११८

• देवता - अग्नी रक्षोहा
• ऋषिः - उरुक्षय आमहीयवः
• छन्दः - गायत्री

अ᳓ग्ने हं᳓सि नि᳓ अत्रि᳓णं
दी᳓दियन् म᳓र्तियेषु आ᳓
सुवे᳓ क्ष᳓ये शुचिव्रत

Strata
Cretic

Pāda-label
genre M
genre M
genre M

Morph
ágne ← agní- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

atríṇam ← atrín- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

háṁsi ← √han- (root)
{number:SG, person:2, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}

ní ← ní (invariable)

ā́ ← ā́ (invariable)

dī́dyat ← √dī- 1 (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, tense:PRS, voice:ACT}

mártyeṣu ← mártya- (nominal stem)
{case:LOC, gender:M, number:PL}

kṣáye ← kṣáya- (nominal stem)
{case:LOC, gender:M, number:SG}

śucivrata ← śúcivrata- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

své ← svá- (pronoun)
{case:LOC, gender:M, number:SG}

अग्ने॑ । हंसि॑ । नि । अ॒त्रिण॑म् । दीद्य॑त् । मर्त्ये॑षु । आ ।
स्वे । क्षये॑ । शु॒चि॒ऽव्र॒त॒ ॥

• agne ← agni
• [noun], vocative, singular, masculine
• “fire; Agni; sacrificial fire; digestion; cautery; Plumbago zeylanica; fire; vahni; agni [word]; agnikarman; gold; three; jāraṇa; pyre; fireplace; heating.”

• haṃsi ← han
• [verb], singular, Present indikative
• “kill; cure; māray; remove; destroy; hit; injure; damage; destroy; paralyze; hurt; forge; beat; cut off; stop; overwhelm; kick; hunt; affect; strike; hammer; love; obstruct; shoot.”

• ny ← ni
• [adverb]
• “back; down.”

• atriṇaṃ ← atriṇam ← atrin
• [noun], accusative, singular, masculine
• “Atrin; eater.”

• dīdyan ← dīdī
• [verb noun], nominative, singular
• “shine; glitter.”

• martyeṣv ← martyeṣu ← martya
• [noun], locative, plural, masculine
• “man; people; martya [word]; Earth.”

• ā
• [adverb]
• “towards; ākāra; until; ā; since; according to; ā [suffix].”

• sve ← sva
• [noun], locative, singular, masculine
• “own(a); respective(a); akin(p); sva [word]; individual; present(a); independent.”

• kṣaye ← kṣaya
• [noun], locative, singular, masculine
• “dwelling; house; kṣaya [word]; home; family.”

• śucivrata ← śuci
• [noun]
• “clean; clean; pure; bright; clear; honest; śuci [word]; clear; impeccant.”

• śucivrata ← vrata
• [noun], vocative, singular, masculine
• “vrata (vote); commandment; law; oath; command; rule; custom; vrata [word]; rule; behavior.”

हे शुचिव्रत पूतकर्मन् दीप्यमानतेजस्क वा हे अग्ने अत्रिणम् अत्तारं शत्रुं तमोरूपं नितरां हंसि विनाशय ॥ आमन्त्रितस्याविद्यमानत्वेन पादादित्वादनिघातः ॥ किं कुर्वन् । मर्त्येषु मनुष्येषु यजमानेष्वाभिमुख्येन दीद्यत् कर्मसिद्ध्यर्थं प्रकाशमानः । दीदेतिर्दीप्तिकर्मा । तथा स्वे आत्मीये क्षये निवासभूते आहवनीयादिस्थाने दीप्यमानः ॥ ‘ क्षयो निवासे ’ ( पा. सू. ६. १. २०१) इत्याद्युदात्तत्वम् ॥

English translation:

“Agni, observer of purity, you destroy the devouring (gloom), shining among men in your won dwelling.”

O Agni, you strike down the devourer as you shine here among
mortals
in your own dwelling place, o you of blazing commandment.

AGNI, refulgent among men thou slayest the devouring fiend,
Bright Ruler in thine own abode.

Agni, du schlägst den Atrin nieder, unter den Sterblichen leuchtend in der eigenen Wohnung, von lauterem Wirken du.

Den Fresser, Agni, schlag herab, erstrahlend bei den Sterblichen, Hellwirkender im eignen Sitz.

О Агни, ты убиваешь наповал атрина,
Сверкая среди смертных
В своей обители, о ты, чьи деяния светлы.

• अग्नी रक्षोहा
• उरुक्षय आमहीयवः
• पिपीलिकामध्यागायत्री
• षड्जः

इस सूक्त में परमेश्वर सब सुखों का दाता, दुःखनिवारक, मोक्ष में प्रेरक तथा अग्नि घी होम द्वारा रोगनाशक सुखदायक है इत्यादि विषय हैं।

पदार्थान्वयभाषाः - (शुचिव्रत-अग्ने) हे ज्ञानप्रकाश कर्मवाले ! या ज्वलन कर्मवाले अग्रणायक परमात्मन् ! या अग्नि ! (मर्त्येषु) मनुष्यों में या ऋत्विजों में (स्वे क्षये) स्वनिवास हृदय में या हव्यस्थान कुण्ड में (दीद्यत्) प्रकाशित होता हुआ या जलता हुआ (अत्रिणम्) आत्मतेज को खानेवाले काम भाव को या रक्तभक्षक कृमि को (आ नि हंसि) भलीभाँति नष्ट करता है ॥१॥

भावार्थभाषाः - परमात्मा ज्ञानप्रकाश करता हुआ मनुष्यों के हृदयों में प्रकाशित होकर-प्राप्त होकर आत्मतेज को खानेवाले काम भाव को नष्ट करता है एवं ज्वलन कर्मवाला अग्नि हव्यस्थान यज्ञकुण्ड में जलता हुआ रक्तभक्षक कृमि को नष्ट करता है तथा परमात्मा की उपासना और हवन करना चाहिये ॥१॥

अत्र सूक्ते परमेश्वरः सर्वसुखानां दाता दुःखनिवारको-मोक्षे प्रेरकश्च तथाऽग्निरपि रोगाणां नाशकोऽभीष्टसुखप्रदाता चेत्येवमादयो विषया वर्ण्यन्ते।

