सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
सायण-भाष्यम्
अष्टमेऽनुवाके नव सूक्तानि । ‘सं जागृवद्भिः’ इति पञ्चदशर्चं प्रथमं सूक्तं वीतहव्यपुत्रस्यारुणनाम्न आर्षमग्निदेवत्यम् । अन्त्या त्रिष्टुप् शिष्टा जगत्यः । तथा चानुक्रान्तं - सं जागृवद्भिः पञ्चोनारुणो वैतहव्य आग्नेयम्’ इति । प्रातरनुवाकाश्विनशस्त्रयोर्जागते छन्दसीदं सूक्तम् । सूत्रितं च– ‘ सं जागृवद्भिश्चित्र इच्छिशोर्वसुं न चित्रमहसमिति जागतम्’ ( आश्व. श्रौ. ४. १३ ) इति ॥
Jamison Brereton
91 (917)
Agni
Aruṇa Vaitahavya
15 verses: jagatī, except triṣṭubh 15
This hymn is reminiscent of X.89 in style: a well-crafted, self-consciously rhetorical praise of the god utilizing standard tropes and traditional images. The poet of this hymn is especially fond of etymological figures (especially in the first few verses) and chaining between verses (note, e.g., vss. 8d/9a, 10/11).
The hymn covers many familiar themes, contrasting the physical fire (e.g., vss. 5–7) with the deified fire and his ritual roles, but it is the latter aspect of Agni that is dominant.
01 सं जागृवद्भिर्जरमाण - जगती
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
सं᳓ जागृव᳓द्भिर् ज᳓रमाण इध्यते
द᳓मे द᳓मूना इष᳓यन्न् इळ᳓स् पदे᳓
वि᳓श्वस्य हो᳓ता हवि᳓षो व᳓रेणियो
विभु᳓र् विभा᳓वा सुष᳓खा सखीयते᳓
मूलम् ...{Loading}...
सं जा॑गृ॒वद्भि॒र्जर॑माण इध्यते॒ दमे॒ दमू॑ना इ॒षय॑न्नि॒ळस्प॒दे ।
विश्व॑स्य॒ होता॑ ह॒विषो॒ वरे॑ण्यो वि॒भुर्वि॒भावा॑ सु॒षखा॑ सखीय॒ते ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - अग्निः
- ऋषिः - अरुणो वैतहव्यः
- छन्दः - जगती
Thomson & Solcum
सं᳓ जागृव᳓द्भिर् ज᳓रमाण इध्यते
द᳓मे द᳓मूना इष᳓यन्न् इळ᳓स् पदे᳓
वि᳓श्वस्य हो᳓ता हवि᳓षो व᳓रेणियो
विभु᳓र् विभा᳓वा सुष᳓खा सखीयते᳓
Vedaweb annotation
Strata
Normal
Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M
Morph
idhyate ← √idh- 1 (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:PASS}
jāgr̥vádbhiḥ ← √gr̥- (root)
{case:INS, gender:M, number:PL, tense:PRF, voice:ACT}
járamāṇaḥ ← √gr̥- (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, tense:PRS, voice:MED}
sám ← sám (invariable)
dáme ← dáma- (nominal stem)
{case:LOC, gender:M, number:SG}
dámūnāḥ ← dámūnas- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
iḷáḥ ← íḍ- (nominal stem)
{case:GEN, gender:F, number:SG}
iṣáyan ← √iṣ- 1 (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, tense:PRS, voice:ACT}
padé ← padá- (nominal stem)
{case:LOC, gender:N, number:SG}
havíṣaḥ ← havís- (nominal stem)
{case:GEN, gender:N, number:SG}
hótā ← hótar- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
váreṇyaḥ ← váreṇya- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
víśvasya ← víśva- (nominal stem)
{case:GEN, gender:M, number:SG}
sakhīyaté ← √sakhīy- (root)
{case:DAT, gender:M, number:SG, tense:PRS, voice:ACT}
suṣákhā ← suṣákhi- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
vibhā́vā ← vibhā́van- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
vibhúḥ ← vibhú- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
पद-पाठः
सम् । जा॒गृ॒वत्ऽभिः॑ । जर॑माणः । इ॒ध्य॒ते॒ । दमे॑ । दमू॑नाः । इ॒षय॑न् । इ॒ळः । प॒दे ।
विश्व॑स्य । होता॑ । ह॒विषः॑ । वरे॑ण्यः । वि॒ऽभुः । वि॒भाऽवा॑ । सु॒ऽसखा॑ । स॒खि॒ऽय॒ते ॥
Hellwig Grammar
- saṃ ← sam
- [adverb]
- “sam; together; together; saṃ.”
- jāgṛvadbhir ← jāgṛvadbhiḥ ← jāgṛ
- [verb noun], instrumental, plural
- “wake; watch; awaken; wake up; oversee.”
- jaramāṇa ← jaramāṇaḥ ← jṛ
- [verb noun], nominative, singular
- “sing.”
- idhyate ← indh
- [verb], singular, Indikativ Pr￤s. Passiv
- “kindle; ignite; set ablaze.”
- dame ← dama
- [noun], locative, singular, masculine
- “dwelling; home.”
- damūnā ← damūnāḥ ← damūnas
- [noun], nominative, singular, masculine
- “master.”
- iṣayann ← iṣayan ← iṣay ← √iṣ
- [verb noun], nominative, singular
- iḍas ← iḍaḥ ← iḍ
- [noun], genitive, singular, feminine
- “refreshment; libation.”
- pade ← pada
- [noun], locative, singular, neuter
- “word; location; foot; footprint; pada [word]; verse; footstep; metrical foot; situation; dwelling; state; step; mark; position; trace; construction; animal foot; way; moment; social station; topographic point; path; residence; site; topic.”
- viśvasya ← viśva
- [noun], genitive, singular, neuter
- “all(a); whole; complete; each(a); viśva [word]; completely; wholly.”
- hotā ← hotṛ
- [noun], nominative, singular, masculine
- “Hotṛ.”
- haviṣo ← haviṣaḥ ← havis
- [noun], genitive, singular, neuter
- “Havya; offering; ghee; havis [word].”
- vareṇyo ← vareṇyaḥ ← vareṇya
- [noun], nominative, singular, masculine
- “excellent; desirable.”
- vibhur ← vibhuḥ ← vibhu
- [noun], nominative, singular, masculine
- “mighty; abundant; big.”
- vibhāvā ← vibhāvan
- [noun], nominative, singular, masculine
- “illuminating; shining.”
- suṣakhā ← su
- [adverb]
- “very; well; good; nicely; beautiful; su; early; quite.”
- suṣakhā ← sakhā ← sakhi
- [noun], nominative, singular
- “friend; companion; sakhi [word].”
- sakhīyate ← sakhīy
- [verb noun], dative, singular
- “befriend.”
सायण-भाष्यम्
हे अग्ने जागृवद्भिः जागरणशीलैः स्तोतृभिः जरमाणः स्तूयमानः दमूनाः दममना दानमना दान्तमना वा इळः इळायाः पदे स्थाने उत्तरवेद्याम् इषयन् अन्नमिच्छन् विश्वस्य सर्वस्य हविषः होता वरेण्यः वरणीयः विभुः व्याप्तः विभावा दीप्तिमान् सुषखा शोभनसखा भवान् सखीयते सखित्वमिच्छते यजमानाय सम् इध्यते सम्यग्दीप्यते ॥
Wilson
English translation:
10.091.01 Damūnas, being glorified by his diligent (worshippers), desiring food upon the footmark of Iḷā, iskindled in the chamber (of sacrifice), the offerer of every oblation, the object of veneration, the lord, theresplendent, to him who desires his friendship.
Commentary by Sāyaṇa: Ṛgveda-bhāṣya
Damūnas: an epithet of Agni; genitive rous or submissive
Jamison Brereton
Awakening, he is kindled by the wakeful ones, the household master in the house, becoming refreshed in the footprint of refreshment,
the Hotar of every oblation, worthy to be chosen, far-ranging,
far-radiant, a good comrade to one who acts as comrade.
Griffith
BRISK, at the place of Ila, hymned by men who wake, our own familiar Friend is kindled in the house;
Hotar of all oblation, worthy of our choice, Lord, beaming, trusty friend to one who loveth him.
Geldner
Von den Frühwachen wird der Erwachende gemeinsam entzündet im Hause der Hausgebieter an der Stätte der Id Labung, die Opferspende genießend, der zu erwählende Opferpriester jeglichen Opfers, machtvoll, erstrahlend, ein guter Freund dem, der wie ein guter Freund handelt.
Grassmann
Entzündet wird von wachenden der rauschende, im Haus der rege Hausfreund an der Andacht Ort Der Opferer jedweden Tranks, der liebliche, der kräftig strahlt, ein lieber Freund dem, der ihn liebt.
Elizarenkova
Пробуждаясь, он зажигается теми, кто (уже) пробудился,
Домашний (бог) в доме, набирающий сил на месте Иды,
Хотар каждой жертвы, которого надо выбирать,
Могучий, блистательный, добрый друг для дружелюбного.
अधिमन्त्रम् (VC)
- अग्निः
- अरुणो वैतहव्यः
- निचृज्जगती
- निषादः
ब्रह्ममुनि - विषयः
इस सूक्त में परमेश्वर जीवों के लिये जगत् रचता है, प्रलय में विलीन कर देता है, उपासकों के साथ मित्रता करता है, उनके लिये मोक्ष को देता है, ये प्रधान विषय हैं।
ब्रह्ममुनि - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (विश्वस्य हविषः-होता)जगद्रूप हवि का प्रलय में अपने अन्दर ग्रहण करनेवाला-अन्दर लेनेवाला (वरेण्यः) वरने के योग्य (विभावाः) विशेष रूप से दीप्तिमान् (विभुः)व्यापक परमात्मा (सखीयते) अपना सखा चाहनेवाले स्तोता के लिये-उपासक के लिए (सुसखा) शोभनमित्र परमात्मा (दमूनाः) अपने आनन्द को देने का स्वभाववाला (जागृवद्भिः) जागरूक विवेकीजनों द्वारा (जरमाणः) स्तुति में लाया हुआ (इळः-पदे-दमे) स्तुति के स्थान हृदय घर में (इषयन्-सम् इध्यते) स्तुतियों को प्रेरित करता हुआ सम्यक् प्रकाशित होता है-साक्षात् होता है ॥१॥
ब्रह्ममुनि - भावार्थः
भावार्थभाषाः - परमात्मा प्रलयकाल में जगत् को अपने अन्दर ले लेता है, जो उसकी स्तुति करता है, वह उसका मित्र बन जाता है, उसके लिए वह अपना आनन्द प्रदान करता है, सावधान ज्ञानीजनों के द्वारा वह हृदय में साक्षात् होता है ॥१॥
ब्रह्ममुनि - विषयः
अत्र सूक्ते परमेश्वरो जीवेभ्यो जगद्रचयति प्रलये स्वस्मिन् विलीनीकरोति, ये च तस्योपासकाः सन्ति, तैः सह सख्यं सम्पाद्य तेभ्यो मोक्षं प्रयच्छतीति प्रधानविषयाः सन्ति।
ब्रह्ममुनि - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (विश्वस्य हविषः-होता) जगद्रूपस्य हविर्भूतस्य प्रलये स्वान्तरे ग्रहीता “अत्ता चराचरग्रहणात्” [वेदान्तः] (वरेण्यः) वर्तुमर्हुः (विभावा) विशेषेण भानवान्-दीप्तिमान् “विभावा विशेषेण भानवान्” [ऋ० ५।१।९ दयानन्दः] (विभुः) व्यापकोऽग्निरग्र-णायकः परमात्मा (सखीयते सुसखा) आत्मनः सखायमिच्छते स्तोत्रे-उपासकाय शोभनसखा (दमूनाः) दानमनाः स्वानन्दं दातुं स्वभावो यस्य तथाभूतः “दमूनाः-दानमनाः” [निरु० ४।४] (जागृवद्भिः-जरमाणः) जागरूकैर्विवेकिभिर्जनैः स्तूयमानः (इळः-पदे दमे) स्तुतिवाचः स्थाने हृद्गृहे (इषयन्-सम् इध्यते) स्तोतॄन् प्रेरयन् सम्यक् प्रकाशितो भवति-साक्षाद् भवति ॥१॥
02 स दर्शतश्रीरतिथिगृड़्हेगृहे - जगती
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
स᳓ दर्शतश्री᳓र् अ᳓तिथिर् गृहे᳓-गृहे
व᳓ने-वने शिश्रिये तक्ववी᳓र् इव
ज᳓नं-जनं ज᳓नियो ना᳓ति मन्यते
वि᳓श आ᳓ क्षेति विशि᳓यो वि᳓शं-विशम्
मूलम् ...{Loading}...
स द॑र्शत॒श्रीरति॑थिर्गृ॒हेगृ॑हे॒ वने॑वने शिश्रिये तक्व॒वीरि॑व ।
जनं॑जनं॒ जन्यो॒ नाति॑ मन्यते॒ विश॒ आ क्षे॑ति वि॒श्यो॒३॒॑ विशं॑विशम् ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - अग्निः
- ऋषिः - अरुणो वैतहव्यः
- छन्दः - जगती
Thomson & Solcum
स᳓ दर्शतश्री᳓र् अ᳓तिथिर् गृहे᳓-गृहे
व᳓ने-वने शिश्रिये तक्ववी᳓र् इव
ज᳓नं-जनं ज᳓नियो ना᳓ति मन्यते
वि᳓श आ᳓ क्षेति विशि᳓यो वि᳓शं-विशम्
Vedaweb annotation
Strata
Normal
Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M
Morph
átithiḥ ← átithi- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
darśataśrī́ḥ ← darśataśrī́- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
gr̥hé-gr̥he ← gr̥há- (nominal stem)
{case:LOC, gender:M, number:SG}
sá ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
iva ← iva (invariable)
śiśriye ← √śri- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRF, voice:MED}
takvavī́ḥ ← takvavī́- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
váne-vane ← vána- (nominal stem)
{case:LOC, gender:N, number:SG}
áti ← áti (invariable)
jánaṁ-janam ← jána- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
jányaḥ ← jánya- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
manyate ← √man- 1 (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:MED}
ná ← ná (invariable)
ā́ ← ā́ (invariable)
kṣeti ← √kṣi- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}
víśaḥ ← víś- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:PL}
víśaṁ-viśam ← víś- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:SG}
viśyàḥ ← viśyà- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
पद-पाठः
सः । द॒र्श॒त॒ऽश्रीः । अति॑थिः । गृ॒हेऽगृ॑हे । वने॑ऽवने । शि॒श्रि॒ये॒ । त॒क्व॒वीःऽइ॑व ।
जन॑म्ऽजनम् । जन्यः॑ । न । अति॑ । म॒न्य॒ते॒ । विशः॑ । आ । क्षे॒ति॒ । वि॒श्यः॑ । विश॑म्ऽविशम् ॥
Hellwig Grammar
- sa ← tad
- [noun], nominative, singular, masculine
- “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”
- darśataśrīr ← darśata
- [noun]
- “beautiful; visible; beautiful.”
- darśataśrīr ← śrīḥ ← śrī
- [noun], nominative, singular, masculine
- “mister; Ms.; Lakshmi; good fortune; well-being; magnificence; glory; beauty; Aegle marmelos (Linn.) Correa; dignity; power; śrī [word]; śrī; prosperity; auspiciousness.”
- atithir ← atithiḥ ← atithi
- [noun], nominative, singular, masculine
- “guest; atithi [word]; Atithi.”
- gṛhe ← gṛha
- [noun], locative, singular, neuter
- “house; palace; temple; home; place; family; family; stable.”
- gṛhe ← gṛha
- [noun], locative, singular, neuter
- “house; palace; temple; home; place; family; family; stable.”
- vane ← vana
- [noun], locative, singular, neuter
- “forest; wood; tree; grove; vana [word]; forest; brush.”
- vane ← vana
- [noun], locative, singular, neuter
- “forest; wood; tree; grove; vana [word]; forest; brush.”
- śiśriye ← śri
- [verb], singular, Perfect indicative
- “situate; dwell; go; lurk; reach; rear; repose; cling to.”
- takvavīr ← _ ← √_
- [?]
- “_”
- iva
- [adverb]
- “like; as it were; somehow; just so.”
- janaṃ ← janam ← jana
- [noun], accusative, singular, masculine
- “people; national; man; relative; jan; Janaloka; person; jana [word]; man; attendant; Jana; foreigner; inhabitant; group.”
- janaṃ ← janam ← jana
- [noun], accusative, singular, masculine
- “people; national; man; relative; jan; Janaloka; person; jana [word]; man; attendant; Jana; foreigner; inhabitant; group.”
- janyo ← janyaḥ ← janya
- [noun], nominative, singular, masculine
- nāti ← nā ← na
- [adverb]
- “not; like; no; na [word].”
- nāti ← ati
- [adverb]
- “very; excessively; beyond; excessively.”
- manyate ← man
- [verb], singular, Present indikative
- “think of; name; believe; teach; honor; deem; recommend; approve; think; define; call; respect; believe; enumerate; understand; see; describe.”
- viśa ← viśaḥ ← viś
- [noun], accusative, plural, feminine
- “people; tribe; Vaisya; national; viś; real property; Vaisya.”
- ā
- [adverb]
- “towards; ākāra; until; ā; since; according to; ā [suffix].”
- kṣeti ← kṣi
- [verb], singular, Present indikative
- “govern; inhabit; dwell; stay; predominate; bide; own.”
- viśyo ← viśyaḥ ← viśya
- [noun], nominative, singular, masculine
- viśaṃ ← viśam ← viś
- [noun], accusative, singular, feminine
- “people; tribe; Vaisya; national; viś; real property; Vaisya.”
- viśam ← viś
- [noun], accusative, singular, feminine
- “people; tribe; Vaisya; national; viś; real property; Vaisya.”
सायण-भाष्यम्
दर्शतश्रीः दर्शनीयविभूतिः अतिथिः अतिथिभूतः सः अग्निः गृहेगृहे यजमानानां गृहेषु वनेवने सर्वेषु वनेषु च शिश्रिये श्रयति । किंच जन्यः जनहितः सोऽग्निः जनंजनं सर्वं जनं तक्वीरिव गच्छन्निव नाति मन्यते न विसृज्य गच्छतीत्यर्थः । तदेव दर्शयति । विश्यः विड्भ्यो हितः सोऽग्निः विशो मनुष्यान् आ क्षेति अभिगच्छति । किंच विशंविशं सर्वा विशः प्रजा अधितिष्ठतीति शेषः ॥
Wilson
English translation:
“Of manifest glory, he resorts as a guest to every house (of his worshippers) to every forest; friendly toman, like one going to all men, he disregards them not; kind to all, he dwells among all men, (he presides ove4r”
Jamison Brereton
He, with beauty lovely to see, a guest in every house—in every (piece of) wood he is set like (a bird) of swooping pursuit in the woods.
Belonging to the people, he does not overlook any people. Belonging to the clan, he dwells among the clans—each and every clan.
Griffith
He, excellent in glory, guest in every house, finds like a swift-winged bird a home in every tree.
Benevolent to men, he scorns no living man: Friend to the tribes of men he dwells with every tribe.
Geldner
Von augenfälliger Schönheit, der Gast in jedem Hause, ist er in jedem Holze versteckt wie der Jäger im Walde. Jedweden Menschen verachtet der Menschenfreundliche nicht; er haust bei den Clanen, bei jedem Clane als der Clangenosse.
Grassmann
Der wundervoll in jedem Haus als Gast erglänzt, auf jeden Baum sich wie ein schneller Vogel setzt, Der keinen Menschen je versäumt, den Menschen hold, den Häusern hold, die Häuser Haus für Haus bewohnt.
Elizarenkova
Прекрасный на вид, этот гость в каждом доме
Таится в каждом куске дерева, кА охотник (в лесу),
Принадлежа человеку, он не презирает ни одного человека.
Он живет среди племен, в каждом племени, принадлежа племени.
