हि॒तः ।
त्वे इति॑ । इषः॑ । सम् । द॒धुः॒ । भूरि॑ऽवर्पसः । चि॒त्रऽऊ॑तयः । वा॒मऽजा॑ताः ॥
Hellwig Grammar
- ūrjo ← ūrjaḥ ← ūrj
- [noun], genitive, singular, feminine
- “strength; refreshment; vigor; food; strengthening.”
- napāj ← napāt
- [noun], nominative, singular, masculine
- “grandson; nephew; napāt [word].”
- jātavedaḥ ← jātavedas
- [noun], vocative, singular, masculine
- “Agni; fire.”
- suśastibhir ← su
- [adverb]
- “very; well; good; nicely; beautiful; su; early; quite.”
- suśastibhir ← śastibhiḥ ← śasti
- [noun], instrumental, plural, feminine
- “hymn; praise.”
- mandasva ← mand
- [verb], singular, Present imperative
- “rejoice; exhilarate.”
- dhītibhir ← dhītibhiḥ ← dhīti
- [noun], instrumental, plural, feminine
- “thinking; prayer; understanding.”
- hitaḥ ← hi
- [verb noun], nominative, singular
- “impel; send; spur; stimulate; urge.”
- tve ← tvad
- [noun], locative, singular
- “you.”
- iṣaḥ ← iṣ
- [noun], accusative, plural, feminine
- “refreshment; enjoyment; stores.”
- saṃ ← sam
- [adverb]
- “sam; together; together; saṃ.”
- dadhur ← dadhuḥ ← dhā
- [verb], plural, Perfect indicative
- “put; give; cause; get; hold; make; provide; lend; wear; install; have; enter (a state); supply; hold; take; show.”
- bhūrivarpasaś ← bhūri
- [noun]
- “much; many; much(a); abundant; rich; mighty; distinguished.”
- bhūrivarpasaś ← varpasaḥ ← varpas
- [noun], nominative, plural, masculine
- “form; look; disguise.”
- citrotayo ← citra
- [noun]
- “manifold; extraordinary; beautiful; divers(a); varicolored; bright; bright; bright; outstanding; agitated; aglitter(p); brilliant; painted; obvious; patched; bizarre.”
- citrotayo ← ūtayaḥ ← ūti
- [noun], nominative, plural, masculine
- “aid; favor; ūti [word].”
- vāmajātāḥ ← vāma
- [noun]
- “agreeable; vāma [word]; beautiful.”
- vāmajātāḥ ← jātāḥ ← jan
- [verb noun], nominative, plural
- “become; originate; be born; transform; happen; result; grow; beget; produce; create; conceive; separate; cause; give birth; grow; produce; generate; be; become; arise; come on.”
सायण-भाष्यम्
हे ऊर्जो नपात् ऊर्जः अन्नस्य पार्थिवस्यारण्यादेः पुत्र हे जातवेदः जातानां वेदितरग्ने सुशस्तिभिः अस्माभिः क्रियमाणै: मन्दस्व मोदस्व । तथा धीतिभिः कर्मभिरस्माभिः क्रियमाणैः अग्निहोत्रादिभिः हितः सुहितः तृप्तो भव । अपि च भूरिवर्पसः । वर्प इति रूपनाम । बहुविधरूपाः चित्रोतयः चित्रा विचित्रोतिस्तृप्तिर्यासां तास्तथोक्ता: वामजाताः वामं वननीयं जातं जन्म यासां तादृशीः इषः अन्नानि हविर्लक्षणानि त्वे त्वय्येव सं दधुः संदधति । सम्यग्जुह्वति यजमानाः । यद्वा । भूरिवर्पस इत्यादिकं कर्तृविशेषणम् । तदानीं चित्रोतय इत्यस्य विचित्ररक्षा इति योज्यम् ॥
Wilson
English translation:
“Son of strength, Jātavedas, rejoice in our adorations, (be) satisfied by our offerings, (theworshippers) have plural ced before you viands of many sorts of wonderful efficacy, of excellent origin. {Son ofstrength: ūrjo napāt = grandson of waters; or, non-injurer; or, food].”
Jamison Brereton
O Child of Nourishment, Jātavedas, delight yourself with good lauds, when you are roused by hymnic visions.
In you have those of brilliant help assembled precious-born refreshments of manifold forms.
Griffith
O Jatavedas, Son of Strength, rejoice ihyself, gracious, in our fair hymns and songs.
In thee are treasured various forms of strengthening food, born nobly and of wondrous help.