पदार्थान्वयभाषाः - (शुचिव्रत-अग्ने) ज्ञानप्रकाशनं कर्म यस्य स त्वमग्रणायक परमात्मन् ! ज्वलनं कर्म यस्य वा स त्वमग्ने ! वा (मर्त्येषु स्वे क्षये) मनुष्येषु स्वे निवासे हृदये यद्वा-ऋत्विक्षु हव्यस्थाने कुण्डे (दीद्यत्) प्रकाशितो भवन् ज्वलन् सन् “दीदयति ज्वलतिकर्मा” [निघ० १।१६] (अत्रिणम्-आ नि हंसि) आत्मतेजसो-भक्षयितारं कामं रक्तभक्षकं कृमिं वा समन्तात् खलु निहंसि विनाशयसि ॥१॥

• देवता - अग्नी रक्षोहा
• ऋषिः - उरुक्षय आमहीयवः
• छन्दः - गायत्री

उ᳓त् तिष्ठसि सु᳓आहुतो
घृता᳓नि प्र᳓ति मोदसे
य᳓त् त्वा स्रु᳓चः सम᳓स्थिरन्

Strata
Cretic

Pāda-label
genre M
genre M
genre M

Morph
svā̀hutaḥ ← svā̀huta- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

tiṣṭhasi ← √sthā- (root)
{number:SG, person:2, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}

út ← út (invariable)

ghr̥tā́ni ← ghr̥tá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:PL}

modase ← √mud- (root)
{number:SG, person:2, mood:IND, tense:PRS, voice:MED}

práti ← práti (invariable)

samásthiran ← √sthā- (root)
{number:PL, person:3, mood:IND, tense:AOR, voice:MED}

srúcaḥ ← srúc- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:PL}

tvā ← tvám (pronoun)
{case:ACC, number:SG}

yát ← yá- (pronoun)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

उत् । ति॒ष्ठ॒सि॒ । सुऽआ॑हुतः । घृ॒तानि॑ । प्रति॑ । मो॒द॒से॒ ।
यत् । त्वा॒ । स्रुचः॑ । स॒म्ऽअस्थि॑रन् ॥

• ut ← ud
• [adverb]
• “up.”

• tiṣṭhasi ← sthā
• [verb], singular, Present indikative
• “stay; stand; situate; exist; [in]; resist; endure; put; soak; be; stop; adhere; get stale; concentrate; grow; trust; wake; consociate; last; dwell; lie; stand; stop.”

• svāhuto ← su
• [adverb]
• “very; well; good; nicely; beautiful; su; early; quite.”

• svāhuto ← āhutaḥ ← āhu ← √hu
• [verb noun], nominative, singular
• “sacrifice; sprinkle.”

• ghṛtāni ← ghṛta
• [noun], accusative, plural, neuter
• “ghee; fat.”

• prati
• [adverb]
• “towards; per; regarding; respectively; according to; until.”

• modase ← mud
• [verb], singular, Present indikative
• “rejoice; delight; revel.”

• yat
• [adverb]
• “once [when]; because; that; if; how.”

• tvā ← tvad
• [noun], accusative, singular
• “you.”

• srucaḥ ← sruc
• [noun], nominative, plural, feminine
• “Sruc.”

• samasthiran ← saṃsthā ← √sthā
• [verb], plural, Root aorist (Ind.)
• “situate; stay; stand; die; get stale; inhere; dwell; end; happen.”

हे अग्ने स्वाहुतः अस्माभिः सुष्ठु आहूयमानः सन् उत्तिष्ठसि । अरणीभ्यामुद्गतो भव ॥ ऊर्ध्वकर्मत्वादात्मनेपदाभावः (पा. सू. १. ३. २४ ) ॥ उद्गत्य च घृतानि घृतसहितान्यस्माभिर्दीयमानानि हवींषि प्रति मोदसे हृष्टो भव ॥ ‘मुद हर्षे ‘। भौवादिकः । अनुदात्तेत् ॥ यत् यदा त्वा त्वां स्रुचः जुह्वादीनि पात्राणि समस्थिरन् संगतान्यभवन् ॥ ‘ समवप्रविभ्यः स्थः’ (पा. सू. १. ३. २२) इति लुङ्ग्यात्मनेपदम्। स्थाघ्वोरिच्च ’ ( पा. सू. १. २. २७) इति सिचः कित्त्वमिकारश्चान्तादेशः । ‘ ह्रस्वादङ्गात् ’ इति सिचो लोपः । व्यत्ययेन झस्य रन् । ‘तिङि चोदात्तवति’ इति गतेर्निघातः ॥

English translation:

“You spring up when piously invoked, you delight in the oblations when the ladles are brought nearyou.”

You stand up when you are well bepoured. You rejoice in response to the ghee,
when the ladles have converged on you.

Thou springest up when worshipped well the drops of butter are thy joy
When ladies are brought near to thee.

Du stehst auf wohlbegossenen, freuest dich auf das Schmalz, wann die Löffel zu dir zusammengekommen sind.

Du steigest schön getränkt empor, eilst jauchzend zu der Butter hin, Wenn dir die Löffel sind genaht.

Ты поднимаешься, когда хорошо полит,
Радуешься потокам жира,
Когда с тобой встретились ложки.

• अग्नी रक्षोहा
• उरुक्षय आमहीयवः
• निचृद्गायत्री
• षड्जः

पदार्थान्वयभाषाः - (सु-आहुतः) हे अग्रणेता परमात्मन् या अग्नि ! सुष्ठु आह्वान को प्राप्त या सुष्ठु होम से आहुत (उत् तिष्ठसि) साक्षात् होता है या उज्ज्वलित होता है (व्रतानि प्रति) देवव्रतों-मुमुक्षुओं के कर्मों को लक्ष्य करके याघृतादिहव्य पदार्थ को लेकर (मोदसे) अन्यों को हर्षित करता है (यत्-त्वा) जब तुझे (स्रुचः) स्तुतिवाणियों या जुहू आदि पात्र (समस्थिरन्) सम्यक् प्राप्त हो जाते-सङ्गतहो जाते हैं ॥२॥

भावार्थभाषाः - परमात्मा प्रार्थना द्वारा आमन्त्रित किया हुआ साक्षात् होता है, तो मुमुक्षुजनों के कर्मों को लक्ष्य करके उन्हें आनन्दित करता है और उनकी स्तुतियाँ उसमेंसङ्गतहो जाती हैं एवं होम द्वारा आधान को प्राप्त हुआ अग्नि उद्दीप्त हो जाता है, तबघृतादिहव्य द्रव्यों को लेकर सुगन्ध से आनन्दित कर देता है, जब कि जुहू आदि पात्र सम्यक् वर्त्तमान होते हैं ॥२॥