अधिमन्त्रम् (VC)
- अग्निः
- अरुणो वैतहव्यः
- विराड्जगती
- निषादः
ब्रह्ममुनि - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (सः)वह परमात्मा (दर्शतश्रीः) दर्शनीय शोभावाला (अतिथिः) पूजनीय (गृहे गृहे) प्रत्येक मनुष्य केहृदय घर में (वने वने) भलीभाँति भजन के साधन अन्तःकरण में (शिश्रिये) रहता है (तक्ववीः-इव) गतिशील वायु को प्राप्त होनेवाले आकाश के सामन (जनं जनं जन्यः) जन-जन के प्रति जनहित (न अति-मन्यते) किसी से उपेक्षा नहींकरता है, उदारता बरतताहै, (विशः-आ क्षेति) प्रजाओं के प्रति-प्रजाओं के अन्दर निवास करता है (विशं विशं विश्यः) प्रत्येक प्रजा का प्रजाहितैषी परमात्मा स्तुति करने योग्य है ॥२॥
ब्रह्ममुनि - भावार्थः
भावार्थभाषाः - परमात्मा दर्शनीय शोभावाला प्रत्येक के हृदय में और अन्तःकरण में रहता है, वह आकाश के समान व्यापक जनमात्र का हितैषी प्राणिमात्र का कल्याणकारी उदार है, उसकी स्तुति करनी चाहिये ॥२॥
ब्रह्ममुनि - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (सः) स परमात्मा (दर्शतश्रीः) दर्शनीयशोभावान् (अतिथिः) पूज्यः “अतिथिः पूजनीयः” [ऋ० १।१२८।४-दयानन्दः] (गृहे गृहे वने वने शिश्रिये) प्रत्येकजनस्य हृद्गृहे सम्भजनसाधनेऽन्तःकरणे श्रितोऽस्ति (तक्ववीः-इव) तकति-गच्छतीति तक्वा वायुः “तकति गतिकर्मा” [निघ० २।१४] तक्वानं गतिमन्तं वायुं व्याप्नोतीति तक्ववीः-आकाशः, आकाश इव सर्वव्यापकः (जनं जनं जन्यः) जनं जनं प्रति जनहितः (न-अति मन्यते) न हि स उपेक्षते (विशः-आ क्षेति) प्रजाः प्रति निवसति (विशं विशं विश्यः) विशं विशं प्रति प्रजां प्रजां प्रति प्रजाहितः स परमात्मा स्तोतव्यः ॥२॥
03 सुदक्षो दक्षैः - जगती
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
सुद᳓क्षो द᳓क्षैः क्र᳓तुनासि सुक्र᳓तुर्
अ᳓ग्ने कविः᳓ का᳓वियेनासि विश्ववि᳓त्
व᳓सुर् व᳓सूनां क्षयसि त्व᳓म् ए᳓क इ᳓द्
द्या᳓वा च या᳓नि पृथिवी᳓ च पु᳓ष्यतः
मूलम् ...{Loading}...
सु॒दक्षो॒ दक्षैः॒ क्रतु॑नासि सु॒क्रतु॒रग्ने॑ क॒विः काव्ये॑नासि विश्व॒वित् ।
वसु॒र्वसू॑नां क्षयसि॒ त्वमेक॒ इद्द्यावा॑ च॒ यानि॑ पृथि॒वी च॒ पुष्य॑तः ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - अग्निः
- ऋषिः - अरुणो वैतहव्यः
- छन्दः - जगती
Thomson & Solcum
सुद᳓क्षो द᳓क्षैः क्र᳓तुनासि सुक्र᳓तुर्
अ᳓ग्ने कविः᳓ का᳓वियेनासि विश्ववि᳓त्
व᳓सुर् व᳓सूनां क्षयसि त्व᳓म् ए᳓क इ᳓द्
द्या᳓वा च या᳓नि पृथिवी᳓ च पु᳓ष्यतः
Vedaweb annotation
Strata
Normal
Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M
Morph
asi ← √as- 1 (root)
{number:SG, person:2, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}
dákṣaiḥ ← dákṣa- (nominal stem)
{case:INS, gender:M, number:PL}
krátunā ← krátu- (nominal stem)
{case:INS, gender:M, number:SG}
sudákṣaḥ ← sudákṣa- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
sukrátuḥ ← sukrátu- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
ágne ← agní- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}
asi ← √as- 1 (root)
{number:SG, person:2, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}
kavíḥ ← kaví- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
kā́vyena ← kā́vya- (nominal stem)
{case:INS, gender:N, number:SG}
viśvavít ← viśvavíd- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
ékaḥ ← éka- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
ít ← ít (invariable)
kṣayasi ← √kṣā- 2 (root)
{number:SG, person:2, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}
tvám ← tvám (pronoun)
{case:NOM, number:SG}
vásuḥ ← vásu- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
vásūnām ← vásu- (nominal stem)
{case:GEN, gender:N, number:PL}
ca ← ca (invariable)
ca ← ca (invariable)
dyā́vā ← dyú- ~ div- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:DU}
pr̥thivī́ ← pr̥thivī́- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:DU}
púṣyataḥ ← √puṣ- (root)
{number:DU, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}
yā́ni ← yá- (pronoun)
{case:NOM, gender:N, number:PL}
पद-पाठः
सु॒ऽदक्षः॑ । दक्षः॑ । क्रतु॑ना । अ॒सि॒ । सु॒ऽक्रतुः॑ । अग्ने॑ । क॒विः । काव्ये॑न । अ॒सि॒ । वि॒श्व॒ऽवित् ।
वसुः॑ । वसू॑नाम् । क्ष॒य॒सि॒ । त्वम् । एकः॑ । इत् । द्यावा॑ । च॒ । यानि॑ । पृ॒थि॒वी इति॑ । च॒ । पुष्य॑तः ॥
Hellwig Grammar
- sudakṣo ← su
- [adverb]
- “very; well; good; nicely; beautiful; su; early; quite.”
- sudakṣo ← dakṣaḥ ← dakṣa
- [noun], nominative, singular, masculine
- “deft; right; intelligent; expert.”
- dakṣaiḥ ← dakṣa
- [noun], instrumental, plural, masculine
- “Dakṣa; ability; cock; fitness; will; purpose; disposition; cock.”
- kratunāsi ← kratunā ← kratu
- [noun], instrumental, singular, masculine
- “yajña; decision; plan; deliberation; intelligence; Kratu; will; kratu [word]; desire; resoluteness; ritual.”
- kratunāsi ← asi ← as
- [verb], singular, Present indikative
- “be; exist; become; originate; happen; result; be; dwell; be born; stay; be; equal; exist; transform.”
- sukratur ← su
- [adverb]
- “very; well; good; nicely; beautiful; su; early; quite.”
- sukratur ← kratuḥ ← kratu
- [noun], nominative, singular, masculine
- “yajña; decision; plan; deliberation; intelligence; Kratu; will; kratu [word]; desire; resoluteness; ritual.”
- agne ← agni
- [noun], vocative, singular, masculine
- “fire; Agni; sacrificial fire; digestion; cautery; Plumbago zeylanica; fire; vahni; agni [word]; agnikarman; gold; three; jāraṇa; pyre; fireplace; heating.”
- kaviḥ ← kavi
- [noun], nominative, singular, masculine
- “poet; wise man; bard; Venus; Uśanas; kavi [word]; Kavi; prophet; guru; Brahma.”
- kāvyenāsi ← kāvyena ← kāvya
- [noun], instrumental, singular, neuter
- “Uśanas; poem; Kāvya; wisdom.”
- kāvyenāsi ← asi ← as
- [verb], singular, Present indikative
- “be; exist; become; originate; happen; result; be; dwell; be born; stay; be; equal; exist; transform.”
- viśvavit ← viśva
- [noun]
- “all(a); whole; complete; each(a); viśva [word]; completely; wholly.”
- viśvavit ← vid
- [noun], nominative, singular, masculine
- “conversant(p); aware(p); enlightened; understanding.”
- vasur ← vasuḥ ← vasu
- [noun], nominative, singular, masculine
- “Vasu; Vasu; eight; vas; audbhida; Deva; sun; pāṃśuja; Agni.”
- vasūnāṃ ← vasūnām ← vasu
- [noun], genitive, plural, masculine
- “Vasu; Vasu; eight; vas; audbhida; Deva; sun; pāṃśuja; Agni.”
- kṣayasi ← kṣi
- [verb], singular, Present indikative
- “decrease; emaciate; vanish; kill; wane; destroy; run down; elapse; lose; lose; gasify; decline; decay; corrupt.”
- tvam ← tvad
- [noun], nominative, singular
- “you.”
- eka ← ekaḥ ← eka
- [noun], nominative, singular, masculine
- “one; single(a); alone(p); some(a); single(a); eka [word]; alone(p); excellent; each(a); some(a); one; same; alone(p); some(a); consistent; any(a); undifferentiated; disjunct.”
- id
- [adverb]
- “indeed; assuredly; entirely.”
- dyāvā ← div
- [noun], nominative, dual
- “sky; Svarga; day; div [word]; heaven and earth; day; dawn.”
- ca
- [adverb]
- “and; besides; then; now; even.”
- yāni ← yad
- [noun], accusative, plural, neuter
- “who; which; yat [pronoun].”
- pṛthivī
- [noun], nominative, singular, feminine
- “Earth; pṛthivī; floor; Earth; earth; pṛthivī [word]; land.”
- ca
- [adverb]
- “and; besides; then; now; even.”
- puṣyataḥ ← puṣ
- [verb], dual, Present indikative
- “boom; grow; promote; foster.”
सायण-भाष्यम्
हे अग्ने त्वं दक्षैः बलैः सुदक्षः सुबलः असि भवसि । किंच क्रतुना कर्मणा सुक्रतुः शोभनकर्मासि । किंच काव्येन मेधाविकर्मणा कविः मेधावी असि । किंच विश्ववित् सर्वज्ञोऽसि । किंच वसूनां धनानां वसुः वासयितासि । किंच हे अग्ने त्वमेक इत् एक एव क्षयसि निवससि । किंच द्यावा च पृथिवी च द्यावाभूमी यानि वसूनि पुष्यतः संवर्धयतः तेषां दिव्यानां पार्थिवानां च धनानामीशिष इत्यर्थः ॥
Wilson
English translation:
“You, Agni, are vigorous with vigour, you are active with acts (of piety), you are wise with wisdom,knowing all things. You are the dispenser of wealth, you abide alone, you are lord of the treasures of heaven andearth.”
Jamison Brereton
Very skillful through your skills, through your will you are strong-willed. O Agni, you are the all-knowing poet through your poetic craft.
As good one, you alone hold sway over goods, which both Heaven and Earth foster.
Griffith
Most sage with insight, passing skilful with thy powers art thou, O Agni, wise with wisdom, knowing all.
As Vasu, thou alone art Lord of all good things, of all the treasures that the heavens and earth produce.
Geldner
Willensstark an Willensstärke bist du einsichtsvoll an Einsicht. Agni, du bist an Sehergabe ein allwissender Seher. Als Gott gebietest du ganz allein über die Güter, welche Himmel und Erde in Fülle hervorbringen.
Grassmann
Durch Kräfte bist du kräftig und durch Klugheit klug, allweise, Agni, Seher du durch Seherkraft, Du bist allein, o guter, alles Gutes Herr, das auf der Erde, in dem Himmel schön erblüht.
Elizarenkova
По силам действия прекрасный силой действия, по силам духа прекрасный силой духа,
О Агни, ты поэт по поэтической силе, всезнающий.
Васу, ты один владеешь благами,
Которые ведут к процветанию небо и землю.
अधिमन्त्रम् (VC)
- अग्निः
- अरुणो वैतहव्यः
- निचृज्जगती
- निषादः
ब्रह्ममुनि - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (अग्ने)हे परमात्मन् ! तू (दक्षैः) अपने बलों से (सुदक्षः) सुबलवान् है (क्रतुना) अपने कर्म से(सुक्रतुः)उत्तम कर्मवाला है (काव्येन) जगद्रचनारूप कला-कौशल से (कविः) कलाकार है (विश्ववित् असि) विश्व को जाननेवाला है (वसूनां वसुः) बसानेवाले धनों का तू धनविशेषों से बसानेवाला है (त्वम् एकः-इत्) तू एक ही है (द्यावा-पृथिवी च)द्युलोक औरपृथिवीलोक (यानि पुष्यतः) जिन भोग्य धनों को पुष्ट करते हैं, उनको तू ही पुष्ट करता है, अतः तू ही उपासनीय है ॥३॥
ब्रह्ममुनि - भावार्थः
भावार्थभाषाः - परमात्मा महान् बलवान्, महती कर्मशक्तिवाला कलाकार और ज्ञानी है, द्युलोक और पृथिवी के बीच में जितने भोग्य धन और साधन मिलते हैं, उनका वह ही उत्पन्न करनेवाला और देनेवाला है ॥३॥
ब्रह्ममुनि - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (अग्ने) हे परमात्मन् ! त्वं (दक्षैः-सुदक्षः) स्वबलैः-सुबलवान् (क्रतुना सुक्रतुः) स्वकर्मणा सुकर्मवान् (काव्येन कविः) स्वकौशलेन-जगद्रचनकलाकौशलेन कविः कलाकारः (विश्ववित्-असि) विश्ववेत्ताऽसि (वसूनां वसुः) वासयितॄणां धनानां योगेन त्वं वासयिता धनविशेषैरसि (त्वम्-एकः-इत्) त्वमेक एव (यानि द्यावापृथिवी च पुष्यतः) यानि वसूनि भोग्यधनानि द्यावापृथिव्यौ पुष्यतः सम्पादयतः तानि खल्वपि त्वमेव पुष्यसि सम्पादयसीत्यर्थः ॥३॥
04 प्रजानन्नग्ने तव - जगती
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
प्रजान᳓न्न् अग्ने त᳓व यो᳓निम् ऋत्वि᳓यम्
इ᳓ळायास् पदे᳓ घृत᳓वन्तम् आ᳓सदः
आ᳓ ते चिकित्र उष᳓साम् इवे᳓तयो
अरेप᳓सः सू᳓रियस्येव रश्म᳓यः
मूलम् ...{Loading}...
प्र॒जा॒नन्न॑ग्ने॒ तव॒ योनि॑मृ॒त्विय॒मिळा॑यास्प॒दे घृ॒तव॑न्त॒मास॑दः ।
आ ते॑ चिकित्र उ॒षसा॑मि॒वेत॑योऽरे॒पसः॒ सूर्य॑स्येव र॒श्मयः॑ ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - अग्निः
- ऋषिः - अरुणो वैतहव्यः
- छन्दः - जगती
Thomson & Solcum
प्रजान᳓न्न् अग्ने त᳓व यो᳓निम् ऋत्वि᳓यम्
इ᳓ळायास् पदे᳓ घृत᳓वन्तम् आ᳓सदः
आ᳓ ते चिकित्र उष᳓साम् इवे᳓तयो
अरेप᳓सः सू᳓रियस्येव रश्म᳓यः
Vedaweb annotation
Strata
Normal
Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M
Morph
agne ← agní- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}
prajānán ← √jñā- (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, tense:PRS, voice:ACT}
r̥tvíyam ← r̥tvíya- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
táva ← tvám (pronoun)
{case:GEN, number:SG}
yónim ← yóni- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
ā́ ← ā́ (invariable)
asadaḥ ← √sad- (root)
{number:SG, person:2, mood:IND, tense:AOR, voice:ACT}
ghr̥távantam ← ghr̥távant- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
íḷāyāḥ ← íḷā- (nominal stem)
{case:ABL, gender:F, number:SG}
padé ← padá- (nominal stem)
{case:LOC, gender:N, number:SG}
ā́ ← ā́ (invariable)
cikitre ← √cit- (root)
{number:PL, person:3, mood:IND, tense:PRF, voice:MED}
étayaḥ ← éti- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:PL}
iva ← iva (invariable)
te ← tvám (pronoun)
{case:DAT, number:SG}
uṣásām ← uṣás- (nominal stem)
{case:GEN, gender:F, number:PL}
arepásaḥ ← arepás- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:PL}
iva ← iva (invariable)
raśmáyaḥ ← raśmí- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}
sū́ryasya ← sū́rya- (nominal stem)
{case:GEN, gender:M, number:SG}
पद-पाठः
प्र॒ऽजा॒नन् । अ॒ग्ने॒ । तव॑ । योनि॑म् । ऋ॒त्विय॑म् । इळा॑याः । प॒दे । घृ॒तऽव॑न्तम् । आ । अ॒स॒दः॒ ।
आ । ते॒ । चि॒कि॒त्रे॒ । उ॒षसा॑म्ऽइव । एत॑यः । अ॒रे॒पसः॑ । सूर्य॑स्यऽइव । र॒श्मयः॑ ॥
Hellwig Grammar
- prajānann ← prajānan ← prajñā ← √jñā
- [verb noun], nominative, singular
- “know; perceive; understand; detect.”
- agne ← agni
- [noun], vocative, singular, masculine
- “fire; Agni; sacrificial fire; digestion; cautery; Plumbago zeylanica; fire; vahni; agni [word]; agnikarman; gold; three; jāraṇa; pyre; fireplace; heating.”
- tava ← tvad
- [noun], genitive, singular
- “you.”
- yonim ← yoni
- [noun], accusative, singular, masculine
- “vagina; vulva; uterus; beginning; origin; reincarnation; birthplace; family; production; cause; race; grain; raw material; birth; kind; caste; kinship; bed.”
- ṛtviyam ← ṛtviya
- [noun], accusative, singular, masculine
- “regular; punctual; timely.”
- iḍāyās ← iḍāyāḥ ← iḍā
- [noun], genitive, singular, feminine
- “refreshment; iḍā [word]; comfort; cow.”
- pade ← pada
- [noun], locative, singular, neuter
- “word; location; foot; footprint; pada [word]; verse; footstep; metrical foot; situation; dwelling; state; step; mark; position; trace; construction; animal foot; way; moment; social station; topographic point; path; residence; site; topic.”
- ghṛtavantam ← ghṛtavat
- [noun], accusative, singular, masculine
- “buttery.”
- āsadaḥ ← āsad ← √sad
- [verb], singular, Thematic aorist (Ind.)
- “approach; attack; sit down; approach; find; arrive.”
- ā
- [adverb]
- “towards; ākāra; until; ā; since; according to; ā [suffix].”
- te ← tvad
- [noun], genitive, singular
- “you.”
- cikitra ← cikitre ← cit
- [verb], plural, Perfect indicative
- “notice; observe; attend to; intend.”
- uṣasām ← uṣas
- [noun], genitive, plural, feminine
- “Ushas; dawn; uṣas [word]; morning.”
- ivetayo ← iva
- [adverb]
- “like; as it were; somehow; just so.”
- ivetayo ← ītayaḥ ← īti
- [noun], nominative, plural, feminine
- “epidemic; infectious disease; calamity.”
- ‘repasaḥ ← arepasaḥ ← arepas
- [noun], nominative, plural, feminine
- “immaculate.”
- sūryasyeva ← sūryasya ← sūrya
- [noun], genitive, singular, masculine
- “sun; Surya; sūrya [word]; right nostril; twelve; Calotropis gigantea Beng.; sūryakānta; sunlight; best.”
- sūryasyeva ← iva
- [adverb]
- “like; as it were; somehow; just so.”
- raśmayaḥ ← raśmi
- [noun], nominative, plural, feminine
- “beam; rein; sunbeam; shininess; cord.”
सायण-भाष्यम्
हे अग्ने तव ऋत्वियम् ऋतौ भवं घृतवन्तं घृतेन सहितं योनिं निवासस्थानम् इळायास्पदे उत्तरवेद्यां प्रजानन् त्वम् आसदः आसीदसि । किंच ते तव रश्मयः उषसामिव यथोषसाम् एतयः प्रज्ञाः प्रकाशलक्षणा आगतयो वा निर्गता रश्मयो दृश्यन्ते तद्वत् आ चिकित्रे प्रज्ञायन्ते । सूर्यस्येव यथा सूर्यस्य अरेपसः पापरहिता निर्गताः रश्मयः दृश्यन्ते तद्वदा चिकित्रे प्रज्ञायन्ते ॥
Wilson
English translation:
“Sagacious Agni, you sit at your station suited to the sacrifice and anointed with butter at the foot-markof Iḷā. your quick-moving rays are manifested like those of the dawns, beautiful as those of the sun.”