Geldner
Kind der Kraft, Jatavedas! Erfreue dich an den Lobpreisungen, durch die frommen Gedanken angespornt! In dir haben sie die vielgestaltigen Labungen vereint, die Götter von wunderbaren Gnaden, zu Gutem geboren.
Grassmann
O Wesenkenner, Sohn der Kraft, erfreue dich am Lob, mit Andacht hingesetzt; Dir reichten mannichfache Labetränke dar hülfreich die schön geborenen.
Elizarenkova
О потомок питательной силы, о Джатаведас, радуйся
Прекрасным хвалам, поторапливаемый молитвами!
В тебя они обьединили жертвенные услады, (эти боги,)
Многообразные, с яркой помощью, рожденные для добра.
अधिमन्त्रम् (VC)
- अग्निः
- अग्निः पावकः
- निचृत्पङ्क्ति
- पञ्चमः
ब्रह्ममुनि - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (ऊर्जः) बल के (नपात्) न गिरानेवाले (जातवेदः) जातमात्र-उत्पन्न मात्र को जानने योग्य परमात्मन् ! (सुशस्तिभिः) उत्तम स्तुतियों से (धीतिभिः) सत्कर्मों-सदाचरणों से (हितः) अपने अन्दर स्थिर किया हुआ (मन्दस्व) हमें हर्षित कर (भूरिवर्पसः) बहुत रूपोंवाले (चित्रोतयः) अद्भुत रक्षावाले (वामजाताः) वननीय गुणों से प्रसिद्ध जन (त्वे-इषः) तेरेअन्दर अपनी कामनाओं को (सन्दधुः) समर्पित करते हैं, तू उन्हें प्रसन्न कर ॥३॥
ब्रह्ममुनि - भावार्थः
भावार्थभाषाः - परमात्मा बल को न गिरानेवाला है, सबका ज्ञाता है, जो उत्तम स्तुतियों सदाचरणों द्वारा तथा श्रेष्ठ गुणों से प्रसिद्ध जन हैं, उन्हें हर्षित करता है, ऐसे बहुत सुन्दर रूपों से युक्त रक्षाओं से युक्त हो उनकी कामनाओं को पूरा करता है ॥३॥
ब्रह्ममुनि - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (ऊर्जः-नपात्-जातवेदः) हे बलस्य न पातयितः जातान् वेदितुमर्ह ! परमात्मन् ! (सुशस्तिभिः-धीतिभिः) सुस्तुतिभिः सत्कर्मभिः सदाचरणैः (हितः-मन्दस्व) धृतोऽस्मान् हर्षय (भूरिवर्पसः-चित्रोतयः) भूरीणि वर्पांसि रूपाणि येषां ते तथा चित्रा अद्भुता रक्षा येषां ते (वामजाताः) वननीयैर्गुणैः प्रसिद्धा जनाः (त्वे-इषः-सं दधुः) त्वयि परमात्मनि स्वकीया एषणाः कामाः सन्दधति समर्पयन्ति त्वं तान् प्रसादयेति शेषः ॥३॥
04 इरज्यन्नग्ने प्रथयस्व - सतो बृहती
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
इरज्य᳓न्न् अग्ने प्रथयस्व जन्तु᳓भिर्
अस्मे᳓ रा᳓यो अमर्तिय
स᳓ दर्शत᳓स्य व᳓पुषो वि᳓ राजसि
पृण᳓क्षि सानसिं᳓ क्र᳓तुम्
मूलम् ...{Loading}...
