१०८

• देवता - सरमा
• ऋषिः - पणयोसुराः
• छन्दः - त्रिष्टुप्

कि꣡म् इछ꣡न्ती सर꣡मा प्रे꣡द꣡म् आनड्
दूरे꣡ हि꣡ अ꣡ध्वा ज꣡गुरिः पराचइः꣡
का꣡स्मे꣡हितिः का꣡ प꣡रितक्मियासीत्
कथं꣡ रसा꣡या अतरः प꣡यांसि

Strata
Popular for linguistic reasons, and possibly also for non-linguistic reasons

Pāda-label
popular
popular
popular
popular

Morph
ānaṭ ← √naś- 1 (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:AOR, voice:ACT}

ichántī ← √iṣ- 2 (root)
{case:NOM, gender:F, number:SG, tense:PRS, voice:ACT}

idám ← ayám (pronoun)
{case:ACC, gender:N, number:SG}

kím ← ká- (pronoun)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

prá ← prá (invariable)
{}

sarámā ← sarámā- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:SG}

ádhvā ← ádhvan- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

dūré ← dūrá- (nominal stem)
{case:LOC, gender:N, number:SG}

hí ← hí (invariable)
{}

jáguriḥ ← jáguri- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

parācaís ← parācaís (invariable)
{}

āsīt ← √as- 1 (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:IPRF, voice:ACT}

asméhitiḥ ← asméhiti- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:SG}

kā́ ← ká- (pronoun)
{case:NOM, gender:F, number:SG}

kā́ ← ká- (pronoun)
{case:NOM, gender:F, number:SG}

páritakmyā ← páritakmya- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:SG}

ataraḥ ← √tr̥̄- 1 (root)
{number:SG, person:2, mood:IND, tense:IPRF, voice:ACT}

kathám ← kathám (invariable)
{}

páyāṁsi ← páyas- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:PL}

rasā́yāḥ ← rasā́- (nominal stem)
{case:ABL, gender:F, number:SG}

किम् । इ॒च्छन्ती॑ । स॒रमा॑ । प्र । इ॒दम् । आ॒न॒ट् । दू॒रे । हि । अध्वा॑ । जगु॑रिः । प॒रा॒चैः ।
का । अ॒स्मेऽहि॑तिः । का । परि॑ऽतक्म्या । आ॒सी॒त् । क॒थम् । र॒सायाः॑ । अ॒त॒रः॒ । पयां॑सि ॥

• kim ← ka
• [noun], accusative, singular, neuter
• “what; who; ka [pronoun].”

• icchantī ← iṣ
• [verb noun], nominative, singular
• “desire; recommend; approve; seek; call; search; try; prefer; love; commend; assent; permit; choose.”

• saramā
• [noun], nominative, singular, feminine
• “Saramā.”

• predam ← pra
• [adverb]
• “towards; ahead.”

• predam ← idam
• [noun], accusative, singular, neuter
• “this; he,she,it (pers. pron.); here.”

• ānaḍ ← ānaṭ ← naś
• [verb], singular, Root aorist (Ind.)
• “reach; achieve; enter (a state); reach.”

• dūre ← dūra
• [noun], locative, singular, neuter
• “distance; distance; farness.”

• hy ← hi
• [adverb]
• “because; indeed; for; therefore; hi [word].”

• adhvā ← adhvan
• [noun], nominative, singular, masculine
• “way; journey; adhvan [word]; time; path; method; road; time; distance.”

• jaguriḥ ← jaguri
• [noun], nominative, singular, masculine

• parācaiḥ ← parācais
• [adverb]

• kāsmehitiḥ ← kā ← ka
• [noun], nominative, singular, feminine
• “what; who; ka [pronoun].”

• kāsmehitiḥ ← asmehitiḥ ← asmehiti
• [noun], nominative, singular, feminine

• kā ← ka
• [noun], nominative, singular, feminine
• “what; who; ka [pronoun].”

• paritakmyāsīt ← paritakmyā
• [noun], nominative, singular, feminine

• paritakmyāsīt ← āsīt ← as
• [verb], singular, Imperfect
• “be; exist; become; originate; happen; result; be; dwell; be born; stay; be; equal; exist; transform.”

• kathaṃ ← katham
• [adverb]
• “how.”

• rasāyā ← rasāyāḥ ← rasā
• [noun], genitive, singular, feminine
• “Rasā; Earth; Earth.”

• ataraḥ ← tṛ
• [verb], singular, Imperfect
• “traverse; overcome; float; rescue; reach; satisfy.”

• payāṃsi ← payas
• [noun], accusative, plural, neuter
• “milk; milky juice; water; fluid; juice; payas [word]; drink.”

अनयागच्छन्तीं सरमां दृष्ट्वा पणयो वदन्ति । सरमा सरणशीलैतन्नामिका देवशुनी किमिछन्ती किं प्रार्थयमाना सती इदम् अस्मदीयं स्थानं प्र आनट् प्राप्नोत् । आङ्पूर्वो नशिः व्याप्तिकर्मा । तस्य लुङि ‘मन्त्रे घस’ इत्यादिना च्लेर्लुक् । छन्दस्यपि दृश्यत इत्याडागमः ॥ पराचैः पराञ्चि पराङ्मुखान्यावृत्तिवर्जितानि यानि गमनानि तैः जगुरिः उद्गूर्णः । महता प्रयत्नेनापि गन्तुं न शक्यत इत्यर्थः ॥ ‘ गॄ निगरणे’। ‘ आदृगमहन ’ इत्यादिना किन्प्रत्ययः । ‘ बहुलं छन्दसि । (पा. सू. ७. १. १०३) इत्युत्वम् ॥ तादृशोऽयम् अध्वा दूरे हि विप्रकृष्टः खलु । यद्वा । पराचैः पराञ्चनैर्जगुरिरत्यर्थं गन्त्री पार्ष्णिभागमनालोकमाना सतीदं स्थानं प्राप्नोति । दूरेऽयमध्वा यदृच्छया गन्तुं न शक्यते । अतो वयमेतां पृच्छामः । हे सरमे का कीदृशी अस्मेहितिः । कोऽस्मास्वर्थहितिः । कोऽस्मासु त्वदपेक्षितार्थो निहितः । यद्वा । अस्मासु कोऽर्थो गतः । दधातेर्हिनोतेर्वा क्तिनि रूपन् । आगच्छन्त्यास्तव का कीदृशी परितक्म्या रात्रिः आसीत् । यद्वा । तकतिर्गत्यर्थः । परितकनं परितो गमनं भ्रमणं वा कीदृशमासीत् । कथं च रसायाः शब्दायमानाया अन्तरिक्षनद्या योजनशतविस्तीर्णायाः पयांसि उदकानि अतरः तीर्णवत्यसि । एतद्वद । अत्र किमिच्छन्ती सरमेदं प्रानट् ’ (निरु. ११. २५) इत्यादिकं निरुक्तं द्रष्टव्यम् ॥

English translation:

“(The Paṇis). With what intention has Saramā come to this plural ce? Verily the way is long and difficultto be traversed by the person vering. What is the motive of your coming to us? What sort of wandering was yours?How have you crossed the waters of the Rasā?”

Commentary by Sāyaṇa: Ṛgveda-bhāṣya

Legend: The cows of Bṛhaspati had been stolen by the Paṇis,the followers of the Asura Vala. At Bṛhaspati’s instrumental nce, Indra sent Saramā in search of the cattle. She havingcrossed a large river arrived at Vala’s stronghold and discovered the cattle. The Paṇis trying to make friendswith her, the dialogue contained in this sūkta then ensued. rasā: the river of the firmament

[Paṇi:] Seeking what has Saramā arrived here, for far is the road,
swallowing up (the traveler) in the distance?
What is your mission to us? What was the final turn (bringing you here)? How did you cross the waters of the Rasā?

WHAT wish of Sarama hath brought her hither? The path leads far away to distant places.
What charge hast thou for us? Where turns thy journey? How hast thou made thy way o’er Rasa’s waters.

With what desire has Saramā come hither? For weary is the way and far the distance. What was for us the message, what her roaming? How didst thou pass across the Rasā’s waters?

Mit welchem Ansuchen ist Sarama hierher gekommen? Der Weg so weit in die Ferne ist ja aufreibend. Was bedeutet die Sendung zu uns? Welches war der entscheidende Wendepunkt? Wie kamst du über die Fluten der Rasa?

»Was wünschend ist hier Saramā gekommen? weit ist der Weg ja, in die Ferne führend; Was ist dein Auftrag? welches deine Reise? wie drangst du durch des Weltenstromes Fluten?«

В поисках чего пожаловала сюда Сарама?
Ведь изнурителен путь так далеко на чужбину.
С каким поручением к нам? Что было решающим поворотом?
Как перебралась ты через воды Расы?
Сарама:

• सरमा
• पणयोऽ सुराः
• विराट्त्रिष्टुप्
• धैवतः

इस सूक्त में सरमा विद्युत्-गर्जना मेघों से जलों को निकाल बाहिर गिराती है। अध्यात्मदृष्टि से सरमा चेतना का एक देह से दूसरे देह में जाना इन्द्रियों से मुक्त होकर मोक्षप्राप्ति और उसके उपाय कहे हैं।

पदार्थान्वयभाषाः - वक्तव्यम्−इस सूक्त में निरुक्त के अनुसारआलङ्कारिकचर्चा है। यहाँ “सरमा” माध्यमिका वाक् मेघ के अन्दर स्तनयित्नु नाम की गर्जना है, वृष्टिविज्ञानआलङ्कारिकरूपमें प्रदर्शित किया है। (सरमा) स्तनयित्नु वाक्-मेघ की गर्जना(किम्-इच्छन्ती)क्या अन्वेषण करती हुई खोजती हुई (इदं प्र-आनट्) इस स्थान को प्राप्त हुई (दूरे हि-अध्वा) दूरही मार्ग है (पराचैः)पराञ्चनों-ज्ञानप्रकाश से विमुखों के द्वारा ये मार्ग अचित्-अलक्षित है, अतः (जगुरिः) कोई ही भलीभाँति जानेवाला इस मार्ग में जाने को समर्थ है (अस्मे) हमारे निमित्त (का हितिः) क्या अर्थहिति-अर्थभावना है (का परितक्म्या-आसीत्) कैसी रात्रि आश्रयरूप है (कथं रसायाः) कैसे अन्तरिक्षवाली नदी के (पयांसि-अतरः) जलों को पार किया-करती है ॥१॥ विवरण−मेघों में वृष्टि से पूर्व विद्युत् के चमकने से स्तनयित्नु-गर्जना सरकती हुई प्रवृत्त होती है, वह ही यहाँ अलङ्कार में सरमा कही है, मेघधारा-नदी उसके पार जाना ही सरण-उसका सरकना है, मेघों के कृष्ण वर्णवाले होने से कृष्ण आकृति ही रात्रि है।

भावार्थभाषाः - वैज्ञानिक वृष्टिविज्ञान के वेत्ता को विचार करना चाहिए कि मेघ के अन्दर गर्जना मेघधारा के-जलों को पार करती हुई चली जाती है। इसका लक्ष्य क्या है? यह गर्जना क्यों होती है? इसमें मानवों का हित क्या है? ॥१॥आध्यात्मिकयोजना−एक देह से दूसरे देह में सरणशील-गमनशील चेतना-चेतनाशक्ति आत्मा कुछ चाहती हुई-मोक्ष चाहती हुई-शरीर में प्राप्त हुई, उसका मार्ग विषयभोगों से दूर है। शरीर में प्राणों का हित क्या है? चेतना के प्राप्त होने पर माता के रस रक्त नदी को पार करके प्रकट हुई गर्भाशय को पार करके बाहर आई है ॥१॥

अत्र सूक्ते सरमायाः खलु विद्युतो गर्जनायाः प्रभावो दर्शितो मेघेभ्यो जलवृष्टिनिपातने। तथाऽऽध्यात्मिकदृष्ट्या सरमा खल्वात्मा चेतना तस्या देहाद्देहान्तरं गमनमिन्द्रियेभ्यः पृथग्भवितुं मोक्षप्रापणं तदुपायाश्च वर्णिताः सन्ति।

पदार्थान्वयभाषाः - वक्तव्यम्−निरुक्तानुसारतोऽत्रालङ्कारिकी चर्चा विद्यते। सरमा माध्यमिका वाक्, स्तनयित्नुवाक् “वाग् वै सरमा” [मै० सं० ४।६।४] अन्यत्र वेदे च “अपो यदद्रिं पुरुहूत दर्दराविर्भुवत् सरमा पूर्व्यं ते” [ऋ० ४।१६।८] वृष्टिविज्ञानमत्रालङ्कारेण प्रदर्श्यते, अथ मन्त्रार्थः−(सरमा) सरणशीला “सरमा सरणात्” [निरु० १।२५] स्तनयित्नु वाक् (किम्-इच्छन्ती) किमन्वेषमाणा (इदं प्र-आनट्) इदं स्थानं प्राप्ताऽभूत् (दूरे हि-अध्वा) दूरे-हि मार्गः (पराचैः) पराञ्चनैर्ज्ञानप्रकाशतो विमुखैरयं मार्गोऽचितोऽलक्षितोऽतः (जगुरिः) कश्चिदेव भृशं गन्ताऽत्र मार्गे गन्तुं शक्तः (अस्मे का हितिः) अस्मासु-अस्मन्निमित्तमर्थहितिरर्थभावना का (का परितक्म्या-आसीत्) कीदृशी च रात्रिराश्रयभूताऽस्ति “तक्मा रात्रिः” परित एनां तक्मतक्म्येत्युष्णनाम [नि० ११।२५] (कथं रसायाः-अतरः-पयांसि) कथं खलु, आन्तरिक्षनद्याः “रसा नदी रसतेः शब्दकर्मणः” [निरु० ११।२५] जलानि पारयसि त्वम् ॥१॥ विवरणम्−सत्सु मेघेषु वृष्टितः पूर्वं विद्युतो द्योतनात् स्तनयित्नु वाक् गर्जना सरणा प्रवर्तते सैवात्रालङ्कारेऽभीष्टा, मेघधारा खलु नदी तत्पारगमनं सरणं तस्या मेघानां कृष्णवर्णत्वादाकृतिर्हि रात्रिः। तदा किमग्रे खलूच्यते। अथास्य सूक्तस्य-आध्यात्मिकयोजनाऽपि प्रदर्श्यते सा चेत्थम्−देहाद्देहान्तरं सरणशीला वक्तुं समर्था चेतना किमपीच्छन्ती शरीरे प्राप्ता यं मोक्षं खल्विच्छन्ती प्राप्ता तस्य मार्गो दूरं विषयभोगेभ्यः, शरीरे प्राणानां हितं किं चेतनायाः प्रापणे मातूरस-रक्तनदीं पारं कृत्वा प्रकटीभूता गर्भाशयाद्बहिरागता ॥१॥