Jamison Brereton
Foresightful, o Agni, you have settled down seasonably to your
ghee-rich womb, in the footprint of refreshment.
Your arrivals show brightly like those of the dawns, your reins spotless like the rays of the sun.
Griffith
Foreknowing well, O Agni, thou in Ila’s place hast occupied thy regular station balmed with oil.
Marked are thy comings like the comings of the Dawns, the rays of him who shineth spotless as the Sun.
Geldner
Dich auskennend hast du dich, Agni, in deinen zeitgemäßen Schoß, den schmalzigen, an der Stätte der Ila gesetzt. Deine Ankunft ist prächtig wie die der Usas, makellos wie die Strahlen der Sonne.
Grassmann
Wohl kennend, Agni, deinen regelrechten Sitz, den butterreichen, nahmst du Platz am Andachtsort, Es glänzten deine Bahnen wie des Morgenroths und wie der Sonne fleckenloser Strahlenschein.
Elizarenkova
Зная путь, о Агни, ты уселся на подобающее
Тебе лоно, богатое жиром, на месте Иды.
Твои появления блистательны, как у утренних зорь,
Беспорочны, как лучи солнца.
अधिमन्त्रम् (VC)
- अग्निः
- अरुणो वैतहव्यः
- विराड्जगती
- निषादः
ब्रह्ममुनि - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (अग्ने) हे अग्रणायक परमात्मन् ! (इळायाः-पदे) स्तुति के प्रसङ्गमें (तव) तेरे अपने (ऋत्वियं-योनिम्) यथासमय स्तोता के हृदयरूप घर (घृतवन्तम्) आर्द्र हावभाववाले को (प्रजानन्) भलीभाँति जानता हुआ (आसदः) प्राप्त हो (ते एतयः) तेरे प्राप्त होने की प्रतीतियाँ (उषसाम्-इव) उषाओं के समान (सूर्यस्य-अरेपसः-रश्मयः-इव) सूर्यकी निर्दोष किरणों के समान (आ चिकित्रे) प्रतीत होती हैं ॥४॥
ब्रह्ममुनि - भावार्थः
भावार्थभाषाः - जब परमात्मा की कोई स्तोता आर्द्र हावभाव भरे हृदय में स्तुति करता है, तो उषाओं के समान या सूर्यकिरणों के समान उसकी प्रतीतियाँ-दर्शन आभाएँ प्रतीत होने लगती हैं ॥४॥
ब्रह्ममुनि - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (अग्ने) हे अग्रणायक परमात्मन् ! (इळायाः-पदे) स्तुतिवाचः पदे प्राप्तव्ये प्रसङ्गे (तव-ऋत्वियं योनिम्) स्वकीयं यथासमयं गृहं स्तोतृहृदयम् “योनिः गृहनाम” [निघं० ३।४] (घृतवन्तम्) आर्द्रहावभाववन्तम् (प्रजानन्) प्रकृष्टं जानन् सन् (आ असदः) आसीद (ते-एतयः) तव प्रापणप्रतीतयः (उषसाम्-इव) उषसः-इव “व्यत्ययेन प्रथमास्थाने षष्ठी छान्दसी” (सूर्यस्य-अरेपसः-रश्मयः-इव-आ चिकित्रे) सूर्यस्य निर्दोषाः प्रकाशमाना रश्मय इव प्रतीयन्ते ॥४॥
05 तव श्रियो - जगती
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
त᳓व श्रि᳓यो वर्षि᳓यस्येव विद्यु᳓तश्
चित्रा᳓श् चिकित्र उष᳓सां न᳓ केत᳓वः
य᳓द् ओ᳓षधीर् अभि᳓सृष्टो व᳓नानि च
प᳓रि स्वयं᳓ चिनुषे᳓ अ᳓न्नम् आसि᳓ये
मूलम् ...{Loading}...
तव॒ श्रियो॑ व॒र्ष्य॑स्येव वि॒द्युत॑श्चि॒त्राश्चि॑कित्र उ॒षसां॒ न के॒तवः॑ ।
यदोष॑धीर॒भिसृ॑ष्टो॒ वना॑नि च॒ परि॑ स्व॒यं चि॑नु॒षे अन्न॑मा॒स्ये॑ ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - अग्निः
- ऋषिः - अरुणो वैतहव्यः
- छन्दः - जगती
Thomson & Solcum
त᳓व श्रि᳓यो वर्षि᳓यस्येव विद्यु᳓तश्
चित्रा᳓श् चिकित्र उष᳓सां न᳓ केत᳓वः
य᳓द् ओ᳓षधीर् अभि᳓सृष्टो व᳓नानि च
प᳓रि स्वयं᳓ चिनुषे᳓ अ᳓न्नम् आसि᳓ये
Vedaweb annotation
Strata
Normal
Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M
Morph
iva ← iva (invariable)
śríyaḥ ← śrī́- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:PL}
táva ← tvám (pronoun)
{case:GEN, number:SG}
varṣyàsya ← varṣyà- (nominal stem)
{case:GEN, gender:M, number:SG}
vidyútaḥ ← vidyút- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}
cikitre ← √cit- (root)
{number:PL, person:3, mood:IND, tense:PRF, voice:MED}
citrā́ḥ ← citrá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:PL}
ketávaḥ ← ketú- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}
ná ← ná (invariable)
uṣásām ← uṣás- (nominal stem)
{case:GEN, gender:F, number:PL}
abhísr̥ṣṭaḥ ← √sr̥j- (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, non-finite:PPP}
ca ← ca (invariable)
óṣadhīḥ ← óṣadhī- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:PL}
vánāni ← vána- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:PL}
yát ← yá- (pronoun)
{case:NOM, gender:N, number:SG}
ánnam ← ánna- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}
āsyè ← āsyà- (nominal stem)
{case:LOC, gender:N, number:SG}
cinuṣé ← √ci- 1 (root)
{number:SG, person:2, mood:IND, tense:PRS, voice:MED}
pári ← pári (invariable)
svayám ← svayám (invariable)
पद-पाठः
तव॑ । श्रियः॑ । व॒र्ष्य॑स्यऽइव । वि॒ऽद्युतः॑ । चि॒त्राः । चि॒कि॒त्रे॒ । उ॒षसा॑म् । न । के॒तवः॑ ।
यत् । ओष॑धीः । अ॒भिऽसृ॑ष्टः । वना॑नि । च॒ । परि॑ । स्व॒यम् । चि॒नु॒षे । अन्न॑म् । आ॒स्ये॑ ॥
Hellwig Grammar
- tava ← tvad
- [noun], genitive, singular
- “you.”
- śriyo ← śriyaḥ ← śrī
- [noun], nominative, plural, feminine
- “mister; Ms.; Lakshmi; good fortune; well-being; magnificence; glory; beauty; Aegle marmelos (Linn.) Correa; dignity; power; śrī [word]; śrī; prosperity; auspiciousness.”
- varṣyasyeva ← varṣyasya ← varṣya
- [noun], genitive, singular, masculine
- “rain; rainy.”
- varṣyasyeva ← iva
- [adverb]
- “like; as it were; somehow; just so.”
- vidyutaś ← vidyutaḥ ← vidyut
- [noun], nominative, plural, feminine
- “lightning; Vidyut; thunderbolt.”
- citrāś ← citrāḥ ← citra
- [noun], nominative, plural, feminine
- “manifold; extraordinary; beautiful; divers(a); varicolored; bright; bright; bright; outstanding; agitated; aglitter(p); brilliant; painted; obvious; patched; bizarre.”
- cikitra ← cikitre ← cit
- [verb], plural, Perfect indicative
- “notice; observe; attend to; intend.”
- uṣasāṃ ← uṣasām ← uṣas
- [noun], genitive, plural, feminine
- “Ushas; dawn; uṣas [word]; morning.”
- na
- [adverb]
- “not; like; no; na [word].”
- ketavaḥ ← ketu
- [noun], nominative, plural, masculine
- “banner; ketu; sunbeam; enemy; sign; Premna spinosa Roxb.; comet; signal; signal; luminosity.”
- yad ← yat
- [adverb]
- “once [when]; because; that; if; how.”
- oṣadhīr ← oṣadhīḥ ← oṣadhi
- [noun], accusative, plural, feminine
- “herb; plant; drug; simple; oṣadhi [word]; remedy.”
- abhisṛṣṭo ← abhisṛṣṭaḥ ← abhisṛj ← √sṛj
- [verb noun], nominative, singular
- “start.”
- vanāni ← vana
- [noun], accusative, plural, neuter
- “forest; wood; tree; grove; vana [word]; forest; brush.”
- ca
- [adverb]
- “and; besides; then; now; even.”
- pari
- [adverb]
- “from; about; around.”
- svayaṃ ← svayam
- [adverb]
- “personally; spontaneously; svayam [word]; voluntarily.”
- cinuṣe ← ci
- [verb], singular, Present indikative
- “cover; accumulate; pile up; pick; cover.”
- annam ← anna
- [noun], accusative, singular, neuter
- “food; foodstuff; grain; anna [word]; eating; boiled rice; meal.”
- āsye ← āsya
- [noun], locative, singular, neuter
- “mouth; mouth; aperture; face; mukha; jaw; point.”
सायण-भाष्यम्
हे अग्ने तव श्रियः रश्मिलक्षणा विभूतयः चित्राः विचित्राः चिकित्रे प्रज्ञायन्ते । तत्र दृष्टान्तः । वर्ष्यस्येव यथा वर्षितुर्मेघस्य संबन्धिन्यः विद्युतः उषसां न यथा चोषसां केतवः प्रज्ञानास्तत्स्थाः प्रकाशाः प्रज्ञायन्ते तद्वदित्यर्थः। कदेत्यत्राह । यत् यदा त्वम् ओषधीः व्रीह्याद्याः वनानि अरण्यानि च अभिसृष्टः सृष्टो दग्धुं विसृष्टः सन् स्वयम् आत्मना आस्ये मुखे अन्नम् अदनीयं स्थावरलक्षणं परि चिनुषे परिक्षिपसीत्यर्थः ॥ ॥ २० ॥
Wilson
English translation:
“Your glories, Agni, like the lightnings of the rain-cloud are manifested many-tinted, like themanifestations of the dawn, when quitting the plural nts and the forests, you gather on all sides food for your mouth.”
Jamison Brereton
Your beauties, brilliant like the lightning flashes of a rain-bearing (cloud), show brightly like the beacons of the dawns,
when, set loose toward the plants and woods, you encompass them
yourself as food in your mouth.
Griffith
Thy glories are, as lightnings from the rainy cloud, marked, many-hued, like heralds of the Dawns’ approach,
When, loosed to wander over plants and forest trees, thou crammest by thyself thy food into thy mouth.
Geldner
Deine Schönheiten sind wie die Blitze der Regenwolke; farbenprächtig erscheinen sie wie der Morgenröte Zeichen, wann du auf die Pflanzen und Bäume losgelassen selber die Speise in deinem Mund anhäufst.
Grassmann
Wie des Gewölkes Blitze strahlet deine Pracht, hellleuchtend wie der Morgenröthe Banner glänzt, Wenn zu den Kräutern und den Bäumen eilend du die Speisen selbst dir sammelst rings in deinen Mund.
Elizarenkova
Твои красоты – словно молнии у грозовой тучи.
Яркие, они блистают, как знамена утренних зорь,
Когда выпущенный на растения и деревья,
Ты сам собираешь пищу во рту.
अधिमन्त्रम् (VC)
- अग्निः
- अरुणो वैतहव्यः
- विराड्जगती
- निषादः
ब्रह्ममुनि - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (तव) हे परमात्मन् ! तेरी (श्रियः) दर्शन आभाएँ (वर्ष्यस्य-इव विद्युतः-चित्राः) बरसनेवाले मेघकीविचित्र-बिजलियों के समान प्रतीत होती हैं (उषसां केतवः-न) अथवा, प्रातःकालीन उषाओं की चमकती धाराओं के समान प्रतीत होती हैं (यत्-ओषधीः) जब दोषों को पीनेवाले विद्वानों तथा (वनानि-च-अभिसृष्टः) सुभजनीय अन्तःकरणों को प्राप्त होता है, (स्वयं परि चिनुषे) तू स्वयं संवरण करता है, तो (आस्ये-अन्नम्) जैसे कोइ मुख में अन्न को संवरण करता है-लेता है-पचाता है ॥५॥
ब्रह्ममुनि - भावार्थः
भावार्थभाषाः - परमात्मा की दर्शन-आभाएँ विद्युत् की धाराओं के समान या प्रातःकालीन उषाओं की चमकती धाराओं के समान विद्वानों को प्राप्त होती हैं, विद्वान् जनों को वह साक्षात् होता है और उन्हें अपने अन्दर ऐसे धारण करता है, जैसे कोई अभीष्ट अन्न को सुरक्षित रखता है ॥५॥
ब्रह्ममुनि - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (तव) हे अग्ने परमात्मन् ! तव (श्रियः) शोभाः-दर्शनाभासः (वर्ष्यस्य-इव विद्युतः-चित्राः) वर्षितुं योग्यस्य मेघस्य विद्युत इव चित्रा आश्चर्यमय्यः प्रतीयन्ते (उषसां केतवः-न) यद्वा-प्रातस्तनीनामुषसां भासा रश्मिधारा-इव प्रतीयन्ते (यत्-ओषधीः-वनानि-च) यदा-ओषधीन् विदुषः प्रति “ओषधयः-दोषं धयन्तीति) [निरु० ९।२७] “ओषधेः-ओषधिवद् वर्तमान विद्वन्” [यजुः १२।१०० दयानन्दः] तथा सम्भजनीयान्यन्तःकरणानि (अभि-सृष्टः) प्राप्तः सन् (स्वयं परि चिनुषे) त्वं स्वयं परिचिनोषि-संवृणोषि तर्हि (आस्ये-अन्नम्) यथा कश्चिददनीयं मुखे संवृणोति संरक्षति ॥५॥
06 तमोषधीर्दधिरे गर्भमृत्वियम् - जगती
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
त᳓म् ओ᳓षधीर् दधिरे ग᳓र्भम् ऋत्वि᳓यं
त᳓म् आ᳓पो अग्निं᳓ जनयन्त मात᳓रः
त᳓म् इ᳓त् समानं᳓ वनि᳓नश् च वीरु᳓धो
अन्त᳓र्वतीश् च सु᳓वते च विश्व᳓हा
मूलम् ...{Loading}...
तमोष॑धीर्दधिरे॒ गर्भ॑मृ॒त्वियं॒ तमापो॑ अ॒ग्निं ज॑नयन्त मा॒तरः॑ ।
तमित्स॑मा॒नं व॒निन॑श्च वी॒रुधो॒ऽन्तर्व॑तीश्च॒ सुव॑ते च वि॒श्वहा॑ ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - अग्निः
- ऋषिः - अरुणो वैतहव्यः
- छन्दः - जगती
Thomson & Solcum
त᳓म् ओ᳓षधीर् दधिरे ग᳓र्भम् ऋत्वि᳓यं
त᳓म् आ᳓पो अग्निं᳓ जनयन्त मात᳓रः
त᳓म् इ᳓त् समानं᳓ वनि᳓नश् च वीरु᳓धो
अन्त᳓र्वतीश् च सु᳓वते च विश्व᳓हा
Vedaweb annotation
Strata
Normal
Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M
Morph
dadhire ← √dhā- 1 (root)
{number:PL, person:3, mood:IND, tense:PRF, voice:MED}
gárbham ← gárbha- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
óṣadhīḥ ← óṣadhī- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:PL}
r̥tvíyam ← r̥tvíya- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
tám ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
agním ← agní- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
ā́paḥ ← áp- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:PL}
janayanta ← √janⁱ- (root)
{number:PL, person:3, mood:INJ, tense:PRS, voice:MED}
mātáraḥ ← mātár- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:PL}
tám ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
ca ← ca (invariable)
ít ← ít (invariable)
samānám ← samāná- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
tám ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
vanínaḥ ← vanín- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}
vīrúdhaḥ ← vīrúdh- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:PL}
antárvatīḥ ← antárvant- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:PL}
ca ← ca (invariable)
ca ← ca (invariable)
súvate ← √sū- 2 (root)
{number:PL, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:MED}
viśváhā ← viśváhā (invariable)
पद-पाठः
तम् । ओष॑धीः । द॒धि॒रे॒ । गर्भ॑म् । ऋ॒त्विय॑म् । तम् । आपः॑ । अ॒ग्निम् । ज॒न॒य॒न्त॒ । मा॒तरः॑ ।
तम् । इत् । स॒मा॒नम् । व॒निनः॑ । च॒ । वी॒रुधः॑ । अ॒न्तःऽव॑तीः । च॒ । सुव॑ते । च॒ । वि॒श्वहा॑ ॥
Hellwig Grammar
- tam ← tad
- [noun], accusative, singular, masculine
- “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”
- oṣadhīr ← oṣadhīḥ ← oṣadhi
- [noun], accusative, plural, feminine
- “herb; plant; drug; simple; oṣadhi [word]; remedy.”
- dadhire ← dhā
- [verb], plural, Perfect indicative
- “put; give; cause; get; hold; make; provide; lend; wear; install; have; enter (a state); supply; hold; take; show.”
- garbham ← garbha
- [noun], accusative, singular, masculine
- “fetus; garbha; inside; cavity; embryo; uterus; child; pit; garbhadruti; filling; pregnancy; room; abdomen; fertilization; inside; hole; baby; calyx; midst.”
- ṛtviyaṃ ← ṛtviyam ← ṛtviya
- [noun], accusative, singular, masculine
- “regular; punctual; timely.”
- tam ← tad
- [noun], accusative, singular, masculine
- “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”
- āpo ← āpaḥ ← ap
- [noun], nominative, plural, neuter
- “water; body of water; water; ap [word]; juice; jala.”
- agniṃ ← agnim ← agni
- [noun], accusative, singular, masculine
- “fire; Agni; sacrificial fire; digestion; cautery; Plumbago zeylanica; fire; vahni; agni [word]; agnikarman; gold; three; jāraṇa; pyre; fireplace; heating.”
- janayanta ← janay ← √jan
- [verb], plural, Present injunctive
- “cause; give birth; produce; beget; generate; originate; create; create; make.”
- mātaraḥ ← mātṛ
- [noun], nominative, plural, feminine
- “mother; mātṛkā; mātṛ [word]; parent; Salvinia cucullata Roxb.; Citrullus colocynthis Schrad.; cow.”
- tam ← tad
- [noun], accusative, singular, masculine
- “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”
- it ← id
- [adverb]
- “indeed; assuredly; entirely.”
- samānaṃ ← samānam ← samāna
- [noun], accusative, singular, masculine
- “like; identical; common; like; alike(p); same; samāna [word]; akin(p); comparable; identical; mutual; equal.”
- vaninaś ← vaninaḥ ← vanin
- [noun], nominative, plural, masculine
- “tree.”
- ca
- [adverb]
- “and; besides; then; now; even.”
- vīrudho ← vīrudhaḥ ← vīrudh
- [noun], nominative, plural, feminine
- “plant; shrub.”
- ’ntarvatīś ← antarvatīḥ ← antarvat
- [noun], nominative, plural, feminine
- “antarvat [word]; pregnant.”
- ca
- [adverb]
- “and; besides; then; now; even.”
- suvate ← sū
- [verb], plural, Present indikative
- “give birth; urge; bestow; cause.”
- ca
- [adverb]
- “and; besides; then; now; even.”