पदार्थान्वयभाषाः - (सु-आहुतः) हे अग्रणेतः परमात्मन् ! यद्वा अग्ने ! त्वं सुष्ठु-आह्वानं प्राप्तः “स्वाहुतः सुष्ठु कृताह्वानः” [यजु० १५।१३ दयानन्दः] सुष्ठु होमेनाहुतो वा (उत् तिष्ठसि) साक्षाद् भवसि-उज्ज्वलसि वा (घृतानि प्रति मोदसे) देवव्रतानि मुमुक्षुकर्माणि “देवव्रतं वै घृतम्” [तां० १८।१२।६] घृतादीनि वा प्रतिकृत्य मोदयसेऽन्यान् (यत्-त्वा स्रुचः समस्थिरन्) यदा त्वां स्तुतिवाचः “वाग्वै स्रुक्” [श० ६।३।१।८] जुह्वादीनि पात्राणि सन्तिष्ठन्ते ॥२॥

• देवता - अग्नी रक्षोहा
• ऋषिः - उरुक्षय आमहीयवः
• छन्दः - गायत्री

स᳓ आ᳓हुतो वि᳓ रोचते
अग्नि᳓र् ईळे᳓नियो गिरा᳓
स्रुचा᳓ प्र᳓तीकम् अज्यते

Strata
Cretic

Pāda-label
genre M
genre M;; repeated line
genre M

Morph
ā́hutaḥ ← √hu- (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, non-finite:PPP}

rocate ← √ruc- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:MED}

sáḥ ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

ví ← ví (invariable)

agníḥ ← agní- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

girā́ ← gír- ~ gīr- (nominal stem)
{case:INS, gender:F, number:SG}

īḷényaḥ ← īḷénya- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

ajyate ← √añj- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:PASS}

prátīkam ← prátīka- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

srucā́ ← srúc- (nominal stem)
{case:INS, gender:F, number:SG}

सः । आऽहु॑तः । वि । रो॒च॒ते॒ । अ॒ग्निः । ई॒ळेन्यः॑ । गि॒रा ।
स्रु॒चा । प्रती॑कम् । अ॒ज्य॒ते॒ ॥

• sa ← saḥ ← tad
• [noun], nominative, singular, masculine
• “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”

• āhuto ← āhutaḥ ← āhu ← √hu
• [verb noun], nominative, singular
• “sacrifice; sprinkle.”

• vi
• [adverb]
• “apart; away; away.”

• rocate ← ruc
• [verb], singular, Present indikative
• “please; shine.”

• ‘gnir ← agniḥ ← agni
• [noun], nominative, singular, masculine
• “fire; Agni; sacrificial fire; digestion; cautery; Plumbago zeylanica; fire; vahni; agni [word]; agnikarman; gold; three; jāraṇa; pyre; fireplace; heating.”

• īḍenyo ← īḍenyaḥ ← īḍ
• [verb noun], nominative, singular
• “praise; invite; raise.”

• girā ← gir
• [noun], instrumental, singular, feminine
• “hymn; praise; voice; words; invocation; command; statement; cry; language.”

• srucā ← sruc
• [noun], instrumental, singular, feminine
• “Sruc.”

• pratīkam ← pratīka
• [noun], nominative, singular, neuter
• “face; surface.”

• ajyate ← añj
• [verb], singular, Indikativ Pr￤s. Passiv
• “smear; anoint; mix; color.”

आहुतः आभिमुख्येन हुतः ॥ ’ गतिरनन्तरः’ इति गतेः प्रकृतिस्वरः ॥ गिरा स्तुतिलक्षणया वाचा ईळेन्यः स्तोतव्यः सः अग्निः वि रोचते अत्यर्थं दीप्यते । तथा प्रतीकं सर्वेषां देवानां पूर्वमेव स्रुचा घृतसहितया अज्यते सिच्यते ॥

English translation:

“Agni, who is to be glorified with the voice (of praise), blazes up when invoked, he is sprinkled with theladle before (the other gods).”

When bepoured, he shines widely. Agni is to be reverently invoked with a hymn;
his face is anointed with the ladle.

Honoured with gifts he shines afar, Agni adorable with song:
The dripping ladle balms his face.

Mit Schmalz begossen erstrahlt Agni, mit Lobreden anzurufen. Mit dem Löffel wird sein Angesicht gesalbt.

Begossen leuchtet Agni auf, der mit Gesang zu preisen ist, Der Löffel salbt sein Angesicht.

Политый (жиром), ярко светит
Агни, которого надо призвать хвалебной песней.
Лик (его) умащается ложкой.

• अग्नी रक्षोहा
• उरुक्षय आमहीयवः
• विराड्गायत्री
• षड्जः

पदार्थान्वयभाषाः - (सः-अग्निः) वह परमात्मा या अग्नि (ईळेन्यः)स्तुति करने योग्य या उपयोग में लाने योग्य (गिरा-आहुतः) स्तुति द्वारा आमन्त्रित या मन्त्रवाणी द्वारा प्रज्ज्वलित किया (वि रोचते) विशेषरूप से साक्षात् होता है या प्रकाशित होता है (स्रुचा) स्तुति से या मन्त्रवाणी से (प्रतीकम्) प्रत्यक्ष या सामने (अज्यते) प्राप्त होता है या प्रकट होता है ॥२॥

भावार्थभाषाः - परमात्मा स्तुति करने योग्य है। वह स्तुति के द्वारा आमन्त्रित किया हुआ साक्षात् होता है और आत्मा में प्राप्त होता है एवं अग्नि मन्त्रवाणी से यज्ञकुण्ड में आधान को प्राप्त हुआ प्रकाशित होता है और घृतभरी स्रुवा से प्रदीप्त होता है ॥३॥

पदार्थान्वयभाषाः - (सः-ईळेन्यः-गिरा-आहुतः-अग्निः) स स्तोतव्यः परमात्माऽध्येषितव्यो-ऽग्निर्वा स्तुत्या आमन्त्रितः (वि रोचते) प्रकाशितो भवति वा, मन्त्रवाचा स्तुतोऽग्निर्वा (स्रुचा प्रतीकम्-अज्यते) स्तुतिवाचा मन्त्रवाचा वा प्रत्यक्षं प्राप्नोति प्रदीपयति वा ॥३॥