इ॒र॒ज्यन्न॑ग्ने प्रथयस्व ज॒न्तुभि॑र॒स्मे रायो॑ अमर्त्य ।
स द॑र्श॒तस्य॒ वपु॑षो॒ वि रा॑जसि पृ॒णक्षि॑ सान॒सिं क्रतु॑म् ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - अग्निः
- ऋषिः - अग्निः पावकः
- छन्दः - सतो बृहती
Thomson & Solcum
इरज्य᳓न्न् अग्ने प्रथयस्व जन्तु᳓भिर्
अस्मे᳓ रा᳓यो अमर्तिय
स᳓ दर्शत᳓स्य व᳓पुषो वि᳓ राजसि
पृण᳓क्षि सानसिं᳓ क्र᳓तुम्
Vedaweb annotation
Strata
Strophic
Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M
Morph
agne ← agní- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}
irajyán ← √irajy- (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, tense:PRS, voice:ACT}
jantúbhiḥ ← jantú- (nominal stem)
{case:INS, gender:M, number:PL}
prathayasva ← √prathⁱ- (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:MED}
amartya ← ámartya- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}
asmé ← ahám (pronoun)
{case:DAT, number:PL}
rā́yaḥ ← rayí- ~ rāy- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:PL}
darśatásya ← darśatá- (nominal stem)
{case:GEN, gender:N, number:SG}
rājasi ← √rāj- (root)
{number:SG, person:2, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}
sá ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
vápuṣaḥ ← vápus- (nominal stem)
{case:GEN, gender:N, number:SG}
ví ← ví (invariable)
krátum ← krátu- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
pr̥ṇákṣi ← √pr̥c- (root)
{number:SG, person:2, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}
sānasím ← sānasí- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
पद-पाठः
इ॒र॒ज्यन् । अ॒ग्ने॒ । प्र॒थ॒य॒स्व॒ । ज॒न्तुऽभिः॑ । अ॒स्मे इति॑ । रायः॑ । अ॒म॒र्त्य॒ ।
सः । द॒र्श॒तस्य॑ । वपु॑षः । वि । रा॒ज॒सि॒ । पृ॒णक्षि॑ । सा॒न॒सिम् । क्रतु॑म् ॥
Hellwig Grammar
- irajyann ← irajyan ← irajy ← √rañj
- [verb noun], nominative, singular
- “direct.”
- agne ← agni
- [noun], vocative, singular, masculine
- “fire; Agni; sacrificial fire; digestion; cautery; Plumbago zeylanica; fire; vahni; agni [word]; agnikarman; gold; three; jāraṇa; pyre; fireplace; heating.”
- prathayasva ← prathay ← √prath
- [verb], singular, Present imperative
- “spread; proclaim.”
- jantubhir ← jantubhiḥ ← jantu
- [noun], instrumental, plural, masculine
- “man; worm; being; child; Jantu; offspring; insect; vermin; animal.”
- asme ← mad
- [noun], locative, plural
- “I; mine.”
- rāyo ← rāyaḥ ← rai
- [noun], nominative, plural
- “wealth; possession; rai [word]; gold.”
- amartya
- [noun], vocative, singular, masculine
- “immortal.”
- sa ← tad
- [noun], nominative, singular, masculine
- “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”
- darśatasya ← darśata
- [noun], genitive, singular, neuter
- “beautiful; visible; beautiful.”
- vapuṣo ← vapuṣaḥ ← vapus
- [noun], genitive, singular, neuter
- “body; form; miracle; human body; beauty; look; spectacle; figure; embodiment.”
- vi
- [adverb]
- “apart; away; away.”
- rājasi ← rāj
- [verb], singular, Present indikative
- “govern; shine; glitter; direct.”
- pṛṇakṣi ← pṛc
- [verb], singular, Present indikative
- “mix; unite.”
- sānasiṃ ← sānasim ← sānasi
- [noun], accusative, singular, masculine
- “victorious.”
- kratum ← kratu
- [noun], accusative, singular, masculine
- “yajña; decision; plan; deliberation; intelligence; Kratu; will; kratu [word]; desire; resoluteness; ritual.”
सायण-भाष्यम्
हे अग्ने जन्तुभिः जातैः शत्रुभिः सह इरज्यन् ईर्ष्यन् स्पर्धां कुर्वन् । ‘इरज् ईर्ष्यायाम् । कण्ड्वादिः । यद्वा इरज्यतिरैश्वर्यकर्मा । जन्तुभिर्जायमानैरात्मीयैस्तेजोभिः इरज्यन् ईश्वरो भवन् । हे अमर्त्य मरणरहित अग्ने अस्मे अस्माकम् । ‘सुपां सुलुक्° ’ इति षष्ठ्या: शेआदेशः । रायः धनानि प्रथयस्व विस्तारय । रयिशब्दाच्छसः स्थाने व्यत्ययेन जस् । शसो वा व्यत्ययेन ‘ उडिदम्’ इति विभक्त्युदात्तत्वं न क्रियते । सः त्वं दर्शतस्य दर्शनीयस्य वपुषः तेजोमयस्य शरीरस्य वि राजसि । तृतीयार्थे षष्ठी वा । ईदृशेन शरीरेण विशेषेण दीप्यसे । यद्वा । राजतिरैश्वर्यकर्मा । वपुरिति च रूपनाम । दर्शनीयेन रूपेण वि राजसि विशेषेण ईशिषे । अत एवं सानसिं संभजनीयं क्रतुं कर्मं पृणक्षि अस्माभिः संपर्चयसि । फलेन वा संयोजयसि ॥
Wilson
English translation:
“Contending with enemies, bestow upon us, immortal Agni, riches; you shine with a graceful person n,you fulfil (the purpose of) the enjoyable rite.”