- viśvahā
- [adverb]
सायण-भाष्यम्
ऋत्वियम् ऋतौ प्राप्तं गर्भं गर्भभूतं तं प्रकृतमग्निम् ओषधीः ओषध्यः दधिरे धारयन्ति । तम् एव अग्निं मातरः धारकत्वेन मातृस्थानीया आपः च जनयन्त जनयन्ति । किंच वनिनः वनस्पतयः च समानं गर्भभावेन प्रवेशात् स्वतुल्यं तमित् तमेवाग्निं जनयन्ति । किंच तमेवाग्निम् अन्तर्वतीः गर्भवत्यः वीरुधः ओषधयः च विश्वहा सर्वदा सुवते जनयन्ति ॥
Wilson
English translation:
“The plural nts bear him as the embryo (conceived) in due season; the maternal waters bring forth Agni;yes, the trees and the pregnant creepers bring him forth daily like themselves.”
Commentary by Sāyaṇa: Ṛgveda-bhāṣya
Samānam = equal to (or like)themselves, since he enters them as an embryo
Jamison Brereton
The plants conceived him as their embryo at the proper season; the waters as his mothers begot this Agni.
Both the woody (plants) and the sprouts (become) pregnant and give birth to him who is just the same everywhere.
Griffith
Him, duly coming as their germ, have plants received: this Agni have maternal Waters brought to life.
So in like manner do the forest trees and plants bear him within them and produce him evermore.
Geldner
Ihn empfingen die Pflanzen als rechtzeitige Leibesfrucht; den Agni erzeugten die Gewässer als seine Mutter. Mit ihm gehen gleichmäßig die Bäume und die Gewächse schwanger und gebären ihn allezeit.
Grassmann
Als Keim empfingen Pflanzen ihn zu rechter Zeit, als Mütter haben die Gewässer ihn erzeugt, Denselben nun die Bäume und die Kräuter auch, und immerdar gebären ihn die schwangeren.
Elizarenkova
Его усвоили растения как своевременную завязь.
Этого Агни воды породили как матери.
Его точно так же вынашивают в себе
Деревья и растения и рожают каждый день.
अधिमन्त्रम् (VC)
- अग्निः
- अरुणो वैतहव्यः
- निचृज्जगती
- निषादः
ब्रह्ममुनि - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (तम्-अग्निम्) उस अग्रणायक परमात्मा को या भौतिक अग्नि को (ओषधीः) दोषों को समाप्त करनेवाले विद्वान् जन अथवा गेहूँ आदि ओषधियाँ (ऋत्वियम्) यथासमय (गर्भं दधिरे) अपने अन्दर परमात्मा को धारण करते हैं या अपने अन्दर जाठर अग्नि को धारण करते हैं (तम्-आपः-मातरः-जनयन्त) उस परमात्मा को याअग्नि को आप्तजन मान करनेवालेयाव्याप्तजलप्रवाह निर्माण करनेवाले अपने अन्दर प्रकट करते हैं (तं समानम्-इत्) उस समानभाव से (वनिनः-वीरुधः) वनवासी वानप्रस्थ विरक्तजन या वन में होनेवाले वनस्पति वृक्ष विशेषतः रोहणशील युवाजन ब्रह्मचारी तथा लताएँ (अन्तर्वतीः) गर्भिणियों के समान (विश्वहा सुवते) सदा सन्तान अथवा अन्न को प्रकट करती हैं ॥६॥
ब्रह्ममुनि - भावार्थः
भावार्थभाषाः - परमात्मा को आप्त संन्यासी जन, वानप्रस्थ और ब्रह्मचारी विशेषरूप से अपने अन्दर धारण किया करते हैं, गृहस्थ जन भी यथासमय धारण करते हैं। उसकी कृपा से गर्भवती सन्तान को जन्म देती है एवं भौतिक अग्नि को अपने अन्दरजलप्रवाह वृक्षादि वनस्पतियाँ बढ़नेवाली लताएँ धारण करती हैं और अन्न को उत्पन्न करती हैं ॥६॥
ब्रह्ममुनि - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (तम्-अग्निम्) तं परमात्मानं यद्वाऽग्निं (ओषधीः-ऋत्वियं गर्भं दधिरे) दोषधयनशीला विद्वांसः-गोधूमादयो वा यथासमयं मध्ये वर्तमानं परमात्मानमग्निं वा धारयन्ति (तम्-आपः-मातरः-जनयन्त) तं परमात्मानं यद्वाऽग्निं खल्वाप्ता जनाः मानकर्त्तारो व्याप्ता जलप्रवाहाश्च मातृभूताः स्वाभ्यन्तरे प्रादुर्भावयन्ति (तं समानम्-इत्) तमेव समानभावेन (वनिनः-वीरुधः) वनवासिनो वानप्रस्था विरक्ताः, वने भवा वनस्पतयो वा तथा विशेषेण रोहणशीला युवानो ब्रह्मचारिणः, यद्वा लताश्च (अन्तर्वतीः) गर्भिण्य इव (विश्वहा सुवते) सर्वदा उद्भावयन्ति ॥६॥
07 वातोपधूत इषितो - जगती
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
वा᳓तोपधूत इषितो᳓ व᳓शाँ अ᳓नु
तृषु᳓ य᳓द् अ᳓न्ना वे᳓विषद् विति᳓ष्ठसे
आ᳓ ते यतन्ते रथि᳓यो य᳓था पृ᳓थक्
छ᳓र्धांसि अग्ने अज᳓राणि ध᳓क्षतः
मूलम् ...{Loading}...
वातो॑पधूत इषि॒तो वशाँ॒ अनु॑ तृ॒षु यदन्ना॒ वेवि॑षद्वि॒तिष्ठ॑से ।
आ ते॑ यतन्ते र॒थ्यो॒३॒॑ यथा॒ पृथ॒क्छर्धां॑स्यग्ने अ॒जरा॑णि॒ धक्ष॑तः ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - अग्निः
- ऋषिः - अरुणो वैतहव्यः
- छन्दः - जगती
Thomson & Solcum
वा᳓तोपधूत इषितो᳓ व᳓शाँ अ᳓नु
तृषु᳓ य᳓द् अ᳓न्ना वे᳓विषद् विति᳓ष्ठसे
आ᳓ ते यतन्ते रथि᳓यो य᳓था पृ᳓थक्
छ᳓र्धांसि अग्ने अज᳓राणि ध᳓क्षतः
Vedaweb annotation
Strata
Normal
Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M
Morph
ánu ← ánu (invariable)
iṣitáḥ ← √iṣ- 1 (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, non-finite:PPP}
váśān ← váśa- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:PL}
vā́topadhūtaḥ ← vā́topadhūta- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
ánnā ← ánna- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:PL}
tr̥ṣú ← tr̥ṣú- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:SG}
véviṣat ← √viṣ- 2 (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, tense:PRS, voice:ACT}
vitíṣṭhase ← √sthā- (root)
{number:SG, person:2, mood:IND, tense:PRS, voice:MED}
yát ← yá- (pronoun)
{case:NOM, gender:N, number:SG}
ā́ ← ā́ (invariable)
pŕ̥thak ← pŕ̥thak (invariable)
rathyàḥ ← rathī́- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}
te ← tvám (pronoun)
{case:DAT, number:SG}
yatante ← √yat- (root)
{number:PL, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:MED}
yáthā ← yáthā (invariable)
agne ← agní- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}
ajárāṇi ← ajára- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:PL}
dhákṣataḥ ← √dah- (root)
{case:ACC, gender:M, number:SG, tense:AOR, voice:ACT}
śárdhāṁsi ← śárdhas- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:PL}
पद-पाठः
वात॑ऽउपधूतः । इ॒षि॒तः । वशा॑न् । अनु॑ । तृ॒षु । यत् । अन्ना॑ । वेवि॑षत् । वि॒ऽतिष्ठ॑से ।
आ । ते॒ । य॒त॒न्ते॒ । र॒थ्यः॑ । यथा॑ । पृथ॑क् । शर्धां॑सि । अ॒ग्ने॒ । अ॒जरा॑णि । धक्ष॑तः ॥
Hellwig Grammar
- vātopadhūta ← vāta
- [noun], masculine
- “vāta; wind; fart; Vayu; air; draft; vāta [word]; Vāta; rheumatism; Marut.”
- vātopadhūta ← upadhūtaḥ ← upadhū ← √dhū
- [verb noun], nominative, singular
- iṣito ← iṣitaḥ ← iṣay ← √iṣ
- [verb noun], nominative, singular
- vaśāṃ ← vaś
- [verb noun], nominative, singular
- “desire; agree; call; care; like; love.”
- anu
- [adverb]
- “subsequently; behind; along; towards; because.”
- tṛṣu
- [noun], accusative, singular, neuter
- “dry.”
- yad ← yat
- [adverb]
- “once [when]; because; that; if; how.”
- annā ← anna
- [noun], accusative, plural, neuter
- “food; foodstuff; grain; anna [word]; eating; boiled rice; meal.”
- veviṣad ← veviṣat ← veviṣ ← √viṣ
- [verb noun], nominative, singular
- vitiṣṭhase ← viṣṭhā ← √sthā
- [verb], singular, Present indikative
- “stand; stay; resist.”
- ā
- [adverb]
- “towards; ākāra; until; ā; since; according to; ā [suffix].”
- te ← tvad
- [noun], genitive, singular
- “you.”
- yatante ← yat
- [verb], plural, Present indikative
- “strive; endeavor; join; equal; rival.”
- rathyo ← rathyaḥ ← rathī
- [noun], nominative, plural, feminine
- yathā
- [adverb]
- “equally; as; so that; like; how; yathā [word]; that; wherein.”
- pṛthak
- [adverb]
- “individually; apart; each; by the piece; independently; pṛthak [word].”
- chardhāṃsy ← śardhāṃsi ← śardhas
- [noun], accusative, plural, neuter
- “troop.”
- agne ← agni
- [noun], vocative, singular, masculine
- “fire; Agni; sacrificial fire; digestion; cautery; Plumbago zeylanica; fire; vahni; agni [word]; agnikarman; gold; three; jāraṇa; pyre; fireplace; heating.”
- ajarāṇi ← ajara
- [noun], accusative, plural, neuter
- “undecaying; ageless.”
- dhakṣataḥ ← dah
- [verb noun], genitive, singular
- “burn; cauterize; heat; burn; burn; burn; roast; blaze; burn; distress; destroy.”
सायण-भाष्यम्
हे अग्ने यत् यदा त्वं वातोपधूतः वायुना कम्पितः वशान् कान्तान् वनस्पतीन् अनु प्रति तृषु क्षिप्रम् इषितः प्रेरितश्च सन् अन्ना अदनीयानि वनस्पत्यादीनि स्थावराणि वेविषत् व्याप्नुवन् वितिष्ठसे इतस्ततो गच्छसि तदानीं धक्षतः काष्ठानि दहतः ते तव अजराणि जरारहितानि शर्धांसि तेजांसि यथा रथ्यः रथिनः तद्वत् पृथक् आ यतन्ते गच्छन्ति ॥
Wilson
English translation:
“When, agitated by the wind and quickly moving through the beloved (trees), you spread aboutdevouring the food, the imperishable energies of you, Agni, the devourer, rush forth like charioteers.”
Jamison Brereton
When whipped up by the wind, aroused, you spread yourself out, constantly worrying the dry food at will,
your unaging troops [=flames] take up their places separately like
charioteers, as you go burning, Agni.
Griffith
When, sped and urged by wind, thou spreadest thee abroad, swift piercing through thy food according to thy will,
Thy never-ceasing blazes, longing to consume, like men on chariots, Agni, strive on every side.
Geldner
Wann du vom Winde angefacht, zur Eile getrieben, nach Belieben gierig die Speisen verarbeitend dich ausbreitest, dann nehmen deine ewig jungen Heerhaufen wie Wagenfahrer getrennt Aufstellung, o Agni, während du brennst.
Grassmann
Wenn gierig du vom Wind bewegt nach Wunsch dich regst, und deine Speisen rasch ergreifend weiter dringst, Dann streben deine Flammen Wagenlenkern gleich, die ewig muntern, Agni, vorwärts hier und dort.
Elizarenkova
Когда ты распространяешься, раздутый ветром, приведенный в движение,
Жадно пожирающий пищу, сколько хочешь,
(То) выстраиваются по отдельности, как колесничие,
Нестареющие отряды, о Агни, у тебя, испепеляющего.
अधिमन्त्रम् (VC)
- अग्निः
- अरुणो वैतहव्यः
- विराड्जगती
- निषादः
ब्रह्ममुनि - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (वातोपधूतः) प्रणायाम योगाभ्यास से उपगत-साक्षात् हुआ परमात्मा अथवा वायु से प्रेरित भौतिक अग्नि (वशान्-अनु) कामना करते हुए स्तोताओं के प्रति या वश में आनेवाले वनस्पतियों के प्रति (तृषु)शीघ्र (यत्-अन्ना) जो अदनीय चराचर वस्तुओं के प्रति (वेविषत्) व्याप्त होता हुआ (वितिष्ठसे) विशेषरूप से ठहरता है-अधिकार करता है या स्वायत्त करके रहता है (अग्ने) हे परमात्मन् ! या अग्ने ! (ते धक्षतः) तेरे दान करते हुए या जलाते हुए (अजराणि शर्धांसि) स्थिर बल हैं (रथ्यः-यथा पृथक्-आ यतन्ते) रथ में जुड़े घोड़े जैसे पृथक्-पृथक् कार्य के लिए जाते हैं, ऐसे तेरे बल पराक्रम करते हैं ॥७॥
ब्रह्ममुनि - भावार्थः
भावार्थभाषाः - प्राणयाम आदि योगाभ्यास के द्वारा कामना करनेवाले स्तोताओं के प्रति परमात्मा साक्षात् होता है, उसके गुण पराक्रम कल्याणदान के लिए उसके अन्दर शीघ्र प्राप्त होते हैं एवं वायु के द्वारा प्रेरित अग्नि वनस्पतियों के अन्दर जलाने को घुसता चला जाता है उसके दाहक वेग उन्हें शीघ्र प्राप्त करते है ॥७॥
ब्रह्ममुनि - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (वातोपधूतः) प्राणायामेन योगाभ्यासेन उपगतः परमात्मा यद्वा वायुना प्रेरितोऽग्निः (वशान्-अनु) कामयमानान् स्तोतॄननु वश्यान् वनस्पतीननु (तृषु) शीघ्रम् (यत्-अन्नावेविषत्-वितिष्ठसे) अद्यानि-चराचरात्मकानि वस्तूनि प्रति व्याप्नुवन् विशेषेण तिष्ठसे, ओषधिं वनस्पतीन् वा स्वायत्तीकृत्य वितिष्ठसे (अग्ने) हे परमात्मन् ! अग्ने वा (ते-अजराणि धक्षतः शर्धांसि) तव ददतो स्थिराणि बलानि “शर्ध बलनाम” [निघ० २।९] दहतो वा (रथ्यः-यथा पृथक्-आ यतन्ते) रथे युक्ता अश्वा इव पृथक् पृथक् कार्याय गच्छन्ति “यतते गतिकर्मा” [निघ० २।१४] ॥७॥
08 मेधाकारं विदथस्य - जगती
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
मेधाकारं᳓ विद᳓थस्य प्रसा᳓धनम्
अग्निं᳓ हो᳓तारम् परिभू᳓तमम् मति᳓म्
त᳓म् इ᳓द् अ᳓र्भे हवि᳓षि आ᳓ समान᳓म् इ᳓त्
त᳓म् इ᳓न् महे᳓ वृणते ना᳓नियं᳓ तुव᳓त्
मूलम् ...{Loading}...
मे॒धा॒का॒रं वि॒दथ॑स्य प्र॒साध॑नम॒ग्निं होता॑रं परि॒भूत॑मं म॒तिम् ।
तमिदर्भे॑ ह॒विष्या स॑मा॒नमित्तमिन्म॒हे वृ॑णते॒ नान्यं त्वत् ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - अग्निः
- ऋषिः - अरुणो वैतहव्यः
- छन्दः - जगती
Thomson & Solcum
मेधाकारं᳓ विद᳓थस्य प्रसा᳓धनम्
अग्निं᳓ हो᳓तारम् परिभू᳓तमम् मति᳓म्
त᳓म् इ᳓द् अ᳓र्भे हवि᳓षि आ᳓ समान᳓म् इ᳓त्
त᳓म् इ᳓न् महे᳓ वृणते ना᳓नियं᳓ तुव᳓त्
Vedaweb annotation
Strata
Normal
Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M
Morph
medhākārám ← medhākārá- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
prasā́dhanam ← prasā́dhana- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
vidáthasya ← vidátha- (nominal stem)
{case:GEN, gender:N, number:SG}
agním ← agní- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
hótāram ← hótar- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
matím ← matí- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:SG}
paribhū́tamam ← paribhū́tama- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:SG}
ā́ ← ā́ (invariable)
árbhe ← árbha- (nominal stem)
{case:LOC, gender:N, number:SG}
havíṣi ← havís- (nominal stem)
{case:LOC, gender:N, number:SG}
ít ← ít (invariable)
ít ← ít (invariable)
samānám ← samāná- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
tám ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
anyám ← anyá- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
ít ← ít (invariable)
mahé ← mahá- (nominal stem)
{case:LOC, gender:N, number:SG}
ná ← ná (invariable)
tám ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
tvát ← tvám (pronoun)
{case:ABL, number:SG}
vr̥ṇate ← √vr̥- ~ vr̥̄- (root)
{number:PL, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:MED}
पद-पाठः
मे॒धा॒ऽका॒रम् । वि॒दथ॑स्य । प्र॒ऽसाध॑नम् । अ॒ग्निम् । होता॑रम् । प॒रि॒ऽभूत॑मम् । म॒तिम् ।
तम् । इत् । अर्भे॑ । ह॒विषि॑ । आ । स॒मा॒नम् । इत् । तम् । इत् । म॒हे । वृ॒ण॒ते॒ । न । अ॒न्यम् । त्वत् ॥
Hellwig Grammar
- medhākāraṃ ← medhā
- [noun], feminine
- “intelligence; medhā [word]; Medhā.”
- medhākāraṃ ← kāram ← kāra
- [noun], accusative, singular, masculine
- “making; causing; producing.”
- vidathasya ← vidatha
- [noun], genitive, singular, neuter
- “meeting; wisdom; council.”
- prasādhanam ← prasādhana
- [noun], accusative, singular, masculine
- “accomplishing; curative.”
- agniṃ ← agnim ← agni
- [noun], accusative, singular, masculine
- “fire; Agni; sacrificial fire; digestion; cautery; Plumbago zeylanica; fire; vahni; agni [word]; agnikarman; gold; three; jāraṇa; pyre; fireplace; heating.”
- hotāram ← hotṛ
- [noun], accusative, singular, masculine
- “Hotṛ.”
- paribhūtamam ← paribhūtama
- [noun], accusative, singular, masculine
- matim ← mati
- [noun], accusative, singular, feminine
- “intelligence; decision; mind; hymn; purpose; idea; opinion; belief; desire; wish; conviction; plan; devotion.”
- tam ← tad
- [noun], accusative, singular, masculine
- “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”
- id
- [adverb]
- “indeed; assuredly; entirely.”
- arbhe ← arbha
- [noun], locative, singular, neuter
- “few; small; unimportant.”
- haviṣy ← haviṣi ← havis
- [noun], locative, singular, neuter
- “Havya; offering; ghee; havis [word].”
- ā
- [adverb]
- “towards; ākāra; until; ā; since; according to; ā [suffix].”
- samānam ← samāna
- [noun], accusative, singular, masculine
- “like; identical; common; like; alike(p); same; samāna [word]; akin(p); comparable; identical; mutual; equal.”
- it ← id
- [adverb]
- “indeed; assuredly; entirely.”
- tam ← tad
- [noun], accusative, singular, masculine
- “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”
- in ← id
- [adverb]
- “indeed; assuredly; entirely.”
- mahe ← maha
- [noun], locative, singular, neuter
- “great; abundant.”
- vṛṇate ← vṛ
- [verb], plural, Present indikative
- “choose; ask.”