• देवता - अग्नी रक्षोहा
• ऋषिः - उरुक्षय आमहीयवः
• छन्दः - गायत्री

घृते᳓नाग्निः᳓ स᳓म् अज्यते
म᳓धुप्रतीक आ᳓हुतः
रो᳓चमानो विभा᳓वसुः

Strata
Cretic

Pāda-label
genre M
genre M
genre M

Morph
agníḥ ← agní- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

ajyate ← √añj- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:PASS}

ghr̥téna ← ghr̥tá- (nominal stem)
{case:INS, gender:N, number:SG}

sám ← sám (invariable)

ā́hutaḥ ← √hu- (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, non-finite:PPP}

mádhupratīkaḥ ← mádhupratīka- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

rócamānaḥ ← √ruc- (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, tense:PRS, voice:MED}

vibhā́vasuḥ ← vibhā́vasu- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

घृ॒तेन॑ । अ॒ग्निः । सम् । अ॒ज्य॒ते॒ । मधु॑ऽप्रतीकः । आऽहु॑तः ।
रोच॑मानः । वि॒भाऽव॑सुः ॥

• ghṛtenāgniḥ ← ghṛtena ← ghṛta
• [noun], instrumental, singular, neuter
• “ghee; fat.”

• ghṛtenāgniḥ ← agniḥ ← agni
• [noun], nominative, singular, masculine
• “fire; Agni; sacrificial fire; digestion; cautery; Plumbago zeylanica; fire; vahni; agni [word]; agnikarman; gold; three; jāraṇa; pyre; fireplace; heating.”

• sam
• [adverb]
• “sam; together; together; saṃ.”

• ajyate ← añj
• [verb], singular, Indikativ Pr￤s. Passiv
• “smear; anoint; mix; color.”

• madhupratīka ← madhu
• [noun]
• “sweet; deft.”

• madhupratīka ← pratīkaḥ ← pratīka
• [noun], nominative, singular, masculine
• “face; surface.”

• āhutaḥ ← āhu ← √hu
• [verb noun], nominative, singular
• “sacrifice; sprinkle.”

• rocamāno ← rocamānaḥ ← ruc
• [verb noun], nominative, singular
• “please; shine.”

• vibhāvasuḥ ← vibhāvasu
• [noun], nominative, singular, masculine
• “fire; Agni; sun; Surya.”

अग्निः घृतेन हविषा समज्यते सम्यक् सिक्तो भवति । कीदृशः । मधुप्रतीकः घृतप्रयुक्तावयवः आहुतः स्तुतिभिर्हविर्भिर्वा रोचमानः दीप्यमानः विभावसुः स्वदीप्त्या सर्वमाच्छादयन् । यद्वा । दीप्तिरेव धनं यस्य सः ॥

English translation:

“Agni is anointed with butter, having a face of honey, invoked, radiant, irradiating all.”

Honey-faced Agni, when bepoured, is fully anointed with ghee,
bringing radiant goods as he shines.

Agni with honey in his mouth, honoured with gifts, is balmed with oil,
Refulgent in his wealth of light.

Mit Schmalz wird Agni gesalbt, wie Honig anzusehen, wann er begossen wird, strahlend, glanzreich.

Mit Butter wird der glänzende gesalbt und Agni strahlet reich, Im Antlitz Honig, schön getränkt.

Жиром Агни умащается,
С медовым ликом, когда он полит,
Сверкающий, лучезарный.

• अग्नी रक्षोहा
• उरुक्षय आमहीयवः
• गायत्री
• षड्जः

पदार्थान्वयभाषाः - (विभावसुः)विशिष्ट दीप्ति से बसानेवाला (रोचमानः) प्रकाशमान (अग्निः) अग्रणेता परमात्मा या अग्नि, (घृतेन) देवकर्म-मुमुक्षुचर्य से या घृत से (सम् अज्यते) साक्षात् होता है या जलता है-प्रज्ज्वलित होता है (आहुतः) आमन्त्रित हुआ या होम में प्रदीप्त हुआ (मधुप्रतीकः) मधु सुखप्रतीति का निमित्त या-मधुगन्धप्रतीति करानेवाला होता है ॥४॥

भावार्थभाषाः - परमात्मा विशेष दीप्ति से बसानेवाला प्रकाशमान है। वह मुमुक्षुचर्या से साक्षात् होता है, वह मधुसुख की प्रतीति का निमित्त है एवं अग्नि विशिष्ट ज्योति से बसानेवाला प्रकाशमान घृत की आहुति से प्रज्ज्वलित होता है और मधुमय गन्ध की प्रतीति-कराता है, उससे प्रतिदिन होम करना चाहिये ॥४॥

पदार्थान्वयभाषाः - (विभावसुः-रोचमानः) विशिष्टदीप्त्या वासयिता प्रकाशमानः (अग्निः-घृतेन सम् अज्यते) अग्रणेता परमात्मा देवकर्मणा मुमुक्षुचर्येण साक्षाद्भवति यद्वा यज्ञाग्निः घृतेन ज्वलितो भवति (आहुतः-मधुप्रतीकः) आमन्त्रितः सन् मधुसुखप्रतीतिनिमित्तः यद्वा समन्तात् होमे हुतः सन् मधुगन्धप्रत्यायको भवति ॥४॥

• देवता - अग्नी रक्षोहा
• ऋषिः - उरुक्षय आमहीयवः
• छन्दः - गायत्री

ज᳓रमाणः स᳓म् इध्यसे
देवे᳓भ्यो हव्यवाहन
तं᳓ त्वा हवन्त म᳓र्तियाः

Strata
Cretic

Pāda-label
genre M
genre M;; repeated line
genre M

Morph
idhyase ← √idh- 1 (root)
{number:SG, person:2, mood:IND, tense:PRS, voice:PASS}

járamāṇaḥ ← √gr̥- (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, tense:PRS, voice:MED}

sám ← sám (invariable)

devébhyaḥ ← devá- (nominal stem)
{case:DAT, gender:M, number:PL}

havyavāhana ← havyavā́hana- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

havanta ← √hū- (root)
{number:PL, person:3, mood:INJ, tense:PRS, voice:MED}

mártyāḥ ← mártya- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}

tám ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

tvā ← tvám (pronoun)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

जर॑माणः । सम् । इ॒ध्य॒से॒ । दे॒वेभ्यः॑ । ह॒व्य॒ऽवा॒ह॒न॒ ।
तम् । त्वा॒ । ह॒व॒न्त॒ । मर्त्याः॑ ॥

• jaramāṇaḥ ← jṛ
• [verb noun], nominative, singular
• “sing.”

• sam
• [noun], nominative, singular, masculine
• “sam; together; together; saṃ.”

