१२६

• देवता - विश्वेदेवाः
• ऋषिः - कुल्मलबर्हिषः शैलूषिरंहोमुग्वा वामदेव्यः
• छन्दः - उपरिष्टाद्बृहती

न꣡ त꣡म् अं꣡हो न꣡ दुरितं꣡
दे꣡वासो अष्ट म꣡र्तियम्
सजो꣡षसो य꣡म् अर्यमा꣡
मित्रो꣡ न꣡यन्ति व꣡रुणो अ꣡ति द्वि꣡षः

Strata
Archaic

Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M;; line affected by realignment
genre M;; line affected by realignment

Morph
áṁhaḥ ← áṁhas- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

duritám ← duritá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

ná ← ná (invariable)
{}

ná ← ná (invariable)
{}

tám ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

aṣṭa ← √naś- 1 (root)
{number:SG, person:3, mood:INJ, tense:AOR, voice:MED}

dévāsaḥ ← devá- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:PL}

mártyam ← mártya- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

aryamā́ ← áryaman- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

sajóṣasaḥ ← sajóṣas- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}

yám ← yá- (pronoun)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

mitráḥ ← mitrá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

náyanti ← √nī- (root)
{number:PL, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}

váruṇaḥ ← váruṇa- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

áti ← áti (invariable)
{}

dvíṣaḥ ← dvíṣ- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:PL}

न । तम् । अंहः॑ । न । दुः॒ऽइ॒तम् । देवा॑सः । अ॒ष्ट॒ । मर्त्य॑म् ।
स॒ऽजोष॑सः । यम् । अ॒र्य॒मा । मि॒त्रः । नय॑न्ति । वरु॑णः । अति॑ । द्विषः॑ ॥

• na
• [adverb]
• “not; like; no; na [word].”

• tam ← tad
• [noun], accusative, singular, masculine
• “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”

• aṃho ← aṃhaḥ ← aṃhas
• [noun], nominative, singular, neuter
• “trouble; sin.”

• na
• [adverb]
• “not; like; no; na [word].”

• duritaṃ ← duritam ← durita
• [noun], nominative, singular, neuter
• “danger; sin; difficulty; difficulty; evil.”

• devāso ← devāsaḥ ← deva
• [noun], vocative, plural, masculine
• “Deva; Hindu deity; king; deity; Indra; deva [word]; God; Jina; Viśvedevās; mercury; natural phenomenon; gambling.”

• aṣṭa ← aś
• [verb], singular, Aorist inj. (proh.)
• “get; reach; enter (a state).”

• martyam ← martya
• [noun], accusative, singular, masculine
• “man; people; martya [word]; Earth.”

• sajoṣaso ← sajoṣasaḥ ← sajoṣas
• [noun], nominative, plural, masculine
• “consentaneous; combined; associated; united.”

• yam ← yad
• [noun], accusative, singular, masculine
• “who; which; yat [pronoun].”

• aryamā ← aryaman
• [noun], nominative, singular, masculine
• “Aryaman; aryaman [word]; sun.”

• mitro ← mitraḥ ← mitra
• [noun], nominative, singular, masculine
• “friend; Mitra; mitra [word]; sun; ally.”

• nayanti ← nī
• [verb], plural, Present indikative
• “bring; lead; spend; decant; enter (a state); remove; take out; take away; enforce; marry; carry; fill into; bring; learn; go out; add.”

• varuṇo ← varuṇaḥ ← varuṇa
• [noun], nominative, singular, masculine
• “Varuna; varuṇa [word]; Crataeva religiosa Forst.; Varuṇa; varuṇādi.”

• ati
• [adverb]
• “very; excessively; beyond; excessively.”

• dviṣaḥ ← dviṣ
• [noun], accusative, plural, feminine
• “hate; dviṣ; hostility; hostility.”

हे देवासः देवाः ॥ आज्जसेरसुक् ॥ तं मर्त्यं मनुष्यम् अंहः पापं दुरितं तत्फलरूपं दुर्गमन च न अष्ट न प्राप्नोति ॥ अशेश्छान्दसे लुङि ‘झलो झलि’ इति सिचो लोपः। अडभावश्छान्दसः ॥ अरीन्नियच्छतीति अर्यमा प्रमीतेस्त्रायको देवः मित्रः पापानां निवारयिता देवः वरुणः । एते त्रयो देवाः सजोषसः संगताः समानं प्रीयमाणा वा भवन्तः द्विषः द्वेष्टॄन् शत्रूनतिक्रम्य यं स्तोतारं नयन्ति अभिमतं देशं प्रापयन्ति तं नाष्टेत्यन्वयः ॥

English translation:

“Neither sin nor sorrow, O gods, affect the man whom Aryaman, Mitra and Varuṇa, being alike plural asedby him, conduct beyond (the reach of) his enemies.”

O gods, neither narrow straits nor difficult passage reach that mortal whom Aryaman, Mitra, and Varuṇa lead of one accord—beyond
hatreds.

No peril, no severe distress, ye Gods, affects the mortal man,
Whom Aryaman and Mitra lead, and Varima, of one accord, beyond his foes.

Den Sterblichen hat niemals Not noch Gefahr betroffen, o Götter, welchen Aryaman, Mitra, Varuna vereint führen - über alle Anfeindungen hinweg.

Nicht Noth, o Götter, noch Gefahr erreichet je den Sterblichen, Den Varuna, den Arjaman und Mitra leiten im Verein – durch jeden Feind.

Ни беда, ни опасность не настигнет
Того смертного. О боги,
Кого единодушные Арьяман,
Митра, Варуна ведут через проявления враждебности.

• विश्वेदेवा:
• कुल्मलबर्हिषः शैलूषिः, अंहोभुग्वा वामदेव्यः
• निचृद्बृहती
• मध्यमः

इस सूक्त में अध्यापक आदि विद्वान् सूर्य आदि रक्षक सुखसाधक जीवनयात्रा के सहायक उनके यथार्थ सेवन से होते हैं इत्यादि विषय हैं।

पदार्थान्वयभाषाः - (अर्यमा) अरि-शत्रुओं को नियन्त्रण में रखनेवाला सूर्य, मुख्य प्राण, परमगुरु परमात्मा (मित्रः) वायु, प्राण-श्वास, अध्यापक (वरुणः) जल, अपान, प्रश्वास, उपदेशक (सजोषसः) समान सेवन से संसक्त हुए (देवासः) देव (द्विषः-अति) द्वेष करनेवालों कोलाङ्घकर (यं नयन्ति) जिस पर अनुग्रह करते हैं, (तं मर्त्यम्) उस मनुष्य को (अंहः-न दुरितं न) न घातक पाप और न दुःख रोग (अष्ट) प्राप्त होता है ॥१॥

भावार्थभाषाः - सूर्य मुख्य प्राण, परमात्मा, वायु, अध्यापक तथा जल, अपान, उपदेशक जिसकी रक्षा करते हैं अर्थात् जो मनुष्य इन्हें अनुकूल बना लेता है, उससे द्वेष करनेवाले जन द्वेष नहीं करते और न उसे पाप व रोग प्राप्त होता है ॥१॥

अत्र सूक्ते अध्यापकादयो विद्वांसः सूर्यादयश्च रक्षकाः सुखसम्पादका जीवनयात्रायाः परमसहायकाः सन्ति तेषां यथार्थानुष्ठानेनेत्यादयो विषयाः सन्ति।