Commentary by Sāyaṇa: Ṛgveda-bhāṣya
Contending with enemies: shining by the priestṣ.., offeringoblations
Jamison Brereton
O Agni, exerting control, have yourself extended by the (human)
kinsmen. In us (be) riches, o immortal one.
You rule over a wonder lovely to see. You (ful)fill your resolve that
brings gain.
Griffith
Agni, spread forth, as Ruler, over living things: give wealth to us, Immortal God.
Thou shinest out from beauty fair to look upon: thou leadest us to conquering power.
Geldner
Freischaltend breite dich, Agni, mit deinen Anhängern aus! Bei uns seien die Reichtümer, Unsterblicher! Du verfügst über sehenswerte Schönheit; du durchdringst die einträgliche Überlegung.
Grassmann
Mit deinen Dienern waltend breit’ dich, Agni, aus uns werde Gut, Unsterblicher! Du sehenswerther strahlst hervor aus schönem Glanz, du schenkst die Kraft, die Gut gewinnt.
Elizarenkova
Распрямляясь, о Агни, распространяйся с помощью живых существ!
У нас (пусть будут) богатства, о бессмертный!
Ты властвуешь над чудесным обликом, достойный взглядов.
Ты наполняешь приносящей добычу силой духа.
अधिमन्त्रम् (VC)
- अग्निः
- अग्निः पावकः
- निचृत्पङ्क्ति
- पञ्चमः
ब्रह्ममुनि - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (अमर्त्य-अग्ने) हे अमर अग्रणायक परमात्मन् ! (जन्तुभिः-इरज्यन्) उत्पन्न पदार्थों से ऐश्वर्यों को प्राप्त हुआ वर्तमान है (अस्मे) हमारे लिये (रायः) धनों को (प्रथयस्व) फैला-विस्तार करो (सः) वह तू (दर्शतस्य वपुषः) दर्शनीय रूप का (विराजसि) विशिष्ट स्वामी है उससे विराजमान है (सानसिं क्रतुम्) संभजनीय कर्मफल को (पृणक्षि) पूरण करता है ॥४॥
ब्रह्ममुनि - भावार्थः
भावार्थभाषाः - अमर परमात्मा पदार्थों को उत्पन्न करके उन पर स्वामित्व करता है, मनुष्यों के लिए धनादि भोग्य वस्तुओं का विस्तार करता है, कर्मों के अनुसार फलप्रदान करता है ॥४॥
ब्रह्ममुनि - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (अमर्त्य-अग्ने) हे अमर ! अग्रणायक परमात्मन् ! (जन्तुभिः-इरज्यन्) जायमानपदार्थैरैश्वर्यमाप्नुवन् “इरज्यति ऐश्वर्यकर्मा” [निघ० २।२१] (अस्मे) अस्मभ्यं (रायः प्रथयस्व) धनानि प्रसारय (सः) स त्वं (दर्शतस्य वपुषः वि राजसि) दर्शनीयस्य रूपस्य विशिष्टः स्वामी भवसि-दर्शनीयेन रूपेण विराजसे-इत्यर्थः (सानसिं क्रतुं पृणक्षि) सम्भजनीयं कर्मफलं पूरयसि ॥४॥
05 इष्कर्तारमध्वरस्य प्रचेतसम् - उपरिष्टाज्ज्योतिः
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
इष्कर्ता᳓रम् अध्वर᳓स्य प्र᳓चेतसं
क्ष᳓यन्तं रा᳓धसो महः᳓
रातिं᳓ वाम᳓स्य सुभ᳓गाम् मही᳓म् इ᳓षं
द᳓धासि सानसिं᳓ रयि᳓म्
मूलम् ...{Loading}...