• idhyase ← indh
• [verb], singular, Indikativ Pr￤s. Passiv
• “kindle; ignite; set ablaze.”

• devebhyo ← devebhyaḥ ← deva
• [noun], dative, plural, masculine
• “Deva; Hindu deity; king; deity; Indra; deva [word]; God; Jina; Viśvedevās; mercury; natural phenomenon; gambling.”

• havyavāhana ← havya
• [noun], neuter
• “Havya; offering; havya [word].”

• havyavāhana ← vāhana
• [noun], vocative, singular, masculine
• “bringing; carrying.”

• taṃ ← tam ← tad
• [noun], accusative, singular, masculine
• “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”

• tvā ← tvad
• [noun], accusative, singular
• “you.”

• havanta ← hvā
• [verb], plural, Present injunctive
• “raise; call on; call; summon.”

• martyāḥ ← martya
• [noun], nominative, plural, masculine
• “man; people; martya [word]; Earth.”

हे हव्यवाहन हव्यानां प्रापयितः ॥ ‘हव्येऽनन्तःपादम् ’ (पा. सू. ३. २. ६६ ) इति न्युट् ॥ जरमाणः स्तोतृभिः स्तूयमानः । जरतिः स्तुतिकर्मा । स त्वं देवेभ्यः देवार्थं समिध्यसे हविर्भिः सम्यग्दीप्यसे । तं तादृशं त्वा त्वां मर्त्याः मनुष्येषु साधवो यजमानाः हवन्त आह्वयन्ति ॥ ह्वयतेर्लङि ‘बहुलं छन्दसि’ इति संप्रसारणम् ॥ ॥ २४ ॥

English translation:

“Bearer of oblations, glorified by the worshippers, you are kindled for the gods; as such do mortalsinvoke you.”

Awakening, you become fully kindled, o you who carry the oblations to the gods;
upon you do mortals call.

Praised by our hymns thou kindlest thee, Oblation-bearer, for the Gods
As such do mortals call on thee.

Erwachend wirst du entflammt, der du den Göttern die Opfer bringst. Dich rufen die Sterblichen an.

Entzündet wirst du rauschender den Göttern, Opferfahrender! Drum rufen dich die Sterblichen.

Пробуждаясь, ты зажигаешься,
О отвозящий жертвы богам.
Тебя такого призывают смертные.

• अग्नी रक्षोहा
• उरुक्षय आमहीयवः
• निचृद्गायत्री
• षड्जः

पदार्थान्वयभाषाः - (हव्यवाहन) हे ग्रहण करने योग्य वस्तुओं के प्राप्त करानेवाले परमात्मन् ! या होतव्य हवन करने योग्य वस्तु को वहन करनेवाले (जरमाणः)स्तुति में लाया हुआ या प्रशंसित किया हुआ (देवेभ्यः) मुमुक्षुजनों के लिये या भौतिक देवों के लिये (सम् इध्यसे) सम्यक् प्रकाशित होता है या प्रज्वलित होता है (तं त्वा)) उस तुझको (मर्त्याः) मनुष्य (हवन्त) प्रार्थित करते हैं या हवन में उपयुक्त करते हैं ॥५॥

भावार्थभाषाः - परमात्मा आवश्यक वस्तुओं को प्राप्त करानेवाला है, वह स्तुति में लाया हुआ मुमुक्षुओं के लिये साक्षात् होता है, उसकी स्तुति प्रार्थना सब मनुष्यों को करनी चाहिये एवं अग्नि होम करने योग्य वस्तु को सूक्ष्म करती है और वायु आदि देवों के लिये पहुँचा देती है, इसलिये वायु आदि देवों को अनुकूल बनाने के लिये मनुष्यों को अग्नि में होम करना चाहिये ॥५॥

पदार्थान्वयभाषाः - (हव्यवाहन) हे हव्यानि आदातव्यानि वस्तूनि वहति प्रापयति तत्सम्बुद्धौ परमात्मन्, यद्वा होतव्यं वहतुमर्ह ! अग्ने ! (जरमाणः) स्तूयमानः सन् प्रशस्यमानः सन् वा (देवेभ्यः सम् इध्यसे) मुमुक्षुभ्यः सम्यक् प्रकाशितो भवसि भौतिकदेवेभ्यो ज्वलितो भवसि वा (तं त्वा मर्त्याः-हवन्त) तं त्वां मनुष्याः प्रार्थयन्ते यद्वा होमे-उपयुञ्जन्ति ॥५॥

• देवता - अग्नी रक्षोहा
• ऋषिः - उरुक्षय आमहीयवः
• छन्दः - गायत्री

त᳓म् मर्तिआ° अ᳓मर्तियं
घृते᳓नाग्निं᳓ सपर्यत
अ᳓दाभियं गृह᳓पतिम्

Strata
Cretic

Pāda-label
genre M
genre M
genre M

Morph
ámartyam ← ámartya- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

martāḥ ← márta- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:PL}

tám ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

agním ← agní- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

ghr̥téna ← ghr̥tá- (nominal stem)
{case:INS, gender:N, number:SG}

saparyata ← √sapary- (root)
{number:PL, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

ádābhyam ← ádābhya- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

gr̥hápatim ← gr̥hápati- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

तम् । म॒र्ताः॒ । अम॑र्त्यम् । घृ॒तेन॑ । अ॒ग्निम् । स॒प॒र्य॒त॒ ।
अदा॑भ्यम् । गृ॒हऽप॑तिम् ॥

• tam ← tad
• [noun], accusative, singular, masculine
• “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”

• martā ← martāḥ ← marta
• [noun], nominative, plural, masculine
• “man.”

• amartyaṃ ← amartyam ← amartya
• [noun], accusative, singular, masculine
• “immortal.”

• ghṛtenāgniṃ ← ghṛtena ← ghṛta
• [noun], instrumental, singular, neuter
• “ghee; fat.”

• ghṛtenāgniṃ ← agnim ← agni
• [noun], accusative, singular, masculine
• “fire; Agni; sacrificial fire; digestion; cautery; Plumbago zeylanica; fire; vahni; agni [word]; agnikarman; gold; three; jāraṇa; pyre; fireplace; heating.”

• saparyata ← sapary
• [verb], plural, Present imperative
• “worship.”

• adābhyaṃ ← adābhyam ← adābhya
• [noun], accusative, singular, masculine
• “trustworthy; disabused(p).”

• gṛhapatim ← gṛhapati
• [noun], accusative, singular, masculine
• “gṛhapati [word]; Gṛhastha.”