पदार्थान्वयभाषाः - (अर्यमा) अरीन् शत्रून् विरोधिनो नियच्छति वशीकरोति यः सः “अर्यमा-अरीन्नियच्छतीति” [निरु० ११।२३] आदित्यः, मुख्यप्राणः परमगुरुः परमात्मा (मित्रः) वायुः “अयं वै वायुर्मित्रो योऽयं पवते” [श० ६।५।४।१४] प्राणः-श्वासः “प्राणो वै मित्रः” [तै० सं० ५।३।४।२] अध्यापकः “मित्रावरुणौ-अध्यापकोपदेशकौ” [ऋ० ७।३३।१० दयानन्दः] (वरुणः) जलम् “आपो वै वरुणः” [काठ० १३।२] अपानः-प्रश्वासः “अपानो वरुणः” [श० १४।६।१।१२] उपदेशकः (सजोषसः) एते समानसेवनेन यथार्थानुष्ठानेन संसक्ताः (देवासः) देवा दिव्यधर्माणः (द्विषः-अति) द्वेष्टॄन् विरोधिनोऽतिक्रम्य (यं नयन्ति) यं जनमनुगच्छन्ति (तं मर्त्यम्) तं जनं (अंहः-न दुरितं न-अष्ट) घातकं कर्म पापम् “अंहः-हन्तेः” [निरु० ४।२५] न-प्राप्नोति न दुःखं रोगो वा प्राप्नोति “अशूङ्धातोर्लुङि छान्दसः प्रयोगः” ॥१॥

• देवता - विश्वेदेवाः
• ऋषिः - कुल्मलबर्हिषः शैलूषिरंहोमुग्वा वामदेव्यः
• छन्दः - उपरिष्टाद्बृहती

त꣡द् धि꣡ वयं꣡ वृणीम꣡हे
व꣡रुण मि꣡त्र अ꣡र्यमन्
ये꣡ना नि꣡र् अं꣡हसो यूय꣡म्
पाथ꣡ नेथा꣡ च म꣡र्तियम् अ꣡ति द्वि꣡षः

Strata
Archaic

Pāda-label
genre M
genre M;; repeated line
genre M
genre M;; line affected by realignment
genre M;; line affected by realignment;; repeated line

Morph
hí ← hí (invariable)
{}

tát ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

vayám ← ahám (pronoun)
{case:NOM, number:PL}

vr̥ṇīmáhe ← √vr̥- ~ vr̥̄- (root)
{number:PL, person:1, mood:IND, tense:PRS, voice:MED}

áryaman ← áryaman- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

mítra ← mitrá- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

váruṇa ← váruṇa- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

áṁhasaḥ ← áṁhas- (nominal stem)
{case:ABL, gender:N, number:SG}

nís ← nís (invariable)
{}

yéna ← yá- (pronoun)
{case:INS, gender:M, number:SG}

yūyám ← tvám (pronoun)
{case:NOM, number:PL}

ca ← ca (invariable)
{}

mártyam ← mártya- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

nethá ← √nī- (root)
{number:PL, person:2, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}

pāthá ← √pā- 1 (root)
{number:PL, person:2, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}

áti ← áti (invariable)
{}

dvíṣaḥ ← dvíṣ- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:PL}

तत् । हि । व॒यम् । वृ॒णी॒महे॑ । वरु॑ण । मित्र॑ । अर्य॑मन् ।
येन॑ । निः । अंह॑सः । यू॒यम् । पा॒थ । ने॒थ । च॒ । मर्त्य॑म् । अति॑ । द्विषः॑ ॥

• taddhi ← tat ← tad
• [noun], accusative, singular, neuter
• “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”

• taddhi ← hi
• [adverb]
• “because; indeed; for; therefore; hi [word].”

• vayaṃ ← vayam ← mad
• [noun], nominative, plural
• “I; mine.”

• vṛṇīmahe ← vṛ
• [verb], plural, Present indikative
• “choose; ask.”

• varuṇa
• [noun], vocative, singular, masculine
• “Varuna; varuṇa [word]; Crataeva religiosa Forst.; Varuṇa; varuṇādi.”

• mitrāryaman ← mitra
• [noun], vocative, singular, masculine
• “friend; Mitra; mitra [word]; sun; ally.”

• mitrāryaman ← aryaman
• [noun], vocative, singular, masculine
• “Aryaman; aryaman [word]; sun.”

• yenā ← yena ← yad
• [noun], instrumental, singular, neuter
• “who; which; yat [pronoun].”

• nir ← niḥ
• [adverb]
• “niḥ; away; out; without.”

• aṃhaso ← aṃhasaḥ ← aṃhas
• [noun], ablative, singular, neuter
• “trouble; sin.”

• yūyam ← tvad
• [noun], nominative, plural
• “you.”

• pātha ← pā
• [verb], plural, Present indikative
• “protect; govern.”

• nethā ← netha ← nī
• [verb], plural, Present indikative
• “bring; lead; spend; decant; enter (a state); remove; take out; take away; enforce; marry; carry; fill into; bring; learn; go out; add.”

• ca
• [adverb]
• “and; besides; then; now; even.”

• martyam ← martya
• [noun], accusative, singular, masculine
• “man; people; martya [word]; Earth.”

• ati
• [adverb]
• “very; excessively; beyond; excessively.”

• dviṣaḥ ← dviṣ
• [noun], accusative, plural, feminine
• “hate; dviṣ; hostility; hostility.”

हिरवधारणे । तद्धि तदेव रक्षणं वयं वृणीमहे प्रार्थयामहे ॥ ‘ सतिशिष्टोऽपि विकरणस्य स्वरो लसार्वधातुकस्वरं न बाधते’ (पा. म. ६. १. १५८, ११) इति वचनात्तिङ एव स्वरः शिष्यते । ’ हि च’ इति निघातप्रतिषेधः ॥ हे वरुण हे मित्र हे अर्यमन् येन रक्षणेन मर्त्यं स्तोतारम् अंहसः पापात् यूयं निः पाथ निःशेषेण रक्षथ ॥ ‘ पा रक्षणे’। अदादिकः । ‘यद्वृत्तान्नित्यम्’ इति निघातप्रतिषेधः ॥ येन च रक्षणेन मर्त्यं मनुष्यं स्तोतारं द्विषः अति नेथ अतीत्य नयथ अभीष्टं प्रापयथ तद्वृणीमह इत्यन्वयः ॥ नयतेश्छान्दसः शपो लुक् ॥

English translation:

“We implore that (protection) of yours, Varuṇa, Mitra, and Aryaman, whereby you preserve a man fromsin, and lead him beyond (the reach of) his enemies.”

For we choose that—o Varuṇa, Mitra, Aryaman—
by which you rescue a mortal from narrow straits and lead him—beyond hatreds.

This very thing do we desire, Varuna, Mitra, Aryaman,
Whereby ye guhrd the mortal man from sore distress, and lead him safe beyond his foes.

Diese Hilfe ja erbitten wir uns, Varuna, Mitra, Aryaman, durch die ihr vor Not bewahret und den Sterblichen geleitet - über alle Anfeindungen hinweg.

Denn das begehren wir von euch, Varuna, Mitra, Arjaman, Wodurch ihr vor Gefahr uns schützt und sicher führt den Sterblichen – durch jeden Feind.

Именно это мы выбираем,
О Варуна, Митра, Арьяман,
С помощью чего вы защищаете от беды
И ведете смертного через проявления враждебности.