• देवता - पणयः
• ऋषिः - सरमा देवशुनी
• छन्दः - त्रिष्टुप्

इ꣡न्द्रस्य दूती꣡र् इषिता꣡ चरामि
मह꣡ इछ꣡न्ती पणयो निधी꣡न् वः
अतिष्क꣡दो भिय꣡सा त꣡न् न आवत्
त꣡था रसा꣡या अतरम् प꣡यांसि

Strata
Popular for linguistic reasons, and possibly also for non-linguistic reasons

Pāda-label
popular
popular
popular
popular

Morph
carāmi ← √carⁱ- (root)
{number:SG, person:1, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}

dūtī́ḥ ← dūtī́- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:SG}

índrasya ← índra- (nominal stem)
{case:GEN, gender:M, number:SG}

iṣitā́ ← √iṣ- 1 (root)
{case:NOM, gender:F, number:SG, non-finite:PPP}

ichántī ← √iṣ- 2 (root)
{case:NOM, gender:F, number:SG, tense:PRS, voice:ACT}

maháḥ ← máh- (nominal stem)
{case:ACC, number:PL}

nidhī́n ← nidhí- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:PL}

paṇayaḥ ← paṇí- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:PL}

vaḥ ← tvám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}

atiṣkádaḥ ← √skand- (root)
{case:ABL, number:SG}

āvat ← √avⁱ- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:IPRF, voice:ACT}

bhiyásā ← bhiyás- (nominal stem)
{case:INS, gender:F, number:SG}

naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}

tát ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

ataram ← √tr̥̄- 1 (root)
{number:SG, person:1, mood:IND, tense:IPRF, voice:ACT}

páyāṁsi ← páyas- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:PL}

rasā́yāḥ ← rasā́- (nominal stem)
{case:ABL, gender:F, number:SG}

táthā ← táthā (invariable)
{}

इन्द्र॑स्य । दू॒तीः । इ॒षि॒ता । च॒रा॒मि॒ । म॒हः । इ॒च्छन्ती॑ । प॒ण॒यः॒ । नि॒ऽधीन् । वः॒ ।
अ॒ति॒ऽस्कदः॑ । भि॒यसा॑ । तम् । नः॒ । आ॒व॒त् । तथा॑ । र॒सायाः॑ । अ॒त॒र॒म् । पयां॑सि ॥

• indrasya ← indra
• [noun], genitive, singular, masculine
• “Indra; leader; best; king; first; head; self; indra [word]; Indra; sapphire; fourteen; guru.”

• dūtīr ← dūtīḥ ← dūtī
• [noun], nominative, singular, feminine
• “daśadūtī.”

• iṣitā ← iṣay ← √iṣ
• [verb noun], nominative, singular

• carāmi ← car
• [verb], singular, Present indikative
• “car; wander; perform; travel; bore; produce; make; dwell; dig; act; observe; enter (a state); observe; cause; crop; behave; practice; heed; process; administer.”

• maha ← mahaḥ ← mah
• [noun], accusative, plural, masculine
• “great; great; distinguished; much(a); adult; long; high.”

• icchantī ← iṣ
• [verb noun], nominative, singular
• “desire; recommend; approve; seek; call; search; try; prefer; love; commend; assent; permit; choose.”

• paṇayo ← paṇayaḥ ← paṇi
• [noun], vocative, plural, masculine
• “niggard; paṇ.”

• nidhīn ← nidhi
• [noun], accusative, plural, masculine
• “hoard; receptacle; treasure; ocean; instrument.”

• vaḥ ← tvad
• [noun], genitive, plural
• “you.”

• atiṣkado ← atiṣkadaḥ ← atiṣkad
• [noun], genitive, singular, feminine

• bhiyasā ← bhiyas
• [noun], instrumental, singular, masculine
• “fear.”

• tan ← tat ← tad
• [noun], accusative, singular, neuter
• “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”

• na ← naḥ ← mad
• [noun], dative, plural
• “I; mine.”

• āvat ← av
• [verb], singular, Imperfect
• “support; help; prefer; prefer; like.”

• tathā
• [adverb]
• “and; thus; besides; very well; so; then; in that manner; now; therefore; however; so.”

• rasāyā ← rasāyāḥ ← rasā
• [noun], genitive, singular, feminine
• “Rasā; Earth; Earth.”

• ataram ← tṛ
• [verb], singular, Imperfect
• “traverse; overcome; float; rescue; reach; satisfy.”

• payāṃsi ← payas
• [noun], accusative, plural, neuter
• “milk; milky juice; water; fluid; juice; payas [word]; drink.”

अनया तान् सरमा प्रत्युवाच । हे पणयः एतन्नामका असुराः इन्द्रस्य दूतीः । ‘ सुपां सुलुक्’ इति प्रथमैकवचनस्य सुश्छान्दसः । अहम् इषिता तेनैव प्रेषिता सती चरामि । युष्मदीयं स्थानमागच्छामि । किमर्थम् । वः युष्मदीयान् युष्मदीये पर्वतेऽधिष्ठापितान् महः महतः निधीन् बृहस्पतेर्गोनिधीन इच्छन्ती कामयमाना सती चरामि । किंच अतिष्कदः ॥ ‘ स्कन्दिर्गतिशोषणयोः ‘। भावे क्विप् । अतिष्कन्दनादतिक्रमणाज्जातेन भियसा भयेन तत् नदीजलं नः । पूजायां बहुवचनम् । माम् आवत् अरक्षत् । तथा तेन प्रकारेण रसायाः नद्याः पयांसि उदकानि अतरं तीर्णवत्यस्मि ॥

[Saramā:] Sent as the messenger of Indra I travel, seeking your great hidden treasuries, Paṇis.
With a fear of leaping across—that helped us!—in that way I crossed the waters of the Rasā.

I come appointed messenger of Indra, seeking your ample stores of wealth, O Panis.
This hath preserved me from the fear of crossing: thus have I made my way o’er Rasa’s waters.

I come sent out as messenger by Indra, O Paṇis, searching round for your great treasures. In fear that I should leap across, she helped me: I traversed thus the waters of the Rasā.

Als Indra´s Botin komme ich abgesandt, eure großen Schätze suchend, ihr Pani´s. Aus Furcht vor dem Überspringen half sie uns dabei. So kam ich durch die Fluten der Rasa.

»Gesandt von Indra komm’ ich her als Botin, ihr Pani’s, fordernd eure grossen Schätze; Das half mir, als mir bangte vor dem Sprunge; so drang ich durch des Weltenstromes Fluten.«

Я рыщу, посланная как вестница Индры,
В поисках ваших несметных сокровищ, о Пани.
Из страха, что (я) перепрыгну, она помогла нам в этом.
Так я перебралась через воды Расы.
Пани:

• प्रणयः
• सरमा देवशुनी
• त्रिष्टुप्
• धैवतः

पदार्थान्वयभाषाः - (पणयः) हे गोरक्षक वणिजों की भाँति रश्मियों के रक्षक ! (इन्द्रस्य दूतीः) विद्युद्देव की संदेशवाहिका (इषिता) उससे प्रेरित हुई (वः-महः-निधीन्) तुम्हारे अधीन स्थित भारी गोनिधियों-रश्मिनिधियों-जलनिधियों को (इच्छन्ती) चाहती हुई (चरामि) विचरण करती हूँ(अतिस्कदः-भियसा) अत्याक्रमणशील के भय से विचरतीहूँ (तत्-नः-आवत्) वह इन्द्र मुझे भलीभाँति रक्षित करता है (तथा रसायाः) तथा नदी के-मेघधारा के (पयांसि-अतरम्) जलों को तरती है ॥२॥ आध्यात्मिकयोजना−हे वणिजों जैसे इस लोक में गन्ध आदि व्यवहारसाधक प्राणों ! ऐश्वर्यवान् परमात्मा की दूती जैसी प्रेरिता मैं चेतना तुम्हारे गन्ध आदि ग्रहण प्रवृत्तिरूप महानिधियों को चाहती हुई उस व्यापक गतिकर्ता के-भय से विचरती हूँ, वह परमात्मा मेरी रक्षा करता है, नदी के समान अस्थिर-देह के रसरक्त आदि जलरूपों को पार करती हूँ ॥२॥

भावार्थभाषाः - मेघों की गर्जना विद्युद्देव के द्वारा प्रेरित हुई मेघधारा को चीरती हुई चलती है, मेघों के अन्दर वर्तमान सूर्य की रश्मियों में साथ में जल छिपे रहते हैं, उसके बाहर निकल जाने के लिये गर्जना होती है ॥२॥

पदार्थान्वयभाषाः - सरमोक्तिः (पणयः) हे गोरक्षका वणिज-इव रश्मीनां गोपयितारः ! “पणयो देवानां गोरक्षकाः” [जै० २।४४०] “पणिनैव गोपालेन वणिग्जनेनेव” [ऋ० १।३२।११ दयानन्दः] (इन्द्रस्य दूतीः-इषिता) विद्युद्देवस्य दूती “सोरलोपश्छान्दसः” सन्देशवाहिका तेन प्रेरिता (वः-महः-निधीन्-इच्छन्ती-चरामि) युष्माकमधीने स्थितां महतो निधीन् गोनिधीन्, रश्मिनिधीन्, जलनिधीन् वा इच्छन्ती विचरामि (अतिस्कदः-भियसा) अतिस्कन्दनशीलस्य-अत्याक्रमणशीलस्य भीत्या चरामीति सम्बन्धः (तत्-नः-आवत्) तत्-स इन्द्रो मां रक्षति “अस्मदो द्वयोश्च” [अष्टा० १।२।५९] बहुवचनं (तथा रसायाः पयांसि-अतरम्) तथा कृत्वा तत्साहाय्येन मेघधाराया जलानि तरामि सर्वत्र विचरामि ॥२॥ आध्यात्मिकयोजना-हे पणय इह लोके गन्धादिग्रहणव्यवहार-साधकाः-इन्द्रियप्राणाः-ऐश्वर्यवतः परमात्मनो दूतीव प्रेरिताऽहं युष्माकं गन्धादिग्रहणप्रवृत्तिरूपान् महानिधीनिच्छन्ती तस्य व्यापनगतिकर्तुर्भीत्या विचरामि स परमात्मा मां रक्षति तथा कृत्वैव नदीवदस्थिरायास्तन्वाः पयांसि रसरक्तादीनि पारयामि ॥२॥

• देवता - सरमा
• ऋषिः - पणयोसुराः
• छन्दः - त्रिष्टुप्

कीदृ꣡ङ्ङ् इ꣡न्द्रः सरमे का꣡ दृशीका꣡
य꣡स्येदं꣡ दूती꣡र् अ꣡सरः पराका꣡त्
आ꣡ च ग꣡छान् मित्र꣡म् एना दधाम
अ꣡था ग꣡वां गो꣡पतिर् नो भवाति

Strata
Popular for linguistic reasons, and possibly also for non-linguistic reasons

Pāda-label
popular
popular
popular
popular

Morph
dr̥śīkā́ ← dr̥śīkā́- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:SG}

índraḥ ← índra- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

kā́ ← ká- (pronoun)
{case:NOM, gender:F, number:SG}

kīdŕ̥ṅ ← kīdŕ̥ś- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

sarame ← sarámā- (nominal stem)
{case:VOC, gender:F, number:SG}

ásaraḥ ← √sr̥- 1 (root)
{number:SG, person:2, mood:IND, tense:AOR, voice:ACT}

dūtī́ḥ ← dūtī́- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:SG}

idám ← ayám (pronoun)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

parākā́t ← parāká- (nominal stem)
{case:ABL, gender:N, number:SG}

yásya ← yá- (pronoun)
{case:GEN, gender:M, number:SG}

ā́ ← ā́ (invariable)
{}

ca ← ca (invariable)
{}

dadhāma ← √dhā- 1 (root)
{number:PL, person:1, mood:SBJV, tense:PRS, voice:ACT}

ena ← ayám (pronoun)
{case:INS, gender:M, number:SG}

gáchāt ← √gam- (root)
{number:SG, person:3, mood:SBJV, tense:PRS, voice:ACT}

mitrám ← mitrá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

átha ← átha (invariable)
{}

bhavāti ← √bhū- (root)
{number:SG, person:3, mood:SBJV, tense:PRS, voice:ACT}

gávām ← gáv- ~ gó- (nominal stem)
{case:GEN, gender:M, number:PL}

gópatiḥ ← gópati- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}

की॒दृङ् । इन्द्रः॑ । स॒र॒मे॒ । का । दृ॒शी॒का । यस्य॑ । इ॒दम् । दू॒तीः । अस॑रः । प॒रा॒कात् ।
आ । च॒ । गच्छा॑त् । मि॒त्रम् । ए॒न॒ । द॒धा॒म॒ । अथ॑ । गवा॑म् । गोऽप॑तिः । नः॒ । भ॒वा॒ति॒ ॥

• kīdṛṅṅ ← kīdṛṅ ← kīdṛś
• [noun], nominative, singular, masculine

• indraḥ ← indra
• [noun], nominative, singular, masculine
• “Indra; leader; best; king; first; head; self; indra [word]; Indra; sapphire; fourteen; guru.”