इ॒ष्क॒र्तार॑मध्व॒रस्य॒ प्रचे॑तसं॒ क्षय॑न्तं॒ राध॑सो म॒हः ।
रा॒तिं वा॒मस्य॑ सु॒भगां॑ म॒हीमिषं॒ दधा॑सि सान॒सिं र॒यिम् ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - अग्निः
- ऋषिः - अग्निः पावकः
- छन्दः - उपरिष्टाज्ज्योतिः
Thomson & Solcum
इष्कर्ता᳓रम् अध्वर᳓स्य प्र᳓चेतसं
क्ष᳓यन्तं रा᳓धसो महः᳓
रातिं᳓ वाम᳓स्य सुभ᳓गाम् मही᳓म् इ᳓षं
द᳓धासि सानसिं᳓ रयि᳓म्
Vedaweb annotation
Strata
Strophic
Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M
Morph
adhvarásya ← adhvará- (nominal stem)
{case:GEN, gender:M, number:SG}
iṣkartā́ram ← iṣkartár- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
prácetasam ← prácetas- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
kṣáyantam ← √kṣā- 2 (root)
{case:ACC, gender:M, number:SG, tense:PRS, voice:ACT}
maháḥ ← máh- (nominal stem)
{case:GEN, gender:N, number:SG}
rā́dhasaḥ ← rā́dhas- (nominal stem)
{case:GEN, gender:N, number:SG}
íṣam ← íṣ- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:SG}
mahī́m ← máh- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:SG}
rātím ← rātí- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:SG}
subhágām ← subhága- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:SG}
vāmásya ← vāmá- (nominal stem)
{case:GEN, gender:N, number:SG}
dádhāsi ← √dhā- 1 (root)
{number:SG, person:2, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}
rayím ← rayí- ~ rāy- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
sānasím ← sānasí- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
पद-पाठः
इ॒ष्क॒र्तार॑म् । अ॒ध्व॒रस्य॑ । प्रऽचे॑तसम् । क्षय॑न्तम् । राध॑सः । म॒हः ।
रा॒तिम् । वा॒मस्य॑ । सु॒ऽभगा॑म् । म॒हीम् । इष॑म् । दधा॑सि । सा॒न॒सिम् । र॒यिम् ॥
Hellwig Grammar
- iṣkartāram ← iṣkartṛ
- [noun], accusative, singular, masculine
- adhvarasya ← adhvara
- [noun], genitive, singular, masculine
- “yajña; ceremony; adhvara [word].”
- pracetasaṃ ← pracetasam ← pracetas
- [noun], accusative, singular, masculine
- “intelligent; mindful; attentive; wise; apt; observant.”
- kṣayantaṃ ← kṣayantam ← kṣi
- [verb noun], accusative, singular
- “govern; inhabit; dwell; stay; predominate; bide; own.”
- rādhaso ← rādhasaḥ ← rādhas
- [noun], genitive, singular, neuter
- “gift; munificence; liberality; bounty.”
- mahaḥ ← mah
- [noun], genitive, singular, neuter
- “great; great; distinguished; much(a); adult; long; high.”
- rātiṃ ← rātim ← rāti
- [noun], accusative, singular, masculine
- “generous.”
- vāmasya ← vāma
- [noun], genitive, singular, neuter
- subhagām ← subhaga
- [noun], accusative, singular, feminine
- “beautiful; auspicious; beloved; fine-looking; fortunate; subhaga [word]; charming; pleasing; lucky.”
- mahīm ← mah
- [noun], accusative, singular, feminine
- “great; great; distinguished; much(a); adult; long; high.”
- iṣaṃ ← iṣam ← iṣ
- [noun], accusative, singular, feminine
- “refreshment; enjoyment; stores.”
- dadhāsi ← dhā
- [verb], singular, Present indikative
- “put; give; cause; get; hold; make; provide; lend; wear; install; have; enter (a state); supply; hold; take; show.”
- sānasiṃ ← sānasim ← sānasi
- [noun], accusative, singular, feminine
- “victorious.”
- rayim ← rayi
- [noun], accusative, singular, feminine
- “wealth; property.”
सायण-भाष्यम्
इष्कर्तारं निष्कर्तारम् । छान्दसो वर्णलोपः । अध्वरस्य यज्ञस्य निष्कर्तारं संस्कर्तारं प्रचेतसं प्रकृष्टज्ञानं महः महतः राधसः धनस्य क्षयन्तम् ईश्वरम् । क्षयतिरैश्वर्यकर्मा । वामस्य वननीयस्य धनस्य रातिं दातारम् । रातेः कर्तरि क्तिच् । ईदृशं त्वां स्तुम इति शेषः । स त्वं सुभगां सौभाग्योपेतां महीं महतीम् इषम् अन्नं सानसिं संभक्तव्यं रयिं धनं च दधासि स्तोतृभ्यो ददासि ॥
Wilson
English translation:
“(We praise you), the perfecter of the sacrifice, the sage, the lord of great wealth, the giver of what isdesirable; you bestow auspicious and abundant food, and enjoyable riches.”
Commentary by Sāyaṇa: Ṛgveda-bhāṣya
Or, you bestow wealth upon theperfecter of the sacrifice (the yajamāna)…
Jamison Brereton
(You,) the preparer of refreshment for the ceremony, forethoughtful, holding sway over great benefit, (have they set in front)—
you establish the well-portioned gift of a precious thing: great
refreshment and wealth that brings gain.