• विश्वेदेवा:
• कुल्मलबर्हिषः शैलूषिः, अंहोभुग्वा वामदेव्यः
• विराड्बृहती
• मध्यमः

पदार्थान्वयभाषाः - (वरुण मित्र-अर्यमन्) पूर्वोक्त हे वरुण ! मित्र ! अर्यमन् ! (वयम्) हम (तत्-हि) उस ही रक्षण को (वृणीमहे) चाहते हैं-वरते हैं (येन) जिस रक्षण से (यूयम्) तुम (मर्त्यम्) मनुष्य को (अंहसः)पाप कर्म से (नि पाथ) निश्चित रक्षा करते हो-करो (द्विषः-अति) द्वेष करनेवाले विरोधियों को अतिक्रमण करके हटाकर (च) तथा (नेथ) अभीष्ट तक ले जाओ ॥२॥

भावार्थभाषाः - मनुष्य को चाहिये कि अध्यापक आदि चेतन देवों और सूर्य आदि जड़ देवों के अनुकूल सेवन से जीवनयात्रा ऐसे करनी चाहिए, जिससे पाप से बच सकें और अपना अभीष्ट साध सकें ॥२॥

पदार्थान्वयभाषाः - (वरुण मित्र-अर्यमन्) हे पूर्वोक्त वरुण ! मित्र ! अर्यमन् ! (वयं तत्-हि वृणीमहे) वयं तदेव रक्षणं वृणुयामः (येन) येन रक्षणेन (यूयम्-मर्त्यम्-अंहसः-निः पाथ) यूयं जनं पापकर्मणः-निश्चितं रक्षथ (द्विषः-अति) द्वेष्टॄन् विरोधिनोऽतिक्रम्य परास्य (च) तथा (नेथ) नयथ ॥२॥

• देवता - विश्वेदेवाः
• ऋषिः - कुल्मलबर्हिषः शैलूषिरंहोमुग्वा वामदेव्यः
• छन्दः - उपरिष्टाद्बृहती

ते꣡ नूनं꣡ नो ऽय꣡म् ऊत꣡ये
व꣡रुणो मित्रो꣡ अर्यमा꣡
न꣡यिष्ठा उ नो नेष꣡णि
प꣡र्षिष्ठा उ नः पर्ष꣡णि अ꣡ति द्वि꣡षः

Strata
Archaic

Pāda-label
genre M
genre M;; repeated line
genre M
genre M;; line affected by realignment
genre M;; line affected by realignment;; repeated line

Morph
ayám ← ayám (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}

nūnám ← nūnám (invariable)
{}

té ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:PL}

ūtáye ← ūtí- (nominal stem)
{case:DAT, gender:F, number:SG}

aryamā́ ← áryaman- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

mitráḥ ← mitrá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

váruṇaḥ ← váruṇa- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}

náyiṣṭhāḥ ← náyiṣṭha- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}

neṣáṇi ← √nī- (root)
{case:LOC, number:SG}

u ← u (invariable)
{}

naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}

parṣáṇi ← √pr̥- (root)
{case:LOC, number:SG}

párṣiṣṭhāḥ ← párṣiṣṭha- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}

u ← u (invariable)
{}

áti ← áti (invariable)
{}

dvíṣaḥ ← dvíṣ- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:PL}

ते । नू॒नम् । नः॒ । अ॒यम् । ऊ॒तये॑ । वरु॑णः । मि॒त्रः । अ॒र्य॒मा ।
नयि॑ष्ठाः । ऊं॒ इति॑ । नः॒ । ने॒षणि॑ । पर्षि॑ष्ठाः । ऊं॒ इति॑ । नः॒ । प॒र्षणि॑ । अति॑ । द्विषः॑ ॥

• te ← tad
• [noun], nominative, plural, masculine
• “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”

• nūnaṃ ← nūnam
• [adverb]
• “now; surely; immediately; just.”

• no ← naḥ ← mad
• [noun], dative, plural
• “I; mine.”

• ‘yam ← ayam ← idam
• [noun], nominative, singular, masculine
• “this; he,she,it (pers. pron.); here.”

• ūtaye ← ūti
• [noun], dative, singular, feminine
• “aid; favor; ūti [word].”

• varuṇo ← varuṇaḥ ← varuṇa
• [noun], nominative, singular, masculine
• “Varuna; varuṇa [word]; Crataeva religiosa Forst.; Varuṇa; varuṇādi.”

• mitro ← mitraḥ ← mitra
• [noun], nominative, singular, masculine
• “friend; Mitra; mitra [word]; sun; ally.”

• aryamā ← aryaman
• [noun], nominative, singular, masculine
• “Aryaman; aryaman [word]; sun.”

• nayiṣṭhā ← nayiṣṭhāḥ ← nayiṣṭha
• [noun], nominative, plural, masculine

• u
• [adverb]
• “ukāra; besides; now; indeed; u.”

• no ← naḥ ← mad
• [noun], accusative, plural
• “I; mine.”

• neṣaṇi ← nī
• [verb noun]
• “bring; lead; spend; decant; enter (a state); remove; take out; take away; enforce; marry; carry; fill into; bring; learn; go out; add.”

• parṣiṣṭhā ← parṣiṣṭhāḥ ← parṣiṣṭha
• [noun], nominative, plural, masculine

• u
• [adverb]
• “ukāra; besides; now; indeed; u.”

• naḥ ← mad
• [noun], accusative, plural
• “I; mine.”

• parṣaṇy ← parṣaṇi ← pṛ
• [verb noun]
• “protect; promote; rescue; help.”

• ati
• [adverb]
• “very; excessively; beyond; excessively.”

• dviṣaḥ ← dviṣ
• [noun], accusative, plural, feminine
• “hate; dviṣ; hostility; hostility.”

अयं वरुणो मित्रश्चार्यमा च देवा नोऽस्माकमूतये रक्षणाय नूनमवश्यं भवन्तु। नेषणि नेतव्ये विषये हे वरुणादयः यूयं नोऽस्मान्नयिष्ठाः। नयत। वचनव्यत्ययः। यद्वा। प्रत्येकाभिप्रायेणैकवचनम्। छान्दसो लुङ्। उशब्दः समुच्चये पदपूरणार्थो वा। पर्षणिः पारयितव्ये विषये नोऽस्मान्द्विषोऽति पर्षिष्ठाः। अतिपारयथ। नयिष्था इति वत्प्रक्रिया॥३॥

English translation:

“May this Varuṇa and Mitra and Aryaman be our protection, may they lead us to the spot to which weshould be led, and make us cross over to the spot to which we should cross over beyond (the reach of) ourenemies.”

They are here to aid us now—Varuṇa, Mitra, Aryaman—
the best leaders in leading us and the best deliverers in delivering us— beyond hatreds.

These are, each one, our present helps, Varuna, Mitra, Aryaman.
Best leaders, best deliverers to lead us on and bear as safe beyond our foes.

Die sollen uns jetzt zu Hilfe kommen, dieser Varuna, Mitra, Aryaman, unsere besten Führer, wenn es zu führen gilt, unsere besten Retter, wenn es zu retten gilt - über alle Anfeindungen hinweg.

Sie mögen uns zum Schutze sein Varuna, Mitra, Arjaman, Als beste Führer führen uns, aufs beste fahrend fahren uns – durch jeden Feind.

(Пусть) они сейчас здесь (придут) к нам на помощь:
Варуна, Митра, Арьяман,
Ведущие лучше всех, когда нас надо вести,
Переправляющие лучше всех, когда нас надо переправлять через проявления враждебности!

• विश्वेदेवा:
• कुल्मलबर्हिषः शैलूषिः, अंहोभुग्वा वामदेव्यः
• विराड्बृहती
• मध्यमः

पदार्थान्वयभाषाः - (अयं वरुणः-मित्रः-अर्यमा) ये पूर्वोक्त वरुण, मित्र, अर्यमा (ते)वे सब (नः) हमारी (नूनम्) निश्चय से (ऊतये) रक्षा के लिए (नः-नेषणि) हमारे नेतव्य मार्ग में (उनयिष्ठाः) अवश्य ले जावें(नःपर्षणि)हमारे पार करने योग्य-प्राप्त करने योग्य विषय में (उ द्विषः-अति) द्वेष करनेवालों का अतिक्रमण करके (पर्षिष्ठाः)पार करो ॥३॥

भावार्थभाषाः - पूर्व कहे हुए मित्रादि रक्षार्थ गन्तव्य मार्ग पर ले जाते हैं और विरोधियों को हटाकर अभीष्ट-उद्देश्य तक पहुँचाते हैं, उनकी अनुमति या अनुकूलता से आचरण करें ॥३॥

पदार्थान्वयभाषाः - (अयं वरुणः-मित्रः-अर्यमा) एष वरुणः-मित्रः-अर्यमा (ते नः-नूनम्-ऊतये) ते सर्वेऽवश्यमस्माकं रक्षायै (नः-नेषणि-उ नयिष्ठाः) अस्मान्नेतव्ये मार्गे हि नयत (नः पर्षणि-उ द्विषः-अति पर्षिष्ठाः) अस्मान्पारयितव्ये प्रापयितव्ये विषये द्वेष्टॄन्-अतिक्रम्य-परास्य पारय-पारयत ॥३॥