• sarame ← saramā
• [noun], vocative, singular, feminine
• “Saramā.”

• kā ← ka
• [noun], nominative, singular, feminine
• “what; who; ka [pronoun].”

• dṛśīkā
• [noun], nominative, singular, feminine

• yasyedaṃ ← yasya ← yad
• [noun], genitive, singular, masculine
• “who; which; yat [pronoun].”

• yasyedaṃ ← idam
• [noun], accusative, singular, neuter
• “this; he,she,it (pers. pron.); here.”

• dūtīr ← dūtīḥ ← dūtī
• [noun], nominative, singular, feminine
• “daśadūtī.”

• asaraḥ ← sṛ
• [verb], singular, Imperfect
• “sṛ; liquefy; run; spread; stretch out.”

• parākāt ← parāka
• [noun], ablative, singular, masculine
• “parāka.”

• ā
• [adverb]
• “towards; ākāra; until; ā; since; according to; ā [suffix].”

• ca
• [adverb]
• “and; besides; then; now; even.”

• gacchān ← gacchāt ← gam
• [verb], singular, Present conjunctive (subjunctive)
• “go; situate; enter (a state); travel; disappear; [in]; elapse; leave; reach; vanish; love; walk; approach; issue; hop on; gasify; get; come; die; drain; spread; transform; happen; discharge; ride; to be located; run; detect; refer; go; shall; drive.”

• mitram ← mitra
• [noun], accusative, singular, neuter
• “friendship.”

• enā ← idam
• [noun], instrumental, singular, masculine
• “this; he,she,it (pers. pron.); here.”

• dadhāmāthā ← dadhāma ← dhā
• [verb], plural, Present conjunctive (subjunctive)
• “put; give; cause; get; hold; make; provide; lend; wear; install; have; enter (a state); supply; hold; take; show.”

• dadhāmāthā ← athā ← atha
• [adverb]
• “now; then; furthermore; now; then.”

• gavāṃ ← gavām ← go
• [noun], genitive, plural
• “cow; cattle; go [word]; Earth; bull; floor; milk; beam; sunbeam; leather; hide; horn; language; bowstring; earth; ox; Svarga.”

• gopatir ← gopatiḥ ← gopati
• [noun], nominative, singular, masculine
• “Shiva; bull; cowboy; Indra; Gopati; king.”

• no ← naḥ ← mad
• [noun], genitive, plural
• “I; mine.”

• bhavāti ← bhū
• [verb], singular, Present conjunctive (subjunctive)
• “become; be; originate; transform; happen; result; exist; be born; be; be; come to life; grow; elapse; come to mind; thrive; become; impend; show; conceive; understand; stand; constitute; serve; apply; behave.”

तेषां वाक्यम् । हे सरमे तव स्वामी इन्द्रः कीदृक् । कियत्पराक्रमवान् । का दृशीका। तस्य कीदृशी दृष्टिः । दृष्टिरूपा सेना कियती । यस्य दूतीः दूती त्वम् इदम् अस्मदीयं स्थानं पराकात् अतिदूरात् असरः आगमः । इति तामुक्त्वा इदानीं ते परस्परमाहुः । एषा सरमा आ गच्छात् च आगच्छतु च । गमेर्लेट्याडागमः । स्वामी भवाति भवतु । न ह्येकस्या गोः किंतु बहूनां गवां स्वामी भवतु । वृत्त्यवृत्तिभ्यां स्वामित्वं बाहुल्यं च विवक्ष्यते ॥

[Paṇi:] Of what sort is Indra, Saramā? What is his appearance?—he as whose messenger you raced here from afar?
If he will come here, we will make an alliance with him, and then he will become the cowherd of our cattle.

What is that Indra like, what is his aspect whose envoy, Sarama, from afar thou comest?
Let him approach, and we will show him friendship: he shall be made the herdsman of our cattle.

What, Saramā, is Indra like, as envoy For whom thou comest from the farthest distance? Let him come here: we will make him our comrade. So let him be the herdsman of our cattle.

Was für einer ist Indra, o Sarama, welches ist sein Aussehen, als dessen Botin du von ferne hierher gekommen bist? Wenn er selbst herkommt, wollen wir Freundschaft mit ihm schließen, und er mag der Herr unserer Kühe werden.

»Wer ist der Indra? und wie ist sein Aussehn, als dessen Botin du von Ferne herliefst? Er komme her, wir nehmen ihn als Freund an, er soll der Hirte unsrer Kühe werden.«

Что это за Индра, о Сарама? Как выглядит (тот),
Чьей вестницей ты примчалась сюда издалека?
Придет он (сам) – дружбу заключим с ним,
И станет он повелителем наших коров.
Сарама:

• सरमा
• पणयोऽ सुराः
• निचृत्त्रिष्टुप्
• धैवतः

पदार्थान्वयभाषाः - (सरमे)हे माध्यमिकावाक् स्तनयित्नु गर्जना ! (इन्द्रः कीदृङ्) वह इन्द्र कैसा है (का दृशीका) उसकी दृष्टि शक्ति कैसी है (यस्य दूती) जिसकी दूतीबनी तू (पराकात्) दूर स्थान से (इदम् असरः) इस स्थान पर प्राप्त हुई (आगच्छात्) आजावे वह इन्द्र (च) और (एन मित्रं दधाम) इसे मित्र धारण करावें-बनावें हम (अथ) और (नः-गवां पतिः-भवाति) हमारे अधीन गौओं-रश्मियों जलों स्वामी हो जावे-बने ॥३॥ आध्यात्मिकयोजना−हे शरीर में सरणशील चेतना ! वह इन्द्र कैसा है, उसकी कैसी दृष्टिशक्ति है, जिसकी दूती तू दूर से इस स्थान पर प्राप्त हुई है, वह देव इन्द्र आजावे, इसे मित्ररूप में धारण करें-बनावें और वह इन्द्रियवृत्तियों का रक्षक होवे ॥३॥

भावार्थभाषाः - शक्तिशाली विद्युत् की प्रेरित गर्जना है, विद्युत् को शक्तशाली सिद्ध करती है, जो मेघों में गृहरश्मियों जलों को बाहिर कर सकता है ॥३॥

पदार्थान्वयभाषाः - (सरमे) हे माध्यमिके स्तनयित्नु वाक् ! (इन्द्रः-कीदृङ्) स इन्द्रः कीदृशोऽस्ति (का दृशीका) तस्य दर्शनशक्तिः का कथम्भूता च (यस्य दूतीः) यस्य दूती सती त्वं (पराकात्-इदम्-असरः) दूरात् खल्विदं स्थानं सरसि-प्राप्ता भवसि (आगच्छात्) स आगच्छतु (च) तथा (एन मित्रं दधाम) एतं स्वकीयं मित्रं धारयाम (अथ) अथ च (गवां पतिः-नः भवाति) अस्माकमधीने रक्षितानां गवां रश्मीनां जलानां वा पतिर्भवतु ॥३॥ आध्यात्मिकयोजना−सरमे शरीरे सरणशीले चेतने स इन्द्रः कीदृशस्तस्य कथञ्जातीया दृष्टिशक्तिरस्ति यस्य दूती सती दूरादिदं स्थानं प्राप्तवती, स देव इन्द्र आगच्छतु खल्वेनं मित्रं धारयामोऽथ स गवामिन्द्रियवृत्तीनां रक्षिता भवेत् ॥३॥

• देवता - पणयः
• ऋषिः - सरमा देवशुनी
• छन्दः - त्रिष्टुप्

ना꣡हं꣡ तं꣡ वेद द꣡भियं द꣡भत् स꣡
य꣡स्येदं꣡ दूती꣡र् अ꣡सरम् पराका꣡त्
न꣡ तं꣡ गूहन्ति स्रव꣡तो गभीरा꣡
हता꣡ इ꣡न्द्रेण पणयः शयध्वे

Strata
Popular for linguistic reasons, and possibly also for non-linguistic reasons

Pāda-label
popular
popular
popular
popular

Morph
ahám ← ahám (pronoun)
{case:NOM, number:SG}

dábhat ← √dabh- (root)
{number:SG, person:3, mood:SBJV, tense:AOR, voice:ACT}

dábhyam ← dábhya- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

ná ← ná (invariable)
{}

sá ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

tám ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

veda ← √vid- 2 (root)
{number:SG, person:1, mood:IND, tense:PRF, voice:ACT}

ásaram ← √sr̥- 1 (root)
{number:SG, person:1, mood:IND, tense:AOR, voice:ACT}

dūtī́ḥ ← dūtī́- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:SG}

idám ← ayám (pronoun)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

parākā́t ← parāká- (nominal stem)
{case:ABL, gender:N, number:SG}

yásya ← yá- (pronoun)
{case:GEN, gender:M, number:SG}

gabhīrā́ḥ ← gabhīrá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:PL}

gūhanti ← √guh- (root)
{number:PL, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}

ná ← ná (invariable)
{}

sravátaḥ ← sravát- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:PL}

tám ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

hatā́ḥ ← √han- (root)
{case:NOM, gender:M, number:PL, non-finite:PPP}

índreṇa ← índra- (nominal stem)
{case:INS, gender:M, number:SG}

paṇayaḥ ← paṇí- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:PL}

śayadhve ← √śī- (root)
{number:PL, person:2, mood:SBJV, tense:PRS, voice:MED}

न । अ॒हम् । तम् । वे॒द॒ । दभ्य॑म् । दभ॑त् । सः । यस्य॑ । इ॒दम् । दू॒तीः । अस॑रम् । प॒रा॒कात् ।
न । तम् । गू॒ह॒न्ति॒ । स्र॒वतः॑ । ग॒भी॒राः । ह॒ताः । इन्द्रे॑ण । प॒ण॒यः॒ । श॒य॒ध्वे॒ ॥

• nāhaṃ ← na
• [adverb]
• “not; like; no; na [word].”

• nāhaṃ ← aham ← mad
• [noun], nominative, singular
• “I; mine.”

• taṃ ← tam ← tad
• [noun], accusative, singular, masculine
• “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”

• veda ← vid
• [verb], singular, Perfect indicative
• “know; diagnose; perceive; know; accord; notice; deem; mind; learn; specify; watch; recognize; detect; call.”

• dabhyaṃ ← dabhyam ← dabhya
• [noun], accusative, singular, masculine

• dabhat ← dabh
• [verb], singular, Present injunctive

• sa ← tad
• [noun], nominative, singular, masculine
• “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”

• yasyedaṃ ← yasya ← yad
• [noun], genitive, singular, masculine
• “who; which; yat [pronoun].”

• yasyedaṃ ← idam
• [noun], accusative, singular, neuter
• “this; he,she,it (pers. pron.); here.”

• dūtīr ← dūtīḥ ← dūtī
• [noun], nominative, singular, feminine
• “daśadūtī.”

• asaram ← sṛ
• [verb], singular, Imperfect
• “sṛ; liquefy; run; spread; stretch out.”

• parākāt ← parāka
• [noun], ablative, singular, masculine
• “parāka.”

• na
• [adverb]
• “not; like; no; na [word].”

• taṃ ← tam ← tad
• [noun], accusative, singular, masculine
• “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”

• gūhanti ← guh
• [verb], plural, Present indikative
• “hide; cover; conceal; shroud; obscure.”

• sravato ← sravataḥ ← sru
• [verb noun], nominative, plural
• “discharge; issue; run; filter; discharge; liquefy; ejaculate; fail; disappear; leak; fester.”

• gabhīrā ← gabhīrāḥ ← gabhīra
• [noun], nominative, plural, masculine
• “deep; profound; immeasurable; unfathomable; unfathomable; mysterious; deep; countless.”

• hatā ← hatāḥ ← han
• [verb noun], nominative, plural
• “kill; cure; māray; remove; destroy; hit; injure; damage; destroy; paralyze; hurt; forge; beat; cut off; stop; overwhelm; kick; hunt; affect; strike; hammer; love; obstruct; shoot.”

• indreṇa ← indra
• [noun], instrumental, singular, masculine
• “Indra; leader; best; king; first; head; self; indra [word]; Indra; sapphire; fourteen; guru.”

• paṇayaḥ ← paṇi
• [noun], vocative, plural, masculine
• “niggard; paṇ.”

• śayadhve ← śī
• [verb], plural, Present indikative
• “lie; sleep.”

सरमा वदति । हे पणयः तम् इन्द्रं दभ्यं हन्तव्यमिति न वेद न जानामि । दभेः अचो यत् । कथम् । सः इन्द: दभत् सर्वान् जनान् दभति हिनस्त्येव ॥ दभेर्लेटि रूपम् । वाक्यभेदादनिघातः ॥ यस्य दूतीः दूती अहम् इदं युष्मदीयं स्थानं पराकात् अतिदूरदेशात् असरं प्राप्ताभूवम् । इन्द्रो हिंसितव्यो न भवतीत्यत्र युक्तिमाह । स्रवतः । स्रवणं स्रवः। तमाचरन्ति । आचारार्थे क्विप् । तुगागमः । जसि रूपम् । स्रवणशीला: गभीराः गभीरा नद्यः तम् इन्द्रं न गूहन्ति न संवृण्वन्ति । नाच्छादयन्ति । किंत्वाविष्कुर्वन्ति । वयं यस्य महिम्ना समुद्रं प्रतिसरामः । तस्मादहिंस्य इत्येनं प्रकटीकुर्वन्ति । ‘ गुहू संवरणे’। भौवादिकः । तस्माद्धे पणयः यूयम् इन्द्रेण तादृशपराक्रमेण हताः सन्तः शयध्वे ॥ ‘ शीङ् स्वप्ने’। ‘बहुलं छन्दसि ’ इति शपो लुगभावः ॥

[Saramā:] I know him not as one who can be deceived. He will deceive!— he as whose messenger I raced here from afar.
Deep flowing rivers do not hide him. Smashed by Indra, Paṇis, you will lie still.

I know him safe from harm: but he can punish who sent me hither from afar as envoy.
Him rivers flowing with deep waters bide not. Low will ye be, O Panis, slain by Indra.