Griffith
To him, the wise, who orders sacrifice, who hath great riches un der his control,
Thou givest blest award of good, and plenteous food, givest him wealth that conquers all.
Geldner
Den vorausdenkenden Ausrichter des Opfers, der über große Belohnung gebietet - du verschaffst die beglückende Gabe von Gut, großen Speisesegen, einträglichen Reichtum.
Grassmann
Den weisen preis’ ich, der das Opfer wohl versieht und über grossen Lohn verfügt, Geschenk des Reichthums gibst du, grossen, lieblichen Genuss und Schatz, der Macht gewinnt.
Elizarenkova
Прозорливого (бога,) приводящего в порядок обряд,
Повелевающего великим даром:
Ты наделяешь желанным подарком, приносящим счастье,
Великой жертвенной усладой, богатством, приносящим добычу.
अधिमन्त्रम् (VC)
- अग्निः
- अग्निः पावकः
- संस्तारपङ्क्ति
- पञ्चमः
ब्रह्ममुनि - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (अध्वरस्य) अध्यात्मयज्ञ के (निष्कर्त्तारम्) संस्कर्त्ता(महः-राधसः) महान् धन के (क्षयन्तम्) स्वामित्व करते हुए (प्रचेतसम्) प्रकृष्ट सावधान परमात्मा की स्तुति करें (वामस्य) वननीय कमनीय धन के (सुभगां महीम्) सौभग्य देने वाली महती (इषं रातिम्) कमनीय दानक्रिया को (सानसिम्) सम्भजनीय (रयिम्) धन को (दधासि) धारण करता है-देता है ॥५॥
ब्रह्ममुनि - भावार्थः
भावार्थभाषाः - आध्यात्मयज्ञ को सुन्दर रूप देनेवाला परमात्मा है, वह महान् धन का स्वामी सदा सावधान कमनीय धन सौभाग्य को देनेवाली दान दया से धन प्रदान करता है, वह स्तुति करने योग्य है ॥५॥
ब्रह्ममुनि - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (अध्वरस्य-इष्कर्तारम्) अध्यात्मयज्ञस्य निष्कर्तारं संस्कर्तारम्, ‘नकारलोपश्छान्दसः’ (महः-राधसः) महतो धनस्य (क्षयन्तं प्रचेतसम्) स्वामित्वं कुर्वन्तं प्रकृष्टसावधानं स्तुम इति शेषः (वामस्य) वननीयस्य कमनीयस्य धनस्य (सुभगां महीम्-इषं रातिम्) सौभाग्ययुक्तां महतीं कमनीयां दानक्रियां (सानसिं रयिं दधासि) सम्भजनीयं धनं धारयसि ददासीत्यर्थः ॥५॥
06 ऋतावानं महिषम् - त्रिष्टुप्
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
ऋता᳓वानम् महिषं᳓ विश्व᳓दर्शतम्
अग्निं᳓ सुम्ना᳓य दधिरे पुरो᳓ ज᳓नाः
श्रु᳓त्कर्णं सप्र᳓थस्तमं तुवा गिरा᳓
दइ᳓वियम् मा᳓नुषा युगा᳓
मूलम् ...{Loading}...
ऋ॒तावा॑नं महि॒षं वि॒श्वद॑र्शतम॒ग्निं सु॒म्नाय॑ दधिरे पु॒रो जनाः॑ ।
श्रुत्क॑र्णं स॒प्रथ॑स्तमं त्वा गि॒रा दैव्यं॒ मानु॑षा यु॒गा ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - अग्निः
- ऋषिः - अग्निः पावकः
- छन्दः - त्रिष्टुप्
Thomson & Solcum
ऋता᳓वानम् महिषं᳓ विश्व᳓दर्शतम्
अग्निं᳓ सुम्ना᳓य दधिरे पुरो᳓ ज᳓नाः
श्रु᳓त्कर्णं सप्र᳓थस्तमं तुवा गिरा᳓
दइ᳓वियम् मा᳓नुषा युगा᳓
Vedaweb annotation
Strata
Strophic
Pāda-label
genre M
genre M;; repeated line
genre M
genre M
Morph
mahiṣám ← mahiṣá- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
r̥tā́vānam ← ŕ̥tāvan- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
viśvádarśatam ← viśvádarśata- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
agním ← agní- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
dadhire ← √dhā- 1 (root)
{number:PL, person:3, mood:IND, tense:PRF, voice:MED}
jánāḥ ← jána- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}
purás ← purás (invariable)
sumnā́ya ← sumná- (nominal stem)
{case:DAT, gender:N, number:SG}
girā́ ← gír- ~ gīr- (nominal stem)
{case:INS, gender:F, number:SG}
sapráthastamam ← sapráthastama- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
śrútkarṇam ← śrútkarṇa- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
tvā ← tvám (pronoun)
{case:ACC, number:SG}
daívyam ← daívya- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
mā́nuṣā ← mā́nuṣa- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:PL}
yugā́ ← yugá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:PL}
पद-पाठः
ऋ॒तऽवा॑नम् । म॒हि॒षम् । वि॒श्वऽद॑र्शतम् । अ॒ग्निम् । सु॒म्नाय॑ । द॒धि॒रे॒ । पु॒रः । जनाः॑ ।
श्रुत्ऽक॑र्णम् । स॒प्रथः॑ऽतमम् । त्वा॒ । गि॒रा । दैव्य॑म् । मानु॑षा । यु॒गा ॥
Hellwig Grammar
- ṛtāvānam ← ṛtāvan
- [noun], accusative, singular, masculine
- “law-abiding; faithful; righteous.”