हे मर्ताः ऋत्विजः अमर्त्यं मनुष्यधर्मरहितम् अग्निं घृतेन हविषा सपर्यत परिचरत ॥ सपरशब्दः कण्ड्वादिः ॥ कीदृशम् । अदाभ्यं कैश्चिदप्यहिंस्यम् ॥ ‘ दभेश्चेति वक्तव्यम्’ (पा. सू. ३. १. १२४. ३) इति ण्यत् ॥ गृहपतिं गृहस्य स्वामिनं यजमानरूपम् ॥ ‘ पत्यावैश्वर्ये ’ इति पूर्वपदप्रकृतिस्वरः ॥

English translation:

“Mortals, worship with ghī the immortal Agni, the indestructible, the master of the mansion.”

O mortals, serve immortal Agni with ghee,
the undeceivable lord of the household.

To that Immortal Agni pay worship with oil, ye mortal men,-
Lord of the house, whom none deceives.

Diesen unsterblichen Agni ehret ihr Sterblichen mit Schmalz, den unbeirrbaren Hausherrn!

Den Agni ehrt, o Sterbliche, mit Butter den Unsterblichen, Den Hausherrn, den untrüglichen.

Его, о смертные, бессмертного
Агни почитайте жиром,
Хозяина дома, невредимого!

• अग्नी रक्षोहा
• उरुक्षय आमहीयवः
• पादनिचृद्गायत्री
• षड्जः

पदार्थान्वयभाषाः - (मर्ताः) हे मनुष्यों ! (तम्) उस (अमर्त्यम्-अग्निम्) अविनाशी परमात्मा को या पृथिवी जलादि की भाँति कण-कण नष्ट न होनेवाले अग्नि को (अदाभ्यम्) अहिंसनीय (गृहपतिम्) हृदयगृह-स्वामी या यज्ञगृह के स्वामी को (घृतेन) देवकर्म-मुमुक्षुकर्म ब्रह्मचर्यादि से या होम से सेवन करो ॥६॥

भावार्थभाषाः - मनुष्यों अहिंसनीय अमर परमात्मा हृदयगृह के स्वामी को ब्रह्मचर्य, शम, दमादि के द्वारा अपने अन्दर साक्षात् करें एवं पृथिवी जलादि के समान कणशः नष्ट न होनेवाले यज्ञगृह के स्वामी अग्नि को होम के द्वारा प्रतिदिन सेवन करें ॥६॥

पदार्थान्वयभाषाः - (मर्ताः) हे मनुष्याः ! “मर्ताः-मनुष्यनाम” [निघ० २।३] (तम्-अमर्त्यम्-अग्निम्) तमविनाशिनं परमात्मानं यद्वा पृथिवीजलादिवत् कणशो न नश्यति तथाभूतं विनाशरहितमग्निं वा (अदाभ्यं गृहपतिम्) अहिंसनीयं हृदयगृहस्वामिनं यद्वा यज्ञगृहस्वामिनं (घृतेन सपर्यत) देवकर्मणा मुमुक्षुकर्मणा ब्रह्मचर्यादिना यद्वा होमेन सेवध्वम् ॥६॥

• देवता - अग्नी रक्षोहा
• ऋषिः - उरुक्षय आमहीयवः
• छन्दः - गायत्री

अ᳓दाभियेन शोचि᳓षा
अ᳓ग्ने र᳓क्षस् तुवं᳓ दह
गोपा᳓ ऋत᳓स्य दीदिहि

Strata
Cretic

Pāda-label
genre M
genre M
genre M;; repeated line

Morph
ádābhyena ← ádābhya- (nominal stem)
{case:INS, gender:N, number:SG}

śocíṣā ← śocís- (nominal stem)
{case:INS, gender:N, number:SG}

ágne ← agní- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

daha ← √dah- (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

rákṣaḥ ← rákṣas- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

tvám ← tvám (pronoun)
{case:NOM, number:SG}

dīdihi ← √dī- 1 (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRF, voice:ACT}

gopā́ḥ ← gopā́- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

r̥tásya ← r̥tá- (nominal stem)
{case:GEN, gender:M, number:SG}

अदा॑भ्येन । शो॒चिषा॑ । अग्ने॑ । रक्षः॑ । त्वम् । द॒ह॒ ।
गो॒पाः । ऋ॒तस्य॑ । दी॒दि॒हि॒ ॥

• adābhyena ← adābhya
• [noun], instrumental, singular, neuter
• “trustworthy; disabused(p).”

• śociṣāgne ← śociṣā ← śocis
• [noun], instrumental, singular, neuter
• “fire; flare; burn; radiance.”

• śociṣāgne ← agne ← agni
• [noun], vocative, singular, masculine
• “fire; Agni; sacrificial fire; digestion; cautery; Plumbago zeylanica; fire; vahni; agni [word]; agnikarman; gold; three; jāraṇa; pyre; fireplace; heating.”

• rakṣas ← rakṣaḥ ← rakṣas
• [noun], accusative, singular, neuter
• “Rākṣasa; Rakṣas; rakṣas [word].”

• tvaṃ ← tvam ← tvad
• [noun], nominative, singular
• “you.”

• daha ← dah
• [verb], singular, Present imperative
• “burn; cauterize; heat; burn; burn; burn; roast; blaze; burn; distress; destroy.”

• gopā ← gopāḥ ← gopā
• [noun], nominative, singular, masculine
• “herder; defender.”

• ṛtasya ← ṛta
• [noun], genitive, singular, neuter
• “truth; order; fixed order; ṛta [word]; law; custom; custom.”

• dīdihi ← dīdī
• [verb], singular, Present imperative
• “shine; glitter.”

हे अग्ने त्वम् अदाभ्येन अहिंस्येन शोचिषा तेजसा रक्षः । जातावेकवचनम् । सर्वान् राक्षसान् दह विनाशय । किंच ऋतस्य यज्ञस्य गोपाः गोपायिता सन् दीदिहि दीप्यस्व ॥

English translation:

“With your indestructible flame, Agni, do you consume the Rākṣasas; shine, the defender of thesacrifice.”

With undeceivable flame, o Agni, burn demonic power.
Shine as the herdsman of truth.

O Agni, burn the Raksasas with thine unconquerable flame
Shine guardian of Eternal Law.

Mit unbeirrbarer Glut verbrenne du, Agni, den bösen Geist; leuchte als der Wahrheit Hüter!

Mit untilgbarer Flammenglut, o Agni, brenn’ das Nachtgespenst, Erglänze als des Rechtes Hort.