I know he can’t be harmed, but injures others, He as whose envoy from afar I come here. Deep-flowing streams cannot conceal his body: By Indra slain, ye shall lie prostrate, Paṇis.

Ich kenne ihn nicht als einen, der sich betören läßt; er betört andere, als dessen Botin ich von ferne hierher gelaufen bin. Ihn können tiefe Ströme nicht zudecken. Von Indra erschlagen sollt ihr Pani´s daliegen.

»Ich weiss, niemand kann schlagen ihn, doch er schlägt, als dessen Botin ich von Ferne herlief; Auch tiefe Ströme tauchen ihn nicht unter, von Indra liegt ihr, Pani’s, bald erschlagen.«

Не знаю я (такого), чтоб его можно было обмануть, он (сам) обманет (других),
(Тот,) чьей вестницей я примчалась сюда издалека.
Не скроют его глубокие потоки.
Лежать вам, Пани, убитыми Индрой!
Пани:

• प्रणयः
• सरमा देवशुनी
• निचृत्त्रिष्टुप्
• धैवतः

पदार्थान्वयभाषाः - (अहं तम्) मैं उस (दभ्यं न वेद) दम्भक प्रहारक शस्त्र को नहीं जानती हूँ (सः-दभत्) जिसे वह प्रहरित करता है-फेंकता है (यस्य दूतीः) जिसकीदूती-प्रेमिका बनी हुई (पराकात्) दूर से (इदम्-असरम्) इस स्थान को प्राप्त होती हूँ (तं न गूहन्ति) उस इन्द्र को गुप्त नहीं कर सकते, बन्धन में नहीं डाल सकते (इन्द्रेण हताः) उस विद्युद्देव से ताड़ित हुए (गभीराः पणयः) गम्भीर वणिजों की भाँति जलधन से पूर्ण मेघ (स्रवतः शयध्वे) जलस्रवण करते हुए-बहाते हुए धराशायी हो जाते हो ॥४॥ आध्यात्मिकयोजना−मैं चेतनशक्ति उस प्रहार को नहीं जानती हूँ जिसको वह फैंकता है, दूर से उसकी दूती इस स्थान को मोक्षधाम से प्राप्त हुई हूँ। उस इन्द्र को कोई आवृत नहीं कर सकते हैं, तुम विषयों में गहरे गये हुए इन्द्रिय प्राणों उससे धकेले हुए-शरीर में पड़े हुए हो ॥४॥

भावार्थभाषाः - विद्युत् में इतनी शक्ति है कि उसकी ताड़ना से जल भरे मेघ जल बरसाते हुए लीन हो जाते हैं ॥४॥

पदार्थान्वयभाषाः - (अहं तं दभ्यं न वेद सः-दभत्) अहं तं दम्भकं प्रहारं न जानामि यं स प्रहरति-प्रक्षिपति (यस्य-इदं दूतीः-पराकात्-असरम्) यस्य दूती सती दूरात् खल्विदं स्थानं प्राप्ताऽस्मि (तं न गूहन्ति) तमिन्द्रं न गुप्तं कुर्वन्ति (इन्द्रेण हताः) इन्द्रेण ताडिताः (गभीराः पणयः) गम्भीरा वणिज इव जलधनपूर्णा मेघाः (स्रवतः) जलस्रवणमाचरन्तः (शयध्वे) यूयं धराशया भवथ ॥४॥ आध्यात्मिकयोजना−अहं चेतना तं प्रहारं न जानामि यं स प्रहरति प्रक्षिपति-दूरात् तस्य दूतीदं स्थानं मोक्षधामतः प्राप्ताऽस्मि तमिन्द्रं गुप्तं न कुर्वन्ति गम्भीररूपेण यूयं संहताः शरीरे शेध्वे स्थिता भवत ॥४॥

• देवता - सरमा
• ऋषिः - पणयोसुराः
• छन्दः - त्रिष्टुप्

इमा꣡ गा꣡वः सरमे या꣡ ऐ᳐꣡छः
प꣡रि दिवो꣡ ऽन्तान्° सुभगे प꣡तन्ती
क꣡स् त एना अ꣡व सृजाद् अ꣡युध्वी
उता꣡स्मा꣡कम् आ꣡युधा सन्ति तिग्मा꣡

Strata
Popular for linguistic reasons, and possibly also for non-linguistic reasons

Pāda-label
popular
popular
popular
popular

Morph
aíchaḥ ← √iṣ- 2 (root)
{number:SG, person:2, mood:IND, tense:IPRF, voice:ACT}

gā́vaḥ ← gáv- ~ gó- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:PL}

imā́ḥ ← ayám (pronoun)
{case:NOM, gender:F, number:PL}

sarame ← sarámā- (nominal stem)
{case:VOC, gender:F, number:SG}

yā́ḥ ← yá- (pronoun)
{case:NOM, gender:F, number:PL}

ántān ← ánta- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:PL}

diváḥ ← dyú- ~ div- (nominal stem)
{case:ABL, gender:M, number:SG}

pári ← pári (invariable)
{}

pátantī ← √pat- 1 (root)
{case:NOM, gender:F, number:SG, tense:PRS, voice:ACT}

subhage ← subhága- (nominal stem)
{case:VOC, gender:F, number:SG}

áva ← áva (invariable)
{}

áyudhvī ← áyudhvin- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

enāḥ ← ena- (pronoun)
{case:ACC, gender:F, number:PL}

káḥ ← ká- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

sr̥jāt ← √sr̥j- (root)
{number:SG, person:3, mood:SBJV, tense:PRS, voice:ACT}

te ← tvám (pronoun)
{case:DAT, number:SG}

asmā́kam ← ahám (pronoun)
{case:GEN, number:PL}

ā́yudhā ← ā́yudha- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:PL}

santi ← √as- 1 (root)
{number:PL, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}

tigmā́ ← tigmá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:PL}

utá ← utá (invariable)
{}

इ॒माः । गावः॑ । स॒र॒मे॒ । याः । ऐच्छः॑ । परि॑ । दि॒वः । अन्ता॑न् । सु॒ऽभ॒गे॒ । पत॑न्ती ।
कः । ते॒ । ए॒नाः॒ । अव॑ । सृ॒जा॒त् । अयु॑ध्वी । उ॒त । अ॒स्माक॑म् । आयु॑धा । स॒न्ति॒ । ति॒ग्मा ॥

• imā ← imāḥ ← idam
• [noun], nominative, plural, feminine
• “this; he,she,it (pers. pron.); here.”

• gāvaḥ ← go
• [noun], nominative, plural
• “cow; cattle; go [word]; Earth; bull; floor; milk; beam; sunbeam; leather; hide; horn; language; bowstring; earth; ox; Svarga.”

• sarame ← saramā
• [noun], vocative, singular, feminine
• “Saramā.”

• yā ← yāḥ ← yad
• [noun], accusative, plural, feminine
• “who; which; yat [pronoun].”

• aicchaḥ ← iṣ
• [verb], singular, Imperfect
• “desire; recommend; approve; seek; call; search; try; prefer; love; commend; assent; permit; choose.”

• pari
• [adverb]
• “from; about; around.”

• divo ← divaḥ ← div
• [noun], genitive, singular, masculine
• “sky; Svarga; day; div [word]; heaven and earth; day; dawn.”

• antān ← anta
• [noun], accusative, plural, masculine
• “end; last syllable; end; end; boundary; inside; border; death; anta [word]; edge; end; shore; limit; region; outskirt; destruction; boundary; limit; anta; termination; corner; conclusion; hem; end; ant; edge.”

• subhage ← subhaga
• [noun], vocative, singular, feminine
• “beautiful; auspicious; beloved; fine-looking; fortunate; subhaga [word]; charming; pleasing; lucky.”

• patantī ← pat
• [verb noun], nominative, singular
• “fall down; drop; fly; issue; fall; fall; decay; hang down; banish; throw; lodge; disappear.”

• kas ← kaḥ ← ka
• [noun], nominative, singular, masculine
• “what; who; ka [pronoun].”

• ta ← te ← tvad
• [noun], dative, singular
• “you.”

• enā ← enāḥ ← enad
• [noun], accusative, plural, feminine
• “this; he,she,it (pers. pron.).”

• ava
• [adverb]
• “down.”

• sṛjād ← sṛjāt ← sṛj
• [verb], singular, Present conjunctive (subjunctive)
• “create; shoot; discharge; free; cause; throw; emit; send; produce; use; be born; make.”

• ayudhvy ← a
• [adverb]
• “not; akāra; a [taddhita]; a [word]; a; a.”

• ayudhvy ← yudhvī ← yudh
• [verb noun]
• “fight; overcome.”

• utāsmākam ← uta
• [adverb]
• “and; besides; uta [indecl.]; similarly; alike; even.”

• utāsmākam ← asmākam ← mad
• [noun], genitive, plural
• “I; mine.”

• āyudhā ← āyudha
• [noun], nominative, plural, neuter
• “weapon; āyudha [word].”

• santi ← as
• [verb], plural, Present indikative
• “be; exist; become; originate; happen; result; be; dwell; be born; stay; be; equal; exist; transform.”

• tigmā ← tigma
• [noun], nominative, plural, neuter
• “sharp; pointed; fiery.”

क्रुद्धाः पणयः प्रत्यूचुः । हे सुभगे शोभनसौभाग्यवति हे सरमे दिवः द्युलोकस्य अन्तान् पर्यन्तान् परि पतन्ती कुत्र गावस्तिष्ठन्तीति परितो गच्छन्ती त्वम् इमाः परिदृश्यमानाः याः गावः । सुब्व्यत्ययः । गाः ऐच्छः कामयसे ता: एनाः गाः ते त्वदीयः कः अयुध्वी अयुद्ध्वा अव सृजात् । अस्मात् पर्वतादवसृजेत् । विनिर्गमयेत् । सृजेर्लेटि रूपम् । अयुध्वी । युधेः क्त्वाप्रत्यये स्नात्व्यादयश्च ’ इति निपातितः । नञ्समासत्वाल्ल्यबादेशाभावः। नञः प्रकृतिस्वरत्वम् । उत अपि च अस्माकं तिग्मा तीक्ष्णानि आयुधा आयुधानि सन्ति । तस्मादस्माभिर्युद्धमकृत्वा को वा गा आहरति ॥ ॥ ५ ॥

[Paṇi:] These cattle that you sought, Saramā, as you were flying around the ends of heaven, fortunate one—
who will release them to you without a fight? And our battle weapons are sharp!

These are the kine which, Sarama, thou seekest, flying, O Blest One, to the ends of heaven.
Who will loose these for thee without a battle? Yea, and sharp-pointed are our warlike weapons.

Those cows for which, O Saramā, thou soughtest, Around the ends of heaven flying, fair one: Who them to thee would leave without resistance? And sharp indeed our weapons are in conflict.

Diese Kühe, die du suchtest, die Grenzen des Himmels überfliegend, o holde Sarama, wer möchte die ohne Kampf herausgeben? Und unser sind scharfe Waffen.

»Die Kühe, die du, Saramā, begehrtest, o schöne, fliegend um des Himmels Enden, Wer wird dir diese ohne Kampf gewähren? und scharf sind doch die Waffen, die wir haben.«

Эти коровы, о Сарама, которые ты искала,
Летая, о милая, вокруг пределов неба,
Кто ж их тебе выдаст без борьбы?
А оружие у нас острое.
Сарама:

• सरमा
• पणयोऽ सुराः
• निचृत्त्रिष्टुप्
• धैवतः

पदार्थान्वयभाषाः - (सुभगे सरमे) हे सौभाग्य ऐश्वर्यवाली सरणशील गर्जना ! (इमा गावः) ये गौएँ रश्मियों या जल (याः-ऐच्छः) जिनको तू चाहती है (दिवः-परि-अन्तान्-पतन्ती) द्युलोक के इधर-उधर के प्रदेशों को गिरती हुई चाहती हुई (एनाः) इनको (ते कः) तेरा कौन ऐसा है (अयुध्वी) बिना युद्ध किये (अव सृजात्) अवसर्जन करे-छोड़ देवे (उत) और (अस्माकम्) हमारे (आयुधाः) शस्त्र (तिग्मा सन्ति) तीक्ष्ण हैं ॥५॥ आध्यात्मिकयोजना−हे सरणशील चेतनाशक्ति ! इन विषय ग्रहण करनेवाली प्रवृत्तियों को मोक्षलोक से इधर-उधर प्राप्त होती हुई, जिन्हें तू चाहती है, इन्हें बिना युद्ध के कौन छोड़े, हमारे पास भी तीक्ष्ण शस्त्र हैं, जो हमारे अधीन हैं, विषयग्रहण करनेवाली शक्तियाँ हैं ॥५॥

भावार्थभाषाः - अधिकार में आई वस्तु को बिना संघर्ष करे कोई त्यागता नहीं, यह बात यहाँ आलङ्कारिक संवाद में दर्शायी गई है ॥५॥

पदार्थान्वयभाषाः - (सुभगे सरमे) हे शोभनैश्वर्यवति सरमे सरणशीले ! स्तनयित्नु वाक् ! (इमाः-गावः) एता गावो रश्मयो बलानि वा (याः-ऐच्छः) यास्त्वमिच्छसि, (दिवः पर्यन्तान्-पतन्ती) द्युलोकस्य परितो गतान् प्रदेशान् त्वं पतन्ती सती-ऐच्छः (एनाः-कः-ते-अयुध्वी-अव सृजात्) तव कः खल्वेता गाः-रश्मीन् जलानि वा युद्धमकृत्वाऽवसर्जयेत्-त्यजेत् (उत) अपि (अस्माकम्-आयुधा तिग्मा सन्ति) अस्माकं शस्त्राणि तीक्ष्णानि सन्ति ॥५॥ आध्यात्मिकयोजना−सरमे-सरणशीले चेतने ! एता विषयग्रहीत्र्यः प्रवृत्तयः यास्त्वमिच्छसि मोक्षलोकपर्यन्तर्गतायास्त्वं गच्छन्ती खल्विच्छसि, एता-अयुध्वा मोचयेत्, अस्माकमपि तीक्ष्णानि शस्त्राणि यतोऽस्माकमधीनीकृता एता विषयग्रहीत्र्यः शक्तयः ॥५॥