- nānyaṃ ← na
- [adverb]
- “not; like; no; na [word].”
- nānyaṃ ← anyam ← anya
- [noun], accusative, singular, masculine
- “other; another(a); remaining; different; anya [word]; other than; more(a); fresh; any(a).”
- tvat ← tvad
- [noun], ablative, singular
- “you.”
सायण-भाष्यम्
मेधाकारं प्रज्ञायाः कर्तारं विदथस्य यज्ञस्य प्रसाधनं प्रकर्षेण साधकं होतारं देवानामाह्वातारं परिभूतमम् अतिशयेन शत्रूणां परिभवितारं मतिं मन्तारं यं त्वाम् अग्निं वृणीमह इति शेषः । तमित् तमेवाग्निम् अर्भे अल्पे हविषि चरुपुरोडाशादिके हविषि समानमित् सहैव ऋत्विजः आ वृणते प्रार्थयन्ते । महे महति सोमात्मके हविष्यपि तमित् तमेवाग्निं वृणते । त्वत् त्वत्तः अन्यम् अतिरिक्तं देवं न वृणते ॥
Wilson
English translation:
“(The priest) selects you, (Agni), the giver of intelligence, the accomplisher of the sacrifice, the invokerof the gods, the chief overcomer of foes, the councillor, alike verily at the lesser and at the greater oblation andnone other than you.”
Jamison Brereton
Creator of wisdom, furtherer of the rite, Agni, the Hotar, best
encompassing thought,
just him at the small oblation, just the same for the great one—just him they choose—no other than you.
Griffith
Agni, the Hotar-priest who fills the assembly full, Waker of knowledge, chief Controller of the thought,-
Him, yea, none other than thyself, doth man elect at sacrificial offerings great and small alike.
Geldner
Der Sehergabe wirkt, die Weisheitsrede zustande bringt, den Agni, den Hotri, der das Denken am meisten beherrscht, ihn erwählen sie gleichmäßig bei kleinem, ihn bei großem Opfer, keinen anderen als dich.
Grassmann
Den Priester Agni, der das Opferfest vollbringt, der Einsicht schafft und liebevoll den Sinn umfängt, Den wählt man sich bei kleinem Opfer, ebenso bei grossem auch und keinen andern je als dich.
Elizarenkova
Создателя мудрости, приводящего к цели жертвенную раздачу,
Агни-хотара, лучше всех владеющего мыслью,
Это его выбирают одинаково при малой,
Его же при большой жертве – никого другого, кроме тебя.
अधिमन्त्रम् (VC)
- अग्निः
- अरुणो वैतहव्यः
- पादनिचृज्ज्गती
- निषादः
ब्रह्ममुनि - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (तम्) उस (मेधाकारम्) मेधा के आविष्कारकर्त्ता-मेधाप्रद (विदथस्य प्रसाधनम्) अनुभवनीय अध्यात्मयज्ञ के प्रसाधक (होतारम्) तथा स्वीकार करनेवाले (परिभूतमम्) सर्वाधिष्ठाता (मतिम्) मेधावी (अग्निम्) परमात्मा को (इत्) ही (अर्भे हविषि) अल्प ग्रहण करने योग्य लौकिक भोग सुख के निमित्त (महे) महान् ग्रहण करने योग्य मोक्ष आनन्द के लिए (तम्-इत्-समानम्-इत्) उस परमात्मा को यथावत् सादर ही (आ वृणते) मनुष्य भली-भाँति वरते हैं-प्रार्थित करते हैं (त्वत्-अन्यं-न) हे परमात्मन् ! तुझसे भिन्न को नहीं वरते हैं ॥८॥
ब्रह्ममुनि - भावार्थः
भावार्थभाषाः - परमात्मा बुद्धि देनेवाला है और अध्यात्मयज्ञ का साधनेवाला-सफल करनेवाला है, सर्वधिष्ठाता है, सांसारिक भोग सुख तथा महान् मोक्ष सुख देनेवाला है, उससे आदर के साथ उपासक जन अपने कल्याणार्थ प्रार्थना करते हैं, अन्य से नहीं ॥८॥
ब्रह्ममुनि - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (तम्) तं खलु (मेधाकारम्) प्रज्ञाया आविष्कर्त्तारं (विदथस्य प्रसाधनम्) वेदनस्य-अनुभवनीयस्य-अध्यात्मयज्ञस्य “विदथानि वेदनानि” [निरु० ६।७] “विदथो यज्ञनाम” [निघ० ३।१७] प्रसाधयितारम् (होतारम्) अध्यात्मयज्ञस्य स्वीकर्त्तारं (परिभूतमम्) सर्वाधिष्ठातारं (मतिम्) मेधाविनम् “मतयः मेधाविनाम” [निघ० ३।१५] (अग्निम्) परमात्मानम् (इत्) एव (अर्भे हविषि) अल्पे “अर्भाय अल्पाय” [ऋ० १।१४६।५ दयानन्दः] ग्रहीतव्ये लौकिकभोगसुखनिमित्ते (महे) महते ग्रहीतव्ये मोक्षानन्दाय (तम्-इत्-समानम्-इत्) तं परमात्मानं यथावत् सादरमेव (आ वृणते) जनाः समन्तात् वृण्वन्ति-स्वीकुर्वन्ति-प्रार्थयन्ते (त्वत्-अन्यं न) परमात्मन् ! त्वद्भिन्नं न ॥८॥
09 त्वामिदत्र वृणते - जगती
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
तुवा᳓म् इ᳓द् अ᳓त्र वृणते तुवाय᳓वो
हो᳓तारम् अग्ने विद᳓थेषु वेध᳓सः
य᳓द् देवय᳓न्तो द᳓धति प्र᳓यांसि ते
हवि᳓ष्मन्तो म᳓नवो वृक्त᳓बर्हिषः
मूलम् ...{Loading}...
त्वामिदत्र॑ वृणते त्वा॒यवो॒ होता॑रमग्ने वि॒दथे॑षु वे॒धसः॑ ।
यद्दे॑व॒यन्तो॒ दध॑ति॒ प्रयां॑सि ते ह॒विष्म॑न्तो॒ मन॑वो वृ॒क्तब॑र्हिषः ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - अग्निः
- ऋषिः - अरुणो वैतहव्यः
- छन्दः - जगती
Thomson & Solcum
तुवा᳓म् इ᳓द् अ᳓त्र वृणते तुवाय᳓वो
हो᳓तारम् अग्ने विद᳓थेषु वेध᳓सः
य᳓द् देवय᳓न्तो द᳓धति प्र᳓यांसि ते
हवि᳓ष्मन्तो म᳓नवो वृक्त᳓बर्हिषः
Vedaweb annotation
Strata
Normal
Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M
Morph
átra ← átra (invariable)
ít ← ít (invariable)
tvā́m ← tvám (pronoun)
{case:ACC, number:SG}
tvāyávaḥ ← tvāyú- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}
vr̥ṇate ← √vr̥- ~ vr̥̄- (root)
{number:PL, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:MED}
agne ← agní- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}
hótāram ← hótar- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
vedhásaḥ ← vedhás- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}
vidátheṣu ← vidátha- (nominal stem)
{case:LOC, gender:N, number:PL}
dádhati ← √dhā- 1 (root)
{number:PL, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}
devayántaḥ ← √devay- (UNK_TYPE)
{case:NOM, gender:M, number:PL, tense:PRS, voice:ACT}
práyāṁsi ← práyas- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:PL}
te ← tvám (pronoun)
{case:DAT, number:SG}
yát ← yá- (pronoun)
{case:NOM, gender:N, number:SG}
havíṣmantaḥ ← havíṣmant- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}
mánavaḥ ← mánu- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}
vr̥ktábarhiṣaḥ ← vr̥ktábarhis- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}
पद-पाठः
त्वाम् । इत् । अत्र॑ । वृ॒ण॒ते॒ । त्वा॒ऽयवः॑ । होता॑रम् । अ॒ग्ने॒ । वि॒दथे॑षु । वे॒धसः॑ ।
यत् । दे॒व॒ऽयन्तः॑ । दध॑ति । प्रयां॑सि । ते॒ । ह॒विष्म॑न्तः । मन॑वः । वृ॒क्तऽब॑र्हिषः ॥
Hellwig Grammar
- tvām ← tvad
- [noun], accusative, singular
- “you.”
- id
- [adverb]
- “indeed; assuredly; entirely.”
- atra
- [adverb]
- “now; there; then; then; there; here; here; in the following; alternatively; now.”
- vṛṇate ← vṛ
- [verb], plural, Present indikative
- “choose; ask.”
- tvāyavo ← tvāyavaḥ ← tvāyu
- [noun], nominative, plural, masculine
- hotāram ← hotṛ
- [noun], accusative, singular, masculine
- “Hotṛ.”
- agne ← agni
- [noun], vocative, singular, masculine
- “fire; Agni; sacrificial fire; digestion; cautery; Plumbago zeylanica; fire; vahni; agni [word]; agnikarman; gold; three; jāraṇa; pyre; fireplace; heating.”
- vidatheṣu ← vidatha
- [noun], locative, plural, neuter
- “meeting; wisdom; council.”
- vedhasaḥ ← vedhas
- [noun], nominative, plural, masculine
- “devout.”
- yad ← yat
- [adverb]
- “once [when]; because; that; if; how.”
- devayanto ← devayantaḥ ← devay
- [verb noun], nominative, plural
- “solicit.”
- dadhati ← dhā
- [verb], plural, Present indikative
- “put; give; cause; get; hold; make; provide; lend; wear; install; have; enter (a state); supply; hold; take; show.”
- prayāṃsi ← prayas
- [noun], accusative, plural, neuter
- “food; dainty; enjoyment.”
- te ← tad
- [noun], nominative, plural, masculine
- “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”
- haviṣmanto ← haviṣmantaḥ ← haviṣmat
- [noun], nominative, plural, masculine
- “sacrificing.”
- manavo ← manavaḥ ← manu
- [noun], nominative, plural, masculine
- “Manu; mantra; Manusmṛti; fourteen; man; manu [word]; Vaivasvata; incantation; sacred text.”
- vṛktabarhiṣaḥ ← vṛkta ← vṛj
- [verb noun]
- vṛktabarhiṣaḥ ← barhiṣaḥ ← barhis
- [noun], nominative, plural, masculine
- “Barhis; barhis [word].”
सायण-भाष्यम्
हे अग्ने होतारं देवानां ह्वातारमग्निं त्वामित् त्वमेव त्वायवः त्वत्कामाः वेधसः कर्मणां कर्तार ऋत्विजः अत्र अस्मिल्ँलोके विदथेषु यज्ञेषु वृणते प्रार्थयन्ते । कदेत्यत्राह । यत् यदा देवयन्तः देवान्यष्टुं स्तोतुं वेच्छन्तः वृक्तबर्हिषः छिन्नबर्हिषः हविष्मन्तः संस्कृतहविष्काः मनवः मनुष्या ऋत्विजः ते तुभ्यं प्रयांसि हवींषि दधति धारयन्ति । प्रयच्छन्तीत्यर्थः ॥
Wilson
English translation:
“The performers of sacred rites, devoted to Agni, to you, select you as the ministrant priest at sacrificesin this world, when the devout worshippers bearing oblations and strewing the clipped sacred grass offer youfood.”
Jamison Brereton
Just you do they choose here—the ritual adepts devoted to you—as Hotar at the rites, o Agni,
when seeking the gods they provide pleasurable offerings for you—the men with their oblations, with their twisted ritual grass.
Griffith
Here, Api, the arrangers, those attached to thee, elect thee as their Priest in sacred gatherings,
When men with strewn clipt grass and sacrificial gifts offer thee entertainment, piously inclined.
Geldner
Nur dich erwählen da deine Anhänger zum Hotri, o Agni, die Meister in den Weisheitsreden, wann die Gottergebenen dir Opfergenüsse bereiten, Spenden bringend die Menschen, die das Barhis herumgelegt haben.
Grassmann
Die Ordner, Agni, die dich lieben, wählen dich zu ihrem Priester bei den Opferfesten hier; Wenn dir, versehn mit Tränken und geweihter Streu die frommen Männer Opferspeisen setzen vor.
Elizarenkova
Только тебя выбирают здесь хотаром, о Агни,
Твои сторонники, устроители (обряда) на жертвенных раздачах,
Когда преданные богам люди готовят тебе
Жертвенные услады, совершая возлияния, расстелив жертвенную солому.
अधिमन्त्रम् (VC)
- अग्निः
- अरुणो वैतहव्यः
- विराड्जगती
- निषादः
ब्रह्ममुनि - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (अग्ने) हे परमात्मन् ! (त्वायवः) तुझे चाहते हुए (मनवः-वेधसः) मननशील मेधावी उपासक (अत्र विदथेषु) इन अध्यात्मप्रसङ्गों में (त्वाम्-होतारम्-इत्) तुझ स्वीकार करनेवाले देव को (वृणते) वरते हैं-चाहते हैं,(यत्) जिससे कि (देवयन्तः)तुझ सर्वसुखदाता को चाहते हुए (वृक्तबर्हिषः) सन्ततिसम्बन्ध को त्यागे हुए-गृहस्थ को त्यागे हुए वानप्रस्थ विरक्त विद्वान् (हविष्मन्तः) आत्मवान् अपने आत्मा को समर्पित करने के लिए प्रवृत्त (ते प्रयांसि दधति) तेरे लिए स्तुतिवचन धारण करते हैं ॥९॥
ब्रह्ममुनि - भावार्थः
भावार्थभाषाः - बुद्धिमान् उपासक जन परमात्मा को ही अपना कमनीय इष्टदेव मानते हैं। वे गृहस्थ से उपराम होकर अपने को परमात्मा के प्रति समर्पित करने में लगे रहते हैं और परमात्मा की स्तुति करते रहते हैं ॥९॥
ब्रह्ममुनि - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (अग्ने) परमात्मन् ! (त्वायवः) त्वत्कामाः त्वां कामयमानाः (मनवः-वेधसः) मननशीला मेधाविनः “वेधसः मेधाविनाम” [निघ० ३।१५] उपासकाः (अत्र विदथेषु) अध्यात्मप्रसङ्गेषु (त्वाम्-होतारम्-इत्-वृणते) त्वां स्वीकर्त्तारं हि वृण्वन्ति-प्रार्थयन्ते (यत्) यतः (देवयन्तः) त्वां सर्वसुखदातारं कामयमानाः (वृक्तबर्हिषः) वर्जितास्त्यक्ता प्रजा यैस्ते तथाभूता त्यक्तगृहस्थाः वानप्रस्था विरक्ता विद्वांसः “प्रजा वै बर्हिः” [का० १।५।३।१६] (हविष्मन्तः) आत्मवन्तः स्वात्मानं समर्पयितुं प्रवृत्ता वा “आत्मा वै हविः” [काठ० ८।५] (ते प्रयांसि दधति) तुभ्यं प्रीतिवचनानि स्तुतिवचनानि “प्रयः प्रीतिकारकं वचः” [ऋ० १।१३२।३ दयानन्दः] धारयन्ति ॥९॥
10 तवाग्ने होत्रम् - जगती
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
त᳓वाग्ने होत्रं᳓ त᳓व पोत्र᳓म् ऋत्वि᳓यं
त᳓व नेष्ट्रं᳓ तुव᳓म् अग्नि᳓द् ऋतायतः᳓
त᳓व प्रशास्त्रं᳓ तुव᳓म् अध्वरीयसि
ब्रह्मा᳓ चा᳓सि गृह᳓पतिश् च नो द᳓मे
मूलम् ...{Loading}...
तवा॑ग्ने हो॒त्रं तव॑ पो॒त्रमृ॒त्वियं॒ तव॑ ने॒ष्ट्रं त्वम॒ग्निदृ॑ताय॒तः ।
तव॑ प्रशा॒स्त्रं त्वम॑ध्वरीयसि ब्र॒ह्मा चासि॑ गृ॒हप॑तिश्च नो॒ दमे॑ ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - अग्निः
- ऋषिः - अरुणो वैतहव्यः
- छन्दः - जगती
Thomson & Solcum
त᳓वाग्ने होत्रं᳓ त᳓व पोत्र᳓म् ऋत्वि᳓यं
त᳓व नेष्ट्रं᳓ तुव᳓म् अग्नि᳓द् ऋतायतः᳓
त᳓व प्रशास्त्रं᳓ तुव᳓म् अध्वरीयसि
ब्रह्मा᳓ चा᳓सि गृह᳓पतिश् च नो द᳓मे
Vedaweb annotation
Strata
Normal
Pāda-label
genre M;; repeated line
genre M;; repeated line
genre M;; repeated line
genre M;; repeated line
Morph
agne ← agní- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}
hotrám ← hotrá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}
potrám ← potrá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}
r̥tvíyam ← r̥tvíya- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}
táva ← tvám (pronoun)
{case:GEN, number:SG}
táva ← tvám (pronoun)
{case:GEN, number:SG}
agnít ← agnídh- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
neṣṭrám ← neṣṭrá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}
r̥tāyatáḥ ← √r̥tāy- (root)
{case:ACC, gender:M, number:SG, tense:PRS, voice:ACT}
táva ← tvám (pronoun)
{case:GEN, number:SG}
tvám ← tvám (pronoun)
{case:NOM, number:SG}
adhvarīyasi ← √adhvarīy- (root)
{number:SG, person:2, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}
praśāstrám ← praśāstrá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}
táva ← tvám (pronoun)
{case:GEN, number:SG}
tvám ← tvám (pronoun)
{case:NOM, number:SG}
ási ← √as- 1 (root)
{number:SG, person:2, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}
brahmā́ ← brahmán- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
ca ← ca (invariable)
ca ← ca (invariable)
dáme ← dáma- (nominal stem)
{case:LOC, gender:M, number:SG}
gr̥hápatiḥ ← gr̥hápati- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}
पद-पाठः
तव॑ । अ॒ग्ने॒ । हो॒त्रम् । तव॑ । पो॒त्रम् । ऋ॒त्विय॑म् । तव॑ । ने॒ष्ट्रम् । त्वम् । अ॒ग्नित् । ऋ॒त॒ऽय॒तः ।
तव॑ । प्र॒ऽशा॒स्त्रम् । त्वम् । अ॒ध्व॒रि॒ऽय॒सि॒ । ब्र॒ह्मा । च॒ । असि॑ । गृ॒हऽप॑तिः । च॒ । नः॒ । दमे॑ ॥
Hellwig Grammar
- tavāgne ← tava ← tvad
- [noun], genitive, singular
- “you.”
- tavāgne ← agne ← agni
- [noun], vocative, singular, masculine
- “fire; Agni; sacrificial fire; digestion; cautery; Plumbago zeylanica; fire; vahni; agni [word]; agnikarman; gold; three; jāraṇa; pyre; fireplace; heating.”
- hotraṃ ← hotram ← hotra
- [noun], nominative, singular, neuter
- “yajña; sacrifice.”
- tava ← tvad
- [noun], genitive, singular
- “you.”
- potram ← potra
- [noun], nominative, singular, neuter
- ṛtviyaṃ ← ṛtviyam ← ṛtviya
- [noun], nominative, singular, neuter
- “regular; punctual; timely.”
- tava ← tvad
- [noun], genitive, singular
- “you.”
- neṣṭraṃ ← neṣṭram ← neṣṭra
- [noun], nominative, singular, neuter
- tvam ← tvad
- [noun], nominative, singular
- “you.”
- agnid ← agnidh
- [noun], nominative, singular, masculine
- “Agnīdh.”
- ṛtāyataḥ ← ṛta
- [noun], neuter
- “truth; order; fixed order; ṛta [word]; law; custom; custom.”
- ṛtāyataḥ ← āyataḥ ← āyam ← √yam
- [verb noun], nominative, singular
- “measure in length; measure in width; extend; spread; lengthen; unfold; broaden; measure; broaden.”
- tava ← tvad
- [noun], genitive, singular
- “you.”
- praśāstraṃ ← praśāstram ← praśāstra
- [noun], nominative, singular, neuter
- tvam ← tvad
- [noun], nominative, singular
- “you.”