Невредимым пламенем,
О Агни, спали ты ракшаса!
Свети как хранитель закона!

• अग्नी रक्षोहा
• उरुक्षय आमहीयवः
• पादनिचृद्गायत्री
• षड्जः

पदार्थान्वयभाषाः - (अग्ने) हे परमात्मन् ! या-भौतिक अग्नि ! (अदाभ्येन) अपने अहिंसनीय (शोचिषा) तेज से (त्वं रक्षः) तू दुष्टजन या रोग को (दह) दग्ध कर (गोपाः) तू रक्षक होता हुआ (ऋतस्य) अध्यात्मयज्ञ या होमयज्ञ को (दीदिहि) प्रकाशित कर ॥६॥

भावार्थभाषाः - परमात्मा रक्षक है, दुष्टजन को अपने प्रबल तेज से दग्ध कर देता है और अध्यात्मयज्ञ को प्रकाशित करता है एवं अग्नि अपने प्रबल ताप से रोग को दग्ध कर देती है जब कि वह होमयज्ञ को प्रकाशित करती है ॥७॥

पदार्थान्वयभाषाः - (अग्ने) हे परमात्मन् ! भौतिकाग्ने ! वा (अदाभ्येन शोचिषा) स्वकीयेनाहिंसनीयेन तेजसा (त्वं रक्षः-दह) त्वं रक्षन्ति यस्मात् तं दुष्टजनं रोगं वा दग्धं कुरु (गोपाः-ऋतस्य-दीदिहि) रक्षकः सन् “ऋतम् द्वितीयार्थे षष्ठी छान्दसी” अध्यात्मयज्ञं होमयज्ञं वा प्रकाशय ॥७॥

• देवता - अग्नी रक्षोहा
• ऋषिः - उरुक्षय आमहीयवः
• छन्दः - गायत्री

स᳓ त्व᳓म् अग्ने प्र᳓तीकेन
प्र᳓त्य् ओष यातुधानि᳓यः
उरुक्ष᳓येषु दी᳓दियत्

Strata
Cretic

Pāda-label
genre M
genre M
genre M

Morph
agne ← agní- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

prátīkena ← prátīka- (nominal stem)
{case:INS, gender:N, number:SG}

sá ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

tvám ← tvám (pronoun)
{case:NOM, number:SG}

oṣa ← √uṣ- (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

práti ← práti (invariable)

yātudhānyàḥ ← yātudhānī́- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:PL}

dī́dyat ← √dī- 1 (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, tense:PRS, voice:ACT}

urukṣáyeṣu ← urukṣáya- (nominal stem)
{case:LOC, gender:M, number:PL}

सः । त्वम् । अ॒ग्ने॒ । प्रती॑केन । प्रति॑ । ओ॒ष॒ । या॒तु॒ऽधा॒न्यः॑ ।
उ॒रु॒ऽक्षये॑षु । दीद्य॑त् ॥

• sa ← tad
• [noun], nominative, singular, masculine
• “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”

• tvam ← tvad
• [noun], nominative, singular
• “you.”

• agne ← agni
• [noun], vocative, singular, masculine
• “fire; Agni; sacrificial fire; digestion; cautery; Plumbago zeylanica; fire; vahni; agni [word]; agnikarman; gold; three; jāraṇa; pyre; fireplace; heating.”

• pratīkena ← pratīka
• [noun], instrumental, singular, neuter
• “face; surface.”

• praty ← prati
• [adverb]
• “towards; per; regarding; respectively; according to; until.”

• oṣa ← uṣ
• [verb], singular, Present imperative
• “burn; punish.”

• yātudhānyaḥ ← yātudhānī
• [noun], accusative, plural, feminine

• urukṣayeṣu ← urukṣaya
• [noun], locative, plural, masculine

• dīdyat ← dīdī
• [verb noun], nominative, singular
• “shine; glitter.”

हे अग्ने स त्वं प्रतीकेन त्वदवयवभूतेन तेजसा यातुधान्यः यातुधानी राक्षसीः प्रत्योष प्रतिकूलं दह ॥ ‘ उष दाहे’ । भौवादिकः । लोटि हेर्लुक् । ‘ जातेरस्त्रीविषयात्°’ (पा. सू. ४. १. ६३ ) इति यातुधानशब्दस्य ङीष् ’ । ‘उदात्तस्वरितयोर्यणः” इति स्वरितत्वम् ॥ किं कुर्वन् । उरुक्षयेषु विस्तीर्णेषु निवासेष्वाहवनीयादिषु दीद्यत् दीप्यमानः ॥

English translation:

“Do you, Agni, with your brightness, consume the feminine le fiends, shining in your outspread dwelllingṣurukṣayaḥ = occupying many mansions, i.e. the yajamānas].”

With your face, o Agni, flame against the sorceresses,
as you shine among those dwelling far and wide [/the Urukṣayas].

So, Agni, with thy glowing face burn fierce against the female fiends,
Shining among Uruksayas.

Versenge du mit deinem Antlitz die Zauberinnen, Agni, bei den Uruksaya´s leuchtend!

Die Hexenschar versenge du, Agni, mit deinem Angesicht, Bei den weitherrschenden entflammt.

Ликом (своим), о Агни,
Испепели ты колдуний,
Сверкая у (людей) Урукшая!

• अग्नी रक्षोहा
• उरुक्षय आमहीयवः
• विराड्गायत्री
• षड्जः

पदार्थान्वयभाषाः - (अग्ने) हेअग्रणेतापरमात्मन् ! या भौतिक अग्नि ! (सः-त्वम्) वह तू (यातुधान्यः) यातना धारण करानेवाली-देनेवाली-प्राणिजातियों को या रोगजातियों को (प्रतीकेन) प्रत्यक्त-प्रभावकारी प्रताप से लगनेवाले तेज से (प्रति-ओष) दग्ध कर (उरुक्षयेषु) बहुत स्थानों-मनुष्यों के हृदयों में या घरों में (दीद्यत्) प्रकाशमान होता हुआ ॥८॥

भावार्थभाषाः - अग्रणेतापरमात्मा दुःख देनेवाली प्राणिजातियों को अपने प्रताप से नष्ट करता है मनुष्यों के हृदय में प्रकाशित होकर, या अग्नि दुःख देनेवाली रोगजातियों को होमयज्ञों में ज्वलित हुआ जलता हुआ अपनी लपट से नष्ट करता है ॥८॥