• देवता - पणयः
• ऋषिः - सरमा देवशुनी
• छन्दः - त्रिष्टुप्

असेनिया꣡ वः पणयो व꣡चांसि
अनिषव्या꣡स् तनु꣡वः सन्तु पापीः꣡
अ꣡धृष्टो व ए꣡तवा꣡ अस्तु प꣡न्था
बृ꣡हस्प꣡तिर् व उभया꣡ न꣡ मॄळात्+

Strata
Popular for linguistic reasons, and possibly also for non-linguistic reasons

Pāda-label
popular
popular
popular
popular

Morph
asenyā́ ← asenyá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:PL}

paṇayaḥ ← paṇí- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:PL}

vácāṁsi ← vácas- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:PL}

vaḥ ← tvám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}

aniṣavyā́ḥ ← aniṣavyá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:PL}

pāpī́ḥ ← pāpá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:PL}

santu ← √as- 1 (root)
{number:PL, person:3, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

tanvàḥ ← tanū́- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:PL}

ádhr̥ṣṭaḥ ← ádhr̥ṣṭa- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

astu ← √as- 1 (root)
{number:SG, person:3, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

étavaí ← √i- 1 (root)
{case:DAT, number:SG}

pánthāḥ ← pánthā- ~ path- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

vaḥ ← tvám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}

bŕ̥haspátiḥ ← bŕ̥haspáti- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

mr̥ḷāt ← √mr̥ḍ- (root)
{number:SG, person:3, mood:SBJV, tense:PRS, voice:ACT}

ná ← ná (invariable)
{}

ubhayā́ ← ubhayā́ (invariable)
{}

vaḥ ← tvám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}

अ॒से॒न्या । वः॒ । प॒ण॒यः॒ । वचां॑सि । अ॒नि॒ष॒व्याः । त॒न्वः॑ । स॒न्तु॒ । पा॒पीः ।
अधृ॑ष्टः । वः॒ । एत॒वै । अ॒स्तु॒ । पन्थाः॑ । बृह॒स्पतिः॑ । वः॒ । उ॒भ॒या । न । मृ॒ळा॒त् ॥

• asenyā ← asenya
• [noun], nominative, plural, neuter

• vaḥ ← tvad
• [noun], genitive, plural
• “you.”

• paṇayo ← paṇayaḥ ← paṇi
• [noun], vocative, plural, masculine
• “niggard; paṇ.”

• vacāṃsy ← vacāṃsi ← vacas
• [noun], nominative, plural, neuter
• “statement; command; speech; words; advice; word; voice.”

• aniṣavyās ← aniṣavyāḥ ← aniṣavya
• [noun], nominative, plural, feminine

• tanvaḥ ← tanū
• [noun], nominative, plural, feminine
• “body; self; own(a); person; form.”

• santu ← as
• [verb], plural, Present imperative
• “be; exist; become; originate; happen; result; be; dwell; be born; stay; be; equal; exist; transform.”

• pāpīḥ ← pāpa
• [noun], nominative, plural, feminine
• “evil; dangerous; wicked; pāpa [word].”

• adhṛṣṭo ← adhṛṣṭaḥ ← adhṛṣṭa
• [noun], nominative, singular, masculine
• “modest; invincible.”

• va ← vaḥ ← tvad
• [noun], accusative, plural
• “you.”

• etavā ← etavai ← i
• [verb noun]
• “go; travel; enter (a state); return; walk; continue; reach; ask.”

• astu ← as
• [verb], singular, Present imperative
• “be; exist; become; originate; happen; result; be; dwell; be born; stay; be; equal; exist; transform.”

• panthā ← panthāḥ ← pathin
• [noun], nominative, singular
• “way; road; path [word]; journey; method.”

• bṛhaspatir ← bṛhaspatiḥ ← bṛhaspati
• [noun], nominative, singular, masculine
• “Brihaspati; Jupiter; Bṛhaspati.”

• va ← vaḥ ← tvad
• [noun], accusative, plural
• “you.”

• ubhayā
• [adverb]

• na
• [adverb]
• “not; like; no; na [word].”

• mṛḍāt ← mṛḍ
• [verb], singular, Present conjunctive (subjunctive)
• “pardon.”

सा तान्निराह । हे पणयः वः युष्माकं वचांसि पूर्वोक्तानि वचनानि असेन्या असेन्यानि । सेनार्हाणि न भवन्ति ॥ सेनाशब्दात् तदर्हतीत्यर्थे ’ छन्दसि च ’ इति यत्प्रत्ययः । नञा समासः । ‘ ययतोश्चातदर्थे ’ (पा. सू. ६. २. १५६ ) इत्युत्तरपदान्तोदात्तत्वम् । तथा तन्वः युष्मदीयानि शरीराणि अनिषव्याः इष्वर्हाणि न सन्तु पराक्रमराहित्येन । पूर्ववत् प्रत्ययः । ‘ओर्गुणः (पा. सू. १, ४, १४६ ) इति गुणः । स्वरश्च तादृक् । यतः पापीः पापयुक्तानि खलु । ‘ छन्दसीवनिपौ ’ इतीप्रत्ययः । जसः सुः । किंच वः युष्मदीयः पन्थाः मार्गः एतवै गन्तुम् अधृष्टः असमर्थः अस्तु ॥ ‘ इण् गतौ ’ इत्यस्य तुमर्थे तवैप्रत्ययः । ‘ तवै चान्तश्च युगपत् ’ ( पा. सू. ६. २. ५ ) इति धातोः प्रत्ययस्य च युगपदुदात्तत्वम् । तत्र हेतुमाह । वः युष्मदीयान् उभया उभयविधान पूर्वोक्तांस्तन्वो देहान् बृहस्पतिः इन्द्रप्रेरितः न मृळात् न सुखयेत् । किंतु बाधेत ॥ ‘ मृड सुखने’ । लेट्याडागमः ॥

[Saramā:] Your words are no weapons, Paṇis! Let your evil bodies be impervious to arrows
or let the path to you be impossible to follow—either way, Br̥haspati will have no mercy on you!

Even if your wicked bodies, O ye Panis, were arrow-proof, your words are weak for wounding;
And were the path to you as yet unmastered, Brhaspati in neither case will spare you.

Though these your words can not be fought with missiles, Nor those mis-shapen bodies pierced by arrows, Nor yet the road be forced, to reach your stronghold: Bṛhaspati will never spare you, Paṇis.

Eure Worte, Pani´s, machen keine Soldaten. Mögen eure schlechten Leiber gegen Pfeile gefeit sein, mag der Weg, um zu euch zu gelangen, unerzwinglich sein: in beiden Fällen wird Brihaspati euer nicht schonen.

»Nicht treffend sind, o Pani’s, eure Worte; und wären schussfest eure bösen Leiber, Und undurchdringlich auch der Weg zu euch hin, Brihaspati wird beides nicht verschonen.«

Пусть слова ваши, Пани, не подвластны выстрелам,
Ваши мерзкие тела не будут мишенью для стрел,
(А) путь, чтоб добраться до вас, будет непреодолимым -
Так или иначе Брихаспати вас не помилует!
Пани:

• प्रणयः
• सरमा देवशुनी
• पादनिचृत्त्रिष्टुप्
• धैवतः

पदार्थान्वयभाषाः - (पणयः-वः) हे रश्मियों जलों के रक्षक मेघों !तुम्हारे (वचांसि-असेन्या) वचन सेनाबलरहित कथनमात्र हैं (अनिषव्याः)इषुरहित, बाणरहित, शस्त्ररहित (पापीः-तन्वः सन्तु) चोर्यकर्म से पापी शरीर है (वः-पन्थाः) तुम्हारा मार्ग (एतवै-अधृष्टः) जाने को भागने को दृढ़ नहीं है, (बृहस्पतिः)वाक् शक्ति का स्वामी परमात्मा (वः-उभया न मृळात्) तुम्हारे दोनों वचनों और शरीरों को सुखयुक्त नहीं करता है ॥६॥ आध्यात्मिकयोजना−विषयव्यवहार में प्रवर्तमान इन्द्रिय प्राणों ! तुम्हारे वचन निर्बल और निरस्त्र हैं तथा शरीर पापमय है, मार्ग भी जाने के अयोग्य है, इसलिए मुझे चेतना का पालक परमात्मा मेरे बिना तुम्हें सुखी नहीं कर सकता ॥६॥

भावार्थभाषाः - सेना शस्त्र आदि बल से रहित वचन विजय प्राप्त नहीं कराते हैं। विशेषतः अपरहण करनेवाले पापी जनों को बचाने य भागने का कोई मार्ग नहीं, परमात्मा इनके वचन वशरीर को निःसत्त्व कर देता है ॥६॥

पदार्थान्वयभाषाः - (पणयः-वः) हे रश्मीनां जलानां रक्षका मेघाः ! युष्माकं (वचांसि-असेन्या) वचनानि सेना बलरहितानि बलाभावेन कथनानि हि (अनिषव्याः-पापीः-तन्वः सन्तु) शरीराणि सन्तीषु रहितानि शस्त्रधारणायोग्यानि, यतः पापानि चोर्यकर्मणा (वः पन्थाः-एतवै-अधृष्टः) युष्माकं मार्गो, गन्तुं प्लायितुं दृढो नास्ति “लडर्थे लोट्” (बृहस्पतिः-वः-उभया न मृळात्) स च वाक्शक्तेः-स्वामी परमात्मा युष्माकमुभयानि वचनानि शरीराणि च न सुखयति ॥६॥ आध्यात्मिकयोजना−विषयव्यवहारे प्रवर्त्तमाना इन्द्रियप्राणाः ! युष्माकं वचनानि निर्बलानि निरस्त्राणि पापमयानि च, मार्गश्च गन्तुमशक्यः, तस्मात्-चेतनायाः पालकः परमात्मा न मया विना युष्मान् सुखयेत् ॥६॥

• देवता - सरमा
• ऋषिः - पणयोसुराः
• छन्दः - त्रिष्टुप्

अयं꣡ निधिः꣡ सरमे अ꣡द्रिबुध्नो
गो꣡भिर् अ꣡श्वेभिर् व꣡सुभिर् नि꣡ऋष्टः
र꣡क्षन्ति त꣡म् पण꣡यो ये꣡ सुगोपा꣡
रे꣡कु पद꣡म् अ꣡लकम् आ꣡ जगन्थ

Strata
Popular for linguistic reasons, and possibly also for non-linguistic reasons

Pāda-label
popular
popular
popular
popular

Morph
ádribudhnaḥ ← ádribudhna- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

ayám ← ayám (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

nidhíḥ ← nidhí- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

sarame ← sarámā- (nominal stem)
{case:VOC, gender:F, number:SG}

áśvebhiḥ ← áśva- (nominal stem)
{case:INS, gender:M, number:PL}

góbhiḥ ← gáv- ~ gó- (nominal stem)
{case:INS, gender:M, number:PL}

nyr̥̀ṣṭaḥ ← √r̥ṣ- (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, non-finite:PPP}

vásubhiḥ ← vásu- (nominal stem)
{case:INS, gender:N, number:PL}

paṇáyaḥ ← paṇí- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}

rákṣanti ← √rakṣⁱ- (root)
{number:PL, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}

sugopā́ḥ ← sugopā́- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}

tám ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

yé ← yá- (pronoun)
{}

ā́ ← ā́ (invariable)
{}

álakam ← álakam (invariable)
{}

jagantha ← √gam- (root)
{number:SG, person:2, mood:IND, tense:PRF, voice:ACT}

padám ← padá- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:SG}

réku ← réku- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:SG}

अ॒यम् । नि॒ऽधिः । स॒र॒मे॒ । अद्रि॑ऽबुध्नः । गोभिः॑ । अश्वे॑भिः । वसु॑ऽभिः । निऽऋ॑ष्टः ।
रक्ष॑न्ति । तम् । प॒णयः॑ । ये । सु॒ऽगो॒पाः । रेकु॑ । प॒दम् । अल॑कम् । आ । ज॒ग॒न्थ॒ ॥

• ayaṃ ← ayam ← idam
• [noun], nominative, singular, masculine
• “this; he,she,it (pers. pron.); here.”

• nidhiḥ ← nidhi
• [noun], nominative, singular, masculine
• “hoard; receptacle; treasure; ocean; instrument.”

• sarame ← saramā
• [noun], vocative, singular, feminine
• “Saramā.”

• adribudhno ← adri
• [noun], masculine
• “mountain; rock; seven; stone; adri; grindstone; adri; rock.”

• adribudhno ← budhnaḥ ← budhna
• [noun], nominative, singular, masculine
• “bottom; bottom; base.”

• gobhir ← gobhiḥ ← go
• [noun], instrumental, plural
• “cow; cattle; go [word]; Earth; bull; floor; milk; beam; sunbeam; leather; hide; horn; language; bowstring; earth; ox; Svarga.”

• aśvebhir ← aśvebhiḥ ← aśva
• [noun], instrumental, plural, masculine
• “horse; aśva [word]; Aśva; stallion.”

• vasubhir ← vasubhiḥ ← vasu
• [noun], instrumental, plural, neuter
• “wealth; property; gold; vasu [word]; ruby; treasure; jewel.”

• nyṛṣṭaḥ ← ni
• [adverb]
• “back; down.”

• nyṛṣṭaḥ ← ṛṣṭaḥ ← ṛṣ
• [verb noun], nominative, singular
• “run.”

• rakṣanti ← rakṣ
• [verb], plural, Present indikative
• “protect; guard; keep; stow; govern; guard; spare; accumulate.”

• tam ← tad
• [noun], accusative, singular, masculine
• “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”

• paṇayo ← paṇayaḥ ← paṇi
• [noun], nominative, plural, masculine
• “niggard; paṇ.”

• ye ← yad
• [noun], nominative, plural, masculine
• “who; which; yat [pronoun].”