• देवता - विश्वेदेवाः
• ऋषिः - कुल्मलबर्हिषः शैलूषिरंहोमुग्वा वामदेव्यः
• छन्दः - उपरिष्टाद्बृहती

यूयं꣡ वि꣡श्वम् प꣡रि पाथ
व꣡रुणो मित्रो꣡ अर्यमा꣡
युष्मा꣡कं श꣡र्मणि प्रिये꣡
सिया꣡म सुप्रणीतयो अ꣡ति द्वि꣡षः

Strata
Archaic

Pāda-label
genre M
genre M;; repeated line
genre M
genre M;; line affected by realignment
genre M;; line affected by realignment;; repeated line

Morph
pári ← pári (invariable)
{}

pātha ← √pā- 1 (root)
{number:PL, person:2, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}

víśvam ← víśva- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

yūyám ← tvám (pronoun)
{case:NOM, number:PL}

aryamā́ ← áryaman- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

mitráḥ ← mitrá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

váruṇaḥ ← váruṇa- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

priyé ← priyá- (nominal stem)
{case:LOC, gender:N, number:SG}

śármaṇi ← śárman- (nominal stem)
{case:LOC, gender:N, number:SG}

yuṣmā́kam ← tvám (pronoun)
{case:GEN, number:PL}

supraṇītayaḥ ← supráṇīti- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:PL}

syā́ma ← √as- 1 (root)
{number:PL, person:1, mood:OPT, tense:PRS, voice:ACT}

áti ← áti (invariable)
{}

dvíṣaḥ ← dvíṣ- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:PL}

यू॒यम् । विश्व॑म् । परि॑ । पा॒थ॒ । वरु॑णः । मि॒त्रः । अ॒र्य॒मा ।
यु॒ष्माक॑म् । शर्म॑णि । प्रि॒ये । स्याम॑ । सु॒ऽप्र॒नी॒त॒यः॒ । अति॑ । द्विषः॑ ॥

• yūyaṃ ← yūyam ← tvad
• [noun], nominative, plural
• “you.”

• viśvam ← viśva
• [noun], accusative, singular, masculine
• “all(a); whole; complete; each(a); viśva [word]; completely; wholly.”

• pari
• [adverb]
• “from; about; around.”

• pātha ← pā
• [verb], plural, Present indikative
• “protect; govern.”

• varuṇo ← varuṇaḥ ← varuṇa
• [noun], nominative, singular, masculine
• “Varuna; varuṇa [word]; Crataeva religiosa Forst.; Varuṇa; varuṇādi.”

• mitro ← mitraḥ ← mitra
• [noun], nominative, singular, masculine
• “friend; Mitra; mitra [word]; sun; ally.”

• aryamā ← aryaman
• [noun], nominative, singular, masculine
• “Aryaman; aryaman [word]; sun.”

• yuṣmākaṃ ← yuṣmākam ← tvad
• [noun], genitive, plural
• “you.”

• śarmaṇi ← śarman
• [noun], locative, singular, neuter
• “protection; protective covering; refuge; joy.”

• priye ← priya
• [noun], locative, singular, neuter
• “beloved; pleasant; dear; fond(p); wanted; priya [word]; favorite; good; liked; suitable; proper.”

• syāma ← as
• [verb], plural, Present optative
• “be; exist; become; originate; happen; result; be; dwell; be born; stay; be; equal; exist; transform.”

• supraṇītayo ← su
• [adverb]
• “very; well; good; nicely; beautiful; su; early; quite.”

• supraṇītayo ← praṇītayaḥ ← praṇīti
• [noun], vocative, plural, masculine
• “guidance; guidance.”

• ’ti ← ati
• [adverb]
• “very; excessively; beyond; excessively.”

• dviṣaḥ ← dviṣ
• [noun], accusative, plural, feminine
• “hate; dviṣ; hostility; hostility.”

हे देवा वरुणादयः यूयं विश्वं सर्वं जगत्परि पाथ। परितो रक्षथ। हे सुप्रणीतयः शोभनप्रणयना मित्रादयः युश्माकं युश्मदीये युश्माभिर्दत्ते प्रियेऽनुकूले वेद्ये शर्मणि सुखे वयं स्याम। भवेम। द्विषोद्वेष्टॄंश्चाति क्रामेम॥४॥

English translation:

“You, Varuṇa, Mitra, Aryaman, protect the universe; may we abide in your blessed felicity, O excellentleaders, beyond (the reach of) our enemies.”

You protect everyone all around—Varuṇa, Mitra, Aryaman.
May we be in the dear shelter of you, o you of good guidance—beyond hatreds.

Ye compass round and guard each man, Varuna, Mitra, Aryaman:
In your dear keeping may we be, ye who are excellent as guides beyond our foes.

Ihr behütet jeden, du Varuna, Mitra, Aryaman. In eurer lieben Obhut möchten wir sein, ihr guten Führer - über alle Anfeindungen hinweg.

Ihr seid es, die ihr jeden schützt Varuna, Mitra, Arjaman; Lasst uns in eurem lieben Schutz aufs sicherste geleitet sein – durch jeden Feind.

Вы охраняете каждого со всех сторон,
Варуна, Митра, Арьяман.
Под вашей любимой защитой
Мы хотим быть, о прекрасные вожди – через проявления враждебности!

• विश्वेदेवा:
• कुल्मलबर्हिषः शैलूषिः, अंहोभुग्वा वामदेव्यः
• विराड्बृहती
• मध्यमः

पदार्थान्वयभाषाः - (वरुणः-मित्रः-अर्यमा) पूर्वोक्त वरुण, मित्र, अर्यमा (यूयं विश्वं परि पाथ) तुम सब सब ओर से रक्षा करो (युष्माकम्) तुम्हारे (प्रिये शर्मणि) अच्छे सुख शरण में (सुप्रणीतयः) शोभन आचरणवाले (द्विषः-अति) द्वेष करनेवाले विरोधियों को अतिक्रमण करके-दूर करके (स्याम) समर्थ होवें ॥४॥

भावार्थभाषाः - उन्हीं पूर्वोक्त मित्रादियों की अनुकूलता में सदाचारी बने हुए द्वेष करनेवाले विरोधियों से बचकर सुरक्षित रहें ॥४॥

पदार्थान्वयभाषाः - (वरुणः-मित्रः-अर्यमा यूयं विश्वं परि पाथ) हे वरुण ! मित्र ! अर्यमन् ! यूयं सर्वेऽस्मान् परिरक्षथ (युष्माकं प्रिये शर्मणि) युष्माकं प्रियसुखशरणे (सुप्रणीतयः) शोभनप्रणयनवन्तः-सदाचरणवन्तः (द्विषः-अति-स्याम) द्वेष्टॄन् विरोधिनोऽतिक्रम्य परास्य समर्था भवेम ॥४॥

• देवता - विश्वेदेवाः
• ऋषिः - कुल्मलबर्हिषः शैलूषिरंहोमुग्वा वामदेव्यः
• छन्दः - उपरिष्टाद्बृहती

आदित्या꣡सो अ꣡ति स्रि꣡धो
व꣡रुणो मित्रो꣡ अर्यमा꣡
उग्र꣡म् मरु꣡द्भी रुद्रं꣡ हुवेम
इ꣡न्द्रम् अग्निं꣡ सुअस्त꣡ये अ꣡ति द्वि꣡षः

Strata
Archaic

Pāda-label
genre M
genre M;; repeated line
genre M
genre M;; line affected by realignment
genre M;; line affected by realignment;; repeated line

Morph
ādityā́saḥ ← ādityá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}

áti ← áti (invariable)
{}

srídhaḥ ← srídh- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:PL}

aryamā́ ← áryaman- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

mitráḥ ← mitrá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

váruṇaḥ ← váruṇa- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

huvema ← √hū- (root)
{number:PL, person:1, mood:OPT, tense:AOR, voice:MED}

marúdbhiḥ ← marút- (nominal stem)
{case:INS, gender:M, number:PL}

rudrám ← rudrá- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

ugrám ← ugrá- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

agním ← agní- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

índram ← índra- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

svastáye ← svastí- (nominal stem)
{case:DAT, gender:M, number:SG}

áti ← áti (invariable)
{}

dvíṣaḥ ← dvíṣ- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:PL}

आ॒दि॒त्यासः॑ । अति॑ । स्रिधः॑ । वरु॑णः । मि॒त्रः । अ॒र्य॒मा ।
उ॒ग्रम् । म॒रुत्ऽभिः॑ । रु॒द्रम् । हु॒वे॒म॒ । इन्द्र॑म् । अ॒ग्निम् । स्व॒स्तये॑ । अति॑ । द्विषः॑ ॥

• ādityāso ← ādityāsaḥ ← āditya
• [noun], nominative, plural, masculine
• “sun; Aditya; Surya; āditya [word].”