- mahiṣaṃ ← mahiṣam ← mahiṣa
- [noun], accusative, singular, masculine
- “Old World buffalo; Mahiṣa; Mahiṣa.”
- viśvadarśatam ← viśva
- [noun]
- “all(a); whole; complete; each(a); viśva [word]; completely; wholly.”
- viśvadarśatam ← darśatam ← darśata
- [noun], accusative, singular, masculine
- “beautiful; visible; beautiful.”
- agniṃ ← agnim ← agni
- [noun], accusative, singular, masculine
- “fire; Agni; sacrificial fire; digestion; cautery; Plumbago zeylanica; fire; vahni; agni [word]; agnikarman; gold; three; jāraṇa; pyre; fireplace; heating.”
- sumnāya ← sumna
- [noun], dative, singular, neuter
- “favor; benevolence; sumna [word]; entreaty; favor.”
- dadhire ← dhā
- [verb], plural, Perfect indicative
- “put; give; cause; get; hold; make; provide; lend; wear; install; have; enter (a state); supply; hold; take; show.”
- puro ← puras
- [adverb]
- “ahead; puras [word]; easterly; eastward; east; earlier.”
- janāḥ ← jana
- [noun], nominative, plural, masculine
- “people; national; man; relative; jan; Janaloka; person; jana [word]; man; attendant; Jana; foreigner; inhabitant; group.”
- śrutkarṇaṃ ← śrut
- [noun]
- “listening.”
- śrutkarṇaṃ ← karṇam ← karṇa
- [noun], accusative, singular, masculine
- “ear; Karṇa; karṇa [word]; auricle; fluke; diameter; lobule.”
- saprathastamaṃ ← saprathastamam ← saprathastama
- [noun], accusative, singular, masculine
- tvā ← tvad
- [noun], instrumental, singular
- “you.”
- girā ← giri
- [noun], locative, singular, masculine
- “mountain; adri; rock; giri [word]; hill; śilājatu.”
- daivyam ← daivya
- [noun], accusative, singular, masculine
- “divine; divine; celestial.”
- mānuṣā ← mānuṣāḥ ← mānuṣa
- [noun], nominative, plural, masculine
- “man; man.”
- yugā ← yuga
- [noun], instrumental, singular, neuter
- “Yuga; yoke; couple; coevals; generation; lustrum; two; pair; yuga [word]; Yuga; race.”
सायण-भाष्यम्
ऋतावानं सत्यवन्तं यज्ञवन्तं वा। ‘छन्दसीवनिपौ ’ इति मत्वर्थीयो वनिप् । महिषं महान्तं पूज्यं वा विश्वदर्शतं विश्वैः सर्वैर्दर्शनीयम्। यद्वा विश्वं दर्शनं यस्य । ‘ बहुवीहौ विश्वं संज्ञायाम्’ इति पूर्वपदान्तोदात्तत्वम् । ईदृशम् अग्निं सुम्नाय सुखार्थं जनाः ऋत्विग्यजमानरूपाः पुरः दधिरे पुरो दधते । सर्वकर्मभ्यः पुरस्ताद्धारयन्ति । यद्वा पुरः पुरस्तात् पूर्वस्यां दिशि आहवनीयरूपेण धारयन्ति । परोऽर्धर्चः प्रत्यक्षकृतः । अपि च हे अग्ने श्रुत्कर्णं श्रुत् स्तुतीः सम्यक् शृण्वन् कर्णः श्रोत्रेन्द्रियं यस्य तादृशं सप्रथस्तमम् अतिशयेन प्रख्यातं यद्वा सर्वतो विस्तार्यमाणं दैव्यं देवानां हविर्वोढृत्वेन संबन्धिनम् ईदृशं त्वा त्वां मानुषा मानुषाणि मनोरपत्यानि युगा युगानि युगलानि पत्नीयजमानरूपाणि गिरा स्तुत्या स्तुवन्तीति शेषः ॥ ॥ २८ ॥
Wilson
English translation:
“Men for the sake of happiness plural ce before them Agni, the speaker of truth, the mighty, thecontemplator of all; the posterity of Manu in pairs (propitiate) with praises you, whose ears are open (to praises)who are most renowned, and the (minister) of the gods.”