• sugopā ← su
• [adverb]
• “very; well; good; nicely; beautiful; su; early; quite.”

• sugopā ← gopāḥ ← gopa
• [noun], nominative, plural, masculine
• “cowboy; Gopa; defender.”

• reku
• [noun], accusative, singular, neuter

• padam ← pada
• [noun], accusative, singular, neuter
• “word; location; foot; footprint; pada [word]; verse; footstep; metrical foot; situation; dwelling; state; step; mark; position; trace; construction; animal foot; way; moment; social station; topographic point; path; residence; site; topic.”

• alakam
• [adverb]
• “vainly.”

• ā
• [adverb]
• “towards; ākāra; until; ā; since; according to; ā [suffix].”

• jagantha ← gam
• [verb], singular, Perfect indicative
• “go; situate; enter (a state); travel; disappear; [in]; elapse; leave; reach; vanish; love; walk; approach; issue; hop on; gasify; get; come; die; drain; spread; transform; happen; discharge; ride; to be located; run; detect; refer; go; shall; drive.”

ते पुनराहुः । हे सरमे अयं निधिः अस्मदीयः कोशः अद्रिबुध्नः । ‘बन्ध बन्धने । ‘ बन्धेर्ब्रधिबुधी च’ ( उ. सू. ३. ५ ) इति नप्रत्ययो बुध इत्यादेशः । अद्रिर्बन्धको यस्य तादृशः । तथा आहृतैः गोभिरश्वेभिः अश्वैश्च वसुभिः आत्मीयैर्धनैश्च न्यृष्टः नितरां प्राप्तो भवति ॥ ऋषी गतौ । क्तप्रत्यये ‘ श्वीदितो निष्टायाम्’ इतीट्प्रतिषेधः । ‘ गतिरनन्तरः’ इति गतेः प्रकृति स्वरत्वम् ॥ सुगोपाः । ‘ गुप रक्षणे ’ । आयप्रत्ययान्तात् क्विपि अतोलोपयलोपौ । सुष्ठु गोपयितारः ये पणयः तेऽसुराः तं निधिं रक्षन्ति पालयन्ति । रेकु । ‘रेकृ शङ्कायाम् । औणादिक उप्रत्ययः । शङ्कितं गोभिः शब्दायमानं पदम् अस्माभिः पालितं स्थानम् अलकं व्यर्थमेव आ जगन्थ आगतवत्यसि ॥ गमेर्लिटि रूपम् ॥

[Paṇi:] This treasury with its foundation of rock is overflowing with cows, horses, and goods, Saramā.
The Paṇis, who are good herdsmen, guard it. In vain have you come on an empty track.

Paved with the rock is this our treasure-chamber; filled full of precious things, of kine, and horses.
These Panis who are watchful keepers guard it. In vain hast thou approached this lonely station.

This treasure, Saramā, on rock is founded. Replete with goods, and cows, and horses. The Paṇis here, its stout protectors, guard it: In vain thou comest to a fort unyielding.

Diese Schatzkammer auf felsigem Grund ist voll von Rindern, Rossen, Schätzen, o Sarama. Die Pani´s, die gute Wächter sind, behüten die. Du bist vergebens die falsche Fährte gegangen.

»Auf Felsgrund ruht, o Saramā, der Schatz hier; gefüllt mit Rindern, Rossen und mit Gütern, Als gute Wächter schützen ihn die Pani’s, leer ist der Ort, umsonst bist du gekommen.«

Эта сокровищница, о Сарама, на дне скалы
Переполнена быками, конями, благами.
Охраняют ее Пани, которые хорошие сторожа.
Напрасно пришла ты по оставленному следу.
Сарама:

• सरमा
• पणयोऽ सुराः
• निचृत्त्रिष्टुप्
• धैवतः

पदार्थान्वयभाषाः - (सरमे) हेसरणशील स्तनयित्नु वाक् (अयं निधिः) यह कोष (अद्रिबुध्नः) मेघ जिसके बन्धक हैं, ऐसा है वह (गोभिः)बहुतगौवों के तुल्य (अश्वेभिः)बहुतघोड़ों के तुल्य (वसुभिः) बहुत धनों के तुल्य (न्यृष्टः)नितरां प्राप्त-अनायास प्राप्त (तं पणयः रक्षन्ति) उसकी गोरक्षक की भाँति मध्यस्थान के देव मेघ रक्षा करते हैं। (ये सुगोपाः)जो शोभन रक्षक हैं (रेकु पदम्)शङ्कितस्थान (अलकम्-आ जगन्थ) अलीक तुच्छ को प्राप्त हुई ॥७॥ आध्यात्मिकयोजना−हे सरणशील चेतना ! यह महासुखकोष बहुमूल्य है, स्तुतिकर्ता बन्धक व प्रवर्तक है, अनायास प्राप्त है, इन्द्रिय प्राण उसे रखते हैं, परन्तु नितान्त कल्याणकर है, यह शङ्कनीय है, व्यर्थ तू आई है ॥७॥

भावार्थभाषाः - मेघों के अन्दर जो जल निहित हैं, वे बहुमूल्य हैं, बहुत गौवों, घोड़ों, धनों के तुल्य अनायास प्राप्त हैं, प्राणिमात्र के लिये हितकर हैं, इनके अन्दर सदा रुके रहेंगे, ऐसीशङ्कानहीं करनी चाहिये। वृष्टिविज्ञानवेत्ता इस बात को जानते हैं और जानना चाहिए, मेघ बरसेंगे और बरसकर रहेंगे ॥७॥

पदार्थान्वयभाषाः - (सरमे) हे सरणशीले स्तनयित्नु वाक् ! (अयं-निधिः) अयं कोषः (अद्रिबुध्नः) मेघाः-बुध्नाः-बन्धका यस्य तथाभूतः “अद्रिः मेघनाम” [निघ० १।१०] “वन्धे व्रधिबुधी च नक्” [उणादि० ३।५] अस्ति (गोभिः-अश्वेभिः-वसुभिः-न्यृष्टः) गोभिः-बहुगोभिस्तुल्यः, बहुभिरश्वै-स्तुल्यः बहुधनैस्तुल्यः-नितरां प्राप्तः, अप्रयासेन प्राप्तः (तं पणयः-रक्षन्ति) तं निधिं पणयो गोरक्षका इव रक्षका मध्यस्थाना देवाः रक्षन्ति (ये सुगोपाः) ये शोभनरक्षकाः सन्ति (रेकु पदम्-अलकम्-आ जगन्थ) शङ्कितम् “रेकु शङ्कितम्” [ऋ० ४।५।१२ दयानन्दः] ‘रेकृ शङ्कायाम्’ [भ्वादि०] ‘औणादिकः उः प्रत्ययः’ पदं स्थानमलीकं तुच्छमागतवती “अल धातोः क्र्यादिभ्यो वुन्” [उणादि० ५।३५] तथा “अलीकादयश्च” [उणादि० ४।२५] ‘अल धातोरीकन्’ ॥७॥ आध्यात्मिकयोजना−हे सरणशीले चेतने ! अयं सुखकोषः बहुमूल्यः, यस्य स्तुतिकर्त्तारो बन्धकाः प्रवर्त्तकाः सन्ति, अनायासेन प्राप्तः, इन्द्रियप्राणास्तं रक्षन्ति परन्तु नितान्तं कल्याणकरमिति शङ्कनीयमस्ति, व्यर्थं त्वमागता ॥७॥

• देवता - पणयः
• ऋषिः - सरमा देवशुनी
• छन्दः - त्रिष्टुप्

ए꣡ह꣡ गमन्न् ऋ꣡षयः सो꣡मशिता
अया꣡सियो अ꣡ङ्गिरसो न꣡वग्वाः
त꣡ एत꣡म् ऊर्वं꣡ वि꣡ भजन्त गो꣡नाम्
अ꣡थैत꣡द् व꣡चः पण꣡यो व꣡मन्न् इ꣡त्

Strata
Popular for linguistic reasons, and possibly also for non-linguistic reasons

Pāda-label
popular
popular
popular
popular

Morph
ā́ ← ā́ (invariable)
{}

gaman ← √gam- (root)
{number:PL, person:3, mood:SBJV, tense:AOR, voice:ACT}

ihá ← ihá (invariable)
{}

ŕ̥ṣayaḥ ← ŕ̥ṣi- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}

sómaśitāḥ ← sómaśita- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}

áṅgirasaḥ ← áṅgiras- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}

ayā́syaḥ ← ayā́sya- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

návagvāḥ ← návagva- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}

bhajanta ← √bhaj- (root)
{number:PL, person:3, mood:SBJV, tense:PRS, voice:MED}

etám ← eṣá (pronoun)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

gónām ← gáv- ~ gó- (nominal stem)
{case:GEN, gender:F, number:PL}

té ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:PL}

ūrvám ← ūrvá- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

ví ← ví (invariable)
{}

átha ← átha (invariable)
{}

etát ← eṣá (pronoun)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

ít ← ít (invariable)
{}

paṇáyaḥ ← paṇí- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}

vácaḥ ← vácas- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

váman ← √vamⁱ- (root)
{number:PL, person:3, mood:SBJV, tense:PRS, voice:ACT}

आ । इ॒ह । ग॒म॒न् । ऋष॑यः । सोम॑ऽशिताः । अ॒यास्यः॑ । अङ्गि॑रसः । नव॑ऽग्वाः ।
ते । ए॒तम् । ऊ॒र्वम् । वि । भ॒ज॒न्त॒ । गोना॑म् । अथ॑ । ए॒तत् । वचः॑ । प॒णयः॑ । वम॑न् । इत् ॥

• eha ← ā
• [adverb]
• “towards; ākāra; until; ā; since; according to; ā [suffix].”

• eha ← iha
• [adverb]
• “here; now; in this world; now; below; there; here; just.”

• gamann ← gaman ← gam
• [verb], plural, Aorist inj. (proh.)
• “go; situate; enter (a state); travel; disappear; [in]; elapse; leave; reach; vanish; love; walk; approach; issue; hop on; gasify; get; come; die; drain; spread; transform; happen; discharge; ride; to be located; run; detect; refer; go; shall; drive.”

• ṛṣayaḥ ← ṛṣi
• [noun], nominative, plural, masculine
• “Ṛṣi; spiritual teacher; ascetic; Mantra.”

• somaśitā ← soma
• [noun], masculine
• “Soma; moon; soma [word]; Candra.”

• somaśitā ← śitāḥ ← śā
• [verb noun], nominative, plural
• “sharpen; whet; strengthen.”

• ayāsyo ← ayāsyaḥ ← ayāsya
• [noun], nominative, singular, masculine
• “Ayāsya.”

• aṅgiraso ← aṅgirasaḥ ← aṅgiras
• [noun], nominative, plural, masculine
• “Aṅgiras; Aṅgiras; Brahman; Atharva-Veda; aṅgiras [word]; Aṅgiras.”

• navagvāḥ ← navagva
• [noun], nominative, plural, masculine
• “Navagva.”

• ta ← te ← tad
• [noun], nominative, plural, masculine
• “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”

• etam ← etad
• [noun], accusative, singular, masculine
• “this; he,she,it (pers. pron.); etad [word].”

• ūrvaṃ ← ūrvam ← ūrva
• [noun], accusative, singular, masculine
• “great.”

• vi
• [adverb]
• “apart; away; away.”

• bhajanta ← bhaj
• [verb], plural, Present injunctive
• “eat; enjoy; enter (a state); worship; love; flee; possess; fall to one’s share; partake; share; get; approach; love; use.”

• gonām ← go
• [noun], genitive, plural
• “cow; cattle; go [word]; Earth; bull; floor; milk; beam; sunbeam; leather; hide; horn; language; bowstring; earth; ox; Svarga.”

• athaitad ← atha
• [adverb]
• “now; then; furthermore; now; then.”

• athaitad ← etat ← etad
• [noun], accusative, singular, neuter
• “this; he,she,it (pers. pron.); etad [word].”

• vacaḥ ← vacas
• [noun], accusative, singular, neuter
• “statement; command; speech; words; advice; word; voice.”

• paṇayo ← paṇayaḥ ← paṇi
• [noun], nominative, plural, masculine
• “niggard; paṇ.”

• vamann ← vaman ← vam
• [verb], plural, Present conjunctive (subjunctive)
• “vomit; splutter.”

• it ← id
• [adverb]
• “indeed; assuredly; entirely.”

सरमा पुनः प्रत्युवाच । हे पणयः सोमशिताः सोमेन तीक्ष्णीकृताः सोमपानेन मत्ताः ॥ ‘ शिञ् निशाने ‘। कर्मणि क्तप्रत्ययः । ‘ तृतीया कर्मणि’ इति पूर्वपदप्रकृतिस्वरत्वम् । तादृशाः नवग्वाः नवगतयः । यद्वा । अङ्गिरसां सत्रमासीनानां मध्ये केचन नवसु माःसूदतिष्ठन् ते नवग्वाः । अनेन दशग्वा अप्युपलक्ष्यन्ते । उभयविधास्ते अङ्गिरसः ऋषयः तेषां प्रथमः अयास्यः एतन्नामा च त एते इह युष्मदीये स्थाने आ गमन् आगच्छेयुः ॥ गमेः छन्दसि लुङ्लङ्लिटः इति सार्वकालिको लुङ । लृदित्त्वाच्च्लेरङ् ॥ आगत्य च ते गोनाम् ॥ ‘ गोः पादान्ते’ इति छन्दसि नुडागमः ॥ गवाम् ऊर्वं तं समूहं वि भजन्त विभाग कुर्युः ॥ अत्रापि पूर्ववत् सार्वकालिको लुङ ॥ अथ अनन्तरं पणयः यूयम् एतद्वचः पूर्वं यत् व्यर्थमागतासीति यद्वाक्यमवोचत तद्वाक्यं तदा वमन्नित् वमन्तः परित्यजन्त एव भवथ ॥ ‘ वमु उद्गिरणे ’ । शतरि ‘ सुपा सुलुक्° । इति जसो लुक् । नुमागमः । संयोगान्तस्य लोपः । यद्वा । लङि रूपम् । स्वरश्छान्दसः ॥

[Saramā:] The seers, sharpened by soma, will come here to this
place: Ayāsya [=Indra], the Aṅgirases, and the Navagvas.
They will divide up this pen of cattle. Then will the Paṇis just vomit this speech (of theirs)!