- adhvarīyasi ← adhvarīy
- [verb], singular, Present indikative
- “sacrifice.”
- brahmā ← brahman
- [noun], nominative, singular, masculine
- “Brahma; Brahmin; dhak; Brahman; brahman [word]; Brahman; Brahmin; Brahmapurāṇa; Vishnu; Brihaspati.”
- cāsi ← ca
- [adverb]
- “and; besides; then; now; even.”
- cāsi ← asi ← as
- [verb], singular, Present indikative
- “be; exist; become; originate; happen; result; be; dwell; be born; stay; be; equal; exist; transform.”
- gṛhapatiś ← gṛhapatiḥ ← gṛhapati
- [noun], nominative, singular, masculine
- “gṛhapati [word]; Gṛhastha.”
- ca
- [adverb]
- “and; besides; then; now; even.”
- no ← naḥ ← mad
- [noun], genitive, plural
- “I; mine.”
- dame ← dama
- [noun], locative, singular, masculine
- “dwelling; home.”
सायण-भाष्यम्
हे अग्ने तव होत्रं होतृकर्म । त्वया विना तस्याभावात् । किंच तव एव ऋत्वियम् ऋतौ भवं प्राप्तानुष्ठानकालं पोत्रं पोतृकर्म । त्वया विना तस्याप्यभावात् । किंच तव एव नेष्ट्रं नेष्टृकर्म । किंच ऋतायतः ऋतं यज्ञं कर्तुमिच्छतो यजमानस्य त्वम् एव अग्नित् नान्यः कश्चित् । किंच तव एव प्रशास्त्रं प्रशास्तृकर्म । किंच हे अग्ने त्वम् एव अध्वरीयसि अध्वरं यज्ञं कर्तुमिच्छसि । तव हेतुत्वात्त्वत्कर्तृत्वम् । किंच त्वमेव ब्रह्मा असि । त्वया विना तस्याभावात् । किंच नः अस्माकं दमे गृहे गृहपतिः यजमानोऽसि । त्वया विनास्माकं यजमानत्वाभावात् ॥ ॥ २१ ॥
Wilson
English translation:
“Yours, Agni, is the function of the Hotā, yours the duly-performed function of the Potā, yours thefunction of the Neṣṭā, you are the Agni of the sacrificer, yours is the office of the Praśāstā, you act asAdhvaryu, and you are the Brahmā and the lord of the mansion in our abode.”
Commentary by Sāyaṇa: Ṛgveda-bhāṣya
You are the Agni: you are thefire-kindler, or agnīdhra
Jamison Brereton
Yours, Agni, is the office of Hotar; yours that of Potar in its turn; yours that of Neṣṭar; you are the Agnidh [=fire-kindler] of the one who
follows truth.
Yours is the office of Praśāstar; you act as Adhvaryu; you are both the Brahman-priest and the Houselord in our home.
Griffith
Thine is the Herald’s task and Cleanser’s duly timed; Leader art thou, and Kindler for the pious man.
Thou art Director, thou the ministering Priest: thou art the Brahman, Lord and Master in our home.
Geldner
Dir, Agni, kommt das Amt des Hotri zu, dir das Amt des Potri zur rechten Zeit, dir das Amt des Nestri. Du bist der Feueranzünder des, der den rechten Brauch, das Opfer, vollzieht. Dir kommt das Amt des Prasastri zu, du wirkst als Adhvaryu, du bist sowohl der Brahman wie der Herr in unserem Hause.
Grassmann
Dein ist des Priesters, Agni, dein des Läuterers rechtmässig Amt, des Führers, dein des Ordnenden, Du bist des Frommen Glutentzünder, opferst gern, und Beter bist du, Hausherr du in unserm Haus.
Elizarenkova
У тебя, о Агни, – служба хотара, у тебя – в урочное время служба потара,
У тебя – служба нештара, ты агнидх благочестивого,
У тебя – служба прашастара, ты действуешь как адхварью,
Ты Брахма и господин дома в нашем жилище.
अधिमन्त्रम् (VC)
- अग्निः
- अरुणो वैतहव्यः
- विराड्जगती
- निषादः
ब्रह्ममुनि - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (अग्ने) हे परमात्मन् ! इस अध्यात्मयज्ञ में (तव होत्रम्) तेरा होतृकर्म है, इससे तू ही इसका होता है। (तव-ऋत्वियं पोत्रम्) तेरा ऋतु के अनुसार पोतृकर्म है, जिससे तू ही शोधनकर्म विधाता है (तव नेष्ट्रम्) तेरा नेष्टृकर्म है, तू ही नेष्टा-नेता अध्यात्मयज्ञ का है (त्वम्-अग्नित्) तू पुरोहित है (ऋतायतः) अध्यात्मयज्ञ करते हुए उपासक का (तव प्रशास्त्रम्) तेरा प्रशास्तृकर्म है, क्योंकि की तू ही प्रशास्ता उत्तम उपदेष्टा है, (त्वम्-अध्वरीयसि) तू हमारे अध्यात्मयज्ञ को चाहता है, अतः तू अध्वर्यु है (ब्रह्मा च-असि) और तू ब्रह्मा भी है तथा (नः-दमे गृहपतिः) तू हमारे हृदयघर में गृहस्वामी है ॥१०॥
ब्रह्ममुनि - भावार्थः
भावार्थभाषाः - अध्यात्मयज्ञ में समस्त ऋत्विजों, समस्त श्रेष्ठ याजकों का पद परमात्मा ही प्राप्त किये हुए है ॥१०॥
ब्रह्ममुनि - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (अग्ने) हे परमात्मन् ! अस्मिन्नध्यात्मयज्ञे (तव होत्रम्) तव होतृकर्मास्ति यतस्त्वमेवाध्यात्मयज्ञे होताऽसि (तव-ऋत्वियं पोत्रम्) तव यथाऋतु पोतृकर्म यतस्त्वमेवात्र शोधनकर्मविधाताऽसि (तव नेष्ट्रम्) तव नेष्टृकर्म त्वमेव नेष्टा नेताऽस्याध्यात्मयज्ञस्य “नयतेः षुक्। नेष्टा दयानन्दः” [उणा० २।९५] (त्वम्-अग्नित्-ऋतायतः) त्वं पुरोहितोऽध्यात्मयज्ञं कुर्वत उपासकस्य (तव प्रशास्त्रम्) तव प्रशास्तृकर्म यतस्त्वमेवात्र प्रशास्ता प्रकृष्टमुपदेष्टाऽसि (त्वम्-अध्वरीयसि) त्वमस्माकमध्वर-मध्यात्मयज्ञमिच्छसि अतस्त्वमेवाध्वर्युरसि (ब्रह्मा च-असि) त्वं ब्रह्मापि खल्वसि (च) तथा (नः दमे गृहपतिः) अस्माकं हृदयगृहे गृहस्वामी खल्वसि ॥१०॥
11 यस्तुभ्यमग्ने अमृताय - जगती
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
य᳓स् तु᳓भ्यम् अग्ने अमृ᳓ताय म᳓र्तियः
समि᳓धा दा᳓शद् उत᳓ वा हवि᳓ष्कृति
त᳓स्य हो᳓ता भवसि या᳓सि दूति᳓यम्
उ᳓प ब्रूषे य᳓जसि अध्वरीय᳓सि
मूलम् ...{Loading}...
यस्तुभ्य॑मग्ने अ॒मृता॑य॒ मर्त्यः॑ स॒मिधा॒ दाश॑दु॒त वा॑ ह॒विष्कृ॑ति ।
तस्य॒ होता॑ भवसि॒ यासि॑ दू॒त्य१॒॑मुप॑ ब्रूषे॒ यज॑स्यध्वरी॒यसि॑ ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - अग्निः
- ऋषिः - अरुणो वैतहव्यः
- छन्दः - जगती
Thomson & Solcum
य᳓स् तु᳓भ्यम् अग्ने अमृ᳓ताय म᳓र्तियः
समि᳓धा दा᳓शद् उत᳓ वा हवि᳓ष्कृति
त᳓स्य हो᳓ता भवसि या᳓सि दूति᳓यम्
उ᳓प ब्रूषे य᳓जसि अध्वरीय᳓सि
Vedaweb annotation
Strata
Normal
Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M
Morph
agne ← agní- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}
amŕ̥tāya ← amŕ̥ta- (nominal stem)
{case:DAT, gender:M, number:SG}
mártyaḥ ← mártya- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
túbhyam ← tvám (pronoun)
{case:DAT, number:SG}
yáḥ ← yá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
dā́śat ← √dāś- (root)
{number:SG, person:3, mood:INJ, tense:PRS, voice:ACT}
havíṣkr̥ti ← havíṣkr̥ti- (nominal stem)
{case:INS, gender:F, number:SG}
samídhā ← samídh- (nominal stem)
{case:INS, gender:F, number:SG}
utá ← utá (invariable)
vā ← vā (invariable)
bhavasi ← √bhū- (root)
{number:SG, person:2, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}
dūtyàm ← dūtyà- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}
hótā ← hótar- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
tásya ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:GEN, gender:M, number:SG}
yā́si ← √yā- 1 (root)
{number:SG, person:2, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}
adhvarīyási ← √adhvarīy- (root)
{number:SG, person:2, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}
brūṣe ← √brū- (root)
{number:SG, person:2, mood:IND, tense:PRS, voice:MED}
úpa ← úpa (invariable)
yájasi ← √yaj- (root)
{number:SG, person:2, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}
पद-पाठः
यः । तुभ्य॑म् । अ॒ग्ने॒ । अ॒मृता॑य । मर्त्यः॑ । स॒म्ऽइधा॑ । दाश॑त् । उ॒त । वा॒ । ह॒विःऽकृ॑ति ।
तस्य॑ । होता॑ । भ॒व॒सि॒ । यासि॑ । दू॒त्य॑म् । उप॑ । ब्रू॒षे॒ । यज॑सि । अ॒ध्व॒रि॒ऽयसि॑ ॥
Hellwig Grammar
- yas ← yaḥ ← yad
- [noun], nominative, singular, masculine
- “who; which; yat [pronoun].”
- tubhyam ← tvad
- [noun], dative, singular
- “you.”
- agne ← agni
- [noun], vocative, singular, masculine
- “fire; Agni; sacrificial fire; digestion; cautery; Plumbago zeylanica; fire; vahni; agni [word]; agnikarman; gold; three; jāraṇa; pyre; fireplace; heating.”
- amṛtāya ← amṛta
- [noun], dative, singular, masculine
- “immortal; amṛta; imperishable.”
- martyaḥ ← martya
- [noun], nominative, singular, masculine
- “man; people; martya [word]; Earth.”
- samidhā ← samidh
- [noun], instrumental, singular, feminine
- “firewood; kindling; fuel; fire.”
- dāśad ← dāśat ← dāś
- [verb], singular, Present injunctive
- “sacrifice; give.”
- uta
- [adverb]
- “and; besides; uta [indecl.]; similarly; alike; even.”
- vā
- [adverb]
- “or; optionally; either.”
- haviṣkṛti ← haviṣkṛt
- [noun], locative, singular, masculine
- tasya ← tad
- [noun], genitive, singular, masculine
- “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”
- hotā ← hotṛ
- [noun], nominative, singular, masculine
- “Hotṛ.”
- bhavasi ← bhū
- [verb], singular, Present indikative
- “become; be; originate; transform; happen; result; exist; be born; be; be; come to life; grow; elapse; come to mind; thrive; become; impend; show; conceive; understand; stand; constitute; serve; apply; behave.”
- yāsi ← yā
- [verb], singular, Present indikative
- “go; enter (a state); travel; disappear; reach; come; campaign; elapse; arrive; drive; reach; leave; run; depart; ride.”
- dūtyam ← dūtya
- [noun], accusative, singular, neuter
- upa
- [adverb]
- “towards; on; next.”
- brūṣe ← brū
- [verb], singular, Present indikative
- “say; tell; describe; speak; state; answer; call; explain; address; proclaim; talk; talk; choose.”
- yajasy ← yajasi ← yaj
- [verb], singular, Present indikative
- “sacrifice; worship; worship.”
- adhvarīyasi ← adhvarīy
- [verb], singular, Present indikative
- “sacrifice.”
सायण-भाष्यम्
हे अग्ने अमृताय मरणधर्मरहिताय तुभ्यं यः मर्त्यः मनुष्यः समिधा समिधम् । द्वितीयायाः ‘सुपां सुलुक्’ इत्याकारः । दाशत् ददाति प्रयच्छति उत वा अपि वा हविष्कृति । हविषां कृत् करणं यस्मिन् स हविष्कृत् । तस्मिन्यज्ञे हवींषि ददातीति शेषः । तस्य मनुष्यस्य होता देवानामाह्वाता भवसि । किंच त्वं दूत्यं देवान् प्रति दूतकर्म कर्तुं यासि गच्छसि । किंच त्वं ब्रह्मा भूत्वास्मिन् कर्मणि युष्मभ्यमिमानि हवींषि यजमानेन प्रहितानीति उप ब्रूषे उपक्रम्य ब्रवीषि । किं च त्वं यजसि यजमानो भूत्वा देवेभ्यो हवींषि ददासि । किंच त्वं तथा पूर्वोक्तप्रकारेण अध्वरीयसि अध्वर्युरिवाचरसि । अथवान्यं यज्ञ कर्तुमिच्छसि ॥
Wilson
English translation:
“The mortal, Agni, who presents to you, the immortal, fuel at the offering of the oblation– you are hisHotā, you go on his errant (to the gods), you direct (the ceremonial), you offer the sacrifice, you act as theofficiating priest.”
Commentary by Sāyaṇa: Ṛgveda-bhāṣya
You direct: i.e., Agni is the Brāhman, the Yajamāna and the Adhvaryu
Jamison Brereton
The mortal who for you, the immortal, o Agni, will perform pious work with the kindling stick or by the preparation of the oblation,
for him you become the Hotar; his mission do you undertake. You
speak on his behalf; you perform sacrifice, you act as Adhvaryu
for him.
Griffith
When mortal man presents to thee Immortal God, Agni, his fuel or his sacrificial gift,
Then thou art his Adhvaryu, Hotar, messenger, callest the Gods and orderest the sacrifice.
Geldner
Welcher Sterbliche dir dem Unsterblichen, Agni, mit Brennholz aufwartet oder mit Opferwerk, dessen Hotri wirst du; für ihn tust du Botendienst, sprichst den Göttern zu, opferst, besorgst die heilige Handlung.
Grassmann
Dem Sterblichen, der, Agni, dir Unsterblichem mit Brennholz huldigt oder auch mit Opfertrank, Dem bist du Opfrer, gehst für ihn auf Botschaft aus, du sprichst für ihn, du opferst, thust des Priesters Dienst.
Elizarenkova
Какой смертный, о Агни, тебе бессмертному,
Будет служить дровами или же совершением возлияния,
Тому ты бываешь хотаром, отправляешься в качестве вестника,
Просишь (за него богов), приносишь жертвы, действуешь как адхварью.
अधिमन्त्रम् (VC)
- अग्निः
- अरुणो वैतहव्यः
- पादनिचृज्ज्गती
- निषादः
ब्रह्ममुनि - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (अग्ने) हे परमात्मन् ! (यः-मर्त्यः) जो मरणधर्मा मनुष्य (तुभ्यम्-अमृताय) तुझ अमर अनश्वर के लिए या तेरी संगति से अमृतत्व प्राप्त करने के लिए (समिधा दाशत्) समिद् रूप ध्यान से या समिद् भावना से स्वात्मा को देता है-समर्पित करताहै अथवा (तस्य हविष्कृति) उस अध्यात्मयाजी की आत्महविक्रिया जिसमें है, उस अध्यात्मयज्ञ में (होता भवसि)तूहोता बनता है (दूत्यं यासि) अध्यात्ममार्ग का प्रदर्शन करता है (उप ब्रूषे) और उपदेश करता है (यजसि) तू यजन कराता है (अध्वरीयसि) अध्वर्यु कर्म का आचरण करता है, तू ही उपास्य है ॥११॥
ब्रह्ममुनि - भावार्थः
भावार्थभाषाः - जब मनुष्य अमृतत्व पाने के लिए उस अमर परमात्मा के प्रति अध्यात्मयज्ञ में अपनी आत्मा को समिधा बनाकर समर्पित करता है, तो वह परमात्मा उसमें होता बनकर आगे चलता है और उपदेश देता है। वह ऐसा परमात्मा स्तुति करने योग्य है ॥११॥
ब्रह्ममुनि - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (अग्ने) हे परमात्मन् ! यः-मर्त्यः) यो मरणधर्मा मनुष्यः (तुभ्यम्-अमृताय) तुभ्यममरायानश्वराय त्वत्सङ्गत्यामृतत्वप्रापणाय वा (समिधा दाशत्) समिद्रूपेण ध्यानेन समिद्भावनयात्मानं ददाति समर्पयति (उत वा) अपि च (तस्य हविष्कृति होता भवसि) तस्याध्यात्मयाजिनः आत्महविःक्रिया यस्मिन् तस्मिन्नध्यात्मयज्ञे त्वं होता भवसि (दूत्यं यासि) दूतकर्म-अध्यात्ममार्गस्य प्रदर्शनं कारयसि (उप ब्रूषे) प्रवचनं करोषि (यजसि) याजयसि “अन्तर्गतणिजर्थः” (अध्वरीयसि) अध्वर्युकर्माचरसि त्वं हि खलूपास्यः ॥११॥
12 इमा अस्मै - जगती
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
इमा᳓ अस्मै मत᳓यो वा᳓चो अस्म᳓द् आँ᳓
ऋ᳓चो गि᳓रः सुष्टुत᳓यः स᳓म् अग्मत
वसूय᳓वो व᳓सवे जात᳓वेदसे
वृद्धा᳓सु चिद् व᳓र्धनो या᳓सु चाक᳓नत्
मूलम् ...{Loading}...
इ॒मा अ॑स्मै म॒तयो॒ वाचो॑ अ॒स्मदाँ ऋचो॒ गिरः॑ सुष्टु॒तयः॒ सम॑ग्मत ।
व॒सू॒यवो॒ वस॑वे जा॒तवे॑दसे वृ॒द्धासु॑ चि॒द्वर्ध॑नो॒ यासु॑ चा॒कन॑त् ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - अग्निः
- ऋषिः - अरुणो वैतहव्यः
- छन्दः - जगती
Thomson & Solcum
इमा᳓ अस्मै मत᳓यो वा᳓चो अस्म᳓द् आँ᳓
ऋ᳓चो गि᳓रः सुष्टुत᳓यः स᳓म् अग्मत
वसूय᳓वो व᳓सवे जात᳓वेदसे
वृद्धा᳓सु चिद् व᳓र्धनो या᳓सु चाक᳓नत्
Vedaweb annotation
Strata
Normal
Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M
Morph
ā́ ← ā́ (invariable)
asmai ← ayám (pronoun)
{case:DAT, gender:M, number:SG}
asmát ← ahám (pronoun)
{case:ABL, number:PL}
imā́ḥ ← ayám (pronoun)
{case:NOM, gender:F, number:PL}
matáyaḥ ← matí- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:PL}
vā́caḥ ← vā́c- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:PL}
agmata ← √gam- (root)
{number:PL, person:3, mood:IND, tense:AOR, voice:ACT}
gíraḥ ← gír- ~ gīr- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:PL}
ŕ̥caḥ ← ŕ̥c- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:PL}
sám ← sám (invariable)
suṣṭutáyaḥ ← suṣṭutí- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:PL}
jātávedase ← jātávedas- (nominal stem)
{case:DAT, gender:M, number:SG}
vásave ← vásu- (nominal stem)
{case:DAT, gender:M, number:SG}
vasūyávaḥ ← vasūyú- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:PL}
cākánat ← √kanⁱ- (root)
{number:SG, person:3, mood:SBJV, tense:PRF, voice:ACT}
cit ← cit (invariable)
várdhanaḥ ← várdhana- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
vr̥ddhā́su ← √vr̥dh- (root)
{case:LOC, gender:F, number:PL, non-finite:PPP}
yā́su ← yá- (pronoun)
{case:LOC, gender:F, number:PL}
पद-पाठः
इ॒माः । अ॒स्मै॒ । म॒तयः॑ । वाचः॑ । अ॒स्मत् । आ । ऋचः॑ । गिरः॑ । सु॒ऽस्तु॒तयः॑ । सम् । अ॒ग्म॒त॒ ।
व॒सु॒ऽयवः॑ । वस॑वे । जा॒तऽवे॑दसे । वृ॒द्धासु॑ । चि॒त् । वर्ध॑नः । यासु॑ । चा॒कन॑त् ॥
Hellwig Grammar
- imā ← imāḥ ← idam
- [noun], nominative, plural, feminine
- “this; he,she,it (pers. pron.); here.”