Jamison Brereton
(You) the truthful one, the buffalo lovely for all to see: Agni have the peoples set in front for benevolence—
you with listening ears, of greatest extent, the divine one have the human generations (set in front) with a hymn.
Griffith
The men have set before them them for their welfare Agni, strong, visible to all, the Holy.
Thee, Godlike One, with ears to hear, most famous, men’s generations magnify with praise-songs.
Geldner
Den gesetzestreuen allsichtbaren Büffel, den Agni haben die Leute an die Spitze gestellt, um seine Gunst zu gewinnen, dich mit den hörenden Ohren, den Verbreitetsten, Göttlichen die menschlichen Geschlechter unter Lobesrede.
Grassmann
Den heiligen, den Stier, der überall sich zeigt, den Agni setzten sich die Menschen vor zum Heil, Dich göttlichen, dess Ohr vernimmt, der weithin strahlt, der Menschen Stämme mit Gesang.
Elizarenkova
Преданный закону, видного повсюду буйвола
Агни люди поставили впереди ради (его) расположения,
Тебя со слышащими ушами, распространяющегося больше всех,
Божественного, людские поколения (поставили впереди) с помощью песни.
अधिमन्त्रम् (VC)
- अग्निः
- अग्निः पावकः
- विराट्त्रिष्टुप्
- धैवतः
ब्रह्ममुनि - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (ऋतावानम्) सत्यज्ञानवाले (महिषम्) महान् (विश्वदर्शतम्) सब के दर्शनीय (अग्निम्) अग्नि परमात्मा को (सुम्नाय) सुखप्राप्ति के लिए (जनः) मनुष्य (पुरः-दधिरे) सर्वप्रथम सर्व कार्यों के प्रथम प्रारम्भ में धारण करते हैं ध्यान में लाते हैं (श्रुत्कर्णम्) श्रवण के लिए कर्ण शक्तिवाले (सप्रथस्तमम्) सप्रख्यात यशवाले (दैव्यम्)जीवन्मुक्तों के लिए हितकर (त्वा) तुझ परमात्मा को (मानुषा युगा) मनुष्यसम्बन्धी युगल स्त्री-पुरुष (गिरा) स्तुति द्वारा तेरी स्तुति करते हैं ॥६॥
ब्रह्ममुनि - भावार्थः
भावार्थभाषाः - परमात्मा महान् और सत्य ज्ञानवाला है, सब मनुष्यों के द्वारा अध्यात्मदृष्टि से देखने योग्य है, सुखप्राप्ति के लिए सब कार्यों के प्रथम परमात्मा का ध्यान या स्तवन करते हैं, जीवन्मुक्त आत्माओं के हितकर परमात्मा की सब स्त्री-पुरुषों को स्तुति करनी चाहिये ॥६॥
ब्रह्ममुनि - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (ऋतावानम्) ऋतवानं सत्यज्ञानवन्तं (महिषम्) महान्तम् “महिषो महन्नाम” [निघ० ३।३] (विश्वदर्शतम्) विश्वैः सर्वैदर्शनीयम् (अग्निम्) अग्रणीं परमात्मानं (सुम्नाय) सुखप्राप्त्यै (जनाः) मनुष्याः (पुरः-दधिरे) सर्वप्रथमं धारयन्ति-ध्यायन्ति (श्रुत्कर्णम्) शृणोतीति श्रुतकर्णो यस्य स-श्रुत्कर्णः श्रवणाय कर्णप्रवृत्तिकं (सप्रथस्तमम्) स-प्रख्यातयशसं (दैव्यं त्वा) जीवन्मुक्तेभ्यो हितं त्वां (मानुषा युगा गिरा) मानुषाणि युगानि युगलानि सपत्नीका मनुष्याः स्तुत्या स्तुवन्तीति शेषः ॥६॥