पदार्थान्वयभाषाः - (अग्ने) हे अग्रणेतः ! परमात्मन् ! भौतिकाग्ने ! वा (सः-त्वम्) स त्वं (यातुधान्यः) यातनां धारयन्तीः प्राणिजातीः-रोगजातीर्वा (प्रतीकेन प्रति-ओष) प्रत्यक्तेन प्रतापेन संलग्नतेजसा वा प्रति दह “उष दाहे” [भ्वादि०] (उरुक्षयेषु दीद्यत्) बहुनिवासस्थानेषु जनानां हृदयेषु गृहेषु वा साक्षात्प्रकाशमानः ॥८॥

• देवता - अग्नी रक्षोहा
• ऋषिः - उरुक्षय आमहीयवः
• छन्दः - गायत्री

तं᳓ त्वा गीर्भि᳓र् उरुक्ष᳓या
हव्यवा᳓हं स᳓म् ईधिरे
य᳓जिष्ठम् मा᳓नुषे ज᳓ने

Strata
Cretic

Pāda-label
genre M
genre M
genre M;; repeated line

Morph
gīrbhíḥ ← gír- ~ gīr- (nominal stem)
{case:INS, gender:F, number:PL}

tám ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

tvā ← tvám (pronoun)
{case:ACC, number:SG}

urukṣáyāḥ ← urukṣáya- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}

havyavā́ham ← havyavā́h- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

īdhire ← √idh- 1 (root)
{number:PL, person:3, mood:IND, tense:PRF, voice:MED}

sám ← sám (invariable)

jáne ← jána- (nominal stem)
{case:LOC, gender:M, number:SG}

mā́nuṣe ← mā́nuṣa- (nominal stem)
{case:LOC, gender:M, number:SG}

yájiṣṭham ← yájiṣṭha- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

तम् । त्वा॒ । गीः॒ऽभिः । उ॒रु॒ऽक्षयाः॑ । ह॒व्य॒ऽवाह॑म् । सम् । ई॒धि॒रे॒ ।
यजि॑ष्ठम् । मानु॑षे । जने॑ ॥

• taṃ ← tam ← tad
• [noun], accusative, singular, masculine
• “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”

• tvā ← tvad
• [noun], accusative, singular
• “you.”

• gīrbhir ← gīrbhiḥ ← gir
• [noun], instrumental, plural
• “hymn; praise; voice; words; invocation; command; statement; cry; language.”

• urukṣayā ← urukṣayāḥ ← urukṣaya
• [noun], nominative, plural, masculine

• havyavāhaṃ ← havyavāham ← havyavāha
• [noun], accusative, singular, masculine
• “Agni; fire; sacrificial fire.”

• sam
• [adverb]
• “sam; together; together; saṃ.”

• īdhire ← indh
• [verb], plural, Perfect indicative
• “kindle; ignite; set ablaze.”

• yajiṣṭham ← yajiṣṭha
• [noun], accusative, singular, masculine

• mānuṣe ← mānuṣa
• [noun], locative, singular, masculine
• “human.”

• jane ← jana
• [noun], locative, singular, masculine
• “people; national; man; relative; jan; Janaloka; person; jana [word]; man; attendant; Jana; foreigner; inhabitant; group.”

हे अग्ने उरुक्षयाः बहुनिवासा यजमानाः हव्यवाहं हविषां वोढारं मानुषे मनुष्यसंबन्धिनि जने जनमध्ये यजिष्ठं यष्टृतमं तं त्वा त्वां गीर्भिः स्तुतिभिस्तत्सहितैर्हविर्भिः समीधिरे सम्यगदीदिपन्” ॥ इन्धेर्लिटि ‘इन्धिभवतिभ्यां च ’ (पा.सू.१.२. ६) इति कित्त्वे नलोपः॥ ॥२५॥

English translation:

“The masters of many mansions have, by their praises, kindled you, Agni, the bearer of oblations, whoare most adorable among human beings.”

With their hymns those dwelling far and wide [/the Urukṣayas] have fully kindled you, the oblation-carrier,
the best sacrificer among the people descended from Manu.

Uruksayas have kindled thee, Oblation-bearer, thee, with hymns.
Best Worshipper among mankind.

Dich haben die Uruksaya´s unter Lobreden angezündet, den Opferfahrer, der bei dem Menschenvolk am besten opfert.

Des Menschen besten Opfrer dich entflammten die weitherrschenden Als Opferfährmann mit Gesang.

(Люди) Урукшая под хвалебные песни
Зажгли тебя, отвозящего жертвы,
Жервующего лучше всех в роде человеческом.

• अग्नी रक्षोहा
• उरुक्षय आमहीयवः
• गायत्री
• षड्जः

पदार्थान्वयभाषाः - (उरुक्षयाः)हे परमात्मन् या अग्नि ! तेरे आश्रय में बहुत निवासवाले मनुष्य (तं त्वा हव्यवाहम्) उस तुझ प्रार्थना स्वीकार करते हुए को या होम्य वस्तु वहन करते हुए को (मानुषे जने) मनुष्यसम्बन्धी जन्म में या जनस्थान में (यजिष्ठम्) अत्यन्तसङ्गति करनेवाले या बहुत उपयोग में आनेवाले को (गीर्भिः) स्तुतियों द्वारा या मन्त्रवाणी द्वारा अपने अन्दर प्रकाशित करते हैं या सम्यक् दीप्त करते हैं ॥९॥

भावार्थभाषाः - परमात्मा के आश्रय में स्तुति करनेवाले जन रहते हैं, वह उनकी स्तुतियों को स्वीकार करता है, स्तुतियों द्वारा अपने अन्दर प्रकाशित करते हैं एवं अग्नि के आश्रय मनुष्य अपने सब कार्य चलाते हैं, वे अपने होम आदि स्थानों में अग्नि को प्रकाशित करते हैं ॥९॥

पदार्थान्वयभाषाः - (उरुक्षयाः) त्वयि त्वदाश्रयेण बहुनिवासाः-जनाः (तं त्वां हव्यवाहम्) तं त्वां प्रार्थनां स्वीकुर्वन्तं यद्वा होतव्यं वस्तु वहन्तं (मानुषे जने यजिष्ठम्) मनुष्य-सम्बन्धीनि जन्मनि जनस्थाने वा यष्टृतममत्यन्तसङ्गन्तारं (गीर्भिः) स्तुतिभिर्यद्वा मन्त्रवाग्भिः (सम् ईधिरे) स्वस्मिन् प्रकाशन्ते समिन्धयन्ति ॥९॥