• ati
• [adverb]
• “very; excessively; beyond; excessively.”

• sridho ← sridhaḥ ← sridh
• [noun], accusative, plural, feminine
• “failure; damage.”

• varuṇo ← varuṇaḥ ← varuṇa
• [noun], nominative, singular, masculine
• “Varuna; varuṇa [word]; Crataeva religiosa Forst.; Varuṇa; varuṇādi.”

• mitro ← mitraḥ ← mitra
• [noun], nominative, singular, masculine
• “friend; Mitra; mitra [word]; sun; ally.”

• aryamā ← aryaman
• [noun], nominative, singular, masculine
• “Aryaman; aryaman [word]; sun.”

• ugram ← ugra
• [noun], accusative, singular, masculine
• “powerful; awful; dangerous; intense; mighty; potent; colicky; atrocious.”

• marudbhī ← marudbhiḥ ← marut
• [noun], instrumental, plural
• “Marut; vāta; wind; Vayu.”

• rudraṃ ← rudram ← rudra
• [noun], accusative, singular, masculine
• “Shiva; Rudra; eleven; rudra [word]; eleventh.”

• huvemendram ← huvema ← hu
• [verb], plural, Aorist optative
• “sacrifice; offer; pour; worship.”

• huvemendram ← indram ← indra
• [noun], accusative, singular, masculine
• “Indra; leader; best; king; first; head; self; indra [word]; Indra; sapphire; fourteen; guru.”

• agniṃ ← agnim ← agni
• [noun], accusative, singular, masculine
• “fire; Agni; sacrificial fire; digestion; cautery; Plumbago zeylanica; fire; vahni; agni [word]; agnikarman; gold; three; jāraṇa; pyre; fireplace; heating.”

• svastaye ← svasti
• [noun], dative, singular, feminine
• “prosperity; well-being; fortune; benediction; svasti [word]; well; luck.”

• ’ti ← ati
• [adverb]
• “very; excessively; beyond; excessively.”

• dviṣaḥ ← dviṣ
• [noun], accusative, plural, feminine
• “hate; dviṣ; hostility; hostility.”

आदित्यासोऽदितेः पुत्रावरुणादयो देवाः स्रिधो हिंसाकाञ्शत्रूनस्मानतिनयन्तु। मरुद्भिः पुत्रैः सहितमुग्रमुद्गूर्णतेजसं रुद्रमिन्द्रमग्निं च स्वस्तये क्षेमाय हुवेम। आह्वयेमहि। ह्वयतेराशीर्लुङि बहुलं छन्दसीति सम्प्रसारणम् । लिङ्याशिष्यङ्। आहूतास्तेऽस्मान्द्विषो द्वेष्ट नति नयन्तु॥५॥

English translation:

“May the Ādityas, Varuṇa, Mitra, Aryaman, (lead us) beyond (the reach of) the malignant; let usinvoke the fierce Rudra with the Maruts, and Indra and Agni for our welfare, (that they may plural ce us) beyond (thereach of) our enemies.”

The Ādityas (lead) beyond failures—Varuṇa, Mitra, Aryaman.
We would call on powerful Rudra along with the Maruts, on Indra and Agni, for well-being—beyond hatreds.

Adityas are beyond all foes,-Varuna, Mitra, Aryaman:
Strong Rudra with the Marut host, Indra, Agni let us call for weal beyond our foes.

Die Aditya´s sollen über Unfälle hinweg führen, Varuna, Mitra, Aryaman. Wir möchten den gewaltigen Rudra mit den Marut rufen, den Indra, Agni zum Heile - über alle Anfeindungen hinweg.

Aditja’s dringen durch den Feind Varuna, Mitra, Arjaman, Den Rudra mit der Marutschar, Indrāgni rufen wir zum Heil – durch jeden Feind.

Адитьи (пусть перевезут нас) через заблуждения:
Варуна, Митра, Арьяман!
Грозного Рудру с Марутами хотим мы призывать,
Индру, Агни – на счастье – через проявления враждебности!

• विश्वेदेवा:
• कुल्मलबर्हिषः शैलूषिः, अंहोभुग्वा वामदेव्यः
• निचृद्बृहती
• मध्यमः

पदार्थान्वयभाषाः - (वरुणः-मित्रः-अर्यमा-आदित्यासः) वरुण, मित्र, अर्यमा, ये हमारे ग्रहण करनेवाले (मरुद्भिः) प्राणों के साथ (उग्रं रुद्रम्-इन्द्रम्-अग्निम्) प्रतापी रोग को द्रवित करनेवाले सूर्य-वायु-अग्नि को (स्वस्तये हुवेम) कल्याण के लिए हम स्वीकार करते हैं (द्विषः-अति) द्वेष करनेवाले विरोधियों को अतिक्रमण करके हम स्थिर हों ॥५॥

भावार्थभाषाः - वरुण, मित्र अर्यमा, ग्रहण करनेवाले प्राणों के साथ तथा प्रतापवान् रोग को द्रवित करनेवाले रोग को वायु को और अग्नि को कल्याण के लिए उपयोग में लावें, तो द्वेष करनेवाले विरोधियों से बचे रहते हैं ॥५॥

पदार्थान्वयभाषाः - (वरुणः-मित्रः-अर्यमा-आदित्यासः) वरुणो मित्रोऽर्यमा-इत्येतेऽस्माकमादातारः स्वीकर्त्तारः शरणे गृहीतारः (मरुद्भिः) तथा प्राणैः सह “मरुतः-प्राणादयः” [ऋ० १।५२।९ दयानन्दः] (उग्रं रुद्रम्-इन्द्रम्-अग्निम्) प्रतापिनं रोगद्रावयितारं सूर्यम् “रुदम्-यो रुत् रोगं द्रावयति तम्” [ऋ० ६।४९।१० दयानन्दः] वायुम् “यो वायुः स इन्द्रः” [श० ४।१।३।१९] अग्निं होमाग्निं च (स्वस्तये हुवेम) कल्याणाय स्वीकुर्मः (द्विषः-अति) पुनर्वयं द्वेष्टॄन् विरोधिनोऽतिक्रम्य स्थिता भवेम ॥५॥

• देवता - विश्वेदेवाः
• ऋषिः - कुल्मलबर्हिषः शैलूषिरंहोमुग्वा वामदेव्यः
• छन्दः - उपरिष्टाद्बृहती

ने꣡तार ऊ षु꣡ णस् तिरो꣡
व꣡रुणो मित्रो꣡ अर्यमा꣡
अ꣡ति वि꣡श्वानि दुरिता꣡
रा꣡जानश् चर्षणीना᳐꣡म् अ꣡ति द्वि꣡षः

Strata
Archaic

Pāda-label
genre M
genre M;; repeated line
genre M
genre M;; line affected by realignment
genre M;; line affected by realignment;; repeated line

Morph
naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}

nétāraḥ ← nétar- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}

sú ← sú (invariable)
{}

tirás ← tirás (invariable)
{}

u ← u (invariable)
{}

aryamā́ ← áryaman- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

mitráḥ ← mitrá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

váruṇaḥ ← váruṇa- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

áti ← áti (invariable)
{}

duritā́ ← duritá- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:PL}

víśvāni ← víśva- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:PL}

carṣaṇīnā́m ← carṣaṇí- (nominal stem)
{case:GEN, gender:F, number:PL}

rā́jānaḥ ← rā́jan- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}

áti ← áti (invariable)
{}

dvíṣaḥ ← dvíṣ- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:PL}

नेता॑रः । ऊं॒ इति॑ । सु । नः॒ । ति॒रः । वरु॑णः । मि॒त्रः । अ॒र्य॒मा ।
अति॑ । विश्वा॑नि । दुः॒ऽइ॒ता । राजा॑नः । च॒र्ष॒णी॒नाम् । अति॑ । द्विषः॑ ॥

• netāra ← netāraḥ ← nī
• [verb], plural, periphrast. future
• “bring; lead; spend; decant; enter (a state); remove; take out; take away; enforce; marry; carry; fill into; bring; learn; go out; add.”