- asmai ← idam
- [noun], dative, singular, masculine
- “this; he,she,it (pers. pron.); here.”
- matayo ← matayaḥ ← mati
- [noun], nominative, plural, feminine
- “intelligence; decision; mind; hymn; purpose; idea; opinion; belief; desire; wish; conviction; plan; devotion.”
- vāco ← vācaḥ ← vāc
- [noun], nominative, plural, feminine
- “speech; statement; voice; voice; speech; language; vāc [word]; word; literary composition; conversation; sound; Sarasvati; cry; assurance; spell.”
- asmad ← asmat ← mad
- [noun], ablative, plural
- “I; mine.”
- āṃ ← ām ← āṃ
- [adverb]
- ṛco ← ṛcaḥ ← ṛc
- [noun], nominative, plural, feminine
- “Rig-Veda; Mantra; verse; ṛc [word]; ṛc.”
- giraḥ ← gir
- [noun], nominative, plural, feminine
- “hymn; praise; voice; words; invocation; command; statement; cry; language.”
- suṣṭutayaḥ ← suṣṭuti
- [noun], nominative, plural, feminine
- “hymn; praise.”
- sam
- [adverb]
- “sam; together; together; saṃ.”
- agmata ← gam
- [verb], plural, Root aorist (Ind.)
- “go; situate; enter (a state); travel; disappear; [in]; elapse; leave; reach; vanish; love; walk; approach; issue; hop on; gasify; get; come; die; drain; spread; transform; happen; discharge; ride; to be located; run; detect; refer; go; shall; drive.”
- vasūyavo ← vasūyavaḥ ← vasūyu
- [noun], nominative, plural, masculine
- vasave ← vasu
- [noun], dative, singular, masculine
- “good; good; benign; vasu [word].”
- jātavedase ← jātavedas
- [noun], dative, singular, masculine
- “Agni; fire.”
- vṛddhāsu ← vṛdh
- [verb noun], locative, plural
- “increase; grow; vṛdh; increase; succeed; strengthen; grow up; spread.”
- cid ← cit
- [adverb]
- “even; indeed.”
- vardhano ← vardhanaḥ ← vardhana
- [noun], nominative, singular, masculine
- “increasing; fortifying; promotive; prolonging.”
- yāsu ← yad
- [noun], locative, plural, feminine
- “who; which; yat [pronoun].”
- cākanat ← kan
- [verb], singular, Perfect conjunctive (subj.)
- “like; delight; desire.”
सायण-भाष्यम्
जातवेदसे जातप्रज्ञाय वसवे वासयित्रे अस्मै अग्नये मतयः पूजयित्र्यः इमाः वाचः वसूयवः अस्मदर्थं धनकामाः सत्यः अस्मत् अस्मत्तो निर्गत्य आ समग्मत आभिमुख्येन संगच्छन्ते । तमिममग्निं प्रीणयन्त्वित्यर्थः । काः पुनस्ताः । सुष्टुतयः शोभनस्तुतिरूपाः ऋचः ऋगात्मिकाः गिरः वाचः । तथा यासु वृद्धासु चित् स्वत एव वृद्धास्वपि वर्धनः पुनरपि वर्धयिता सन्नग्निः चाकनत् स्तोतॄन् कामयते । इमा मतय इत्यन्वयः ॥
Wilson
English translation:
“May these laudatory words, these eulogistic verses, these voices (proceeding) from us, reach him thegiver of wealth, Jātavedas; these wealth- desiring (words) in which when they are perfected, the perfecterdelights.”
Jamison Brereton
These here—the thoughts, speeches, verses, songs, and good praises from us—have come together for him,
for Jātavedas the good one—goods-seeking (praises) in which he will take pleasure as their strengthener, though they are (already) strong.
Griffith
From us these hymns in concert have gone forth to him, these. holy words, these Rcas, songs and eulogies,
Eager for wealth, to Jatavedas fain for wealth: when they have waxen strong they please their Strengthener.
Geldner
Diese Dichtungen, Reden, Verse, Lobesworte, Preislieder sind von uns aus vereint zu ihm gekommen, nach Gut verlangend, zu dem guten Jatavedas, an denen er seine Freude haben soll, sie noch höher machend, obwohl sie schon hoch sind.
Grassmann
Ihm sind von uns her diese Lieder zugeeilt, Gebete, Sprüche, Hymnen voll des schönsten Lobs Dem Wesenkenner, von dem guten heischend Gut, die kräftigen, an denen sich der Kräft’ger labt.
Elizarenkova
Эти молитвы, речи, гимны, хвалебные песни,
Прекрасные прославления вместе отправились от нас к нему,
Стремясь к благам, к благому Джатаведасу,
Которым он должен радоваться, усиливая (их,) хотя они и так сильны.
अधिमन्त्रम् (VC)
- अग्निः
- अरुणो वैतहव्यः
- जगती
- निषादः
ब्रह्ममुनि - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (अस्मै वसवे जातवेदसे) इस मोक्ष में वसानेवाले उत्पन्नमात्र के जाननेवाले सर्वज्ञ परमात्मा के लिए (अस्मत्) हमारी (इमाः) ये(मतयः) मननक्रियाएँ-बुद्धियाँ (वाचः) वाणियाँ (ऋचः) स्तुतियाँ (गिरः) गीतियाँ (सुष्टुतयः) शोभनस्तुति करनेवाले जिनके हैं,ऐसी सब (वसुयवः) मोक्षवास के हेतुभूत (सम् अग्मत)सङ्गत होती हैं (यासु वृद्धासु) जिन वृद्ध प्रवृद्धहुई में (चित्) अवश्य (वर्धनः-चाकनत्) वह वर्धमान परमात्मा स्तुतिकर्त्ताओं को चाहता है-अपनाता है ॥१२॥
ब्रह्ममुनि - भावार्थः
भावार्थभाषाः - मोक्षप्राप्ति के वेदवाणियों का उच्चारण, मनन तथा उसकी स्तुतियाँ प्रेम भरी गीतियाँ परमात्मा को समर्पित करनी चाहिये। वह ऐसे स्तुति करनेवाले को अपनाता है ॥१२॥
ब्रह्ममुनि - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (अस्मै वसवे जातवेदसे) अस्मै मोक्षे वासयित्रे जातमात्रस्य वेदिते सर्वज्ञाय परमात्मने (अस्मत्) अस्माकम् “सुपां सुलुक्” [अष्टा० ७।१।३९] इति षष्ठीविभक्तेर्लुक् (इमाः) एताः (मतयः) मननक्रियाः बुद्धयः (वाचः) वाण्यः (ऋचः) स्तुतयः “ऋच्-स्तुतौ” [तुदादि०] (गिरः) गीतयः “गिरा गीत्या” [निरु० ६।२४१] (सुष्टुतयः) शोभनाः स्तुतिकर्त्तारो यासां तथाभूता एताः सर्वाः (वसुयवः) मोक्षवासहेतुभूताः (सम् अग्मत) सङ्गच्छन्ते (यासु वृद्धासु) यासु प्रवृद्धासु (चित्) अवश्यं (वर्धनः-चाकनत्) स परमात्मा वर्धमानः स्तोतॄन् कामयते गृह्णाति “चाकन् कामयते” [ऋ० २।११।३ दयानन्दः] ॥१२॥
13 इमां प्रत्नाय - जगती
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
इमा᳓म् प्रत्ना᳓य सुष्टुतिं᳓ न᳓वीयसीं
वोचे᳓यम् अस्मा उशते᳓ शृणो᳓तु नः
भूया᳓ अ᳓न्तरा हृदि᳓ अस्य निस्पृ᳓शे
जाये᳓व प᳓त्य उशती᳓ सुवा᳓साः
मूलम् ...{Loading}...
इ॒मां प्र॒त्नाय॑ सुष्टु॒तिं नवी॑यसीं वो॒चेय॑मस्मा उश॒ते शृ॒णोतु॑ नः ।
भू॒या अन्त॑रा हृ॒द्य॑स्य नि॒स्पृशे॑ जा॒येव॒ पत्य॑ उश॒ती सु॒वासाः॑ ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - अग्निः
- ऋषिः - अरुणो वैतहव्यः
- छन्दः - जगती
Thomson & Solcum
इमा᳓म् प्रत्ना᳓य सुष्टुतिं᳓ न᳓वीयसीं
वोचे᳓यम् अस्मा उशते᳓ शृणो᳓तु नः
भूया᳓ अ᳓न्तरा हृदि᳓ अस्य निस्पृ᳓शे
जाये᳓व प᳓त्य उशती᳓ सुवा᳓साः
Vedaweb annotation
Strata
Normal
Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M;; repeated line
Morph
imā́m ← ayám (pronoun)
{case:ACC, gender:F, number:SG}
návīyasīm ← návīyaṁs- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:SG}
pratnā́ya ← pratná- (nominal stem)
{case:DAT, gender:M, number:SG}
suṣṭutím ← suṣṭutí- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:SG}
asmai ← ayám (pronoun)
{case:DAT, gender:M, number:SG}
naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}
śr̥ṇótu ← √śru- (root)
{number:SG, person:3, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}
uśaté ← √vaś- (root)
{case:DAT, gender:M, number:SG, tense:PRS, voice:ACT}
vocéyam ← √vac- (root)
{number:SG, person:1, mood:OPT, tense:AOR, voice:ACT}
ántarā ← ántara- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:SG}
asya ← ayám (pronoun)
{case:GEN, gender:M, number:SG}
bhūyā́ḥ ← √bhū- (root)
{number:SG, person:3, mood:OPT, tense:AOR, voice:ACT, mood:PREC}
hr̥dí ← hā́rdi ~ hr̥d- (nominal stem)
{case:LOC, gender:N, number:SG}
nispŕ̥śe ← √spr̥ś- (root)
{case:DAT, number:SG}
iva ← iva (invariable)
jāyā́ ← jāyā́- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:SG}
pátye ← páti- (nominal stem)
{case:DAT, gender:M, number:SG}
suvā́sāḥ ← suvā́sas- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:SG}
uśatī́ ← √vaś- (root)
{case:NOM, gender:F, number:SG, tense:PRS, voice:ACT}
पद-पाठः
इ॒माम् । प्र॒त्नाय॑ । सु॒ऽस्तु॒तिम् । नवी॑यसीम् । वो॒चेय॑म् । अ॒स्मै॒ । उ॒श॒ते । शृ॒णोतु॑ । नः॒ ।
भू॒याः । अन्त॑रा । हृ॒दि । अ॒स्य॒ । नि॒ऽस्पृशे॑ । जा॒याऽइ॑व । पत्ये॑ । उ॒श॒ती । सु॒ऽवासाः॑ ॥
Hellwig Grammar
- imām ← idam
- [noun], accusative, singular, feminine
- “this; he,she,it (pers. pron.); here.”
- pratnāya ← pratna
- [noun], dative, singular, masculine
- “age-old; pratna [word].”
- suṣṭutiṃ ← suṣṭutim ← suṣṭuti
- [noun], accusative, singular, feminine
- “hymn; praise.”
- navīyasīṃ ← navīyasīm ← navīyas
- [noun], accusative, singular, feminine
- “new; fresh; up-to-the-minute.”
- voceyam ← vac
- [verb], singular, Aorist optative
- “say; describe; name; tell; address; enumerate; call; state; teach; explain; say; declare; speak; define; declare; order; address; recommend; answer; deem; recite; approve; proclaim; indicate; determine; mention; designate.”
- asmā ← asmai ← idam
- [noun], dative, singular, masculine
- “this; he,she,it (pers. pron.); here.”
- uśate ← vaś
- [verb noun], dative, singular
- “desire; agree; call; care; like; love.”
- śṛṇotu ← śru
- [verb], singular, Present imperative
- “listen; come to know; hear; hear; listen; study; heed; learn.”
- naḥ ← mad
- [noun], accusative, plural
- “I; mine.”
- bhūyā ← bhūyāḥ ← bhū
- [verb], singular, Prekativ
- “become; be; originate; transform; happen; result; exist; be born; be; be; come to life; grow; elapse; come to mind; thrive; become; impend; show; conceive; understand; stand; constitute; serve; apply; behave.”
- antarā
- [adverb]
- “inside; meanwhile; occasionally.”
- hṛdy ← hṛdi ← hṛd
- [noun], locative, singular, neuter
- “heart; heart; mind; breast; hṛd [word].”
- asya ← idam
- [noun], genitive, singular, masculine
- “this; he,she,it (pers. pron.); here.”
- nispṛśe ← nispṛś ← √spṛś
- [verb noun]
- jāyeva ← jāyā
- [noun], nominative, singular, feminine
- “wife; jāyā [word].”
- jāyeva ← iva
- [adverb]
- “like; as it were; somehow; just so.”
- patya ← patye ← pati
- [noun], dative, singular
- “husband; overlord; king; deity; īśvara; ruler; pati [word]; commanding officer; leader; owner; mayor; lord.”
- uśatī ← vaś
- [verb noun], nominative, singular
- “desire; agree; call; care; like; love.”
- suvāsāḥ ← su
- [adverb]
- “very; well; good; nicely; beautiful; su; early; quite.”
- suvāsāḥ ← vāsāḥ ← vāsas
- [noun], nominative, singular, feminine
- “clothing; fabric; garment; feather; dress; envelope.”
सायण-भाष्यम्
प्रत्नाय पुराणाय उशते स्तोत्रं कामयमानाय अस्मै अग्नये नवीयसीं नवतरामन्यैः अकृतपूर्वां सुष्टुतिं शोभनां स्तुतिं वोचेयम् अहं वक्ष्यामि । सोऽग्निरस्मदीयां स्तुतिं शृणोतु । किंचाहम् अस्य अग्नेः हृदि हृदये तत्रापि अन्तरा मध्ये निस्पृशे संस्पर्शनाय । गुणैरनुरञ्जनायेत्यर्थः । भूयाः भूयासम् । व्यत्ययेन मध्यमः । अग्नेर्हृदिस्पृगहं स्यामित्यर्थः । अथवा मम सुष्टुतेरनुप्रवेष्टा भवेति योज्यम् । समानमन्यत् । तत्र दृष्टान्तः । पत्ये पत्युर्हृदयस्य मध्ये सुवासाः शोभनवस्त्रादिना मण्डिता जाया उशती कामयमाना यथेष्टतमा भवति तद्वदित्यर्थः ॥
Wilson
English translation:
“I will address this new laudatory hymn to the ancient Agni, who is gratified (by praise). May he hear uṣMay I be in the centre of his heart, to touch it, like a loving well-attired wife (in the heart) of her husband.”
Jamison Brereton
I would proclaim this good praise here, a newer one, to him, the age-old, who is eager for it: let him hear us.
May it come very close, to touch his heart, like an eager wife, richly
dressed, to her husband.
Griffith
This newest eulogy will I speak forth to him, the Ancient One who loves it. May he hear our voice.
May it come near his heart and make it stir with love, as a fond well-dressed matron clings about her lord.
Geldner
Dieses neueste Loblied will ich dem Uralten aufsagen, ihm, der darnach verlangt; er höre auf uns! Es möge ihm nahe zu Herzen gehen, um es zu rühren, wie die verliebte schöngekleidete Frau des Gatten.
Grassmann
Dem alten will ich singen dieses neuste Lob, ihm, der es gern hat, möge er erhören uns; Es möge recht vertraut berühren nun sein Herz, so wie die schmucke Gattin liebend den Gemahl.
Elizarenkova
Это прекрасное самое новое прославление я хочу провозгласить
Этому древнему, жаждущему (прославления). Да услышит он нас!
Да будет это у него в сердце, чтобы приласкать (его),
Как любящая жена в прекрасной одежде – (своего) мужа.
अधिमन्त्रम् (VC)
- अग्निः
- अरुणो वैतहव्यः
- विराड्जगती
- निषादः
ब्रह्ममुनि - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (अस्मै प्रत्नाय-उशत) इस सनातन सदा एकरस वर्तमान सर्वहित कामना करनेवाले परमात्मा के लिए (इमां नवीयसीम्) इस अत्यन्त नवीन-शुद्ध(सुष्टुतिं वोचेयम्) सुन्दर स्तुति को बोलता हूँ-बोलूँ (नः शृणोतु) हमारे स्तुतिवचन को सुने (अस्य हृदि-अन्तरा) उसके हृदय के अन्दर (निस्पृशे भूयाः) नितान्त छूने के लिए-पहुँचने के लिये मैं समर्थ होऊँ (पत्ये सुवासा-जाया) पति के लिये सुन्दरवस्त्राभूषणयुक्त पत्नी (उशती-इव) कामना करती हुई की भाँति परमात्मा की कामना करता हूँ ॥१३॥
ब्रह्ममुनि - भावार्थः
भावार्थभाषाः - परमात्मा नित्य एकरस सर्वहित चाहनेवाला है, उसकी निर्दोष स्तुति करनी चाहिये,उसके अन्दर प्रविष्ट होने की कामना करनी चाहिये, जैसे पत्नी हृदय से पति की कामना करती है ॥१३॥
ब्रह्ममुनि - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (अस्मै प्रत्नाय-उशते) एतस्मै सनातनाय सर्वदैकरसवर्त्तमानाय सर्वहितं कामयमानाय परमात्मने (इमां नवीयसीं सुष्टुतिं वोचेयम्) एतामतिशयेन नवीनां प्रत्यग्रां शोभनस्तुतिं प्रवदेयम् (नः शृणोतु) अस्माकं वचनं शृणुयात् (अस्य हृदि अन्तरा) अस्य हृदये मध्ये “अन्तरा मध्ये” [यजु० १६।२५ दयानन्दः] (निस्पृशे भूयाः) नितान्तं स्पर्शाय भवेयम् “व्यत्ययेन मध्यमः पुरुषः” (पत्ये सुवासा-जाया-इव-उशती) पत्ये सुन्दरवस्त्राभूषणयुक्ता जाया यथा कामयमाना भवति ॥१३॥
14 यस्मिन्नश्वास ऋषभास - जगती
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
य᳓स्मिन्न् अ᳓श्वास ऋषभा᳓स उक्ष᳓णो
वशा᳓ मेषा᳓ अवसृष्टा᳓स आ᳓हुताः
कीलालपे᳓ सो᳓मपृष्ठाय वेध᳓से
हृदा᳓ मतिं᳓ जनये चा᳓रुम् अग्न᳓ये
मूलम् ...{Loading}...