Rsis will come inspirited with Soma, Angirases unwearied, and Navagvas.
This stall of cattle will they part among them: then will the Panis wish these words unspoken.

Hither will come the seers inspired with Soma, Ayāsya, Aṅgirases, and Navagvas: They will appropriate this stall of cattle. The Paṇis then shall all these boasts relinquish.

Es werden die Rishi´s, durch Soma scharf gemacht, hierher kommen: Ayasya, die Angiras´ und Navagva´s. Die werden die eingesperrte Herde der Kühe unter sich teilen. Dann sollen die Pani´s dieses Wort sich entfahren lassen!

»Her werden kommen trankerregt die Sänger Ajāsia, die Angira’s, die Neuner; Die werden sich der Kühe Stall vertheilen; dann wird die Pani’s dieses Worts gereuen.«

Сюда придут риши, возбужденные Сомой:
Аясья, Ангирасы, Навагва.
Они поделят между собой этот загон для коров.
Вот тогда Пани изрыгнут эту речь.
Пани:

• प्रणयः
• सरमा देवशुनी
• निचृत्त्रिष्टुप्
• धैवतः

पदार्थान्वयभाषाः - (इह) इस स्थान पर (ऋषयः) ऋषि-प्रगतिशील पदार्थ (आ गमन्) आते हैं (सोमशितः) ओषधिरस से तीक्ष्ण हुए-ओषधिरस को साथ लेकर वायुएँ (अयास्यः) मुख्य वायुः-पुरोवात (अङ्गिरसः) प्रशान्त पृथिवीवायुएँ (नवग्वाः) नव गतिवाली-सरलगतिवाले (ते) वे सब गतिप्रेरक वायुएँ आकर (एतं-गोनाम् ऊर्वम्) इसरश्मियों जलों के आच्छादक को (वि भजन्त) विभक्त छिन्न-भिन्न कर देती हैं (पणयः) हे पणियों वणिजों की भाँति जलों के छिपानेवाले मेघों ! (एतत्-वचः) यह तुम्हारा वचन (वमन्-इत्)वमन जैसा होगा, तुम्हें स्वीकार करना पड़ेगा ॥८॥ आध्यात्मिकयोजना−हे विषयव्यवहार में प्रवृत्त इन्द्रिय प्राणों ! इस शरीर में न केवल मैं चेतना ही आई हूँ, किन्तु सोम्य ओषधियों के भोजन से उत्तेजित प्राणापानादि तीक्ष्ण प्राण और मुख्य प्राण हृदयस्थ तथा अन्य प्राण देवदत्त धनञ्जय आदि रसवाहक नवगतिवाले प्राण वे सब गतिप्रेरक आते हैं, वे नाड़ियों के जन्म से प्राप्त प्रतिबन्धक को विभक्त कर देंगे, पुनः विषयग्रहण वमन की भाँति ॥८॥

भावार्थभाषाः - मेघों में घिरे जलों को पुरुवात तथा पृथ्वी की वायुएँ ओषधिरस लेकर ऊपर आकाश में जाती हैं, तो मेघों के प्रतिबन्धक को छिन्न-भिन्न कर देती हैं, नीचे जल बरसने लगते हैं ॥८॥

पदार्थान्वयभाषाः - (इह) अत्र स्थाने (ऋषयः आः गमन्) ऋषयः आगच्छन्ति (सोमशिताः) सोमेन-ओषधिरसेन तीक्ष्णीभूता ओषधिरसान् सह नीत्वा वाताः (अयास्यः) मुख्यो वायुः पुरोवातः (अङ्गिरसः) प्रशान्ताः पार्थिवा वायवः “अङ्गिरसः प्रशान्ता वायवः” [ऋ० ६।९९।११ दयानन्दः] (नवग्वः) नवनीतगतयः-सरलगतिका वायवः एते सर्वे गतिप्रेरका आगच्छन्ति (ते-एतं गोनाम्-ऊर्वं वि भजन्त) ते खल्वागत्येदं रश्मीनां जलानां वाऽऽच्छादकम् “ऊर्वमाच्छादकम्” [ऋ० ४।४८।५ दयानन्दः] विभक्तं छिन्नं भिन्नं कुर्वन्ति (पणयः-एतत्-वचः-वमन इत्) पणयो गोरक्षकाः-रश्मीनां जलानां गोपितारः ! एतद् गर्ववचनं वमनमिव प्रतिग्रहीष्यथेति ॥८॥ आध्यात्मिकयोजना−हे विषयग्रहणव्यापारप्रवृत्तेइन्द्रियप्राणाः ! इह शरीरे न केवलमहं चेतनैवागता किन्तु सोमभोज्येनोत्तेजिताः प्राणापानसमानोदानव्यानास्तीक्ष्णाः प्राणाः मुख्यप्राणो हृदयस्थितः-अन्ये प्राणा देवदत्तधनञ्जयादयोऽथ नवगतयः प्राणाः-रसवाहकाः, ते सर्वे ऋषयो गतिप्रेरका-आगच्छन्ति आगमिष्यन्ति ते, नाडीनाम्-आच्छादनं प्रतिबन्धकं जन्मतः प्राप्तं विभक्तं करिष्यन्ति वमनं विषयरसानां वमनं पुनर्ग्रहणं करिष्यन्ति ॥८॥

• देवता - सरमा
• ऋषिः - पणयोसुराः
• छन्दः - त्रिष्टुप्

एवा꣡ च त्वं꣡ सरम आजग꣡न्थ
प्र꣡बाधिता स꣡हसा दइ꣡वियेन
स्व꣡सारं त्वा कृणवै मा꣡ पु꣡नर् गा
अ꣡प ते ग꣡वां सुभगे भजाम

Strata
Popular for linguistic reasons, and possibly also for non-linguistic reasons

Pāda-label
popular
popular
popular
popular

Morph
ājagántha ← √gam- (root)
{number:SG, person:2, mood:IND, tense:PRF, voice:ACT}

ca ← ca (invariable)
{}

evá ← evá (invariable)
{}

sarame ← sarámā- (nominal stem)
{case:VOC, gender:F, number:SG}

tvám ← tvám (pronoun)
{case:NOM, number:SG}

daívyena ← daívya- (nominal stem)
{case:INS, gender:N, number:SG}

prábādhitā ← √bādhⁱ- (root)
{case:NOM, gender:F, number:SG, non-finite:PPP}

sáhasā ← sáhas- (nominal stem)
{case:INS, gender:N, number:SG}

gāḥ ← √gā- (root)
{number:SG, person:2, mood:INJ, tense:AOR, voice:ACT}

kr̥ṇavai ← √kr̥- (root)
{number:SG, person:1, mood:SBJV, tense:PRS, voice:MED}

mā́ ← mā́ (invariable)
{}

púnar ← púnar (invariable)
{}

svásāram ← svásar- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:SG}

tvā ← tvám (pronoun)
{case:ACC, number:SG}

ápa ← ápa (invariable)
{}

bhajāma ← √bhaj- (root)
{number:PL, person:1, mood:SBJV, tense:PRS, voice:ACT}

gávām ← gáv- ~ gó- (nominal stem)
{case:GEN, gender:M, number:PL}

subhage ← subhága- (nominal stem)
{case:VOC, gender:F, number:SG}

te ← tvám (pronoun)
{case:DAT, number:SG}

ए॒व । च॒ । त्वम् । स॒र॒मे॒ । आ॒ऽज॒गन्थ॑ । प्रऽबा॑धिता । सह॑सा । दैव्ये॑न ।
स्वसा॑रम् । त्वा॒ । कृ॒ण॒वै॒ । मा । पुनः॑ । गाः॒ । अप॑ । ते॒ । गवा॑म् । सु॒ऽभ॒गे॒ । भ॒जा॒म॒ ॥

• evā ← eva
• [adverb]
• “indeed; merely; thus; even; surely; same; eva [word]; successively; immediately; in truth.”

• ca
• [adverb]
• “and; besides; then; now; even.”

• tvaṃ ← tvam ← tvad
• [noun], nominative, singular
• “you.”

• sarama ← sarame ← saramā
• [noun], vocative, singular, feminine
• “Saramā.”

• ājagantha ← āgam ← √gam
• [verb], singular, Perfect indicative
• “come; arrive; return; enter (a state); approach; travel; enter; inherit; hand down; achieve; reach; appear; happen.”

• prabādhitā ← prabādh ← √bādh
• [verb noun], nominative, singular

• sahasā ← sahas
• [noun], instrumental, singular, neuter
• “force; strength; might; sahas [word]; conquest.”

• daivyena ← daivya
• [noun], instrumental, singular, neuter
• “divine; divine; celestial.”

• svasāraṃ ← svasāram ← svasṛ
• [noun], accusative, singular
• “sister; svasṛ [word].”

• tvā ← tvad
• [noun], accusative, singular
• “you.”

• kṛṇavai ← kṛ
• [verb], singular, Present conjunctive (subjunctive)
• “make; perform; cause; produce; shape; construct; do; put; fill into; use; fuel; transform; bore; act; write; create; prepare; administer; dig; prepare; treat; take effect; add; trace; put on; process; treat; heed; hire; act; produce; assume; eat; ignite; chop; treat; obey; manufacture; appoint; evacuate; choose; understand; insert; happen; envelop; weigh; observe; practice; lend; bring; duplicate; plant; kṛ; concentrate; mix; knot; join; take; provide; utter; compose.”

• mā
• [adverb]
• “not.”

• punar
• [adverb]
• “again; further; now; over and over; subsequently; repeatedly; however; besides.”

• gā ← gāḥ ← gā
• [verb], singular, Aorist inj. (proh.)
• “go; enter (a state); arrive.”

• apa
• [adverb]
• “away.”

• te ← tvad
• [noun], dative, singular
• “you.”

• gavāṃ ← gavām ← go
• [noun], genitive, plural
• “cow; cattle; go [word]; Earth; bull; floor; milk; beam; sunbeam; leather; hide; horn; language; bowstring; earth; ox; Svarga.”

• subhage ← subhaga
• [noun], vocative, singular, feminine
• “beautiful; auspicious; beloved; fine-looking; fortunate; subhaga [word]; charming; pleasing; lucky.”

• bhajāma ← bhaj
• [verb], plural, Present imperative
• “eat; enjoy; enter (a state); worship; love; flee; possess; fall to one’s share; partake; share; get; approach; love; use.”

तयैवमुक्ते सति पणयः प्रणयवाक्यमाहुः । हे सरमे त्वं दैव्येन देवसंबन्धिना सहसा बलेन प्रबाधिता यथा तथा वलपुरं प्राप्य तत्र स्थित गा दृष्ट्वा पुनरागच्छेति तेन प्रपीडिता त्वम् एवं चेत् आजगन्थ आगतवत्यसि ॥ चशब्दश्चेदर्थे । ‘ निपातैर्यद्यदिहन्त° ’ इति तिङो निघाताभावः । गमेर्लिटि थलि रूपम्। सह सुपा’ इत्यत्र सहेति योगविभागात् समासः । ‘ तिङि चोदात्तवति’ इति गतेर्निघातः । लित्स्वरः॥ तर्हि त्वा त्वां स्वसारं भगिनीं कृणवै करवै । समूहापेक्षयैकवचनम् । त्वं तु पुनः मा गाः । इन्द्रादीन् मा गच्छ। अपि तर्हि हे सुभगे सरमे ते त्वदीयानां गवां समूहं पर्वतादपगमय्य भजाम । त्वं च वयं च विभजाम । विभागं करवामेत्यर्थः ॥

[Paṇi:] Even though you have come in this way, Saramā, compelled by divine power,
I shall make you my sister. Do not go back. We will give away a portion of the cows to you, fortunate one.1574 X.109

Even thus, O Sarama, hast thou come hither, forced by celestial might to make the journey.
Turn thee not back, for thou shalt be our sister: O Blest One, we will give thee of the cattle.

And since, O Saramā, thus by compulsion Divine coerced, thou hast come hither to us: We will make thee our sister: pray return not; We will give thee a share of kine, thou fair one.

Da du, Sarama, nun einmal gekommen bist, durch göttliche Gewalt genötigt, so will ich dich zur Schwester machen. Geh nicht zurück; wir wollen dir, o Holde, von den Kühen welche abgeben.

»Du bist gewiss, o Saramā, gekommen, gezwungen nur durch die Gewalt der Götter; So geh nicht fort und werde unsre Schwester, wir geben, schöne, dir von unsern Kühen.«

Раз уж ты, Сарама, так пришла,
Принужденная божественной силой,
Я тебя сделаю сестрой. Не уходи обратно!
Мы выделим тебе, о милая, часть коров.
Сарама:

• सरमा
• पणयोऽ सुराः
• निचृत्त्रिष्टुप्
• धैवतः

• देवता - पणयः
• ऋषिः - सरमा देवशुनी
• छन्दः - त्रिष्टुप्

ना꣡हं꣡ वेद भ्रातृत्वं꣡ नो꣡ स्वसृत्व꣡म्
इ꣡न्द्रो विदुर् अ꣡ङ्गिरसश् च घोराः꣡
गो꣡कामा मे अछदयन् य꣡द् आ꣡यम्
अ꣡पा꣡त इत पणयो व꣡रीयः

Strata
Popular for linguistic reasons, and possibly also for non-linguistic reasons

Pāda-label
popular
popular
popular
popular

Morph
ahám ← ahám (pronoun)
{case:NOM, number:SG}

bhrātr̥tvám ← bhrātr̥tvá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

ná ← ná (invariable)
{}

ná ← ná (invariable)
{}

svasr̥tvám ← svasr̥tvá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

u ← u (invariable)
{}

veda ← √vid- 2 (root)
{number:SG, person:1, mood:IND, tense:PRF, voice:ACT}

áṅgirasaḥ ← áṅgiras- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}

ca ← ca (invariable)
{}

ghorā́ḥ ← ghorá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}

índraḥ ← índra- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

viduḥ ← √vid- 2 (root)
{number:PL, person:3, mood:IND, tense:PRF, voice:ACT}

achadayan ← √chand- (root)
{number:PL, person:3, mood:IND, tense:IPRF, voice:ACT}

ā́yam ← √i- 1 (root)
{number:SG, person:1, mood:IND, tense:IPRF, voice:ACT}

gókāmāḥ ← gókāma- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}

me ← ahám (pronoun)
{case:DAT, number:SG}

yát ← yá- (pronoun)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

ápa ← ápa (invariable)
{}

átas ← átas (invariable)
{}

ita ← √i- 1 (root)
{number:PL, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

paṇayaḥ ← paṇí- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:PL}

várīyaḥ ← várīyaṁs- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

न । अ॒हम् । वे॒द॒ । भ्रा॒तृ॒ऽत्वम् । नो इति॑ । स्व॒सृ॒ऽत्वम् । इन्द्रः॑ । वि॒दुः॒ । अङ्गि॑रसः । च॒ । घो॒राः ।
गोऽका॑माः । मे॒ । अ॒च्छ॒द॒य॒न् । यत् । आय॑म् । अप॑ । अतः॑ । इ॒त॒ । प॒ण॒यः॒ । वरी॑यः ॥

• nāhaṃ ← na
• [adverb]
• “not; like; no; na [word].”