• ū ← u
• [adverb]
• “ukāra; besides; now; indeed; u.”

• ṣu ← su
• [adverb]
• “very; well; good; nicely; beautiful; su; early; quite.”

• ṇas ← naḥ ← mad
• [noun], accusative, plural
• “I; mine.”

• tiro ← tiras
• [adverb]
• “tiras [word]; away; secretly.”

• varuṇo ← varuṇaḥ ← varuṇa
• [noun], nominative, singular, masculine
• “Varuna; varuṇa [word]; Crataeva religiosa Forst.; Varuṇa; varuṇādi.”

• mitro ← mitraḥ ← mitra
• [noun], nominative, singular, masculine
• “friend; Mitra; mitra [word]; sun; ally.”

• aryamā ← aryaman
• [noun], nominative, singular, masculine
• “Aryaman; aryaman [word]; sun.”

• ati
• [adverb]
• “very; excessively; beyond; excessively.”

• viśvāni ← viśva
• [noun], accusative, plural, neuter
• “all(a); whole; complete; each(a); viśva [word]; completely; wholly.”

• duritā ← durita
• [noun], accusative, plural, neuter
• “danger; sin; difficulty; difficulty; evil.”

• rājānaś ← rājānaḥ ← rājan
• [noun], nominative, plural, masculine
• “king; Kshatriya; rājan [word]; best; rājāvarta; Yakṣa.”

• carṣaṇīnām ← carṣaṇi
• [noun], genitive, plural, feminine
• “people.”

• ati
• [adverb]
• “very; excessively; beyond; excessively.”

• dviṣaḥ ← dviṣ
• [noun], accusative, plural, feminine
• “hate; dviṣ; hostility; hostility.”

नेतारो नयनकुशलाः। नयतेः साधुकारिणि तृन्। वरुणादयो देवानोऽस्माकं पापानि सु सुष्ठु तिरस्तिरोधानमदर्शनं नयन्तु। उ इति पूरणः। चर्षणीनां मनुष्याणां राजानः स्वामिनो वरुणादयो देवा विश्वानि सर्वाणि दुरितानि दुरितानि दुर्गमनानि पापफलरूपाण्यस्मानति नयन्तु। द्विषो द्वेष्टॄञ्शत्रूंश्चाति नयन्तु। नामन्यतरस्यामिति चर्षणिशब्दात्परस्य नाम उदात्तत्वम्॥६॥

English translation:

“May the leaders Varuṇa, Mitra, Aryaman, (lead) us apart (from wickedness), may the kings of menlead us beyond all calamities, beyond (the reach of) our enemies.”

They are our leaders across—Varuṇa, Mitra, Aryaman—
beyond all difficult passages—the kings of the settled domains—beyond hatreds.

These lead us safely over all, Varuna, Mitra, Aryaman,
These who are Kings of living men, over all troubles far away beyond our foes.

Sie führen uns fein hinüber, Varuna, Mitra, Aryaman, über alle Gefahren, die Könige der Völker - über die Anfeindungen hinweg.

Sie führen sicher uns hindurch; Varuna, Mitra, Arjaman, Die Könige des Menschenstamms, durch alle Noth, die uns bedrängt, – durch jeden Feind.

Прекрасно ведущие нас сквозь (все)
Варуна, Митра, Арьяман,
Через все беды,
(Эти) цари народов, через проявления враждебности!

• विश्वेदेवा:
• कुल्मलबर्हिषः शैलूषिः, अंहोभुग्वा वामदेव्यः
• निचृद्बृहती
• मध्यमः

पदार्थान्वयभाषाः - (वरुणः-मित्रः-अर्यमा) वरुण मित्र, अर्यमा (नः-चर्षणीनां राजानः-नेतारः) हम मनुष्यों के राजा के समान रक्षक नेता हैं (विश्वानि दुरितानि) सब दुःखों को (उ सु-अति तिरः) भलीभाँति तिरस्कृत करते हैं, (द्विषः-अति) द्वेष करनेवालों का अतिक्रमण करके हम-स्थित होवें ॥६॥

भावार्थभाषाः - वरुण, मित्र, अर्यमा, मनुष्यों के राजमान रक्षक हैं, सारे दुःखों को तिरस्कृत करते हैं, हम द्वेष करनेवालों का अतिक्रमण करके स्थित होवें ॥६॥

पदार्थान्वयभाषाः - (वरुणः-मित्रः-अर्यमा नः-चर्षणीनां राजानः-नेतारः) वरुणः, मित्रः, अर्यमाऽस्माकं मनुष्याणां राजमानाः-नेतारः (विश्वानि दुरितानि-उ सु-अति तिरः) सर्वाणि-दुःखानि खलु सम्यगत्यन्तं तिरस्कुर्वन्ति (द्विषः-अति) द्वेष्टॄन् विरोधिनश्चातिक्रम्य स्थिता भवेम ॥६॥

• देवता - विश्वेदेवाः
• ऋषिः - कुल्मलबर्हिषः शैलूषिरंहोमुग्वा वामदेव्यः
• छन्दः - उपरिष्टाद्बृहती

शुन꣡म् अस्म꣡भ्यम् ऊत꣡ये
व꣡रुणो मित्रो꣡ अर्यमा꣡
श꣡र्म यछन्तु सप्र꣡थ
आदित्या꣡सो य꣡द् ई꣡महे अ꣡ति द्वि꣡षः

Strata
Archaic

Pāda-label
genre M
genre M;; repeated line
genre M;; repeated line
genre M;; line affected by realignment
genre M;; line affected by realignment;; repeated line

Morph
asmábhyam ← ahám (pronoun)
{case:DAT, number:PL}

śunám ← śuná- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

ūtáye ← ūtí- (nominal stem)
{case:DAT, gender:F, number:SG}

aryamā́ ← áryaman- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

mitráḥ ← mitrá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

váruṇaḥ ← váruṇa- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

sapráthaḥ ← sapráthas- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

śárma ← śárman- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:SG}

yachantu ← √yam- (root)
{number:PL, person:3, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

ādityā́saḥ ← ādityá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}

ī́mahe ← √yā- 2 (root)
{number:PL, person:1, mood:IND, tense:PRS, voice:MED}

yát ← yá- (pronoun)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

áti ← áti (invariable)
{}

dvíṣaḥ ← dvíṣ- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:PL}

शु॒नम् । अ॒स्मभ्य॑म् । ऊ॒तये॑ । वरु॑णः । मि॒त्रः । अ॒र्य॒मा ।
शर्म॑ । य॒च्छ॒न्तु॒ । स॒ऽप्रथः॑ । आ॒दि॒त्यासः॑ । यत् । ईम॑हे । अति॑ । द्विषः॑ ॥

• śunam ← śuna
• [noun], accusative, singular, neuter
• “well-being; success.”

• asmabhyam ← mad
• [noun], dative, plural
• “I; mine.”