यस्मि॒न्नश्वा॑स ऋष॒भास॑ उ॒क्षणो॑ व॒शा मे॒षा अ॑वसृ॒ष्टास॒ आहु॑ताः ।
की॒ला॒ल॒पे सोम॑पृष्ठाय वे॒धसे॑ हृ॒दा म॒तिं ज॑नये॒ चारु॑म॒ग्नये॑ ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - अग्निः
- ऋषिः - अरुणो वैतहव्यः
- छन्दः - जगती
Thomson & Solcum
य᳓स्मिन्न् अ᳓श्वास ऋषभा᳓स उक्ष᳓णो
वशा᳓ मेषा᳓ अवसृष्टा᳓स आ᳓हुताः
कीलालपे᳓ सो᳓मपृष्ठाय वेध᳓से
हृदा᳓ मतिं᳓ जनये चा᳓रुम् अग्न᳓ये
Vedaweb annotation
Strata
Normal
Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M
Morph
áśvāsaḥ ← áśva- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}
r̥ṣabhā́saḥ ← r̥ṣabhá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}
ukṣáṇaḥ ← ukṣán- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}
yásmin ← yá- (pronoun)
{case:LOC, gender:M, number:SG}
ā́hutāḥ ← √hu- (root)
{case:NOM, gender:M, number:PL, non-finite:PPP}
avasr̥ṣṭā́saḥ ← √sr̥j- (root)
{case:NOM, gender:M, number:PL, non-finite:PPP}
meṣā́ḥ ← meṣá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}
vaśā́ḥ ← vaśā́- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:PL}
kīlālapé ← kīlālapā́- (nominal stem)
{case:DAT, gender:M, number:SG}
sómapr̥ṣṭhāya ← sómapr̥ṣṭha- (nominal stem)
{case:DAT, gender:M, number:SG}
vedháse ← vedhás- (nominal stem)
{case:DAT, gender:M, number:SG}
agnáye ← agní- (nominal stem)
{case:DAT, gender:M, number:SG}
cā́rum ← cā́ru- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:SG}
hr̥dā́ ← hā́rdi ~ hr̥d- (nominal stem)
{case:INS, gender:N, number:SG}
janaye ← √janⁱ- (root)
{number:SG, person:1, mood:IND, tense:PRS, voice:MED}
matím ← matí- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:SG}
पद-पाठः
यस्मि॑न् । अश्वा॑सः । ऋ॒ष॒भासः॑ । उ॒क्षणः॑ । व॒शाः । मे॒षाः । अ॒व॒ऽसृ॒ष्टासः॑ । आऽहु॑ताः ।
की॒ला॒ल॒ऽपे । सोम॑ऽपृष्ठाय । वे॒धसे॑ । हृ॒दा । म॒तिम् । ज॒न॒ये॒ । चारु॑म् । अ॒ग्नये॑ ॥
Hellwig Grammar
- yasminn ← yasmin ← yad
- [noun], locative, singular, masculine
- “who; which; yat [pronoun].”
- aśvāsa ← aśvāsaḥ ← aśva
- [noun], nominative, plural, masculine
- “horse; aśva [word]; Aśva; stallion.”
- ṛṣabhāsa ← ṛṣabhāsaḥ ← ṛṣabha
- [noun], nominative, plural, masculine
- “best; leader; bull; Ṛṣabha; ṛṣabha; ṛṣabha; Ṛṣabha; ṛṣabha [word]; hero; bull.”
- ukṣaṇo ← ukṣaṇaḥ ← ukṣan
- [noun], nominative, plural, masculine
- “bull; ukṣan [word].”
- vaśā ← vaśāḥ ← vaśā
- [noun], nominative, plural, feminine
- “cow; female elephant.”
- meṣā ← meṣāḥ ← meṣa
- [noun], nominative, plural, masculine
- “sheep; ram; Naigameṣa.”
- avasṛṣṭāsa ← avasṛṣṭāsaḥ ← avasṛj ← √sṛj
- [verb noun], nominative, plural
- “free; shoot; ejaculate.”
- āhutāḥ ← āhu ← √hu
- [verb noun], nominative, plural
- “sacrifice; sprinkle.”
- kīlālape ← kīlāla
- [noun], neuter
- “blood; soft drink; water; juice.”
- kīlālape ← pe ← pā
- [noun], dative, singular, masculine
- “drinking.”
- somapṛṣṭhāya ← soma
- [noun], masculine
- “Soma; moon; soma [word]; Candra.”
- somapṛṣṭhāya ← pṛṣṭhāya ← pṛṣṭha
- [noun], dative, singular, masculine
- “back; top; top; surface; shell; peak; Pṛṣṭha; flat roof; pṛṣṭha [word]; back; roof.”
- vedhase ← vedhas
- [noun], dative, singular, masculine
- “Brahma; creator; believer [worshipper]; Vishnu.”
- hṛdā ← hṛd
- [noun], instrumental, singular, neuter
- “heart; heart; mind; breast; hṛd [word].”
- matiṃ ← matim ← mati
- [noun], accusative, singular, feminine
- “intelligence; decision; mind; hymn; purpose; idea; opinion; belief; desire; wish; conviction; plan; devotion.”
- janaye ← janay ← √jan
- [verb], singular, Present indikative
- “cause; give birth; produce; beget; generate; originate; create; create; make.”
- cārum ← cāru
- [noun], accusative, singular, feminine
- “pleasant; beautiful; beloved; agreeable; cāru [word].”
- agnaye ← agni
- [noun], dative, singular, masculine
- “fire; Agni; sacrificial fire; digestion; cautery; Plumbago zeylanica; fire; vahni; agni [word]; agnikarman; gold; three; jāraṇa; pyre; fireplace; heating.”
सायण-भाष्यम्
यस्मिन् अग्नौ उक्षणः उक्षाणः । ‘ वा षपूर्वस्य निगमे ’ इति दीर्घविकल्पः । सेचनसमर्थाः अश्वासः अश्वाः ऋषभासः वृषभाश्च वशाः स्वभाववन्ध्याश्च मेषाः च अवसृष्टासः देवतार्थम् अवसृष्टाः परित्यक्ताः सन्तोऽश्वमेधे आहुताः आभिमुख्येन हुता भवन्ति कीलालपे सौत्रामण्यां सुरां पिबते । कीलालम्’ इत्युदकनामसु पाठात् । उदकं पिबते सोमपृष्ठाय सोमयुक्तः पृष्ठ उपरिभागो यस्य तस्मै सोमपृष्ठाय वेधसे विधात्रे तस्मै अग्नये हृदा हृदयेन चारुं कल्याणीं मतिं स्तुतिं जनये जनयामि । उत्पादयामि ॥
Wilson
English translation:
“I offer graceful praise with all my heart to Agni, the drinker of water, whose back is sprinkled withSoma, the ordainer (of the rite), to whom vigorous horses and bulls and barren cows and sheep are consignedas burnt offerings.”
Commentary by Sāyaṇa: Ṛgveda-bhāṣya
I offer: Yajus. 20.78 has janaya, offer, perhaps addressed to the Adhvaryu
Jamison Brereton
(For him) into whom horses, bulls, oxen, mated cows, rams, once released, are poured out [=offered],
for the kīlāla-drinker who has soma on his back, for the ritual adept
I generate with my heart a pleasing thought—for Agni.
Griffith
He in whom horses, bulls, oxen, and barren cows, and rams, when duly set apart, are offered up,-
To Agni, Soma-sprinkled, drinker of sweet juice, Disposer, with my heart I bring a fair hymn forth.
Geldner
In welchem Rosse, Stiere, Ochsen, güste Kühe, Widder zum Opfer freigelassen geopfert werden, auf den Süßtranktrinker mit Soma auf dem Rücken, auf den Meister mache ich mit dem Herzen ein Gedicht, das dem Agni genehm ist.
Grassmann
Zu welchem Rosse, Stiere, Ochsen, Kühe auch und Widder man entsendet und als Opfer bringt, Dem Agni, welcher Süsses trinkt und Soma trägt, dem Ordner zeug’ ich aus dem Herzen schönes Lied.
Elizarenkova
В кого приносят в жертву отпущенных
Коней, быков, волов, яловых коров, баранов,
В пьющего сладкий напиток, для (этого) устроителя обряда, с сомой на спине,
В сердце я порождаю молитву, приятную для Агни.
अधिमन्त्रम् (VC)
- अग्निः
- अरुणो वैतहव्यः
- जगती
- निषादः
ब्रह्ममुनि - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (यस्मिन्)जिस उपासना में लाये परमात्मा में अथवा जिसके आश्रय में (उक्षणः) सींचने में समर्थ (अश्वासः) घोड़े (ऋषभासः) वृषभ (वशाः) कमनीय दूध देनेवाली गौवें (मेषाः) ऊन देनेवाली भेड़ बकरियाँ (अवसृष्टासः) पर्याप्त (आहुताः) अभिप्राप्त (कीलालपे) उस अन्नरक्षक (सोमपृष्ठाय) सौम्य औषधीरस जैसा आनन्द स्पृष्ट किया है, आत्मा में भावित किया है जिसके आश्रय से, उस (वेधसे-अग्नये) उस विधाता परमात्मा के लिए (हृदा-चारुं मतिं जनये) हृदय से मन से अतिसुन्दर आस्तिक मति को मैं उत्पन्न करता हूँ ॥१४॥
ब्रह्ममुनि - भावार्थः
भावार्थभाषाः - परमात्मा ने हमें बलवान् घोड़े वृषभ-साँड सुन्दर कमनीय दूध देनेवाली भेड़ बकरियाँ आवश्यकतानुसार प्रदान किये हैं तथा अन्न और रस जीवन के अन्दर समाने के लिये दिए हैं, उस परमात्मा की हृदय से मन से आस्तिक भाव के साथ स्तुति किया करें ॥१४॥
ब्रह्ममुनि - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (यस्मिन्) यस्मिन्नुपासिते परमात्मनि यदाश्रये वा (उक्षणः-अश्वासः) सेचनसमर्थाः अश्वाः (ऋषभासः) वृषभाः (वशाः) कमनीया दुग्ध-दात्र्यो गावः (मेषाः) ऊर्णप्रदाः-अजावयः (अवसृष्टासः) पर्याप्ताः (आहुताः) अभिहुताः-अभिगृहीताः प्राप्ता भवन्ति “आहुतं-अभिहुतम्” [निरु० २।२५] तस्मै (कीलालपे) अन्नरक्षकाय “कीलालम् अन्ननाम” [निघ० २।७] (सोमपृष्ठाय) सोमः सौम्यौषधिरस इवानन्दः पृष्ठः स्पृष्टीकृतो यस्मात् स तस्मै (वेधसे-अग्नये) विधात्रे परमात्मने (हृदा चारुं मतिं जनये) हृदयेन मनसा स्तुतिमास्तिकीं मतिं वा जनये-उत्पादयामि ॥१४॥
15 अहाव्यग्ने हविरास्ये - त्रिष्टुप्
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
अ᳓हावि अग्ने हवि᳓र् आसि᳓ये ते
स्रुची᳓व घृतं᳓ चमु᳓वीव सो᳓मः
वाजस᳓निं रयि᳓म् अस्मे᳓ सुवी᳓रम्
प्रशस्तं᳓ धेहि यश᳓सम् बृह᳓न्तम्
मूलम् ...{Loading}...
अहा॑व्यग्ने ह॒विरा॒स्ये॑ ते स्रु॒ची॑व घृ॒तं च॒म्वी॑व॒ सोमः॑ ।
वा॒ज॒सनिं॑ र॒यिम॒स्मे सु॒वीरं॑ प्रश॒स्तं धे॑हि य॒शसं॑ बृ॒हन्त॑म् ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - अग्निः
- ऋषिः - अरुणो वैतहव्यः
- छन्दः - त्रिष्टुप्
Thomson & Solcum
अ᳓हावि अग्ने हवि᳓र् आसि᳓ये ते
स्रुची᳓व घृतं᳓ चमु᳓वीव सो᳓मः
वाजस᳓निं रयि᳓म् अस्मे᳓ सुवी᳓रम्
प्रशस्तं᳓ धेहि यश᳓सम् बृह᳓न्तम्
Vedaweb annotation
Strata
Normal
Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M
Morph
agne ← agní- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}
áhāvi ← √hu- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:AOR, voice:PASS}
āsyè ← āsyà- (nominal stem)
{case:LOC, gender:N, number:SG}
havíḥ ← havís- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}
te ← tvám (pronoun)
{case:DAT, number:SG}
camvì ← camū́- (nominal stem)
{case:LOC, gender:F, number:SG}
ghr̥tám ← ghr̥tá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}
iva ← iva (invariable)
iva ← iva (invariable)
sómaḥ ← sóma- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
srucí ← srúc- (nominal stem)
{case:LOC, gender:F, number:SG}
asmé ← ahám (pronoun)
{case:DAT, gender:M, number:PL}
rayím ← rayí- ~ rāy- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
suvī́ram ← suvī́ra- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
vājasánim ← vājasáni- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
br̥hántam ← br̥hánt- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
dhehi ← √dhā- 1 (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}
praśastám ← √śaṁs- (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, non-finite:PPP}
yaśásam ← yaśás- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
पद-पाठः
अहा॑वि । अ॒ग्ने॒ । ह॒विः । आ॒स्ये॑ । ते॒ । स्रु॒चिऽइ॑व । घृ॒तम् । च॒म्वि॑ऽइव । सोमः॑ ।
वा॒ज॒ऽसनि॑म् । र॒यिम् । अ॒स्मे इति॑ । सु॒ऽवीर॑म् । प्र॒ऽश॒स्तम् । धे॒हि॒ । य॒शस॑म् । बृ॒हन्त॑म् ॥
Hellwig Grammar
- ahāvy ← ahāvi ← hu
- [verb], singular, Aorist passive
- “sacrifice; offer; pour; worship.”
- agne ← agni
- [noun], vocative, singular, masculine
- “fire; Agni; sacrificial fire; digestion; cautery; Plumbago zeylanica; fire; vahni; agni [word]; agnikarman; gold; three; jāraṇa; pyre; fireplace; heating.”
- havir ← haviḥ ← havis
- [noun], nominative, singular, neuter
- “Havya; offering; ghee; havis [word].”
- āsye ← āsya
- [noun], locative, singular, neuter
- “mouth; mouth; aperture; face; mukha; jaw; point.”
- te ← tvad
- [noun], genitive, singular
- “you.”
- srucīva ← sruci ← sruc
- [noun], locative, singular, feminine
- “Sruc.”
- srucīva ← iva
- [adverb]
- “like; as it were; somehow; just so.”
- ghṛtaṃ ← ghṛtam ← ghṛta
- [noun], nominative, singular, neuter
- “ghee; fat.”
- camvīva ← camvi ← camū
- [noun], locative, singular, feminine
- “army; camū; Camū.”
- camvīva ← iva
- [adverb]
- “like; as it were; somehow; just so.”
- somaḥ ← soma
- [noun], nominative, singular, masculine
- “Soma; moon; soma [word]; Candra.”
- vājasaniṃ ← vāja
- [noun], masculine
- “prize; Vāja; reward; reward; Ribhus; vigor; strength; contest.”
- vājasaniṃ ← sanim ← sani
- [noun], accusative, singular, masculine
- rayim ← rayi
- [noun], accusative, singular, masculine
- “wealth; property.”
- asme ← mad
- [noun], locative, plural
- “I; mine.”
- suvīram ← su
- [adverb]
- “very; well; good; nicely; beautiful; su; early; quite.”
- suvīram ← vīram ← vīra
- [noun], accusative, singular, masculine
- “hero; man; Vīra; vīra; vīra [word]; Vīra.”
- praśastaṃ ← praśastam ← praśaṃs ← √śaṃs
- [verb noun], accusative, singular
- “recommend; approve; praise; laud; favor; proclaim.”
- dhehi ← dhā
- [verb], singular, Present imperative
- “put; give; cause; get; hold; make; provide; lend; wear; install; have; enter (a state); supply; hold; take; show.”
- yaśasam ← yaśasa
- [noun], accusative, singular, neuter
- bṛhantam ← bṛhat
- [noun], accusative, singular, masculine
- “large; great; loud; high; much(a); exalted; abundant; intensive; strong; huge.”
सायण-भाष्यम्
हे अग्ने ते तव आस्ये मुखे हविः पुरोडाशादिहविरस्माभिः अहावि सततं प्रक्षिप्यते । तत्र दृष्टान्तौ । घृतम् आज्यं स्रुचीव यथा सुचि । चम्वीव सोमः । यथा चमसे सोमः तद्वदित्यर्थः । तथा त्वं वाजसनिम् अन्नस्य दातारं सुवीरं शोभनपुत्रोपेतं प्रशस्तं सुवर्णादिकं यशसं यशस्विनं कीर्तिमन्तं बृहन्तम् अपरिमितं महान्तं वा रयिं रमणीयं धनम् अस्मे अस्मभ्यं धेहि देहि ॥ ॥ २२ ॥
Wilson
English translation:
“The oblation has been poured, Agni, into your mouth, like butter into the ladle, like Soma into thespoon. Bestow upon us riches conferring food, (comprehending) male progeny, excellent renowned andabundant.”
Jamison Brereton
An oblation has been poured into your mouth, Agni, like ghee into a ladle, like soma into a cup.
Place in us prize-gaining wealth, rich in heroes, celebrated,
glorious, lofty.
Griffith
Into thy mouth is poured the offering, Agni, as Soma into cup, oil into ladle.
Vouchsafe us wealth. strength-winning, blest with heroes, wealth lofty, praised by men, and full of splendour.
Geldner
Die Spende ist in deinen Mund gegossen, o Agni, wie Schmelzbutter in den Löffel, wie Soma in die Schale. Gib uns einen lohngewinnenden Schatz an tüchtigen Söhnen und Meistern, der gelobt, angesehen, groß ist!
Grassmann
In deinen Mund ist, Agni, Trank ergossen, wie Fett in Löffel, wie in Becher Soma; Verleih uns Reichthum, der uns Nahrung zuführt, an Männern reich gepriesen hoch und herrlich.
Elizarenkova
Возлияние возлито в твой рот, о Агни,
Как жир в ложку, как сома в сосуд.
Дай нам богатство, завоевывающее награду,
Состоящее из прекрасных сыновей, знаменитое, блистательное, высокое!
अधिमन्त्रम् (VC)
- अग्निः
- अरुणो वैतहव्यः
- पादनिचृत्त्रिष्टुप्
- धैवतः
ब्रह्ममुनि - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (अग्ने)हे अग्रणायक परमात्मन् ! (ते) तेरी प्राप्ति के लिए (हविः-आस्ये-अहावि) अपने आत्मा को तेरे व्याप्तिरूप मुख में देता हूँ-समर्पित करता हूँ (स्रुचि-इव-घृतम्) जैसेस्रुवा में घृत रखा जाता है (चम्वि-इव सोमः) जैसे चमस-पात्र में सोमरस रखा जाता है (अस्मे) हमारे लिए(वाजसनिम्)अमृतान्नभोग प्राप्त करनेवाले-(सुवीरम्) उत्तम प्राणोंवाले (प्रशस्तम्) श्रेष्ठ(यशसम्) यशस्वी (बृहन्तम्) महान् (रयिं धेहि) आत्मपोष को-शान्ति संतोष को धारण कराए ॥१५॥
ब्रह्ममुनि - भावार्थः
भावार्थभाषाः - परमात्मा के व्याप्त स्वरूप में अपने आत्मा को समर्पित कर देवे, तो वह परमात्मा उत्तम जीवन यशस्वी सुख शान्ति संतोषरूप स्वात्मस्वरूप को हमारे अन्दर रख देता है ॥१५॥
ब्रह्ममुनि - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (अग्ने) हे अग्रणायक ! (ते) तुभ्यं तव प्राप्तये (हविः-आस्ये-अहावि) स्वात्मानं व्याप्त्याख्ये मुखे-“आस्ये व्याप्त्याख्ये मुखे” [ऋ० ६।१।६३ दयानन्दः] ददामि समर्पयामि (स्रुचि-इव घृतम्) यथा स्रुवायां घृतं स्थापयति (चम्वि-इव-सोमः) यथा चमसे-पात्रे सोमरसः स्थाप्यते (अस्मे) अस्मभ्यम् (वाजसनिम्) अमृतान्नभोगप्राप्तिकरम् “अमृतोऽन्नं वै वाजः” [जै० २।१९३] (सुवीरम्) शोभनप्राणवन्तम् “प्राणा वै वीराः” [श० १२।८।१।२२] (प्रशस्तम्) श्रेष्ठं (यशसम्) यशस्विनं (बृहन्तम्) महान्तम् (रयिं धेहि) आत्मपोषं “रयिं देहि पोषं देहि” [काठ० १।७] धारय-स्थापय ॥१५॥