• nāhaṃ ← aham ← mad
• [noun], nominative, singular
• “I; mine.”

• veda ← vid
• [verb], singular, Perfect indicative
• “know; diagnose; perceive; know; accord; notice; deem; mind; learn; specify; watch; recognize; detect; call.”

• bhrātṛtvaṃ ← bhrātṛ
• [noun], masculine
• “brother; bhrātṛ; relative.”

• bhrātṛtvaṃ ← tvam ← tva
• [noun], accusative, singular, neuter
• “state; quality; cause; reason.”

• no
• [adverb]
• “not.”

• svasṛtvam ← svasṛ
• [noun], feminine
• “sister; svasṛ [word].”

• svasṛtvam ← tvam ← tva
• [noun], accusative, singular, neuter
• “state; quality; cause; reason.”

• indro ← indraḥ ← indra
• [noun], nominative, singular, masculine
• “Indra; leader; best; king; first; head; self; indra [word]; Indra; sapphire; fourteen; guru.”

• vidur ← viduḥ ← vid
• [verb], plural, Perfect indicative
• “know; diagnose; perceive; know; accord; notice; deem; mind; learn; specify; watch; recognize; detect; call.”

• aṅgirasaś ← aṅgirasaḥ ← aṅgiras
• [noun], nominative, plural, masculine
• “Aṅgiras; Aṅgiras; Brahman; Atharva-Veda; aṅgiras [word]; Aṅgiras.”

• ca
• [adverb]
• “and; besides; then; now; even.”

• ghorāḥ ← ghora
• [noun], nominative, plural, masculine
• “awful; dangerous; terrific; intense; dreadful.”

• gokāmā ← go
• [noun]
• “cow; cattle; go [word]; Earth; bull; floor; milk; beam; sunbeam; leather; hide; horn; language; bowstring; earth; ox; Svarga.”

• gokāmā ← kāmāḥ ← kāma
• [noun], nominative, plural, masculine
• “wish; desire; sexual love; sexual desire; desire; Kama; sensuality; love; purpose; sexual arousal; pleasure; enjoyment; licentiousness; kāma [word]; sexual intercourse; thorn apple; wish.”

• me ← mad
• [noun], dative, singular
• “I; mine.”

• acchadayan ← chaday ← √chand
• [verb], plural, Imperfect
• “look.”

• yad ← yat
• [adverb]
• “once [when]; because; that; if; how.”

• āyam ← i
• [verb], singular, Imperfect
• “go; travel; enter (a state); return; walk; continue; reach; ask.”

• apāta ← apa
• [adverb]
• “away.”

• apāta ← atas
• [adverb]
• “now; therefore; then; from there; hence; consequently; then; hence; henceforth.”

• ita ← i
• [verb], plural, Present imperative
• “go; travel; enter (a state); return; walk; continue; reach; ask.”

• paṇayo ← paṇayaḥ ← paṇi
• [noun], vocative, plural, masculine
• “niggard; paṇ.”

• varīyaḥ ← varīyas
• [noun], accusative, singular, neuter
• “broad; further.”

सा तान् प्रत्याचष्टे । हे पणयः अहं भ्रातृत्वं न वेद न जानामि । तथा स्वसृत्वं च नो वेद नैव जानामि । के जानन्ति तानाह। इन्द्रः घोरः शत्रूणां भयंकराः अङ्गिरसश्च विदुः जानन्ति । किंच अस्मात् स्थानादहं यत् यदा आयम् इन्द्रादीन् प्राप्नवम् ॥ ‘ अय पय गतौ । लङि रूपम् ॥ तदा मे मदीयाः गोकामाः युष्माभिरपहृता गाः कामयमाना इन्द्रादयः अच्छदयन् । युष्मदीयं स्थानमाच्छादयन्ति । ‘छद अपवारणे’ । अतः कारणाद्धे पणयः वरीयः उरुतरं गवां वृन्दं परित्यज्य अप इत अन्यत्स्थानं प्रति गच्छत । यद्वा । वरीयः प्रभूतमतिदूरं देशं गच्छत ॥ इत । इण् गतौ ‘। लोटि रूपम् । वरीयः । उरुशब्दादीयसुनि ‘प्रियस्थिर इत्यादिना वरादेशः ॥

[Saramā:] I know no brotherhood and no sisterhood. Indra and the terrifying Aṅgirases, they know (these things).
They seemed to me desirous of cattle when I came. Go away from here, Paṇis, a very long way!

Brotherhood, sisterhood, I know not either: the dread Angirases and Indra know them.
They seemed to long for kine when I departed. Hence, into distance, be ye gone, O Panis.

I know not what’s a brother or a sister: The fierce Aṅgirases and Indra know it. They seemed to me, when I came here, right eager For kine: from hence go far away, ye Paṇis.

Von Bruder- und Schwesternschaft will ich nichts wissen; das wissen Indra und die furchtgebietenden Angiras´. Sie schienen mir voll verlangen nach Kühen, als ich ging. Hebt euch weit weg von dannen, ihr Pani´s!

»Nicht Brüderschaft, nicht Schwesterschaft begehr’ ich; die grausen Angira’s und Indra wissen’s, Sie schienen, da ich ging, nach Kühen lüstern, geht fort von hier, o Pani’s, in die Ferne.«

Знать не знаю ни братства, ни сестринства!
(О том) знают Индра и Ангирасы, внушающие ужас.
Они показались мне жаждущими коров, когда я уходила.
Подальше убирайтесь прочь отсюда, Пани!
Автор:

• प्रणयः
• सरमा देवशुनी
• त्रिष्टुप्
• धैवतः

• देवता - पणयः
• ऋषिः - सरमा देवशुनी
• छन्दः - त्रिष्टुप्

दू᳐र꣡म् इत पणयो व꣡रीय
उ꣡द् गा꣡वो यन्तु मिनती꣡र् ऋते꣡न
बृ꣡हस्प꣡तिर् या꣡ अ꣡विन्दन् नि꣡गूळ्हाः
सो꣡मो ग्रा꣡वाण ऋ꣡षयश् च वि꣡प्राः

Strata
Popular for linguistic reasons, and possibly also for non-linguistic reasons

Pāda-label
popular
popular
popular
popular

Morph
dūrám ← dūrá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

ita ← √i- 1 (root)
{number:PL, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

paṇayaḥ ← paṇí- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:PL}

várīyaḥ ← várīyaṁs- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

gā́vaḥ ← gáv- ~ gó- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:PL}

minatī́ḥ ← √mī- 1 (root)
{case:NOM, gender:F, number:PL, tense:PRS, voice:ACT}

r̥téna ← r̥tá- (nominal stem)
{case:INS, gender:N, number:SG}

út ← út (invariable)
{}

yantu ← √i- 1 (root)
{number:PL, person:3, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

ávindat ← √vid- 1 (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:IPRF, voice:ACT}

bŕ̥haspátiḥ ← bŕ̥haspáti- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

nígūḷhāḥ ← √guh- (root)
{case:ACC, gender:F, number:PL, non-finite:PPP}

yā́ḥ ← yá- (pronoun)
{case:NOM, gender:F, number:PL}

ca ← ca (invariable)
{}

grā́vāṇaḥ ← grā́van- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}

ŕ̥ṣayaḥ ← ŕ̥ṣi- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}

sómaḥ ← sóma- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

víprāḥ ← vípra- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}

दू॒रम् । इ॒त॒ । प॒ण॒यः॒ । वरी॑यः । उत् । गावः॑ । य॒न्तु॒ । मि॒न॒तीः । ऋ॒तेन॑ ।
बृह॒स्पतिः॑ । याः । अवि॑न्दत् । निऽगू॑ळ्हाः । सोमः॑ । ग्रावा॑णः । ऋष॑यः । च॒ । विप्राः॑ ॥

• dūram ← dūra
• [noun], accusative, singular, neuter
• “distance; distance; farness.”

• ita ← i
• [verb], plural, Present imperative
• “go; travel; enter (a state); return; walk; continue; reach; ask.”

• paṇayo ← paṇayaḥ ← paṇi
• [noun], vocative, plural, masculine
• “niggard; paṇ.”

• varīya ← varīyaḥ ← varīyas
• [noun], accusative, singular, neuter
• “broad; further.”

• ud
• [adverb]
• “up.”

• gāvo ← gāvaḥ ← go
• [noun], nominative, plural
• “cow; cattle; go [word]; Earth; bull; floor; milk; beam; sunbeam; leather; hide; horn; language; bowstring; earth; ox; Svarga.”

• yantu ← i
• [verb], plural, Present imperative
• “go; travel; enter (a state); return; walk; continue; reach; ask.”

• minatīr ← minatīḥ ← mī
• [verb noun], nominative, plural
• “transgress; damage.”

• ṛtena ← ṛta
• [noun], instrumental, singular, masculine
• “timely; honest.”

• bṛhaspatir ← bṛhaspatiḥ ← bṛhaspati
• [noun], nominative, singular, masculine
• “Brihaspati; Jupiter; Bṛhaspati.”

• yā ← yāḥ ← yad
• [noun], accusative, plural, feminine
• “who; which; yat [pronoun].”

• avindan ← avindat ← vid
• [verb], singular, Imperfect
• “find; detect; marry; get; think.”

• nigūḍhāḥ ← niguh ← √guh
• [verb noun], accusative, plural
• “hide; cover.”

• somo ← somaḥ ← soma
• [noun], nominative, singular, masculine
• “Soma; moon; soma [word]; Candra.”

• grāvāṇa ← grāvāṇaḥ ← grāvan
• [noun], nominative, plural, masculine
• “stone; millstone; grindstone; mountain.”

• ṛṣayaś ← ṛṣayaḥ ← ṛṣi
• [noun], nominative, plural, masculine
• “Ṛṣi; spiritual teacher; ascetic; Mantra.”

• ca
• [adverb]
• “and; besides; then; now; even.”

• viprāḥ ← vipra
• [noun], nominative, plural, masculine
• “Brahmin; poet; singer; priest; guru; Vipra.”

हे पणयः यूयं वरीयः उरुतरं दूरं दूरदेशम् इत गच्छत। युष्माभिरपहृताः गावः ऋतेन सत्येन मिनतीः मिनत्यो द्वारस्य पिधायकं पर्वतं हिंसत्यो विदारयन्त्यः उत् यन्तु तस्मादुद्गच्छन्तु । यद्वा । मिनतीः । व्यत्ययेन कर्मणि शतृ । मीयमाना युष्माभिर्बाध्यमानास्ता गावः । सुब्व्यत्ययः । गा ऋतेन स्तुतिभिर्गन्तव्येनेन्द्रेण सहायेन बृहस्पत्यादय उद्यन्तु पर्वतादुद्गमयन्तु । निगूढाः नितरां स्थापिताः याः गाः बृहस्पतिः अविन्दत् लप्स्यते तथा सोमः तदभिषवकारिणः ग्रावाणः च विप्राः मेधाविनः ऋषयः अङ्गिरसः च लप्स्यन्ते। ‘ विद्लृ लाभे । तौदादिकः । तस्मात् ‘छन्दसि लुङलङ्लिटः’ इति भविष्यदर्थे लङ्। ‘शे मुचादीनाम् ’ इति नुमागमः ॥ ॥ ६ ॥

[Narrator:] Go far from here, Paṇis, a very long way! Exchanging places with the truth, let the cows come up
which Br̥haspati found hidden—he and the soma, the pressing stones, and the inspired seers.

Hence, far away, ye Panis! Let the cattle lowing come forth as holy Law commandeth,
Kine which Brhaspati, and Soma, Rsis, sages, and pressing-stones have found when hidden.

Go, Paṇis, to the distance far: the cattle Shall issue, breaking rightly from their prison. Bṛhaspati, the pressing stones, and Soma, And priestly sages found them in concealment.

Hebt euch in die Ferne so weit als möglich, ihr Pani´s! Auf dem rechten Wege sollen die brüllenden Kühe herauskommen, die Brihaspati im Versteck fand und Soma, die Preßsteine und die redegewaltigen Rishi´s!

Geht weit hinweg, o Pani’s, kommen sollen die Küh’ hervor, mit Recht die Stelle wechselnd, Brihaspati entdeckte die versteckten, die Steine, Soma und die weisen Sänger.

Убирайтесь, Пани, как можно дальше!
Пусть выйдут коровы, меняя (свое место) в соответствии с законом,
(Те, что) были спрятаны, когда (их) нашли Брихаспати,
Сома, давильные камни и вдохновенные риши.

• प्रणयः
• सरमा देवशुनी
• निचृत्त्रिष्टुप्
• धैवतः