• ūtaye ← ūti
• [noun], dative, singular, feminine
• “aid; favor; ūti [word].”

• varuṇo ← varuṇaḥ ← varuṇa
• [noun], nominative, singular, masculine
• “Varuna; varuṇa [word]; Crataeva religiosa Forst.; Varuṇa; varuṇādi.”

• mitro ← mitraḥ ← mitra
• [noun], nominative, singular, masculine
• “friend; Mitra; mitra [word]; sun; ally.”

• aryamā ← aryaman
• [noun], nominative, singular, masculine
• “Aryaman; aryaman [word]; sun.”

• śarma ← śarman
• [noun], accusative, singular, neuter
• “protection; protective covering; refuge; joy.”

• yacchantu ← yam
• [verb], plural, Present imperative
• “concentrate; grant; restrain; cause; control; offer; cover; raise.”

• sapratha ← saprathaḥ ← saprathas
• [noun], accusative, singular, neuter
• “extensive; wide; extended.”

• ādityāso ← ādityāsaḥ ← āditya
• [noun], nominative, plural, masculine
• “sun; Aditya; Surya; āditya [word].”

• yad ← yat ← yad
• [noun], accusative, singular, neuter
• “who; which; yat [pronoun].”

• īmahe ← i
• [verb], plural, Present indikative
• “go; travel; enter (a state); return; walk; continue; reach; ask.”

• ati
• [adverb]
• “very; excessively; beyond; excessively.”

• dviṣaḥ ← dviṣ
• [noun], accusative, plural, feminine
• “hate; dviṣ; hostility; hostility.”

वरुणादयो देवा ऊतये रक्षायै शुनं सुखमस्मभ्यं स्तोतृभ्यः प्रयच्छन्तु। तथादित्यासोऽदितेः पुत्रास्ते सप्रथः सर्वतः पृठु विस्तीर्णं शर्म सुखं च यच्छन्तु। अस्मभ्यं ददतु। यच्छर्म वयमीमहे याचामहे। द्विषश्चाति नयन्तु॥७॥

English translation:

“May Varuṇa, Mitra, Aryaman (bestow) upon us felicity for our protection; may the Ādityas grant usthat abundant happiness which we solicit, (and lead us) beyond (the reach of) our enemies.”

Let them extend blessing to us to aid us—Varuṇa, Mitra, Aryaman— and broad shelter—the Ādityas, when we implore them—beyond hatreds.

May they give bliss to aid us well, Varuna, Mitra, Aryaman:
May the Adityas, when we pray, grant us wide shelter and defence beyond our foes.

Erfolgreich sollen über uns zum Beistand Varuna, Mitra, Aryaman, die Aditya´s ihren Schild in ganzer Breite halten, um den wir bitten - über die Anfeindungen hinweg.

Uns mögen hold zur Hülfe sein Varuna, Mitra, Arjaman, Und die Aditja’s weiten Schutz gewähren uns, den wir erflehn – durch jeden Feind.

На благо, для поддержки нам
Варуна, Митра, Арьяман –
Адитьи пусть держат щит (над нами) во всю ширь,
О котором мы просим – через проявления враждебности!

• विश्वेदेवा:
• कुल्मलबर्हिषः शैलूषिः, अंहोभुग्वा वामदेव्यः
• बृहती
• मध्यमः

पदार्थान्वयभाषाः - (वरुणः-मित्रः-अर्यमा-अस्मभ्यम् ऊतये शुनंयच्छन्तु)वरुण मित्र अर्यमा वे हमारे लिये सुख देवें (आदित्यासः यद् ईमहे सप्रथः शर्मयच्छन्तु) ये स्वीकार करनेवाले जब हम इन्हें प्रार्थना करते हैं, तभी विस्तृत शरण देते हैं, पुनः हम द्वेष करनेवाले विरोधियों को अतिक्रमण कर स्थित होते हैं ॥७॥

भावार्थभाषाः - वरुण, मित्र, अर्यमा हमारे लिये सुख देते हैं, इन स्वीकार करनेवालों को जब हम वरते हैं, तो विस्तृत शरण देते हैं, द्वेष करनेवाले विरोधी हमारा कुछ नहीं कर सकते ॥७॥

पदार्थान्वयभाषाः - (वरुणः-मित्रः-अर्यमा-अस्मभ्यम्-ऊतये शुनं यच्छतु) वरुणः-मित्रः-अर्यमा, तेऽस्मभ्यं रक्षायै सुखं प्रयच्छन्तु (आदित्यासः-यत्-ईमहे सप्रथः-शर्म यच्छन्तु) एते स्वीकर्त्तारो यदा वयमेतान् प्रार्थयामहे तदैव सविस्तृतं शरणञ्च प्रयच्छन्तु पुनश्च (द्विषः-अति) द्वेष्टॄन् विरोधिनश्चातिक्रम्य स्थिता भवेम ॥७॥

• देवता - विश्वेदेवाः
• ऋषिः - कुल्मलबर्हिषः शैलूषिरंहोमुग्वा वामदेव्यः
• छन्दः - त्रिष्टुप्

य꣡था ह त्य꣡द् वसवो गौरि꣡यं चित्
पदि꣡ षिता꣡म् अ꣡मुञ्चता यजत्राः
एवो꣡ षु꣡ अस्म꣡न् मुञ्चता वि꣡ अं꣡हः
प्र꣡ तारि अग्ने प्रतरं꣡ न आ꣡युः

Strata
Normal

Pāda-label
genre M;; repeated line
genre M;; repeated line
genre M;; repeated line
genre M;; repeated line

Morph
cit ← cit (invariable)
{}

gauryàm ← gaurī́- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:SG}

ha ← ha (invariable)
{}

tyát ← syá- ~ tyá- (pronoun)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

vasavaḥ ← vásu- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:PL}

yáthā ← yáthā (invariable)
{}

ámuñcata ← √muc- (root)
{number:PL, person:2, mood:IND, tense:IPRF, voice:ACT}

padí ← pád- (nominal stem)
{case:LOC, gender:M, number:SG}

sitā́m ← √sā- ~ si- (root)
{case:ACC, gender:F, number:SG, non-finite:PPP}

yajatrāḥ ← yájatra- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:PL}

áṁhaḥ ← áṁhas- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

asmát ← ahám (pronoun)
{case:ABL, number:PL}

evá ← evá (invariable)
{}

muñcata ← √muc- (root)
{number:PL, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

sú ← sú (invariable)
{}

u ← u (invariable)
{}

ví ← ví (invariable)
{}

agne ← agní- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

ā́yuḥ ← ā́yus- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}

prá ← prá (invariable)
{}

pratarám ← pratarám (invariable)
{}

tāri ← √tr̥̄- 1 (root)
{number:SG, person:3, mood:INJ, tense:AOR, voice:PASS}

यथा॑ । ह॒ । त्यत् । व॒स॒वः॒ । गौ॒र्य॑म् । चि॒त् । प॒दि । सि॒ताम् । अमु॑ञ्चत । य॒ज॒त्राः॒ ।
ए॒वो इति॑ । सु । अ॒स्मत् । मु॒ञ्च॒त॒ । वि । अंहः॑ । प्र । ता॒रि॒ । अ॒ग्ने॒ । प्र॒ऽत॒रम् । नः॒ । आयुः॑ ॥

• yathā
• [adverb]
• “equally; as; so that; like; how; yathā [word]; that; wherein.”

• ha
• [adverb]
• “indeed; ha [word].”

• tyad ← tya
• [noun], accusative, singular, neuter
• “that.”

• vasavo ← vasavaḥ ← vasu
• [noun], vocative, plural, masculine
• “Vasu; Vasu; eight; vas; audbhida; Deva; sun; pāṃśuja; Agni.”

• gauryaṃ ← gauryam ← gaurī
• [noun], accusative, singular, feminine
• “Parvati; gorocanā; turmeric; gaurī; gaurīpāṣāṇa; abhra; Gaurī.”

• cit
• [adverb]
• “even; indeed.”

• padi ← pad
• [noun], locative, singular, masculine
• “foot; pad [word].”

• ṣitām ← sitām ← sā
• [verb noun], accusative, singular
• “tie.”

• amuñcatā ← amuñcata ← muc
• [verb], singular, Imperfect
• “liberate; emit; get rid of; shoot; release; put; tousle; secrete; fill into; shoot; spill; lose; ejaculate; exclude; free; remove; loosen; let go of; add; shed; want; save; defecate; heal; fart; open; abandon; discard; precipitate; reject; lay; unleash; exhale; discharge.”

• yajatrāḥ ← yajatra
• [noun], nominative, plural, masculine
• “adorable.”

• evo ← eva
• [adverb]
• “indeed; merely; thus; even; surely; same; eva [word]; successively; immediately; in truth.”

• evo ← u
• [adverb]
• “ukāra; besides; now; indeed; u.”

• ṣv ← su
• [adverb]
• “very; well; good; nicely; beautiful; su; early; quite.”

• asman ← asmat ← mad
• [noun], ablative, plural
• “I; mine.”

• muñcatā ← muñcata ← muc
• [verb], plural, Present imperative
• “liberate; emit; get rid of; shoot; release; put; tousle; secrete; fill into; shoot; spill; lose; ejaculate; exclude; free; remove; loosen; let go of; add; shed; want; save; defecate; heal; fart; open; abandon; discard; precipitate; reject; lay; unleash; exhale; discharge.”

• vy ← vi
• [adverb]
• “apart; away; away.”

• aṃhaḥ ← aṃhas
• [noun], accusative, singular, neuter
• “trouble; sin.”

• pra
• [adverb]
• “towards; ahead.”

• tāry ← tāri ← tṛ
• [verb], singular, Aorist passive
• “traverse; overcome; float; rescue; reach; satisfy.”

• agne ← agni
• [noun], vocative, singular, masculine
• “fire; Agni; sacrificial fire; digestion; cautery; Plumbago zeylanica; fire; vahni; agni [word]; agnikarman; gold; three; jāraṇa; pyre; fireplace; heating.”

• prataraṃ ← prataram ← pratara
• [noun], accusative, singular, masculine
• “pratara.”

• na ← naḥ ← mad
• [noun], genitive, plural
• “I; mine.”

• āyuḥ ← āyus
• [noun], nominative, singular, neuter
• “life; longevity; āyus; life; āyus [word]; Āyus.”

हे वसवो वासका हे यजत्रा यागार्हा मित्रादयो देवाः। अमिनक्षीत्यादिना। उ. ३-१०५। यजेरत्रन्प्रत्ययः। त्यत् ते प्रसिद्धा यूयम् । सुपां सुलुगिति विभक्तेर्लुक्। यथा ह यथा खलु पदि पादे सितां बद्धाम् । पद्दन्नित्यादिना पादशब्दस्य पदादेशः। ऊडिदम्पदादीत्यादिना सप्तम्या उदात्तत्वम्। षिञ् बन्धन इत्यस्मान्निष्था। ईदृशीं गौर्यं गौरीं गौरवर्णां सोमक्रयणीं गाम्। षिद्गौरादिभ्यश्चेति ङीष्। अमि पूर्व इत्यत्र वा छान्दसीत्यनुवर्तनात्पूर्वरूपस्य पूर्वसवर्णदीर्घस्य चाभावे यण्। उदात्तस्वरितयोर्यण इति परस्यानुदात्तस्य स्वरितत्वम्। ईदृशीं गाममुञ्चत यथा खलु यूयं विश्वासोर्गन्धर्वान्मोचितवन्तः एवो एवमेवास्मदस्मत्तोंऽहः पापं सुष्ठु वि मुञ्चत। विश्लेषयत। हे अग्ने नोऽस्माकमायुर्जीवनं प्रतरं प्रतारि। प्रकर्षेण त्वया प्रवर्धताम्। प्रपूर्वस्तिरतिर्वर्धनार्थः। प्रशब्दात्तरप्यमु च च्छन्दसीत्यमुप्रत्ययः॥८॥

English translation:

“As you, adorable Vasus, set free the cow fastened by her foot, even so remove sin away from us, andprolong, Agni, our protracted life.”

Just as then you released the buffalo-cow bound by the foot, you good ones worthy of the sacrifice,
so release constraint from us. (Let) our lifetime be further lengthened, o Agni.

As in this place, O Holy Ones, ye Vasus freed even the Gaud when her feet were fettered.
So free us now from trouble and affliction: and let our life be lengthened still, O Api.

Wie ihr Götter damals die Gaurikuh, die am Fuß gefesselt war, befreitet, ihr Opferwürdige, so löset fein von uns die Pein ! Es werde unser Leben weiter verlängert, o Agni!

Wie ihr auch einst, o Vasu’s, die am Fuss gebundene Büffelin gelöst habt, so löst auch uns jetzt schnell aus der Bedrängniss; weit, o Agni, möge sich unser Lebensalter ausdehnen.

Как некогда, о Васу, вы освободили
Корову Гаури, привязанную за ногу, о достойные жертв,
Так же и нас вы освободите от беды!
Да продлится, о Агни, дальше срок наше жизни!

• विश्वेदेवा:
• कुल्मलबर्हिषः शैलूषिः, अंहोभुग्वा वामदेव्यः
• आर्चीस्वराट्त्रिष्टुप्
• धैवतः

पदार्थान्वयभाषाः - (वसवः-यजत्राः) हे शरीर में बसानेवाले तथा श्रेष्ठ मार्ग मेंसङ्गतस्थिर करनेवाले वरुण आदि ! (गौर्यं चित् पदि सिताम्) सुन्दरी गौ को या शोभना वेदवाक्-मन्त्रवाणी को भी सर्वतः पादबद्धा पैरों में बन्धी या पदशः छन्दों में बन्धी वेदवाक्-मन्त्रवाणी को (यथा-अमुञ्चत)जैसे चरने के लिये किसान या प्रचार के लिये छोड़ देते हैं-पद पद खोलते विद्वान् ऐसे हमें मोक्ष में विचरने के लिये छोड़ दो (एव उ सु-अस्मत्-अंहः-विमुञ्चत)ऐसे ही सुगमतया हमें पाप से छुड़ाओ ॥८॥

भावार्थभाषाः - शरीर में बसानेवाले बसाने के कारणभूत श्रेष्ठमार्ग देवयानमार्ग मेंसङ्गतकराने-कराने के निमित्तभूत देवगण इस शरीर-बन्धन से छुड़ा सकते हैं, मोक्ष में विचरण करने के लिये पाप से बचने पर, वैराग्य होने पर ॥८॥

पदार्थान्वयभाषाः - (वसवः-यजत्राः) हे शरीरे वासयितारस्तथा श्रेष्ठमार्गे सङ्गमयितारो यूयं वरुणादयः ! (शौर्यं चित् परि सिताम्-यथा अमुञ्चत) गौरीं सुन्दरीमपि गां वाचं वेदवाचं वा “गौरी वाङ्नाम” [निघ० १।११] पादे बद्धां चरणाय तत्स्वामिनः यद्वा वेदवाचं पदशश्छन्दोबद्धां प्रचाराय यथा विद्वांसो मुञ्चन्ति तथा यूयं मुञ्चतास्मान् (एव-उ सु-अस्मत् अंहः-वि मुञ्चत) एवं हि सुष्ठु खल्वस्मान् अस्मत् “सुपां सुलुक्…” [अष्टा० ७।१।३९] इति द्वितीयाया विभक्तेर्लुक् “अंहसः पापात्-बन्धनात्” अत्रापि पञ्चमीविभक्तेर्लुक्-छान्दसः, विमुक्तान् कुरुत (अग्ने नः-आयुः प्रतरं प्र तारि) हे अग्रणायक परमात्मन् ! अस्माकमायुर्जीवनं प्रकृष्टतरं प्रवर्धय ॥८॥